Мекеме «АЭСА»
Тақырыптардың атауы
1 Жалпы бөлім
1 тақырып. «АЭСА» мекемесі туралы жалпы сипаттама
2 тақырып. «АЭСА» мекемесінің есептік.аналитикалық қызметін ұйымдастыру
2 Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
1 тақырып. Ағымдағы активтер: ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттері
2 тақырып. Ағымдағы активтер: алынуға тиісті шоттар және басқа берешек қарыздар
3 тақырып. Тауарлы.материалдық қорлар есебі
4 тақырып. Негізгі құралдар мен материалдық емес активтердің есебі
5 тақырып. Міндеттемелер есебі
6 тақырып. Еңбекақы және оның төлемінің есебі
7 тақырып. Меншікті капитал есебі
8 тақырып. Инвестициялардың есебі
9 тақырып. Өндіріс шығындарының есебі
10 тақырып. Дайын өнімнің және оны өткізудің есебі
11 тақырып. Қаржылық есеп беру құралы
3 Жылдық түгендеуді өткізу
4 Құқықтық қызмет
5 Салық салу
6 Аудит
1 Жалпы бөлім
1 тақырып. «АЭСА» мекемесі туралы жалпы сипаттама
2 тақырып. «АЭСА» мекемесінің есептік.аналитикалық қызметін ұйымдастыру
2 Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
1 тақырып. Ағымдағы активтер: ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттері
2 тақырып. Ағымдағы активтер: алынуға тиісті шоттар және басқа берешек қарыздар
3 тақырып. Тауарлы.материалдық қорлар есебі
4 тақырып. Негізгі құралдар мен материалдық емес активтердің есебі
5 тақырып. Міндеттемелер есебі
6 тақырып. Еңбекақы және оның төлемінің есебі
7 тақырып. Меншікті капитал есебі
8 тақырып. Инвестициялардың есебі
9 тақырып. Өндіріс шығындарының есебі
10 тақырып. Дайын өнімнің және оны өткізудің есебі
11 тақырып. Қаржылық есеп беру құралы
3 Жылдық түгендеуді өткізу
4 Құқықтық қызмет
5 Салық салу
6 Аудит
1.1 «АЭСА» мекемесі туралы жалпы сипаттама
«АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА ИНСТИТУТЫ» Мекемесі, кейіннен «АКАДЕМИЯ» деп аталынды, ол білім беру және ғылыми-зерттеу мақсаттарды іске асыру және негізгі мен қосымша білім беру бағдарламапларды қолданысқа енгізу үшін құрылған.
«АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЫ» атты Мекемесі құрылуына «АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЯ» атты Ашық акционерлік қоғамның, тіркеу нөмері 25395-1910-АҚ (алғашқы мемлекеттік тіркелген күні: 29.03.1999ж.) өзгерту түрінде іске асырылатын қайта құрылуы негіз болады.
«АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКДЕМИЯСЫ» атты Мекемесі қайта құрылған «АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЫ» атты Ашық акционерлік қоғам мүлкінің, барлық құқықтар мен міндеттемелердің құқықмирасқар болып табылады өткізу актісіне сәйкес.
1.Академия коммерциялық емес ұйым болып табылады, мекеме нысанында құрылған; меншіктің нысаны – жеке меншігі.
2.Академия Қазақстан Республикасының Заңы, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, «Коммерциялық ұйымдар туралы», «Білім беру туралы», «Ғылым туралы» Қзақстан Республикасының Заңдары, Қазақстан Республикасы Президентінің актілері, Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулылары, Қазақстан Республикасының Білім беру және ғылым Министрлігінің нормативті құқықтары, сонымен бірге осы Жарғысы негізінде әрекет етеді.
Академияның атауы:
Мемлекеттік тілінде: толық – АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКДЕМИЯСЫ» Мекемесі, қысқартылған – «АЭСА» Мекемесі.
Орыс тілінде: толық – Учреждение «АЛМАТИНСКАЯ АКАДЕМИЯ ЭКОНОМИКИ И СТАТИСТИКИ», қысқартылған – Учреждение «ААЭС».
Академияның орындаушы органның мекен-жайы: Қазақстан Республикасы, 050035, Әуезов ауданы, Жандосов көшесі,59.
Мекеме ретіндегі Академия оны тіркеу мерзімнен бастап құрылған деп саналады.
Академияның қызмет ету мерзімі белгілі бір уақытпен шектелмеген.
- Осы жарғысымен анықталған тәртібінде Академияның істермен басқаруға қатысуға;
- Академияның мүлігін және қаржыларын пайдалану туралы шешім қабылдауға;
- Академияның қызметі туралы толық ақпарат алуға;
- Академияны қайта құру немесе тарату туралы шешім қабылдауға;
- Осы жарғысымен анықталатын басқа құқықтарды іске асыруға құқығы бар.
Құрылтайшылар/Меншіктенушілер/ олармен Академияға берілген мүліктің сақталуы мен тиімді пайдалануына бақылауын іске асыруға құқығы бар.
«АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА ИНСТИТУТЫ» Мекемесі, кейіннен «АКАДЕМИЯ» деп аталынды, ол білім беру және ғылыми-зерттеу мақсаттарды іске асыру және негізгі мен қосымша білім беру бағдарламапларды қолданысқа енгізу үшін құрылған.
«АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЫ» атты Мекемесі құрылуына «АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЯ» атты Ашық акционерлік қоғамның, тіркеу нөмері 25395-1910-АҚ (алғашқы мемлекеттік тіркелген күні: 29.03.1999ж.) өзгерту түрінде іске асырылатын қайта құрылуы негіз болады.
«АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКДЕМИЯСЫ» атты Мекемесі қайта құрылған «АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЫ» атты Ашық акционерлік қоғам мүлкінің, барлық құқықтар мен міндеттемелердің құқықмирасқар болып табылады өткізу актісіне сәйкес.
1.Академия коммерциялық емес ұйым болып табылады, мекеме нысанында құрылған; меншіктің нысаны – жеке меншігі.
2.Академия Қазақстан Республикасының Заңы, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, «Коммерциялық ұйымдар туралы», «Білім беру туралы», «Ғылым туралы» Қзақстан Республикасының Заңдары, Қазақстан Республикасы Президентінің актілері, Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулылары, Қазақстан Республикасының Білім беру және ғылым Министрлігінің нормативті құқықтары, сонымен бірге осы Жарғысы негізінде әрекет етеді.
Академияның атауы:
Мемлекеттік тілінде: толық – АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКДЕМИЯСЫ» Мекемесі, қысқартылған – «АЭСА» Мекемесі.
Орыс тілінде: толық – Учреждение «АЛМАТИНСКАЯ АКАДЕМИЯ ЭКОНОМИКИ И СТАТИСТИКИ», қысқартылған – Учреждение «ААЭС».
Академияның орындаушы органның мекен-жайы: Қазақстан Республикасы, 050035, Әуезов ауданы, Жандосов көшесі,59.
Мекеме ретіндегі Академия оны тіркеу мерзімнен бастап құрылған деп саналады.
Академияның қызмет ету мерзімі белгілі бір уақытпен шектелмеген.
- Осы жарғысымен анықталған тәртібінде Академияның істермен басқаруға қатысуға;
- Академияның мүлігін және қаржыларын пайдалану туралы шешім қабылдауға;
- Академияның қызметі туралы толық ақпарат алуға;
- Академияны қайта құру немесе тарату туралы шешім қабылдауға;
- Осы жарғысымен анықталатын басқа құқықтарды іске асыруға құқығы бар.
Құрылтайшылар/Меншіктенушілер/ олармен Академияға берілген мүліктің сақталуы мен тиімді пайдалануына бақылауын іске асыруға құқығы бар.
АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЫ
Есеп және аудит кафедрасы
Диплом алдындағы өндірістік тәжірибе бойынша
ЕСЕП БЕРУ
Орындаған Есеп және аудит мамандығы 4 курс студенті
Аханова Данияш Болатқызы
Тәжірибе орны: Мекеме АЭСА
Тәжірибе 2007 жылдың 29 қантар 19 наурыз аралығында өтті
Есеп беруді өткізу күні ______________ 2007ж.
Тәжірибе жетекшісі Берлибаева Назгуль Серікқызы, аға оқытушы
Есеп беру ___ ____________ 2007ж. Қорғалды.
Есеп беру бағасы_______________
_________________
(жетекшінің қолы)
Алматы 2007
Күнтізбе-тақырыптық жоспар
Тақырыптардың атауы Жұмыс күнінің
саны
1 Жалпы бөлім 1
1 тақырып. АЭСА мекемесі туралы жалпы сипаттама 1
2 тақырып. АЭСА мекемесінің есептік-аналитикалық
қызметін ұйымдастыру
2 Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
1 тақырып. Ағымдағы активтер: ақша қаражаттары мен олардың3
эквиваленттері
2 тақырып. Ағымдағы активтер: алынуға тиісті шоттар және 3
басқа берешек қарыздар
3 тақырып. Тауарлы-материалдық қорлар есебі 2
4 тақырып. Негізгі құралдар мен материалдық емес 5
активтердің есебі
5 тақырып. Міндеттемелер есебі 2
6 тақырып. Еңбекақы және оның төлемінің есебі 3
7 тақырып. Меншікті капитал есебі 2
8 тақырып. Инвестициялардың есебі 2
9 тақырып. Өндіріс шығындарының есебі 3
10 тақырып. Дайын өнімнің және оны өткізудің есебі 1
11 тақырып. Қаржылық есеп беру құралы 4
3 Жылдық түгендеуді өткізу 2
4 Құқықтық қызмет 1
5 Салық салу 3
6 Аудит 2
1.1 АЭСА мекемесі туралы жалпы сипаттама
АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА ИНСТИТУТЫ Мекемесі, кейіннен
АКАДЕМИЯ деп аталынды, ол білім беру және ғылыми-зерттеу мақсаттарды іске
асыру және негізгі мен қосымша білім беру бағдарламапларды қолданысқа
енгізу үшін құрылған.
АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЫ атты Мекемесі құрылуына
АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЯ атты Ашық акционерлік
қоғамның, тіркеу нөмері 25395-1910-АҚ (алғашқы мемлекеттік тіркелген күні:
29.03.1999ж.) өзгерту түрінде іске асырылатын қайта құрылуы негіз болады.
АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКДЕМИЯСЫ атты Мекемесі қайта
құрылған АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЫ атты Ашық
акционерлік қоғам мүлкінің, барлық құқықтар мен міндеттемелердің
құқықмирасқар болып табылады өткізу актісіне сәйкес.
1.Академия коммерциялық емес ұйым болып табылады, мекеме нысанында
құрылған; меншіктің нысаны – жеке меншігі.
2.Академия Қазақстан Республикасының Заңы, Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексі, Коммерциялық ұйымдар туралы, Білім беру туралы,
Ғылым туралы Қзақстан Республикасының Заңдары, Қазақстан Республикасы
Президентінің актілері, Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулылары,
Қазақстан Республикасының Білім беру және ғылым Министрлігінің нормативті
құқықтары, сонымен бірге осы Жарғысы негізінде әрекет етеді.
Академияның атауы:
Мемлекеттік тілінде: толық – АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА
АКДЕМИЯСЫ Мекемесі, қысқартылған – АЭСА Мекемесі.
Орыс тілінде: толық – Учреждение АЛМАТИНСКАЯ АКАДЕМИЯ ЭКОНОМИКИ И
СТАТИСТИКИ, қысқартылған – Учреждение ААЭС.
Академияның орындаушы органның мекен-жайы: Қазақстан Республикасы,
050035, Әуезов ауданы, Жандосов көшесі,59.
Мекеме ретіндегі Академия оны тіркеу мерзімнен бастап құрылған деп
саналады.
Академияның қызмет ету мерзімі белгілі бір уақытпен шектелмеген.
- Осы жарғысымен анықталған тәртібінде Академияның істермен
басқаруға қатысуға;
- Академияның мүлігін және қаржыларын пайдалану туралы шешім
қабылдауға;
- Академияның қызметі туралы толық ақпарат алуға;
- Академияны қайта құру немесе тарату туралы шешім қабылдауға;
- Осы жарғысымен анықталатын басқа құқықтарды іске асыруға құқығы
бар.
ҚұрылтайшыларМеншіктенушілер олармен Академияға берілген мүліктің
сақталуы мен тиімді пайдалануына бақылауын іске асыруға құқығы бар.
Академия қызметінің негізгі мақсаты жоғарғы оқу орындарынана кейінгі
кәсіпкерлік білім берудің бағдарламаларды жүзеге асыру, жоғарғы кәсіпкерлік
білімі бар мамандарды дайындау, қайта дайындау және біліктілігін
жоғарылату, ілгері және қолданбалы мәндеге ғылыми бағдарламаларды жүзеге
асыру, оқитындардың тәрбиесін қамтамасыз ету.
Көрсетілген мақсаттарды іске асыруда Академия төменде берілген іс-
әрекеттерді орындауға міндетті:
- тиімді пайдаланылатын ғылыми-педагогикалық әлуеті мен оқу-
материалдық базасы негізінде әлемдік қалыптарға сай жоғарға
білімнің қалыпты жоғары деңгейін қамтамасыз етуге;
- Академия студенттердің, оқытушылардың және қызметкерлердің білім
беру, адамгершілік және ақыл-парасаттық даму үшін максималды
жағдайларын қамтамасыз ету;
- Республикадағы білім беру жүйесінің дамуына көмек көрсетіп,
активті турде ғылыми-әдістемелік және ұйымдастырушылық жұмысын
өткізу;
- Ақылы білім беру қызметтерінен алынатын қаражаттары мен пайдасының
тиімді пайдалануын іске асыру.
Қазақстан Республикасының заңдылық актілерімен қарастырылған тәртібінде
Академия өзінің лицензиясымен сәйкес жоғарғы немесе орта мамандандырылған
білімімен сәйкес маманның біліктілігін беру туралы дипломды берумен
жоғарғы, аяқталмаған жоғарға немесе орта мамандандырылған білімі бар
тұлғаларды дайындау, сонымен бірге қайда дайындау бойынша оның орналасу
жерінен тыс жерде орналасқан (институт нысанында) филиалдары бар:
1.Павлодар филиалы;
2. Ақтөбе қаласындағы филиал;
3. Көкшетау қаласындағы Ақмола филиалы;
4. Өскемен қаласындағы Шығыс Қазақстан филиалы;
5. Тараздағы Жамбыл филиалы;
6. Оңтүстік Қазақстан филиалы
7. Қостанай филиалы;
8. Қарағанды филиалы;
9. Астана филиалы.
Филиалдар заңды тұлғалар болып табылмайды және Академия Президентімен
бекітілген филиалдар туралы ережелер негізінде әрекет етеді, өз қызметін
Академия атынан іске асырады.
Академия білім беру қызметінің төмендегі түрлерін ұйымдастырады:
- негізгі және қосымша мамандық білім беру бағдарламалары бойынша
оқыту;
- білім беру және ғылыми мамандықтар мен мамандандырулардың
номенклатурасы бойынша түрлі курстарды ұйымдастыру;
- шығу тренингтері мен меминарларды ұйымдастыру;
- мамандардың біліктілігінің жоғарылауын ұйымдастыру;
- түрлі білім беру бағдарламалар мен жобалар бойынша кеңес беру
орталықтарын ұйымдастыру
- басқа да білім беру қызметтері.
Академияның қаржылық ресурстардың құру көздеріне өзінің қызметінен
түскен пайдасы, Құрылтайшыларымен берілген қаражаттары, демеушілік және
басқа да қайырымдар, сонымен бірге басқа заңды түсімдер кіреді.
АЭСА мекемесінің қоюшы және мердігерлері болып келесі ұйымдар
табылады:
- Capital Line Consulting
- LEM ТОО
- ТОО MSM
- Агентство РК по статистике;
- Акваметр ТОО;
- АО Абди Компани;
- АО New Age Tehnologies;
- АО БТА Страхование Жизни;
- АО ДАСУ;
- АО СК Казкоммерц-Полис
- АО АПК деп.ГРЭС РЭС 7,2;
- АО АПК РКТ;
- АО СК НОМАД ИНШУРАНС;
- АО Логиком;
- АОФ Народного банка Казахстан;
- БИКО ТОО;
- МВК Атакент-Экспо;
- ТОО Alser System;
- ТОО FENIX;
- ТОО InterPress;
- ТОО АЛСИ;
- ТОО Фирма ТААТ;
- ТОО Экономикс С;
- ТОО Даулет т.б.
Бекітілген тәртіппен сәйкес құрылған академияның пайдасы материалдық
шығындарыды төлеуге, салықтарды төлеуге, басқа да міндетті төлемдерге,
Академия қызметкерлеріне жалақыны төлеуге, оның қызметінің кеңеюіне,
шығындарды өтеуіне, өзінің міндеттемелерінің орындалуына және осы
Жарғысымен қарастырылған басқа да мақсаттарға бағытталады.
Академия Қазақстан Республикасының заңдылығымен қарастырылған
тәртібінде бухгалтерлік есебі мен статистикалық есебін жүргізеді.
Академия және басқа қазақстандық пен шетел заңды және жеке тұлғалары
арасында пайда болатын құқықтар туралы таластар Қазақстан Республикасының
заңдылығымен қарастырылған тәртібінде немесе халықаралық құқықтардың
нормаларына сай қарастырылады.
1.2 АЭСА мекемесінің есепті-аналитикалық қызметін ұйымдастыру
АЭСА мекемесінің бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап
алынған тәсілдер жиынтығы, құндық өлшемдері, ағымдағы топтастыруы және
бухгалтерлік есептегі шаруашылық қызметіне жасалған қорытынды шолу
фактілері мекеменің есептік саясатында көрініс табуы тиіс. Басқаша
айтқанда, есептік саясат-бұл бухгалтерлік есептің әдісін жүзеге асыратын
тетігі.
Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы қағидасы мен ережесі
нормативтік-құқықтық құжаттарда белгіленген.
Оларды жүзеге асыру барысында нақты есептік саясаты келесідей
жорамалдардан алынғаны жөн:
- мекеме өз мүлкімен өзімен - өзі болушылығы;
- толассыз қызметі;
- есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі;
- шаруашылық қызметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы.
Пайдаланатын есеп саясатының басты міндеті мен негізгі арналымы
–мекеменің қызметін барынша пара-пар көрсету, іс-мүддесі үшін осы қызметтің
тиімділігін реттеу мақсатында толық, объективті және шынайы ақпаратпен
қалыптастыру. Ол есеп процесінің барлық тараптарын қамтуы керек:
әдістемелік, техникалық, ұйымдық жақтарын.
Ұйым өзінің нақты жағдайына, көлеміне және қызмет түріне қарап
бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды жүзеге асырады: бухгалтерлік жұмысты
ұйымдастыру нысандарын дербес белгілейді; есептік саясатын қалыптастырады,
қаржылық пен өндірістік есептері бойынша қызмет ету аясын белгілейді,
шаруашылық операцияларына бақылау тәртібін әзірлейді, сондай-ақ
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру үшін басқа да қажет шешімдерді жасайды.
Ұймның құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті жүзеге асыруға
АЭСА мекемесінің бас бухгалтері басшылық етеді.
Ұйым активтердің, меншік капиталының, міндеттемелердің және олармен
жасалатын шаруашылық операцияларының қосарлана немесе екі жақты жазылатын
жазу тәсілімен бухгалтерлік есеп шотарының Бас жоспарымен сәйкестендіріліп
бухгалтерлік есебін жүргізеді.
Операцияларды құжаттармен рәсімдеу процесі бухгалтерлік есептің алғашқы
сатысы болып саналады, сондықтан аталған процесті құжаттау деп те атайды.
Бухгалтерлік есеп құжаттарының қатесін жөндеудің бірнеше әдісі бар:
Корректуралық (түзету) әдісі – текстегі немесе сомадағы қатенің үстінен
бір сызықпен сызып, қасына дұрыс мәліметті жазып қоюдан тұрады және оған
осы құжатқа қол қойған тұлға қол қойып, жаңылысып кеткені туралы айтылады.
Бірақ бұл тәсіл банк пен касса құжаттарында пайдаланбайды.
“Қызыл жазу” тәсілін, шотар корреспонденциясында жіберілген қателерді
түзету үшін пайдаланады. Бұл әдісте жіберілген қатені қызыл сиямен жазады.
Нәтижесінде жіберілген қате жазбасы жойылады, демек қызылмен түскен жазулар
шегеріледі. Содан кейін шоттар корреспонденциясының дұрыс жазулары
жасалады, ол әдеттегі сиямен жазылады.
Қосымша жазу (проводка) әдісі дұрыс шоттар корреспонденциясы жасалған
кезде қате сомасы болған жағдайда пайдаланады. Шоттар корреспонденциясын
әдеттегі сиямен жазу арқылы қатені түзейді.
Ішінара қосымша тәсілі дұрыс шоттар корреспонденциясы жасалған кезде,
қате сомасы көп болған жағдайда пайдаланады. Қатені қызыл жазудың көмегімен
қалпына келтіреді, бірақ қызыл жазу қате сомамен дұрыс соманың арасындағы
айырмасына ғана жазылады.
Есептік жазабалар үшін пайдаланған құжаттарды “Жабылды” деген мөртаңба
қою арқылы жабады. Ақшалай құжаттарын “Алынды” немесе “Төленді” деген
мөртаңбамен жабады.
Бухгалтерияға келіп түскен құжаттар тексеруден және корректировкадан
өткеннен кейін, әдеттегідей, талдау және жинақтау есебін жүргізіп
(ведомостілер, журнал-ордерлер) өзара үйлесімділігін сақтап, содан соң
есептік регистрлерде топтастырылады.
Алматы Экономика және Статистика Академиясы мекемесінің үйымдастыру
қүрылымы
Президент Ғылыми кеңес
Вице-президен
т
Халықаралық
байланыстар бөлімі
Ректорат
Аймақтық
институттар
Экономика және
басқару
факультеті
Үздіксіз
білім
факультеті
Кафедралар:
Есеп және
аудит
Экономика және
статистика
Информатика
Әлеуметтік-
гуманитарлық
пәндер
Қысқа
мерзімді
бірліктік
көтеру
курстары,
Жазғы, қысқы
мектептер,
кешкі
бағдарламалар
Дистанциялық оқыту
орталығы
Ақпараттық комму-
никациялық бөлім
Академиялық бөлім
Жүмысқа орналас-
тыру орталығы
Кадр бөлімі
Бухгалтерия
Кітапхана
Әкімшілік-
шаруашылық бөлімі
2 Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
2.1 Ағымдағы активтер: ақшалай қаражаттар мен олардың баламалары
Ақшалай қаражатты басқару қаржы рыногындағы өте күрделі қиындықтарға
байланысты үлкен мәнге ие. Бәсекеге қабілеттілік технологиялық процестерді
заманға сай жаңғырту мен одан әрі даму үшін фирмадан ақшалай қаражат талап
етеді.Сондықтан ақшалай қаражатпен олардың баламаларын дұрыс ашып көрсету
мен сыныптау мекеменің өтемпаздығын дәл бағалау үшін қажет.
Ақшалай қаражаттың қозғалысы туралы есеп 4 бухгалтерлік есеп
стандартында ақшалай қаражат кассадағы және банктердегі шоттардағы қолма-
қол ақша ретінде белгіленген. Ақшалай қаражат қозғалысы – олардың
операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметінің нәтижесіндегі түсімімен
жұмсалуы.
Ақшалай қаражат қозғалысы туралы есеп 7 қаржылық есеп беру
стандарттарына сәйкес ақшалай қаражатқа қолма-қол ақша мен талап етілгенге
дейінгі салымдар кіреді.
Кассадағы ақшалай қаражатты сақтау, жұмсау және есептеу тәртібі есеп
саясатына сәйкес мекеме дербес жасайтын Кассалық операцияларды жүргізу
ережелері белгіленген.
Касса – бұл ақша сақталуын қамтамасыз ететін арнайы жабдықталған бөлме.
Операция жүргізілетін уақытта есіктер ішкі жағынан жабылады, сейфтің және
темір шкафтың кілттері кассирде сақталады, ал кілттердің көшірмелері
мөрленген пакетте мекеме басшысында болады. Қабылданған құндылықтардың
сақталуы үшін материалдық толық жауапкершілік көтеретін кассир кассалық
операцияларды жүргізеді. Кассирді жұмысқа тағайындау туралы бұйрық
шыққаннан кейін басша оны кассалық операцияларды жүргізу тәртібімен
таныстыруға міндетті және толық жеке жауапкершілік жайлы шарт жасасады.
Шартта қарастырылған тараптардың міндеттері мен жауапкершіліктері әкімшілік
өкілі мен кассирдің қолымен бекітіледі. Кассир болмаған кезеңде толық
материалдық жауапкершілік жайлы шарт жасасқан бухгалтер кассалық
операцияларды атқарады.
АЭСА мекемесі өздерінің есеп-шоттарынан қолма-қол ақша алады, бұл
мақсаттар үшін оларға банк чектік кітапша береді. Субъект чек жаза отырып,
онда талап етілетін соманың тағайындалуын (еңбекақы төлеуге, жәрдемақыға
және шаруашылық шығындарына және т.б.) көрсетуге міндетті. Қолма-қол ақша
алу үшін субъект банкке алдын ала талап етілген сомаға тапсырыс жолдайды.
Кассалық операцияларды құжаттық ресімдеу мен есептеу. Кассалық
операциялар қолма-қол ақша қабылдаған соң бас бухгалтер немесе өкілетті
тұлға қол қойған кірістік кассалық ордермен (ККО) (ф.№ КО-1) ресімдейді.
Ұйым кассасына қолма-қол ақшаның тусуін ресімдеу үшін қолмен өңдегенде
де, ақпаратты компьютерде өңдегенде де қолданылады. Кірістік кассалық
ордерді бухгалтерия қызметкері бір данамен жазады, оған бас бухгалтер
немесе уәкілетті тұлға және кассир қол қояды, кассирдің мөрімен
куәландырады, кірістік және шығыстық кассалық құжаттарды тіркеу журналында
тіркеледі және ақша тапсырушының қолына беріледі, ал ордер кассада қалады.
Қолма-қол ақша берумен байланысты операциялар шығыстық кассалық
ордермен (ШКО) № КО-2 ф. Немесе басқа құжаттармен (төлем тізімдемесі, ақша
беру туралы өтініш) және фиксальді коды бар бақылау-кассалық аппараттар
арқылы жүргізіледі.
АЭСА мекемесінде кассасына қолма-қол ақшаның түсуін ресімдеу үшін (ЖКО)
қолмен өңдеуде де, ақпаратты компьютерде өңдегенде де қолданылады.
Бухгалтерия қызметкері бір данаман жазады, оған бас бухгалтер мен ұйым
басшысы немесе уәкілетті тұлға қол қояды, кірістік және шығыстық кассалық
құжаттарды тіркеу журналында тіркеледі.
Ақша беру туралы құжаттарға басшы және бас бухгалтер қол қояды. ККО,
ШКО және оларды ауыстыратын құжаттар сиямен немесе шарикті қаламмен (қызыл
және жасыл түстен басқасымен) анық, түсінікті толтырылуға тиісті, не
болмаса машинкада басылады. Бұл құжаттардың түзетілген жері, түзетуі
болмауы керек. ККО, ШКО-лерінде оны жасау үшін негіз көрсетіледі және
оларға тіркелетін құжаттар аталады. ККО, ШКО кассаға тапсырылуға дейін
бухгалтерияда кірістік және шығыстық құралдарды тіркеу журналында (№КО-3
ф.) тіркеледі.
Кассалық ордерлер бойынша ақша қабылдау мен беруоларды толықтырған күні
ғана болады. ККО, ШКО-лерді алған кезде кассир мыналарды тексеруге
міндетті:
- құжаттарда бас бухгалтердің қолы бар-жоқтығын, растығын; ал ШКО-
да басшының да қойылған қолы бар екендігін тексеру;
- құжаттарды рәсімдеудің дұрыстығын;
- құжаттарда аталған тіркемелердің бар-жоқтығын.
Егер осы талаптардың бірі орындалмаса, кассир құжаттарды бухгалтерияға
қайтарады.
Түсу мен жұмсау бойынша барлық операцияларды кассир 1 жылға ашылатын
(№КО-4 ф.) кассалық кітапқа жазады. Оны ашқан кезде кітаптің барлық
парақтары нөмірленіп, жіппен қайымдалуы тиіс және парақтардың жалпы саны
кассалық кітаптің соңғы бетінде көрсетілуі тиіс. Кітап мөрмен (печать)
мөрленіп, бас бухгалтер мен басшының қолдарымен бекітіледі. Кассалық
кітаптағы жазбалар көшірме арқылы 2 дана болып жүргізіледі. ККО, ШКО
жазбалары басталмас бұрын кассалық кітапта күн басындағы ақша қалдығы
көрсетіледі. Жұмыс күнінің соңында кассир күні бойғы операциялардың
қорытындысын есептейді және күн соңындағы ақшаның қалған қалдығын шығарады.
Кассалық кітап беттерінің екінші даналары жыртылады және кассирдің есебі
болып қызмет етеді. Есеп оған тіркелген бастапқы құжаттармен (ККО,ШКО)
бірге бухгалтерияға тапсырылады. Егер мекемеде күніне көп емес кассалық
операциялар атқарылса, онда касалық есептер 3-5 күнде 1 рет жасалады.
Кассирден қабылданған есеп пен құжаттарды бухгалтерия қызметкерлері
тексереді, ал кассалық кітаптың дұрыс жүргізілуін бас бухгалтер бақылайды.
Алушының ШКО-нда қолхатпен расталмай, кассадан ақша берілуі табылса, бұл
сома кем шығу деп саналады және кассирден төлеттіріп алынады, мұндайда
кассирдің атына шығындық кассалық ордер жазылады. Егер қолма-қол ақша
сомасы кірістік кассалық ордермен кіріске алынбаса, онда ол касса артығы
деп саналады және кірістік кассалық ордер көшірмесі жолымен субъект
кірісіне есептеледі.
Кассалық операциялардың синтетикалық есебін 451 Кассадағы қолма-қол
ұлттық ақша, 452 Кассадағы қолма-қол шетелдік валюта шоттары кіретін 45
Кассадағы қолма-қол ақша бөлігінде жүргізіледі.451, 452 шоттарындағы
операцияларды жазу үшін кассалық есептер (кассалық кітаптың екінші
данасының жыртылған парақтары) негіз болып табылады. Дебет бойынша 451, 452
шоттарда кассаға тускен қолма-қол ақша сомасы көрсетіледі, ал 451 шотының
кредиті бойынша кассадан төленген ақшалай қаражат сомасы жазылады.
Мекемелер заңда рұқсат еткен жағдайларда шетелдік валютамен кассалық
операциялар жасауға рұқсат беріледі. Шетелдік қолма-қол валюта есебі
Шетелдік валюта операциялары есебі 9 БЕС-ға сәйкес 452 шотта өтеді.
Валютаның әр түрі бойынша атқарылған операциялар шетелдік валютамен
көрсетілетін жеке кассалық кітап жүргізу қажеттігін қаперде ұстаған жөн.
Шетелдік валютаға қатысты бағамдық айырмалар теңге бағамы төмендеуге
байланысты (Д452 К725), теңге бағамы өскен (Д844 К452) жағдайда
көрсетіледі.
Шетелдік валютамен операциялар жөніндегі бухгалтерлік есептегі жазбалар
операция атқарылған күнгі ҚР ұлттық банкінің бағамы бойынша саналған ҚР
валютасымен бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетілуі тиіс.
Кассадағы ақшаның кірісі мен шығысы бойынша топтастырылған кассалық
есептердің корреспонденттелетін шоттар тұрғысынан күн сайын немесе 3-5
күнде бір рет кассир есептерінің негізінде №1 журнал-ордерге (шығыс) және
№1 тізімдемеге (кіріс)жазылады.
Кассадағы ақшалай қаражатты кассада деп саналатын ақшалай қаражаттың
бар-жоғын айқындау эәне қатаң есептегі банктерді парақтап санап шығу
жолымен түгендейді. Түгендеу қорытындыларын Ақшалай қаражаттың бар-жоғын
түгендеу актісімен жеке рәсімдейді.
Кассаны түгендеу кассалық операцияларды жүргізудің мекеменің басшысы
бекіткен және жете дайындалған Ережелерге сәйкес өткізіледі. Қатаң есептегі
құжаттар мен бланкілер (авиа және темір жол билеттері, бензинге талон және
басқалары) кассаларын түгендеу, әдетте кенеттен, кассир мен бас
бухгалтердің қатысуымен, кассада сақталатын басқа құндылықтарды тексеріп
және қолма-қол ақшаны түгел парақтап санау арқылы жүргізіледі. Түгелдеу
басталғанға дейін (бірнеше касса болған жағдайда) олар мөрленіп жабылады.
Кассир түгендеу сәтінде кассалық есеп жасап, ақшалай қаражаттың қалдығын
кассалық кітап бойынша шығарады. Кассирден барлық кірістік және кассада
кіріске алынбаған және есептен шықпаған сома жоқ деген қолхат алынады. Ақша
саналғаннан соң кассадағы ақшалай қаражатты түгендеу актісі жасалады.
Алынған түгендеу қорытындысы бухгалтерлік есептің мәліметтерімен кассалық
кітап бойынша салыстырылады. Актіде кассирдің табылған бұрмалаулар туралы
түсініктемесі мен түгендеу қорытындысы бойынша бұдан былайғы шешімі туралы
мекеме басшысының қарары (резолюция) жазылады.
Акт АЭСА мекемесінің кассасында тұрған ақшалай құжатттардың, ақшаның
бар-жоғын түгендеу нәтижелерін көрсету үшін қолданылады. Комиссия ұйым
кассасындағы тұрған ақшалай құжаттарды, барлық ақшаны түгел қайтадан
есептеу жолымен ақшаның бар болуын тексереді. Акт 2 дана болып жасалады
және түгендеу комиссиясы мен материалдарға жауапты адам қол қояды. Бір
данасы ұйым бухгалтериясына беріледі, екіншісі материалдық жауапкершілікті
адамда қалады. Түгендеу басталғанға дейін ақша, ақшалай
қаражаттардыңсақталуы үшін жауап беретін материалдарға жауапты адамнан
қолхат алынады. Қолхат форманың тақырыптық бөлігіне кірген. Материалдарға
жауапкер адам құжаттарды тапсырған материалды жауапты (қолма-қол ақшаны,
ақшалай қаражаттарды тапсырған материалды жауапты адамға, ақшаны, ақшалай
қаражаттарды қабылдаған материалдарға жауапты адамға және бухгалтерияға).
2.2 Ағымдағы активтер: алынуға тиісті шоттар және басқа берешек
қарыздар
Берешек қарыз - сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің ұйым
алдындағы өткізілген тауар (жұмыс, көрсетілген қызмет) үшін ақша төлеу
бойынша міндеттемелері. Ол ағымдағы немесе операциялық циклді және
ағымдағы емес болып бөлінеді. Есепте саудалық және саудалық емес берешек
қарызды бөліп көрсетеді. Саудалық берешек қарыз – негізгі іс-әрекет
нәтижесінде өткізілген тауарлар мен көрсетілген қызмет үшін сатып
алушылардың міндеттеме сомасы. Саудалық емес берешек қарыз іс-әрекеттің
басқа түрлері нәтижесінде (ұйымқызметкерлеріне немесе филиалдарына
аванстар, шығынды жабуға арналған депозиттер, алуға арналған дивиденттер
мен проценттер, үкімет органдарына салықтарды қайтару жөніндегі тілек-талап
және басқалар) пайда болады.
Берешек қарыздар үш топқа бөлінеді: алынуға тиісті шоттар, алынған
вексельдер және басқалар.
Алынуға тиісті шоттарға: ақшалай қаражатқа, тауарға, көрсеткен қызметке
және АЭСА мекемесінің ақшалай емес активтеріне деген тілек талаптары
кіреді. Берешек қарыз алынуға тиісті шоттарды төлеу мерзіміне немесе
борышты өтеу күтілетін күніне қарай ағымдық және ұзақ мерзімді болады.
Әдетте берешек қарыз шот-фактуралармен расталады. Алынған вексельдер бабы
ресми борыштық міндеттемелермен расталады.
Қолма-қол ақшасыз есеп айырысулар жүйесінде берешек қарыздың пайда
болуы мекеменің шаруашылық іс-әрекетіндегі объективті процесс болып
саналады.Берешек қарыз пайда болу сипатына қарай қалыпты және ақталмайтын
делініп бөлінеді. Ұйымның өндірістік-шаруашылық іс-әрекетінің барысында,
сондай-ақ есеп айырысудың қолданыста жүрген нысандарымен пайда болғандары
қалыптыға жатады.
Мерзімінде төленбеген берешек қарыз ақталмайтын болып саналады. Ол есеп
және қаржы тәртібін бұрмалаушылықтар, ұйымдағы және бухгалтерлік есеп
жүргізудегі кемшіліктер, тауарлық-материалдық қорларды жіберуді бақылаудағы
босаңсулар салдарынан пайда болады.
Қазақстан Республикасындағы барлық мекемелердегі табысты есептеу
тәсілімен айқындайтындықтан, күдікті борыштар бойынша резервтер құру
қажетттілігі туады.Олар тәуекел қоры болып табылады, сол немесе басқа
ьорыштың өтелмей қалуынан сақтандырады. Бухгалтерлік борышта берешек қарыз
күмәнді борыштар бойынша резервті есептен шығару үшін көрсетіледі.
Салық кодексіне сәйкес күмәнді талаптар – Қазақстан Республикасының
заңды және жеке кәсіпкерлері – резиденттеріне, сондай-ақ Қазақстан
Республикасында тұрақты мекеме арқылы іс-әрекет жасайтын заңды тұлғалар-
резидент еместерге тауар өткізу, жұмыс орындау, қызмет көрсету нәтижесінде
пайда болған және талап пайда болған сәттен бастағанда үш жыл ішінде
қанағаттандырылмаған талаптар; сонымен қатар, өткізілген тауарлар,
орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет бойынша пайда болған және Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес салық төлеуші-дебиторды банкрот деп тануға
байланысты қанағаттандырылмаған талаптар да күмәнді деп танылады.
Егер күмәнді берешек қарыз болуы ықтимал және бағалануы мүмкін болса,
оны шотта көрсетуі қажет. Салыстыру принципі бойынша берешек қарыздың
есепті кезеңде күмәнді шығындары мойындалуын талап етеді. Болжанатын
берешек қарыз операциялық іс-әрекеттен болған шығыс – күмәнді борыштар
шығыстары ретінде көрсетіледі.
Егер күмәнді берешек қарыз күтілмесе, онда кірістер мен алынуға тиісті
шоттарға ешқандай түзетулер талап етілмейді, ал берешек қарыз үмітсіз деп
мойындай кезеңіне есептен шығарылады. Мұндай амал тікелей есептен шығару
тәсілі деп аталады.
Егер берешек қарыз ықтимал (мерзімі біткен) және есепке алынуы мүмкін
болса, есепті кезең соңында түзету жазбасын жасау талап етіледі. Мысалы,
егер ұйым 15000 теңге сомасында күмәнді берешек қарызды күтсе, күмәнді
борыш бойынша шығынды көрсететін мынандай проводка енгізіледі:
821 Жалпы және әкімшілік шығындар шот дебеті
331 Күмәнді борыштар бойынша резервтер шот кредиті
15000.
Күмәнді борыш бойынша резерв құру тәртібі Табыс 5 бухгалтерлік есеп
стандартымен және оған күмәнді борыш бойынша резерв құру тәртібі атты
әдістемелік ұсыныстармен реттеледі. Күмәнді борыштар бойынша резерв есепті
кезең соңында өткізілген берешек қарызды түгендеу қорытындылары негізінде
құрылады. Күмәнді борыштарды бағалау жөнінде екі тәсіл бар: өткізу,
орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет көлемінің проценті тәсілі, төлеу
мерзімі бойынша шоттарды есептеу тәсілі.
Өткізу көлеміне байланысты процент тәсілі – үмітсіз борыштардың
проценті жалпы өткізу көлемінде анықталады. Бұл үшін бірнеше есепті кезең
ішінде (ең азы үш жыл) тауар өткізу (жұмыс, қызмет) көлемін және күмәнді
борыштар бойынша резерв пайда болуы үшін процентті белгілеуге арналған
төленбеген шоттар сомасын талдау қажет.
Төлеу мерзімі бойынша шоттарды есептеу тәсілі – берешекті төлеу мерзімі
бойынша күмәнді талаптар проценті анықталады. Бұл үшін алынуға тиісті
барлық шоттарды мынандай категориялар бойынша жіктеу қажет:
• өтеу мерзімі әлі болмаған шоттар;
• 1 күннен 30 күнге дейінгі төлеу мерзімі бар шоттар;
• 31 күннен 60 күнге дейінгі төлеу мерзімі бар шоттар;
• 60 күннен 90 күнге дейінгі төлеу мерзімі бар шоттар:
• 90 және одан көп күндерге төлеу мерзімі бар шоттар.
Вексель – бір жақты шартсыз ақшалай міндеттемесі бар қатаң белгіленген
нысандағы төлем құжаты. Вексельді шығару мен айналым тәртібі Қазақстан
Республикасының 28.04.1997ж. №97-1 Қазақстан Республикасындағы вексельдік
айналымтуралы Заңымен реттеледі.
Вексельдер бойынша бухгалтерлік есеп Бухгалтерлік есеп пен қаржылық
есеп беру туралы заңмен, ұйымның қаржы-шаруашылық қызметі шоттарының Бас
жоспарымен Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 7.02.2001ж. №23-2-2-
6631510. Вексельдік операциялардың бухгалтерлік есебі туралы хатымен
реттеледі.
Есеп беретін адамдармен және басқа да дебиторлармен есеп айырысу есебі.
Ұйым қызметкерлеріне кассадан шаруашылық шығындарына және іс-сапар бойынша
шығындарға берілетін ақшалай аванс есеп берілетін сома деп аталады. Ақша
беру тәртіп кассалық операцияларды жүргізу ережелерімен реттеледі. Іс-
сапарлар бойынша есеп айырысуда қызметкерлердің іс-сапарларына байланысты
шығындарды өтеуін мынадай мөлшерлері белгіленген Салық кодексінің 93 б. 1
т. Басшылыққа алынды:
• Пәтер-тұрақты жалға алуды төлеу – тиісті құжаттармен расталған,
орын сақтағаны үшін төлем де кіретін, іс жүзінде шыққан шығындар
бойынша;
• ҚР шегіндегі іссапарда болған әрбір күн үшін тәуліктіңтөлеу
мөлшері тәулігіне екі айлық есептік көрсеткіштен аспауы керек;
• Іссапар орнына бару мен қайтаруға іс жүзінде шыққан шығындар,
бұған орын сақтағаны үшін төлеу де кіреді – тиісті құжаттармен
расталған нақты сомада төленеді;
• ҚР-нан тыс жерлерге іссапарда болған әрбір күн үшін төленетін
тәуліктілікті төлеу – ҚР үкіметі белгілеген мөлшерлер шеңберінде.
Қызметкерді іссапарға жіберу үшін ұйым басшысы іссапардың орны мен
мерзімі ескертілетін бұйрық шығарады. Бұйрық негізінде қызметкерлерге
іссапарлық немесе №1а формасымен беріледі және іссапарлық сома есебі
жүргізіледі.
Есеп беру үшін берілген аванс сомасын заңдарда белгіленген мөлшерлерге
сәйкес жол ақы, тәуліктік, пәтерлік құндарды алдын ала есептеу бойынша
анықтайды. Алынған ақшаны тек қана берілген мақсатқа жұмсауға рұқсат
етіледі. Есеп беретін адамдар белгіленген мерзімде ақтаушы құжаттарды
тіркеп, іс жүзінде жұмсалған сома жайлы есеп тапсыруға міндетті. Іссапарға
шыққан шығындар жайлы есеп іссапардан келген соң 3 күн ішінде ұсынылады.
Аванстың ұсталмаған сомасын есеп беруші адамдар кассаға қайтарады.
Бухгалтерия ұйым басшысы бекіткен аванстық есептерді тексереді және
шығындарды анықтайды.
Синтетикалық есеп Қызметкерлердің және басқа адамдардың берешегі 333
белсенді шотында жүргізіледі, бұған Есеп беретін адамдармен есеп айырысу
1 қосалқы шоты (субшот) ашылады. Аналитикалық есеп әрбір аванс бойынша
жүргізіледі.
2.3 Тауарлы-материалдық қорлар есебі
Тауарлы-материалдық қорлар - өндіріс циклінде қолданылатын әр түрлі
еңбек заттары. Олар өндіріс процесінде тұтынылып, өзінің құнын өндірілетін
өнімге толығымен аударады.
Бухгалтерлік есептің №7 Тауарлы-материалдық қорлар есебі
стандарттарына сәйкес тауарлы-материалдық қорларға мыналар жатады:
• Шикізат, материал, сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен
құрамдас бұйымдар, құрылғылар мн тетіктер, отын, ыдыс (қап, қорап,
жәшік т.б.) және ыдыс материалдары, қосалқы бөлшектер, өндірісте
қолдануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған басқа
да материалдық қотлар;
• Аяқталмаған өндіріс;
• Мекеменің іс әрекеті барысында сатуға арналған дайын өнімдер,
тауарлар.
2 ҚЕБХС (есеп берудің халықаралық стандарттары) сәйкес қорлар екі
өлшемнің ең кішсімен өзіндік құнның және өткізудің таза құнымен бағалануы
тиіс.
Қорлардың өзіндік құнына қорларды қазіргі тұрған жеріне дейін жеткізуге
кеткен шығындар мен өңдеуге, алуға жұмсалған шығындар кіреді. Тауарлы-
материалдық қорлар есебі бухгалтерлік есеп стандарттарына (БЕС 7)сәйкес
алуға кеткен шығындарға сатып алу бағасы,шеттен әкелу бажы, жабдықтаушы
ұйымдар төлеген делдалдық сыйақылар, көлікті дайындау шығындары мен
қорларды алуға тікелей байланысты басқа да шығындар (саудалық жеңілдіктер,
артық төлеуді қайтару және т.б. осындай түзетулер алу шығындарын анықтаған
кезде қоса есептеледі) кіреді.
7 БЕС 4 т. Сәйкес тауарлы-материалдық қорларды өткізудің таза құны
әдеттегі іс-әрекет барысында көзделетін сатуы алым бағасына тең минус
сатуды ұйымдастыру мен жинақтап, құрастыру шығындары алынады.
Материалдар алу сәтінде нақты құны (синтетикалық есепте) немесе есептік
баға (аналитикалық есепте) бойынша көрсетіледі.
Материалдарды алудың нақты құны ұйымның осы қорларды дайындау мен
жеткізу шығындарынан және сатып алу бағасынан құралады.
Есептік бағалар (алудың жоспарлы өзіндік құны орташа сатып алу
бағасымен және т.б.) бойынша материалдарды есептеуде есептік баға ретінде
қорлардың құны мен қор алудың нақты құны арасындағы айырма осы шоттаға
есептеу арқылы айқындалады.
Баланста материалдар есебі нақты құны бойынша көрсетіледі, осы баға
бойынша олар синтетикалық есепте, ал аналитикалық есепте – тұрақты есептік
бағалармен (келісім-шарттық немесе жоспарлы есептік) есептеледі.
Егер материалдарды есептеу келісім-шарттық бағалар бойынша
ұйымдастырылса, онда олардың нақты құны осы бағалар бойынша материалдар
сомасына қосу көлік-дайындау шығындары (КДШ) қосылып шығарылады. БЕС-на
сәйкес КДШ құрамына жабдықтау-өткізу ұйымдарына төленген үстеме бағалар,
барлық қосымша алымдарымен бірге жүкті тасығаны үшін кіре ақы төлемі, АЭСА
мекемесінің қоймасына материалдарды түсіру мен жеткізу шығындары, дайындау
орындарында ұйымдастырылған арнайы дайындау кеңселерін, қоймалар мен
агенттіктерді ұстауға арналған шығындар, материалдарды алу мен жеткізуге
байланысты (жабдықтаушылардан жүк жеткізілгендегі ұйымның жүргізушілері,
жүк тиеушілер)және іссапар шығындары кіреді.
Егер материалдар есебі алудың жоспарлы өзіндік құны бойынша жүргізілсе,
онда қорлардың нақты өзіндік құны осы бағалар бойынша материалдардың құнына
қосу, есептік бағалар бойынша құнынан алу нақты өзіндік құнның ауытқулары
есептеліп шығарылады. Жоспарлық-есептік бағаларды КДШ жоспарлы мөлшердегі
есепке алынған келісім-шарттық бағалар негізінде АЭСА мекемесі өзі жасайды.
Егер қорлар есебі жоспарлы-есептік бағалар бойынша олардың құнынан
материалдардың нақты құнының ауытқушылықтарын жекелей есептеп, жоспарлы-
есептік бағалар бойынша ұйымдастырылса, мұндай жағдайда ұйым жоспарлы-
есептік бағаларды материалдық құндылықтардың атауы, түрлері және топтарына
орай, сол шекте белгілейді, ал ауытқулар өндірістік қор түрлері бойынша
есептеледі және ай сайын материалдарды пайдалану есеп шотына, жұмсалған
және босатылған материалдардың (КДШ мен ауытқулар талдаушы есеп шоттарында
жекелей ескеріледі) үйлесімді жоспарлы-есептік құны есебі объектілеріне
есептен шығарылады.
Материалдар есебіне, басқа шығындарға қойылатын талаптар 7 БЕС 7-де
тұжырымдалған және есепті ұтымды ұйымдастыруға мүмкіндік беретін олардың
өзіндік құнын қалыптастыру тұрғысынан шешіледі.
БЕС – 7-нің 6 т. Сәйкес Тауарлы материалдық қорлардың өзіндік құнына:
қорларды алуға жұмсалған шығындар, оларды қазіргі тұратын орнына жеткізуге
байланысты көліктік-дайындау шығындары кіреді.
Өндіріске босатылған материалдар құнын анықтаған кезде Тауарлы
материалдық қорлар есебі 7 БЕС мен ҚЕБХС 2 Қорлар ұсынған бағалау
тәсілдері қолданылуы мүмкін:
• Орташа өлшемді құн бойынша – есепті кезеңде қозғалысы болған әрбір
түрдің, есепті кезең соңында қолданылмағандардың да, өндіріске
босатылғандардың да бірлік орташа құнын есептеулер мен анықтауларды
қолдануға негізделген.
• ФИФО – есепті кезең соңында есепте тұрған материалдардың құнын
ескеріп есепті кезеңде алғашқы сатып алудың өзіндік құны бойынша
материалдарды есептен шығаруды болжайды. Яғни алдымен есепті кезең
соңында пайдаланылмаған өзіндік құн анықталады.
Қоймадағы және бухгалтериядағы тауарлы-материалдық қорларды құжаттық
рәсімдеу мен қозғалысын есептеу.
Қоймадағы материалдық қорлар есебін материалды есептеу карточкаларында
жүргізеді.
Карточка номенклатуралық нөмір бойынша материалдардың әрбір түріне жеке
ашылады және жартылай толтырылған күйі бухгалтериядан материалды-
жауапкершілік адамға қолхат арқылы беріледі. Карточкаға жазуды қоймашылар
кіріс және шығыстық құжаттары негізінде жүргізіледі.
Бухгалтерия белгіленген мерзімде тікелей қоймада жазбаларды тексереді
және карточкадағы қалдықтарды бухгалтерлік есеп мәліметтерімен салыстырып,
карточканың арнайы жолына қол қояды.
Құжаттарды қабылдау қоймада Құжаттарды тапсыру реестрін жасау арқылы
іске асады.
Материалды-жауапкершілікті адамның жұмысындағы ауытқулар анықталған
жағдайда бухгалтер бас бухгалтерді немесе басшылықты хабардар етуге тиісті.
Ай соңында қоймаға Материалдар қалдығы кітабы тапсырылады, оған
карточкадан материалдық қорлар қалдығы көшіріледі. Осылайша қоймадағы есеп
заттай ал бухгалтерияда қорлардың сақталған орны бойынша ақшаға шағылып
көрсетіледі.
АЭСА мекемесінің қоймасынан бухгалтерияға түскен Құжаттарды тапсыру
реестрі тіркелген құжаттармен бірге бағаланады.
Есептің журналдық-ордерлік материалдар қозғалысы есебі тізімдемесі
(ведомості) қоймалар бойынша материалдық қорлардың қалдығы мен қозғалысы
жайлы және материалды-жауапкершілікті адамдар бойынша мәліметтер жинақтап
қаржыланатын есеп тізілімі жинағы қызмет етеді. Оған материалдар қалдығы
тізімдемесінен, есепті кезең ішіндегі материалдар қозғалысы бойынша
жинақтаушы тізімдемелерден, сондай-ақ материалды-жауапкершілікті адамдардың
материалдық есептерінен мәліметтер көшіріледі. Материалдар қозғалысы есебі
тізімдемесі синтетикалық есептің мәліметтерін материалдарды талдаушы есеп
көрсеткіштерімен үйлестіруге арналған. Түскен материалдық қорлар құны
синтетикалық шоттар шамасындағы немесе белгіленген есептік топтар бойынша
келтіріледі. Сонымен қатар, тізімделсе де алынған материалдардың нақты
өзіндік құнының есептік бағалар бойынша құннан ауытқулары есебі
жүргізіледі. Материалдардың қозғалысын есептеу тізімдемесі, сондай-ақ
шығындарды бағыттау бойынша (синтетикалық шоттар, қосалқы шоттар
(субшоттар)) материалдар шығынын бөлуге де қызмет етеді.
Материалдар кірісі бойынша жиынтық мәліметтер мен ауытқулар есебі
атты бірінші бөлігі ай ішінде түскен материалдардың есептік құны мен нақты
құны бойынша жиынтық мәліметтерді көрсетуге арналған. Бұл мәліметтер көлік
дайындау мен объектідегі қоймаларға дейін жүк жеткізу бойынша басқа да
шығындарды, темір жол алымдарын және тағы басқа материалдардың өткізу
бағасынан тыс жүргізілген төлемдер кіретін, материалдық қорларды алу мен
дайцындауға жұмсалған шығындар ескерілген түрлі журнал-ордерлерден (6, 10,
1, 2, 7, 9 және басқалары) көшіріледі. Осы бөлік тізілімдеменің екінші
бөлігін материалдар қалдығы құны нақты өзіндік құны мен ай басындағы
есептік бағалар бойынша жазылады. Оған ай ішінде түскен материалдар құны
қосылады. Сонан соң нақты өзіндік құнның есептік бағалар бойынша құннан
ауытқулар сомасы мен проценті анықталады.
Ауытқулар сомасы дегеніміз – осы көрсеткіштер арасындағы айырмашылық,
ауытқулар проценті – ауытқулар сомасының материалдардың есептік құнына
қатынасы. Ауытқу + немесе - белгісімен болуы мүмкін.
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу. Жабдықтаушылар мен
мердігерлерге шикізат, материал және тауарлы-материалдық қорды жеткізушілер
жатады, сондай-ақ әр түрлі қызмет түрлерін көрсетушілер (электр қуатын,
буды, суды, газды және т.б. босатушы) жабдықтаушылар мен мердігерлер болып
саналады.
Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу не тауарлы-материалдық
құндылықтарды тиеу жұмысын орындағаннан кейін немесе қызмет көрсеткеннен
кейін, не олардың ұйыммен келісуі арқылы бір мезгілде немесе олардың
тапсырмасы бойынша, не алдын ала төлеуі бойынша жүзеге асырылады. Ұйымның
келісімінсіз ризалықсыз тәртіппен газды, суды, жылуды, электр энергиясын
есептеу шотының көрсеткіштері негізінде және т.б. есептен шығару арқылы
олардың босатылуы үшін есеп айырысу құжатымен төленеді. Есеп айырысу,
сонымен қатар, инкассо, аккредитивтер, чектер тәртібімен жүзеге асырылады.
Жабдықтаушылармен есеп айырысу есебі әрбір фактура-шоты бойынша және
әрбәр жеке жабдықтаушы бойынша жүргізіледі. Есеп айырысу құжатын алу
барысында олар жабдықтаушылармен есеп айырысу кітапшасына жазылады. Төлеу
шотына қабылдау бойынша акцепт төлем тапсырмасын жазады және оны есеп
айырысу құжаттарымен бірге қаражаттың қайта есептелуі үшін банкке береді.
Төлем тапсырмасымен банк мекемелері арқылы алынған және қабылданған
тауарлар үшін қолма-қол ақшасыз есеп айырысу жүргізіледі. Сондай-ақ
салықтық фактура-шотының нөмірі мен күніне, тауар-көлік жүкқұжатына және
тауар босатуды немесе қызмет көрсетуді растайтын басқа құжаттарға, сонымен
бірге тауарлық емес операция бойынша тапсырмаларына сілтемесін қызметтердің
есеп айырысуы жүргізіледі. Төлем тапсырмасы – бұл қызмет етуші ұйымның
банкке арнайы бланкте рәсімдеу арқылы өз шотынан белгілі бір соманы басақа
ұйым шотына аудару туралы нұсқау. Қаражатты үш немесе одан да көп алушыға
аудару арқылы қызмет еткен бір банкке төлем тапсырмаларының жиынтығы
жазылады.
АЭСА мекемесі жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу
алынған тауарлы-материалдық құндылықтар, орындалған жұмыстар мен қызметтер
үшін алдын ала төлем, инкассо, аккредитивтер, чектер тәртібімен жүзеге
асырылады.
Жабдықтаушылармен есеп айырысу есебі бір айға ашылатын 671 төлеу шоты
кредит шоты бойынша №6 журнал-ордердегі сәйкесетін шоттардың шоты қоса
көрсетіліп жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу бойынша
дебеттік айналым да көрініс табады.
Айдың аяғында айналымдар саналады, ал төленбеген шоттар бойынша
қалдықтары шығарылады.
Тауарлы-материалдық қорларды түгендеу. Тауарлы-материалдық қорларды
түгендеу олардың (өндірістік қорлардың, дайын өнімнің, тауардың) орын-
орындарында және барлық қозғалыс кезеңдерінде сақталуын тексеруге, оларды
өндіріске қолдануды бақылауға, өткізу үшін қажетсіз және артық
материалдарды уақтылы анықтауға саяды.
АЭСА мекемесінде түгендеу материалдарға жауапты адамдардың қатысуымен,
міндетті түрде қайта есептеу, қайта өлшеу, өлшеу жолымен жүргізіледі. Іс
жүзінде тексермей, материалды жауапты айтуымен түгендеу тізімдемесіне
жазуға болмайды.
Жеке бөлімшелерде жүйелі өткізілген түгендеуден кейін оларға кіруге
болмайтындай жабылып, мөрленеді. Егер түгендеуді өткізу кезінде тауарлы-
материалдық қорлар түссе, онда оларда материалдарға жауапты адам түгендеу
комиссиясының қатысуымен қабылдайды және түгендеуден кейін тізілім немесе
материалдық есеп бойынша кіріске алады. Мұндай құндылықтарға түскен ай-
күніне сілтеме жасалып, түгендеу комиссиясының төрағасы қолы қойылып,
Түгендеу кезінде түскен тауарлық-материалдық қорлар атты арнайы тізімдеме
(опись) жасалады. Түгендеу негізінде, аса қажет болған жағдайда тек қана
АЭСА мекемесінің басшысының және бас бухгалтерінің жазбаша рұқсатымен
тауарлық-материалдық қорлар басталады, ол түгендеу комиссиясының төрағасы
қол қойған Түгендеу кезінде босатылған тауарлық-материалдық қорлар жеке
тізілімдемесіне өткізіледі.
АЭСА мекемесінде меншікті тауарлық-материалдық қорлармен бірге басқа
ұйымдарға тиісті және жауапты сақтауға қабылдауды растайтын құжаттар
сілтемесі бар жеке тізімдемелерге кіргізілетін қорлар да тексеріледі.
Басқа ұйымдарда сақталып тұрған тауарлы-материалдық қорлар оларды
жауапты сақтауға тапсыруды растайтын құжаттар негізінде түгендеу
тізімдемелеріне жазылады.
Басқа ұйымдарда қайта өңделу үшін тұрған тауарлық-материалдық қорлар
бойынша негізіне сүйеніп, қайта өңдеуге берілген құжаттарға сілтеме
жасалып, жеке тізімдеме жасалады.
Жолдағы, бірақ сатып алушылар мерзімінде төлемеген тауарлы-материалдық
қорлар да жеке түгендеу тізімдемесіне енгізіледі. Комиссия белгілі бір
шоттарда есептелетін соманың негізділігін тексеруге тиіс. Шоттарда тиісті
рәсімделген құжаттармен: жолдағысы – жабдықтаушылардың есеп құжаттарымен;
тиелгендері – сатып алушылардың ұсынған құжат көшірмелерімен; төлем мерзімі
өткен құжаттар бойынша – банк мекемесінің міндетті түрде растауымен; басқа
ұйымның қоймаларында тұрғандары бойынша түгендеу, өткізілген күнге таяу ай-
күнмен қайта рәсімделген, сақталған қолхатпен расталған сомалар ғана
қалады.
АЭСА мекемесінде пайдаланылып жүрген тауарлы-материалдық қорлар –
тұрған орны мен материалға жауапты адамдар бойынша; ұйым қызметкерлерінің
жеке қолданылуына берілгендері – тізімдемеде қолхаттары бар, ашылған жеке
карточкаларда жазылған жауапты адамдар бойынша түгенделеді.
Аяқталмаған өндірісті түгендеудің мақсаты – оның нақты бағасы мен
көлемін анықтау, босалқы дайындама (заттың, шикізаттың өндіріс қажетінен
артық жиналып қалуы) нақты (бөлшектердің, дәнекерлердің, агрегаттардың),
өндірісте тұрған бұйымдарды дайындау мен құрастырып жинауы әлі
бітпегендердін, сондай-ақ толық құрастырылмаған және қоймаға тапсырылмаған
дайын бұйымдардың бар-жоғын, ескерілмеген ақауды анықтау; аяқталмаған
өндірістің нақты құрастырылып жинақталуын, жинау жұмыстарының детальмен
қамтамасыз етілуін, жойылған тапсырыстар, сондай-ақ орындауы тоқтатылған
тапсырыстар бойынша бітпеген өндіріс қалдығын айқындау.
Түгендеу нәтижелері түгендеу жүзеге асырылған айдың есебінде, ал жылдық
түгендеу – бір жылдағы қаржылық есеп беруде көрініс табуы керек.
2.4 Негізгі құралдар мен материалды емес активтердің есебі
Негізгі құралдар дегеніміз – ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам)
материалды өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да еңбек құралы
ретінде іс-әрекет ететін материалдық активтер ұлттық комиссиясы.
Негізгі құралдар есебі Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп
жөніндегі 1996 ж. 13 қарашадағы Қаулысымен бекітілген қаржы-шаруашылық
қызметтің бухгалтерлік есебі шоттарының Бас жоспарына сәйкес негізгі
құралдар мынандай топтар бойынша мақсатты белгілеу мен орындалатын іс-
қызмет аясына байланысты жіктеледі.
1. жер;
2. үйлер;
3. ғимараттар;
4. машиналар мен жабдықтар;
5. табыстау қондырғылары;
6. көлік құралдары;
7. басқа да негізгі құралдар;
8. бітпеген құрылыс.
Қолда бар негізгі құралдар алынған сәтінен бастап үнемі қолданылмайды,
өйткені олар;
• тоқтатылып қойылады (жұмыс жасамайды) –уақытша қолданылмайды;
• қоймада тұрады (қорда) – жөнделген, жоқтатылған, апат
жағдайында қолданыстағы негізгі құралдарды ауыстыру үшін қор
құрайды;
• жалға берілген немесе алынған – басқа ұйым тапсырған немесе
басқа ұйымнан алынған жал мерзімі шартпен белгіленген негізгі
құралдар.
Материалдық активтерді негізгі құралдар деп танитын тұста бағалауға
бірыңғай қарау қажеті шарт болып табылады. 6 Негізгі құралдар есебі БЕС
мен 16 Негізгі құралдар ҚЕБХС-на сәйкес негізгі құралдар мыналар бойынша
бағаланады:
• бастапқы құн немесе өзіндік құнмен – активті немесе ғимаратты
алуға сол сәтінде берілген, басқа өтелген әділ бағаның немесе
төленген ақшалай қаражаттың немесе оның баламасының сомасы;
• ағымдағы құнмен белгілі бір күнде қолданыста жүрген нарықтық баға
бойынша негізгі қаражаттық құны;
• өткізу құнымен (әділ бағаның) – мәмілеге дайын және жақсы хабардар
тәуелсіз тараптар арасында жасалған операциялар кезінде активті
ауыстыруға болатын сома;
• жойылу құны – шыққан шығынды тастап пайдаланылған мерзім соңында
ұйым актив алатын деп үміттенетін таза сома немесе сынған
қалдықтардың қосалқы бөлшектерінің көзделетін бағасы;
• ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Есеп және аудит кафедрасы
Диплом алдындағы өндірістік тәжірибе бойынша
ЕСЕП БЕРУ
Орындаған Есеп және аудит мамандығы 4 курс студенті
Аханова Данияш Болатқызы
Тәжірибе орны: Мекеме АЭСА
Тәжірибе 2007 жылдың 29 қантар 19 наурыз аралығында өтті
Есеп беруді өткізу күні ______________ 2007ж.
Тәжірибе жетекшісі Берлибаева Назгуль Серікқызы, аға оқытушы
Есеп беру ___ ____________ 2007ж. Қорғалды.
Есеп беру бағасы_______________
_________________
(жетекшінің қолы)
Алматы 2007
Күнтізбе-тақырыптық жоспар
Тақырыптардың атауы Жұмыс күнінің
саны
1 Жалпы бөлім 1
1 тақырып. АЭСА мекемесі туралы жалпы сипаттама 1
2 тақырып. АЭСА мекемесінің есептік-аналитикалық
қызметін ұйымдастыру
2 Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
1 тақырып. Ағымдағы активтер: ақша қаражаттары мен олардың3
эквиваленттері
2 тақырып. Ағымдағы активтер: алынуға тиісті шоттар және 3
басқа берешек қарыздар
3 тақырып. Тауарлы-материалдық қорлар есебі 2
4 тақырып. Негізгі құралдар мен материалдық емес 5
активтердің есебі
5 тақырып. Міндеттемелер есебі 2
6 тақырып. Еңбекақы және оның төлемінің есебі 3
7 тақырып. Меншікті капитал есебі 2
8 тақырып. Инвестициялардың есебі 2
9 тақырып. Өндіріс шығындарының есебі 3
10 тақырып. Дайын өнімнің және оны өткізудің есебі 1
11 тақырып. Қаржылық есеп беру құралы 4
3 Жылдық түгендеуді өткізу 2
4 Құқықтық қызмет 1
5 Салық салу 3
6 Аудит 2
1.1 АЭСА мекемесі туралы жалпы сипаттама
АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА ИНСТИТУТЫ Мекемесі, кейіннен
АКАДЕМИЯ деп аталынды, ол білім беру және ғылыми-зерттеу мақсаттарды іске
асыру және негізгі мен қосымша білім беру бағдарламапларды қолданысқа
енгізу үшін құрылған.
АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЫ атты Мекемесі құрылуына
АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЯ атты Ашық акционерлік
қоғамның, тіркеу нөмері 25395-1910-АҚ (алғашқы мемлекеттік тіркелген күні:
29.03.1999ж.) өзгерту түрінде іске асырылатын қайта құрылуы негіз болады.
АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКДЕМИЯСЫ атты Мекемесі қайта
құрылған АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЫ атты Ашық
акционерлік қоғам мүлкінің, барлық құқықтар мен міндеттемелердің
құқықмирасқар болып табылады өткізу актісіне сәйкес.
1.Академия коммерциялық емес ұйым болып табылады, мекеме нысанында
құрылған; меншіктің нысаны – жеке меншігі.
2.Академия Қазақстан Республикасының Заңы, Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексі, Коммерциялық ұйымдар туралы, Білім беру туралы,
Ғылым туралы Қзақстан Республикасының Заңдары, Қазақстан Республикасы
Президентінің актілері, Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулылары,
Қазақстан Республикасының Білім беру және ғылым Министрлігінің нормативті
құқықтары, сонымен бірге осы Жарғысы негізінде әрекет етеді.
Академияның атауы:
Мемлекеттік тілінде: толық – АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА
АКДЕМИЯСЫ Мекемесі, қысқартылған – АЭСА Мекемесі.
Орыс тілінде: толық – Учреждение АЛМАТИНСКАЯ АКАДЕМИЯ ЭКОНОМИКИ И
СТАТИСТИКИ, қысқартылған – Учреждение ААЭС.
Академияның орындаушы органның мекен-жайы: Қазақстан Республикасы,
050035, Әуезов ауданы, Жандосов көшесі,59.
Мекеме ретіндегі Академия оны тіркеу мерзімнен бастап құрылған деп
саналады.
Академияның қызмет ету мерзімі белгілі бір уақытпен шектелмеген.
- Осы жарғысымен анықталған тәртібінде Академияның істермен
басқаруға қатысуға;
- Академияның мүлігін және қаржыларын пайдалану туралы шешім
қабылдауға;
- Академияның қызметі туралы толық ақпарат алуға;
- Академияны қайта құру немесе тарату туралы шешім қабылдауға;
- Осы жарғысымен анықталатын басқа құқықтарды іске асыруға құқығы
бар.
ҚұрылтайшыларМеншіктенушілер олармен Академияға берілген мүліктің
сақталуы мен тиімді пайдалануына бақылауын іске асыруға құқығы бар.
Академия қызметінің негізгі мақсаты жоғарғы оқу орындарынана кейінгі
кәсіпкерлік білім берудің бағдарламаларды жүзеге асыру, жоғарғы кәсіпкерлік
білімі бар мамандарды дайындау, қайта дайындау және біліктілігін
жоғарылату, ілгері және қолданбалы мәндеге ғылыми бағдарламаларды жүзеге
асыру, оқитындардың тәрбиесін қамтамасыз ету.
Көрсетілген мақсаттарды іске асыруда Академия төменде берілген іс-
әрекеттерді орындауға міндетті:
- тиімді пайдаланылатын ғылыми-педагогикалық әлуеті мен оқу-
материалдық базасы негізінде әлемдік қалыптарға сай жоғарға
білімнің қалыпты жоғары деңгейін қамтамасыз етуге;
- Академия студенттердің, оқытушылардың және қызметкерлердің білім
беру, адамгершілік және ақыл-парасаттық даму үшін максималды
жағдайларын қамтамасыз ету;
- Республикадағы білім беру жүйесінің дамуына көмек көрсетіп,
активті турде ғылыми-әдістемелік және ұйымдастырушылық жұмысын
өткізу;
- Ақылы білім беру қызметтерінен алынатын қаражаттары мен пайдасының
тиімді пайдалануын іске асыру.
Қазақстан Республикасының заңдылық актілерімен қарастырылған тәртібінде
Академия өзінің лицензиясымен сәйкес жоғарғы немесе орта мамандандырылған
білімімен сәйкес маманның біліктілігін беру туралы дипломды берумен
жоғарғы, аяқталмаған жоғарға немесе орта мамандандырылған білімі бар
тұлғаларды дайындау, сонымен бірге қайда дайындау бойынша оның орналасу
жерінен тыс жерде орналасқан (институт нысанында) филиалдары бар:
1.Павлодар филиалы;
2. Ақтөбе қаласындағы филиал;
3. Көкшетау қаласындағы Ақмола филиалы;
4. Өскемен қаласындағы Шығыс Қазақстан филиалы;
5. Тараздағы Жамбыл филиалы;
6. Оңтүстік Қазақстан филиалы
7. Қостанай филиалы;
8. Қарағанды филиалы;
9. Астана филиалы.
Филиалдар заңды тұлғалар болып табылмайды және Академия Президентімен
бекітілген филиалдар туралы ережелер негізінде әрекет етеді, өз қызметін
Академия атынан іске асырады.
Академия білім беру қызметінің төмендегі түрлерін ұйымдастырады:
- негізгі және қосымша мамандық білім беру бағдарламалары бойынша
оқыту;
- білім беру және ғылыми мамандықтар мен мамандандырулардың
номенклатурасы бойынша түрлі курстарды ұйымдастыру;
- шығу тренингтері мен меминарларды ұйымдастыру;
- мамандардың біліктілігінің жоғарылауын ұйымдастыру;
- түрлі білім беру бағдарламалар мен жобалар бойынша кеңес беру
орталықтарын ұйымдастыру
- басқа да білім беру қызметтері.
Академияның қаржылық ресурстардың құру көздеріне өзінің қызметінен
түскен пайдасы, Құрылтайшыларымен берілген қаражаттары, демеушілік және
басқа да қайырымдар, сонымен бірге басқа заңды түсімдер кіреді.
АЭСА мекемесінің қоюшы және мердігерлері болып келесі ұйымдар
табылады:
- Capital Line Consulting
- LEM ТОО
- ТОО MSM
- Агентство РК по статистике;
- Акваметр ТОО;
- АО Абди Компани;
- АО New Age Tehnologies;
- АО БТА Страхование Жизни;
- АО ДАСУ;
- АО СК Казкоммерц-Полис
- АО АПК деп.ГРЭС РЭС 7,2;
- АО АПК РКТ;
- АО СК НОМАД ИНШУРАНС;
- АО Логиком;
- АОФ Народного банка Казахстан;
- БИКО ТОО;
- МВК Атакент-Экспо;
- ТОО Alser System;
- ТОО FENIX;
- ТОО InterPress;
- ТОО АЛСИ;
- ТОО Фирма ТААТ;
- ТОО Экономикс С;
- ТОО Даулет т.б.
Бекітілген тәртіппен сәйкес құрылған академияның пайдасы материалдық
шығындарыды төлеуге, салықтарды төлеуге, басқа да міндетті төлемдерге,
Академия қызметкерлеріне жалақыны төлеуге, оның қызметінің кеңеюіне,
шығындарды өтеуіне, өзінің міндеттемелерінің орындалуына және осы
Жарғысымен қарастырылған басқа да мақсаттарға бағытталады.
Академия Қазақстан Республикасының заңдылығымен қарастырылған
тәртібінде бухгалтерлік есебі мен статистикалық есебін жүргізеді.
Академия және басқа қазақстандық пен шетел заңды және жеке тұлғалары
арасында пайда болатын құқықтар туралы таластар Қазақстан Республикасының
заңдылығымен қарастырылған тәртібінде немесе халықаралық құқықтардың
нормаларына сай қарастырылады.
1.2 АЭСА мекемесінің есепті-аналитикалық қызметін ұйымдастыру
АЭСА мекемесінің бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап
алынған тәсілдер жиынтығы, құндық өлшемдері, ағымдағы топтастыруы және
бухгалтерлік есептегі шаруашылық қызметіне жасалған қорытынды шолу
фактілері мекеменің есептік саясатында көрініс табуы тиіс. Басқаша
айтқанда, есептік саясат-бұл бухгалтерлік есептің әдісін жүзеге асыратын
тетігі.
Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы қағидасы мен ережесі
нормативтік-құқықтық құжаттарда белгіленген.
Оларды жүзеге асыру барысында нақты есептік саясаты келесідей
жорамалдардан алынғаны жөн:
- мекеме өз мүлкімен өзімен - өзі болушылығы;
- толассыз қызметі;
- есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі;
- шаруашылық қызметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы.
Пайдаланатын есеп саясатының басты міндеті мен негізгі арналымы
–мекеменің қызметін барынша пара-пар көрсету, іс-мүддесі үшін осы қызметтің
тиімділігін реттеу мақсатында толық, объективті және шынайы ақпаратпен
қалыптастыру. Ол есеп процесінің барлық тараптарын қамтуы керек:
әдістемелік, техникалық, ұйымдық жақтарын.
Ұйым өзінің нақты жағдайына, көлеміне және қызмет түріне қарап
бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды жүзеге асырады: бухгалтерлік жұмысты
ұйымдастыру нысандарын дербес белгілейді; есептік саясатын қалыптастырады,
қаржылық пен өндірістік есептері бойынша қызмет ету аясын белгілейді,
шаруашылық операцияларына бақылау тәртібін әзірлейді, сондай-ақ
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру үшін басқа да қажет шешімдерді жасайды.
Ұймның құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті жүзеге асыруға
АЭСА мекемесінің бас бухгалтері басшылық етеді.
Ұйым активтердің, меншік капиталының, міндеттемелердің және олармен
жасалатын шаруашылық операцияларының қосарлана немесе екі жақты жазылатын
жазу тәсілімен бухгалтерлік есеп шотарының Бас жоспарымен сәйкестендіріліп
бухгалтерлік есебін жүргізеді.
Операцияларды құжаттармен рәсімдеу процесі бухгалтерлік есептің алғашқы
сатысы болып саналады, сондықтан аталған процесті құжаттау деп те атайды.
Бухгалтерлік есеп құжаттарының қатесін жөндеудің бірнеше әдісі бар:
Корректуралық (түзету) әдісі – текстегі немесе сомадағы қатенің үстінен
бір сызықпен сызып, қасына дұрыс мәліметті жазып қоюдан тұрады және оған
осы құжатқа қол қойған тұлға қол қойып, жаңылысып кеткені туралы айтылады.
Бірақ бұл тәсіл банк пен касса құжаттарында пайдаланбайды.
“Қызыл жазу” тәсілін, шотар корреспонденциясында жіберілген қателерді
түзету үшін пайдаланады. Бұл әдісте жіберілген қатені қызыл сиямен жазады.
Нәтижесінде жіберілген қате жазбасы жойылады, демек қызылмен түскен жазулар
шегеріледі. Содан кейін шоттар корреспонденциясының дұрыс жазулары
жасалады, ол әдеттегі сиямен жазылады.
Қосымша жазу (проводка) әдісі дұрыс шоттар корреспонденциясы жасалған
кезде қате сомасы болған жағдайда пайдаланады. Шоттар корреспонденциясын
әдеттегі сиямен жазу арқылы қатені түзейді.
Ішінара қосымша тәсілі дұрыс шоттар корреспонденциясы жасалған кезде,
қате сомасы көп болған жағдайда пайдаланады. Қатені қызыл жазудың көмегімен
қалпына келтіреді, бірақ қызыл жазу қате сомамен дұрыс соманың арасындағы
айырмасына ғана жазылады.
Есептік жазабалар үшін пайдаланған құжаттарды “Жабылды” деген мөртаңба
қою арқылы жабады. Ақшалай құжаттарын “Алынды” немесе “Төленді” деген
мөртаңбамен жабады.
Бухгалтерияға келіп түскен құжаттар тексеруден және корректировкадан
өткеннен кейін, әдеттегідей, талдау және жинақтау есебін жүргізіп
(ведомостілер, журнал-ордерлер) өзара үйлесімділігін сақтап, содан соң
есептік регистрлерде топтастырылады.
Алматы Экономика және Статистика Академиясы мекемесінің үйымдастыру
қүрылымы
Президент Ғылыми кеңес
Вице-президен
т
Халықаралық
байланыстар бөлімі
Ректорат
Аймақтық
институттар
Экономика және
басқару
факультеті
Үздіксіз
білім
факультеті
Кафедралар:
Есеп және
аудит
Экономика және
статистика
Информатика
Әлеуметтік-
гуманитарлық
пәндер
Қысқа
мерзімді
бірліктік
көтеру
курстары,
Жазғы, қысқы
мектептер,
кешкі
бағдарламалар
Дистанциялық оқыту
орталығы
Ақпараттық комму-
никациялық бөлім
Академиялық бөлім
Жүмысқа орналас-
тыру орталығы
Кадр бөлімі
Бухгалтерия
Кітапхана
Әкімшілік-
шаруашылық бөлімі
2 Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
2.1 Ағымдағы активтер: ақшалай қаражаттар мен олардың баламалары
Ақшалай қаражатты басқару қаржы рыногындағы өте күрделі қиындықтарға
байланысты үлкен мәнге ие. Бәсекеге қабілеттілік технологиялық процестерді
заманға сай жаңғырту мен одан әрі даму үшін фирмадан ақшалай қаражат талап
етеді.Сондықтан ақшалай қаражатпен олардың баламаларын дұрыс ашып көрсету
мен сыныптау мекеменің өтемпаздығын дәл бағалау үшін қажет.
Ақшалай қаражаттың қозғалысы туралы есеп 4 бухгалтерлік есеп
стандартында ақшалай қаражат кассадағы және банктердегі шоттардағы қолма-
қол ақша ретінде белгіленген. Ақшалай қаражат қозғалысы – олардың
операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметінің нәтижесіндегі түсімімен
жұмсалуы.
Ақшалай қаражат қозғалысы туралы есеп 7 қаржылық есеп беру
стандарттарына сәйкес ақшалай қаражатқа қолма-қол ақша мен талап етілгенге
дейінгі салымдар кіреді.
Кассадағы ақшалай қаражатты сақтау, жұмсау және есептеу тәртібі есеп
саясатына сәйкес мекеме дербес жасайтын Кассалық операцияларды жүргізу
ережелері белгіленген.
Касса – бұл ақша сақталуын қамтамасыз ететін арнайы жабдықталған бөлме.
Операция жүргізілетін уақытта есіктер ішкі жағынан жабылады, сейфтің және
темір шкафтың кілттері кассирде сақталады, ал кілттердің көшірмелері
мөрленген пакетте мекеме басшысында болады. Қабылданған құндылықтардың
сақталуы үшін материалдық толық жауапкершілік көтеретін кассир кассалық
операцияларды жүргізеді. Кассирді жұмысқа тағайындау туралы бұйрық
шыққаннан кейін басша оны кассалық операцияларды жүргізу тәртібімен
таныстыруға міндетті және толық жеке жауапкершілік жайлы шарт жасасады.
Шартта қарастырылған тараптардың міндеттері мен жауапкершіліктері әкімшілік
өкілі мен кассирдің қолымен бекітіледі. Кассир болмаған кезеңде толық
материалдық жауапкершілік жайлы шарт жасасқан бухгалтер кассалық
операцияларды атқарады.
АЭСА мекемесі өздерінің есеп-шоттарынан қолма-қол ақша алады, бұл
мақсаттар үшін оларға банк чектік кітапша береді. Субъект чек жаза отырып,
онда талап етілетін соманың тағайындалуын (еңбекақы төлеуге, жәрдемақыға
және шаруашылық шығындарына және т.б.) көрсетуге міндетті. Қолма-қол ақша
алу үшін субъект банкке алдын ала талап етілген сомаға тапсырыс жолдайды.
Кассалық операцияларды құжаттық ресімдеу мен есептеу. Кассалық
операциялар қолма-қол ақша қабылдаған соң бас бухгалтер немесе өкілетті
тұлға қол қойған кірістік кассалық ордермен (ККО) (ф.№ КО-1) ресімдейді.
Ұйым кассасына қолма-қол ақшаның тусуін ресімдеу үшін қолмен өңдегенде
де, ақпаратты компьютерде өңдегенде де қолданылады. Кірістік кассалық
ордерді бухгалтерия қызметкері бір данамен жазады, оған бас бухгалтер
немесе уәкілетті тұлға және кассир қол қояды, кассирдің мөрімен
куәландырады, кірістік және шығыстық кассалық құжаттарды тіркеу журналында
тіркеледі және ақша тапсырушының қолына беріледі, ал ордер кассада қалады.
Қолма-қол ақша берумен байланысты операциялар шығыстық кассалық
ордермен (ШКО) № КО-2 ф. Немесе басқа құжаттармен (төлем тізімдемесі, ақша
беру туралы өтініш) және фиксальді коды бар бақылау-кассалық аппараттар
арқылы жүргізіледі.
АЭСА мекемесінде кассасына қолма-қол ақшаның түсуін ресімдеу үшін (ЖКО)
қолмен өңдеуде де, ақпаратты компьютерде өңдегенде де қолданылады.
Бухгалтерия қызметкері бір данаман жазады, оған бас бухгалтер мен ұйым
басшысы немесе уәкілетті тұлға қол қояды, кірістік және шығыстық кассалық
құжаттарды тіркеу журналында тіркеледі.
Ақша беру туралы құжаттарға басшы және бас бухгалтер қол қояды. ККО,
ШКО және оларды ауыстыратын құжаттар сиямен немесе шарикті қаламмен (қызыл
және жасыл түстен басқасымен) анық, түсінікті толтырылуға тиісті, не
болмаса машинкада басылады. Бұл құжаттардың түзетілген жері, түзетуі
болмауы керек. ККО, ШКО-лерінде оны жасау үшін негіз көрсетіледі және
оларға тіркелетін құжаттар аталады. ККО, ШКО кассаға тапсырылуға дейін
бухгалтерияда кірістік және шығыстық құралдарды тіркеу журналында (№КО-3
ф.) тіркеледі.
Кассалық ордерлер бойынша ақша қабылдау мен беруоларды толықтырған күні
ғана болады. ККО, ШКО-лерді алған кезде кассир мыналарды тексеруге
міндетті:
- құжаттарда бас бухгалтердің қолы бар-жоқтығын, растығын; ал ШКО-
да басшының да қойылған қолы бар екендігін тексеру;
- құжаттарды рәсімдеудің дұрыстығын;
- құжаттарда аталған тіркемелердің бар-жоқтығын.
Егер осы талаптардың бірі орындалмаса, кассир құжаттарды бухгалтерияға
қайтарады.
Түсу мен жұмсау бойынша барлық операцияларды кассир 1 жылға ашылатын
(№КО-4 ф.) кассалық кітапқа жазады. Оны ашқан кезде кітаптің барлық
парақтары нөмірленіп, жіппен қайымдалуы тиіс және парақтардың жалпы саны
кассалық кітаптің соңғы бетінде көрсетілуі тиіс. Кітап мөрмен (печать)
мөрленіп, бас бухгалтер мен басшының қолдарымен бекітіледі. Кассалық
кітаптағы жазбалар көшірме арқылы 2 дана болып жүргізіледі. ККО, ШКО
жазбалары басталмас бұрын кассалық кітапта күн басындағы ақша қалдығы
көрсетіледі. Жұмыс күнінің соңында кассир күні бойғы операциялардың
қорытындысын есептейді және күн соңындағы ақшаның қалған қалдығын шығарады.
Кассалық кітап беттерінің екінші даналары жыртылады және кассирдің есебі
болып қызмет етеді. Есеп оған тіркелген бастапқы құжаттармен (ККО,ШКО)
бірге бухгалтерияға тапсырылады. Егер мекемеде күніне көп емес кассалық
операциялар атқарылса, онда касалық есептер 3-5 күнде 1 рет жасалады.
Кассирден қабылданған есеп пен құжаттарды бухгалтерия қызметкерлері
тексереді, ал кассалық кітаптың дұрыс жүргізілуін бас бухгалтер бақылайды.
Алушының ШКО-нда қолхатпен расталмай, кассадан ақша берілуі табылса, бұл
сома кем шығу деп саналады және кассирден төлеттіріп алынады, мұндайда
кассирдің атына шығындық кассалық ордер жазылады. Егер қолма-қол ақша
сомасы кірістік кассалық ордермен кіріске алынбаса, онда ол касса артығы
деп саналады және кірістік кассалық ордер көшірмесі жолымен субъект
кірісіне есептеледі.
Кассалық операциялардың синтетикалық есебін 451 Кассадағы қолма-қол
ұлттық ақша, 452 Кассадағы қолма-қол шетелдік валюта шоттары кіретін 45
Кассадағы қолма-қол ақша бөлігінде жүргізіледі.451, 452 шоттарындағы
операцияларды жазу үшін кассалық есептер (кассалық кітаптың екінші
данасының жыртылған парақтары) негіз болып табылады. Дебет бойынша 451, 452
шоттарда кассаға тускен қолма-қол ақша сомасы көрсетіледі, ал 451 шотының
кредиті бойынша кассадан төленген ақшалай қаражат сомасы жазылады.
Мекемелер заңда рұқсат еткен жағдайларда шетелдік валютамен кассалық
операциялар жасауға рұқсат беріледі. Шетелдік қолма-қол валюта есебі
Шетелдік валюта операциялары есебі 9 БЕС-ға сәйкес 452 шотта өтеді.
Валютаның әр түрі бойынша атқарылған операциялар шетелдік валютамен
көрсетілетін жеке кассалық кітап жүргізу қажеттігін қаперде ұстаған жөн.
Шетелдік валютаға қатысты бағамдық айырмалар теңге бағамы төмендеуге
байланысты (Д452 К725), теңге бағамы өскен (Д844 К452) жағдайда
көрсетіледі.
Шетелдік валютамен операциялар жөніндегі бухгалтерлік есептегі жазбалар
операция атқарылған күнгі ҚР ұлттық банкінің бағамы бойынша саналған ҚР
валютасымен бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетілуі тиіс.
Кассадағы ақшаның кірісі мен шығысы бойынша топтастырылған кассалық
есептердің корреспонденттелетін шоттар тұрғысынан күн сайын немесе 3-5
күнде бір рет кассир есептерінің негізінде №1 журнал-ордерге (шығыс) және
№1 тізімдемеге (кіріс)жазылады.
Кассадағы ақшалай қаражатты кассада деп саналатын ақшалай қаражаттың
бар-жоғын айқындау эәне қатаң есептегі банктерді парақтап санап шығу
жолымен түгендейді. Түгендеу қорытындыларын Ақшалай қаражаттың бар-жоғын
түгендеу актісімен жеке рәсімдейді.
Кассаны түгендеу кассалық операцияларды жүргізудің мекеменің басшысы
бекіткен және жете дайындалған Ережелерге сәйкес өткізіледі. Қатаң есептегі
құжаттар мен бланкілер (авиа және темір жол билеттері, бензинге талон және
басқалары) кассаларын түгендеу, әдетте кенеттен, кассир мен бас
бухгалтердің қатысуымен, кассада сақталатын басқа құндылықтарды тексеріп
және қолма-қол ақшаны түгел парақтап санау арқылы жүргізіледі. Түгелдеу
басталғанға дейін (бірнеше касса болған жағдайда) олар мөрленіп жабылады.
Кассир түгендеу сәтінде кассалық есеп жасап, ақшалай қаражаттың қалдығын
кассалық кітап бойынша шығарады. Кассирден барлық кірістік және кассада
кіріске алынбаған және есептен шықпаған сома жоқ деген қолхат алынады. Ақша
саналғаннан соң кассадағы ақшалай қаражатты түгендеу актісі жасалады.
Алынған түгендеу қорытындысы бухгалтерлік есептің мәліметтерімен кассалық
кітап бойынша салыстырылады. Актіде кассирдің табылған бұрмалаулар туралы
түсініктемесі мен түгендеу қорытындысы бойынша бұдан былайғы шешімі туралы
мекеме басшысының қарары (резолюция) жазылады.
Акт АЭСА мекемесінің кассасында тұрған ақшалай құжатттардың, ақшаның
бар-жоғын түгендеу нәтижелерін көрсету үшін қолданылады. Комиссия ұйым
кассасындағы тұрған ақшалай құжаттарды, барлық ақшаны түгел қайтадан
есептеу жолымен ақшаның бар болуын тексереді. Акт 2 дана болып жасалады
және түгендеу комиссиясы мен материалдарға жауапты адам қол қояды. Бір
данасы ұйым бухгалтериясына беріледі, екіншісі материалдық жауапкершілікті
адамда қалады. Түгендеу басталғанға дейін ақша, ақшалай
қаражаттардыңсақталуы үшін жауап беретін материалдарға жауапты адамнан
қолхат алынады. Қолхат форманың тақырыптық бөлігіне кірген. Материалдарға
жауапкер адам құжаттарды тапсырған материалды жауапты (қолма-қол ақшаны,
ақшалай қаражаттарды тапсырған материалды жауапты адамға, ақшаны, ақшалай
қаражаттарды қабылдаған материалдарға жауапты адамға және бухгалтерияға).
2.2 Ағымдағы активтер: алынуға тиісті шоттар және басқа берешек
қарыздар
Берешек қарыз - сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің ұйым
алдындағы өткізілген тауар (жұмыс, көрсетілген қызмет) үшін ақша төлеу
бойынша міндеттемелері. Ол ағымдағы немесе операциялық циклді және
ағымдағы емес болып бөлінеді. Есепте саудалық және саудалық емес берешек
қарызды бөліп көрсетеді. Саудалық берешек қарыз – негізгі іс-әрекет
нәтижесінде өткізілген тауарлар мен көрсетілген қызмет үшін сатып
алушылардың міндеттеме сомасы. Саудалық емес берешек қарыз іс-әрекеттің
басқа түрлері нәтижесінде (ұйымқызметкерлеріне немесе филиалдарына
аванстар, шығынды жабуға арналған депозиттер, алуға арналған дивиденттер
мен проценттер, үкімет органдарына салықтарды қайтару жөніндегі тілек-талап
және басқалар) пайда болады.
Берешек қарыздар үш топқа бөлінеді: алынуға тиісті шоттар, алынған
вексельдер және басқалар.
Алынуға тиісті шоттарға: ақшалай қаражатқа, тауарға, көрсеткен қызметке
және АЭСА мекемесінің ақшалай емес активтеріне деген тілек талаптары
кіреді. Берешек қарыз алынуға тиісті шоттарды төлеу мерзіміне немесе
борышты өтеу күтілетін күніне қарай ағымдық және ұзақ мерзімді болады.
Әдетте берешек қарыз шот-фактуралармен расталады. Алынған вексельдер бабы
ресми борыштық міндеттемелермен расталады.
Қолма-қол ақшасыз есеп айырысулар жүйесінде берешек қарыздың пайда
болуы мекеменің шаруашылық іс-әрекетіндегі объективті процесс болып
саналады.Берешек қарыз пайда болу сипатына қарай қалыпты және ақталмайтын
делініп бөлінеді. Ұйымның өндірістік-шаруашылық іс-әрекетінің барысында,
сондай-ақ есеп айырысудың қолданыста жүрген нысандарымен пайда болғандары
қалыптыға жатады.
Мерзімінде төленбеген берешек қарыз ақталмайтын болып саналады. Ол есеп
және қаржы тәртібін бұрмалаушылықтар, ұйымдағы және бухгалтерлік есеп
жүргізудегі кемшіліктер, тауарлық-материалдық қорларды жіберуді бақылаудағы
босаңсулар салдарынан пайда болады.
Қазақстан Республикасындағы барлық мекемелердегі табысты есептеу
тәсілімен айқындайтындықтан, күдікті борыштар бойынша резервтер құру
қажетттілігі туады.Олар тәуекел қоры болып табылады, сол немесе басқа
ьорыштың өтелмей қалуынан сақтандырады. Бухгалтерлік борышта берешек қарыз
күмәнді борыштар бойынша резервті есептен шығару үшін көрсетіледі.
Салық кодексіне сәйкес күмәнді талаптар – Қазақстан Республикасының
заңды және жеке кәсіпкерлері – резиденттеріне, сондай-ақ Қазақстан
Республикасында тұрақты мекеме арқылы іс-әрекет жасайтын заңды тұлғалар-
резидент еместерге тауар өткізу, жұмыс орындау, қызмет көрсету нәтижесінде
пайда болған және талап пайда болған сәттен бастағанда үш жыл ішінде
қанағаттандырылмаған талаптар; сонымен қатар, өткізілген тауарлар,
орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет бойынша пайда болған және Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес салық төлеуші-дебиторды банкрот деп тануға
байланысты қанағаттандырылмаған талаптар да күмәнді деп танылады.
Егер күмәнді берешек қарыз болуы ықтимал және бағалануы мүмкін болса,
оны шотта көрсетуі қажет. Салыстыру принципі бойынша берешек қарыздың
есепті кезеңде күмәнді шығындары мойындалуын талап етеді. Болжанатын
берешек қарыз операциялық іс-әрекеттен болған шығыс – күмәнді борыштар
шығыстары ретінде көрсетіледі.
Егер күмәнді берешек қарыз күтілмесе, онда кірістер мен алынуға тиісті
шоттарға ешқандай түзетулер талап етілмейді, ал берешек қарыз үмітсіз деп
мойындай кезеңіне есептен шығарылады. Мұндай амал тікелей есептен шығару
тәсілі деп аталады.
Егер берешек қарыз ықтимал (мерзімі біткен) және есепке алынуы мүмкін
болса, есепті кезең соңында түзету жазбасын жасау талап етіледі. Мысалы,
егер ұйым 15000 теңге сомасында күмәнді берешек қарызды күтсе, күмәнді
борыш бойынша шығынды көрсететін мынандай проводка енгізіледі:
821 Жалпы және әкімшілік шығындар шот дебеті
331 Күмәнді борыштар бойынша резервтер шот кредиті
15000.
Күмәнді борыш бойынша резерв құру тәртібі Табыс 5 бухгалтерлік есеп
стандартымен және оған күмәнді борыш бойынша резерв құру тәртібі атты
әдістемелік ұсыныстармен реттеледі. Күмәнді борыштар бойынша резерв есепті
кезең соңында өткізілген берешек қарызды түгендеу қорытындылары негізінде
құрылады. Күмәнді борыштарды бағалау жөнінде екі тәсіл бар: өткізу,
орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет көлемінің проценті тәсілі, төлеу
мерзімі бойынша шоттарды есептеу тәсілі.
Өткізу көлеміне байланысты процент тәсілі – үмітсіз борыштардың
проценті жалпы өткізу көлемінде анықталады. Бұл үшін бірнеше есепті кезең
ішінде (ең азы үш жыл) тауар өткізу (жұмыс, қызмет) көлемін және күмәнді
борыштар бойынша резерв пайда болуы үшін процентті белгілеуге арналған
төленбеген шоттар сомасын талдау қажет.
Төлеу мерзімі бойынша шоттарды есептеу тәсілі – берешекті төлеу мерзімі
бойынша күмәнді талаптар проценті анықталады. Бұл үшін алынуға тиісті
барлық шоттарды мынандай категориялар бойынша жіктеу қажет:
• өтеу мерзімі әлі болмаған шоттар;
• 1 күннен 30 күнге дейінгі төлеу мерзімі бар шоттар;
• 31 күннен 60 күнге дейінгі төлеу мерзімі бар шоттар;
• 60 күннен 90 күнге дейінгі төлеу мерзімі бар шоттар:
• 90 және одан көп күндерге төлеу мерзімі бар шоттар.
Вексель – бір жақты шартсыз ақшалай міндеттемесі бар қатаң белгіленген
нысандағы төлем құжаты. Вексельді шығару мен айналым тәртібі Қазақстан
Республикасының 28.04.1997ж. №97-1 Қазақстан Республикасындағы вексельдік
айналымтуралы Заңымен реттеледі.
Вексельдер бойынша бухгалтерлік есеп Бухгалтерлік есеп пен қаржылық
есеп беру туралы заңмен, ұйымның қаржы-шаруашылық қызметі шоттарының Бас
жоспарымен Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 7.02.2001ж. №23-2-2-
6631510. Вексельдік операциялардың бухгалтерлік есебі туралы хатымен
реттеледі.
Есеп беретін адамдармен және басқа да дебиторлармен есеп айырысу есебі.
Ұйым қызметкерлеріне кассадан шаруашылық шығындарына және іс-сапар бойынша
шығындарға берілетін ақшалай аванс есеп берілетін сома деп аталады. Ақша
беру тәртіп кассалық операцияларды жүргізу ережелерімен реттеледі. Іс-
сапарлар бойынша есеп айырысуда қызметкерлердің іс-сапарларына байланысты
шығындарды өтеуін мынадай мөлшерлері белгіленген Салық кодексінің 93 б. 1
т. Басшылыққа алынды:
• Пәтер-тұрақты жалға алуды төлеу – тиісті құжаттармен расталған,
орын сақтағаны үшін төлем де кіретін, іс жүзінде шыққан шығындар
бойынша;
• ҚР шегіндегі іссапарда болған әрбір күн үшін тәуліктіңтөлеу
мөлшері тәулігіне екі айлық есептік көрсеткіштен аспауы керек;
• Іссапар орнына бару мен қайтаруға іс жүзінде шыққан шығындар,
бұған орын сақтағаны үшін төлеу де кіреді – тиісті құжаттармен
расталған нақты сомада төленеді;
• ҚР-нан тыс жерлерге іссапарда болған әрбір күн үшін төленетін
тәуліктілікті төлеу – ҚР үкіметі белгілеген мөлшерлер шеңберінде.
Қызметкерді іссапарға жіберу үшін ұйым басшысы іссапардың орны мен
мерзімі ескертілетін бұйрық шығарады. Бұйрық негізінде қызметкерлерге
іссапарлық немесе №1а формасымен беріледі және іссапарлық сома есебі
жүргізіледі.
Есеп беру үшін берілген аванс сомасын заңдарда белгіленген мөлшерлерге
сәйкес жол ақы, тәуліктік, пәтерлік құндарды алдын ала есептеу бойынша
анықтайды. Алынған ақшаны тек қана берілген мақсатқа жұмсауға рұқсат
етіледі. Есеп беретін адамдар белгіленген мерзімде ақтаушы құжаттарды
тіркеп, іс жүзінде жұмсалған сома жайлы есеп тапсыруға міндетті. Іссапарға
шыққан шығындар жайлы есеп іссапардан келген соң 3 күн ішінде ұсынылады.
Аванстың ұсталмаған сомасын есеп беруші адамдар кассаға қайтарады.
Бухгалтерия ұйым басшысы бекіткен аванстық есептерді тексереді және
шығындарды анықтайды.
Синтетикалық есеп Қызметкерлердің және басқа адамдардың берешегі 333
белсенді шотында жүргізіледі, бұған Есеп беретін адамдармен есеп айырысу
1 қосалқы шоты (субшот) ашылады. Аналитикалық есеп әрбір аванс бойынша
жүргізіледі.
2.3 Тауарлы-материалдық қорлар есебі
Тауарлы-материалдық қорлар - өндіріс циклінде қолданылатын әр түрлі
еңбек заттары. Олар өндіріс процесінде тұтынылып, өзінің құнын өндірілетін
өнімге толығымен аударады.
Бухгалтерлік есептің №7 Тауарлы-материалдық қорлар есебі
стандарттарына сәйкес тауарлы-материалдық қорларға мыналар жатады:
• Шикізат, материал, сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен
құрамдас бұйымдар, құрылғылар мн тетіктер, отын, ыдыс (қап, қорап,
жәшік т.б.) және ыдыс материалдары, қосалқы бөлшектер, өндірісте
қолдануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған басқа
да материалдық қотлар;
• Аяқталмаған өндіріс;
• Мекеменің іс әрекеті барысында сатуға арналған дайын өнімдер,
тауарлар.
2 ҚЕБХС (есеп берудің халықаралық стандарттары) сәйкес қорлар екі
өлшемнің ең кішсімен өзіндік құнның және өткізудің таза құнымен бағалануы
тиіс.
Қорлардың өзіндік құнына қорларды қазіргі тұрған жеріне дейін жеткізуге
кеткен шығындар мен өңдеуге, алуға жұмсалған шығындар кіреді. Тауарлы-
материалдық қорлар есебі бухгалтерлік есеп стандарттарына (БЕС 7)сәйкес
алуға кеткен шығындарға сатып алу бағасы,шеттен әкелу бажы, жабдықтаушы
ұйымдар төлеген делдалдық сыйақылар, көлікті дайындау шығындары мен
қорларды алуға тікелей байланысты басқа да шығындар (саудалық жеңілдіктер,
артық төлеуді қайтару және т.б. осындай түзетулер алу шығындарын анықтаған
кезде қоса есептеледі) кіреді.
7 БЕС 4 т. Сәйкес тауарлы-материалдық қорларды өткізудің таза құны
әдеттегі іс-әрекет барысында көзделетін сатуы алым бағасына тең минус
сатуды ұйымдастыру мен жинақтап, құрастыру шығындары алынады.
Материалдар алу сәтінде нақты құны (синтетикалық есепте) немесе есептік
баға (аналитикалық есепте) бойынша көрсетіледі.
Материалдарды алудың нақты құны ұйымның осы қорларды дайындау мен
жеткізу шығындарынан және сатып алу бағасынан құралады.
Есептік бағалар (алудың жоспарлы өзіндік құны орташа сатып алу
бағасымен және т.б.) бойынша материалдарды есептеуде есептік баға ретінде
қорлардың құны мен қор алудың нақты құны арасындағы айырма осы шоттаға
есептеу арқылы айқындалады.
Баланста материалдар есебі нақты құны бойынша көрсетіледі, осы баға
бойынша олар синтетикалық есепте, ал аналитикалық есепте – тұрақты есептік
бағалармен (келісім-шарттық немесе жоспарлы есептік) есептеледі.
Егер материалдарды есептеу келісім-шарттық бағалар бойынша
ұйымдастырылса, онда олардың нақты құны осы бағалар бойынша материалдар
сомасына қосу көлік-дайындау шығындары (КДШ) қосылып шығарылады. БЕС-на
сәйкес КДШ құрамына жабдықтау-өткізу ұйымдарына төленген үстеме бағалар,
барлық қосымша алымдарымен бірге жүкті тасығаны үшін кіре ақы төлемі, АЭСА
мекемесінің қоймасына материалдарды түсіру мен жеткізу шығындары, дайындау
орындарында ұйымдастырылған арнайы дайындау кеңселерін, қоймалар мен
агенттіктерді ұстауға арналған шығындар, материалдарды алу мен жеткізуге
байланысты (жабдықтаушылардан жүк жеткізілгендегі ұйымның жүргізушілері,
жүк тиеушілер)және іссапар шығындары кіреді.
Егер материалдар есебі алудың жоспарлы өзіндік құны бойынша жүргізілсе,
онда қорлардың нақты өзіндік құны осы бағалар бойынша материалдардың құнына
қосу, есептік бағалар бойынша құнынан алу нақты өзіндік құнның ауытқулары
есептеліп шығарылады. Жоспарлық-есептік бағаларды КДШ жоспарлы мөлшердегі
есепке алынған келісім-шарттық бағалар негізінде АЭСА мекемесі өзі жасайды.
Егер қорлар есебі жоспарлы-есептік бағалар бойынша олардың құнынан
материалдардың нақты құнының ауытқушылықтарын жекелей есептеп, жоспарлы-
есептік бағалар бойынша ұйымдастырылса, мұндай жағдайда ұйым жоспарлы-
есептік бағаларды материалдық құндылықтардың атауы, түрлері және топтарына
орай, сол шекте белгілейді, ал ауытқулар өндірістік қор түрлері бойынша
есептеледі және ай сайын материалдарды пайдалану есеп шотына, жұмсалған
және босатылған материалдардың (КДШ мен ауытқулар талдаушы есеп шоттарында
жекелей ескеріледі) үйлесімді жоспарлы-есептік құны есебі объектілеріне
есептен шығарылады.
Материалдар есебіне, басқа шығындарға қойылатын талаптар 7 БЕС 7-де
тұжырымдалған және есепті ұтымды ұйымдастыруға мүмкіндік беретін олардың
өзіндік құнын қалыптастыру тұрғысынан шешіледі.
БЕС – 7-нің 6 т. Сәйкес Тауарлы материалдық қорлардың өзіндік құнына:
қорларды алуға жұмсалған шығындар, оларды қазіргі тұратын орнына жеткізуге
байланысты көліктік-дайындау шығындары кіреді.
Өндіріске босатылған материалдар құнын анықтаған кезде Тауарлы
материалдық қорлар есебі 7 БЕС мен ҚЕБХС 2 Қорлар ұсынған бағалау
тәсілдері қолданылуы мүмкін:
• Орташа өлшемді құн бойынша – есепті кезеңде қозғалысы болған әрбір
түрдің, есепті кезең соңында қолданылмағандардың да, өндіріске
босатылғандардың да бірлік орташа құнын есептеулер мен анықтауларды
қолдануға негізделген.
• ФИФО – есепті кезең соңында есепте тұрған материалдардың құнын
ескеріп есепті кезеңде алғашқы сатып алудың өзіндік құны бойынша
материалдарды есептен шығаруды болжайды. Яғни алдымен есепті кезең
соңында пайдаланылмаған өзіндік құн анықталады.
Қоймадағы және бухгалтериядағы тауарлы-материалдық қорларды құжаттық
рәсімдеу мен қозғалысын есептеу.
Қоймадағы материалдық қорлар есебін материалды есептеу карточкаларында
жүргізеді.
Карточка номенклатуралық нөмір бойынша материалдардың әрбір түріне жеке
ашылады және жартылай толтырылған күйі бухгалтериядан материалды-
жауапкершілік адамға қолхат арқылы беріледі. Карточкаға жазуды қоймашылар
кіріс және шығыстық құжаттары негізінде жүргізіледі.
Бухгалтерия белгіленген мерзімде тікелей қоймада жазбаларды тексереді
және карточкадағы қалдықтарды бухгалтерлік есеп мәліметтерімен салыстырып,
карточканың арнайы жолына қол қояды.
Құжаттарды қабылдау қоймада Құжаттарды тапсыру реестрін жасау арқылы
іске асады.
Материалды-жауапкершілікті адамның жұмысындағы ауытқулар анықталған
жағдайда бухгалтер бас бухгалтерді немесе басшылықты хабардар етуге тиісті.
Ай соңында қоймаға Материалдар қалдығы кітабы тапсырылады, оған
карточкадан материалдық қорлар қалдығы көшіріледі. Осылайша қоймадағы есеп
заттай ал бухгалтерияда қорлардың сақталған орны бойынша ақшаға шағылып
көрсетіледі.
АЭСА мекемесінің қоймасынан бухгалтерияға түскен Құжаттарды тапсыру
реестрі тіркелген құжаттармен бірге бағаланады.
Есептің журналдық-ордерлік материалдар қозғалысы есебі тізімдемесі
(ведомості) қоймалар бойынша материалдық қорлардың қалдығы мен қозғалысы
жайлы және материалды-жауапкершілікті адамдар бойынша мәліметтер жинақтап
қаржыланатын есеп тізілімі жинағы қызмет етеді. Оған материалдар қалдығы
тізімдемесінен, есепті кезең ішіндегі материалдар қозғалысы бойынша
жинақтаушы тізімдемелерден, сондай-ақ материалды-жауапкершілікті адамдардың
материалдық есептерінен мәліметтер көшіріледі. Материалдар қозғалысы есебі
тізімдемесі синтетикалық есептің мәліметтерін материалдарды талдаушы есеп
көрсеткіштерімен үйлестіруге арналған. Түскен материалдық қорлар құны
синтетикалық шоттар шамасындағы немесе белгіленген есептік топтар бойынша
келтіріледі. Сонымен қатар, тізімделсе де алынған материалдардың нақты
өзіндік құнының есептік бағалар бойынша құннан ауытқулары есебі
жүргізіледі. Материалдардың қозғалысын есептеу тізімдемесі, сондай-ақ
шығындарды бағыттау бойынша (синтетикалық шоттар, қосалқы шоттар
(субшоттар)) материалдар шығынын бөлуге де қызмет етеді.
Материалдар кірісі бойынша жиынтық мәліметтер мен ауытқулар есебі
атты бірінші бөлігі ай ішінде түскен материалдардың есептік құны мен нақты
құны бойынша жиынтық мәліметтерді көрсетуге арналған. Бұл мәліметтер көлік
дайындау мен объектідегі қоймаларға дейін жүк жеткізу бойынша басқа да
шығындарды, темір жол алымдарын және тағы басқа материалдардың өткізу
бағасынан тыс жүргізілген төлемдер кіретін, материалдық қорларды алу мен
дайцындауға жұмсалған шығындар ескерілген түрлі журнал-ордерлерден (6, 10,
1, 2, 7, 9 және басқалары) көшіріледі. Осы бөлік тізілімдеменің екінші
бөлігін материалдар қалдығы құны нақты өзіндік құны мен ай басындағы
есептік бағалар бойынша жазылады. Оған ай ішінде түскен материалдар құны
қосылады. Сонан соң нақты өзіндік құнның есептік бағалар бойынша құннан
ауытқулар сомасы мен проценті анықталады.
Ауытқулар сомасы дегеніміз – осы көрсеткіштер арасындағы айырмашылық,
ауытқулар проценті – ауытқулар сомасының материалдардың есептік құнына
қатынасы. Ауытқу + немесе - белгісімен болуы мүмкін.
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу. Жабдықтаушылар мен
мердігерлерге шикізат, материал және тауарлы-материалдық қорды жеткізушілер
жатады, сондай-ақ әр түрлі қызмет түрлерін көрсетушілер (электр қуатын,
буды, суды, газды және т.б. босатушы) жабдықтаушылар мен мердігерлер болып
саналады.
Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу не тауарлы-материалдық
құндылықтарды тиеу жұмысын орындағаннан кейін немесе қызмет көрсеткеннен
кейін, не олардың ұйыммен келісуі арқылы бір мезгілде немесе олардың
тапсырмасы бойынша, не алдын ала төлеуі бойынша жүзеге асырылады. Ұйымның
келісімінсіз ризалықсыз тәртіппен газды, суды, жылуды, электр энергиясын
есептеу шотының көрсеткіштері негізінде және т.б. есептен шығару арқылы
олардың босатылуы үшін есеп айырысу құжатымен төленеді. Есеп айырысу,
сонымен қатар, инкассо, аккредитивтер, чектер тәртібімен жүзеге асырылады.
Жабдықтаушылармен есеп айырысу есебі әрбір фактура-шоты бойынша және
әрбәр жеке жабдықтаушы бойынша жүргізіледі. Есеп айырысу құжатын алу
барысында олар жабдықтаушылармен есеп айырысу кітапшасына жазылады. Төлеу
шотына қабылдау бойынша акцепт төлем тапсырмасын жазады және оны есеп
айырысу құжаттарымен бірге қаражаттың қайта есептелуі үшін банкке береді.
Төлем тапсырмасымен банк мекемелері арқылы алынған және қабылданған
тауарлар үшін қолма-қол ақшасыз есеп айырысу жүргізіледі. Сондай-ақ
салықтық фактура-шотының нөмірі мен күніне, тауар-көлік жүкқұжатына және
тауар босатуды немесе қызмет көрсетуді растайтын басқа құжаттарға, сонымен
бірге тауарлық емес операция бойынша тапсырмаларына сілтемесін қызметтердің
есеп айырысуы жүргізіледі. Төлем тапсырмасы – бұл қызмет етуші ұйымның
банкке арнайы бланкте рәсімдеу арқылы өз шотынан белгілі бір соманы басақа
ұйым шотына аудару туралы нұсқау. Қаражатты үш немесе одан да көп алушыға
аудару арқылы қызмет еткен бір банкке төлем тапсырмаларының жиынтығы
жазылады.
АЭСА мекемесі жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу
алынған тауарлы-материалдық құндылықтар, орындалған жұмыстар мен қызметтер
үшін алдын ала төлем, инкассо, аккредитивтер, чектер тәртібімен жүзеге
асырылады.
Жабдықтаушылармен есеп айырысу есебі бір айға ашылатын 671 төлеу шоты
кредит шоты бойынша №6 журнал-ордердегі сәйкесетін шоттардың шоты қоса
көрсетіліп жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу бойынша
дебеттік айналым да көрініс табады.
Айдың аяғында айналымдар саналады, ал төленбеген шоттар бойынша
қалдықтары шығарылады.
Тауарлы-материалдық қорларды түгендеу. Тауарлы-материалдық қорларды
түгендеу олардың (өндірістік қорлардың, дайын өнімнің, тауардың) орын-
орындарында және барлық қозғалыс кезеңдерінде сақталуын тексеруге, оларды
өндіріске қолдануды бақылауға, өткізу үшін қажетсіз және артық
материалдарды уақтылы анықтауға саяды.
АЭСА мекемесінде түгендеу материалдарға жауапты адамдардың қатысуымен,
міндетті түрде қайта есептеу, қайта өлшеу, өлшеу жолымен жүргізіледі. Іс
жүзінде тексермей, материалды жауапты айтуымен түгендеу тізімдемесіне
жазуға болмайды.
Жеке бөлімшелерде жүйелі өткізілген түгендеуден кейін оларға кіруге
болмайтындай жабылып, мөрленеді. Егер түгендеуді өткізу кезінде тауарлы-
материалдық қорлар түссе, онда оларда материалдарға жауапты адам түгендеу
комиссиясының қатысуымен қабылдайды және түгендеуден кейін тізілім немесе
материалдық есеп бойынша кіріске алады. Мұндай құндылықтарға түскен ай-
күніне сілтеме жасалып, түгендеу комиссиясының төрағасы қолы қойылып,
Түгендеу кезінде түскен тауарлық-материалдық қорлар атты арнайы тізімдеме
(опись) жасалады. Түгендеу негізінде, аса қажет болған жағдайда тек қана
АЭСА мекемесінің басшысының және бас бухгалтерінің жазбаша рұқсатымен
тауарлық-материалдық қорлар басталады, ол түгендеу комиссиясының төрағасы
қол қойған Түгендеу кезінде босатылған тауарлық-материалдық қорлар жеке
тізілімдемесіне өткізіледі.
АЭСА мекемесінде меншікті тауарлық-материалдық қорлармен бірге басқа
ұйымдарға тиісті және жауапты сақтауға қабылдауды растайтын құжаттар
сілтемесі бар жеке тізімдемелерге кіргізілетін қорлар да тексеріледі.
Басқа ұйымдарда сақталып тұрған тауарлы-материалдық қорлар оларды
жауапты сақтауға тапсыруды растайтын құжаттар негізінде түгендеу
тізімдемелеріне жазылады.
Басқа ұйымдарда қайта өңделу үшін тұрған тауарлық-материалдық қорлар
бойынша негізіне сүйеніп, қайта өңдеуге берілген құжаттарға сілтеме
жасалып, жеке тізімдеме жасалады.
Жолдағы, бірақ сатып алушылар мерзімінде төлемеген тауарлы-материалдық
қорлар да жеке түгендеу тізімдемесіне енгізіледі. Комиссия белгілі бір
шоттарда есептелетін соманың негізділігін тексеруге тиіс. Шоттарда тиісті
рәсімделген құжаттармен: жолдағысы – жабдықтаушылардың есеп құжаттарымен;
тиелгендері – сатып алушылардың ұсынған құжат көшірмелерімен; төлем мерзімі
өткен құжаттар бойынша – банк мекемесінің міндетті түрде растауымен; басқа
ұйымның қоймаларында тұрғандары бойынша түгендеу, өткізілген күнге таяу ай-
күнмен қайта рәсімделген, сақталған қолхатпен расталған сомалар ғана
қалады.
АЭСА мекемесінде пайдаланылып жүрген тауарлы-материалдық қорлар –
тұрған орны мен материалға жауапты адамдар бойынша; ұйым қызметкерлерінің
жеке қолданылуына берілгендері – тізімдемеде қолхаттары бар, ашылған жеке
карточкаларда жазылған жауапты адамдар бойынша түгенделеді.
Аяқталмаған өндірісті түгендеудің мақсаты – оның нақты бағасы мен
көлемін анықтау, босалқы дайындама (заттың, шикізаттың өндіріс қажетінен
артық жиналып қалуы) нақты (бөлшектердің, дәнекерлердің, агрегаттардың),
өндірісте тұрған бұйымдарды дайындау мен құрастырып жинауы әлі
бітпегендердін, сондай-ақ толық құрастырылмаған және қоймаға тапсырылмаған
дайын бұйымдардың бар-жоғын, ескерілмеген ақауды анықтау; аяқталмаған
өндірістің нақты құрастырылып жинақталуын, жинау жұмыстарының детальмен
қамтамасыз етілуін, жойылған тапсырыстар, сондай-ақ орындауы тоқтатылған
тапсырыстар бойынша бітпеген өндіріс қалдығын айқындау.
Түгендеу нәтижелері түгендеу жүзеге асырылған айдың есебінде, ал жылдық
түгендеу – бір жылдағы қаржылық есеп беруде көрініс табуы керек.
2.4 Негізгі құралдар мен материалды емес активтердің есебі
Негізгі құралдар дегеніміз – ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам)
материалды өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да еңбек құралы
ретінде іс-әрекет ететін материалдық активтер ұлттық комиссиясы.
Негізгі құралдар есебі Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп
жөніндегі 1996 ж. 13 қарашадағы Қаулысымен бекітілген қаржы-шаруашылық
қызметтің бухгалтерлік есебі шоттарының Бас жоспарына сәйкес негізгі
құралдар мынандай топтар бойынша мақсатты белгілеу мен орындалатын іс-
қызмет аясына байланысты жіктеледі.
1. жер;
2. үйлер;
3. ғимараттар;
4. машиналар мен жабдықтар;
5. табыстау қондырғылары;
6. көлік құралдары;
7. басқа да негізгі құралдар;
8. бітпеген құрылыс.
Қолда бар негізгі құралдар алынған сәтінен бастап үнемі қолданылмайды,
өйткені олар;
• тоқтатылып қойылады (жұмыс жасамайды) –уақытша қолданылмайды;
• қоймада тұрады (қорда) – жөнделген, жоқтатылған, апат
жағдайында қолданыстағы негізгі құралдарды ауыстыру үшін қор
құрайды;
• жалға берілген немесе алынған – басқа ұйым тапсырған немесе
басқа ұйымнан алынған жал мерзімі шартпен белгіленген негізгі
құралдар.
Материалдық активтерді негізгі құралдар деп танитын тұста бағалауға
бірыңғай қарау қажеті шарт болып табылады. 6 Негізгі құралдар есебі БЕС
мен 16 Негізгі құралдар ҚЕБХС-на сәйкес негізгі құралдар мыналар бойынша
бағаланады:
• бастапқы құн немесе өзіндік құнмен – активті немесе ғимаратты
алуға сол сәтінде берілген, басқа өтелген әділ бағаның немесе
төленген ақшалай қаражаттың немесе оның баламасының сомасы;
• ағымдағы құнмен белгілі бір күнде қолданыста жүрген нарықтық баға
бойынша негізгі қаражаттық құны;
• өткізу құнымен (әділ бағаның) – мәмілеге дайын және жақсы хабардар
тәуелсіз тараптар арасында жасалған операциялар кезінде активті
ауыстыруға болатын сома;
• жойылу құны – шыққан шығынды тастап пайдаланылған мерзім соңында
ұйым актив алатын деп үміттенетін таза сома немесе сынған
қалдықтардың қосалқы бөлшектерінің көзделетін бағасы;
• ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz