Инженер-техникалық интелегенцияның қоғамның әлеуметтік құрылымдағы орны мен рөлі
Қоғамның әлеуметтік құрылымы
Еңбектің қоғамдық бөлінісі
Интеллигенция
Инженерлік қызмет
Ғылыми.техникалық революцияның (ҒТР)
Пайдаланған әдебиеттер
Еңбектің қоғамдық бөлінісі
Интеллигенция
Инженерлік қызмет
Ғылыми.техникалық революцияның (ҒТР)
Пайдаланған әдебиеттер
Инженер-техниктермен, экономистермен және басқа да мамандардың категорияларымен бірге, қоғамның құрамдас бөлігі болып табылатын белгілі бір әлеуметтік қауымдастықты немесе топты түзеді. Бұл топтың әлеуметтік сипаттамасын беру үшін қоғамның әлеуметтік құрылымындағы оның орнын анықтау керек.
Қоғамның әлеуметтік құрылымы деп – адамдардың біршама тиянақты әрі тұрақты әлеуметтік қауымдастықтардың жиынтығын, олардың белгілі бір тәртіптегі байланысы мен өзара әрекетін айтамыз. Бұл түсінік екі – кең және тар мағынасында қолданылуы мүмкін. Бірінші мағынасында, қоғам түзілісін тұтастай білдіріп және әлеуметтік қауымдастықтың барша түрін (топтық, демографиялық, этникалық, т.б.) білдіреді. Екінші жағдайда, тек топтық-әлеуметтік қауымдастықтар назарда тұтылады. Бұл қауымдастықтар өз кезегінде күрделі құрылымға (мысалы, топтық-әлеуметтік құрылымның элементі ретінде жұмысшы табы кәсіби, біліктілік, білім алу, т.б. топтарды қамтиды) ие болуы мүмкін.
Еңбектің қоғамдық бөлінісі – адамдар арасындағы әлеуметтік ерекшеліктердің аса маңызды алғышарты, әртүрлі топтық-әлеуметтік топтардың құрылу негізі болып табылады. Осы әртүрліліктің мазмұны мен сипатына сай, әлеуметтік құрылым оқшауланған топтар мен басқа да өзіне тән қажеттілігі, өмір сүру әдісі, т.б. бар әлеуметтік қауымдастықтарға бөлінеді. Сөйтіп, әлеуметтік құрылым топ, қабат және отряд деген ұғымдарды қамтиды. Топтар өз кезегінде – кіші топ (2-20 адам), үлкен топ, ресми, ресми емес топтар болып бөлінеді.
Қоғамның әлеуметтік құрылымы деп – адамдардың біршама тиянақты әрі тұрақты әлеуметтік қауымдастықтардың жиынтығын, олардың белгілі бір тәртіптегі байланысы мен өзара әрекетін айтамыз. Бұл түсінік екі – кең және тар мағынасында қолданылуы мүмкін. Бірінші мағынасында, қоғам түзілісін тұтастай білдіріп және әлеуметтік қауымдастықтың барша түрін (топтық, демографиялық, этникалық, т.б.) білдіреді. Екінші жағдайда, тек топтық-әлеуметтік қауымдастықтар назарда тұтылады. Бұл қауымдастықтар өз кезегінде күрделі құрылымға (мысалы, топтық-әлеуметтік құрылымның элементі ретінде жұмысшы табы кәсіби, біліктілік, білім алу, т.б. топтарды қамтиды) ие болуы мүмкін.
Еңбектің қоғамдық бөлінісі – адамдар арасындағы әлеуметтік ерекшеліктердің аса маңызды алғышарты, әртүрлі топтық-әлеуметтік топтардың құрылу негізі болып табылады. Осы әртүрліліктің мазмұны мен сипатына сай, әлеуметтік құрылым оқшауланған топтар мен басқа да өзіне тән қажеттілігі, өмір сүру әдісі, т.б. бар әлеуметтік қауымдастықтарға бөлінеді. Сөйтіп, әлеуметтік құрылым топ, қабат және отряд деген ұғымдарды қамтиды. Топтар өз кезегінде – кіші топ (2-20 адам), үлкен топ, ресми, ресми емес топтар болып бөлінеді.
1. Сыдықов Ұ.Е., Розенберг Ц.Р. “Инженерлік еңбектің социологиясы”. Алматы, 2003
2. Тәжим М., Аяғанов Б. “Социология негіздері”. Алматы, 1993.
3. Шәмшәтұлы З.И., Дәкенов М., Дәуіт Д., Күнхожаев Н. “Әлеуметтану”. Алматы, 1999
4. Аитов Н.А. Основы социологии. Алматы, 1997
2. Тәжим М., Аяғанов Б. “Социология негіздері”. Алматы, 1993.
