Су – тіршілік көзі. Жердегі су қоры

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

1 Су - тіршілік көзі. Жердегі су қоры.

Негізгі бөлім

1 Судың сандық мөлшерінің сарқылуы мен ластану мәселелері.

2. 2 Судың эвтрофикациясы.

3 Су тапшылығы мәселесін шешу.

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Су - тіршілік көзі

Жердегі судың әлемдік қоры орасан зор. Олар 1353985 мың км . Егер гидросферадағы барлық суды біртекті етіп Жер бетіне жайсақ, оның қалыңдығы шамамен 2, 5 км болар еді. Әлемдік мұхит шегінде орташа тереңдік 3, 96 км, ал ең терең максималды тереңдік 11022 м (Мариан шұңғымасы) .

Жердегі судың басым көп бөлігі тұзды су болып табылады. Ол жалпы қордың 97, 5% үлесін құрайды, бірақ тұщы судың көлеміде өте көп. Оның мөлшері 35 млн. км -ге тең.

Әлемдік мұхит деңгейінің өзгермелі жағдайында Жердің су балансы төмендегідей болады. Планетаға түсетін жауын-шашын буланумен теңеседі. Екі шама да 577000 км /жылына жуық. Мұхиттің булануы жауын-шашыннан 47000 км /жылына артық. Құрлықта кері заңдылық байқалады - булану жауын-шашыннан 47000 км /жылына кем. Осы су өзен ағыстарымен мұхиттарға қайтарылады.

Қазіргі кезде әлемдік су балансы мұхит жағына қарай ығысқан. Соңғысы судың буланған мөлшерінен жыл сайын 430-550 км артық алады. Осының нәтижесінде мүхит деңгейі біртіндеп көтеріліп келеді (соңғы жүз жылда 15 см. ) Қосымша ылғалдың 75% мұхиттар мұздықтардың еруі, 18, 5% - жер асты қорының пайдалануы, 7% - көлдердің есебінен алады.

Құрлықтағы жауын-шашынның толық буланбауы (47000 км ) жылудың жетіспеуінен емес, экожүйенің реттеушілік рөліне байланысты болатынын атап өту қажет.

Судың сандық мөлшерінің сарқылуы мен ластану мәселелері

Қазір адам әртүрлі су көздерінен алып, тұщы судың табиғи қорының 0, 1-0, 15% - ын пайдаланады. Судың болмашы мөлшерінің алынуы сырт көзге судың жетіспеуін туғызбау керек сияқты. Оның үстіне ол сарқылмайтын ресурс ретінде зат алмасуға қатысып, қайтадан су көздеріне қайтып келеді. Бүкіл гидросфера аумағында судың таусылуы мүмкін емес, бірақ бұл мәселе аймақтық тұрғыда болуы мүмкін.

35 млн. км тұщы судың шамамен 70%-ы мәңгі мұздықтар мен мәңгі қар түрінде болады. Бұл суды адам іс жүзінде пайдаланбайды. Олар «өлі» су қорын түзеді. Сонымен қатар топырақтағы су, атмосфералық су мен тірі ағзалардағы су пайдаланылмайды. Батпақтардың суын пайдалану шектелген. Жердің терең қабаттарындағы суды игеру қиын. Тұтас алғанда адамзат шамамен 3 млн. км суды пайдалана алады. Бұл қоғамның техникалық мүмкіндіктеріне байланысты.

Табиғи су көздерін пайдаланғанда су ресурстарының қайта қалпына келу жылдамдығын есепке алу қажет.

Техникалық және экологиялық жағынан ең тиімдісі - жылдам қайта келуі, жеңіл алынуы, территорияда салыстырмалы бірқалыпты орналасуы, жоғары дәрежеде өздігінен тазаруға қабілетіне байланысты өзен сулары болып табылады. Қазіргі кездегі суды пайдалану өзен көздерінен алынады.

Қазіргі дүние жүзі бойынша пайдаланылатын судың жалпы мөлшері 4000 км (4 трлн. м ) жақын. Судың негізгі бөлігі өнеркәсіпте, ауылшаруашылығында және басқа да салаларда қолданылады.

Қайтымсыз суды қолдану негізінен суармалы егістікке тән. Бұл жерде ол 60-70% және одан да жоғары. Бұл кезде суды пайдаланудың негізгі мақсаты судың максималды булануымен байланысты және ол судың берілген аймақтың су алмасуынан шығарылуына әкеледі.

Судың жетіспеуі өзен ағыстарының біртеті болмауы нәтижесінде де орын алады. Оның негізгі көлемі су тасу кезінде байқалады ( қоңыржай белдеудің жазық аудандарында - көктемде, тауда - мұздықтардың еруі кезінде, жазда, экватор маңында - жауынды кезеңде) .

Ағыстың уақытында әрекеттілігін нейтралдау үшін су қоймаларына су қорын жинайды. Бірақ бұл кезде де өзіндік теріс әсері болады. Олар ылғал айналымының бұзылуымен, жерлерді алу, су қоймасының бетінен судың көп булануы және т. б. құбылыстармен байланысты. Олай болса Жердегі тұщы су қорының көп болуына қарамай, адам мен көптеген экожүйе үшін судың жетіспеуі мүмкін. Ол судың жекеленген категорияларының баяу қалпына келуіне, кеңістікте біртекті емес таралуына, уақыт бойынша су қорының динамикалығына ( өзен суы үшін) қайтымсыз пайдалануы және тағы басқа құбылыстармен байланысты болды. Уақыт өте келе судың жетіспеуін болдырмау жолдарын іздеу қажет.

Судың ластану мәселесі. Ластануға судың барлық категориялар: мұхит, континенттік, жерасты, әр түрлі дәрежеде ұшырайды.

Судың әсіресе ауыз судың сапасы халықтың денсаулығын анықтайтын маңызды факторлардың бірі болып табылады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша судың сапасының төмен болуы себепті шамамен 5 млн. адам (негізінен балалар) өледі де, әр түрлі дәрежеде уланған немесе ауырған адамдардың саны 500 млн - нан 1 млрд - қа дейін жетеді.

Барлық сулардың құрамында еріген заттар болады. Судағы көп кездесетін элементтерге кальций, натрий, хлор, калий жатады.

Судағы химиялық элементтердің жиынтығы жануарлар мен адамның қанының құрамына жақын болады. Бұл өмірдің суда пайда болғандығының дәлелі бола алады. (15 - кесте)

Судың тұздылығы әдетте онда еріген химиялық заттардың жалпы мөлшерімен немесе құрғақ қалдықпен (г/л) анықталады. Аталған көрсеткіш бойынша судың мына категорияларын бөліп көрсетеді:

Адам қаны мен әлемдік мұхит суының химиялық құрамы

Химиялық элемент: Химиялық элемент

Еріген заттардың жиынтығынан %: Еріген заттардың жиынтығынан %

Химиялық элемент: Мұхит суы

Еріген заттардың жиынтығынан %: Адам қаны

Химиялық элемент: Хлор

Еріген заттардың жиынтығынан %: 49, 3

55, 0

Химиялық элемент: Натрий

Еріген заттардың жиынтығынан %: 30, 0

30, 6

Химиялық элемент: Оттегі

Еріген заттардың жиынтығынан %: 9, 9

5, 6

Химиялық элемент: Калий

Еріген заттардың жиынтығынан %: 1, 8

1, 1

Химиялық элемент: Кальций

Еріген заттардың жиынтығынан %: 0, 8

1, 2

Тұщы су - 1 г/л дейін;
Тұздылау - 1 - 3 г/л;
Аз тұзды - 3 - 10 г/л;
Тұзды және өте тұзды - 10 - 50 г/л;
Рапа - 50 г/л артық;

Теңіз суында шамамен 35 г/л тұз ( 35% немесе 35% - промилле) болды. Суларда органикалық заттар мен әр түрлі жүзіп жүрген заттар, сонымен қатар патогенді ағзалар да болды.

Адам суды оны пайдалану мақсатына байланысты бағалайды: ауыз су, техникалық қажеттіліктер үшін, ауыл шаруашылық қажеттілігі үшін және т. б.

Судың сапасын бағалау үшін шекті рұқсат етілетін концентрациялар (ЗЖЖК) қолданылады.

Ауыз судың сапасын бағалауда химиялық критерийлермен қатар бактериялогиялық және органолептік қолданылады.

Судың бактериялық жағдайы төмендегідей анықталады: 1) судағы бактериялардың жалпы саны, ол судың 1 миллиметіріне 100 - ден аспауы керек; 2) ішек таяқшасы тобының бактерияларының саны арқылы. Ол коли - индекс: судың 1 литріндегі ішек таяқшасының шамасы (үштен көп болмауы керек) немесе коли - титрмен анықталады: Бір ішек таяқшасы болатын судың миллиметрмен мөлшері (300 мл - ден кем болмауы керек) анықталады.

Органолептикалық көрсеткіштерге судың иісі, түсі, дәмі, мөлдірлігі жатады.

Судың сапасының маңызды көрсеткіші - ондағының оттегінің болуы. Оған гидробионттардың (аэробтар) тіршілігі мен судың өздігінен тазаруға қаблетті тәуелді болады.

Судың оттегімен қамтамасыз етілуі оттегін биологиялық пайдалану көрсеткіші арқылы анықталады (ОБПК) . (ОБПК) дегеніміз - биохимиялық процестерге қатысуға қаблетті заттардың ыдырауына (тотығу) жұмсалатын оттегінің мөлшері. ОБПК - ні анықтау үшін су микроорганизмдеріне қажетті стандартты жағдайлар жасалады. Оттегін пайдалану, әдетте, 5 күнде бір литр суда (ОБПК) өлшенеді. Неғұрлым оттегі көп пайдаланылса, соғұрлым су органикалық және басқа биодеградациялаушы заттармен ластанған.

Суларда биологиялық ыдырауға төзімді заттар көбейіп келеді (мысалы, органикалық еріткіштер) . Оларды ОБПК көрсете алмайды. Мұндай заттардың болуын оттегін химиялық пайдалану (ОХПК) көрсеткіші арқылы бағалайды. Ол су үлгілерінің күшті тотықтырғыштармен, мысалы, калий бихроматы мен реакциясы арқылы анықтайды.

Әдетте, шайынды суларды ОХПК 100 мг/л артпаған жағдайда ғана су қоймаларына төгуге рұқсат етеді.

ОБПК мен ОХПК көрсеткіштерінің қатынасы судың өздегінен тазару қаблетін көрсетеді. Егер бұл қатынас бірге тең болса, өздігінен тазару қаблетін көрсетеді. Егер бұл қатынас бірге тең болса, өздігінен тазару қаблеті ең жоғары (биологиялық жолмен ластаушы заттардың барлық дерлік сцектрі ыдырайды) болады.

Суды ластаушы заттар. Сулардың ластануы ең бірінші рет су қоймаларына әр түрлі ласташы заттардың келіп түсуіне байланысты болады. Екінші ретті ластану бірінші ретті ластаушылардың әр түрлі тізбекті реакцияларға түсуі арқылы жүреді. Ластаушы заттарға негізінен топырақ эрозиясының өнімдері, минералдық тыңайтқыштар, улы химикаттар және т. б. заттар жатады (азот, фосфор және басқа биогенді элементтер мен олардың қосылыстары, органикалық заттар, пестицидтер, тұрмыстық қалдық, мұнай және мұнай өнімдері) .

Ластаушы заттардың басым бөлігін атмосфералық жауын - шашын әкеледі. Сулардың канализация ағысымен, тұрмыстық қалдықтармен, өнеркәсіп орындарының қалдықтармен, су транспорттарымен ластану да жоғары.

Су жүйелеріне жылулық ластану айтарлықтай зиян келтіреді. Ол ыстық су төгу немесе басқа да факторлардың әсерінен температураның өзгеруі нәтижесінде орын алады.

Қазір бүкіл планетада іс жүзінде қандай да бір дәрежеде адам қызметі нәтижесінде ластанбаған беттік тұщы су көзі жоқ деуге болады. Солттүстік суларының тазалығы туралы тек алдамшы түсінік. Бұл сулардың ластануы олардың олиготрофтылығынан (тіршіліктің кедейлігі) өздігінен тазару қабілетінің «лсіз болуы мен төмен температурамен теңеседі. Осы уақытқа дейін мұхиттың өздігінен тазаруға қабілеті туралы түсінік қалыптасқан. Қазір бүкіл адамзат мұхиттың дүниежүзілік қоқыс төгетін жер еместігіне көз жеткізіп отыр.

Атақты француздың мұхит зерттеушісі Жак Кусто егер оны уландыру тоқтатылмаса оның тіршілігі жойылуы мүмкін деген қауіп айтады. Қазір кең таралып отырған қауіпті ластаушы заттарға мұнай мен мұнай өнімдері жатады. Белгілі м»ліметтер бойынша қазір мұхиттың суына жыл сайын 30 - дан 50 млн. тоннаға дейін мұнай төгіледі. Ал оның әр тоннасы 12 км шаршы суды қабықшамен жаба алады. 0, 005 мг/л болғанда көптеген су ортасымен байланысты ағзалар тіршілігін жояды. Иістік құбылыстардың әсерінен балықтар мен басқа да тіршілік иелерінің миграциялық жолдары өзгереді. Мұнай мен және басқа ластануға, әсіресе планктон сезімтал. Оың жойылуы көптеген басқа ағзалардың тіршілік етуіне мүмкін болмауына әкеледі.

Мұнайлы қабықша су бетінің шағылыстыру қабілетін өзгертеді. Ол жылу баланысынң өзгеруіне және ғаламдық жылу мен ылғалды тасымалдау құблыстарына әкеледі. Мұнайдың айтарлықтай мөлшері жағалауға атқаратын жағалаулық экожүйелерді жояды. Бұзылған экожүйелердің қалпына келуіне өте көп уақыт керек. Мұнайдың бір бөлігі грунтқа сене отырып, грунт суларына, одан су айналымы арқылы қайтадан қазба көзіне қайта оралады. Қиын ыдырайтын мұнай өнімдері мұхит ағыстарына түседі де, үлкен ара қашықтыққа таралады.

Егіншілікпен айналысатын аудандарда ауылшаруашылығы судың негізгі ластаушысы болып табылады. Су топырақтың бұзылу өнімдерімен, тыңайтқыштарымен, улы химикаттармен, мал шаруашылық кешендеріне шайылған сулармен ластанады.

Мал шаруашылық кешендері кейбір аймақтарда негізгі мәлеле болып табылады. Мысалы, ФРГ - де мал шаруашылығының шайынды суларын қалдықтарын тұрмыстық сулармен салыстырғанда бес есе көп. 100 мың ірі қара мал басы бар кешен қоршаған ортаны млн халқы бар қаламен бірден ластандырады. Мұндай кешендердің негізгі ластауы органикалық заттармен және азоттың әр түрлі қосылыстарымен атап айтқанда, нитраттар, нитреттер, аммиак, биологиялық агенттермен байланысты.

Судың жылулық ластануында атап өтпеуге болмайды. Жылынаған сулардың негізгі көзі жылу және атомдық электростанциялар болып табылады. Осы және басқада объектілерде суды салқындатқыш ретінде қолданады. Жылу элктростанцияларында әрбір миллион киловатт энергияны алу 1, 5 - 2 км шаршы суды жылыту арқылы жүреді. Ал атом электростанцияларда жылынған су көлемі алынатын энергия бірлігіне шаққанда 2 - 3 есе көп. Жылытылған сулар арнайы салқындатқыштарда салқындатылып, қайтадан өндірістік процестерде пайдалануы керек. Бірақ жылы сулардың айтарлықтай мөлшері су қоймаларына төгіліп олардың жылулық ластануын туғызады.

Сулардың негізгі ластануы көбінесе олардың су объектіліренінен тыс су жинағыш бассейіндерде, айналымның бұзылу нәтижесінде орын алады. Мұндай құблысты табиғи экожүйелердің әсіресе орманды және батпақты аудандарда қайта құрылуы немесе бұзылуына байланысты.

Суды пайдалануға оны қалдықтармен қоқыстардан, соның ішінде улы және радиоактивті элементерден құтылу үшін қолданып жатады. Мұндай қалдықтар суға контейнерлерде тасталсада, олар уақыт өте келе бұзылады да ішіндегі заттар суға түседі.

Орсманды тасымалдауда пайдалынылатын өзендер, әсіресе солтүстік, ағызу кезінде бататын ағаштың ыдырау өнімдермен ластанды. Көптеген осындай мақсатта пайдаланылатын өзендерде бірнеше қабат ағаштар болады. Олар фенолдар, легниндер және басқа да органикалық заттардың көзі болып табылады.

Айтарлықтай теріс экологиялық нәтижелер су қоймаларына байланысты болады. Оларда биодеграциялаға үшырайтын немесе нашар ұшырайтын заттар қоймасы болып табылады. Көптеген су қоймаларының түбінде ауыр металдар, радиоактивті элементтер шоғырланған. Олар әдетте метан мен басқа да шіру өнімдерінің түзілу көзі болып табылады. Мұндай су қоймаларының суының деңгейінің төмендеуі ауаның және шекаралас жатқан территориялардың ластануына әкеледі.

Мұнан да ауқымды мәселелер су қоймасын жою кезінде тууы мүмкін. Себебі әрбір ең ірі болсын су қоймасының өзі ерте ме, кеш пе өзінің су резервуары немесе гидроэнергия көзі ретіндегі маңызын жояды.

Су экожүйелеріне екінші ретті ластану да көп зияан келтіреді. Аталған ластану көзін судың эвтрофикациясы мысалында қарастырамыз.

Судың эвтрофикациясы

Судың биогенді элементерімен, әсіресе азотпен, фосформен немесе құрамында осы элементтер бар заттармен баюы судың эвтрофикациясы деп аталады. Эвтрофикация ( грекше эу - жақсы, трофе - қоректену) судың бай қоректену.

Эвтрофикация мысалында экологияның маңызды құбылыстары, тізбекті табиғи реакциялар, шектеуші факторлар әсері, су скцессиялары және басқа жүйелік қағидаларды көруге болады. Бұл құбылыс нәтижесі - балдырлар мен басқа өсімдіктердің қарқынды өсуі, су қоймасында органикалық заттар мен басқа да ағзалардың шіру өнімдерінің жиналуы. Бұл өлген органикалық затпен қоректенетін оны бастапқы минералдық элементтер мен көмірқышқыл газына дейін ыдыраттатын дедуцент - ағзалардың санның артуына әкеледі. Редуценттер тіршілік процесінде өлген органикалық заттарды энтенцивті түрде сіңіреді. Мұндай құбылыс нәтижесі - су ортасы оттексізденуімен аэроты процестерден аноэротыға өтуі болып табылады. Аноэроты процес натижесінде қоршаған ортаға күкірт сутек, және метан басқа да улы ластандырушы заттар шығарлады. Осыдан бірдей екі тіршілік ортасына әр түрлі реакциясы анық көрінеді. топырақтың биогенді заттармен байытылуы барлық жағайда қолайлы ауыл шаруашылық және экологиялық эффектіге әкеледі, бірлестік өнімділігі артады, қоршаған ортаны қолайлы әсер етеді. Және өздігінен тазару қаблеті күшейеді.

Сулы ортада аталған әсер суын маңызды қасиеті - тазалығының нашарлауына әкеледі. Эвтрофикацияның қолайсыз әсері олардың жылулық ластану кезінде артады. Жылулық ластану судың отегінен кедейленуін жылдамдатады, себебі температура артқан сайын оттегінің ерігіштігі және биохимиялық процестердің интенсивтілігі әсерінен кемиді. Эвторфикацияны табиғи және антропогенді факторлар туғызады. Олардың әсері жекеленген процестерді механизмдеріне де байланысты.

Табиғи эвтрофикация баяу жүреді және су қоймасының маңызды грунт пен тау жыныстарының минералогиялық құрамына және химизміне байланысты. Су қоры мол және кристалдық жыныстар арасында орналасқан су қоймалары эвтрофикацияға сирек ұшырайды. Олар жылдар бойы олиготровты жағдайда, яғни таза күйінде қалады. Мысалы - Байкал көлі бая эвтрофикация мұздық шығу тегі бар көлдерге тән. Олар көлдің таза суына негізгі қоймасы. Су қоймаларынан тіршіліктің аз болуына және төменгі температураға байланысты өздігінен тазару қаблеті төмендігінен ластануға сезімтал.

Су ағыстарынан қоректенетін шағын су қоймалары азот пен фосфордың қозғалғыш формаларымен қамтылған және эвтофикацияға ұшырауға бейім. Олар жастық күйден, пісіп жетілген, және қартайған күйге батпаққа, одан шым тезекті субстарты құрлыққа айналу арқылы өтеді.

Антропогенді эфтрофикацияға барлық ішкі су қоймалары мен кей теңіздер ұшырайды. Оны туғызатын негізгі факторларға минералдық тыңайтқыштар кейде жуғыш заттар (құрамына енетін беттік белсенді заттар фосфорлық қосылыстар негізінде жасалады ) жатады.

Эвтрофикацияны тұрмыстық және өнеркәсіптік шайынды сулар, мал шаруашылық кешендері, жылытылған сулар, рекреациялық әсерлер, ағын суларды, ағынсыз суға айналдыру және басқа да адам қызметі туғызады.

Қоректік заттарға кедей табиғи сулардағы өндіруші - ағзалар тобы негізінен ірі өсімдіктерден тұрады. Бұл өсімдіктер су қоймасының түбінде орналасып қажетті биогенді элементтерді су түбіндегі құрылымдардан сіңіреді. Фотосинтез нәтижесінде бөлініп шығатын оттегі судың төменгі қабаттарында ериді. Судың жоғары қабаттары су түбінен көтерілетін және ауадан сіңірілетін оттегімен байтылады. Екі процесс те тепе - теңдікте болады да, су тазалығын сақтайды.

Эвтрофтанған суларда өсімдіктердің биогенді элементтерді тікелей қоршаған судан сіңіруге қолайлы жағдай жасалды. Бұл судың жоғарғы қабатында фитопланктонның интинсивті жиналуына және су түбіндегі өсімдіктердің оттегі жетіспеуінен жойылуына әкеліп соқтырады. Мұнда оны өлген планктонның органикалық затын өңдейтін редуцент - ағзалар сіңірді.

Эвтрофикация кезінде тек судың химизмі ғана өзгермейді, сондай - ақ ағзалардың түрлік құрамы да өзгереді. Нәтижесінде судың терең қабаттары оттегіне кедейленіп, аэробты процестер анаэробты процестермен алмасады да, су улы заттармен ласатанады.

Су пашылығы мәселесін шешу

Су қорының сандық сарқылыуының алдын алуға бағытталған іс - шаралар: