Туризм саласындағы маркетингтің сипаттамасы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТЩ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Туризм саласындағы маркетингтің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Туризм саласындағы маркетингтің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
2 ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТІҢ ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕСІ
2.1 Қазіргі заманғы туристік индустрия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.2 Шетелдік.тәжірбені туризм саласындағы
маркетиніте қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТІ ДАМЫТУ ЖӘНЕ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасында туризм саласындағы маркетингтің дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
3.2 Қазақстан Республикасындағы туристік кәсіпорынның маркетингтік
іс.әрекетінталдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
1 ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТЩ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Туризм саласындағы маркетингтің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Туризм саласындағы маркетингтің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
2 ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТІҢ ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕСІ
2.1 Қазіргі заманғы туристік индустрия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.2 Шетелдік.тәжірбені туризм саласындағы
маркетиніте қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТІ ДАМЫТУ ЖӘНЕ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасында туризм саласындағы маркетингтің дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
3.2 Қазақстан Республикасындағы туристік кәсіпорынның маркетингтік
іс.әрекетінталдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
Қазақстандық және шетелдік азаматтардың әртүрлі туристік қызметтерге қажеттілігін қанағаттандыру үшін кең мүмкіндіктерді қамтамасыз ететін қазіргі заманғы тиімділігі жоғары және бэсекеге қабілетті туристік кешен құру, саланы дамытудың экономикалық және қүқықтық тетіктерін әзірлеу әрі Қазақстанның туристік өнімінің сапасын қамтамасыз ету біздің алдымызда тұрған ең маңызды мәселелердің бірі болып табылады.
Туризм элемдік экономикада басты рольдердің бірін атқарады. Дүниежүзілік Туристік Үйымның (ДТҰ) деректері бойынша ол элемдік жалпы үлттык өнімнің 10 бөлігін, халықаралық инвестициялардың 11 пайызынан астамын, элемдік өндірістегі эр бір 9 шы жұмысшы орнын қамтамасыз етеді. 1993 жылы Қазақстан Республикасы Дүниежүзілік туристік ұйымға нақты мүше болып кірді.
Біздің дэуірімізге дейінгі үшінші мыңжылдықта басталған Үлы Жібек жолының құрылуы мен дамуы Қазақстан туризмінің тарихи алғы шарттары болып табылады.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстанда қазіргі заманғы инфрақұрылым салаларының дамуына, соның ішінде туризмге үлкен мән беріледі. Туризм елдің түтас өңірлерінің экономикасына белсенді ықпал етеді. Туризм саласында шаруашылық жүргізуші субъектілердің қүрылуы мен жүмыс істеуі жол көлігінің, халыққа сауда, мәдени, дәрігерлік қызмет көрсетудің дамуымен тығыз байланысты.
Қазақстанның тәуелсіздік алуы туристік қызметті реттеу мен халықтың тарихи және мәдени мүрасын жаңғырту үшін негіз боп қаланды. Туризмнін тез және түрақты өсуін, оның қоршаған ортаға, экономиканың барлык саласына және қоғамның эл ауқатына күшті ықпалын назарға ала отырып, Үкімет туризмді Қазақстан экономикасының маңызды секторы деп анықтады.
Қазақстанның мәдени - тарихи және демалыс зоналарын жетілдіру мен сақтауға, саланың ғылыми - эдістемелік қамтамасыз етілуіне, кадрларды дайындауға үлкен мән бөлінетін болады.
Туристік қызмет кәсіпорын шаруашылық эрекетімен ғана шектеліп қоймайды, ол әр түрлі қоғамдық және кәсіби ассоциациялар мен бірлестіктердің,аймақтық, ұлттық, халықаралык институттар, мемлекеттік және мемлекет аралық реттеу үйымдарының қызметімен өте тығыз байланысты болады. Туристік сапардағы адамдар қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталған барлық осы элементтер әрекетінің жиынтығы туризмнің элеуметтік - экономикалық құбылыс ретіндегі түсінігін қалыптастырады. Туризм қүрылымдарынын әр қайсысы өзінің нақты функциясын жүзеге асырғанда маркетинг концепциясын қолданады, сол арқылы ғана өз қызметінің тиімділігін арттырып, өзіне және қоғамға белгілі бір пайда алып келе алады. Бүл дәрежеге жету үшін туристік саламен байланысты кәсіпорындар туризмдегі маркетингті теориялық түрғыдан жан жақты зерттеп, тәжірибеде қолдануы қажет.
Туризм элемдік экономикада басты рольдердің бірін атқарады. Дүниежүзілік Туристік Үйымның (ДТҰ) деректері бойынша ол элемдік жалпы үлттык өнімнің 10 бөлігін, халықаралық инвестициялардың 11 пайызынан астамын, элемдік өндірістегі эр бір 9 шы жұмысшы орнын қамтамасыз етеді. 1993 жылы Қазақстан Республикасы Дүниежүзілік туристік ұйымға нақты мүше болып кірді.
Біздің дэуірімізге дейінгі үшінші мыңжылдықта басталған Үлы Жібек жолының құрылуы мен дамуы Қазақстан туризмінің тарихи алғы шарттары болып табылады.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстанда қазіргі заманғы инфрақұрылым салаларының дамуына, соның ішінде туризмге үлкен мән беріледі. Туризм елдің түтас өңірлерінің экономикасына белсенді ықпал етеді. Туризм саласында шаруашылық жүргізуші субъектілердің қүрылуы мен жүмыс істеуі жол көлігінің, халыққа сауда, мәдени, дәрігерлік қызмет көрсетудің дамуымен тығыз байланысты.
Қазақстанның тәуелсіздік алуы туристік қызметті реттеу мен халықтың тарихи және мәдени мүрасын жаңғырту үшін негіз боп қаланды. Туризмнін тез және түрақты өсуін, оның қоршаған ортаға, экономиканың барлык саласына және қоғамның эл ауқатына күшті ықпалын назарға ала отырып, Үкімет туризмді Қазақстан экономикасының маңызды секторы деп анықтады.
Қазақстанның мәдени - тарихи және демалыс зоналарын жетілдіру мен сақтауға, саланың ғылыми - эдістемелік қамтамасыз етілуіне, кадрларды дайындауға үлкен мән бөлінетін болады.
Туристік қызмет кәсіпорын шаруашылық эрекетімен ғана шектеліп қоймайды, ол әр түрлі қоғамдық және кәсіби ассоциациялар мен бірлестіктердің,аймақтық, ұлттық, халықаралык институттар, мемлекеттік және мемлекет аралық реттеу үйымдарының қызметімен өте тығыз байланысты болады. Туристік сапардағы адамдар қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталған барлық осы элементтер әрекетінің жиынтығы туризмнің элеуметтік - экономикалық құбылыс ретіндегі түсінігін қалыптастырады. Туризм қүрылымдарынын әр қайсысы өзінің нақты функциясын жүзеге асырғанда маркетинг концепциясын қолданады, сол арқылы ғана өз қызметінің тиімділігін арттырып, өзіне және қоғамға белгілі бір пайда алып келе алады. Бүл дәрежеге жету үшін туристік саламен байланысты кәсіпорындар туризмдегі маркетингті теориялық түрғыдан жан жақты зерттеп, тәжірибеде қолдануы қажет.
1 Академия рынка: маркетинг/пер. с фр. (Дайан А., Букерель Ф., Ланкар Р. др.); науч.ред. Худакормов А.Г. - М.: Экономика, 1993. - 572 б.
2 Алтынбаева Б.А. Рынок туристических услуг. Учебное пособие: Основы рыночной инфраструктуры. - Алматы: Экономика, 1997. - 125 б.
3 Багиев Г.Л., Тарасевич В.М. Маркетинг. СПб: СПБУЭФ, 1996. - 74 б.
4 Бейжанова А.Т. Қазақстан Республикасындағы туризм саласындағы маркетингтің дамуы. // Вестник КазНУ: серия экономическая. - 2004. - № 4 -б. 52-53.
5 Борисова Ю.Н Маркетинг в туризме. М.: Рос. Межд. Академия туризма, 1996.-56 6.
6 Введение в бизнес туроперейтинга / под ред. Айгистовой О.В. М.: Рос. Межд. туризма, 1997. - 64 б.
7 Голубков Е.П. Маркетинпстратегии, планы, структуры. - М.: Дело, 1995. -1926.
8 Дурович А.П. Маркетинг в туризме. Минск: НПЖ «Финансы, учет, аудит», 1998.-199 6.
9 Жих Е.М., Панкрухин А.П., Соловьев В.А. Маркетинг: как завоевать рынок? - Л.: Лениздат, 1991.- 250 6.
10 Кабушкин Н.И. Менеджмент туризма: учебное пособие. ~ Минск: БГЭУ, 1999.-144 6.
11 Котлер Ф. Маркетинг: Гостеприимство и туризм. Учебник для вузов/ пер. с анг. под ред. Р.Б.Ноздревой. - М.: ЮНИТИ, 1998. - 787 6.
І2 Маркетинг. Учебник под ред. Романова А.Н. М.: Банки и биржы,
ЮНИТИ, 1995.-560 6.
13 Нысанбаев С.Н., Садыханова Г.А. Маркетинг негіздері. - Алматы: Қазақ университеті, 2000. -1116. ]
14 Основы менеджмента туризма / под ред. Квартального В.А. М.: Финансы и статистика, 2001. - 125 6. Ц
15 Пузикова Е.П., Честпиков В.А. Международный туристический бизнес. М.: 1997.-35 с. Л\ /7
16 Сапрунова В.Б. Туризм: Эволюция. Структура. Маркетинг. - М.: Ось, 1997. -896
17 Шеденов У.К., Ильясов Д.Қ. Теория маркетинга и менеджмента в сфере услуг. Алматы: Қазақ университеті, 2002. - 150 б.
18 Ілиясов Д.Қ. Маркетинг: теориясы мен практикасы. Алматы: Қазақ университеті, 2002. - 222 б.
19 Экономика современного туримза / под ред. Карповой. М.: Финансы и статистика, 1998. - 225 б.
20 Юрик Р.А. Маркетинг как необходимый инструмент управления турфирмой. // Маркетинг в Росии и за рубежом. - 2004. - № 2 - 6. 109-118.
2 Алтынбаева Б.А. Рынок туристических услуг. Учебное пособие: Основы рыночной инфраструктуры. - Алматы: Экономика, 1997. - 125 б.
3 Багиев Г.Л., Тарасевич В.М. Маркетинг. СПб: СПБУЭФ, 1996. - 74 б.
4 Бейжанова А.Т. Қазақстан Республикасындағы туризм саласындағы маркетингтің дамуы. // Вестник КазНУ: серия экономическая. - 2004. - № 4 -б. 52-53.
5 Борисова Ю.Н Маркетинг в туризме. М.: Рос. Межд. Академия туризма, 1996.-56 6.
6 Введение в бизнес туроперейтинга / под ред. Айгистовой О.В. М.: Рос. Межд. туризма, 1997. - 64 б.
7 Голубков Е.П. Маркетинпстратегии, планы, структуры. - М.: Дело, 1995. -1926.
8 Дурович А.П. Маркетинг в туризме. Минск: НПЖ «Финансы, учет, аудит», 1998.-199 6.
9 Жих Е.М., Панкрухин А.П., Соловьев В.А. Маркетинг: как завоевать рынок? - Л.: Лениздат, 1991.- 250 6.
10 Кабушкин Н.И. Менеджмент туризма: учебное пособие. ~ Минск: БГЭУ, 1999.-144 6.
11 Котлер Ф. Маркетинг: Гостеприимство и туризм. Учебник для вузов/ пер. с анг. под ред. Р.Б.Ноздревой. - М.: ЮНИТИ, 1998. - 787 6.
І2 Маркетинг. Учебник под ред. Романова А.Н. М.: Банки и биржы,
ЮНИТИ, 1995.-560 6.
13 Нысанбаев С.Н., Садыханова Г.А. Маркетинг негіздері. - Алматы: Қазақ университеті, 2000. -1116. ]
14 Основы менеджмента туризма / под ред. Квартального В.А. М.: Финансы и статистика, 2001. - 125 6. Ц
15 Пузикова Е.П., Честпиков В.А. Международный туристический бизнес. М.: 1997.-35 с. Л\ /7
16 Сапрунова В.Б. Туризм: Эволюция. Структура. Маркетинг. - М.: Ось, 1997. -896
17 Шеденов У.К., Ильясов Д.Қ. Теория маркетинга и менеджмента в сфере услуг. Алматы: Қазақ университеті, 2002. - 150 б.
18 Ілиясов Д.Қ. Маркетинг: теориясы мен практикасы. Алматы: Қазақ университеті, 2002. - 222 б.
19 Экономика современного туримза / под ред. Карповой. М.: Финансы и статистика, 1998. - 225 б.
20 Юрик Р.А. Маркетинг как необходимый инструмент управления турфирмой. // Маркетинг в Росии и за рубежом. - 2004. - № 2 - 6. 109-118.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
География факультеті
Туризм кафедрасы
Курстық жұмыс
ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТІҢ СИПАТТАМАСЫ
Орындаушы:
3 курс студенті __________________________________ Алекбарова Г.Н.
(қолы, күні)
Ғылыми жетекші,
г.ғ.к. ___________________________________ _________ Сабиров Д.З.
(қолы, күні)
Норма бақылаушы _______________________________ Байжокенова А.М.
(қолы, күні)
Қорғауға каф. меңгерушісімен
жіберілді, т.ғ.к. _______________________ Артемьев
А.М.
(қолы, күні)
Алматы, 2010
ЖОСПАРЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТЩ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Туризм саласындағы маркетингтің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .5
1.2 Туризм саласындағы маркетингтің
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
2 ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТІҢ ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕСІ
2.1 Қазіргі заманғы туристік
индустрия ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.2 Шетелдік-тәжірбені туризм саласындағы
маркетиніте
қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 22
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТІ ДАМЫТУ ЖӘНЕ
ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасында туризм саласындағы маркетингтің
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
3.2 Қазақстан Республикасындағы туристік кәсіпорынның маркетингтік
іс-
әрекетінталдау ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..40
КІРІСПЕ
Қазақстандық және шетелдік азаматтардың әртүрлі туристік қызметтерге
қажеттілігін қанағаттандыру үшін кең мүмкіндіктерді қамтамасыз ететін
қазіргі заманғы тиімділігі жоғары және бэсекеге қабілетті туристік кешен
құру, саланы дамытудың экономикалық және қүқықтық тетіктерін әзірлеу әрі
Қазақстанның туристік өнімінің сапасын қамтамасыз ету біздің алдымызда
тұрған ең маңызды мәселелердің бірі болып табылады.
Туризм элемдік экономикада басты рольдердің бірін атқарады.
Дүниежүзілік Туристік Үйымның (ДТҰ) деректері бойынша ол элемдік жалпы
үлттык өнімнің 10 бөлігін, халықаралық инвестициялардың 11 пайызынан
астамын, элемдік өндірістегі эр бір 9 шы жұмысшы орнын қамтамасыз етеді.
1993 жылы Қазақстан Республикасы Дүниежүзілік туристік ұйымға нақты мүше
болып кірді.
Біздің дэуірімізге дейінгі үшінші мыңжылдықта басталған Үлы Жібек
жолының құрылуы мен дамуы Қазақстан туризмінің тарихи алғы шарттары болып
табылады.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстанда қазіргі заманғы инфрақұрылым
салаларының дамуына, соның ішінде туризмге үлкен мән беріледі. Туризм елдің
түтас өңірлерінің экономикасына белсенді ықпал етеді. Туризм саласында
шаруашылық жүргізуші субъектілердің қүрылуы мен жүмыс істеуі жол көлігінің,
халыққа сауда, мәдени, дәрігерлік қызмет көрсетудің дамуымен тығыз
байланысты.