3. Шәмшәтұлы З.И., Дәкенов М., Дәуіт Д., Күнхожаев Н. “Әлеуметтану”. Алматы, 1999
4. Аитов Н.А. Основы социологии. Алматы, 1997
ИНЖЕНЕР-ТЕХНИКАЛЫҚ ИНТЕЛЕГЕНЦИЯНЫҢ
ҚОҒАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰРЫЛЫМДАҒЫ ОРНЫ МЕН РӨЛІ
Инженер-техниктермен, экономистермен және басқа да мамандардың
категорияларымен бірге, қоғамның құрамдас бөлігі болып табылатын белгілі
бір әлеуметтік қауымдастықты немесе топты түзеді. Бұл топтың
әлеуметтік сипаттамасын беру үшін қоғамның әлеуметтік құрылымындағы
оның орнын анықтау керек.
Қоғамның әлеуметтік құрылымы деп – адамдардың біршама тиянақты
әрі тұрақты әлеуметтік қауымдастықтардың жиынтығын, олардың белгілі бір
тәртіптегі байланысы мен өзара әрекетін айтамыз. Бұл түсінік екі – кең
және тар мағынасында қолданылуы мүмкін. Бірінші мағынасында, қоғам
түзілісін тұтастай білдіріп және әлеуметтік қауымдастықтың барша түрін
(топтық, демографиялық, этникалық, т.б.) білдіреді. Екінші жағдайда, тек
топтық-әлеуметтік қауымдастықтар назарда тұтылады. Бұл қауымдастықтар өз
кезегінде күрделі құрылымға (мысалы, топтық-әлеуметтік құрылымның элементі
ретінде жұмысшы табы кәсіби, біліктілік, білім алу, т.б. топтарды
қамтиды) ие болуы мүмкін.
Еңбектің қоғамдық бөлінісі – адамдар арасындағы әлеуметтік
ерекшеліктердің аса маңызды алғышарты, әртүрлі топтық-әлеуметтік топтардың
құрылу негізі болып табылады. Осы әртүрліліктің мазмұны мен сипатына сай,
әлеуметтік құрылым оқшауланған топтар мен басқа да өзіне тән
қажеттілігі, өмір сүру әдісі, т.б. бар әлеуметтік қауымдастықтарға
бөлінеді. Сөйтіп, әлеуметтік құрылым топ, қабат және отряд деген ұғымдарды
қамтиды. Топтар өз кезегінде – кіші топ (2-20 адам), үлкен топ, ресми,
ресми емес топтар болып бөлінеді.
Қоғамдағы материалдық жағдайына, алатын орнына, меншікке қтынасына,
еңбек бөлінісіндегі үлесіне және осылардан туындайтын түпкілікті
мүдделеріне орай топтасып қалыптасатын адамдар жиынтығын – үлкен
әлеуметтік топтар деп атайды. Міне, осы әлеуметтік топтар, қоғамның
әлеуметтік құрылымын құрайды. Негізінен алғанда үлкен әлеуметтік топтарға:
әлеуметтік-таптық; әлеуметтік-демографиялық; этно-әлеуметтік; әлеуметтік-
территориялық; әлеуметтік-кәсіптік, т.б. жатады. Әлеуметтік таптар
адамдардың дініне, нәсіліне немесе мәртебесіне (биліктегілер, байлар,
т.б.) болып бөлінуі мүмкін.
Қазіргі қоғамның маңызды құрылымдық элементі – әлеуметтік-кәсіби
топ. Бұл – бір-біріне мамандықтардың белгілі бір “блогына” кірген
адамдардың қауымдастығы. Сонымен қатар олар қазіргі кезде еңбек төлемінің
біркелкі емес жағдайында, әлеуметтік психология мен өмір салтының
ерекшеліктерін сақтап отыр. Осы белгілері бойынша олар басқа мамандықтың
жұмысшыларынан өте ерекшеленеді. Әлеуметтік-кәсіби отрядтың ішкі топтық
және топаралық екі түрін көрсетуге болады. Мысалы, ертеректе топ аралыққа
сауда жұмысшылары жататын (олар өз ішінде интеллигенттерді де, жұмысшыларды
да, қызметшілерді де кіргізеді), әлееуметтік-кәсіби отрядтар ішкі топтық
болып, үлкен әлеуметтік топ – интеллигенцияның құрамына кіреді.
Осы уақытқа дейін Кеңестік қоғам жағдайында жұмысшы тобы, колхоз
шаруалары және интеллигенция қабаты әлеуметтік құрылымда дәстүрлі түрде
ерекшеленетін. 80-ші жылдардың басында елеміз тұрғындарының 61%-ке
жуығын құраған, ең көбі жұмысшы табы болатын. Бұл құрылым ондаған жылдар
бойына өзгеріссіз қалды. Нарықтық қатынастарға өткеннен кейін ғана түрлі
өзгерістерге ұшырады. Нарық жолына қарай қозғалыста меншіктің жаңа
түрлерімен қатар, қала мен ауылда өндіріс саласындағы кәсіпкерлер, сауда
және делдалдық бизнес саласында, т.б. жаңа әлеуметтік топтар түзілді. Ал
басқа полюсте жұмыссыздар, кедейлер, люмпеипролетариат сықылды тұрғындар
категориялары пайда болды. Қазақстанда жұмыссыздар саны шамамен 4-5%
деңгейінде, ал олардың үлес салмағы – оңтүстік облыстарда ең жоғары. ТМД
мемлекеттерінің бәріне тән тереңдеп жатқан әлеуметтік жіктелу –
тұрғындардың “шетке” топтарының арасындағы кіріс деңгейінің үлкен
алшақтығынан білінеді.
Интеллигенция – саны жағына екінші әлеуметтік топ болды.
Интеллигенцияның жалпылай қабылданған анықтамасы – оны жоғары немесе орта
арнаулы білімі бар ой еңбегінің жоғары біліктенген үлкен топтағы
қызметкерлері ретінде сипаттайды. Интеллигенцияның саны 60-жылдардан
бастап ерекше қарқынмен өсті. 20 жыл ішінде Бүкілодақтық халық санын
есепке алу, 1959-1979 жж. Аралығында екі есе, ал қара күш еңбегінің
жұмысшылары (жұмысшы, шаруа) 19%-ке өсті. 1985 жылы ой еңбегімен
айналысатын 42 млн. Қызметкердің 33 млн. немесе 79.9 % дипломы бар
мамандар болды.
Интеллигенция біртекті емес, ол әртүрлі қабаттарды, топтарды,
әлеуметтік-кәсіби отрядтар мен басқаларды өз ішіне кіргізеді. Біліктілік
қатынасында интеллигенция: 1) орта арнаулы білімі бар қызметкерлерге;
2) жоғары білімді мамандар; 3) өте жоғары квалификациядағы мамандар
(ғылыми атағы бар жазушылар, өнер қайраткерлері, саясаткерлер, т.б.).
Тұрғылықты қызмет орнына байланысты интеллигенция құрылымында қалалық
және селолық интеллигенцияны атап көрсетеді. 1980 жылдары Кеңес Одағының 80
% дипломды мамандары қалалы жерде жұмыс істеді.
Интеллигенция құрамында мына әлеуметтік-кәсіби отрядтар кіреді:
а) өндірістік; ә) медицина қызметкерлері; б) педагогтар; в) мәдени-ағарту
және көркемөнер саласындағылар; г) әкімшілік-кеңсе қызметкерлері; ғ) ғылыми
интеллигенция; е) әскерилер. Осы отрядтар арасында аралық звенолар
түзілсе, ал кейбір отрядтар өзара “түйіседі”. Атап айтсақ, сол инженерлер
мен техниктер тек материалдық өндіріс саласында ғана емес, басқа да
аймақтарда жұмыс істейді.
Интеллигенцияның негізгі әлеуметтік-кәсіби отрядтарының тізімінен
көрініп тұрғанындай-ақ, олардың жіктелуінің негізінде ақыл-ой еңбегінің
нақты түрлері мен қоғамдағы қолданылу аумағының ерекшеліктерін байқауға
болады. Бұл, осы отрядтарының құрамы жоғары және орта арнаулы оқу
орындарының мамандарды даярлау профилімен анықталады. Интеллигенцияның
әлеуметтік-кәсіби отрядтары біліктілік, дәрежелік, білім беру сияқты басқа
да қатынастарда іштей бөлшектенген.
Инженерлер – интеллигенция құрамындағы ең үлкен әлеуметтік-кәсіби
топ. Инженер-техникалық интеллигенция дегеніміз – негізінен материалдық
өндіріс саласында қызмет істей отырып, өндірісті ұйымдастырумен,
техниканы жобалап, конструкциялаумен, ғылым жетістіктерін өндіріске
енгізумен шұғылданатын жоғарғы кәсіби дәрежедегі өнімді ой еңбегі
қызметкерлерінің тобы.
Сөйтіп, инженер-техникалық интеллигенция - өндіріс интеллигенцияның
негізгі отряды есебінде, өндірісте, құрылыста, транспорт пен байланыс
салаларында еңбек етеді. 80-ші жылдардың басында дипломды инженерлердің
жартысына жуығы өндіріс пен құрылыс саласында еңбек еттә. Өндірістік емес
саланың техникамен жабдықталуына орай, барлық инженерлердің төрттен біріне
жуығы ғылым мен ғылыми қызмет көрсету, мәдениет, ағарту, өнер сияқты
салаларда қызмет етті.
1985 жылы Кеңес Одағының халық шаруашылығында 15,2 млн. техникалық
саладағы дипломды мамандар еңбек етсе, соның 5,1 млн инженер және 10,1 млн
техниктер (бұл халық шаруашылығындағы барша мамандардың 48 %-ін құрады)
еді.
Инженер-техникалық интелегенция құрамына техникалық-экономикалық
интеллигенцияның “кіші отрядтары” кіреді (экономистер, еңбекті ұйымдастыру,
өндірісті материалды-техникалық қамтамасыз ету мамандары, т.б.). Өндіріс
интеллигенциясының басқа үлкен тобы – ауылшаруашылығы мамандары қазіргі
жағдайда шартты түрде өндірістік-гуманитарлық деп атауға болатын
өндірістік интеллигенцияның жаңа “кіші отрядының” қалыптаса бастағанын
байқауға болады. Инженер-техник жұмысшыларымен қатар еңбек етіп жатқан
гуманитарлық мамандық өкілдері – психологтар, суретшілер, арнайы музыка
мамандары, т.б. Олардың бәрі өндіргіш күштердің кісілік элементтерінің
рөлін этикалық, эстетикалық, эмоционалды, психо-физиологиялық факторлар
арқылы арттыруға жәрдемдеседі.
Әдетте “инженер-техникалық интеллигенция” мен “инженер-техникалық
қызметкерлер” ұғымдары ғылыми-әдеби және оқулық басылымдарда бір
мағынада қолданылады. Сондықтан, мұндай түсінік ыңғайлы болғандықтан, осы
кітапта да қолданылады. Бірақ олардың мазмұны толықтай сәйкес келмейтінін
назарда ұстаған жөн. Статистикалық құжаттарда ИТК (ИТР) өнеркәсіп-
өндірістік құрамының категориясы ретінде қарастырылады. Бірақ, жоғарыда
айтылғандай, бұл мамандар өндірістік емес салаларда да кең етек алған.
Мұнда ИТК туралы емес, инженерлер мен техниктер жайлы айту керек.
Екіншіден, интеллигенция тек қызметкерлердің белгілі бір қабаты ғана емес,
ал бүкіл қоғам аумағындағы қызмет бар ерекше әлеуметтік топ.
“Инженер” сөзі француздың латындық түбірінен бастау алатын, “жасау”,
“ендіру”, “құрастыру” деген мағынаны білдіреді. Ф.А.Брокгауз бен
И.А.Ефронның энциклопедиялық сөздігіне сүйене отырып, И.С.Мангутов:
“Алғашында соғыс машиналарын басқарған адамдар инженер, ал кейіннен ол
негізініен құрылыста істеген азаматтарды осылай атаған” – деп жазады. Осы
жағдайда ол бірінші рет Голландияда пайда болып, XVI ғасырдан бастап
көпір, жол, және басқаларды архитектурадан бөліп қарастырды. Ал Англияда
гидротехникалық құрылыстармен, кейін теміржол құрылысымен айналысатын
мамандарды – инженерлер деп атайды. “Құрылысшы ғалым ретіндегі “инженер”
түсінігі Францияда қалыптасты”, - деп жазды.
Техникалық объектілерді жасауда ғылыми білімді қолдануда еңбектің
түрі ретінде инженерлік іс-әрекет белгілі бір тарихи кезеңдермен
айшықталып, қоғам дамуының негізгі кезеңдермен анықталады.
Инженерлік қызметтің пайда болуына ұзақ уақыт техникалық іс-әрекеттің
болуы әсер етті. Ал ежелгі уақытта ол қарапайым құралдарды дайындауда
көрінді. Жоғарғы деңгейдегі техникалық мәселелерді шешу – құл иеленушілік
қоғамдағы адамдардың қолынан ғана келді. Шіркеулер мен басқа ірі қоғамдық
ғимараттарды көтеру, жол құрылысы, әскери машина жасау – міне осының бәрі
құрылыс тұрғызу, адамдардың бірлесіп еңбек етуін ұйымдастыру,
техникалық іс-әрекеттің қандай дәрежеде екеніне куә.
XVIII ғ. аяғы – XIX ғ. басындағы өндірістік революция – инженерлік
іс-әрекеттің қалыптасуының маңызды кезеңі болды. Ол капиталистік
қоғамның материалдық-техникалық базасының қалыптасу процесіне әкелді.
Жаңа, күрделі машина, механизм, басқа да техникалық құралдардың жасалуы –
еңбек бөлінісінің тереңдеуіне алып келді. Сонымен қатар, қиын да күрделі
конструкторлық және технологиялық есептерді шешетін, өндірісті ұйымдастыра
алатын жұмысшыларға, қызметкерлерге деген сұранысты туғызды. Мұндай
жағдайда жұмысшылардың білім деңгейі мен сананың жетіспеушілігі
байқалды.
Өнеркәсіптегі ірі сапалы ілгерілеудің ғылымның жедел қарқынмен бір
уақытта қатар дамуы, ғылымның, қоғамның тікелей өндіріс күшіне айналуы –
инженерлік әрекеттің кәсіби еңбектің ерекше түріне айналуының, объективті
алғышарты болды. Ғылымның әртүрлі салаларына және өндіріс тиімділігін
көтеру шешімдеріне бағытталған техникалық білімнің аумағы түзілді. Мұның
бәрі – инженерлік білімі бар жұмысшыларды дайындауға деген қажеттілікті
туғызды. Осындай білім беретін оқу орындары XIX ғ. Батыста пайда болды.
Бұлар әртүрлі техникалық, құрылыс, аграрлы (ауылшаруашылығы) мектептер
болды. Олар инженер мен техниктерді кәсіпорын, фабрика, ірі цехтарды
басқару үшін дайындады.
Өндірістің қоғамдық сипатымен, техникалық прогресс күшейіп, үдеп
бара жатқан еңбек бөлінісіне байланыстыөткен ғасырдың ортасында, К.Маркс
белгілеп өткендей-ақ, өндіріс процесі ұжымдық сипатқа ие болды. Еңбектің
ақыл-ой қажет ететін, ұйымдастыру сияқты функциялары жұмысшылардан ажырап,
енді еңбек құралдарына өз қолдарын тікелей тигізбей-ақ, небір өнім түрін
шығаратын ерекше топқа ауысты. Олар ұжымның толыққанды мүшелері –
инженерлер мен техниктер еді.
ХХ ғасырдың басынан өскен техникалық интеллигенция мен оның қоғамдағы
маңызының артуы әртүрлі технократтық теорияларды тудырды. Оның
авторларының қостауына қарағанда, инженер-техник мамандар мен менеджерлер
қоғамның жетілген материалдық-техникалық базасын жасап қана қоймай, оның
әлеуметтік қайшылықтарын да жоюға, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚОҒАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰРЫЛЫМДАҒЫ ОРНЫ МЕН РӨЛІ
Инженер-техниктермен, экономистермен және басқа да мамандардың
категорияларымен бірге, қоғамның құрамдас бөлігі болып табылатын белгілі
бір әлеуметтік қауымдастықты немесе топты түзеді. Бұл топтың
әлеуметтік сипаттамасын беру үшін қоғамның әлеуметтік құрылымындағы
оның орнын анықтау керек.
Қоғамның әлеуметтік құрылымы деп – адамдардың біршама тиянақты
әрі тұрақты әлеуметтік қауымдастықтардың жиынтығын, олардың белгілі бір
тәртіптегі байланысы мен өзара әрекетін айтамыз. Бұл түсінік екі – кең
және тар мағынасында қолданылуы мүмкін. Бірінші мағынасында, қоғам
түзілісін тұтастай білдіріп және әлеуметтік қауымдастықтың барша түрін
(топтық, демографиялық, этникалық, т.б.) білдіреді. Екінші жағдайда, тек
топтық-әлеуметтік қауымдастықтар назарда тұтылады. Бұл қауымдастықтар өз
кезегінде күрделі құрылымға (мысалы, топтық-әлеуметтік құрылымның элементі
ретінде жұмысшы табы кәсіби, біліктілік, білім алу, т.б. топтарды
қамтиды) ие болуы мүмкін.
Еңбектің қоғамдық бөлінісі – адамдар арасындағы әлеуметтік
ерекшеліктердің аса маңызды алғышарты, әртүрлі топтық-әлеуметтік топтардың
құрылу негізі болып табылады. Осы әртүрліліктің мазмұны мен сипатына сай,
әлеуметтік құрылым оқшауланған топтар мен басқа да өзіне тән
қажеттілігі, өмір сүру әдісі, т.б. бар әлеуметтік қауымдастықтарға
бөлінеді. Сөйтіп, әлеуметтік құрылым топ, қабат және отряд деген ұғымдарды
қамтиды. Топтар өз кезегінде – кіші топ (2-20 адам), үлкен топ, ресми,
ресми емес топтар болып бөлінеді.
Қоғамдағы материалдық жағдайына, алатын орнына, меншікке қтынасына,
еңбек бөлінісіндегі үлесіне және осылардан туындайтын түпкілікті
мүдделеріне орай топтасып қалыптасатын адамдар жиынтығын – үлкен
әлеуметтік топтар деп атайды. Міне, осы әлеуметтік топтар, қоғамның
әлеуметтік құрылымын құрайды. Негізінен алғанда үлкен әлеуметтік топтарға:
әлеуметтік-таптық; әлеуметтік-демографиялық; этно-әлеуметтік; әлеуметтік-
территориялық; әлеуметтік-кәсіптік, т.б. жатады. Әлеуметтік таптар
адамдардың дініне, нәсіліне немесе мәртебесіне (биліктегілер, байлар,
т.б.) болып бөлінуі мүмкін.
Қазіргі қоғамның маңызды құрылымдық элементі – әлеуметтік-кәсіби
топ. Бұл – бір-біріне мамандықтардың белгілі бір “блогына” кірген
адамдардың қауымдастығы. Сонымен қатар олар қазіргі кезде еңбек төлемінің
біркелкі емес жағдайында, әлеуметтік психология мен өмір салтының
ерекшеліктерін сақтап отыр. Осы белгілері бойынша олар басқа мамандықтың
жұмысшыларынан өте ерекшеленеді. Әлеуметтік-кәсіби отрядтың ішкі топтық
және топаралық екі түрін көрсетуге болады. Мысалы, ертеректе топ аралыққа
сауда жұмысшылары жататын (олар өз ішінде интеллигенттерді де, жұмысшыларды
да, қызметшілерді де кіргізеді), әлееуметтік-кәсіби отрядтар ішкі топтық
болып, үлкен әлеуметтік топ – интеллигенцияның құрамына кіреді.
Осы уақытқа дейін Кеңестік қоғам жағдайында жұмысшы тобы, колхоз
шаруалары және интеллигенция қабаты әлеуметтік құрылымда дәстүрлі түрде
ерекшеленетін. 80-ші жылдардың басында елеміз тұрғындарының 61%-ке
жуығын құраған, ең көбі жұмысшы табы болатын. Бұл құрылым ондаған жылдар
бойына өзгеріссіз қалды. Нарықтық қатынастарға өткеннен кейін ғана түрлі
өзгерістерге ұшырады. Нарық жолына қарай қозғалыста меншіктің жаңа
түрлерімен қатар, қала мен ауылда өндіріс саласындағы кәсіпкерлер, сауда
және делдалдық бизнес саласында, т.б. жаңа әлеуметтік топтар түзілді. Ал
басқа полюсте жұмыссыздар, кедейлер, люмпеипролетариат сықылды тұрғындар
категориялары пайда болды. Қазақстанда жұмыссыздар саны шамамен 4-5%
деңгейінде, ал олардың үлес салмағы – оңтүстік облыстарда ең жоғары. ТМД
мемлекеттерінің бәріне тән тереңдеп жатқан әлеуметтік жіктелу –
тұрғындардың “шетке” топтарының арасындағы кіріс деңгейінің үлкен
алшақтығынан білінеді.
Интеллигенция – саны жағына екінші әлеуметтік топ болды.
Интеллигенцияның жалпылай қабылданған анықтамасы – оны жоғары немесе орта
арнаулы білімі бар ой еңбегінің жоғары біліктенген үлкен топтағы
қызметкерлері ретінде сипаттайды. Интеллигенцияның саны 60-жылдардан
бастап ерекше қарқынмен өсті. 20 жыл ішінде Бүкілодақтық халық санын
есепке алу, 1959-1979 жж. Аралығында екі есе, ал қара күш еңбегінің
жұмысшылары (жұмысшы, шаруа) 19%-ке өсті. 1985 жылы ой еңбегімен
айналысатын 42 млн. Қызметкердің 33 млн. немесе 79.9 % дипломы бар
мамандар болды.
Интеллигенция біртекті емес, ол әртүрлі қабаттарды, топтарды,
әлеуметтік-кәсіби отрядтар мен басқаларды өз ішіне кіргізеді. Біліктілік
қатынасында интеллигенция: 1) орта арнаулы білімі бар қызметкерлерге;
2) жоғары білімді мамандар; 3) өте жоғары квалификациядағы мамандар
(ғылыми атағы бар жазушылар, өнер қайраткерлері, саясаткерлер, т.б.).
Тұрғылықты қызмет орнына байланысты интеллигенция құрылымында қалалық
және селолық интеллигенцияны атап көрсетеді. 1980 жылдары Кеңес Одағының 80
% дипломды мамандары қалалы жерде жұмыс істеді.
Интеллигенция құрамында мына әлеуметтік-кәсіби отрядтар кіреді:
а) өндірістік; ә) медицина қызметкерлері; б) педагогтар; в) мәдени-ағарту
және көркемөнер саласындағылар; г) әкімшілік-кеңсе қызметкерлері; ғ) ғылыми
интеллигенция; е) әскерилер. Осы отрядтар арасында аралық звенолар
түзілсе, ал кейбір отрядтар өзара “түйіседі”. Атап айтсақ, сол инженерлер
мен техниктер тек материалдық өндіріс саласында ғана емес, басқа да
аймақтарда жұмыс істейді.
Интеллигенцияның негізгі әлеуметтік-кәсіби отрядтарының тізімінен
көрініп тұрғанындай-ақ, олардың жіктелуінің негізінде ақыл-ой еңбегінің
нақты түрлері мен қоғамдағы қолданылу аумағының ерекшеліктерін байқауға
болады. Бұл, осы отрядтарының құрамы жоғары және орта арнаулы оқу
орындарының мамандарды даярлау профилімен анықталады. Интеллигенцияның
әлеуметтік-кәсіби отрядтары біліктілік, дәрежелік, білім беру сияқты басқа
да қатынастарда іштей бөлшектенген.
Инженерлер – интеллигенция құрамындағы ең үлкен әлеуметтік-кәсіби
топ. Инженер-техникалық интеллигенция дегеніміз – негізінен материалдық
өндіріс саласында қызмет істей отырып, өндірісті ұйымдастырумен,
техниканы жобалап, конструкциялаумен, ғылым жетістіктерін өндіріске
енгізумен шұғылданатын жоғарғы кәсіби дәрежедегі өнімді ой еңбегі
қызметкерлерінің тобы.
Сөйтіп, инженер-техникалық интеллигенция - өндіріс интеллигенцияның
негізгі отряды есебінде, өндірісте, құрылыста, транспорт пен байланыс
салаларында еңбек етеді. 80-ші жылдардың басында дипломды инженерлердің
жартысына жуығы өндіріс пен құрылыс саласында еңбек еттә. Өндірістік емес
саланың техникамен жабдықталуына орай, барлық инженерлердің төрттен біріне
жуығы ғылым мен ғылыми қызмет көрсету, мәдениет, ағарту, өнер сияқты
салаларда қызмет етті.
1985 жылы Кеңес Одағының халық шаруашылығында 15,2 млн. техникалық
саладағы дипломды мамандар еңбек етсе, соның 5,1 млн инженер және 10,1 млн
техниктер (бұл халық шаруашылығындағы барша мамандардың 48 %-ін құрады)
еді.
Инженер-техникалық интелегенция құрамына техникалық-экономикалық
интеллигенцияның “кіші отрядтары” кіреді (экономистер, еңбекті ұйымдастыру,
өндірісті материалды-техникалық қамтамасыз ету мамандары, т.б.). Өндіріс
интеллигенциясының басқа үлкен тобы – ауылшаруашылығы мамандары қазіргі
жағдайда шартты түрде өндірістік-гуманитарлық деп атауға болатын
өндірістік интеллигенцияның жаңа “кіші отрядының” қалыптаса бастағанын
байқауға болады. Инженер-техник жұмысшыларымен қатар еңбек етіп жатқан
гуманитарлық мамандық өкілдері – психологтар, суретшілер, арнайы музыка
мамандары, т.б. Олардың бәрі өндіргіш күштердің кісілік элементтерінің
рөлін этикалық, эстетикалық, эмоционалды, психо-физиологиялық факторлар
арқылы арттыруға жәрдемдеседі.
Әдетте “инженер-техникалық интеллигенция” мен “инженер-техникалық
қызметкерлер” ұғымдары ғылыми-әдеби және оқулық басылымдарда бір
мағынада қолданылады. Сондықтан, мұндай түсінік ыңғайлы болғандықтан, осы
кітапта да қолданылады. Бірақ олардың мазмұны толықтай сәйкес келмейтінін
назарда ұстаған жөн. Статистикалық құжаттарда ИТК (ИТР) өнеркәсіп-
өндірістік құрамының категориясы ретінде қарастырылады. Бірақ, жоғарыда
айтылғандай, бұл мамандар өндірістік емес салаларда да кең етек алған.
Мұнда ИТК туралы емес, инженерлер мен техниктер жайлы айту керек.
Екіншіден, интеллигенция тек қызметкерлердің белгілі бір қабаты ғана емес,
ал бүкіл қоғам аумағындағы қызмет бар ерекше әлеуметтік топ.
“Инженер” сөзі француздың латындық түбірінен бастау алатын, “жасау”,
“ендіру”, “құрастыру” деген мағынаны білдіреді. Ф.А.Брокгауз бен
И.А.Ефронның энциклопедиялық сөздігіне сүйене отырып, И.С.Мангутов:
“Алғашында соғыс машиналарын басқарған адамдар инженер, ал кейіннен ол
негізініен құрылыста істеген азаматтарды осылай атаған” – деп жазады. Осы
жағдайда ол бірінші рет Голландияда пайда болып, XVI ғасырдан бастап
көпір, жол, және басқаларды архитектурадан бөліп қарастырды. Ал Англияда
гидротехникалық құрылыстармен, кейін теміржол құрылысымен айналысатын
мамандарды – инженерлер деп атайды. “Құрылысшы ғалым ретіндегі “инженер”
түсінігі Францияда қалыптасты”, - деп жазды.
Техникалық объектілерді жасауда ғылыми білімді қолдануда еңбектің
түрі ретінде инженерлік іс-әрекет белгілі бір тарихи кезеңдермен
айшықталып, қоғам дамуының негізгі кезеңдермен анықталады.
Инженерлік қызметтің пайда болуына ұзақ уақыт техникалық іс-әрекеттің
болуы әсер етті. Ал ежелгі уақытта ол қарапайым құралдарды дайындауда
көрінді. Жоғарғы деңгейдегі техникалық мәселелерді шешу – құл иеленушілік
қоғамдағы адамдардың қолынан ғана келді. Шіркеулер мен басқа ірі қоғамдық
ғимараттарды көтеру, жол құрылысы, әскери машина жасау – міне осының бәрі
құрылыс тұрғызу, адамдардың бірлесіп еңбек етуін ұйымдастыру,
техникалық іс-әрекеттің қандай дәрежеде екеніне куә.
XVIII ғ. аяғы – XIX ғ. басындағы өндірістік революция – инженерлік
іс-әрекеттің қалыптасуының маңызды кезеңі болды. Ол капиталистік
қоғамның материалдық-техникалық базасының қалыптасу процесіне әкелді.
Жаңа, күрделі машина, механизм, басқа да техникалық құралдардың жасалуы –
еңбек бөлінісінің тереңдеуіне алып келді. Сонымен қатар, қиын да күрделі
конструкторлық және технологиялық есептерді шешетін, өндірісті ұйымдастыра
алатын жұмысшыларға, қызметкерлерге деген сұранысты туғызды. Мұндай
жағдайда жұмысшылардың білім деңгейі мен сананың жетіспеушілігі
байқалды.
Өнеркәсіптегі ірі сапалы ілгерілеудің ғылымның жедел қарқынмен бір
уақытта қатар дамуы, ғылымның, қоғамның тікелей өндіріс күшіне айналуы –
инженерлік әрекеттің кәсіби еңбектің ерекше түріне айналуының, объективті
алғышарты болды. Ғылымның әртүрлі салаларына және өндіріс тиімділігін
көтеру шешімдеріне бағытталған техникалық білімнің аумағы түзілді. Мұның
бәрі – инженерлік білімі бар жұмысшыларды дайындауға деген қажеттілікті
туғызды. Осындай білім беретін оқу орындары XIX ғ. Батыста пайда болды.
Бұлар әртүрлі техникалық, құрылыс, аграрлы (ауылшаруашылығы) мектептер
болды. Олар инженер мен техниктерді кәсіпорын, фабрика, ірі цехтарды
басқару үшін дайындады.
Өндірістің қоғамдық сипатымен, техникалық прогресс күшейіп, үдеп
бара жатқан еңбек бөлінісіне байланыстыөткен ғасырдың ортасында, К.Маркс
белгілеп өткендей-ақ, өндіріс процесі ұжымдық сипатқа ие болды. Еңбектің
ақыл-ой қажет ететін, ұйымдастыру сияқты функциялары жұмысшылардан ажырап,
енді еңбек құралдарына өз қолдарын тікелей тигізбей-ақ, небір өнім түрін
шығаратын ерекше топқа ауысты. Олар ұжымның толыққанды мүшелері –
инженерлер мен техниктер еді.
ХХ ғасырдың басынан өскен техникалық интеллигенция мен оның қоғамдағы
маңызының артуы әртүрлі технократтық теорияларды тудырды. Оның
авторларының қостауына қарағанда, инженер-техник мамандар мен менеджерлер
қоғамның жетілген материалдық-техникалық базасын жасап қана қоймай, оның
әлеуметтік қайшылықтарын да жоюға, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz