Әлеуметтік жұмыста болжаудың типологиясы

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ: . . . 3-4 б.

I. ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫҢ ҒЫЛЫМИ САЛАСЫНДА БОЛЖАУДЫҢ МЕТОДОЛОГИЯСЫ

1. 1. Болжам жасаудың негізгі қағидалары . . . 7-19б.

1. 2. Болжамның категориялары . . . 20-27б.

II. ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТА БОЛЖАУДЫҢ ТИПОЛОГИЯСЫ

2. 1. Болжамды классификациялаудың көрсеткіштері . . . 28-34б.

2. 2. Әлеуметтік жұмыста болжаудың ерешеліктері . . . 35-45б.

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 46-47б.

СІЛТЕМЕЛЕР . . . 47-48б.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 48-49б.

КІРІСПЕ

Жер бетінде адамзат пайда болғаннан бастап “әлеуметтік жұмыс” қоғамдық құбылысқа айналды. Қоғам өз даму кезеңдерінде сол қоғам мүшелеріне әлеуметтік қамсыздыру жолында түрлі көмек формаларын қолданған. Алғашқы рулық қоғамда көмек және өзара көмек түсініктері қолданысқа енді. Осыған сәйкес әрбір көмектің объектісі мен субъектісі дәстүрлік ұстанымдарға, түрлер формасына және қоғам мүшелерінің бір-біріне деген рулық көмек көрсетуімен анықталған.

Әлеуметтік жұмыс түсінігінің көптеген мағыналық түрлері бар. Осы түсініктердің ішінде базалық түсінік ол әлеуметтік жұмыстың болжау ерекшелігі.

Қазіргі менеджмент негізін қалаушылардың бірі Анри Файоль былай дедйді: “Басқару - бұл көріпкелдік, алдын ала көру, ал көру - бұл ендігі әрекет ету”. Яғни болжау болмай жоспар құрылмайды [1] . Болжаудың әлеуметтік салада жоспарлануы қазіргі таңда өге ауқымды мәселе.

Әлеуметтік жұмыстың ең бір маңызды міндеттерінің бірі ол қоғамдағы басты проблеманы анықтап, сол проблеманының шешілу технологиясы мен әдістерін дұрыс таңдай білу, соның ішінде болжау әдістерін дұрыс қолдана білу.

Әлеуметтік жұмыстың болжау әдістерін әртүрлі тұрғыдан қарастыру, оны ғылыми түрде дәлелдеу біздің осы жұмысымыздың алына қойған мақсаты болып табылады. Әлеуметтік жұмыстың болжау әдістерінің типологиясынын жасауда жұмыстың басты мақсатына енеді. Ауқымы кең, жан-жақты проблема болғандықтан оны оны әлеуметтанудың бір саласы деп қабылдауға болады.

Ғылым ретінде әлеуметтік жұмыстың дамуының ғасырлық тәжірибесі шетелдерде тек әлеуметтік ойлаудың классикалық парадигмаларын модернизациялау ғана ықпал етіп қана қоймай, сонымен бірге қоғамның әлеуметтік қайта құрылуындағы жаңа ағымдардың ғылыми негізін салды. Қазіргі уақытта әлеуметтік жұмыс теориясының дамуы дау туғызады. Оның ғылымдар жүйесіндегі орны туралы мәселе талқылануда. Әлеуметтік жұмыс теориясының ғылым ретінде қалыптасқандығы туралы болжам жасауға мүміндік беретін барлық құрылымдық белгілерге ие: оның өзіндік зеттеу объектісі, пәні, оған тән заңдылықтары, іс-әрекеттің арнайы түсініктері, категориялары, әдіс-тәсілдері бар. Осымен бірге оны қолданбалы ғылымдар тобына жатқызады және пәнаралық ретінде сипаттайды.

Бітіру жұмысының мақсаты - әлеуметтік жұмыс саласында қолданылатын болжау әдістерінің жіктелуін көрсету.

Бітіру жұмысының міндеттері - болжау ұғымына қатысты толық ақпараттар жинақтау, Қазақстан Республикасының заңдары, бағдарлама, болжау әдістері туралы мәселерді қарастырған ғалымдар еңбектерін қарастыру.

Жұмыстың зерттеу пәні - әлеуметтік жұмыстағы болжау әдістерінің жіктелу ерекшеліктерін көрсету.

Тақырыптың зертелу деңгейі - Қазіргі өтпелі экономикалық жағдайда дамуды келесі сатысына өту барысында еліміздегі ерекшеліктерді ескере отырып, шетелдік тәжірибелерді пайдалану керектігін мамандар көптеп айтып жүр. Ақпараттандыру ғасырында бұл жетістіктерге қол жеткізу қиындық тудырмайды. Осыған орай бітіру жұмысында шетелдік ғалымдардың да көзқарастары беріледі. Ресей ғалымы И. В. Романенко өз еңбегінде әлеуметтік және экономикалық болжаудың артықшылықтары мен ерекшеліктерін ашып көрсеткен. Сонымен қатар болжау әдістерінің жіктелуін ғылыми тұрғыда қарастырған. АҚШ ғалымдары Майкл Мескон, Майкл Альберт болжау әдістерін басқару стилінің тәсілі ретінде қарастырған.

Бітіру жұмысының екінші тарауында болжамның түрлері, жіктелуі көрсеткіштері қарастырылған.

Бітіру жұмысының құрылымы. Бітіру жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытынды бөлімнен, сілтемелер мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және жеті кестеден тұрады. Жұмыстың көлемі - 49 бет.

I. ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫҢ ҒЫЛЫМИ САЛАСЫНДА БОЛЖАУДЫҢ МЕТОДОЛОГИЯСЫ

1. 1. Болжам жасаудың негізгі қағидалары

Болжау негіздері. Негізгі ұғымдар.

Прогностиканың негізгі немесе базисті ұғымдары мыналар (келесілер) болып табылады.

1. Болжам нұсқасы- болжау объектісін болуы мүмкін болжамдар тобы құрайтын, болжамдардың бірі.
2. Болжау әдісі- болжам жасауға бағытталған, болжау объектісін зерттеу тәсілі.
3. Болжау әдістемесі- нақты объектілердің болжамдарын өңдеу әдістері мен ережелер жиынтығы.
4. Болжау объектісі- болжау субъектісінің іс-әрекеті бағытталған процесстер, құбылыстар және оқиғалар. Объектінің табиғатына қарай әлеуметтік ғылыми-техникалық экономикалық- экологиялық және басқа объектілерді бөлуге болады: Болжау субъектісінің оған әсер ету мүмкіндігіне байланысты басқарылатын және басқарылмайтын объектілер.
5. Болжам тұтынушысы- ұйым, кәсіпорын, мекеме немесе болжамның нәтижелерін қолданушы жеке тұлға, ол кейбір жағдайларда болжамға деген тапсырманы беруші. Кейде тұтынушы тапсырыс беруші болуы мүмкін.
6. Болжаудың амалы (тәсілі) - болжам жасау процесінде нақты нәтиже алуға бағытталған бір немесе бірнеше матеметикалық, логикалық және басқа операциялар мысалы: а) Сарапшылардың баға беруінің орташа өлшенген мәнін есептеу: б) Сарапшының біліктілігін анықтау в) Қозғалыс ретін теңестіру және т. б.
7. Болжамдық үлгі- болжау объектісінің үлгісі оны зерттеу болашақта және оларды іске асыру мерзімдері мен жолдарында объектінің жағдайы туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді. Кесте түріндегі болжамдық үлгі «болжау объектісінің кесте - үлгісі» немесе «кесте үлгі» деп аталады.
8. Болжамдық қабат, астар (фон) - болжам тапсырмасын шешу үшін маңызды болжау объетісіне қатысты сыртқы жағдайлар (факторлар) жиынтығы.
9. Болжау жүйесі- болжау әдістерінің және оларды жүзеге асыру жолдарының жүйесі, ол болжаудың негізгі принциптерімен сәйкес қызмет етуші.

10) Іске асыру құралдары - Сарапшы топтары, ұйымдастыру іс-шаралары техникалық құралдар және т. б. табылады. Болжау жүйелері автоматталған және автоматталмаған болуы және басқарудың түрлі деңгейлерде өңделуі мүмкін.

11) Болжау субъектілері - осы болжамды жасаушы ұйым, кәсіпорын, мекеме немесе жеке тұлға.

12) Болжау кезеңі - өзінің міндеттері әдістері мен нәтижелерін сипаттайтын болжамдарды жасау процесінің бөлігі. Кезеңдерге бөлу, болжау субъектілерін жүйелі сипатының құрылу ерекшелігімен болжам фонының деректерін жинау, іздеу және нормативті үлгілерін құру, болжам верификациясымен байланысты. Болжауға қатысты операциялардың алдында болжамдық бағдар ерекше орын алады.

Болжау принциптері.

Болжамдарды жасауда келесі талаптарды ұстану маңызды болып табылады. 1) Нұсқаулық - жұмысшы гипотезаның ерекшелігінен мақсатты қоюдан (нормативті болжауда) және болжамды қабат (фон) нұсқаулардан шыға отырып, болжамның бірнеше нұсқасын жасау.

2) Верифицируемость - үздіксіздік - болжау объектісі туралы жаңа деректер түскенінде қажеттілік бойынша болжамдарды түзеуді қажет ететін болжау принципі. 3) Рентабельділік - болжамды қолданудан экономикалық әсердің, болжамды жасауға деген шығыннан көбеюі, жоғарылауы. 4) Жүйелілік - болжанушы көрсеткіштердің барлығының сонымен бірге болжам өлшемдерінің өзара байланысы. 5) Келісу (келіскендік) - түрлі табиғаты бар нормативті және іздеу болжамдарының келісуін талап ететін болжау принципі.

Болжамдардың түрлері және мақсаты.

Болжам түрлерін түрлі жіктеу белгілері бойынша топтастыру 1-ші кестеде берілген.

1-ші кесте.

Болжамдар түрлері.

Болжамдардың өлшемдері.

Болжамдардың негізгі өлшемдері мыналар болып табылады.

1) Болжамның сенімділігі - берілген сенімділік интервал үшін болжам жасау мүмкіндігін бағалау. 2) Болжам қателігінің қайнар көзі - болжам қателігінің болуына себепші, фактор. 3) Болжамның негізділігі, дәлелдігі - әдістер мен бастапқы ақпараттың объектке, мақсаттарға және болжам міндеттеріне сәйкес болу деңгейі. 4) Болжам қателігі - апостериорлы (латын тілінде а posteriory «кейінгі, жолын қуушы», a priory «алдыңғыға» қарағанда) болжамның объекттің шын жағдайынан немесе оны іске асыру жолдары мен мерзімдерінен ауытқу көлемі. 5) Болжамды негіздеу кезеңі - уақыт аралығы, оның негізінде ретроспекция құрылады. 6) Бекіту кезеңі - осы шақтан болашаққа жасалатын болжамның уақыт аралығы. 7) Болжамдық көкжиек - болжамды бекітудің максималды ықтимал кезеңі. 8) Болжамның дәлдігі - Болжамның сенімдік интервалын оны іске асырудың берілген ықтималдылығы үшін бағалау. [2]

Болжау кезеңдері.

Болжау процесі жалпы түрде 8 кезеңнен тұрады.

1. Болжамның алдындағы бағдар - болжамға және оған кіретіндерге деген тапсырманы орындаудан алдыңғы, шаруалар жиынтығы: а) объектті анықтау; б) болжаудың мақсаттары мен міндеттері; в) негіздеу кезеңі және г) болжамды бекіту кезеңі. 2) Болжамға деген тапсырманы, яғни болжамның мақсаттары мен міндеттерін анықтайтын және оны өңдеудің тәртібін белгілейтін құжатты жасау. 3) Болжамдық ретроспекция - болжау объектісінің және болжамдық қабаттың (фон) даму тарихын олардың жүйелі сипатын алу мақсатында зерттеу. 4) Болжамдық диагноз - болжау объектісінің және болжамдық қабаттың (фонның) жүйелі сипатын олардың даму тенденцияларын білу, көрсету мақсатында зерттеу. 5) Болжамдық проспекция - болжамды диагноз нәтижелері бойынша болжамды жасау. 6) Болжам верификациясы - болжамның сенімділігін және дәлдігін бағалау немесе оның негізділігін тексеру. 7) Болжамды түзету - болжамды, оның верификациясы және қосымша деректер негізінде нақтылау, айқындау. 8) Болжамдар синтезі - жүйелі болжамды жасау, өңдеу.

Болжау объектісі.

Болжау объектісінің сипаттамалары.

Болжау объектісінің қандай-да бір қасиетінің сапалы немесе сандық бейнесі болып табылатын болжау объектісінің сипаттамаларын жасау процесінде мынадай ұғымдар қолданылады. 1) Болжау объектісінің ауыспалысының базистік мәні - болжам негізі мен бекіту кезеңдерін бөліп жатқан диагноз кезеңіндегі болжау объектісінің ауыспалысының мәні. 2) Бас, негізгі (генеральный) анықтау кестесі - болжау объектісінің өлшенген сипаттамаларының иерархиялық (сатылық) жүйесі, ол оның сапалы суреттеуін жалпыланған сандық бағалауға айналдырады. 3) Динамикалық қатар - болжау объектісінің ауыспалысының бұрынғы және болшақ мәндерінің уақытша жүйелілігі. 4) Болжау объектісінің мәнді ауыспалысы (яғни мұндай ауыспалы объектті, болжау міндетімен сай суреттеу үшін маңызды болып табылады) оның ішінде: а) эндогенді (оның өзіндік қасиеттерін бейнелейді) және б) экзогенді (сыртқы ауыспалылардың кейбір жиынтығының әсерінен пайда болады) . 5) Болжау объектісінің өлшемдері - болжау объектісінің сандық сипаттамалары, ол тұрақты немесе тұрақты деп болжамды негіздеу және бекіту кезеңдерінде саналады. 6) Динамикалық қатардың жүйелі (ұдайы) құраушысы - динамикалық қатармен берілген, оның дамуның негізгі тенденциясын бейнелейтін ауыспалының бұрынғы және болашақ мәндерінің бір қалыпты өзгеруші жүйелілігі. 7) Болжау объектісінің күрделілігі - болжау объектісінің элементтерінің, қасиеттерінің, қатынастарының түрлілігін анықтайтын сипаттама. 8) Динамикалық қатардың кездейсоқ құраушысы, құрамы- динамикалық қатардың құра ушысы, оған деген кездейсоқ ықпалдардың және өлшем қатыліктерінің әсерін бейнелейді. 9) Болжау объектісінің құралымы - болжау объектісінің элементтерінің ішкі ұйымдасу және байланыс тәсілі.

Болжау объектісі туралы бастапқы ақпарат және оны дисконттаудың заңдылығы. Болжау объектісі туралы бастапқы ақпарат болуы мүмкін: 1) фактографиялық (болжам тапсырмасын шешу үшін қажетті нақты мәліметтерден тұратын қайнар көзден алынған, мысалы бухгалтерлік есеп мәліметтері және т. б. ), озық ақпаратты қосқанда (қоғамдық практикадағы жаңалықтарды іске асырудан озық тұратын ғылыми-техникалық ақпарат; оған жататындар - жаңалық ашуға және ашылуларға, авторлық куәліктерге, патенттерге және т. б. тапсырыс) ; 2) сараптық (сараптық бағалаудан тұрады) .

Болжау объектісі туралы мәліметтер жиынтығы болжаудың мақсаттары мен әдістерімен сәйкес жүйеге ұйымдастырылғын, болжаудың ақпаратты кеңістігін құрайды, оның сапасы екі көрсеткіштер арқылы сипатталады:

1. бастапқы ақпараттың толықтығы (сенімді бастапқы ақпаратпен болжам міндеттерін қамтамасыз ету деңгейі), сонымен қатар болжау объектісінің ауыспалысының ақпараттылығы.

Болжау объектілерінің ауыспалысының мәнін өлшеу сәттерінің өткен шаққа кетуіне қарай, өткен мәндердің ақпараттылығы азаяды, яғни болжау объектісі туралы ақпаратты дисконттаудың заңдылығы бар.

Болжау объектісін, оның көкжиегін және фонын талдау.

Болжау объектісін талдау келесі принциптерден құрылады: 1) ерекшелік, өзгешелік (болжау объектісінің ерекшелігінің талдау процесін есептегенде), 2) ұтымдылық, оңтайлылық (болжау объектісінің сипаттамаларының өлшеу шәкілін (шкала), өлшемділіктің болжамға деген тапсырмаға сәйкес рационалды қолдану), 3) талдаудың үздіксіздігі (болжам жасаудың барлық кезеңдерінде талдауға бейім зерттеулерді өткізу) .

Болжау объектісінің талдауын, талдау субъектісі іске асырады - ұйым, зерттеу тобы, маман. Болжамға деген тапсырмаға сәйкес талдауға мыналар жатады: 1) болжау объектісінің құрылымы (болжау объектісінің элементтерінің құрамы және өзара байланысы) ; 2) болжау объектісінің динамикасы (оның дамуының сипаттамаларын көрсету және бағалау) ; 3) болжамдық үлгінің адекваттылығы (болжау объектісінің болжамдық үлгісінің сенімділік пен дәлдігіне сай келу деңгейі) .

Болжамға деген тапсырманы жасау процесінде іске асырылатын болжау объектісінің талдауы - бұл болжам алдындағы талдау, ал бекіту кезеңінен кейінгі талдау, оның процесінде болжау объектісінің болжамды мәндерін оның нақты ахуалымен үйлестіру, салыстыру жүргізіледі, -бұл болжамнан кейінгі талдау.

Болжау объектісін талдаумен қатар, мыналар іске асырылады: 1) болжау объектісінің болжамдары көкжиегін талдау (болжамның берілген сенімділігі және дәлдігі үшін болжам объектісінің бекіту кезеңінің шекті мәндерін анықтау) ; 2) болжау объектісінің болжамды фонының талдауы (болжау объектісінің дамуына және болжамды жасау шарттарына ықпал етуші сыртқы объектілер мен әсерлер жиынтығының талдауы) .

Болжау аппараты

Болжаудың фактографиялық әдістері.

Болжаудың фактографиялық әдісі - бұл фактографиялық ақпаратқа негізделген әдіс. Әлеуметтік және экономикалық болжауда қолданылатын негізгі фактографиялық әдістер, осы әдістердің қысқаша сипаттамалары 2-кестеде келтірілген.

2-кесте.

Болжаудың фактографиялық әдістері.

Болжаудың сараптық әдістері.

Сарапшы - болжау объектісіне қатысты бағалауды қалыптастыру үшін тартылатын білікті маман. Сарапшы топ - белгілі бір ереже бойынша қалыптасқан сарапшылар ұжымы. Болжамның міндетіне қатысты айтылатын сарапшының немесе сарапшы топтың пайымы, пікірі сараптық бағалау деп аталады; бірінші жағдайда «жеке сараптық (болжамдық) бағалау», ал екіншіде «ұжымдық сараптық (болжамдық) бағалау» термині қолданылады. Сарапшы кәсіптік білім, интиуция және тәжірибе негізінде болжау объектісіне қатысты сенімді, нақты бағалаулар жасау қабілеті оның құзырлылығын сипаттайды. Соңғысы құзырлылық көрсеткіші деп аталатын сандық өлшемі бар. Сарапшы тобына қатысты да әділ: сараптау тобының құзырлылығы - бұл сарапшының тұтас пікіріне пара-пар болжау объектісіне қатысты сенімді, нақты бағалаулар жасау қабілеті; сараптау тобының құзырлылығының сандық өлшемі топқа енетін жеке сарапшылардың құзырлылық көрсеткіштерін жалпылау негізінде анықталады.

Болжаудың сараптық әдісі - сараптау ақпаратына негізделген болжау әдісі. «Сараптау әдісін теоретикалық аспектіде қолданудың құқыққа сай екендігі әдістемелік дұрыс алынған сараптық пайымдаулар ғылымда қабылданған екі критерийлер кез-келген жаңа білімнің сенімділігін қанағаттандыру арқылы дәлелденеді». [3] 3-кестеде әлеуметтік-экономикалық болжамдарды жасау кезінде қолданылатын негізгі сараптау әдістерінің атаулары және қысқаша сипаттамалары берілген.

3-кесте

Болжаудың сараптау әдістері.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс