Қазақстан Республикасындағы туризм саласын дамыту
Кіріспе
І.ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы туризм саласын дамыту міндеттері
1.1 Қазақстан Республикасындағы туризм саласын талдау...
1.2 Туристтік қызметтің экономикалық көрсеткіштері
және тиімділігі
II.ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы туризм дамуының қазіргі жағдайы және болашағы
2.1 Қазақстандағы туризм дамуының қазіргі жағдайы: проблемалары және дамуболашағы
2.2 Туризмды дамытудың негізгі бағыттары
ҚОРЫТЫНДЫ
Әдебиеттер тізімі
І.ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы туризм саласын дамыту міндеттері
1.1 Қазақстан Республикасындағы туризм саласын талдау...
1.2 Туристтік қызметтің экономикалық көрсеткіштері
және тиімділігі
II.ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы туризм дамуының қазіргі жағдайы және болашағы
2.1 Қазақстандағы туризм дамуының қазіргі жағдайы: проблемалары және дамуболашағы
2.2 Туризмды дамытудың негізгі бағыттары
ҚОРЫТЫНДЫ
Әдебиеттер тізімі
"Қазақстан-2030" стратегиялық бағдарламасында еліміздің келешектігі дамуына айқынды бағдар берілгені мәлім. Осы орайда ел экономикасында өсіп-өркендеуіне айтарлықтай үлес қосатын бір сала туризм екеніне бүгінде көз жеткендей. Жиьангерлік және саяхатшылық-адамның танымдық көкжиегін қеңейтетін, қазіргі замандағы ғаламат мүмкіншілігі бар, пайдасы шаш етектен келетін, біз элі толық игере алмаған саланың бірі екендігі баршамызға белгілі. Бүгінгі туризм, яғни жиьангерлік және саяхатшылық-бұл мемлекет пен қоғамның экономикалық әлеуметтік дамуының, тұлғаның жан-жақты қалыптасуының маңызды факторы. Сондықтан туристік қызмет көрсету рыногында мүдделі министірліктер мен ведомстволардың, уәкілетті органдардың, туристік компаниялардың, фирмалардың және жеке кәсіпкерлердің күш мүмкіншіліктерін жүмылдыруға, біріктіруге ықпал жасау - Қазақстан Республикасының Туризм және спорт жөніндегі агенттігі жұмысының күн тәртібінен берік орын алған. Туризм әлемдік экономикада басты рөлдің бірін атқарады. Дүниежүзілік Туристік Ұйымның ДТҰ деректері бойынша ол әлемдегі жалпы ұлттық өнімнің оннан бір бөлігін, халықаралық инвестицияның 11 пайыздан астамын, әлемдік өндірістің әрбір 9-шы жұмыс орнын қамтамасыз етеді.
Туризмнің қазіргі индустриясы табысы жоғары және серпінді дамып келе жатқан қызмет көрсетулердің халықаралық сауда сегменттерінің бірі болып табылады. 1999 жылы халықаралық туризмнің үлесі экспортқа шығарылатын дүниежүзілік табыстың 8 пайызын, қызмет көрсету секторы экспортының 37 пайызын құрады. Туризмнен түскен табыс мұнай, өнімдері және автомобиль экспорты табысынан кейін тұрақты 3-ші орында келеді мұндай оң үрдіс жаңа мың жылдықтың бас кезінде де ұсақталады деп күтілуде. Әлемдік туристік рыноктың дәстүрлі аудандары өзінің рекреациялық сыйымдылығының шегіне іс жүзінде жеткендіктен, туризмнің өсуі туристер баратын жаңа аумақтар есебіне басым дамитын болады. Осыған байланысты, Қазақстанның әлемдік туристік рынокта өзінің лайықты орнын табуға бірегей мүмкіндігі бар.
Туризмнің қазіргі индустриясы табысы жоғары және серпінді дамып келе жатқан қызмет көрсетулердің халықаралық сауда сегменттерінің бірі болып табылады. 1999 жылы халықаралық туризмнің үлесі экспортқа шығарылатын дүниежүзілік табыстың 8 пайызын, қызмет көрсету секторы экспортының 37 пайызын құрады. Туризмнен түскен табыс мұнай, өнімдері және автомобиль экспорты табысынан кейін тұрақты 3-ші орында келеді мұндай оң үрдіс жаңа мың жылдықтың бас кезінде де ұсақталады деп күтілуде. Әлемдік туристік рыноктың дәстүрлі аудандары өзінің рекреациялық сыйымдылығының шегіне іс жүзінде жеткендіктен, туризмнің өсуі туристер баратын жаңа аумақтар есебіне басым дамитын болады. Осыған байланысты, Қазақстанның әлемдік туристік рынокта өзінің лайықты орнын табуға бірегей мүмкіндігі бар.
1. Авдокушин Е.Ф. Международные экономические отношения: Учеб. Пособие.-М.: ИВЦ Маркетинг, 1996.
2. Байгісиев М. Халықаралық экономикалық қатынастар: Оқу құралы -Алматы: Санат, 1998.-1926.
3. Бабин Э.П. Основы внешнеэкономической политики.-Учеб. Пособие.-М: ОАО Экономика, АОЗТ МИКО, 1997.
4. Буглай В.Б., Ливенцев Н.Н. Международные экономические отношения -Учеб. Пособие.-М: Финансы и статистика, 1996.
5. Доғалова Г.Н. Халықаралық экономика : Оқу құралы - Алматы: Экономика, 2000. - 886.
6. Друкер, Питер Ф. Нарық: топжарып, алға шығу: Практика мен принциптер. / Орыс тілінен аударғандар Р.Шаймерденов, Н. Бөлекбаев.-Алматы: Білім, 1994-3206.
7. Кекенова А.Т. Сыртқы қарыз мәселелері және дамушы елдерде сыртқы қарызды басқару: 08.00. И- Э.ғ.к. ғылыми дәрежесін алу үшін дайындаған дис. авторефераты
8. Кешенова Б.А. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары: Оқу құралы.-Алматы: Экономика, 2000-328б.
9. Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы
10. Үкіметінің Актілер жинағы.-2000.- №12.-38-396.
11. Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы
12. Үкіметінің Актілер жинағы,- 2001.-№3.- 10-33
13. Нормативтік құқықтық актілер бюллетені 2000, 2
14. Алрисаков М.Б.Введение в туризм 1999ж
15. Азар В.И.'Экономика и организация туризма' М.,1972ж
16. Азар В.И.,Туманов С.Ю. Экономика туристского рынка. М.,1998ж
17. Гуляев В.Г.'Туристские перевозки' М.,1998ж
18. Дурович А.П.,Копанев А.С Маркетинг в туризме: Учебное пособие Минск:1998ж
19. Долматов Г.М.ТТравовые основы туристского бизнеса:Учебное пособие М.;1997ж
20. Ердавлетов С.Р. Теография туризма:история,теория,практика
21. А.;2000ж
22. Исмаев Д.К. Основы стратегии и планирования маркетинга в
23. иностранном туризме'-'Высшая школа по туризму и гостиночному
24. хозяйству М.; 1994ж
2. Байгісиев М. Халықаралық экономикалық қатынастар: Оқу құралы -Алматы: Санат, 1998.-1926.
3. Бабин Э.П. Основы внешнеэкономической политики.-Учеб. Пособие.-М: ОАО Экономика, АОЗТ МИКО, 1997.
4. Буглай В.Б., Ливенцев Н.Н. Международные экономические отношения -Учеб. Пособие.-М: Финансы и статистика, 1996.
5. Доғалова Г.Н. Халықаралық экономика : Оқу құралы - Алматы: Экономика, 2000. - 886.
6. Друкер, Питер Ф. Нарық: топжарып, алға шығу: Практика мен принциптер. / Орыс тілінен аударғандар Р.Шаймерденов, Н. Бөлекбаев.-Алматы: Білім, 1994-3206.
7. Кекенова А.Т. Сыртқы қарыз мәселелері және дамушы елдерде сыртқы қарызды басқару: 08.00. И- Э.ғ.к. ғылыми дәрежесін алу үшін дайындаған дис. авторефераты
8. Кешенова Б.А. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары: Оқу құралы.-Алматы: Экономика, 2000-328б.
9. Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы
10. Үкіметінің Актілер жинағы.-2000.- №12.-38-396.
11. Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы
12. Үкіметінің Актілер жинағы,- 2001.-№3.- 10-33
13. Нормативтік құқықтық актілер бюллетені 2000, 2
14. Алрисаков М.Б.Введение в туризм 1999ж
15. Азар В.И.'Экономика и организация туризма' М.,1972ж
16. Азар В.И.,Туманов С.Ю. Экономика туристского рынка. М.,1998ж
17. Гуляев В.Г.'Туристские перевозки' М.,1998ж
18. Дурович А.П.,Копанев А.С Маркетинг в туризме: Учебное пособие Минск:1998ж
19. Долматов Г.М.ТТравовые основы туристского бизнеса:Учебное пособие М.;1997ж
20. Ердавлетов С.Р. Теография туризма:история,теория,практика
21. А.;2000ж
22. Исмаев Д.К. Основы стратегии и планирования маркетинга в
23. иностранном туризме'-'Высшая школа по туризму и гостиночному
24. хозяйству М.; 1994ж
Жоспар
Кіріспе
І-ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы туризм саласын дамыту міндеттері
1.1 Қазақстан Республикасындағы туризм саласын талдау...