Қазақстанның тәуелсіздік алуы туристік қызметті реттеу мен халықтың
тарихи және мәдени мүрасын жаңғырту үшін негіз боп қаланды. Туризмнін тез
және түрақты өсуін, оның қоршаған ортаға, экономиканың барлык саласына және
қоғамның эл ауқатына күшті ықпалын назарға ала отырып, Үкімет туризмді
Қазақстан экономикасының маңызды секторы деп анықтады.
Қазақстанның мәдени - тарихи және демалыс зоналарын жетілдіру мен
сақтауға, саланың ғылыми - эдістемелік қамтамасыз етілуіне, кадрларды
дайындауға үлкен мән бөлінетін болады.
Туристік қызмет кәсіпорын шаруашылық эрекетімен ғана шектеліп
қоймайды, ол әр түрлі қоғамдық және кәсіби ассоциациялар мен
бірлестіктердің,аймақтық, ұлттық, халықаралык институттар, мемлекеттік және
мемлекет аралық реттеу үйымдарының қызметімен өте тығыз байланысты болады.
Туристік сапардағы адамдар қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталған барлық
осы элементтер әрекетінің жиынтығы туризмнің элеуметтік - экономикалық
құбылыс ретіндегі түсінігін қалыптастырады. Туризм қүрылымдарынын әр
қайсысы өзінің нақты функциясын жүзеге асырғанда маркетинг концепциясын
қолданады, сол арқылы ғана өз қызметінің тиімділігін арттырып, өзіне және
қоғамға белгілі бір пайда алып келе алады. Бүл дәрежеге жету үшін туристік
саламен байланысты кәсіпорындар туризмдегі маркетингті теориялық түрғыдан
жан жақты зерттеп, тәжірибеде қолдануы қажет. Ал бұл бағыттар біздің
елімізде салыстырмалы түрде жаңадан пайда болып, дамып келе жатқан соң,
теориялық дайындығы мықты, кәсіпқой мамандар жетіспейді, туризмдегі
маркетинг Қазақстан мысалында тіпті жаңа бағыт болып табылады. Сондықтан,
аталған сала бойынша маркетинг тұрғысынан теориялық зерттеу жургізіп,
тэжірибеге енгізу, еліміз үшін өте пайдалы да, "әдемі" де саланы дамытуға
өз үлесімізді қосумен бірдей.
Зерттеу жүмысының мақсаты. Тақырыпты теориялық түрғыдан жан жақты
зерттеу, туризм рыногы мен маркетингтік қызметтің қазіргі уақытта
қалыптасқан жағдайын қарастыру мен Қазақстан туризм саласының даму жолына
және оның маркетингпен байланысына қатысты ғылыми көзқарас қалыптастыру.
Жұмысты жазу барысында салыстыру, эксперттік, графикалық, статистикалық
талдау әдістері қолданылды.
Аталган мақсатца жету үшін алга қойылган. мәселелер, ҚР туристік
рыногын зерттеу, оның зерттеу қарқынын анықтау, туристік саланың дамуындағы
маркетингтің ролін айқындап, қазіргі жай күйі мен даму болашағын қарастыру.
Зерттеу пәні - туризм саласындағы маркетинг.
Зерртеу объектісі - ҚР туризм рыногы және оның дамуындағы маркетингтік
қызметтің атқаратын ролі.
Ғылыми жүмыстыц тоериялыц және методологиялыц негізі осы саладағы
отандық және шетелдік авторлар еңбектері, ҚР статистика агенттігінің
мэліметтері, отандық және шетел жариялымдары және интернет жүйесі болып
табылады.
Аталган тақырыпта жүргізілген зерттеу жұмысының жаңалыгы. ҚР туризм
саласындағы маркетингтің дамуын қазақстандық туристік өнімін халықаралық
рынокқа үсыну түрғысынан зерттеу жүргізу.
Ғылыми жүмыстың тәжірибелік маңызы. Туризмнің дамуы барлық жақтан
қарап келгенде де тек оң әсерін тигізеді. Мысалға, мұнай өнеркәсібі
қоршаған ортаны қатты ластайды, жергілікті тіршілікке үлкен зиянын
тигізеді.
Ал, туризм саласы, керісінше табиғаттың тазаруы мен күтілімін талап
етеді, осыдан туристік кәсіпорындар қызметі тек жалпы экономикаға емес,
сонымен қатар, қоршаған ортаға да өз пайдасын тигізеді. Қазақстанның туризм
потенциалы өте жоғары деңгейде және оны қолданып дамыту үшін, бұл салаға
кәсіпқой менеджмент пен маркетинг ендірілуі қажет.
Зерттеу жүмысына байланысты ғылыми жариялымдар әл-Фараби атындағы
ҚазҰУ-нің экономика және бизнес факультетінің жас ғалымдар мен
студенттерінің 58-ші және 59-шы ғылыми-теоретикалық конференциясының
материалдарында жарыққа шықты.
Ғылыми жүмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен және қорытындыдан түрады.
1. ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТЩ СИПАТТАМАСЫ МЕН ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕСІ
1. Туризм саласындағы маркетингтің ерекшеліктері
Қызмет көрсету сферасының маркетингі қажетті жерде, қажетті уақытта
және өткізуді ынталандыруда қажетті бағамен түлынушыларды Қызметтермен
қамтамасыз етуге бағытталған. Қызметтер маркетингі клиенттердің
қажеттіліктерін қанағаттандыру мен анықтауға арналған ңызметтерді
орналастыру, жылжыту және өңдеу кезеңдерінен тұрады. Ол екі мақсатқа жету
үшін бағытталған: қызметтер өндірушілерді бағалау және таңдауда
түлынушыларға көмек көрсету және тұтынушыларды толық қанағаттандыру арқылы
қызметтер рентабельдігін қамтамасыз ету.
Дәстүрлі маркетинг пен қызметтер саласындағы маркетингтің ортақ
принциптеріне келесілер жатады:
- He өткізе аламыз, соны өндіру;
- Жаңа тауар (қызмет) шығара отырып, түлынушыларды ынталандыру;
- Тиімділік пен пайдалылық принципі;
- Маркетингтік үрдістің барлық кезеңдерінде әлеуметтік факторды
ескеру.
Бірақ қызметтер сферасында басты орынды әлеуметтік факторды ескеру
қажеттілігі алады. Өйткені, біріншіден, қызметтер өндірушілер тікелей
әлеуметтік ортаны құрайды. Екіншіден, қызметтер маркетингі эдеуметтік
жұмыстың ерекше түрі ретінде қарастырылады.
Қызметтер маркетингінің негізгі міндеті - рынокқа жаңа қызметтерді
жылжыту мен ескірген қызметтерді есепке ала отырып, қызметтерді өткізу және
өндіру бойынша кешенді кызметті ұйымдастыру. Бүл міндеттің Шешімі келесі
маркетингтің арнайы қызметтерімен толықтырылады:
- Қызметтер рыногын зерттеу және зерттеу нәтижелеріне талдау жасау;
- Қызметтерге деген тұгынушылардың сүраныстарын және әлуетті
сұраныстарын анықтау;
- Қызметтерді өткізу және өндірісті жоспарлау;
- Баға саясатын жасау;
- Қызметтер саласындағы кәсіпорынның имиджін қалыптастыру
Әр түрлі қызметтер түрлерінің көбіне қарамастан оларды тауардан
ерекшелендіретін төрт сипаттамасы бар. Олар: қолға үхтап көруге болмайды
(материалдық емес сипаты); біртұтастық, яғни өндіріс пен қызметті түтынудың
біртұтастығы; сапалық түрақсыздығы (сапа бірқалыпты болмайды және өзгеріп
түрады); қызметтерді сақтауға, тасымалдауға болмайды.
Қызметтер жоғарыдағы көрсетуі бойынша қызметті өндіруші өзінің
маркетингтік қызметінде жетістікке жетудің кілті болып табылатын қызмет
және оның түрлері арасындағы бірнеше тәуелділікті ескеруге жэне нықтауға
мүмкіндік береді.
Жалпы қызметтер маркетингінің маңызы қызметтер рыногының ерекшеліктері
мен қызметтердің сипаттамаларына негізделеді. Қызметтер рыногының
ерекшеліктері екі айрықша аспектіден тұрады: 1) қызмет көрсетілмей түрып
болмайды; 2) көптеген жағдайларда қызметтерді көрсету өндірушінің арнайы
білімі мен іскерлігін талап етеді [3].
Қызмет маркетингінде басты орынды маркетинг кешенін құруға береді.
Тауарлық саясатты қүруда қызметтер - тауарының 4 деңгейін бөліп
қарастырамыз:
1. қызмет - негізгі өнім, яғни түтынушылардың проблемаларын шешетін эр
түрлі қызметтер жиынтығы;
2. қызметтер - қосымша тауарлар, яғни тұтынушыларға негізгі өнімді
қолдану үшін тұтынушыларға қажетті қызметтер;
3. қызметтер - бірге жүретін тауарлар, яғни негізгі тауарларды
қолдайды;
4. жалпы айтқанда қызмет тауар ретінде негізгі, қосымша және бірге
жүретін тауарлар.
Жаңа қызметті жасау үрдісі келесідей кезеңдерден түрады:
1. идеяны сүзіп алу.
2. идеяны таңдау.
3. жаңа қызмет тркырымдамасын жасау және оны тексеру
4. маркетинг стратегиясын қүру
5. бизнес-талдау
6. қызметті жасау
7. сынақ маркетингі
8. коммерциализация
Қызметтерді жобалауда өндірушілер келесі факторларды ескеруі қажет:
- негізінен қызмет көрсететін кәсіпорынның орналасуы тұтынушылардың
орналасуына байланысты анықталады;
- клиенттердің қажеттілігі мен қалауы эдетте тиімділікті ойлаудан
бұрын
болуы мүмкін;
- жүмысты календарлық жоспарлау негізінен тұтынушыға байланысты;
- қызметтердің сапасын анықтау және өлшеу қиындыққа соқтырады;
- жұмысшылар тұтынушылармен тіл табыса алуы керек;
- өндірістік күштер эдетте түтынушылардың жоғары сұранысы арқылы
есептеледі;
- жүмысшылардың еңбек тиімділігін өлшеу қиын, өйткені төменгі
өнімділік
қызметкерлердің жаман жүмысы салдарынан емес, тұтынушылық сұраныстың
болмауынан болуы мүмкін,
- қызмет көрсету аясында істейтін кәсіпорындар бірдей
болмайды(авиакомпниялардан басқасы);
- кейдүнн қызметтер аясында маркетинг пен өндірісті бөлу қиындыққа
соқтырады.
Осы факторлардың арасындағы ең негізгісі қызмет көрсету орнының
тұтынушыларға максималды жақын болуы. Қызметтерді жобалауда осы факторларды
ескерсе кәсіпорынның қызмет көрсету үрдісін жақсартуға мүмкіндік береді
[1].
Рынокқа шығарылған кез келген қызмет біртіндеп өзінің бэсекеге
қабілеттілігін жойып, рыноктан шығады. Қызметтердің рынокта болу кезеңі
қызметтердің өміршеңдік кезеңі деп аталады.Өміршеңдік кезеңінің сараланған
деңгейіне және талдау толықтығына байланысты оны 4,5 немесе 6 фазаға
бөледі. Қызметтің өміршеңдік циклы құрылу, ену, өсу, кемеліне жету,
толықтыру және қүлдырау фазаларынан тұрады. Құрылу фазасында өндіруші
ізденеді, рынокта бұрыннан бар қызметтерден артықшылығы ерекше бір
тұтынушыға құндылығы бар жаңа қызметті рынокқа енгізуге дайындалу. Ал
енгізу фазасында осы қызмет туралы түлынушылардың хабардар болуын
қамтамасыз ету керек. Ол үшін жарнамалық кампаниялар қолданылады. Өсу
фазасында жарнама мен үгіттеу, өтімді ынталандыру акцияларын жүргізу
маңызды. Кемелдену фазасында бәсеке күшейеді. Бүл күресте жеңу үшін
түтынушыларға жеңілдіктер жасау, оларды марапаттау және т.б. қолдану
орынды. Толықтыру фазасында бэсеке күрделіленгенде маркетингтік шығындары
көбейеді, біл өз кезегінде маркетингтік шығындар қүрылымында жарнамалардың
үлес салмағын көбейтеді. Жарнама көбейіп кеткенде, қызметтерді өткізу
көлемі қүлдырау фазасына тэн пайда бірден төмендеп кетеді. Мұндайда
өндіруші келесі шешімдердің біреұін кабылдауға xvoa келеді:
- қызметті өндіруді доғарып, рыноктан кету;
қызметіне жаңа сипат беріп, рынокқа қайта шығу; қызметін басқа рынокта
көрсету [1 кесте].
Кесте 1 - Қызметтердің өміршеңдік циклының фазаларына сипаттама [4]
Енгізу Өсу Кемеліне Қулдырау
жету
Сұраныс Төменгі Жоғарғы Түрақтанады Бірден
деңгеиде қарқынмен өседі төмендеу төмендеиді
байқала
бастайды
Бәсеке Фирма- Алғашқы бэсе Күшті жэне Бэсекелестік
монополист келестер пайда бағалық күрестерден шығу
бола бастайды. күрес
Бәсеке элсіз. түршде боладыжолдарын
іздестіре
бастайды
Марке Дифференциа Дифференциа Төмен Дифферециация
тинг стра ция ция және төмен шығындр
тегиясы шығындар
жалғасы
Баға қаймақты қаймақты сүзіп Жеңілдіктер шығын
стратегия сүзш алу алу саясаты дщ жетекшісі
сы саясаты және т.б. икемді жүиесісаясаты
бағалық саясат қолданылады
түрлері
Пайда Болмайды Өседі Тұрақталад Төмендейді
ы немесе
төмендеу
байқалады
Өткізу Әлсіз Өсу Тұрақталады Қысқарады
Жарнама ақпараттық Агрессивті Жалпы Ақпараттық
және
Кейбір ғалымдар бір уақытта рынокта келесі қызметтер тобы болуы керек
деген: негізгі - өсу кезеңіндегі және кәсіпорынның негізгі пайда табатын
қызметтері, қолдаушы - кемеліне жету кезеңінде сатудан түскен пайданы
тұрақтандыратын қызметтер; стратегиялық - кәсіпорынның болашақ пайдасын
қамтамасыз ететін қызметтер, тактикалық - өсу және кемеліне жету кезеңінде
болатын негізгі тауар топтарын сатуды ынталандыратын қызметтер, Маркетинг
саласындағы италияндык ғалым А. Фалио өнім ассортиментінің тиімді қатынасы
фирма шығаратын барлық тауардың өсу кезеңінде - 15-25%, кемеліне жету - 50-
60%, құлдырау -30%, енгізу - 5 - 10%, болса, онда өнім сұрыптамасының
қатынасы оңтайлы деп санайды \7].
Фирмалардың сүрыптамалық саясатында рыноктан кететін, құрылып жатқан
қызметтер мен өнімдер топтары ескерілуі қажет.
Тәжірибе көрсеткендей, тауарлар мен қызметтердің негізгі тобын 73-85%
рынокта айналыста бар тауарлар мен қызметтер құрайды.
Алғаш рет туризмде маркетинг терминологиясын, принципін, концепциясын
қолдануды 1971 жылы Криппендорф ұсынған. Бұрынғы әдебиеттерде туризм
қызметінің феномендері және анықтамалары сипатталады. Туризм 1950 жылдан
бастап тез дамып келеді. Бүл кезеңде, сатушылар рыногын жасау үшін,
туристік қызметтерге деген сұраныс көбінесе қолжетімділік
мүмкіншіліктерінен асып кету беталысын алған, және бұл жағдай рынокқа
бейімделген қатынастарға үйрену үшінжәне сату техникаларын жылжыту үшін
қолайсыз болды .
Туризм индустриясы көптеген шағын және орташа кәсіпорындармен
сипатталады. Олардың қазіргі кездегі маркетингтік қүралдарды қолданатын не
ноу-хауы, не тәжірибесі жоқ және осы жүмыстарды атқаруға адам жалдайтын
қаражаты жоқ. Олар тек қана жоспарсыз жарнама, өткізуді және рынокты
зерттеу мен өнім жетілдіру эрекеттерін жасап жатады. Бәсекенің күшеюі және
клиенттердің талаптарының көбеюі туристік ұйымдардың көпшілігінің
маркетингке бас ұруына алып келеді.
Бэсекелестіктің күшеюі және туристік кызметке деген клиенттердің
талаптарының көбеюі туристік ұйымдардың көпшілігінің маркетингке бас үруына
алып келеді, яғни бәсекеклік күресте жетістікті қаматамасыз ету және сыртқы
орта өзгерістеріне бейімделуі үшін стратегиялық маркетингтік жоспар құрды
[2].
2. Туризм саласындағы маркетингтің мәні
Туристік фирмалардың маркетингті қолданудың маңыздылығы оның пайда
болуын қамтамасыз ететін жағдайларды жасаумен жоғарылайды, рынокты
қалыптастыру, экономикалық еркінділік, бәсекелестің дамуы. Туристік
қызметтегі маркетинг концепциясы:
- Рынокты зерттеу және болжау;
- Рынокта туристік өнімді тарату эдістерін өңдеу;
- Тиімді баға саясатын анықтау;
- Ақпараттық қамтамасыз ету жүйесін қүру; ^Маркетинг жоспарын өңдеу.
Туристік маркетинг дегеніміз - ірі туристік ұйымның туристік
экскурсиялық қызметтің жаңа, тиімдірек түрін жасауда және оны жасап, өткізу
арқылы, ол туристік өнімнің сапасын жақсарту негізінде пайда табуға
бағытталған қызметін ұйымдастыру және басқару жүйесі.
Туристік маркетингтің негізгі қызметтері - рекреациялық мұқтаждықты,
сүранысты, монопольды және коммерциялық бағаны, рынокты сегменттеуді
қалыптастыруға бағытталған эрекет.
Туристік маркетингтің қызметтеріне келесілер жатады:
- Рыноктық сүранысты анықтау;
- Өнімнің оңтайлы ассортиментін анықтау;
- Өндірістің қүрылымын анықтау;
- Тиімді шешімдерді қабылдау;
- Өткізу саясатын жасау.
Кейбір авторлар туристік маркетинг анықтамасына жаһанды мэн береді.
Мысалы, швейцариялық маман Е. Крипендорф: Туристік маркетинг-туристік
кәсіпорындардың қызметін, сонымен қатар, аумақтық, ұлттық және халақаралық
жоспарлар бойынша, туризм аумағындағы жеке және мемлекеттік саясатты жүйелі
түрде өзгерту және координациялау. Мұндай өзгертулердің мақсаты -
түтынушылардың белгілі бір топтарының қажеттіліктерін неғүрлым толығырақ
қанағатандару [9].Туристік өнім ең алдымен жақсы сатып алынуы керек.
Туристік маркетинг осы мақсатқа жетуге бағытталған бірінен кейін бірі
жасалатын қызметтерден тұруы керек. Осыған орай туризмдегі маркетингтің
ойға сиятын және негізделген анықтамасы келесі деп айтуға болады.
Туристік маркетинг дегеніміз - ұсынылатын қызметтерді, нарықтағы
сүранысы бар және оны фирма осы қызметті өндіре отырып, өзіне пайда алатын
және бэсекелестерден тиімдірек жасайтын кызметтермен үздіксіз ұқсату
жүйесі.
Туристік өнім деп, туристік саяхат кезінде туристің қажеттілігін
қанағаттандыру үшін қажет қызметтер мен заттар жиынтығын айтамыз. Туристік
өнім үш элементтен түрады.Оны 1-суреттен көре аламыз.
Сурет 1- Туристік өнімнің қүрылымы [11].
Туристтердің туристік өнімнің әрбір элементі бойынша шығындарының
қүрылымы: тур - 50%; қосымша қызметтер - 30%; тауарлар - 20%.
Тур деп- туристік өнімнің біріншілік (міндетті) бірлігі. Ол
туроператордың еңбегінің өнімі, белгілі бағытқа, белгілі бір мерзімге
клиентке біртұтас беріледі.
Тауарлар туристік өнімнің материалды бөлігінен түрады. Олар: туристік
карталар мен қала жоспары, буклеттер, кәдесыйлар, туристік қүрал-жабдықтар
және т.б.
Қосымша туристік - экскурсиялық қызметтер жолдама немесе ваучердің
құнына кірмейді. Оларға жататындар: телефон, пошта, заттарды сақтау, ақша
айырбастау, қосымша тамақтану, ойын-сауық және т.б.
Туризм өзінің негізгі сипаттамалары бойынша шаруашылық қызметтердің
басқа түрлерінен айырмашылығы жоқ. Сондықтан, туризмде қазіргі кездегі
маркетингтің барлық бөлімдері қолданыла алады.
Бірақ туризмнің бір ерекшелігі бар, онда тек қызметті ғана сатпайды,
сонымен қатар, тауарларды сатады (мамандардың айтуынша, туризмдегі
қызметтердің үлесі - 75%, тауарлардың - 25%).
Еңбектің нақтырақ нәтижесі бар дәстүрлі өндірісте маркетинг нақтырақ
мэн алады. Туризмде қызмет нэтижесі болып туристік өнімтабылады.
Туристік өнімнің бірнеше ерекшеліктері бар:
Біріншіден, туристік өнімге деген сүраныс бағаға және табысқа
байланысты икемді. Бірақ саяси және әлеуметтік факторларға байланысты болып
келеді.
Екіншіден, сүраныстың маусымдық ауытқуына байланысты, толықсып кету
феномені орын алады. Осының нәтижесінде нақты туристік аумақтар бөлініп
шығады.
Үшіншіден, туристік өнімді үсыну икемсіз өндіріспен ерекшеленеді. Олар
тек қызмет көрсету орнында тұтынылады. Қонақ үй, эуежай, демалыс базасы
демалыс маусымының соңында басқа жерге ауыстырылуы мүмкін емес.
Төртіншіден, туристік өнім көптеген кәсіпорындармен жасалады. Олардың
эрқайсысының бөлек жұмыс жасау тэсілдері және эр түрлі коммерциялық
мақсаттары болады.
Туристік өнімнің ерекшеліктері туризмдегі маркетингке әсер етеді.
Маркетингтің бір анықтамасы жоқ сияқты, туризмдегі маркетингтін белгілі бір
анықтамасы жоқ. Әлемдік туристік үйымның (ӘТҰ) турист түсінігіне деген
анықтамасына сүйене отырып, француз мамандары Р. Ланкар мен Р. Олльенің
туристік маркетинг деп, қойылған мәселелерді зерттеу, талдау, және шешу
үшін жасалатын негізгі тэсілдер мен эдістер жиынтығы. Бүл тэсілдер мен
эдістер психологиялық және элеуметтік факторлар жағынан адамдардың
қажеттіліктерін неғүрлым толық қанғаттандыру, туристік үйымдардың
(кәсіпорындар, бюролар мен агенттіктер) жүмыс жасауының қаржылық жағынан
неғұрлым рационалды тэсілдерін анықтауға бағытталуы керек [8].
Әлемдік туристік үйым туристік маркетингтің 3 негізгі қызметтерін
бөліп көрсетеді:
Клиенттермен байланыстарды үйымдастыру - клиенттерді
ұсынылып отырған демалыс орны және онда бар сервистік қызметтер
мен күтілген пайда олардың қажеттіліктеріне толығымен сәйкес
келетінін айтып, сендіру;
Даму - өткізу жаңа мүмкіншіліктер алып келетін жаңалықтар
енгізу, сонымен қатар, бұл жаңалықтар әлуетті клиенттердің
қажеттіліктеріне сәйкес келуі керек;
Бацылау - қызметтерді рынокқа жылжыту бойынша қызметтерін
талдауды мақсат етеді.
Манилада өткен туризм жөніндегі дүниежүзілік конференцияда (1980ж.)
туризмге толық анықтама берілген. Мүнда туризм тек экономикалық емес,
сонымен қатар, элеуметтік, мәдени, экологиялық және саяси маңызы бар деп
айтылды. Осы анықтамаға орай туристік маркетингті осы айтылған факторлардың
барлығын ескере отырып дамыту керектігін айта кеткен жөн.
Отандық және шетел практика мен теориясында маркетингтұжырымдамасын
қолданудың бірыңғай көзқарасы жоқ. Егер біз туризмдегі маркетингті жүйе
ретінде қарастырсақ, ол белгілі бір құрамдас бөлшектерден түратынын
үмытпауымыз керек. Оларды бөліп және өзара байланысын қарастырғанда,
туристік кәсіпорындағы маркетинг тұжырымдамасын қолданудың негізгі
контурларын 2-суреттегідей сызып көрсетуге болады.
Сурет 2 - Туристік кәсіпорындағы маркетинг тұжырымдамасын қолдану
[15].
Маркетингтік қызметтің үрдісі рыноктық мүмкіншіліктерді талдаудан
басталады. Бұл мэселе маркетингтік зерттеулер кешенін жасау арқылы
шешіледі. Оның нэтижесі болып туристік фирма қызметінің перспективаларын
анықтауға кажетті нақты ұсыныстар беру.
Маркетингтік мүмкіншіліктерді анықтау туристік фирманың перспективалық
рыноктарын таңдауға мүмкіншілік береді. Бүл маркетингтік іс-әрекеттерді,
рыноктың барлығына істемей таңдаулы рынок тобына істеуге мүмкіншілік
береді. Маркетингтік қызметтің үрдісі рыноктық мүмкіншіліктерді талдаудан
басталады. Бүл мэселе маркетингтік зерттеулер кешенін жасау арқылы
шешідеді. Оның нэтижесі болып туристік фирма қызметінің перспективаларын
анықтауға қажетті нақты ұсыныстар беру.
Маркетингтің негізгі мәселелерінің бірі болып туристік қызметті
максималды жоспарға сэйкес жасау. Ол оңтайлы маркетингтік стратегияны
таңдау арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан, маркетингтік қызметтегі
белгісіздік пен тэуекелділік деңгейі төмендейді және ресурстардың
маңыздыбағыттарда шоғырлануы орын алады. Стратегиялар бағдарламаларда
нақтыланады [10].
Маркетингтік стратегияны практикалық қолдану құралдарды таңдаумен
байланысты. Сондықтан, маркетингтік қызметте маркетинг кешенін қүру маңызды
орын алады. Бүл мақсатты рынокқа әсер ету үшін қолданылатын қүралдардың
жиынтығы. Туристік фирмада сәтті қызмет ететін маркетинг кешенінің негізгі
элементтері болып табылады.
Жаңа туристік қызмет түрлері, жаңа компаниялардың пайда болуы, олардың
өсуі осы аумақта бэсекелестіктің күшеюіне әкеледі. Осымен қазіргі сервис
компанияларының корпоративтік стратегияларын құрушы және жүзеге асырушы
құралы ретінде қызметтер маркетингіне жоғары ықылас түсіндіріледі. Салтты
түрде кешенді жақындау маркетингтік іс-әрекетті қүруды төрт негізгі бағыт
бойынша (4Р) өнім, баға, тарату және жылжыту жөнінде шешімдер қүрумен
байланысты болады. Бірақ мүндай маркетинг қүралдарының жинағы қызметтер
рыногы ерекшеліктерімен сипатталатын қызмет көрсететін шаруашылық
субъектілердің жемісті іскерлігі үшін жеткіліксіз. Алғаш рет мүндай
жағдайды Бернард Бумс және Мери битнер батыс маркетологтары атап өтті.
Мәселен, маркетингтің 4Р салтты кешеніне туристік қызметтер үшін
персонал, орта және үрдіс сияқты 3 элементті қосты. Оларды ескерусіз
қызметтер көрсететін фирма ү_зақ мерзімді жеміс бәсекелестік
артықшылықтарға ие бола алмайды [13].
Тауар. Туризм индустриясында туристік өнімді өңдеудің жүйелік
бағдарламалары бар ірі корпорациялар айналысады.
Жаңа өнімді өңдеу бірнеше кезеңдерден тұрады. Ең алдымен туристік
компания туристік өнімді өңдеудің стратегиясын қалыптастырады, өз кезегінде
өнімді жаңарту, яғни өнім қүру үшін ресурстарды тарату, өнімдерді
модификациялау, талап етілген өнім түрін бекіту.
Стратегияны анықтағаннан кейін идеяны сүзіп алу басталады. Көптеген
фирмалар морфологиялық талдау, іздеу матрицасын, миға шабуыл және
т.б.құралдарды қолданады. Содан кейін идеялар түжырымдамаларға айналады.
Келесі кезең туристік фирмалардың өнімдерін өңдеу - бұл бизнес
-талдау, яғни алғашқы және екінші ретті сатулар болжамданады, бағалар мен
алынатын пайда жоспарланады. Кейін өнімді алдын-ала сынау жүргізіледі. Бұл
кезең қымбат және көп уақытты талап етеді.
Егер жаңа туристік өнім стратегиялық жоспарада қолдау тапса,
фирмалардың қызметінде жаңа туристік өнімді коммерцияландыру кезеңі келеді,
яғни рынокқа енгізу. Кейбір туристік компаниялар венчурлік кәсіпорындарды
тартып, жаңа өнімнің бөлімшелерін құрады немесе жаңа өнім бойынша
менеджерлер ұстайды.
Идеяны сүзіп алу, рынокқа шығару және туристік өнімдерді орналастыру
үшін көп уақыт керек.
Жаңа өнімді жоспарлаудың негізгі бөлігі, яғни туризм индустриясында
маркетинг стратегиясын қү-ру сауда маркаларын қонақ үй торлары,
әуекомпаниялары және туристік оператор белсенді түрде құрады. Ірі
компаниялар әр түрлі сауда маркаларына байланысты эр түрлі рынок
сегменттерінде қызмет етеді.
Туристік қызметтер аумағындағы тауар саясатының өзгешелігі жоғарыда
айтып өткендей, қызметтердің материалдық өнімдерден келесі жалпы белгілі
ерекшеліктерімен түсіндіріледі: сезілмеушілігі, өндірушіден бөлінбеуі, сапа
түрақсыздығы және сақтау қабілетсіздігі. Қызметтер сапасы бойынша
жылдамдық, білгірлік, әдептілік, қамқоршылық, тауарлар жекеленуі сияқты
параметрлерге сэйкес ерекшеленеді [17].
Тұтынушы күтуі туристік қызметтің құрылуы, персоналдың қаншалықты
дайындығы, ынталандырылуы мен бақылануына тәуелді ақталады. Қызметтің
жекелей үсынылуына қарай оның жүзеге асырылуы үйымдағы көптеген адамдардың
жүмыстарына тэуелді болады. Сол себепті туристік қызмет көрсететін
компанияның өз деңгейінде мэдениетін құру арқылы персоналдың тұтынушымен
жекелей қатынасында сапалы қызметтер көрсетуі мен талап етілетін
стандарттарға сәйкес келуін ынталандыру айрықша маңызды.
Кез келген қызмет түрін тұтыну оның өндірісімен бірге жүреді. Осы бір
уақыттылық туристік қызмет көрсететін компанияның нақты түтынушы сүранысына
қызметтерді максималды жақындату жолымен түтынушының қажеттіліктерін
неғүрлым кең қанағаттандыруға ықпал етеді. Түтынушыға жекелей туристік
қызмет көрсету бойынша мэселе сапа мен шығындарды бақылау аумағында
операциялық менеджерлер үшін ірі қиындықтар туғызумен түсіндіріледі. Егер
туристік қызмет стандартталмаған болса, онда оған стандарттарды белгілеу
қиынға түсіп, ізінше стандарттарға сәйкес келуін қадағалау ауыр болады. Осы
сипатта операциялық менеджерлер жаңа тауарларды қүруға қарағанда жаңа
қызметтерді құру кезінде көбірек роль атқарады, себебі маркетинг бойынша
менеджерлерге қарағанда тұтынушылармен олардың қатынастары жақын болуына
орай түтынушыға дейін қызметті жеткізу механикасын жақсы меңгеріп, осы
үрдісті қызметкерлер өз орындарында атқара алу мүмкіндігін анықтауға
кабілетті.
Туристік кәсіпорынның тауар саясатында маркетинг қызметінің нақты
әсері шығарылатын өнім көптүрлілігі және номенклатурасының кез келген
өзгерісі мен оның көркемделуі және көрсетілетін қызметтердің маркетингпен
келісімді жүруі арқылы рәсімдерде көрініс алып, кәсіпорынның маркетингтік
басқару принциптеріне өтуінің негізгі, индикаторы болып табылады.
Тауарларға қарағанда қызметтердің айрықша ерекшеліктерінің болуына
қарамастан олардың өткізу саясаттары тығыз байланысты.
Өткізу. Маркетинг кешенінің келесі күрамдасы туристік қызметтің
қозғалысының негізгі мақсаты өнімді тауарға айналдырып, өндіруші және соңғы
түтынушы арасындағы қашықтықты жою.
Туризм индустриясында компания қызмет аясына байланысты әлуетті сатып
алушыларды тартудың әр түрлі эдістерін қолданады.Туризм индустриясында
күшті бэсекелестік ортада көптеген туристік компаниялар эр түрлі тарату
формаларын қолданады немесе тікелей өз аймағында сатады. Туристік өнімді
өткізуде үлкен көмекті туроператорлар шығарған брошюраларды белсенді
тарататын туристік агенттіктер көрсетеді.
Туроператорлар жаңа туристік қызмет пакетін жасап, оларды түпкі
тұтынушыларға сатпас бүрын, агенттік белгілі бір бағамен сатады. Осы
агенттік торапқа тур оператормен келісім шартта отырған барлық туристік
агенттіктер кіреді [12].
Агенттік тораптың барлық мүшелеріне тур фирманың ұсынатын толық пакеті
жіберіледі (каталогтар және олардың электорндық нүсқалары, бағалық
үсыныстар, ақпараттык бюллетньдер және т.б.). агенттер барлық қажетті
акпараттық материалдармен қамтамасыз етіледі.
Маркетингтік бөлімнің кызметкерлері агенттік тораптардың жұмысы туралы
есеп жүргізіп отыруы қажет.
Агенттік тораптың қызметін ынталандыру мақсатында бонустар жүйесі
қолданылады. әрбір жіберілген турист үшін үлай жинап отырады. Анықталған
ұпайлар саны бонустық жүйеде бірінші, екніші немесе үшінші орныдар алуға
мүмкіндік береді. Бүл коммисиондық марапаттаудың өсуіне экеледі. Сонымен
туристік индустрияда маркетинг стратегиясының ү_зақ мерзімді жоспарында
туристік өнімді өңдеумен және оны нысаналы рынокқа шығарумен байланысты.
Маркетинг кешенінің келесі қүрамдасына баға және баға қүру жатады.
Туристік қызметер рыногында баға күру процессі күрделі процесс.
Қызметтердің сезілмейтіндік қасиеті осы аумақта баға қүруды күрделендіре
түседі.
Баға саясатында туристік фирмалар көбінесе екі жақындауды қолданады.
Қүралдар негізінде көрсетілген қызметтер үшін шығындарға негізделген баға
белгілеу; ал басқа қызметтер түрлері үшін сүраныс немесе бэсекелестік
негізінде баға кү_ру қолданылады.
Туристік фирма баға қүрудың белгілі бір саясатын үстана отырып, сату
көлеміне де, және түсетін пайдаға да әсер етеді. Баға көлеміне ішікі
факторлар (кәсіпорын мен маркетинг мақсаттары, маркетинг кешенінің
стратегиялары, шығындар, баға құруды үйымдастыру) және сыртқы факторлар
(рынок түрі; турөнімнің бағасы мен қүндылығы арсындағы байланыс;
бэсекелестік; экономикалық жағдай; делдалдардың мүмкін болатын реакциясы)
[14].
Баға қүру саясатына әсер ететін туркәсіпорынның мақсаттары; рынокта
көп уақыт әрекет ету, пайданы көбейту, рыноктың үлесін үлғайту, турөнімнің
сапасы жағынан жетекшілікке ие болу. Баға қүруға эсер ететін негізгі
факторлар - шығындар, түгынушылар көзқарасы, бәсекелестер бағалары. Бағаны
анықтаудың ең оңай тэсілі, ол шығындарға негіздеп баға қүру. Баға қүрудың
дүрыс тәсілі-қажеттіліктерді анықтау және турөнімнің бағасы мен тұтынушының
қүндылығының ара-қатынасын анықтау. Баға құрудағы саясатқа сондай-ақ
бэсекелестер бағасы мен олардың бағаның өзгеруіне қатысты мүмкін болатын
реакциясы. Сондықтан,бэсекелестердің бағасын зерттеу-баға құру кезіндегі
негізгі элемент болып табылады.
Баға қүруға эсер ететін төрт факторды атап өтуге болады:
1. шығындар күрылымы (баға турфирманың шығындарынан үлкен болуы
керек);
2. бағаның бэсеке қабілеттілігі;
3. түтынушылар төлеуге дайын бағалар (сүраныстың икемділігі);
4. туристік кәсіпорынның мақсаттары:
Бағаның өзгеруі сату көлеміне үлкен әсер етеді. Әдетте, төмен баға
клиенттерді қызықтырады, бірақ үлкен бағаның әсері осындай болуы мүмкін,
Зерттеулер көрсеткендей, түтынушылар қымбат қызметтердің сапасы жоғары деп
сенеді. Өйткені, түтынушылар сапаны тексеріп көре алмайды.
Баға қүру стратегиясы туркәсіпорынның перспективті мақсаттары мен оның
жалпы даму бағыттарымен үштас болуы керек. Бүларға: максималды пайда табу,
өздерінің түрақты клиенттер шеңберін құру, бэсекелестерді жеңу жатуы
мүмкін.
Қаймақтарын сүзіп алу стратегиясы турөнімге жоғары баға орнатумен
байланысты. Бүл жаңа турөнім жасағанда және бэсекелетер жоқ кезінде тиімді.
Төмен бағалар стратегиясы бэсекелестерді жеңу үшін орынды.
Рынокқа жаңадан кіру кезіндегі стратегия бастапқыда төмен баға
орнатып, кейін оны біртіндеп көтеруге негізделген. Мүндай стратегия
турөнімнің кең ауқымда таралуы үшін қолданылуы мүмкін.
Бэсекелер бағасы стратегиясы, яғни өзінің турөніміне бәсекелестер
бағасымен бірдей деңгейде орнату. Бүл рынокта балама тауарларды ұсынатын
туркәсіпорындар бар кезде қолданылады.
Дамыған мемлекеттерде мемлекетке келетін туристер балансын сақтау үшін
баға төмендейді. Туристік қызметтердің бағасы мен сүранысына келесілер әсер
етеді:
- Баратын мемлекеттегі саяси тұрақтылық;
- Халықаралық өзгерістер (саяси және экономикалық);
- Туристердің өздерінің мемлекетіндегі өзгерістер.
Жылжыту немесе маркетингтік коммуникациялар жүйесі - бұл турөнімнің
сатылу көлемін үлғайту және сүранысты қалыптастыру үшін бағытталған шаралар
кешені.
Турөнімді сэтті жылжыту үшін элуетті тұтынушылар мен сауда
делдалдарымен түрақты да, тиімді байланыс орнатылу керек. Бұл байланыстың
мақсаты-қалыптасқан көзқарастарды өзгертетін және болашақтағы эрекетке эсер
ету үшін тауар немесе қызмет туралы пікір туғызу [16].
Маркетингтік кешен төрт компоненттен түратын жүйе ретінде сипатталады:
ақпарат тарататын коммуникаігор; ақпаратты қабылдайтын мақсатты аудитория;
ақпараттың өзі; коммуникациялық жүйе.Туристіктауарды жылжыту үшін
қолданылатын 3 негізгі құрал бар [3 -сурет].
Сурет 3 - Жылжытудың негізгі құралдары [15]
Керекті нэтижеге жету үшін коммуникациялық арнаның біреуін қолдану
мүмкін емес. Өнімді жылжыту бағдарламасында әр түрлі тэсілдер қолданылуы
керек.
Жарнама, әрине, туристік тауарлар мен қызметтерді сату мен өткізудің
маңызды элементі. Көп турфирмалар жарнаманы сатуды жылжыту үшін қолданады.
Сатудан түскен пайданың 5% жарнамаға жұмсалады.
Жарнаманың көптеген анықтамалары бар, бірақ барлығында ортақ сипат
бар:
1. жарнама-тура емес байланыс қүралы;
2. жарнама-жаппай байланыс құралы; адамдардың үлкен санына арналған.
3. жарнама персоналды сатумен тығыз байланысты.
4. мақсаты-түтынушының назарын аударып, тауарды тікелей емес
жылжытатын агентіне айналдыру.
Жарнаманың мақсаты-түтынушының назарын аудару, қызығушылығын туғызу,
ақпарат беру. Жарнама қүралдарын 6-суретте көруге болады.
Туристік фирма мұндай әдістерде өткізуді ынталандыру үшін қолданады.
Мысалы: бірыңғай топтар (студенттер, зейнеткерлер) үшін өлі сезондарда
авиабилеттер, қонақ үй нөмірлері арзанырақ. Сонымен қатар, кэдесый беру,
акциялар жасау.
Қоғаммен байланыстар- ол фирманың коммуникациялық қызметінің бір
бөлігі. Мақсаты-фирмаға деген көзқарасты жақсарту. Турөнімді жылжытудағы
қоғаммен байланыстардың басты тәсілдері: басылымдардағы ақпарат, пресс-
конференциялар, жәрмеңкелерге және т.б. қатысу (8-сурет). көрсету орнын
түтынушыларға жақындату болып табылады. Жоғарыда аталып кеткен маркетинг
кешенінің персонал, орта және процесс сияқты қосымша қүрамдастары туристік
фирманың қыЗмет көрсету стандартының негізі болып табылады. Әрбір қызмет
түрлері өндіріс, түтыну, қолдану және белгіленуіне қарай өзгеше
ерекшеліктерімен сипатталады. Сол себепті жекелей қызмет түрі маркетингтің,
оның өзгешелігін есепке ала отырып қарастыру маңызды мәселе [16].
2 ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТЩ ШЕТЕЛДІК
ТӘЖІРИБЕСІ
2.1 Қазіргі заманғы туристік индустрия
Батыстағы экономикалық ғылымдарда қалыптасқан маркетингтің
түсініктерін және қағидаларын салыстырмалы талдау арқылы барлық отандық
кәсіпорындарға катысты, жекелей республикамыздың кәсіпорындарында маркетинг
жүйесінің даму түжырымдамаларын қүру кезінде келесі ойлар қолданылған:
- кәсіпорындарда маркетинг жүйесінің қалыптасуы мен дамуы үшін қажетті
экономикалық шарттарды құру;
- маркетингтің анықталған функциялар кешені ретінде,кәсіпорынды
басқарудың орта деңгейінде жүзеге асырылуы және басқару функциясы ретінде
болуы сияқты екі жақты табиғатын табиғатын есепке алу;
- маркетингтің функционалдық құрамдастарын кешенді қолдану;
- тауар және баға саясаты, өткізу мен тауарды рынокқа жылжыту, рынокты
зерттеу және маркетинг қызметін басқарумен толықтырылған;
- маркетинг қызметін құрылымдық үйымдастырып, маркетинг және басқа да
кәсіпорынның функцияларының интеграциялануға бағытталуы;
- басқарудың маркетингтік қағидаларына өту кезінде кәсіпорынның
басқару
жүйесінің өзгеруі
Қазіргі заманғы туристік индустиря даму кезеңінін ерекшелігін білу
үшін оның пайда болуы мен дамуын қарастыру қажет.
Осы замаңғы туризм -бір жағынан жаңа құбылыс, себебі ол тек Екінші
Дүниежүзілік Соғыстан кейін ғана көпшілік сипат алды, бір жағына оның
тарихи түп-тамыры терең, өйткені адамзатқа туризм ерте заманнан танымал
[13].
Туризм дамуының тарихы 4 кезеңнен тұрады:
1 кезең. Ежелгі заманда саяхаттың уәждері: сауда, білім алу, емделу,
қажылық болды. Ежелгі Грецияда спорттық сапарлар болған. Орта ғасырларды
саяхаттың діни факторы күшейе түсті-мүсылман және христиан қасиеттеріне
табыну басталды. Ренессанс және ағарту кезеңі діни уэждерді элсіздендіріп,
сапарлардың жеке сипаты мен ағартушылық бағытын күшейте түсті.
19 ғ. ортасына дейін саяхаттың ерекшелігі жылжу құралдарының
қарапайымдылығы болды. Саяхаттың мақсаты болған жоқ, саяхаттың сауда, білім
алу, емделу, қажылық мақсатында қажетті шарты болды.
18-19 ғ. Европа елдеріндегі мануфактура өндірісі мен
кәсіпорындарындағы төңкерістері қоғамның экономикалык өмірін түпкілікті
өзгертті.
2-кезең-таңдаушы тур және көпшілік туризмнің пайда болуы.
Туризмдамуына транспорт дамуындағы төңкерістік өзгерістер ықпалын тигізді.
1807 ж. Фултон пароход; 1814 ж. Стефенс паровоз ойлап табуы, пошта
байланысынң жетілуі, Европадағы жол тораптарының кеңеюімен жалғасты.
Ғылыми техникалық прогресс және еңбеккерлердің әлеуметтік күресі және
қоғамның жұмыс қалын жақсартуы жүмыс уақытының кемуін қамтамасыз етті.
1873 ж. Германияда төленетін демалыс енгізілді. Трансорт
тасымалдауының сапасы мен сенімділігінің артуы мен арзандауы жұмыс жүмыс
уақытының қысқаруы, саяхатшылар санының өсуіне экелді. Осыған байланысты
уақытша келушілерге қызмет көрсетуге маманданған алғашқы кәсіпорындар пайда
болды.
19 ғ. 2-жартысында демалыс индустриясы өз өндіріс аумағын кеңейтті;
қонақ-үй шаруашылық кәсіпорындарында бірінші саяхат бюролары қосылды.
Олардың мақсаты туристік сапарларды ұйымдастыру және оны түтынушыларға
өткізу. Германияда бірінші саяхат бюросы-Райзебюро штангенн 1863 ж.
Бреслауда қалыптасты.
3-кезең көпшілік туризмнің қалыптаса бастауы. Бірінші Дүниежүзілік
соғыс және экономикалық дағдарыс, Екінші дүниежүзілік соғыс туризм дамуына
кері эсер етті. Көпшілік туризмнің дамуының 2 мысалын қарастырайық. 1935 ж.
Швейцариядағы қазіргі заманда ірі туризм қызметтерін өндірушілердің бірі
Отельпланн фирмасы қүрылды. Оның қүрушысы Г. Дуггайвер идеялары:
кішкентай адамның туризмге тарту тоқырайға ұшыраған қонақ үй шаруашылығына
бағаланбас көмек береді, арзан көпшілік тур сапарлар фирманың негізгі өнімі
болып табылады.
4 кезең: Екінші Дүниежүзілік соғыстан кейін туризм нақты көпшілік
сипатта болды: өз институты, өндірістік циклы, өндірісті үйымдастыру мен
басқару әдістері бар күшті демалыс индустриясы қалыптасты [10].
1950-60 ж. Батыс Европа елдері үшін -туристік фирмалардың мотельдер,
қонақ үйлер түрғызылуының белсенді кезеңі болды. Қай елде болмасын туризм
өсімталдығы елдің қандай бөлігі жылына ең болмағанда 1 рет туристік сапарға
баратынын көрсетеді, егер туризм өсімталдығы 50%-дан асса, көпшілік туризм
қалыптасқан деге болады.
Ресейде қонақ үй индустриясының дамуның болашағы туралы жыл сайын
Ресейден Турцияға туристер арқылы 7 млрд. АҚШ долларына жуық, Грецияда — 5
млрд. АҚШ долларына жуық кетеді.Бүл инвестициялық ақша қаражаттары қазіргі
қонақ үй - мейманханалық бизнес және туризм инфрақұрылымын құруға мүмкірдік
береді.
Ресейдегі қызметтер рыногындағы жағдайды талдау Мәскеу қаласында - 22%
, Санкт-Петербургте - 15%, Владивостокта -8-9%, т.б. қалаларда 10-нан 40%-
ке дейін қонақ-үйлердің толығу деңгейін көрсетеді. Бүл қонақ-үйлердің
төменгі тартымдылығын көрсетеді, сонымен қатар Мэскеу қаласындағы қонақ-
үйлердің бағасы АҚШ-лен салыстырғанда 2-3 есе жоғары болып табылады. Дәл
осы жағдай туризмде де. Ішкі туризм дамымай жатыр, керісінше сыртқы туризм
жоғарғы қарқынмен дамуда.
Бәсекеге қабілетті турөнімді құру, оны ішкі және халықаралық
рынокқажылжыту стратегиясымен ешкім айналыспайды. Туристтік фирмалар
(Ресейде 7000-ға жуық) турагенттер функциясын орындайды және шетелге ақша
қаражатының кетуіне алып (20 млрд. АҚШ долларына жуық) келетін импорттық
турөнімдерді өткізеді.
Осыған байланысты туризм индустриясын дамытудың мемлекттік мақсаты
бағдарламасы қажет. Іс-жүзіндегі 2005 жылға дейінгі туризмді дамытудың
Федеральді бағдарламасы оның қаржылық несие-ақша жоспарымен туризм
инфрақұрылым ретінде мейманханалық қонақ-үй бизнесінің дамуымен
сэйкестендірілмеген. Сондықтан салынған капиталдың қайтарылымдығының
жоғарғы нәтижесіне жету үшін толыгымен бәсекеге қабілетті турөнім жасау
керек [17].
2001 жылы августе Украина елінің тэуелсіздік алып еркін мемлекет болып
құрылуы, экономикалық және саяси жүйелерінің реформалары, Украинаны
рыноктық қатынастағы ел деп тануы, объективті әлемдік заңдылықтары -
туризмді дамытуға байланысты мемлекеттің ішкі саясатының өзгеруіне негіз
болды және Украинаны Халықаралық туристік қызметтер рыногында таныды.
Туризм туралы (1995 жылы) Украинаның Заңына сэйкес мемлекет туризмді
үлттық мәдениет пен экономиканың проиритетті бағыты деп белгіледі және
туризмдік іс-әрекет үшін игілікті жағдайлар жасады.
1997 жылы Украина Әлемдік Туристік Ұйымға (ӘТҰ) мүше болып кірді, ал
1999 жылы Сантьяго (Чили) қаласында өткен ӘТҰ Бас ассамблеясында басқарушы
орган - Атқарушы советке сайланып, тағайындалды. 1999 жылы - Қонақ-үй,
қоғамдық тамақтандыру қызметтерін сертификаттау туралы Украина ГОСТ
стандартының қаулысы.
Заң базасы туризм саласында кәсіпкерлікті дамытудың құқықтық негізін
қамтамасыз етеді.
Рыноктық қатынастар жағдайында қызметтер рыногында ұлттық турөнімді
жылжытудың белсенді әдістері маңызды аспект болып табылады. Бүгінде осы
елде туристік Украина және оның жеке аймақтары туралы электрондық тарату,
баспа өнімдері арқылы жарнама жасауда. Украиналық туристік ақпараттар
жүйесінде интернет-сайт құрылды, Украинаның туристік мүмкіндіктері,
Туристік Киев атты Украинаның туристік атласы туралы ақпараты бар алғашқы
диск жасалды.
ӘТҰ бас секретары Ф.Франжкалми Украинада (2000жыл, қазан) туризмді
дамыту мәселелері туралы Парламент тыңдауына қатысып, Украина еліне 20 жыл
ішінде келетін туристер ағымының үш есе өсуін көруге болады деген [13].
2.2 Шетелдік- тәжірбені туризм саласындағы маркетингте қолданылуы
Халықаралық туризм күннен күнге өсуде. 1970-1998 жж бойы халықаралық
туристер саны 165 млн.-нан 137 млн. адамға, 3,9 есе, алтуризмнен түскен
табыс 17 млрд. АҚШ долларынан 441 млрд. АҚТТТ долларына дейін, немесе 26
есе өсті.
Төменде көрсетілген елдердің халықаралық туризмді дамытуда негізгі
үлестері бар: Франция, Италия, АҚШ, Испания, Үлыбритания, Мексика, Канада,
Германия, Польша, Австрия, Ресей, Венгрия, Португалия, Греция, Швейцария,
Нидерланды, Турция, Тайланд, Украина, Бельгия, Ирландия.
Осы елдер ішінен АҚШ пен Франциядағы туризмнің дамуын қарастырайық.
1999 жылы АҚШ-та туристердің келуі - 46,983 млн. адамды, ал табысы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
География факультеті
Туризм кафедрасы
Курстық жұмыс
ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТІҢ СИПАТТАМАСЫ
Орындаушы:
3 курс студенті __________________________________ Алекбарова Г.Н.
(қолы, күні)
Ғылыми жетекші,
г.ғ.к. ___________________________________ _________ Сабиров Д.З.
(қолы, күні)
Норма бақылаушы _______________________________ Байжокенова А.М.
(қолы, күні)
Қорғауға каф. меңгерушісімен
жіберілді, т.ғ.к. _______________________ Артемьев
А.М.
(қолы, күні)
Алматы, 2010
ЖОСПАРЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТЩ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Туризм саласындағы маркетингтің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .5
1.2 Туризм саласындағы маркетингтің
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
2 ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТІҢ ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕСІ
2.1 Қазіргі заманғы туристік
индустрия ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.2 Шетелдік-тәжірбені туризм саласындағы
маркетиніте
қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 22
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТІ ДАМЫТУ ЖӘНЕ
ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасында туризм саласындағы маркетингтің
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
3.2 Қазақстан Республикасындағы туристік кәсіпорынның маркетингтік
іс-
әрекетінталдау ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..40
КІРІСПЕ
Қазақстандық және шетелдік азаматтардың әртүрлі туристік қызметтерге
қажеттілігін қанағаттандыру үшін кең мүмкіндіктерді қамтамасыз ететін
қазіргі заманғы тиімділігі жоғары және бэсекеге қабілетті туристік кешен
құру, саланы дамытудың экономикалық және қүқықтық тетіктерін әзірлеу әрі
Қазақстанның туристік өнімінің сапасын қамтамасыз ету біздің алдымызда
тұрған ең маңызды мәселелердің бірі болып табылады.
Туризм элемдік экономикада басты рольдердің бірін атқарады.
Дүниежүзілік Туристік Үйымның (ДТҰ) деректері бойынша ол элемдік жалпы
үлттык өнімнің 10 бөлігін, халықаралық инвестициялардың 11 пайызынан
астамын, элемдік өндірістегі эр бір 9 шы жұмысшы орнын қамтамасыз етеді.
1993 жылы Қазақстан Республикасы Дүниежүзілік туристік ұйымға нақты мүше
болып кірді.
Біздің дэуірімізге дейінгі үшінші мыңжылдықта басталған Үлы Жібек
жолының құрылуы мен дамуы Қазақстан туризмінің тарихи алғы шарттары болып
табылады.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстанда қазіргі заманғы инфрақұрылым
салаларының дамуына, соның ішінде туризмге үлкен мән беріледі. Туризм елдің
түтас өңірлерінің экономикасына белсенді ықпал етеді. Туризм саласында
шаруашылық жүргізуші субъектілердің қүрылуы мен жүмыс істеуі жол көлігінің,
халыққа сауда, мәдени, дәрігерлік қызмет көрсетудің дамуымен тығыз
байланысты.
Қазақстанның тәуелсіздік алуы туристік қызметті реттеу мен халықтың
тарихи және мәдени мүрасын жаңғырту үшін негіз боп қаланды. Туризмнін тез
және түрақты өсуін, оның қоршаған ортаға, экономиканың барлык саласына және
қоғамның эл ауқатына күшті ықпалын назарға ала отырып, Үкімет туризмді
Қазақстан экономикасының маңызды секторы деп анықтады.
Қазақстанның мәдени - тарихи және демалыс зоналарын жетілдіру мен
сақтауға, саланың ғылыми - эдістемелік қамтамасыз етілуіне, кадрларды
дайындауға үлкен мән бөлінетін болады.
Туристік қызмет кәсіпорын шаруашылық эрекетімен ғана шектеліп
қоймайды, ол әр түрлі қоғамдық және кәсіби ассоциациялар мен
бірлестіктердің,аймақтық, ұлттық, халықаралык институттар, мемлекеттік және
мемлекет аралық реттеу үйымдарының қызметімен өте тығыз байланысты болады.
Туристік сапардағы адамдар қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталған барлық
осы элементтер әрекетінің жиынтығы туризмнің элеуметтік - экономикалық
құбылыс ретіндегі түсінігін қалыптастырады. Туризм қүрылымдарынын әр
қайсысы өзінің нақты функциясын жүзеге асырғанда маркетинг концепциясын
қолданады, сол арқылы ғана өз қызметінің тиімділігін арттырып, өзіне және
қоғамға белгілі бір пайда алып келе алады. Бүл дәрежеге жету үшін туристік
саламен байланысты кәсіпорындар туризмдегі маркетингті теориялық түрғыдан
жан жақты зерттеп, тәжірибеде қолдануы қажет. Ал бұл бағыттар біздің
елімізде салыстырмалы түрде жаңадан пайда болып, дамып келе жатқан соң,
теориялық дайындығы мықты, кәсіпқой мамандар жетіспейді, туризмдегі
маркетинг Қазақстан мысалында тіпті жаңа бағыт болып табылады. Сондықтан,
аталған сала бойынша маркетинг тұрғысынан теориялық зерттеу жургізіп,
тэжірибеге енгізу, еліміз үшін өте пайдалы да, "әдемі" де саланы дамытуға
өз үлесімізді қосумен бірдей.
Зерттеу жүмысының мақсаты. Тақырыпты теориялық түрғыдан жан жақты
зерттеу, туризм рыногы мен маркетингтік қызметтің қазіргі уақытта
қалыптасқан жағдайын қарастыру мен Қазақстан туризм саласының даму жолына
және оның маркетингпен байланысына қатысты ғылыми көзқарас қалыптастыру.
Жұмысты жазу барысында салыстыру, эксперттік, графикалық, статистикалық
талдау әдістері қолданылды.
Аталган мақсатца жету үшін алга қойылган. мәселелер, ҚР туристік
рыногын зерттеу, оның зерттеу қарқынын анықтау, туристік саланың дамуындағы
маркетингтің ролін айқындап, қазіргі жай күйі мен даму болашағын қарастыру.
Зерттеу пәні - туризм саласындағы маркетинг.
Зерртеу объектісі - ҚР туризм рыногы және оның дамуындағы маркетингтік
қызметтің атқаратын ролі.
Ғылыми жүмыстыц тоериялыц және методологиялыц негізі осы саладағы
отандық және шетелдік авторлар еңбектері, ҚР статистика агенттігінің
мэліметтері, отандық және шетел жариялымдары және интернет жүйесі болып
табылады.
Аталган тақырыпта жүргізілген зерттеу жұмысының жаңалыгы. ҚР туризм
саласындағы маркетингтің дамуын қазақстандық туристік өнімін халықаралық
рынокқа үсыну түрғысынан зерттеу жүргізу.
Ғылыми жүмыстың тәжірибелік маңызы. Туризмнің дамуы барлық жақтан
қарап келгенде де тек оң әсерін тигізеді. Мысалға, мұнай өнеркәсібі
қоршаған ортаны қатты ластайды, жергілікті тіршілікке үлкен зиянын
тигізеді.
Ал, туризм саласы, керісінше табиғаттың тазаруы мен күтілімін талап
етеді, осыдан туристік кәсіпорындар қызметі тек жалпы экономикаға емес,
сонымен қатар, қоршаған ортаға да өз пайдасын тигізеді. Қазақстанның туризм
потенциалы өте жоғары деңгейде және оны қолданып дамыту үшін, бұл салаға
кәсіпқой менеджмент пен маркетинг ендірілуі қажет.
Зерттеу жүмысына байланысты ғылыми жариялымдар әл-Фараби атындағы
ҚазҰУ-нің экономика және бизнес факультетінің жас ғалымдар мен
студенттерінің 58-ші және 59-шы ғылыми-теоретикалық конференциясының
материалдарында жарыққа шықты.
Ғылыми жүмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен және қорытындыдан түрады.
1. ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТЩ СИПАТТАМАСЫ МЕН ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕСІ
1. Туризм саласындағы маркетингтің ерекшеліктері
Қызмет көрсету сферасының маркетингі қажетті жерде, қажетті уақытта
және өткізуді ынталандыруда қажетті бағамен түлынушыларды Қызметтермен
қамтамасыз етуге бағытталған. Қызметтер маркетингі клиенттердің
қажеттіліктерін қанағаттандыру мен анықтауға арналған ңызметтерді
орналастыру, жылжыту және өңдеу кезеңдерінен тұрады. Ол екі мақсатқа жету
үшін бағытталған: қызметтер өндірушілерді бағалау және таңдауда
түлынушыларға көмек көрсету және тұтынушыларды толық қанағаттандыру арқылы
қызметтер рентабельдігін қамтамасыз ету.
Дәстүрлі маркетинг пен қызметтер саласындағы маркетингтің ортақ
принциптеріне келесілер жатады:
- He өткізе аламыз, соны өндіру;
- Жаңа тауар (қызмет) шығара отырып, түлынушыларды ынталандыру;
- Тиімділік пен пайдалылық принципі;
- Маркетингтік үрдістің барлық кезеңдерінде әлеуметтік факторды
ескеру.
Бірақ қызметтер сферасында басты орынды әлеуметтік факторды ескеру
қажеттілігі алады. Өйткені, біріншіден, қызметтер өндірушілер тікелей
әлеуметтік ортаны құрайды. Екіншіден, қызметтер маркетингі эдеуметтік
жұмыстың ерекше түрі ретінде қарастырылады.
Қызметтер маркетингінің негізгі міндеті - рынокқа жаңа қызметтерді
жылжыту мен ескірген қызметтерді есепке ала отырып, қызметтерді өткізу және
өндіру бойынша кешенді кызметті ұйымдастыру. Бүл міндеттің Шешімі келесі
маркетингтің арнайы қызметтерімен толықтырылады:
- Қызметтер рыногын зерттеу және зерттеу нәтижелеріне талдау жасау;
- Қызметтерге деген тұгынушылардың сүраныстарын және әлуетті
сұраныстарын анықтау;
- Қызметтерді өткізу және өндірісті жоспарлау;
- Баға саясатын жасау;
- Қызметтер саласындағы кәсіпорынның имиджін қалыптастыру
Әр түрлі қызметтер түрлерінің көбіне қарамастан оларды тауардан
ерекшелендіретін төрт сипаттамасы бар. Олар: қолға үхтап көруге болмайды
(материалдық емес сипаты); біртұтастық, яғни өндіріс пен қызметті түтынудың
біртұтастығы; сапалық түрақсыздығы (сапа бірқалыпты болмайды және өзгеріп
түрады); қызметтерді сақтауға, тасымалдауға болмайды.
Қызметтер жоғарыдағы көрсетуі бойынша қызметті өндіруші өзінің
маркетингтік қызметінде жетістікке жетудің кілті болып табылатын қызмет
және оның түрлері арасындағы бірнеше тәуелділікті ескеруге жэне нықтауға
мүмкіндік береді.
Жалпы қызметтер маркетингінің маңызы қызметтер рыногының ерекшеліктері
мен қызметтердің сипаттамаларына негізделеді. Қызметтер рыногының
ерекшеліктері екі айрықша аспектіден тұрады: 1) қызмет көрсетілмей түрып
болмайды; 2) көптеген жағдайларда қызметтерді көрсету өндірушінің арнайы
білімі мен іскерлігін талап етеді [3].
Қызмет маркетингінде басты орынды маркетинг кешенін құруға береді.
Тауарлық саясатты қүруда қызметтер - тауарының 4 деңгейін бөліп
қарастырамыз:
1. қызмет - негізгі өнім, яғни түтынушылардың проблемаларын шешетін эр
түрлі қызметтер жиынтығы;
2. қызметтер - қосымша тауарлар, яғни тұтынушыларға негізгі өнімді
қолдану үшін тұтынушыларға қажетті қызметтер;
3. қызметтер - бірге жүретін тауарлар, яғни негізгі тауарларды
қолдайды;
4. жалпы айтқанда қызмет тауар ретінде негізгі, қосымша және бірге
жүретін тауарлар.
Жаңа қызметті жасау үрдісі келесідей кезеңдерден түрады:
1. идеяны сүзіп алу.
2. идеяны таңдау.
3. жаңа қызмет тркырымдамасын жасау және оны тексеру
4. маркетинг стратегиясын қүру
5. бизнес-талдау
6. қызметті жасау
7. сынақ маркетингі
8. коммерциализация
Қызметтерді жобалауда өндірушілер келесі факторларды ескеруі қажет:
- негізінен қызмет көрсететін кәсіпорынның орналасуы тұтынушылардың
орналасуына байланысты анықталады;
- клиенттердің қажеттілігі мен қалауы эдетте тиімділікті ойлаудан
бұрын
болуы мүмкін;
- жүмысты календарлық жоспарлау негізінен тұтынушыға байланысты;
- қызметтердің сапасын анықтау және өлшеу қиындыққа соқтырады;
- жұмысшылар тұтынушылармен тіл табыса алуы керек;
- өндірістік күштер эдетте түтынушылардың жоғары сұранысы арқылы
есептеледі;
- жүмысшылардың еңбек тиімділігін өлшеу қиын, өйткені төменгі
өнімділік
қызметкерлердің жаман жүмысы салдарынан емес, тұтынушылық сұраныстың
болмауынан болуы мүмкін,
- қызмет көрсету аясында істейтін кәсіпорындар бірдей
болмайды(авиакомпниялардан басқасы);
- кейдүнн қызметтер аясында маркетинг пен өндірісті бөлу қиындыққа
соқтырады.
Осы факторлардың арасындағы ең негізгісі қызмет көрсету орнының
тұтынушыларға максималды жақын болуы. Қызметтерді жобалауда осы факторларды
ескерсе кәсіпорынның қызмет көрсету үрдісін жақсартуға мүмкіндік береді
[1].
Рынокқа шығарылған кез келген қызмет біртіндеп өзінің бэсекеге
қабілеттілігін жойып, рыноктан шығады. Қызметтердің рынокта болу кезеңі
қызметтердің өміршеңдік кезеңі деп аталады.Өміршеңдік кезеңінің сараланған
деңгейіне және талдау толықтығына байланысты оны 4,5 немесе 6 фазаға
бөледі. Қызметтің өміршеңдік циклы құрылу, ену, өсу, кемеліне жету,
толықтыру және қүлдырау фазаларынан тұрады. Құрылу фазасында өндіруші
ізденеді, рынокта бұрыннан бар қызметтерден артықшылығы ерекше бір
тұтынушыға құндылығы бар жаңа қызметті рынокқа енгізуге дайындалу. Ал
енгізу фазасында осы қызмет туралы түлынушылардың хабардар болуын
қамтамасыз ету керек. Ол үшін жарнамалық кампаниялар қолданылады. Өсу
фазасында жарнама мен үгіттеу, өтімді ынталандыру акцияларын жүргізу
маңызды. Кемелдену фазасында бәсеке күшейеді. Бүл күресте жеңу үшін
түтынушыларға жеңілдіктер жасау, оларды марапаттау және т.б. қолдану
орынды. Толықтыру фазасында бэсеке күрделіленгенде маркетингтік шығындары
көбейеді, біл өз кезегінде маркетингтік шығындар қүрылымында жарнамалардың
үлес салмағын көбейтеді. Жарнама көбейіп кеткенде, қызметтерді өткізу
көлемі қүлдырау фазасына тэн пайда бірден төмендеп кетеді. Мұндайда
өндіруші келесі шешімдердің біреұін кабылдауға xvoa келеді:
- қызметті өндіруді доғарып, рыноктан кету;
қызметіне жаңа сипат беріп, рынокқа қайта шығу; қызметін басқа рынокта
көрсету [1 кесте].
Кесте 1 - Қызметтердің өміршеңдік циклының фазаларына сипаттама [4]
Енгізу Өсу Кемеліне Қулдырау
жету
Сұраныс Төменгі Жоғарғы Түрақтанады Бірден
деңгеиде қарқынмен өседі төмендеу төмендеиді
байқала
бастайды
Бәсеке Фирма- Алғашқы бэсе Күшті жэне Бэсекелестік
монополист келестер пайда бағалық күрестерден шығу
бола бастайды. күрес
Бәсеке элсіз. түршде боладыжолдарын
іздестіре
бастайды
Марке Дифференциа Дифференциа Төмен Дифферециация
тинг стра ция ция және төмен шығындр
тегиясы шығындар
жалғасы
Баға қаймақты қаймақты сүзіп Жеңілдіктер шығын
стратегия сүзш алу алу саясаты дщ жетекшісі
сы саясаты және т.б. икемді жүиесісаясаты
бағалық саясат қолданылады
түрлері
Пайда Болмайды Өседі Тұрақталад Төмендейді
ы немесе
төмендеу
байқалады
Өткізу Әлсіз Өсу Тұрақталады Қысқарады
Жарнама ақпараттық Агрессивті Жалпы Ақпараттық
және
Кейбір ғалымдар бір уақытта рынокта келесі қызметтер тобы болуы керек
деген: негізгі - өсу кезеңіндегі және кәсіпорынның негізгі пайда табатын
қызметтері, қолдаушы - кемеліне жету кезеңінде сатудан түскен пайданы
тұрақтандыратын қызметтер; стратегиялық - кәсіпорынның болашақ пайдасын
қамтамасыз ететін қызметтер, тактикалық - өсу және кемеліне жету кезеңінде
болатын негізгі тауар топтарын сатуды ынталандыратын қызметтер, Маркетинг
саласындағы италияндык ғалым А. Фалио өнім ассортиментінің тиімді қатынасы
фирма шығаратын барлық тауардың өсу кезеңінде - 15-25%, кемеліне жету - 50-
60%, құлдырау -30%, енгізу - 5 - 10%, болса, онда өнім сұрыптамасының
қатынасы оңтайлы деп санайды \7].
Фирмалардың сүрыптамалық саясатында рыноктан кететін, құрылып жатқан
қызметтер мен өнімдер топтары ескерілуі қажет.
Тәжірибе көрсеткендей, тауарлар мен қызметтердің негізгі тобын 73-85%
рынокта айналыста бар тауарлар мен қызметтер құрайды.
Алғаш рет туризмде маркетинг терминологиясын, принципін, концепциясын
қолдануды 1971 жылы Криппендорф ұсынған. Бұрынғы әдебиеттерде туризм
қызметінің феномендері және анықтамалары сипатталады. Туризм 1950 жылдан
бастап тез дамып келеді. Бүл кезеңде, сатушылар рыногын жасау үшін,
туристік қызметтерге деген сұраныс көбінесе қолжетімділік
мүмкіншіліктерінен асып кету беталысын алған, және бұл жағдай рынокқа
бейімделген қатынастарға үйрену үшінжәне сату техникаларын жылжыту үшін
қолайсыз болды .
Туризм индустриясы көптеген шағын және орташа кәсіпорындармен
сипатталады. Олардың қазіргі кездегі маркетингтік қүралдарды қолданатын не
ноу-хауы, не тәжірибесі жоқ және осы жүмыстарды атқаруға адам жалдайтын
қаражаты жоқ. Олар тек қана жоспарсыз жарнама, өткізуді және рынокты
зерттеу мен өнім жетілдіру эрекеттерін жасап жатады. Бәсекенің күшеюі және
клиенттердің талаптарының көбеюі туристік ұйымдардың көпшілігінің
маркетингке бас ұруына алып келеді.
Бэсекелестіктің күшеюі және туристік кызметке деген клиенттердің
талаптарының көбеюі туристік ұйымдардың көпшілігінің маркетингке бас үруына
алып келеді, яғни бәсекеклік күресте жетістікті қаматамасыз ету және сыртқы
орта өзгерістеріне бейімделуі үшін стратегиялық маркетингтік жоспар құрды
[2].
2. Туризм саласындағы маркетингтің мәні
Туристік фирмалардың маркетингті қолданудың маңыздылығы оның пайда
болуын қамтамасыз ететін жағдайларды жасаумен жоғарылайды, рынокты
қалыптастыру, экономикалық еркінділік, бәсекелестің дамуы. Туристік
қызметтегі маркетинг концепциясы:
- Рынокты зерттеу және болжау;
- Рынокта туристік өнімді тарату эдістерін өңдеу;
- Тиімді баға саясатын анықтау;
- Ақпараттық қамтамасыз ету жүйесін қүру; ^Маркетинг жоспарын өңдеу.
Туристік маркетинг дегеніміз - ірі туристік ұйымның туристік
экскурсиялық қызметтің жаңа, тиімдірек түрін жасауда және оны жасап, өткізу
арқылы, ол туристік өнімнің сапасын жақсарту негізінде пайда табуға
бағытталған қызметін ұйымдастыру және басқару жүйесі.
Туристік маркетингтің негізгі қызметтері - рекреациялық мұқтаждықты,
сүранысты, монопольды және коммерциялық бағаны, рынокты сегменттеуді
қалыптастыруға бағытталған эрекет.
Туристік маркетингтің қызметтеріне келесілер жатады:
- Рыноктық сүранысты анықтау;
- Өнімнің оңтайлы ассортиментін анықтау;
- Өндірістің қүрылымын анықтау;
- Тиімді шешімдерді қабылдау;
- Өткізу саясатын жасау.
Кейбір авторлар туристік маркетинг анықтамасына жаһанды мэн береді.
Мысалы, швейцариялық маман Е. Крипендорф: Туристік маркетинг-туристік
кәсіпорындардың қызметін, сонымен қатар, аумақтық, ұлттық және халақаралық
жоспарлар бойынша, туризм аумағындағы жеке және мемлекеттік саясатты жүйелі
түрде өзгерту және координациялау. Мұндай өзгертулердің мақсаты -
түтынушылардың белгілі бір топтарының қажеттіліктерін неғүрлым толығырақ
қанағатандару [9].Туристік өнім ең алдымен жақсы сатып алынуы керек.
Туристік маркетинг осы мақсатқа жетуге бағытталған бірінен кейін бірі
жасалатын қызметтерден тұруы керек. Осыған орай туризмдегі маркетингтің
ойға сиятын және негізделген анықтамасы келесі деп айтуға болады.
Туристік маркетинг дегеніміз - ұсынылатын қызметтерді, нарықтағы
сүранысы бар және оны фирма осы қызметті өндіре отырып, өзіне пайда алатын
және бэсекелестерден тиімдірек жасайтын кызметтермен үздіксіз ұқсату
жүйесі.
Туристік өнім деп, туристік саяхат кезінде туристің қажеттілігін
қанағаттандыру үшін қажет қызметтер мен заттар жиынтығын айтамыз. Туристік
өнім үш элементтен түрады.Оны 1-суреттен көре аламыз.
Сурет 1- Туристік өнімнің қүрылымы [11].
Туристтердің туристік өнімнің әрбір элементі бойынша шығындарының
қүрылымы: тур - 50%; қосымша қызметтер - 30%; тауарлар - 20%.
Тур деп- туристік өнімнің біріншілік (міндетті) бірлігі. Ол
туроператордың еңбегінің өнімі, белгілі бағытқа, белгілі бір мерзімге
клиентке біртұтас беріледі.
Тауарлар туристік өнімнің материалды бөлігінен түрады. Олар: туристік
карталар мен қала жоспары, буклеттер, кәдесыйлар, туристік қүрал-жабдықтар
және т.б.
Қосымша туристік - экскурсиялық қызметтер жолдама немесе ваучердің
құнына кірмейді. Оларға жататындар: телефон, пошта, заттарды сақтау, ақша
айырбастау, қосымша тамақтану, ойын-сауық және т.б.
Туризм өзінің негізгі сипаттамалары бойынша шаруашылық қызметтердің
басқа түрлерінен айырмашылығы жоқ. Сондықтан, туризмде қазіргі кездегі
маркетингтің барлық бөлімдері қолданыла алады.
Бірақ туризмнің бір ерекшелігі бар, онда тек қызметті ғана сатпайды,
сонымен қатар, тауарларды сатады (мамандардың айтуынша, туризмдегі
қызметтердің үлесі - 75%, тауарлардың - 25%).
Еңбектің нақтырақ нәтижесі бар дәстүрлі өндірісте маркетинг нақтырақ
мэн алады. Туризмде қызмет нэтижесі болып туристік өнімтабылады.
Туристік өнімнің бірнеше ерекшеліктері бар:
Біріншіден, туристік өнімге деген сүраныс бағаға және табысқа
байланысты икемді. Бірақ саяси және әлеуметтік факторларға байланысты болып
келеді.
Екіншіден, сүраныстың маусымдық ауытқуына байланысты, толықсып кету
феномені орын алады. Осының нәтижесінде нақты туристік аумақтар бөлініп
шығады.
Үшіншіден, туристік өнімді үсыну икемсіз өндіріспен ерекшеленеді. Олар
тек қызмет көрсету орнында тұтынылады. Қонақ үй, эуежай, демалыс базасы
демалыс маусымының соңында басқа жерге ауыстырылуы мүмкін емес.
Төртіншіден, туристік өнім көптеген кәсіпорындармен жасалады. Олардың
эрқайсысының бөлек жұмыс жасау тэсілдері және эр түрлі коммерциялық
мақсаттары болады.
Туристік өнімнің ерекшеліктері туризмдегі маркетингке әсер етеді.
Маркетингтің бір анықтамасы жоқ сияқты, туризмдегі маркетингтін белгілі бір
анықтамасы жоқ. Әлемдік туристік үйымның (ӘТҰ) турист түсінігіне деген
анықтамасына сүйене отырып, француз мамандары Р. Ланкар мен Р. Олльенің
туристік маркетинг деп, қойылған мәселелерді зерттеу, талдау, және шешу
үшін жасалатын негізгі тэсілдер мен эдістер жиынтығы. Бүл тэсілдер мен
эдістер психологиялық және элеуметтік факторлар жағынан адамдардың
қажеттіліктерін неғүрлым толық қанғаттандыру, туристік үйымдардың
(кәсіпорындар, бюролар мен агенттіктер) жүмыс жасауының қаржылық жағынан
неғұрлым рационалды тэсілдерін анықтауға бағытталуы керек [8].
Әлемдік туристік үйым туристік маркетингтің 3 негізгі қызметтерін
бөліп көрсетеді:
Клиенттермен байланыстарды үйымдастыру - клиенттерді
ұсынылып отырған демалыс орны және онда бар сервистік қызметтер
мен күтілген пайда олардың қажеттіліктеріне толығымен сәйкес
келетінін айтып, сендіру;
Даму - өткізу жаңа мүмкіншіліктер алып келетін жаңалықтар
енгізу, сонымен қатар, бұл жаңалықтар әлуетті клиенттердің
қажеттіліктеріне сәйкес келуі керек;
Бацылау - қызметтерді рынокқа жылжыту бойынша қызметтерін
талдауды мақсат етеді.
Манилада өткен туризм жөніндегі дүниежүзілік конференцияда (1980ж.)
туризмге толық анықтама берілген. Мүнда туризм тек экономикалық емес,
сонымен қатар, элеуметтік, мәдени, экологиялық және саяси маңызы бар деп
айтылды. Осы анықтамаға орай туристік маркетингті осы айтылған факторлардың
барлығын ескере отырып дамыту керектігін айта кеткен жөн.
Отандық және шетел практика мен теориясында маркетингтұжырымдамасын
қолданудың бірыңғай көзқарасы жоқ. Егер біз туризмдегі маркетингті жүйе
ретінде қарастырсақ, ол белгілі бір құрамдас бөлшектерден түратынын
үмытпауымыз керек. Оларды бөліп және өзара байланысын қарастырғанда,
туристік кәсіпорындағы маркетинг тұжырымдамасын қолданудың негізгі
контурларын 2-суреттегідей сызып көрсетуге болады.
Сурет 2 - Туристік кәсіпорындағы маркетинг тұжырымдамасын қолдану
[15].
Маркетингтік қызметтің үрдісі рыноктық мүмкіншіліктерді талдаудан
басталады. Бұл мэселе маркетингтік зерттеулер кешенін жасау арқылы
шешіледі. Оның нэтижесі болып туристік фирма қызметінің перспективаларын
анықтауға кажетті нақты ұсыныстар беру.
Маркетингтік мүмкіншіліктерді анықтау туристік фирманың перспективалық
рыноктарын таңдауға мүмкіншілік береді. Бүл маркетингтік іс-әрекеттерді,
рыноктың барлығына істемей таңдаулы рынок тобына істеуге мүмкіншілік
береді. Маркетингтік қызметтің үрдісі рыноктық мүмкіншіліктерді талдаудан
басталады. Бүл мэселе маркетингтік зерттеулер кешенін жасау арқылы
шешідеді. Оның нэтижесі болып туристік фирма қызметінің перспективаларын
анықтауға қажетті нақты ұсыныстар беру.
Маркетингтің негізгі мәселелерінің бірі болып туристік қызметті
максималды жоспарға сэйкес жасау. Ол оңтайлы маркетингтік стратегияны
таңдау арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан, маркетингтік қызметтегі
белгісіздік пен тэуекелділік деңгейі төмендейді және ресурстардың
маңыздыбағыттарда шоғырлануы орын алады. Стратегиялар бағдарламаларда
нақтыланады [10].
Маркетингтік стратегияны практикалық қолдану құралдарды таңдаумен
байланысты. Сондықтан, маркетингтік қызметте маркетинг кешенін қүру маңызды
орын алады. Бүл мақсатты рынокқа әсер ету үшін қолданылатын қүралдардың
жиынтығы. Туристік фирмада сәтті қызмет ететін маркетинг кешенінің негізгі
элементтері болып табылады.
Жаңа туристік қызмет түрлері, жаңа компаниялардың пайда болуы, олардың
өсуі осы аумақта бэсекелестіктің күшеюіне әкеледі. Осымен қазіргі сервис
компанияларының корпоративтік стратегияларын құрушы және жүзеге асырушы
құралы ретінде қызметтер маркетингіне жоғары ықылас түсіндіріледі. Салтты
түрде кешенді жақындау маркетингтік іс-әрекетті қүруды төрт негізгі бағыт
бойынша (4Р) өнім, баға, тарату және жылжыту жөнінде шешімдер қүрумен
байланысты болады. Бірақ мүндай маркетинг қүралдарының жинағы қызметтер
рыногы ерекшеліктерімен сипатталатын қызмет көрсететін шаруашылық
субъектілердің жемісті іскерлігі үшін жеткіліксіз. Алғаш рет мүндай
жағдайды Бернард Бумс және Мери битнер батыс маркетологтары атап өтті.
Мәселен, маркетингтің 4Р салтты кешеніне туристік қызметтер үшін
персонал, орта және үрдіс сияқты 3 элементті қосты. Оларды ескерусіз
қызметтер көрсететін фирма ү_зақ мерзімді жеміс бәсекелестік
артықшылықтарға ие бола алмайды [13].
Тауар. Туризм индустриясында туристік өнімді өңдеудің жүйелік
бағдарламалары бар ірі корпорациялар айналысады.
Жаңа өнімді өңдеу бірнеше кезеңдерден тұрады. Ең алдымен туристік
компания туристік өнімді өңдеудің стратегиясын қалыптастырады, өз кезегінде
өнімді жаңарту, яғни өнім қүру үшін ресурстарды тарату, өнімдерді
модификациялау, талап етілген өнім түрін бекіту.
Стратегияны анықтағаннан кейін идеяны сүзіп алу басталады. Көптеген
фирмалар морфологиялық талдау, іздеу матрицасын, миға шабуыл және
т.б.құралдарды қолданады. Содан кейін идеялар түжырымдамаларға айналады.
Келесі кезең туристік фирмалардың өнімдерін өңдеу - бұл бизнес
-талдау, яғни алғашқы және екінші ретті сатулар болжамданады, бағалар мен
алынатын пайда жоспарланады. Кейін өнімді алдын-ала сынау жүргізіледі. Бұл
кезең қымбат және көп уақытты талап етеді.
Егер жаңа туристік өнім стратегиялық жоспарада қолдау тапса,
фирмалардың қызметінде жаңа туристік өнімді коммерцияландыру кезеңі келеді,
яғни рынокқа енгізу. Кейбір туристік компаниялар венчурлік кәсіпорындарды
тартып, жаңа өнімнің бөлімшелерін құрады немесе жаңа өнім бойынша
менеджерлер ұстайды.
Идеяны сүзіп алу, рынокқа шығару және туристік өнімдерді орналастыру
үшін көп уақыт керек.
Жаңа өнімді жоспарлаудың негізгі бөлігі, яғни туризм индустриясында
маркетинг стратегиясын қү-ру сауда маркаларын қонақ үй торлары,
әуекомпаниялары және туристік оператор белсенді түрде құрады. Ірі
компаниялар әр түрлі сауда маркаларына байланысты эр түрлі рынок
сегменттерінде қызмет етеді.
Туристік қызметтер аумағындағы тауар саясатының өзгешелігі жоғарыда
айтып өткендей, қызметтердің материалдық өнімдерден келесі жалпы белгілі
ерекшеліктерімен түсіндіріледі: сезілмеушілігі, өндірушіден бөлінбеуі, сапа
түрақсыздығы және сақтау қабілетсіздігі. Қызметтер сапасы бойынша
жылдамдық, білгірлік, әдептілік, қамқоршылық, тауарлар жекеленуі сияқты
параметрлерге сэйкес ерекшеленеді [17].
Тұтынушы күтуі туристік қызметтің құрылуы, персоналдың қаншалықты
дайындығы, ынталандырылуы мен бақылануына тәуелді ақталады. Қызметтің
жекелей үсынылуына қарай оның жүзеге асырылуы үйымдағы көптеген адамдардың
жүмыстарына тэуелді болады. Сол себепті туристік қызмет көрсететін
компанияның өз деңгейінде мэдениетін құру арқылы персоналдың тұтынушымен
жекелей қатынасында сапалы қызметтер көрсетуі мен талап етілетін
стандарттарға сәйкес келуін ынталандыру айрықша маңызды.
Кез келген қызмет түрін тұтыну оның өндірісімен бірге жүреді. Осы бір
уақыттылық туристік қызмет көрсететін компанияның нақты түтынушы сүранысына
қызметтерді максималды жақындату жолымен түтынушының қажеттіліктерін
неғүрлым кең қанағаттандыруға ықпал етеді. Түтынушыға жекелей туристік
қызмет көрсету бойынша мэселе сапа мен шығындарды бақылау аумағында
операциялық менеджерлер үшін ірі қиындықтар туғызумен түсіндіріледі. Егер
туристік қызмет стандартталмаған болса, онда оған стандарттарды белгілеу
қиынға түсіп, ізінше стандарттарға сәйкес келуін қадағалау ауыр болады. Осы
сипатта операциялық менеджерлер жаңа тауарларды қүруға қарағанда жаңа
қызметтерді құру кезінде көбірек роль атқарады, себебі маркетинг бойынша
менеджерлерге қарағанда тұтынушылармен олардың қатынастары жақын болуына
орай түтынушыға дейін қызметті жеткізу механикасын жақсы меңгеріп, осы
үрдісті қызметкерлер өз орындарында атқара алу мүмкіндігін анықтауға
кабілетті.
Туристік кәсіпорынның тауар саясатында маркетинг қызметінің нақты
әсері шығарылатын өнім көптүрлілігі және номенклатурасының кез келген
өзгерісі мен оның көркемделуі және көрсетілетін қызметтердің маркетингпен
келісімді жүруі арқылы рәсімдерде көрініс алып, кәсіпорынның маркетингтік
басқару принциптеріне өтуінің негізгі, индикаторы болып табылады.
Тауарларға қарағанда қызметтердің айрықша ерекшеліктерінің болуына
қарамастан олардың өткізу саясаттары тығыз байланысты.
Өткізу. Маркетинг кешенінің келесі күрамдасы туристік қызметтің
қозғалысының негізгі мақсаты өнімді тауарға айналдырып, өндіруші және соңғы
түтынушы арасындағы қашықтықты жою.
Туризм индустриясында компания қызмет аясына байланысты әлуетті сатып
алушыларды тартудың әр түрлі эдістерін қолданады.Туризм индустриясында
күшті бэсекелестік ортада көптеген туристік компаниялар эр түрлі тарату
формаларын қолданады немесе тікелей өз аймағында сатады. Туристік өнімді
өткізуде үлкен көмекті туроператорлар шығарған брошюраларды белсенді
тарататын туристік агенттіктер көрсетеді.
Туроператорлар жаңа туристік қызмет пакетін жасап, оларды түпкі
тұтынушыларға сатпас бүрын, агенттік белгілі бір бағамен сатады. Осы
агенттік торапқа тур оператормен келісім шартта отырған барлық туристік
агенттіктер кіреді [12].
Агенттік тораптың барлық мүшелеріне тур фирманың ұсынатын толық пакеті
жіберіледі (каталогтар және олардың электорндық нүсқалары, бағалық
үсыныстар, ақпараттык бюллетньдер және т.б.). агенттер барлық қажетті
акпараттық материалдармен қамтамасыз етіледі.
Маркетингтік бөлімнің кызметкерлері агенттік тораптардың жұмысы туралы
есеп жүргізіп отыруы қажет.
Агенттік тораптың қызметін ынталандыру мақсатында бонустар жүйесі
қолданылады. әрбір жіберілген турист үшін үлай жинап отырады. Анықталған
ұпайлар саны бонустық жүйеде бірінші, екніші немесе үшінші орныдар алуға
мүмкіндік береді. Бүл коммисиондық марапаттаудың өсуіне экеледі. Сонымен
туристік индустрияда маркетинг стратегиясының ү_зақ мерзімді жоспарында
туристік өнімді өңдеумен және оны нысаналы рынокқа шығарумен байланысты.
Маркетинг кешенінің келесі қүрамдасына баға және баға қүру жатады.
Туристік қызметер рыногында баға күру процессі күрделі процесс.
Қызметтердің сезілмейтіндік қасиеті осы аумақта баға қүруды күрделендіре
түседі.
Баға саясатында туристік фирмалар көбінесе екі жақындауды қолданады.
Қүралдар негізінде көрсетілген қызметтер үшін шығындарға негізделген баға
белгілеу; ал басқа қызметтер түрлері үшін сүраныс немесе бэсекелестік
негізінде баға кү_ру қолданылады.
Туристік фирма баға қүрудың белгілі бір саясатын үстана отырып, сату
көлеміне де, және түсетін пайдаға да әсер етеді. Баға көлеміне ішікі
факторлар (кәсіпорын мен маркетинг мақсаттары, маркетинг кешенінің
стратегиялары, шығындар, баға құруды үйымдастыру) және сыртқы факторлар
(рынок түрі; турөнімнің бағасы мен қүндылығы арсындағы байланыс;
бэсекелестік; экономикалық жағдай; делдалдардың мүмкін болатын реакциясы)
[14].
Баға қүру саясатына әсер ететін туркәсіпорынның мақсаттары; рынокта
көп уақыт әрекет ету, пайданы көбейту, рыноктың үлесін үлғайту, турөнімнің
сапасы жағынан жетекшілікке ие болу. Баға қүруға эсер ететін негізгі
факторлар - шығындар, түгынушылар көзқарасы, бәсекелестер бағалары. Бағаны
анықтаудың ең оңай тэсілі, ол шығындарға негіздеп баға қүру. Баға қүрудың
дүрыс тәсілі-қажеттіліктерді анықтау және турөнімнің бағасы мен тұтынушының
қүндылығының ара-қатынасын анықтау. Баға құрудағы саясатқа сондай-ақ
бэсекелестер бағасы мен олардың бағаның өзгеруіне қатысты мүмкін болатын
реакциясы. Сондықтан,бэсекелестердің бағасын зерттеу-баға құру кезіндегі
негізгі элемент болып табылады.
Баға қүруға эсер ететін төрт факторды атап өтуге болады:
1. шығындар күрылымы (баға турфирманың шығындарынан үлкен болуы
керек);
2. бағаның бэсеке қабілеттілігі;
3. түтынушылар төлеуге дайын бағалар (сүраныстың икемділігі);
4. туристік кәсіпорынның мақсаттары:
Бағаның өзгеруі сату көлеміне үлкен әсер етеді. Әдетте, төмен баға
клиенттерді қызықтырады, бірақ үлкен бағаның әсері осындай болуы мүмкін,
Зерттеулер көрсеткендей, түтынушылар қымбат қызметтердің сапасы жоғары деп
сенеді. Өйткені, түтынушылар сапаны тексеріп көре алмайды.
Баға қүру стратегиясы туркәсіпорынның перспективті мақсаттары мен оның
жалпы даму бағыттарымен үштас болуы керек. Бүларға: максималды пайда табу,
өздерінің түрақты клиенттер шеңберін құру, бэсекелестерді жеңу жатуы
мүмкін.
Қаймақтарын сүзіп алу стратегиясы турөнімге жоғары баға орнатумен
байланысты. Бүл жаңа турөнім жасағанда және бэсекелетер жоқ кезінде тиімді.
Төмен бағалар стратегиясы бэсекелестерді жеңу үшін орынды.
Рынокқа жаңадан кіру кезіндегі стратегия бастапқыда төмен баға
орнатып, кейін оны біртіндеп көтеруге негізделген. Мүндай стратегия
турөнімнің кең ауқымда таралуы үшін қолданылуы мүмкін.
Бэсекелер бағасы стратегиясы, яғни өзінің турөніміне бәсекелестер
бағасымен бірдей деңгейде орнату. Бүл рынокта балама тауарларды ұсынатын
туркәсіпорындар бар кезде қолданылады.
Дамыған мемлекеттерде мемлекетке келетін туристер балансын сақтау үшін
баға төмендейді. Туристік қызметтердің бағасы мен сүранысына келесілер әсер
етеді:
- Баратын мемлекеттегі саяси тұрақтылық;
- Халықаралық өзгерістер (саяси және экономикалық);
- Туристердің өздерінің мемлекетіндегі өзгерістер.
Жылжыту немесе маркетингтік коммуникациялар жүйесі - бұл турөнімнің
сатылу көлемін үлғайту және сүранысты қалыптастыру үшін бағытталған шаралар
кешені.
Турөнімді сэтті жылжыту үшін элуетті тұтынушылар мен сауда
делдалдарымен түрақты да, тиімді байланыс орнатылу керек. Бұл байланыстың
мақсаты-қалыптасқан көзқарастарды өзгертетін және болашақтағы эрекетке эсер
ету үшін тауар немесе қызмет туралы пікір туғызу [16].
Маркетингтік кешен төрт компоненттен түратын жүйе ретінде сипатталады:
ақпарат тарататын коммуникаігор; ақпаратты қабылдайтын мақсатты аудитория;
ақпараттың өзі; коммуникациялық жүйе.Туристіктауарды жылжыту үшін
қолданылатын 3 негізгі құрал бар [3 -сурет].
Сурет 3 - Жылжытудың негізгі құралдары [15]
Керекті нэтижеге жету үшін коммуникациялық арнаның біреуін қолдану
мүмкін емес. Өнімді жылжыту бағдарламасында әр түрлі тэсілдер қолданылуы
керек.
Жарнама, әрине, туристік тауарлар мен қызметтерді сату мен өткізудің
маңызды элементі. Көп турфирмалар жарнаманы сатуды жылжыту үшін қолданады.
Сатудан түскен пайданың 5% жарнамаға жұмсалады.
Жарнаманың көптеген анықтамалары бар, бірақ барлығында ортақ сипат
бар:
1. жарнама-тура емес байланыс қүралы;
2. жарнама-жаппай байланыс құралы; адамдардың үлкен санына арналған.
3. жарнама персоналды сатумен тығыз байланысты.
4. мақсаты-түтынушының назарын аударып, тауарды тікелей емес
жылжытатын агентіне айналдыру.
Жарнаманың мақсаты-түтынушының назарын аудару, қызығушылығын туғызу,
ақпарат беру. Жарнама қүралдарын 6-суретте көруге болады.
Туристік фирма мұндай әдістерде өткізуді ынталандыру үшін қолданады.
Мысалы: бірыңғай топтар (студенттер, зейнеткерлер) үшін өлі сезондарда
авиабилеттер, қонақ үй нөмірлері арзанырақ. Сонымен қатар, кэдесый беру,
акциялар жасау.
Қоғаммен байланыстар- ол фирманың коммуникациялық қызметінің бір
бөлігі. Мақсаты-фирмаға деген көзқарасты жақсарту. Турөнімді жылжытудағы
қоғаммен байланыстардың басты тәсілдері: басылымдардағы ақпарат, пресс-
конференциялар, жәрмеңкелерге және т.б. қатысу (8-сурет). көрсету орнын
түтынушыларға жақындату болып табылады. Жоғарыда аталып кеткен маркетинг
кешенінің персонал, орта және процесс сияқты қосымша қүрамдастары туристік
фирманың қыЗмет көрсету стандартының негізі болып табылады. Әрбір қызмет
түрлері өндіріс, түтыну, қолдану және белгіленуіне қарай өзгеше
ерекшеліктерімен сипатталады. Сол себепті жекелей қызмет түрі маркетингтің,
оның өзгешелігін есепке ала отырып қарастыру маңызды мәселе [16].
2 ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТЩ ШЕТЕЛДІК
ТӘЖІРИБЕСІ
2.1 Қазіргі заманғы туристік индустрия
Батыстағы экономикалық ғылымдарда қалыптасқан маркетингтің
түсініктерін және қағидаларын салыстырмалы талдау арқылы барлық отандық
кәсіпорындарға катысты, жекелей республикамыздың кәсіпорындарында маркетинг
жүйесінің даму түжырымдамаларын қүру кезінде келесі ойлар қолданылған:
- кәсіпорындарда маркетинг жүйесінің қалыптасуы мен дамуы үшін қажетті
экономикалық шарттарды құру;
- маркетингтің анықталған функциялар кешені ретінде,кәсіпорынды
басқарудың орта деңгейінде жүзеге асырылуы және басқару функциясы ретінде
болуы сияқты екі жақты табиғатын табиғатын есепке алу;
- маркетингтің функционалдық құрамдастарын кешенді қолдану;
- тауар және баға саясаты, өткізу мен тауарды рынокқа жылжыту, рынокты
зерттеу және маркетинг қызметін басқарумен толықтырылған;
- маркетинг қызметін құрылымдық үйымдастырып, маркетинг және басқа да
кәсіпорынның функцияларының интеграциялануға бағытталуы;
- басқарудың маркетингтік қағидаларына өту кезінде кәсіпорынның
басқару
жүйесінің өзгеруі
Қазіргі заманғы туристік индустиря даму кезеңінін ерекшелігін білу
үшін оның пайда болуы мен дамуын қарастыру қажет.
Осы замаңғы туризм -бір жағынан жаңа құбылыс, себебі ол тек Екінші
Дүниежүзілік Соғыстан кейін ғана көпшілік сипат алды, бір жағына оның
тарихи түп-тамыры терең, өйткені адамзатқа туризм ерте заманнан танымал
[13].
Туризм дамуының тарихы 4 кезеңнен тұрады:
1 кезең. Ежелгі заманда саяхаттың уәждері: сауда, білім алу, емделу,
қажылық болды. Ежелгі Грецияда спорттық сапарлар болған. Орта ғасырларды
саяхаттың діни факторы күшейе түсті-мүсылман және христиан қасиеттеріне
табыну басталды. Ренессанс және ағарту кезеңі діни уэждерді элсіздендіріп,
сапарлардың жеке сипаты мен ағартушылық бағытын күшейте түсті.
19 ғ. ортасына дейін саяхаттың ерекшелігі жылжу құралдарының
қарапайымдылығы болды. Саяхаттың мақсаты болған жоқ, саяхаттың сауда, білім
алу, емделу, қажылық мақсатында қажетті шарты болды.
18-19 ғ. Европа елдеріндегі мануфактура өндірісі мен
кәсіпорындарындағы төңкерістері қоғамның экономикалык өмірін түпкілікті
өзгертті.
2-кезең-таңдаушы тур және көпшілік туризмнің пайда болуы.
Туризмдамуына транспорт дамуындағы төңкерістік өзгерістер ықпалын тигізді.
1807 ж. Фултон пароход; 1814 ж. Стефенс паровоз ойлап табуы, пошта
байланысынң жетілуі, Европадағы жол тораптарының кеңеюімен жалғасты.
Ғылыми техникалық прогресс және еңбеккерлердің әлеуметтік күресі және
қоғамның жұмыс қалын жақсартуы жүмыс уақытының кемуін қамтамасыз етті.
1873 ж. Германияда төленетін демалыс енгізілді. Трансорт
тасымалдауының сапасы мен сенімділігінің артуы мен арзандауы жұмыс жүмыс
уақытының қысқаруы, саяхатшылар санының өсуіне экелді. Осыған байланысты
уақытша келушілерге қызмет көрсетуге маманданған алғашқы кәсіпорындар пайда
болды.
19 ғ. 2-жартысында демалыс индустриясы өз өндіріс аумағын кеңейтті;
қонақ-үй шаруашылық кәсіпорындарында бірінші саяхат бюролары қосылды.
Олардың мақсаты туристік сапарларды ұйымдастыру және оны түтынушыларға
өткізу. Германияда бірінші саяхат бюросы-Райзебюро штангенн 1863 ж.
Бреслауда қалыптасты.
3-кезең көпшілік туризмнің қалыптаса бастауы. Бірінші Дүниежүзілік
соғыс және экономикалық дағдарыс, Екінші дүниежүзілік соғыс туризм дамуына
кері эсер етті. Көпшілік туризмнің дамуының 2 мысалын қарастырайық. 1935 ж.
Швейцариядағы қазіргі заманда ірі туризм қызметтерін өндірушілердің бірі
Отельпланн фирмасы қүрылды. Оның қүрушысы Г. Дуггайвер идеялары:
кішкентай адамның туризмге тарту тоқырайға ұшыраған қонақ үй шаруашылығына
бағаланбас көмек береді, арзан көпшілік тур сапарлар фирманың негізгі өнімі
болып табылады.
4 кезең: Екінші Дүниежүзілік соғыстан кейін туризм нақты көпшілік
сипатта болды: өз институты, өндірістік циклы, өндірісті үйымдастыру мен
басқару әдістері бар күшті демалыс индустриясы қалыптасты [10].
1950-60 ж. Батыс Европа елдері үшін -туристік фирмалардың мотельдер,
қонақ үйлер түрғызылуының белсенді кезеңі болды. Қай елде болмасын туризм
өсімталдығы елдің қандай бөлігі жылына ең болмағанда 1 рет туристік сапарға
баратынын көрсетеді, егер туризм өсімталдығы 50%-дан асса, көпшілік туризм
қалыптасқан деге болады.
Ресейде қонақ үй индустриясының дамуның болашағы туралы жыл сайын
Ресейден Турцияға туристер арқылы 7 млрд. АҚШ долларына жуық, Грецияда — 5
млрд. АҚШ долларына жуық кетеді.Бүл инвестициялық ақша қаражаттары қазіргі
қонақ үй - мейманханалық бизнес және туризм инфрақұрылымын құруға мүмкірдік
береді.
Ресейдегі қызметтер рыногындағы жағдайды талдау Мәскеу қаласында - 22%
, Санкт-Петербургте - 15%, Владивостокта -8-9%, т.б. қалаларда 10-нан 40%-
ке дейін қонақ-үйлердің толығу деңгейін көрсетеді. Бүл қонақ-үйлердің
төменгі тартымдылығын көрсетеді, сонымен қатар Мэскеу қаласындағы қонақ-
үйлердің бағасы АҚШ-лен салыстырғанда 2-3 есе жоғары болып табылады. Дәл
осы жағдай туризмде де. Ішкі туризм дамымай жатыр, керісінше сыртқы туризм
жоғарғы қарқынмен дамуда.
Бәсекеге қабілетті турөнімді құру, оны ішкі және халықаралық
рынокқажылжыту стратегиясымен ешкім айналыспайды. Туристтік фирмалар
(Ресейде 7000-ға жуық) турагенттер функциясын орындайды және шетелге ақша
қаражатының кетуіне алып (20 млрд. АҚШ долларына жуық) келетін импорттық
турөнімдерді өткізеді.
Осыған байланысты туризм индустриясын дамытудың мемлекттік мақсаты
бағдарламасы қажет. Іс-жүзіндегі 2005 жылға дейінгі туризмді дамытудың
Федеральді бағдарламасы оның қаржылық несие-ақша жоспарымен туризм
инфрақұрылым ретінде мейманханалық қонақ-үй бизнесінің дамуымен
сэйкестендірілмеген. Сондықтан салынған капиталдың қайтарылымдығының
жоғарғы нәтижесіне жету үшін толыгымен бәсекеге қабілетті турөнім жасау
керек [17].
2001 жылы августе Украина елінің тэуелсіздік алып еркін мемлекет болып
құрылуы, экономикалық және саяси жүйелерінің реформалары, Украинаны
рыноктық қатынастағы ел деп тануы, объективті әлемдік заңдылықтары -
туризмді дамытуға байланысты мемлекеттің ішкі саясатының өзгеруіне негіз
болды және Украинаны Халықаралық туристік қызметтер рыногында таныды.
Туризм туралы (1995 жылы) Украинаның Заңына сэйкес мемлекет туризмді
үлттық мәдениет пен экономиканың проиритетті бағыты деп белгіледі және
туризмдік іс-әрекет үшін игілікті жағдайлар жасады.
1997 жылы Украина Әлемдік Туристік Ұйымға (ӘТҰ) мүше болып кірді, ал
1999 жылы Сантьяго (Чили) қаласында өткен ӘТҰ Бас ассамблеясында басқарушы
орган - Атқарушы советке сайланып, тағайындалды. 1999 жылы - Қонақ-үй,
қоғамдық тамақтандыру қызметтерін сертификаттау туралы Украина ГОСТ
стандартының қаулысы.
Заң базасы туризм саласында кәсіпкерлікті дамытудың құқықтық негізін
қамтамасыз етеді.
Рыноктық қатынастар жағдайында қызметтер рыногында ұлттық турөнімді
жылжытудың белсенді әдістері маңызды аспект болып табылады. Бүгінде осы
елде туристік Украина және оның жеке аймақтары туралы электрондық тарату,
баспа өнімдері арқылы жарнама жасауда. Украиналық туристік ақпараттар
жүйесінде интернет-сайт құрылды, Украинаның туристік мүмкіндіктері,
Туристік Киев атты Украинаның туристік атласы туралы ақпараты бар алғашқы
диск жасалды.
ӘТҰ бас секретары Ф.Франжкалми Украинада (2000жыл, қазан) туризмді
дамыту мәселелері туралы Парламент тыңдауына қатысып, Украина еліне 20 жыл
ішінде келетін туристер ағымының үш есе өсуін көруге болады деген [13].
2.2 Шетелдік- тәжірбені туризм саласындағы маркетингте қолданылуы
Халықаралық туризм күннен күнге өсуде. 1970-1998 жж бойы халықаралық
туристер саны 165 млн.-нан 137 млн. адамға, 3,9 есе, алтуризмнен түскен
табыс 17 млрд. АҚШ долларынан 441 млрд. АҚТТТ долларына дейін, немесе 26
есе өсті.
Төменде көрсетілген елдердің халықаралық туризмді дамытуда негізгі
үлестері бар: Франция, Италия, АҚШ, Испания, Үлыбритания, Мексика, Канада,
Германия, Польша, Австрия, Ресей, Венгрия, Португалия, Греция, Швейцария,
Нидерланды, Турция, Тайланд, Украина, Бельгия, Ирландия.
Осы елдер ішінен АҚШ пен Франциядағы туризмнің дамуын қарастырайық.
1999 жылы АҚШ-та туристердің келуі - 46,983 млн. адамды, ал табысы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz