Су – тіршілік көзі. Жердегі су қоры

Кіріспе

1. 1 Су . тіршілік көзі. Жердегі су қоры.

Негізгі бөлім

2. 1 Судың сандық мөлшерінің сарқылуы мен ластану мәселелері.
2. 2 Судың эвтрофикациясы.
2. 3 Су тапшылығы мәселесін шешу.

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Жердегі судың әлемдік қоры орасан зор. Олар 1353985 мың км . Егер гидросферадағы барлық суды біртекті етіп Жер бетіне жайсақ, оның қалыңдығы шамамен 2,5 км болар еді. Әлемдік мұхит шегінде орташа тереңдік 3,96 км, ал ең терең максималды тереңдік 11022 м (Мариан шұңғымасы).
Жердегі судың басым көп бөлігі тұзды су болып табылады. Ол жалпы қордың 97,5% үлесін құрайды, бірақ тұщы судың көлеміде өте көп. Оның мөлшері 35 млн. км -ге тең.
Әлемдік мұхит деңгейінің өзгермелі жағдайында Жердің су балансы төмендегідей болады. Планетаға түсетін жауын-шашын буланумен теңеседі. Екі шама да 577000 км /жылына жуық. Мұхиттің булануы жауын-шашыннан 47000 км /жылына артық. Құрлықта кері заңдылық байқалады – булану жауын-шашыннан 47000 км /жылына кем. Осы су өзен ағыстарымен мұхиттарға қайтарылады.
Қазіргі кезде әлемдік су балансы мұхит жағына қарай ығысқан. Соңғысы судың буланған мөлшерінен жыл сайын 430–550 км артық алады. Осының нәтижесінде мүхит деңгейі біртіндеп көтеріліп келеді (соңғы жүз жылда 15 см.) Қосымша ылғалдың 75% мұхиттар мұздықтардың еруі, 18,5% - жер асты қорының пайдалануы, 7% - көлдердің есебінен алады.
Құрлықтағы жауын-шашынның толық буланбауы (47000 км ) жылудың жетіспеуінен емес, экожүйенің реттеушілік рөліне байланысты болатынын атап өту қажет.

 Г. С. Оспанова, Г. Т. Бозшатаева «Экология», Алматы, 2002 ж.
 А. Т. Қуатбаев « Жалпы экология», Алматы, 2008ж.
 Баешов А. Дәрібаев. Ж. Е. Шакиров. Б. С. «Экология негіздері»,Түркістан, 2003ж.
 Акимов. Т. А Хаскин: В.В « Экология» Москва, 1998ж.
 Бейсенова. Ә. С. Шілдебаев. Ж. Б. «Экологиялық оқу құралы» Алматы, 1999ж.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

1. 1 Су – тіршілік көзі. Жердегі су қоры.

Негізгі бөлім

2. 1 Судың сандық мөлшерінің сарқылуы мен ластану мәселелері.
2. 2 Судың эвтрофикациясы.
2. 3 Су тапшылығы мәселесін шешу.

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Су - тіршілік көзі

Жердегі судың әлемдік қоры орасан зор. Олар 1353985 мың км. Егер
гидросферадағы барлық суды біртекті етіп Жер бетіне жайсақ, оның қалыңдығы
шамамен 2,5 км болар еді. Әлемдік мұхит шегінде орташа тереңдік 3,96 км,
ал ең терең максималды тереңдік 11022 м (Мариан шұңғымасы).
Жердегі судың басым көп бөлігі тұзды су болып табылады. Ол жалпы қордың
97,5% үлесін құрайды, бірақ тұщы судың көлеміде өте көп. Оның мөлшері 35
млн. км-ге тең.
Әлемдік мұхит деңгейінің өзгермелі жағдайында Жердің су балансы
төмендегідей болады. Планетаға түсетін жауын-шашын буланумен теңеседі. Екі
шама да 577000 кмжылына жуық. Мұхиттің булануы жауын-шашыннан 47000
кмжылына артық. Құрлықта кері заңдылық байқалады – булану жауын-
шашыннан 47000 кмжылына кем. Осы су өзен ағыстарымен мұхиттарға
қайтарылады.
Қазіргі кезде әлемдік су балансы мұхит жағына қарай ығысқан. Соңғысы
судың буланған мөлшерінен жыл сайын 430–550 км артық алады. Осының
нәтижесінде мүхит деңгейі біртіндеп көтеріліп келеді (соңғы жүз жылда 15
см.) Қосымша ылғалдың 75% мұхиттар мұздықтардың еруі, 18,5% - жер асты
қорының пайдалануы, 7% - көлдердің есебінен алады.
Құрлықтағы жауын-шашынның толық буланбауы (47000 км) жылудың
жетіспеуінен емес, экожүйенің реттеушілік рөліне байланысты болатынын атап
өту қажет.

Судың сандық мөлшерінің сарқылуы мен ластану мәселелері
Қазір адам әртүрлі су көздерінен алып, тұщы судың табиғи қорының 0,1-
0,15% - ын пайдаланады. Судың болмашы мөлшерінің алынуы сырт көзге судың
жетіспеуін туғызбау керек сияқты. Оның үстіне ол сарқылмайтын ресурс
ретінде зат алмасуға қатысып, қайтадан су көздеріне қайтып келеді. Бүкіл
гидросфера аумағында судың таусылуы мүмкін емес, бірақ бұл мәселе аймақтық
тұрғыда болуы мүмкін.
35 млн. км тұщы судың шамамен 70%-ы мәңгі мұздықтар мен мәңгі
қар түрінде болады. Бұл суды адам іс жүзінде пайдаланбайды. Олар өлі су
қорын түзеді. Сонымен қатар топырақтағы су, атмосфералық су мен тірі
ағзалардағы су пайдаланылмайды. Батпақтардың суын пайдалану шектелген.
Жердің терең қабаттарындағы суды игеру қиын. Тұтас алғанда адамзат шамамен
3 млн. км суды пайдалана алады. Бұл қоғамның техникалық
мүмкіндіктеріне байланысты.
Табиғи су көздерін пайдаланғанда су ресурстарының қайта қалпына келу
жылдамдығын есепке алу қажет.

Техникалық және экологиялық жағынан ең тиімдісі – жылдам қайта келуі,
жеңіл алынуы, территорияда салыстырмалы бірқалыпты орналасуы, жоғары
дәрежеде өздігінен тазаруға қабілетіне байланысты өзен сулары болып
табылады. Қазіргі кездегі суды пайдалану өзен көздерінен алынады.
Қазіргі дүние жүзі бойынша пайдаланылатын судың жалпы мөлшері 4000
км (4 трлн. м) жақын. Судың негізгі бөлігі өнеркәсіпте,
ауылшаруашылығында және басқа да салаларда қолданылады.
Қайтымсыз суды қолдану негізінен суармалы егістікке тән. Бұл жерде ол
60-70% және одан да жоғары. Бұл кезде суды пайдаланудың негізгі мақсаты
судың максималды булануымен байланысты және ол судың берілген аймақтың су
алмасуынан шығарылуына әкеледі.
Судың жетіспеуі өзен ағыстарының біртеті болмауы нәтижесінде де орын
алады. Оның негізгі көлемі су тасу кезінде байқалады ( қоңыржай белдеудің
жазық аудандарында – көктемде, тауда – мұздықтардың еруі кезінде,
жазда, экватор маңында – жауынды кезеңде).
Ағыстың уақытында әрекеттілігін нейтралдау үшін су қоймаларына
су қорын жинайды. Бірақ бұл кезде де өзіндік теріс әсері болады.
Олар ылғал айналымының бұзылуымен, жерлерді алу, су қоймасының
бетінен судың көп булануы және т. б. құбылыстармен байланысты.
Олай болса Жердегі тұщы су қорының көп болуына қарамай, адам
мен көптеген экожүйе үшін судың жетіспеуі мүмкін. Ол судың
жекеленген категорияларының баяу қалпына келуіне, кеңістікте
біртекті емес таралуына, уақыт бойынша су қорының динамикалығына (
өзен суы үшін) қайтымсыз пайдалануы және тағы басқа құбылыстармен
байланысты болды. Уақыт өте келе судың жетіспеуін болдырмау
жолдарын іздеу қажет.
Судың ластану мәселесі. Ластануға судың барлық категориялар:
мұхит, континенттік, жерасты, әр түрлі дәрежеде ұшырайды.
Судың әсіресе ауыз судың сапасы халықтың денсаулығын анықтайтын
маңызды факторлардың бірі болып табылады. Дүниежүзілік денсаулық
сақтау ұйымының мәліметтері бойынша судың сапасының төмен болуы
себепті шамамен 5 млн. адам (негізінен балалар) өледі де, әр
түрлі дәрежеде уланған немесе ауырған адамдардың саны 500 млн – нан
1 млрд – қа дейін жетеді.
Барлық сулардың құрамында еріген заттар болады. Судағы көп
кездесетін элементтерге кальций, натрий, хлор, калий жатады.
Судағы химиялық элементтердің жиынтығы жануарлар мен адамның
қанының құрамына жақын болады. Бұл өмірдің суда пайда
болғандығының дәлелі бола алады. (15 – кесте)
Судың тұздылығы әдетте онда еріген химиялық заттардың жалпы
мөлшерімен немесе құрғақ қалдықпен (гл) анықталады. Аталған
көрсеткіш бойынша судың мына категорияларын бөліп көрсетеді:
Адам қаны мен әлемдік мұхит суының химиялық құрамы

Химиялық элемент Еріген заттардың жиынтығынан %
Мұхит суы Адам қаны
Хлор 49,3 55,0
Натрий 30,0 30,6
Оттегі 9,9 5,6
Калий 1,8 1,1
Кальций 0,8 1,2

• Тұщы су – 1 гл дейін;
• Тұздылау – 1 – 3 гл;
• Аз тұзды – 3 – 10 гл;
• Тұзды және өте тұзды - 10 - 50 гл;
• Рапа – 50 гл артық;
Теңіз суында шамамен 35 гл тұз ( 35% немесе 35% -
промилле) болды. Суларда органикалық заттар мен әр түрлі жүзіп
жүрген заттар, сонымен қатар патогенді ағзалар да болды.
Адам суды оны пайдалану мақсатына байланысты бағалайды: ауыз
су, техникалық қажеттіліктер үшін, ауыл шаруашылық қажеттілігі
үшін және т.б.
Судың сапасын бағалау үшін шекті рұқсат етілетін
концентрациялар (ЗЖЖК) қолданылады.
Ауыз судың сапасын бағалауда химиялық критерийлермен қатар
бактериялогиялық және органолептік қолданылады.
Судың бактериялық жағдайы төмендегідей анықталады: 1) судағы
бактериялардың жалпы саны, ол судың 1 миллиметіріне 100 – ден
аспауы керек; 2) ішек таяқшасы тобының бактерияларының саны
арқылы. Ол коли – индекс: судың 1 литріндегі ішек таяқшасының
шамасы (үштен көп болмауы керек) немесе коли – титрмен
анықталады: Бір ішек таяқшасы болатын судың миллиметрмен мөлшері
(300 мл – ден кем болмауы керек) анықталады.
Органолептикалық көрсеткіштерге судың иісі, түсі, дәмі,
мөлдірлігі жатады.
Судың сапасының маңызды көрсеткіші – ондағының оттегінің
болуы. Оған гидробионттардың (аэробтар) тіршілігі мен судың
өздігінен тазаруға қаблетті тәуелді болады.
Судың оттегімен қамтамасыз етілуі оттегін биологиялық
пайдалану көрсеткіші арқылы анықталады (ОБПК). (ОБПК) дегеніміз –
биохимиялық процестерге қатысуға қаблетті заттардың ыдырауына
(тотығу) жұмсалатын оттегінің мөлшері. ОБПК – ні анықтау үшін су
микроорганизмдеріне қажетті стандартты жағдайлар жасалады. Оттегін
пайдалану, әдетте, 5 күнде бір литр суда (ОБПК) өлшенеді.
Неғұрлым оттегі көп пайдаланылса, соғұрлым су органикалық және
басқа биодеградациялаушы заттармен ластанған.
Суларда биологиялық ыдырауға төзімді заттар көбейіп келеді
(мысалы, органикалық еріткіштер). Оларды ОБПК көрсете алмайды.
Мұндай заттардың болуын оттегін химиялық пайдалану (ОХПК)
көрсеткіші арқылы бағалайды. Ол су үлгілерінің күшті
тотықтырғыштармен, мысалы, калий бихроматы мен реакциясы арқылы
анықтайды.
Әдетте, шайынды суларды ОХПК 100 мгл артпаған жағдайда
ғана су қоймаларына төгуге рұқсат етеді.
ОБПК мен ОХПК көрсеткіштерінің қатынасы судың өздегінен
тазару қаблетін көрсетеді. Егер бұл қатынас бірге тең болса,
өздігінен тазару қаблетін көрсетеді. Егер бұл қатынас бірге тең
болса, өздігінен тазару қаблеті ең жоғары (биологиялық жолмен
ластаушы заттардың барлық дерлік сцектрі ыдырайды) болады.
Суды ластаушы заттар. Сулардың ластануы ең бірінші рет су
қоймаларына әр түрлі ласташы заттардың келіп түсуіне байланысты
болады. Екінші ретті ластану бірінші ретті ластаушылардың әр
түрлі тізбекті реакцияларға түсуі арқылы жүреді. Ластаушы
заттарға негізінен топырақ эрозиясының өнімдері, минералдық
тыңайтқыштар, улы химикаттар және т.б. заттар жатады (азот,
фосфор және басқа биогенді элементтер мен олардың қосылыстары,
органикалық заттар, пестицидтер, тұрмыстық қалдық, мұнай және
мұнай өнімдері).
Ластаушы заттардың басым бөлігін атмосфералық жауын – шашын
әкеледі. Сулардың канализация ағысымен, тұрмыстық қалдықтармен,
өнеркәсіп орындарының қалдықтармен, су транспорттарымен ластану да
жоғары.
Су жүйелеріне жылулық ластану айтарлықтай зиян келтіреді. Ол ыстық
су төгу немесе басқа да факторлардың әсерінен температураның өзгеруі
нәтижесінде орын алады.
Қазір бүкіл планетада іс жүзінде қандай да бір дәрежеде адам
қызметі нәтижесінде ластанбаған беттік тұщы су көзі жоқ деуге болады.
Солттүстік суларының тазалығы туралы тек алдамшы түсінік. Бұл сулардың
ластануы олардың олиготрофтылығынан (тіршіліктің кедейлігі) өздігінен
тазару қабілетінің лсіз болуы мен төмен температурамен теңеседі. Осы
уақытқа дейін мұхиттың өздігінен тазаруға қабілеті туралы түсінік
қалыптасқан. Қазір бүкіл адамзат мұхиттың дүниежүзілік қоқыс төгетін жер
еместігіне көз жеткізіп отыр.
Атақты француздың мұхит зерттеушісі Жак Кусто егер оны уландыру
тоқтатылмаса оның тіршілігі жойылуы мүмкін деген қауіп айтады. Қазір кең
таралып отырған қауіпті ластаушы заттарға мұнай мен мұнай өнімдері
жатады. Белгілі мліметтер бойынша қазір мұхиттың суына жыл сайын 30 –
дан 50 млн. тоннаға дейін мұнай төгіледі. Ал оның әр тоннасы 12 км шаршы
суды қабықшамен жаба ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.