1.2 Туристтік қызметтің экономикалық көрсеткіштері
және тиімділігі
II-ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы туризм дамуының қазіргі жағдайы және
болашағы
2.1 Қазақстандағы туризм дамуының қазіргі жағдайы: проблемалары және
дамуболашағы
2.2 Туризмды дамытудың негізгі бағыттары
ҚОРЫТЫНДЫ
Әдебиеттер тізімі
Кіріспе
"Қазақстан-2030" стратегиялық бағдарламасында еліміздің келешектігі
дамуына айқынды бағдар берілгені мәлім. Осы орайда ел экономикасында өсіп-
өркендеуіне айтарлықтай үлес қосатын бір сала туризм екеніне бүгінде көз
жеткендей. Жиьангерлік және саяхатшылық-адамның танымдық көкжиегін
қеңейтетін, қазіргі замандағы ғаламат мүмкіншілігі бар, пайдасы шаш етектен
келетін, біз элі толық игере алмаған саланың бірі екендігі баршамызға
белгілі. Бүгінгі туризм, яғни жиьангерлік және саяхатшылық-бұл мемлекет пен
қоғамның экономикалық әлеуметтік дамуының, тұлғаның жан-жақты қалыптасуының
маңызды факторы. Сондықтан туристік қызмет көрсету рыногында мүдделі
министірліктер мен ведомстволардың, уәкілетті органдардың, туристік
компаниялардың, фирмалардың және жеке кәсіпкерлердің күш мүмкіншіліктерін
жүмылдыруға, біріктіруге ықпал жасау - Қазақстан Республикасының Туризм
және спорт жөніндегі агенттігі жұмысының күн тәртібінен берік орын алған.
Туризм әлемдік экономикада басты рөлдің бірін атқарады. Дүниежүзілік
Туристік Ұйымның ДТҰ деректері бойынша ол әлемдегі жалпы ұлттық өнімнің
оннан бір бөлігін, халықаралық инвестицияның 11 пайыздан астамын, әлемдік
өндірістің әрбір 9-шы жұмыс орнын қамтамасыз етеді.
Туризмнің қазіргі индустриясы табысы жоғары және серпінді дамып келе
жатқан қызмет көрсетулердің халықаралық сауда сегменттерінің бірі болып
табылады. 1999 жылы халықаралық туризмнің үлесі экспортқа шығарылатын
дүниежүзілік табыстың 8 пайызын, қызмет көрсету секторы экспортының 37
пайызын құрады. Туризмнен түскен табыс мұнай, өнімдері және автомобиль
экспорты табысынан кейін тұрақты 3-ші орында келеді мұндай оң үрдіс жаңа
мың жылдықтың бас кезінде де ұсақталады деп күтілуде. Әлемдік туристік
рыноктың дәстүрлі аудандары өзінің рекреациялық сыйымдылығының шегіне іс
жүзінде жеткендіктен, туризмнің өсуі туристер баратын жаңа аумақтар есебіне
басым дамитын болады. Осыған байланысты, Қазақстанның әлемдік туристік
рынокта өзінің лайықты орнын табуға бірегей мүмкіндігі бар.
Қазіргі туризм еңбекшілердің жыл сайынғы ақылы еңбек демалысына
шығуымен байланысты болды, мүның өзі адамның демалуға және бос уақытын
өткізуге негізгі құқығын тану болып табылады. Ол жеке адамды, адамдар және
халықтар арасындағы өзара түсіністікті дамытудың факторына айналды.
Дүниежүзілік туристік ұйым ДТҰ сарапшыларының берген бағасына
қарағанда, белсенді бет-бейнені айқындау саясатын жүргізу - жылына орта
есеппен 2,5 процентке келу туризмін көбейтуге мүмкіндік береді. Бұл халықты
жұмыспен қамтуға, бюджетті толықтыруға, шағын бизнесті дамытуға және
туристік инфрақұрылымды құруға игі ықпал жасайды. Осындай үрдісті
басшылыққа алып, көптеген мемелекеттер, оның ішінде жоғары дамыған туристік
(индустриясы бар, сондай ақ ТМД-ға қатысушы елдердің бір қатары бет бейне
қалыптастыру саясатын жүргізуге қарқынменкірісті. Мәселен, Ресей,
Өзбекстан, Қырғызстан және Туркіменстан жыл сайын әлемнің жетекші туристік
көрмелеріне қатысып келеді.
Жоғарыда аты аталған ТМД мемлекеттері көптен бері өз аумақтарында
халықаралық және аумақтық көрмелерді өткізуді қолға алды. Мұндай көрмелерді
не жәрмеңкелерді өткізу немесе соған қатысу - мақсат емес, бірақ отандық
туристік өнімді халықаралық рыногына өткізу үшін оның үлкен көмегі бар.
ДТҰ, туризм жөніндегі мамандандырылған халықаралық ұйымдардың
зерттеулерінің талдауына, сондай ақ мемелекеттердің туризмді дамыту
саясатына сәйкес, туризм мемелекеттің әлеуметтік, мәдени және экономикалық
өміріне тікелей ықпал ететін қызмет ретінде түсіндіріледі.
І-ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы туризм саласын
дамыту міндеттері
1.1 Қазақстан Республикасындағы туризм саласын талдау
2001 жыл ішінде саяхат қызметін жүзеге асыратын 690 кәсіпорын (оның
ішінде туристік фирмалар саны 531) есеп берді. Олар жыл бойы 146,9мың
туристер мен экскурсанттарға қызмет көрсеткен (1999 жылы сәйкесінше 425
кәсіпорын есеп берді және олар 228,3 мың адамға қызмет көрсетті)
Саяхатшылар жалпы саны 1999 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 1.6
есеге қысқарды, соның ішінде жекелеген турист категориялары бойынша қысқару
мөлшері әртүрлі болды: бізге келген туристердің саны 2,1 есеге шетке шыққан
туристер саны 1,6 есеге, ел ішінде демалғандар саны 1,3 есеге қысқарды.
Төменде туризм түрлері бойынша қызмет көрсетілген туристердің саны туралы
диаграмма келтірілген.
1 -123047 Ұлттықтуризм 2000жыл. 2- 178166 Ұлтық туризм 1999 жыл.
3- 91228 Халықаралық туризм 2000 жыл.
4- 156232 Халықаралық туризм 1999 жыл.
5- 55687 Ішкі туризм 2000 жыл. 6-72088 Ішкі туризм 1999 жыл.
Жұмыс істеп тұрған туристік фирмалардың ең көбі Алматы қаласында
(356), Қарағанды облысында (56), Астана қаласында (48) және Шығыс Қазақстан
облысында (42) орналасқан. Бұл облыстардың кәсіпорындары барлық туристер
мен экскурсанттардың 86 пайызына қызмет көрсетті.
2000-шы жылы туристердің көп бөлігіне жұмыс істейтіндер саны 50
адамнан төмен фирмалар қызмет көрсетті. Олардың жалпы кәсіпорындар
санындағы үлесі 92,6 пайызды құрады, бұл 1999 жылдың сәйкес кезеңі мен
салыстырғанда 4,1 пайызға аз.
Ірі кәсіпорындар санының үлесі артқанымен де, олардың қызмет көрсеткен
туристер саны азайып келеді.
Ірі фирмалардың есептік жылдағы негізгі атқарған қызметі- алыс және
таяу шетелдерге шығу визасын дайындау болды.
Қазақстан Республикасының туристік фирмалар мен агенттіктер қызметінен
түскен табысы 2000 жылы 1340,3 млн.теңгені және 277000 АҚШ долларын құрады,
бұл өткен жылдың сәйкес кезеңі мен салыстырғанда сәйкесінше 1,4 және 2,9
есеге аз.
Халықаралық туризм адамдардың елдер арасындағы қозғалысын білдіреді.
Оның дамуын талдау кезінде оның транспорт индустриясымен өзара байланысын
анықтаудың маңызы зор.
Бей резидент туристердің көпшілігі сапарға шығу кезінде әуе
транспортын пайдаланады, оның үлесі 85,4 пайыз, темір жол транспорты мен
туристердің 7,2 пайызы, халықаралық автобустарымен- 3,3 пайыз және тағы
басқалары құрлық транспорт құралдарымен-4,1-і сапар шеккен.
Резидент- туристер де көбінесе әуе транспортын таңдайды. Халықаралық
автобустарды олардың 21,9 пайызы, темір жол транспортын -6,8 пайызы, басқа
да құрлық транспорт құралдарын- 1,1 пайызы қолданған.
Жыл ішінде бейрезидент-туристердің негізгі бөлігі республикаға
Германиядан -11194 адам (46,9 пайыз), Ресейден -1628 адам (6,8 пайыз),АҚШ-
тан -1730 адам (7,2 пайыз), Ұлыбританиядан-1659 адам (70 пайыз) және
Қытайдан -309 адам (1,3 пайыз) келді.
Келген туристердің республикада саяхатта болуының орташа ұзақтығы 16
күнді құрады( ТМД-дан келгендер үшін-3-4 күн, ал ТМД-дан тыс елдерден
келгендер үшін - 17 күнге дейін). Бұл негізінен іскерлік мақсатпен-89,9
пайыз , дем алу үшін -4,8 пайыз, таныстарымен туыстарын көру үшін-1,4 пайыз
және тағы басқа мақсаттармен-3,9 келген адамдар.
Республикаға келген туристердің (23868 адам) ТМД-дан тыс елдерден
келгендер саны 86,3 пайызды, бұл 1999 жылдың (88,4 пайыз) сәйкес кезеңімен
салыстырғанда 2,1 пайызға төмен. Есептік жыл ішінде 67360 адам туристік
жолдама алды. Олардың 8027-сі ТМД елдеріне сапар шекті, бұл өткен жылғымен
салыстырғанда 2 есе артық шама.
Қазақстандық туристердің ТМД елдерінде сапарда болу ұзақтығы орта
есеппен 4-5 күнді құрайды. Біздің жерлестеріміз көбінесе Қырғызстанға-4950
адам (61,7пайыз), Ресейге-3039 адам (37,9 пайыз) жол жүрген. 2000-шы жылы
ТМД-дан басқа елдерге шыққан Қазақстандық туристердің жалпы саны 59333
адамды құрады, олардың саны өткен жылға қарағанда (102174 адам) 1,7 есе
азайды.
2000 жылы ТМД-дан тыс елдерде болу ұзақтығы 5-6 күнге созылды.
Туристердің неғұрлым көп бөлігі Туркияға - 20462 адам (30,4 пайыз), Қытайға-
12913 адам (19,2 пайыз), Германияға - 13110 адам (19,5 пайыз) және Біріккен
Араб Эмираттарына - 4595 адам (6,8 пайыз) жол жүрген. Қалған елдердің
алатын үлесі елеусіз. Есеп берген 159 мейманхананың 13 бөлігінен астамы
облыс орталықтарында орналасқан. Олардың ең көп бөлігі Алматы және Астана
қалаларында, Қарағанды, Шығыс Қазақстан, Алматы және Оңтүстік Қазақстан
облыстарында шоғырланған.
Есеп берген мейманханалардың көпшілігі -138(87 пайыз) жекеменшік
формасында. Мемлекеттік меншікте мейманханалардың 14-і (9 пайыз).
Қонақүйлердің 2\3 бөлігі кәсіпорындар болып табылады, жұмысшылардың
саны 0-50 ге дейін, олардың үштен бір бөлігінде 50-ден 250 ге дейін
жұмысшылар қызмет етеді, тек 5пайызында ғана 250 ден жоғары жұмысшылар бар.
2000-шы жылы қонақүйлерге бір уақытта орналасу орны 16389, ал барлық
номерлер саны 9124 болды. Бір номерге орташа сыйымдылығы екі адам.
2000-шы жылы туристерге қызмет көрсету бойынша қонақ- үйлер мен басқа
кәсіпорындардағы қосымша қызмет пен эксплуатациядан түскен табыстар төменгі
кестеде келтірілген.
Кесте 3
Эксплуатациядан түскен табыс Қосымша қызметтерден
млн.теңге түскен табыс млн.теңге
Барлығы Бейрези- Барлығы Бейр-
млн.теңге денттерден млн.теңге езидент-те
түскен табыс р ден
түскен
табыс
Барлығы : 6976,5 3991,1 1474,4 885,1
Мейманхана-лары 6532 3950,3 1377,6 884,3
бар қонақүй
Мейманханасы жоқ 378,1 33,9 96 0,8
қонақүйлер
Студенттік 19,8 0 0 0
жатақхана және
таулардағы
турбазалар
Кемпингтер 6,9 6,9 0,6 0
Басқа да тұратын 39,7 0 0,2 0
орындар
Республика бойынша қонақүйлік кешендегі эксплуатациядан түскен табыс
6976,5 млн. теңге. негізінен мына облыстардағы кешендерден табыс алынған:
Ақтөбе, Атырау, Қарағанды, Маңғыстау, Павлодар, Солтүстік Қазақстан және
Оңтүстік Қазақстан. Ең көп кері сальдо мына облыстарда қалыптасты: Алматы,
Астана, Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан, Қызылорда.
1.2 Туристтік қызметтің экономикалық көрсеткіштері
және тиімділігі
Туризмнің қалыптасуы мен дамуында оны сала ретінде анықтаушы нақты
экономикалық көрсеткіштері болады. Ол сапасы жағымен бірге туристік қызмет
көрсетудің сандық көлемін көрсетеді. Туризмнің дамуының көрсеткіштері әр
аймақ (мемлекет) үшін төмендегідей:
1. Туристік ағымның көлемі.
2. Тэуліктік туристік төлемнің орташа көлемі
3. Материалдық-техникалық базаның даму жағдайы.
4. Туристік фирмалар қызметінің қаржы-экономикалық көрсеткіштері
5. Халықаралық туризм дамуының көрсеткіштері.
Туризмнің материалдық-техникалық базасының жағдайы және дамуын
сипаттайтын көрсеткіштер елдердегі туризмнің күшін анықтайды.
Оларға жататындар:
мейманхана қорындағы төсек орны және басқада орналастыру құралдары;
тамақтану кәсіпорындарындағы орын саны;
ойын-сауық орындарының саны т.б. Төсек орын қорының күші төмендегідей
анықталады.
KT = CTx365 + Ccxt
Кт - төсек-орын қорының күші; Ст - қолданылатын төсек-орынның жылдық
саны; t-сезондық қолданылатын күндер.
Алматы мен Алматы облысы аймағында 2000 жылы туристік 142 объект 38,2
мың орын орналастыруға мүмкіндігі болды. Мамандардың есебі бойынша, жылдық
қолданудағы төсек саны 15,1 мың, сезондық қолданудағы төсек саны 36,9 мың,
ал "жоғарғы сезондық" күндер саны 60. Осыған қарап Алматы мен Алматы облысы
аймағында төсек-орын қоры 332904 мыңға тең деп айтуға болады. Ал, 2001 жылы
туристік орналасу объектісі 159 объектіге көбейген, яғни 42,8 мың орын
болған. 2001 жылы туристік орналасу объектісі 159 объектіге көбейген, яғни
42,8 мың орын болған. 2001 жылы Алматы мен Алматы облысында төсек-орын саны
403146 мың орынға артқан. Туристік ағымға келетін болсақ бұл елге келетін
туристердің тұрақты келуі деп түсінеміз. Туристік ағымның көлемі келесі
көрсеткіштермен сипатталады: туристердің жалпы саны;
туристік күндердің саны;
елде болатын туристердің күнінің орташа мерзімі.
Туристік күндерді есептеу үшін келушілер санын, елге келетін әр
туристің орташа мерзіміне (күніне) көбейту қажет. Туристік күндер туралы
ақпарат қоғамдық инфрақұрылым жоспарлауда және материалдық-техникалық
базаны дамытуда мамандар үшін қажет дерек болып табылады.
KT = CT x Кор
Кт - туристік күндер; Ст - туристердің саны; Кор - күндердің орташа
саны.
Қазақстан Республикасының статистикасы бойынша туристердің болу
мерзімінің орташа мерзімі 2000 ж. 16 күн, сондай-ақ 2001 жылыда 16 күн
болған, ал туристердің келу саны 2000 жылы 228,3 мың, 2001 жылы 146,9 мың
адам. Осыған байланысты туристердің күні
2000 ж.= 228,3 х 16-3652,8
2001 ж. = 146,9 х 16= 2350,4
Бұл есептеуден көрінгендей 2001 жылы туристердің күні төмен, ал
туристердің орташа болу мерзімінің төмендеуіне байланысты. Тағы
дасебептерінің бірі фирмалардың ішкі туризммен айналысуының көбеюінен деп
санаймыз. Оған төмендегі көрсеткіш дәлел: 2000 ж. 31,6% болса 2001 жылы
37,9% ке өскен.
Осы есептеулерге байланысты әр туристің бір тәулікте қанша қаржы
шығаратыны белгілі болады. 2000 жылы туризмнен түскен табыс 1876,42 млн
тенге, ал 2001 жылы 1340,3 млн тенге, (2001 жылы төмендеу себебі туристік
күндер азайған). Егерде осы көрсеткіштерді шет елдік туристер санына бөлсек
2000 жылы - 228,3, 2001 жылы 146,8 ал шыққан санды туристердің орташа
болған күніне көбейтсек (орташа күн 10,5) онда
К2000 = 1876,42228,3 х 10,5 = 86,3 мың теңге
K2001 = 1340,3146,9 х-10,5 = 65,8 мың теңге
Ал туристтердің қаржы шығару соммасын төмендегідей шығаруға болады.
Кжалпы сомасы= Кт х Кор (тәулікте)
Онда 2000 ж. Қж. сом = 863 х 3652,8 = 315236,64 мың теңге 2001 ж. Қ
Қж. сом = 95,8 х 2350,4 = 225168,32 мың теңге
Шығаратын қортынды туристердің бір тәулікте шығаратын қаржысының
орташа көлемі өссе, туристердің жылдық шығаратын қаржының көлемі азаяды.
Туризм, болып жатқан дағдарыстарға қарамастан тұрақты дамуда. Әлемдік
туризмде 2 бағыт көрініс тапқан. Біріншісі сыртқы экономикалық және саяси
факторларға әсері, екіншісі соған қарамастан қиындық жағдайында өз көлемін
тез арада қалпына келтіру.
2001 жылғы көрсеткіштерге қарасақ АҚШ-тағы және Таяу Шығыстағы күшті
экономикалық дағдарысқа байланысты туризм 1,2 % төмендеген, табыс 4% ке
қысқарды. Туризмнің Африкада дамуы 7,5% өсті, оның себебі Оңтүстік
Африканың табиғатына қызығушылықтың артуынан болды. Европадағы туризм
индустриясы жалпы аймақтағы экономикалық өсу бағытына байланысты. Туристік
көрсеткіштерге ықпал еткен жағдай әлемдік көрмелердің, әр түрлі спортты
глористардың әсерінен болды. Қорыта айтқанда әлемдік туризмнің қазіргі
жағдайына талдау жасап төмендегідей қорытындыға келуге болады.
- саяси және экономикалық дағдарыстарға қарамастан, туристтік секторда
туризм қызметінің екендігі көрінеді;
- Аймақтар арасында бәсекелесудің күшейгені байқалады.;
- Жекелеген туристік компаниялардың капиталдарының шет елдік нарықка
шығу белсенділігі көрінеді;
- Туризм өндірісіне қызмет көрсетудің бірігуі жүріп жатыр.
Осы жағдайларға байланысты жаңа мыңжылдықтың алғашқы 10 жылдығы
туризмнің дамуының негізгі белгілері айқындалады.
- Халықаралық туризм қызметінің көрсеткіштерінің өсуі.
- Әлемдегі экономикалық және саяси жағдайлардың туризмге тигізетін
әсері.
- Туризмнің анықтаушы факторлары әлеуметтік-демографиялық өзгерістер,
электрондық хабар, коммуникациялық жүйе болады.
- Аймақтардағы туризм қызметінің дамуы Оңтүстік және Оңтүстік Шығыс
Азия елдеріне ауысады деген болжам бар.
Сонымен көптеген елдердегі туризмнің дамуына талдау жасай келе,
түсінгеніміз ішкі туризмнің дамуына көңіл бөлу қажет.
Тиімділік - түсінігі қандайда бір болмасын нақты тиімділік, яғни
нәтижеге жету .
Экономикалық тиімділік - ол шаруашылық процессі белгілі бір мөлшерде
ақшалай, материалды, хабарлау ресурстары, жұмысшы күші шығындарынан нақты
табыс табу нәтижесі.
Ал, туризмнің экономикалық тиімділігі ұтыс табу. Ол:
- мемлекеттік масштабта туризмді ұйымдастыру;
- аймақтың халқына туристік қызмет көрсету;
- туристік фирмалардың өндірістік-қызмет көрсету процессі.
Туризмнің экономикалық тиімділігі қоғамдық еңбекті жалпы тиімділігі
және нақты көрсеткіштерімен, критерияларымен белгіленеді.
Критериялар алға қойған мақсатқа жету, оның дұрыс шешім екенін түсіну.
Критериялардың қажеттілігі өндірістік қызмет көрсету процессінің тиімділігі
есептеуде қандай позициядан қарастыру қажет екенін көрсетеді.
Қоғамдық өндіріс бүкіл қоғамның мүддесін қорғайтын болғандықтан, жалпы
қоғамның көздеген мақсаты орындалғандығымен бағалануы тиіс.
Туризмдегі тиімділік проблемасын қарастырғанда жүйелі түрде қарау
керек. Туризмді ұйымдастыру құрылымы негізінен үш буыннан тұрады:
- әлеуметтік- тұрмыстық инфрақұрылымның салаарылық кешенді жүйесі;
- аймақ көлемінде жеке шаруашылық салалары;
- туристік шаруашылық субъектісі (туристік фирмалар).
Сондықтан да, туризмнің тиімділігін үш аспекте қарастырамыз: қоғамдық
деңгейде (халық шаруашылығы саласында, жеке туристік фирмада). Барлық
критериялардың комплексті тиімділігін жинақтау үшін, қоғамдық деңгейде
қойған мақсаттар жүйесі және жеке мақсаттарды көрсету қажет . Бұл үшін
критериялар мен мақсаттар ағашы әдісін қарастырамыз. Әдістің бұл
көрсеткішінде әр мақсатқа нақты критериялардың сай келуі мақсатқа қол
жеткізудің дұрыстығын көрсетеді.
Елдің экономикасына туризмнің жағымды ықпалы, туризм елде жан-жақты
дамыған кезде болады.
Туризмнің экономикалық тиімділігі туризм елде халық шаруашылық
кешенінің салалары мен қатар дамығанда ғана көрінеді. Туризм елдің ұлттық
табысын құруда қатысады .
Туризмде ұлттық табыстың үлесі Германияда 4,6%, Швейцарияда 10%.
Туризмнің елдің экономикасына тікелей ықпалы-ол туристердің туризмнің
қызметі мен тауарларына шығарған қаржысы.
Туристердің келген жерінде шығарған ақшасы табыс алып келеді, әрі
қарай тізбектеліп кете береді: шығын-табыс-шығын. Осы процес туризмнің,
елдің экономикасына жанама ықпалы болып саналады. Туризм қызмет көрсету мен
тауарға екінші сұраныс тудырады. Елдің экономикасына туризмнің жанама салуы
туристердің нақты бір уақытта және орында қызмет пен тауарға шығарған
шығынның қайталану әсері көрінеді. Бұл әсер мультипликация әсері немесе
мультипликатор деп аталады.
Мультипликатор - таза ұлттық өнімнің тепе-теңдігінің ауытқуының
арақатынасы, шынайы таза ұлттық табыстың осы өзгерісін туындатқан
инвестицияға қажетті шығындардың бастапқы өзгерісі:
М=Δ4ҰӨΔТҰӨ ,
М - мультипликатор;
ΔТҰӨ - таза ұлттық өнім;
ΔИ - инвестициядағы бастапқы өзгеріс.
Осыдан шығады: ΔТҰӨ =М* ΔИ
Туризмнің мультипликаторлық табысының қызметін төмендегідей мысал
арқылы түсіндіруге болады.
Табыс - ол фирмалармен кәсіпорындардың туристік қызмет пен тауарларды
сатудан түскен түсім. Аймақтың табысы - ол осы түсімнен алған салық.
Туристік фирмалар жергілікті қызмет пен тауарларды сатып ала бастағанда,
туристердің ақшасы аймақтың экономикасына толық жұмыс істей бастайды. Осы
тауар мен қызмет көрсетудің сатушылары туристерден ақша алып, оны
жұмыскерлеріне жалақы ретінде төлейді, олар оны тағы да тауар мен қызмет
көрсетуге жұмсайды. Осылай қайталана береді.
Туристерден түскен ақшаның жартысы салыққа, жинақтау қорын құруға,
импорттық тауарлар сатып алуға, яғни басқа аймақтарда шығарған тауарларға
кетеді. Швейцарияның ғалымдарының бағалауы бойынша туризмнің қызмет көрсету
өндірісінен түскен табыстың мультипликаторы елдер мен аймаққа байланысты
өзгеріп отырады. Ол 1,2-ден 4,0-ке жетеді. Мысалы, аймақтағы мультипликатор
2,5-ке тең. Туристік индустрияның инвестициясының алғашқы өсуі 40 млн.
теңге; сонда туристік қызмет көрсетудің таза ұлттық өнімінің өсуі 100 млн.
теңге (2,5*40).
Туризм әлемдік нарықта көзге көрінбейтін экспорт болып саналады. Ол
елдің төлем балансына ықпал етеді.
II-ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы туризм дамуының қазіргі жағдайы
және болашағы
2.1 Қазақстандағы туризм дамуының қазіргі жағдайы: проблемалары және
даму болашағы
Туризм Қазақстан экономикасындағы қарқынды салалардың бірі,
Халықаралық сарапшылардың пікірінше қазіргі кезде туризм әлемдік
экономикадағы қарқыны төмендемейтін саланы біріне жатады. Туризм көп
елдерде жалпы ішкі өнімнің қалыптасуына, қосымша жұмыс орнын құруға және
сыртқы сауда балансының белсенділігіне ықпал етеді. Соңғы жылдары туризм
әлемдегі ең табысты бизнестің бірі. Туризмнің маңызы жылдан-жылға өсуде,
оның халықаралық байланыста және валюталық түсім көз ретінде маңызы артуда.
Елдердің шикізат көзі азайлады, ал туристік индустрия қалпына келетін
ресурстармен жұмыс істеген. Туризмнің басқа да салаларға тигізетін әсері
мол, оның 32 салаға жанама ыкпалы бар (турфирмалар, көлік түрлері,
мейманхана кешендері, демалыс үйлері, санаториялар, ұлттық парктер,
тамақтану сферасы, т.б.). Бұл дегеніміз -әлемдік өндірісте әр 9 адамның
жұмыс орны деуге болады.
Туризм индустриясының мемлекеттік бюджетке түсіретін валюталық түсімі,
орта және шағын бизнеске көмегі, тауар мен қызмет көрсету нарығы арқылы
аймақтардың экономикасының дамуына ықпалы өте зор. Сонымен қатар, туризмнің
қоғамдық, әлеуметтік-экономикалық дамуы келесі көрсеткіштермен сипатталады.
Ішкі және халықаралық туризмнің жалпы шығыны әлемдік ұлттық ішкі өнімнің
12%-ін құрайды, жыл сайын 1,5млрд. Ішкі және халықаралық саяхаттау
тіркелді.
Халықаралық туризмнің үлесіне жыл сайын әлемдік экспорттың 7% және
қызмет көрсетудің 25-30% келеді. Халықаралық туризмнің жылдық өсуі 4,0%, ал
болашақта бұл көрсеткіш көтерілмек. Туризм саласының дамуына ықпал ететін
факторлар:
- кез-келген елде, Қазақстанда да туристік рекреациялық ресурстың
болуы;
-туризмге тура немесе жанама салалардың және кәсіпорындардың дамуы;
- сыртқа шығу туризмнің елге шетелдік валютаны тартуы;
- аз мөлшерде шығын шығарып табыс табу;
- алғашқы өндіріс факторын қамтамасыз етудегі шығынның болмауы;
-халықты жұмыс орнымен қамтамасыз ететін орта және шағын
бизнестің дамуы;
- қызмет көрсету секторының өсуі;
- елдің әлемдік қауымдастыққа белгілі болуы және бет-бейнесінің
қалыптасуы.
Қазақстанда 400-ден астам туристік фирмалар қызмет етеді, 80 елдің
туристік фирмаларымен келісім жасаған. Туризмнің дамыған аймақтары -Алматы,
Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Павлодар, Оңтүстік Қазақстан облыстары, сондай-
ақ Алматы және Астана қалалары. Осы облыстардың және қалалардың туристік
фирмалары қызмет көрсетудің 88%-ін құрайды. Қазақстаннан туристердің
мейлінше көп баратын елдері: Ресей, Қытай, Германия, Корея, Польша, Турция,
БАЭ. Ал біздің елге келетін туристердің елдері: Ресей, Қытай, Германия,
Пакистан, Полыпа және Турция. Туристерді тасымалдауда авиакомпаниялардың
ролі зор. Көптеген туристер шетелдік авиакомпанияларға қызығушылығы артық
болып тұр, ал ұлттық компаниялардың ролі төмен. Эйр-Казахстан-ның акциясы
мемлекеттік меншікке өтуі болашақта ұлттық авиатасымалдаудың маңызы артады
деген үміт бар.
Ал автомобиль транспортының ролі шекаралық тасымалдау мен саяхат жасау
маршруттарында қолданады. Оның дамуы көлік құралдарына және жолдарының
қызмет ету сапасына байланысты. Қазіргі кезде Сайран автовокзалы үлкен
қызмет көрсетуде. Жалпы автобус парктері өте төмен деңгейде, қазіргі
сұранысқа сай автокөліктер өте аз.
Теміржол көлігі Қазақстан Теміржолы 14 бағытта жұмыс істейді.
Олардың қызмет көрсету сапасы халықаралық стандартқа сәйкес келмейді.
Алматы-Астана маршруты ғана стандартқа сай, ал оңтүстік маршруттары
ешқандай сын көтермейді.
Ал орналастыру құралдарына келсек, көпшілігінің кабылдау мүмкіншілігі
төмен, номерлердің бағасы жоғары, сондықтанда жабылып жатыр.
Қазақстан туризмнің дамуына түрткі болған Президенттің бұл салаға
басымды сала ретінде көңіл бөлуі. Үкімет тарапынан Қазақстан туризмінің
және елдің бет-бейнесін жасауға ( 2000-2003) байланысты шаралар болды.
2001 жылы туристік бизнестегі ерекше жыл болды, туризмге 26млн. теңге
бөлінді. Қазақстан экономикасы 2-3 жүлдызды орта, шағын мейманхана салуға
мүмкіндігі бар.
Туризмді дамыту үшін әлеуметтік-экономикалық фактордың ықпалы жоғары.
Олардың ішінде маңыздысы: мемлекеттің әлеуметтік саясаты, жұмыстан бос
уақыт, урбанизацияның өсуі, білім және мәдениеттің, орташа өмір сүрудің
деңгейі, жылдық демалыс күндері мөлшері, халықтың өмір сүруінің деңгейі,
табысы, туристік белсенділік жатады.
Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі қазіргі кезде
туризмнің жаппай дамуын тежеп отыр. Қазақстандағы туризмнің даму бағыты шоп-
туризмді ұйымдастырумен байланысты, яғни материалдық қажеттіліктен туындап
отыр. Қазіргі кезде ТМД елдерінде туристерді тарту үлкен бәсекеге ие болып
отыр. Көрші елдер Ресей, Өзбекстан, Қырғызыстан, Монголия туризмді дамытуға
барлық күшін салуда, және қазір Қазақстанды басып алуда.
Туризмнің дамуын тежейтін факторлар төмендегі суретте
көрсетілген.Сурет 1
Қазақстан Республикасында туризмді дамытуға кедергі ететін негізгі
экономикалық факторлар.
Бірқатар кедергілерден соң Қазақстан үлкен туристік биржаларға
қатысты. Берлин, Лондон, Мэскеу қалаларында. Қазақстан Республикасы
бәсекеге түсе алатын және рентабельді туризм индустриясын дамытуға толық
мүмкіншілігі бар .
Оған ықпал ететіндер:
- еліміздің қолайлы геосаяси жағдайы. Батыс пен Шығыс аралығындағы
халықаралық туристік және коммерциялық ағымдардың өсуі;
- саяси тұрақтылық, демократиялық қайта құру, экономикалық реформаның
өтуі және инвестициялық ахуалдың тұрақтылығы мен ашықтығы;
- еліміздің тарихи- мәдениет мұрасының ерекшелігі;
- мұсылман, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І-ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы туризм саласын дамыту міндеттері
1.1 Қазақстан Республикасындағы туризм саласын талдау...
1.2 Туристтік қызметтің экономикалық көрсеткіштері
және тиімділігі
II-ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы туризм дамуының қазіргі жағдайы және
болашағы
2.1 Қазақстандағы туризм дамуының қазіргі жағдайы: проблемалары және
дамуболашағы
2.2 Туризмды дамытудың негізгі бағыттары
ҚОРЫТЫНДЫ
Әдебиеттер тізімі
Кіріспе
"Қазақстан-2030" стратегиялық бағдарламасында еліміздің келешектігі
дамуына айқынды бағдар берілгені мәлім. Осы орайда ел экономикасында өсіп-
өркендеуіне айтарлықтай үлес қосатын бір сала туризм екеніне бүгінде көз
жеткендей. Жиьангерлік және саяхатшылық-адамның танымдық көкжиегін
қеңейтетін, қазіргі замандағы ғаламат мүмкіншілігі бар, пайдасы шаш етектен
келетін, біз элі толық игере алмаған саланың бірі екендігі баршамызға
белгілі. Бүгінгі туризм, яғни жиьангерлік және саяхатшылық-бұл мемлекет пен
қоғамның экономикалық әлеуметтік дамуының, тұлғаның жан-жақты қалыптасуының
маңызды факторы. Сондықтан туристік қызмет көрсету рыногында мүдделі
министірліктер мен ведомстволардың, уәкілетті органдардың, туристік
компаниялардың, фирмалардың және жеке кәсіпкерлердің күш мүмкіншіліктерін
жүмылдыруға, біріктіруге ықпал жасау - Қазақстан Республикасының Туризм
және спорт жөніндегі агенттігі жұмысының күн тәртібінен берік орын алған.
Туризм әлемдік экономикада басты рөлдің бірін атқарады. Дүниежүзілік
Туристік Ұйымның ДТҰ деректері бойынша ол әлемдегі жалпы ұлттық өнімнің
оннан бір бөлігін, халықаралық инвестицияның 11 пайыздан астамын, әлемдік
өндірістің әрбір 9-шы жұмыс орнын қамтамасыз етеді.
Туризмнің қазіргі индустриясы табысы жоғары және серпінді дамып келе
жатқан қызмет көрсетулердің халықаралық сауда сегменттерінің бірі болып
табылады. 1999 жылы халықаралық туризмнің үлесі экспортқа шығарылатын
дүниежүзілік табыстың 8 пайызын, қызмет көрсету секторы экспортының 37
пайызын құрады. Туризмнен түскен табыс мұнай, өнімдері және автомобиль
экспорты табысынан кейін тұрақты 3-ші орында келеді мұндай оң үрдіс жаңа
мың жылдықтың бас кезінде де ұсақталады деп күтілуде. Әлемдік туристік
рыноктың дәстүрлі аудандары өзінің рекреациялық сыйымдылығының шегіне іс
жүзінде жеткендіктен, туризмнің өсуі туристер баратын жаңа аумақтар есебіне
басым дамитын болады. Осыған байланысты, Қазақстанның әлемдік туристік
рынокта өзінің лайықты орнын табуға бірегей мүмкіндігі бар.
Қазіргі туризм еңбекшілердің жыл сайынғы ақылы еңбек демалысына
шығуымен байланысты болды, мүның өзі адамның демалуға және бос уақытын
өткізуге негізгі құқығын тану болып табылады. Ол жеке адамды, адамдар және
халықтар арасындағы өзара түсіністікті дамытудың факторына айналды.
Дүниежүзілік туристік ұйым ДТҰ сарапшыларының берген бағасына
қарағанда, белсенді бет-бейнені айқындау саясатын жүргізу - жылына орта
есеппен 2,5 процентке келу туризмін көбейтуге мүмкіндік береді. Бұл халықты
жұмыспен қамтуға, бюджетті толықтыруға, шағын бизнесті дамытуға және
туристік инфрақұрылымды құруға игі ықпал жасайды. Осындай үрдісті
басшылыққа алып, көптеген мемелекеттер, оның ішінде жоғары дамыған туристік
(индустриясы бар, сондай ақ ТМД-ға қатысушы елдердің бір қатары бет бейне
қалыптастыру саясатын жүргізуге қарқынменкірісті. Мәселен, Ресей,
Өзбекстан, Қырғызстан және Туркіменстан жыл сайын әлемнің жетекші туристік
көрмелеріне қатысып келеді.
Жоғарыда аты аталған ТМД мемлекеттері көптен бері өз аумақтарында
халықаралық және аумақтық көрмелерді өткізуді қолға алды. Мұндай көрмелерді
не жәрмеңкелерді өткізу немесе соған қатысу - мақсат емес, бірақ отандық
туристік өнімді халықаралық рыногына өткізу үшін оның үлкен көмегі бар.
ДТҰ, туризм жөніндегі мамандандырылған халықаралық ұйымдардың
зерттеулерінің талдауына, сондай ақ мемелекеттердің туризмді дамыту
саясатына сәйкес, туризм мемелекеттің әлеуметтік, мәдени және экономикалық
өміріне тікелей ықпал ететін қызмет ретінде түсіндіріледі.
І-ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы туризм саласын
дамыту міндеттері
1.1 Қазақстан Республикасындағы туризм саласын талдау
2001 жыл ішінде саяхат қызметін жүзеге асыратын 690 кәсіпорын (оның
ішінде туристік фирмалар саны 531) есеп берді. Олар жыл бойы 146,9мың
туристер мен экскурсанттарға қызмет көрсеткен (1999 жылы сәйкесінше 425
кәсіпорын есеп берді және олар 228,3 мың адамға қызмет көрсетті)
Саяхатшылар жалпы саны 1999 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 1.6
есеге қысқарды, соның ішінде жекелеген турист категориялары бойынша қысқару
мөлшері әртүрлі болды: бізге келген туристердің саны 2,1 есеге шетке шыққан
туристер саны 1,6 есеге, ел ішінде демалғандар саны 1,3 есеге қысқарды.
Төменде туризм түрлері бойынша қызмет көрсетілген туристердің саны туралы
диаграмма келтірілген.
1 -123047 Ұлттықтуризм 2000жыл. 2- 178166 Ұлтық туризм 1999 жыл.
3- 91228 Халықаралық туризм 2000 жыл.
4- 156232 Халықаралық туризм 1999 жыл.
5- 55687 Ішкі туризм 2000 жыл. 6-72088 Ішкі туризм 1999 жыл.
Жұмыс істеп тұрған туристік фирмалардың ең көбі Алматы қаласында
(356), Қарағанды облысында (56), Астана қаласында (48) және Шығыс Қазақстан
облысында (42) орналасқан. Бұл облыстардың кәсіпорындары барлық туристер
мен экскурсанттардың 86 пайызына қызмет көрсетті.
2000-шы жылы туристердің көп бөлігіне жұмыс істейтіндер саны 50
адамнан төмен фирмалар қызмет көрсетті. Олардың жалпы кәсіпорындар
санындағы үлесі 92,6 пайызды құрады, бұл 1999 жылдың сәйкес кезеңі мен
салыстырғанда 4,1 пайызға аз.
Ірі кәсіпорындар санының үлесі артқанымен де, олардың қызмет көрсеткен
туристер саны азайып келеді.
Ірі фирмалардың есептік жылдағы негізгі атқарған қызметі- алыс және
таяу шетелдерге шығу визасын дайындау болды.
Қазақстан Республикасының туристік фирмалар мен агенттіктер қызметінен
түскен табысы 2000 жылы 1340,3 млн.теңгені және 277000 АҚШ долларын құрады,
бұл өткен жылдың сәйкес кезеңі мен салыстырғанда сәйкесінше 1,4 және 2,9
есеге аз.
Халықаралық туризм адамдардың елдер арасындағы қозғалысын білдіреді.
Оның дамуын талдау кезінде оның транспорт индустриясымен өзара байланысын
анықтаудың маңызы зор.
Бей резидент туристердің көпшілігі сапарға шығу кезінде әуе
транспортын пайдаланады, оның үлесі 85,4 пайыз, темір жол транспорты мен
туристердің 7,2 пайызы, халықаралық автобустарымен- 3,3 пайыз және тағы
басқалары құрлық транспорт құралдарымен-4,1-і сапар шеккен.
Резидент- туристер де көбінесе әуе транспортын таңдайды. Халықаралық
автобустарды олардың 21,9 пайызы, темір жол транспортын -6,8 пайызы, басқа
да құрлық транспорт құралдарын- 1,1 пайызы қолданған.
Жыл ішінде бейрезидент-туристердің негізгі бөлігі республикаға
Германиядан -11194 адам (46,9 пайыз), Ресейден -1628 адам (6,8 пайыз),АҚШ-
тан -1730 адам (7,2 пайыз), Ұлыбританиядан-1659 адам (70 пайыз) және
Қытайдан -309 адам (1,3 пайыз) келді.
Келген туристердің республикада саяхатта болуының орташа ұзақтығы 16
күнді құрады( ТМД-дан келгендер үшін-3-4 күн, ал ТМД-дан тыс елдерден
келгендер үшін - 17 күнге дейін). Бұл негізінен іскерлік мақсатпен-89,9
пайыз , дем алу үшін -4,8 пайыз, таныстарымен туыстарын көру үшін-1,4 пайыз
және тағы басқа мақсаттармен-3,9 келген адамдар.
Республикаға келген туристердің (23868 адам) ТМД-дан тыс елдерден
келгендер саны 86,3 пайызды, бұл 1999 жылдың (88,4 пайыз) сәйкес кезеңімен
салыстырғанда 2,1 пайызға төмен. Есептік жыл ішінде 67360 адам туристік
жолдама алды. Олардың 8027-сі ТМД елдеріне сапар шекті, бұл өткен жылғымен
салыстырғанда 2 есе артық шама.
Қазақстандық туристердің ТМД елдерінде сапарда болу ұзақтығы орта
есеппен 4-5 күнді құрайды. Біздің жерлестеріміз көбінесе Қырғызстанға-4950
адам (61,7пайыз), Ресейге-3039 адам (37,9 пайыз) жол жүрген. 2000-шы жылы
ТМД-дан басқа елдерге шыққан Қазақстандық туристердің жалпы саны 59333
адамды құрады, олардың саны өткен жылға қарағанда (102174 адам) 1,7 есе
азайды.
2000 жылы ТМД-дан тыс елдерде болу ұзақтығы 5-6 күнге созылды.
Туристердің неғұрлым көп бөлігі Туркияға - 20462 адам (30,4 пайыз), Қытайға-
12913 адам (19,2 пайыз), Германияға - 13110 адам (19,5 пайыз) және Біріккен
Араб Эмираттарына - 4595 адам (6,8 пайыз) жол жүрген. Қалған елдердің
алатын үлесі елеусіз. Есеп берген 159 мейманхананың 13 бөлігінен астамы
облыс орталықтарында орналасқан. Олардың ең көп бөлігі Алматы және Астана
қалаларында, Қарағанды, Шығыс Қазақстан, Алматы және Оңтүстік Қазақстан
облыстарында шоғырланған.
Есеп берген мейманханалардың көпшілігі -138(87 пайыз) жекеменшік
формасында. Мемлекеттік меншікте мейманханалардың 14-і (9 пайыз).
Қонақүйлердің 2\3 бөлігі кәсіпорындар болып табылады, жұмысшылардың
саны 0-50 ге дейін, олардың үштен бір бөлігінде 50-ден 250 ге дейін
жұмысшылар қызмет етеді, тек 5пайызында ғана 250 ден жоғары жұмысшылар бар.
2000-шы жылы қонақүйлерге бір уақытта орналасу орны 16389, ал барлық
номерлер саны 9124 болды. Бір номерге орташа сыйымдылығы екі адам.
2000-шы жылы туристерге қызмет көрсету бойынша қонақ- үйлер мен басқа
кәсіпорындардағы қосымша қызмет пен эксплуатациядан түскен табыстар төменгі
кестеде келтірілген.
Кесте 3
Эксплуатациядан түскен табыс Қосымша қызметтерден
млн.теңге түскен табыс млн.теңге
Барлығы Бейрези- Барлығы Бейр-
млн.теңге денттерден млн.теңге езидент-те
түскен табыс р ден
түскен
табыс
Барлығы : 6976,5 3991,1 1474,4 885,1
Мейманхана-лары 6532 3950,3 1377,6 884,3
бар қонақүй
Мейманханасы жоқ 378,1 33,9 96 0,8
қонақүйлер
Студенттік 19,8 0 0 0
жатақхана және
таулардағы
турбазалар
Кемпингтер 6,9 6,9 0,6 0
Басқа да тұратын 39,7 0 0,2 0
орындар
Республика бойынша қонақүйлік кешендегі эксплуатациядан түскен табыс
6976,5 млн. теңге. негізінен мына облыстардағы кешендерден табыс алынған:
Ақтөбе, Атырау, Қарағанды, Маңғыстау, Павлодар, Солтүстік Қазақстан және
Оңтүстік Қазақстан. Ең көп кері сальдо мына облыстарда қалыптасты: Алматы,
Астана, Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан, Қызылорда.
1.2 Туристтік қызметтің экономикалық көрсеткіштері
және тиімділігі
Туризмнің қалыптасуы мен дамуында оны сала ретінде анықтаушы нақты
экономикалық көрсеткіштері болады. Ол сапасы жағымен бірге туристік қызмет
көрсетудің сандық көлемін көрсетеді. Туризмнің дамуының көрсеткіштері әр
аймақ (мемлекет) үшін төмендегідей:
1. Туристік ағымның көлемі.
2. Тэуліктік туристік төлемнің орташа көлемі
3. Материалдық-техникалық базаның даму жағдайы.
4. Туристік фирмалар қызметінің қаржы-экономикалық көрсеткіштері
5. Халықаралық туризм дамуының көрсеткіштері.
Туризмнің материалдық-техникалық базасының жағдайы және дамуын
сипаттайтын көрсеткіштер елдердегі туризмнің күшін анықтайды.
Оларға жататындар:
мейманхана қорындағы төсек орны және басқада орналастыру құралдары;
тамақтану кәсіпорындарындағы орын саны;
ойын-сауық орындарының саны т.б. Төсек орын қорының күші төмендегідей
анықталады.
KT = CTx365 + Ccxt
Кт - төсек-орын қорының күші; Ст - қолданылатын төсек-орынның жылдық
саны; t-сезондық қолданылатын күндер.
Алматы мен Алматы облысы аймағында 2000 жылы туристік 142 объект 38,2
мың орын орналастыруға мүмкіндігі болды. Мамандардың есебі бойынша, жылдық
қолданудағы төсек саны 15,1 мың, сезондық қолданудағы төсек саны 36,9 мың,
ал "жоғарғы сезондық" күндер саны 60. Осыған қарап Алматы мен Алматы облысы
аймағында төсек-орын қоры 332904 мыңға тең деп айтуға болады. Ал, 2001 жылы
туристік орналасу объектісі 159 объектіге көбейген, яғни 42,8 мың орын
болған. 2001 жылы туристік орналасу объектісі 159 объектіге көбейген, яғни
42,8 мың орын болған. 2001 жылы Алматы мен Алматы облысында төсек-орын саны
403146 мың орынға артқан. Туристік ағымға келетін болсақ бұл елге келетін
туристердің тұрақты келуі деп түсінеміз. Туристік ағымның көлемі келесі
көрсеткіштермен сипатталады: туристердің жалпы саны;
туристік күндердің саны;
елде болатын туристердің күнінің орташа мерзімі.
Туристік күндерді есептеу үшін келушілер санын, елге келетін әр
туристің орташа мерзіміне (күніне) көбейту қажет. Туристік күндер туралы
ақпарат қоғамдық инфрақұрылым жоспарлауда және материалдық-техникалық
базаны дамытуда мамандар үшін қажет дерек болып табылады.
KT = CT x Кор
Кт - туристік күндер; Ст - туристердің саны; Кор - күндердің орташа
саны.
Қазақстан Республикасының статистикасы бойынша туристердің болу
мерзімінің орташа мерзімі 2000 ж. 16 күн, сондай-ақ 2001 жылыда 16 күн
болған, ал туристердің келу саны 2000 жылы 228,3 мың, 2001 жылы 146,9 мың
адам. Осыған байланысты туристердің күні
2000 ж.= 228,3 х 16-3652,8
2001 ж. = 146,9 х 16= 2350,4
Бұл есептеуден көрінгендей 2001 жылы туристердің күні төмен, ал
туристердің орташа болу мерзімінің төмендеуіне байланысты. Тағы
дасебептерінің бірі фирмалардың ішкі туризммен айналысуының көбеюінен деп
санаймыз. Оған төмендегі көрсеткіш дәлел: 2000 ж. 31,6% болса 2001 жылы
37,9% ке өскен.
Осы есептеулерге байланысты әр туристің бір тәулікте қанша қаржы
шығаратыны белгілі болады. 2000 жылы туризмнен түскен табыс 1876,42 млн
тенге, ал 2001 жылы 1340,3 млн тенге, (2001 жылы төмендеу себебі туристік
күндер азайған). Егерде осы көрсеткіштерді шет елдік туристер санына бөлсек
2000 жылы - 228,3, 2001 жылы 146,8 ал шыққан санды туристердің орташа
болған күніне көбейтсек (орташа күн 10,5) онда
К2000 = 1876,42228,3 х 10,5 = 86,3 мың теңге
K2001 = 1340,3146,9 х-10,5 = 65,8 мың теңге
Ал туристтердің қаржы шығару соммасын төмендегідей шығаруға болады.
Кжалпы сомасы= Кт х Кор (тәулікте)
Онда 2000 ж. Қж. сом = 863 х 3652,8 = 315236,64 мың теңге 2001 ж. Қ
Қж. сом = 95,8 х 2350,4 = 225168,32 мың теңге
Шығаратын қортынды туристердің бір тәулікте шығаратын қаржысының
орташа көлемі өссе, туристердің жылдық шығаратын қаржының көлемі азаяды.
Туризм, болып жатқан дағдарыстарға қарамастан тұрақты дамуда. Әлемдік
туризмде 2 бағыт көрініс тапқан. Біріншісі сыртқы экономикалық және саяси
факторларға әсері, екіншісі соған қарамастан қиындық жағдайында өз көлемін
тез арада қалпына келтіру.
2001 жылғы көрсеткіштерге қарасақ АҚШ-тағы және Таяу Шығыстағы күшті
экономикалық дағдарысқа байланысты туризм 1,2 % төмендеген, табыс 4% ке
қысқарды. Туризмнің Африкада дамуы 7,5% өсті, оның себебі Оңтүстік
Африканың табиғатына қызығушылықтың артуынан болды. Европадағы туризм
индустриясы жалпы аймақтағы экономикалық өсу бағытына байланысты. Туристік
көрсеткіштерге ықпал еткен жағдай әлемдік көрмелердің, әр түрлі спортты
глористардың әсерінен болды. Қорыта айтқанда әлемдік туризмнің қазіргі
жағдайына талдау жасап төмендегідей қорытындыға келуге болады.
- саяси және экономикалық дағдарыстарға қарамастан, туристтік секторда
туризм қызметінің екендігі көрінеді;
- Аймақтар арасында бәсекелесудің күшейгені байқалады.;
- Жекелеген туристік компаниялардың капиталдарының шет елдік нарықка
шығу белсенділігі көрінеді;
- Туризм өндірісіне қызмет көрсетудің бірігуі жүріп жатыр.
Осы жағдайларға байланысты жаңа мыңжылдықтың алғашқы 10 жылдығы
туризмнің дамуының негізгі белгілері айқындалады.
- Халықаралық туризм қызметінің көрсеткіштерінің өсуі.
- Әлемдегі экономикалық және саяси жағдайлардың туризмге тигізетін
әсері.
- Туризмнің анықтаушы факторлары әлеуметтік-демографиялық өзгерістер,
электрондық хабар, коммуникациялық жүйе болады.
- Аймақтардағы туризм қызметінің дамуы Оңтүстік және Оңтүстік Шығыс
Азия елдеріне ауысады деген болжам бар.
Сонымен көптеген елдердегі туризмнің дамуына талдау жасай келе,
түсінгеніміз ішкі туризмнің дамуына көңіл бөлу қажет.
Тиімділік - түсінігі қандайда бір болмасын нақты тиімділік, яғни
нәтижеге жету .
Экономикалық тиімділік - ол шаруашылық процессі белгілі бір мөлшерде
ақшалай, материалды, хабарлау ресурстары, жұмысшы күші шығындарынан нақты
табыс табу нәтижесі.
Ал, туризмнің экономикалық тиімділігі ұтыс табу. Ол:
- мемлекеттік масштабта туризмді ұйымдастыру;
- аймақтың халқына туристік қызмет көрсету;
- туристік фирмалардың өндірістік-қызмет көрсету процессі.
Туризмнің экономикалық тиімділігі қоғамдық еңбекті жалпы тиімділігі
және нақты көрсеткіштерімен, критерияларымен белгіленеді.
Критериялар алға қойған мақсатқа жету, оның дұрыс шешім екенін түсіну.
Критериялардың қажеттілігі өндірістік қызмет көрсету процессінің тиімділігі
есептеуде қандай позициядан қарастыру қажет екенін көрсетеді.
Қоғамдық өндіріс бүкіл қоғамның мүддесін қорғайтын болғандықтан, жалпы
қоғамның көздеген мақсаты орындалғандығымен бағалануы тиіс.
Туризмдегі тиімділік проблемасын қарастырғанда жүйелі түрде қарау
керек. Туризмді ұйымдастыру құрылымы негізінен үш буыннан тұрады:
- әлеуметтік- тұрмыстық инфрақұрылымның салаарылық кешенді жүйесі;
- аймақ көлемінде жеке шаруашылық салалары;
- туристік шаруашылық субъектісі (туристік фирмалар).
Сондықтан да, туризмнің тиімділігін үш аспекте қарастырамыз: қоғамдық
деңгейде (халық шаруашылығы саласында, жеке туристік фирмада). Барлық
критериялардың комплексті тиімділігін жинақтау үшін, қоғамдық деңгейде
қойған мақсаттар жүйесі және жеке мақсаттарды көрсету қажет . Бұл үшін
критериялар мен мақсаттар ағашы әдісін қарастырамыз. Әдістің бұл
көрсеткішінде әр мақсатқа нақты критериялардың сай келуі мақсатқа қол
жеткізудің дұрыстығын көрсетеді.
Елдің экономикасына туризмнің жағымды ықпалы, туризм елде жан-жақты
дамыған кезде болады.
Туризмнің экономикалық тиімділігі туризм елде халық шаруашылық
кешенінің салалары мен қатар дамығанда ғана көрінеді. Туризм елдің ұлттық
табысын құруда қатысады .
Туризмде ұлттық табыстың үлесі Германияда 4,6%, Швейцарияда 10%.
Туризмнің елдің экономикасына тікелей ықпалы-ол туристердің туризмнің
қызметі мен тауарларына шығарған қаржысы.
Туристердің келген жерінде шығарған ақшасы табыс алып келеді, әрі
қарай тізбектеліп кете береді: шығын-табыс-шығын. Осы процес туризмнің,
елдің экономикасына жанама ықпалы болып саналады. Туризм қызмет көрсету мен
тауарға екінші сұраныс тудырады. Елдің экономикасына туризмнің жанама салуы
туристердің нақты бір уақытта және орында қызмет пен тауарға шығарған
шығынның қайталану әсері көрінеді. Бұл әсер мультипликация әсері немесе
мультипликатор деп аталады.
Мультипликатор - таза ұлттық өнімнің тепе-теңдігінің ауытқуының
арақатынасы, шынайы таза ұлттық табыстың осы өзгерісін туындатқан
инвестицияға қажетті шығындардың бастапқы өзгерісі:
М=Δ4ҰӨΔТҰӨ ,
М - мультипликатор;
ΔТҰӨ - таза ұлттық өнім;
ΔИ - инвестициядағы бастапқы өзгеріс.
Осыдан шығады: ΔТҰӨ =М* ΔИ
Туризмнің мультипликаторлық табысының қызметін төмендегідей мысал
арқылы түсіндіруге болады.
Табыс - ол фирмалармен кәсіпорындардың туристік қызмет пен тауарларды
сатудан түскен түсім. Аймақтың табысы - ол осы түсімнен алған салық.
Туристік фирмалар жергілікті қызмет пен тауарларды сатып ала бастағанда,
туристердің ақшасы аймақтың экономикасына толық жұмыс істей бастайды. Осы
тауар мен қызмет көрсетудің сатушылары туристерден ақша алып, оны
жұмыскерлеріне жалақы ретінде төлейді, олар оны тағы да тауар мен қызмет
көрсетуге жұмсайды. Осылай қайталана береді.
Туристерден түскен ақшаның жартысы салыққа, жинақтау қорын құруға,
импорттық тауарлар сатып алуға, яғни басқа аймақтарда шығарған тауарларға
кетеді. Швейцарияның ғалымдарының бағалауы бойынша туризмнің қызмет көрсету
өндірісінен түскен табыстың мультипликаторы елдер мен аймаққа байланысты
өзгеріп отырады. Ол 1,2-ден 4,0-ке жетеді. Мысалы, аймақтағы мультипликатор
2,5-ке тең. Туристік индустрияның инвестициясының алғашқы өсуі 40 млн.
теңге; сонда туристік қызмет көрсетудің таза ұлттық өнімінің өсуі 100 млн.
теңге (2,5*40).
Туризм әлемдік нарықта көзге көрінбейтін экспорт болып саналады. Ол
елдің төлем балансына ықпал етеді.
II-ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы туризм дамуының қазіргі жағдайы
және болашағы
2.1 Қазақстандағы туризм дамуының қазіргі жағдайы: проблемалары және
даму болашағы
Туризм Қазақстан экономикасындағы қарқынды салалардың бірі,
Халықаралық сарапшылардың пікірінше қазіргі кезде туризм әлемдік
экономикадағы қарқыны төмендемейтін саланы біріне жатады. Туризм көп
елдерде жалпы ішкі өнімнің қалыптасуына, қосымша жұмыс орнын құруға және
сыртқы сауда балансының белсенділігіне ықпал етеді. Соңғы жылдары туризм
әлемдегі ең табысты бизнестің бірі. Туризмнің маңызы жылдан-жылға өсуде,
оның халықаралық байланыста және валюталық түсім көз ретінде маңызы артуда.
Елдердің шикізат көзі азайлады, ал туристік индустрия қалпына келетін
ресурстармен жұмыс істеген. Туризмнің басқа да салаларға тигізетін әсері
мол, оның 32 салаға жанама ыкпалы бар (турфирмалар, көлік түрлері,
мейманхана кешендері, демалыс үйлері, санаториялар, ұлттық парктер,
тамақтану сферасы, т.б.). Бұл дегеніміз -әлемдік өндірісте әр 9 адамның
жұмыс орны деуге болады.
Туризм индустриясының мемлекеттік бюджетке түсіретін валюталық түсімі,
орта және шағын бизнеске көмегі, тауар мен қызмет көрсету нарығы арқылы
аймақтардың экономикасының дамуына ықпалы өте зор. Сонымен қатар, туризмнің
қоғамдық, әлеуметтік-экономикалық дамуы келесі көрсеткіштермен сипатталады.
Ішкі және халықаралық туризмнің жалпы шығыны әлемдік ұлттық ішкі өнімнің
12%-ін құрайды, жыл сайын 1,5млрд. Ішкі және халықаралық саяхаттау
тіркелді.
Халықаралық туризмнің үлесіне жыл сайын әлемдік экспорттың 7% және
қызмет көрсетудің 25-30% келеді. Халықаралық туризмнің жылдық өсуі 4,0%, ал
болашақта бұл көрсеткіш көтерілмек. Туризм саласының дамуына ықпал ететін
факторлар:
- кез-келген елде, Қазақстанда да туристік рекреациялық ресурстың
болуы;
-туризмге тура немесе жанама салалардың және кәсіпорындардың дамуы;
- сыртқа шығу туризмнің елге шетелдік валютаны тартуы;
- аз мөлшерде шығын шығарып табыс табу;
- алғашқы өндіріс факторын қамтамасыз етудегі шығынның болмауы;
-халықты жұмыс орнымен қамтамасыз ететін орта және шағын
бизнестің дамуы;
- қызмет көрсету секторының өсуі;
- елдің әлемдік қауымдастыққа белгілі болуы және бет-бейнесінің
қалыптасуы.
Қазақстанда 400-ден астам туристік фирмалар қызмет етеді, 80 елдің
туристік фирмаларымен келісім жасаған. Туризмнің дамыған аймақтары -Алматы,
Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Павлодар, Оңтүстік Қазақстан облыстары, сондай-
ақ Алматы және Астана қалалары. Осы облыстардың және қалалардың туристік
фирмалары қызмет көрсетудің 88%-ін құрайды. Қазақстаннан туристердің
мейлінше көп баратын елдері: Ресей, Қытай, Германия, Корея, Польша, Турция,
БАЭ. Ал біздің елге келетін туристердің елдері: Ресей, Қытай, Германия,
Пакистан, Полыпа және Турция. Туристерді тасымалдауда авиакомпаниялардың
ролі зор. Көптеген туристер шетелдік авиакомпанияларға қызығушылығы артық
болып тұр, ал ұлттық компаниялардың ролі төмен. Эйр-Казахстан-ның акциясы
мемлекеттік меншікке өтуі болашақта ұлттық авиатасымалдаудың маңызы артады
деген үміт бар.
Ал автомобиль транспортының ролі шекаралық тасымалдау мен саяхат жасау
маршруттарында қолданады. Оның дамуы көлік құралдарына және жолдарының
қызмет ету сапасына байланысты. Қазіргі кезде Сайран автовокзалы үлкен
қызмет көрсетуде. Жалпы автобус парктері өте төмен деңгейде, қазіргі
сұранысқа сай автокөліктер өте аз.
Теміржол көлігі Қазақстан Теміржолы 14 бағытта жұмыс істейді.
Олардың қызмет көрсету сапасы халықаралық стандартқа сәйкес келмейді.
Алматы-Астана маршруты ғана стандартқа сай, ал оңтүстік маршруттары
ешқандай сын көтермейді.
Ал орналастыру құралдарына келсек, көпшілігінің кабылдау мүмкіншілігі
төмен, номерлердің бағасы жоғары, сондықтанда жабылып жатыр.
Қазақстан туризмнің дамуына түрткі болған Президенттің бұл салаға
басымды сала ретінде көңіл бөлуі. Үкімет тарапынан Қазақстан туризмінің
және елдің бет-бейнесін жасауға ( 2000-2003) байланысты шаралар болды.
2001 жылы туристік бизнестегі ерекше жыл болды, туризмге 26млн. теңге
бөлінді. Қазақстан экономикасы 2-3 жүлдызды орта, шағын мейманхана салуға
мүмкіндігі бар.
Туризмді дамыту үшін әлеуметтік-экономикалық фактордың ықпалы жоғары.
Олардың ішінде маңыздысы: мемлекеттің әлеуметтік саясаты, жұмыстан бос
уақыт, урбанизацияның өсуі, білім және мәдениеттің, орташа өмір сүрудің
деңгейі, жылдық демалыс күндері мөлшері, халықтың өмір сүруінің деңгейі,
табысы, туристік белсенділік жатады.
Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі қазіргі кезде
туризмнің жаппай дамуын тежеп отыр. Қазақстандағы туризмнің даму бағыты шоп-
туризмді ұйымдастырумен байланысты, яғни материалдық қажеттіліктен туындап
отыр. Қазіргі кезде ТМД елдерінде туристерді тарту үлкен бәсекеге ие болып
отыр. Көрші елдер Ресей, Өзбекстан, Қырғызыстан, Монголия туризмді дамытуға
барлық күшін салуда, және қазір Қазақстанды басып алуда.
Туризмнің дамуын тежейтін факторлар төмендегі суретте
көрсетілген.Сурет 1
Қазақстан Республикасында туризмді дамытуға кедергі ететін негізгі
экономикалық факторлар.
Бірқатар кедергілерден соң Қазақстан үлкен туристік биржаларға
қатысты. Берлин, Лондон, Мэскеу қалаларында. Қазақстан Республикасы
бәсекеге түсе алатын және рентабельді туризм индустриясын дамытуға толық
мүмкіншілігі бар .
Оған ықпал ететіндер:
- еліміздің қолайлы геосаяси жағдайы. Батыс пен Шығыс аралығындағы
халықаралық туристік және коммерциялық ағымдардың өсуі;
- саяси тұрақтылық, демократиялық қайта құру, экономикалық реформаның
өтуі және инвестициялық ахуалдың тұрақтылығы мен ашықтығы;
- еліміздің тарихи- мәдениет мұрасының ерекшелігі;
- мұсылман, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz