Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті басқару және дамыту

Жоспар
Кіріспе

КІРІСПЕ
Қазақстандағы кәсіпкерлікті басқару
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Қазақстанда кәсіпкерлік жөнінде 90-жылдардың басында, қайта құрудың басталуымен айтыла бастады. Бұл кезде былайша айтқанда, «комсомолдық кәсіпкерлік» басталды, көптеген белсенді жас адамдар, негізінен комсомол жетекшілері, жастардың шығармашылық ғылыми-техникалық орталықтары негізінде кооперативтер құра бастады. Несиелеудің жеңілдік жағдайлары жасалды. Мұның үстіне, өспелі инфляция жағдайына дәл осы кәсіпкерліктің алғашқы толқыны төтеп беріп қана қоймай, сондай-ақ қажетті, былайша айтқанда, бастапқы капитал жинай алды, себебі несие ақша «қымбат» алынып, «арзан» қайтарылды.
Кәсіпкерлік қызметін бұрынғы Кеңес Одағы кезінде 1987 жылы қабылданған «СССР азаматтарының жеке еңбек қызметі туралы» заңы алғаш рет ресмилендірді. 1988 жылы «Кооперация туралы заң» қабылданды. Кооперативтер мен серіктестіктердің жаппай құрылуы басталды. Дегенмен нарықтық инфрақұрылымның болмауына байланысты кооперативтердің аз бөлігі ғана аяғынан тұрып кете алды. Кейінірек 1988-1991 жылдары жалға беру, бірлескен кәсіпорындар мен банк қызметі туралы заңдар экономикалық жағдайды біршама ырықтандырды. Тұтастай алғанда, негізгі меншік мемлекеттікі болып қала бергенімен, жалға беру түріндегі аздаған босаңсулар біршама дәрежеде кәсіпкерлік белсенділікке жағдай жасады.
Қазақстан Республикасы 1991 жылы тәуелсіздік алғаннан кейін кәсіпкерлік белсенділікті қолдауға байланысты бірқатар заңдар қабылданды. Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуына «Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуы мен шаруашылық қызметтің еркіндігі туралы» (1991), «Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау туралы» (1992) заңы сияқты заңдар түрткі болды. 1994 жылдың басында-ақ жеке кәсіпорындар саны 15,7 мыңды құрады және жалпы жұмыспен қамтылғандар саны 164 мыңға жетті. 01.10.1998 ж. Шағын кәсіпкерліктің субьектілер саны 307 мыңды құрады, оларда 1,2 миллион адам жұмыспен қамтылды. Кәсіпкерлік қызметтің негізгі үш саласының ішінен бірінші орынға өндіріс те емес, тұтынушылар мен тауар өндірушілер арасындағы делдалдық та емес, сауда шықты.
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 6 – наурыздағы №3398 «Шағын кәсіпкерлікті дамытуды белсендету және мемлекеттік қолдауды күшейту шаралары туралы» және 1998 жылғы 27-сәуірдегі №3928 «Жеке және заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне деген құқығын қорғау туралы» жарлықтары кәсіпкерліктің дамуына жаңа күш берді.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ
Қазақстанда кәсіпкерлік жөнінде 90-жылдардың басында, қайта құрудың
басталуымен айтыла бастады. Бұл кезде былайша айтқанда, комсомолдық
кәсіпкерлік басталды, көптеген белсенді жас адамдар, негізінен комсомол
жетекшілері, жастардың шығармашылық ғылыми-техникалық орталықтары негізінде
кооперативтер құра бастады. Несиелеудің жеңілдік жағдайлары жасалды. Мұның
үстіне, өспелі инфляция жағдайына дәл осы кәсіпкерліктің алғашқы толқыны
төтеп беріп қана қоймай, сондай-ақ қажетті, былайша айтқанда, бастапқы
капитал жинай алды, себебі несие ақша қымбат алынып, арзан қайтарылды.
Кәсіпкерлік қызметін бұрынғы Кеңес Одағы кезінде 1987 жылы қабылданған
СССР азаматтарының жеке еңбек қызметі туралы заңы алғаш рет
ресмилендірді. 1988 жылы Кооперация туралы заң қабылданды. Кооперативтер
мен серіктестіктердің жаппай құрылуы басталды. Дегенмен нарықтық
инфрақұрылымның болмауына байланысты кооперативтердің аз бөлігі ғана
аяғынан тұрып кете алды. Кейінірек 1988-1991 жылдары жалға беру, бірлескен
кәсіпорындар мен банк қызметі туралы заңдар экономикалық жағдайды біршама
ырықтандырды. Тұтастай алғанда, негізгі меншік мемлекеттікі болып қала
бергенімен, жалға беру түріндегі аздаған босаңсулар біршама дәрежеде
кәсіпкерлік белсенділікке жағдай жасады.
Қазақстан Республикасы 1991 жылы тәуелсіздік алғаннан кейін
кәсіпкерлік белсенділікті қолдауға байланысты бірқатар заңдар қабылданды.
Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуына Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуы мен
шаруашылық қызметтің еркіндігі туралы (1991), Жеке кәсіпкерлікті қолдау
және қорғау туралы (1992) заңы сияқты заңдар түрткі болды. 1994 жылдың
басында-ақ жеке кәсіпорындар саны 15,7 мыңды құрады және жалпы жұмыспен
қамтылғандар саны 164 мыңға жетті. 01.10.1998 ж. Шағын кәсіпкерліктің
субьектілер саны 307 мыңды құрады, оларда 1,2 миллион адам жұмыспен
қамтылды. Кәсіпкерлік қызметтің негізгі үш саласының ішінен бірінші орынға
өндіріс те емес, тұтынушылар мен тауар өндірушілер арасындағы делдалдық та
емес, сауда шықты.
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 6 –
наурыздағы №3398 Шағын кәсіпкерлікті дамытуды белсендету және мемлекеттік
қолдауды күшейту шаралары туралы және 1998 жылғы 27-сәуірдегі №3928 Жеке
және заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне деген құқығын қорғау
туралы жарлықтары кәсіпкерліктің дамуына жаңа күш берді. Осы жарлыққа
орай, Қазақстанда шағын бизнесті дамыту жөніндегі алғашқы арнайы орган
ретінде сауда және экономика министрлігінің құрамында шағын кәсіпкерлікті
қолдау жөніндегі агенттік құру және оның жұмысын ұйымдастыру ұйғарылды.
Қазақстандағы кәсіпкерлікті басқару
Экономикасы нарықтық бағытқа бет алған Қазақстан үшін кәсіпкерлікті
даму мәселесі - өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Өйткені, нарықтық
экономиканың өзі – кәсіпкерлік экономика. Кәсіпкерлікті дамыту – нарықтық
дамытудың кепілі. Сондықтан да, кәсіпкерлік төңірегіндегі көптеген
мәселелердің көтеріліп жатуы да оның экономикадағы рөлінің өте маңыздылығын
дәлелдейді.
Қазақстан Республикасы Конституциясында былай деп жазылған: Әркімнің
кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне, өз мүлкін кез келген заңды кәсіпкерлік
қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бар. Бәрімізге мәлім, өндірістің
негізгі факторлары табиғи, еңбек, өндірістік ресурстар болып табылады.
Нарықтық экономика кезінде осы фактордардың жұмыс істеп, қозғалысқа түсуіне
әсер ететін нақты күш бар. Олар, іскерлік, басқару және өз мүмкіндіктерін
белгілі бір мақсатта жетістікке қол жеткізуге пайдалана білу икемділігі.
Жалпы өркениетті елдердің қай қайсысын алсақ та өздерінің экономикалық
және әлеуметтік мәселелерін шешуде кәсіпкерлікке арқа сүйейді. Себебі
кәсіпкерлік халықтың әл-ауқатын арттырумен қатар қосымша жұмыс орындарының
ашылуына да себебін тигізеді. Кәсіпкерліктің осындай және басқа да
экономикалық және әлеуметтік функциялары оны дамыту мәселесін маңызды
мемлекеттік міндеттер қатарына жатқызуға және экономиканы реформалаудың
ажырамас бөлігі деп қарастыруға негіз береді. Техникалық прогресс, тұтынушы
сұранысын толық қанағаттандыру кәсіпкерліктің тиімділігіне байланысты
болады.
Кәсіпкерліктің түрі формаларының өзара тиімді антымақтастық құруы
келешегі зор бағыт. Шағын кәсіпорындар ғылыми техникалық жетістіктерді
қабылдауға анағұрлым қабілетті, нарықтағы сұраныс өзгерісіне оңай
бейімделеді. Сондай-ақ ірі кәсіпорындарға тауарлар жеткізу мен қызмет
көрсету құқығы үшін өзара бәсекеге барады, мұның өзі олардың тұрақты
табыстарына кепілдік береді. Олар ірі кәсіпорындардың орнықтылығын және
өндірістік диверсификациясын қамтамасыз етіп, монополистік бағытқа қарсы
әрекет етеді. Кәсіпкерлік нарықта колсалтингтік, брокерлік, маклерлік,
делдалдық, жарнама, қолданбалы зерттеу жұмыстары бойынша қызмет көрсетумен
қамтамасыз етіліп, белсенді рөль атқарады. Кәсіпкерлер өздерінің күштері
мен қаржыларын біріктіріп, жалғыз бастылықтан ұжымдық іскерлікке өтуге
бейім тұрады. Бұл жағдайда ортақ біртұтас кәсіпорын құрамында жекелеген
кәсіпкер өз мүлкіне жекеменшігін сақтайды. Дегенмен де серіктестіктерде,
кооперативтерде оның құрылтайшылары мен қатысушылары құрал-жабдық және
басқа да мүлікті толық немесе ішінара біріктіреді. Жеке кәсіпкерліктің бұл
мүмкіндігі бизнесті дамытушы күш, маңызды фактор болып есептелінеді.
Сонымен қатар, ұжымдық бизнестің көптеген формалары капиталдың қосылуы,
ортақ меншіктің құрылуы, осы бірігудің барлық мүлкіне жауап беретін заңды
тұлға жасаумен байланысты.
Кәсіпкерлікті дамыту кез келген деңгейдегі басқаруды жетілдіру үшін
қажет. Кәсіпкерлікті дамыту мынадай сұраққа жауап іздеуі керек:
Геосаясаттық өзгерістер іскерлік белсенділікке қандай әсер тигізеді? Кез
келген экономиканың бүгіні мен болашағында стратегиялық көзқарассыз
ешқандай даму болмайды.
Кәсіпкерлік мәселелері бүкіл іскерлік әлемді толқытып отыр. Сондықтан
да 1990 жылы мамыр айында Вашингтонда өткен стратегиялық басқарудың
халықаралық конференциясының лейтмотиві – кәсіпкерлер жаңа шаруашылық
ойлауды іздестіруде деп аталды. Онда кәсіпкерлердің ұшқыр мәселелері,
экономикаға, ұйымдастыруға, технологияға, өнімге деген жаңа қадам іздестіру
туралы толғаныстар қарастырылды.
Кәсіпкерлікті жетілдіру экономиканың тұрақтылығы мен оның бәсекелік
сипатын қалыптастыруда басты күштерінің бірі болып табылады. Кәсіпкерлікті
дамыту үшін субъектінің белгілі бір дәрежеде еркіндігі мен хұқығы,
шаруашылық қызметінің бағытын таңдауда еріктігі, қабылданатын шешімдерге,
одан туындайтын нәтижелерге тәуекелдіктің болуы қажет.
Еркін кәсіпкерлік меншіктің әр түрлі формада, түрде, типте болуын
қалайды. Кәсіпкерлік қызметтің орын алар жері ең алдымен – кәсіпорын.
Заңмен бекітілген іскерлік қызметті ұйымдастырудың әдістері бизнестің
немесе кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтық әдістері бизнестің немесе
кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтық формасы деп аталады. Нарықтық қатынастарға
өтуде халықты кеңінен кәсіпкерлікке тарту қажет. Нарықтық экономиканың
тиімді жұмыс істеуі үшін нарықтық іс басындағы субъектілердің толық өзін-
өзі басқаруы мен олардың экономикалық тәуелсіздігі болуы қажет.
Халық шаруашылығында жұмыс істейтін кәсіпорын ұйымдық-құқықтық
құрылысы, масштабы, қызмет ауқымы жағынан әр түрлі болып келеді. Құқықтық
және өндірістік жағынан алғанда олар жекелеген топтар мен түрлерге
бөлінеді. Олар: шаруашылық серіктестіктері, акционерлік қоғамдар,
өндірістік кооперативтер, сондай-ақ мемлекеттік секторында – мемлекеттік
немесе ұлттық және муниципалдық кәсіпорындар.
Республикада кәсіпкерлікті дамытуға үлкен ден қойылып, бірқатар заңдар
мен жарлық, қаулылар қабылданған. Алғашқы құжаттардың бірі болып Жеке
кәсіпкерлікті қорғау мен қолдау туралы Заңы 1992 жылдың 4 шілдесінде
қабылданып, онда кәсіпкерлікті мемлекеттік қорғау және қолдаудың мәні мен
мазмұны, басты бағыттары мен мақсаттары айқындалады. Кәсіпкерлікті
мемлекеттік қорғау және қолдау дегеніміз – аталған қызметті орындаудағы
құқықтық, экономикалық және ұйымдастырушылық, жағдайды қалыптастыру,
мемлекетте жаңа экономикалық құрылымдарды орнату болып табылады.
Республикада Кәсіпкерлікті қолдау мен бәсекені дамыту Қоры құрылып,
Президент жарлығымен 1994 жылдың сәуір айында Кәсіпкерлікті қолдау мен
бәсекені дамыту жайындағы мемлекеттік комиссия өз қызметін бастады. Жалпы
бағыттық іс-әрекеттерді жүйелі орындау мақсатында Қазақстан Республикасы
кәсіпкерлікті мемлекеттік қорғау және қолдаудың 1994-1996жж. арналған
бағдарламасы жасалынды. Аталған бағдарламаның басты мақсаты – экономикада
жеке меншіктік секторын қалыптастыру және дамыту, кәсіпкерліктің
инфрақұрылымын жетілдіру болып табылады. Ел Президентінің Азаматтар
жөніндегі хұқығын қорғау туралы жарлығының қабылдануы мемлекеттік
кәсіпкерлікті дамыту мәселесіне зор маңыз бергенін дәлелдейді. Әр жылдың
сәуір айында Алматыда өтетін республика кәсіпкерлерінің жыл сайынғы
форумында да осы мәселеге көп көңіл бөлінеді. Мұнда кәсіпкерліктің дамуына
баға беру мәселесі қаралып, оның нәтижесінде кәсіпкерлікті дамытудағы
кедергілер мен оларды жою бағыттары қарастырылады.
Әрине, кәсіпкерліктің құқықтық-ұйымдастырушылық негізін құруда әлі де
болса шешімін күткен мәселелер айтарлықтай. Оның үстіне лицензия беруші,
тексеруші органдардың көптігі, кеден және салық заңдарының жетілмегені,
кемшіліктер, несие алудың қиындығы, кәсіпкердің мүддесін қорғайтын органның
болмауы, бюрократия кәсіпкерлікті дамытуға елеулі кедергі жасайды.
Сондықтан да экономикада кәсіпкерлік субъектілерінің сандық үлесі артса да,
одан түсетін салықтық кіріс мөлшері аз. Бюджетке салықтың аз түсуі салық
жүйесінің жетілмегені де әсер етеді. Себебі салықтың жоғары болуынан
кәсіпкерлер табыстарын жасырады.
Кәсіпкерлік қызметті дамыту мақсатында мынадай іс-шараларды жүзеге
асыру қажет:
- мемлекет тарапынан кәсіпкерлікті барынша қолдау;
- мақсатты бюджеттік қаржыландыру саясатын жүргізу;
- жеңілдетілген несие беру саясатын жүргізу;
- кәсіпкерлер құқығын қорғайтын орган жұмысын жандандыру;
- кәсіпкерлік қызметті тіркеуден өткізу кезіндегі қиыншылықтарды жою;
- тексеруші органдар санын қысқарту;
- заңдардың орындалуын қамтамасыз ету, т.б.
Жоғарыда аталған факторлар кәсіпкерлік субъектілерін көлеңкелі
экономикаға, салық төлеуден жалтаруға итермелейді. Қазіргі кезде
бизнестегі кризистік процестер оның жүйесіз және хаостық түрде
құрылғандығымен айқындалады. Бұл жағдайдың басты себебі – несие алудың
жоқтығы ғана емес, сонымен бірге кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік
стратегиясының жоқтығы. Бұл шараның көмегімен шағын және орта кәсіпкерлік
нарықта өз арнасын, жаңа нарықтарды, жаңа тауар түрлерін алады, сонымен
қатар экономикада бәсекені жақсартады. Қазіргі таңда Қазақстандағы шағын
кәсіпкерлік саласында 1,5 миллионнан астам адам еңбек етеді. Осыншама
адамның отбасында, әулетінде қаншама жан бар. Кәсіпкерліктің дамуына
жүргізілген талдаулар бұл саланың елдегі тұрақтылыққа оң ықпал жасап
отырғанын айғақтайды. Әйтсе де, шағын кәсіпкерлік саласында өндірілетін
өнімдерден гөрі сауда-саттық-делдалдық қызмет түрлерінің үлес салмағы көп
екенін де айту керек. Соның салдарынан шағын бизнес тарапынан түсетін
салықтық түсімдер жалпы алғанда 10 пайыздан аспай жатыр.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің іс-әрекеті көбінесе жергілікті
жерлердегі атқарушы органдардың іс-қимылына тәуелді болып келетіні де
жасырын емес. Сол себептен де шағын бизнестің өркенін кең жаю үшін
мемлекеттік қолдау қажеттігі білініп отыр. Бұл үшін арнаулы шараларды қолға
алу қажет.
Біздің елімізде кәсіпкерлік қызметпен айналысу құқығы Негізгі Заңда –
Қазақстан Республикасының Конституциясында көрініс тапқан. Әркім
кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқықты, өз мүлкін кез келген заңды
кәсіпкерлік қызметке пайдалана алады. Мемлекет кәсіпкерлік қызметтің
еркіндігіне кепілдік береді және оны қорғауды, қолдауды қамтамасыз етеді.
Қазақстандағы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.