Мао Цзэдун
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 тарау Мао Цзэдунның өмірбаяны, ғылыми талқылары ... ... . 3
1.1 Жас Маоның бел қатуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 ККП.нің мүшесі ретіндегі Маоның өмірі мен көзқарасының қалыптасуы (1921.1949 жж) ... ... ... ... ... ... ...
9
1.3 ҚХР.ң көсемі .Маоның өмірі жайлы хикаялары ... ... ... ... 24
2 тарау Қытайдағы «Үш қызыл жалау» саясаты және Мао ... .. 26
2.1 60.шы жылдардағы саясат «Үлкен секіріс» ... ... ... ... ... ... 28
2.2 70.шы жылдардағы саясат мәдени революцияның себебі және Мао ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
31
3 тарау XX ғасырдың соңы мен XXI ғасырдың басындаға радикалдар үшін қалдырған Маоның мұрасы ... ... ... ... ... ... ..
53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 55
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
1 тарау Мао Цзэдунның өмірбаяны, ғылыми талқылары ... ... . 3
1.1 Жас Маоның бел қатуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 ККП.нің мүшесі ретіндегі Маоның өмірі мен көзқарасының қалыптасуы (1921.1949 жж) ... ... ... ... ... ... ...
9
1.3 ҚХР.ң көсемі .Маоның өмірі жайлы хикаялары ... ... ... ... 24
2 тарау Қытайдағы «Үш қызыл жалау» саясаты және Мао ... .. 26
2.1 60.шы жылдардағы саясат «Үлкен секіріс» ... ... ... ... ... ... 28
2.2 70.шы жылдардағы саясат мәдени революцияның себебі және Мао ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
31
3 тарау XX ғасырдың соңы мен XXI ғасырдың басындаға радикалдар үшін қалдырған Маоның мұрасы ... ... ... ... ... ... ..
53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 55
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
Тақырыптың өзектілігі: 1921 жылы құрылған Қытай Коммунистік партиясы (бұдан былай Қытай Компартиясы – авт.) Ұлттық Гоминьдан партиясымен ұзақ әрі күрделі күрес жүргізу арқылы билік басына келді. 1949 жылы 1-қазанда Қытай Компартиясының төрағасы Мао Цзэдун Қытай Халық Республикасының құрылуын ресми түрде жариялады. Қытай халық саяси кеңес конференциясы Қытай Халық Республикасын империализмге, феодализмге, бюрократиялық капитализмге қарсы тұратын тәуелсіздік, демократия, бейбітшілік үшін күресетін қуатты әрі дәулетті Қытайды құруға талпынатын «жаңа демократиялық мемлекет» /1/ деп жария етті. Халық саяси кеңес конференциясының жалпы бағдарламасында Қытайдағы жаңа мемлекеттік билік жұмысшы-шаруалар табының одағына негізделген «халықтың демократиялық диктатурасы» болып белгіленді. Ал билікті халықтың атынан Қытай Компартиясы жүргізеді.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Қытай Халық Республикасы құрыла салысымен мемлекеттік билік тұғырындағы Қытай Компартиясының басшылары елде социалистік жүйе орнатуға және Бүкілқытай қоғамын сол жүйеге сай етіп тәрбиелеуді қолға алды. Бұл аса күрделі шараларды жүргізуде Қытай Компартиясы Орталық халық үкіметінің төрағасы және осы партияның жетекшісі Мао Цзэдуннің теориялық бағдарламаларын басшылыққа алынды.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Берілген бітіру жұмысының мақсаты болып Қытай Халық Республикасының Мао Цзэдуннің өмірін, басшылыққа келгенің, Мао Цзэдуннің кезіндегі экономика саласындағы радикалды саясат масштабтарын қарастыру.
Зерттеу объектісі Мао Цзэдунның өмірі мен жүргізген саясаты.
Зерттеудің ғылыми-методикалық негізі пәнаралық және жүйелік тәсілдермен көрсетіледі. Пәнаралық тәсілді қолдануымыздың көрінісі болып тарих, саяси ғылым, экономика, конституциялық құқық, этникалық психология ғылымдарына көңіл бөлуіміз саналады.
Ұлы пролетарлық мәдени революция (Wuchan Jieji Wenhua Da Geming) – 1966-1976ж аралығындағы он жылдық кезеңді қамтыған Қытай тарихындағы оқиға. Бұл кезең әлеуметтік баспалдақтың төменгі деңгейіндегі жұмысшылар мен студенттердің тәртіпсіздік әрекеттерімен және елдің партиялық басшылығындағы хаоспен сипатталды.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Қытай Халық Республикасы құрыла салысымен мемлекеттік билік тұғырындағы Қытай Компартиясының басшылары елде социалистік жүйе орнатуға және Бүкілқытай қоғамын сол жүйеге сай етіп тәрбиелеуді қолға алды. Бұл аса күрделі шараларды жүргізуде Қытай Компартиясы Орталық халық үкіметінің төрағасы және осы партияның жетекшісі Мао Цзэдуннің теориялық бағдарламаларын басшылыққа алынды.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Берілген бітіру жұмысының мақсаты болып Қытай Халық Республикасының Мао Цзэдуннің өмірін, басшылыққа келгенің, Мао Цзэдуннің кезіндегі экономика саласындағы радикалды саясат масштабтарын қарастыру.
Зерттеу объектісі Мао Цзэдунның өмірі мен жүргізген саясаты.
Зерттеудің ғылыми-методикалық негізі пәнаралық және жүйелік тәсілдермен көрсетіледі. Пәнаралық тәсілді қолдануымыздың көрінісі болып тарих, саяси ғылым, экономика, конституциялық құқық, этникалық психология ғылымдарына көңіл бөлуіміз саналады.
Ұлы пролетарлық мәдени революция (Wuchan Jieji Wenhua Da Geming) – 1966-1976ж аралығындағы он жылдық кезеңді қамтыған Қытай тарихындағы оқиға. Бұл кезең әлеуметтік баспалдақтың төменгі деңгейіндегі жұмысшылар мен студенттердің тәртіпсіздік әрекеттерімен және елдің партиялық басшылығындағы хаоспен сипатталды.
1. Александрова М.В. Экономическое взаимодействие регионов России и Китая в период реформ / РАН. Ин-т Дал. Востока; Отв. ред.: Кожин П.М., Островский А.В. – М.: Изд-во «огни», 2005.
2. Андреева Н.В. Проблемы и перспективы создания зоны свободной торговли между Китаем и АСЕАН: Автореф. дис. … канд. экон. наук / РАН. Ин-т Дал. Востока,- М., 2005.
3. Асланов Р.М. Три модели и перспективы социализма в КНР // Восток - Россия - Запад: Ист. и культурол. исслед.: К 70-летию акад. В.С.Мясникова. - М., 2001.
4. Ашимбаев М.С. Геополитические перспективы Китая в Центральной Азии. / «ANALYTIC», № 5, 2002
5. Базильбаев А. Четыре года в хаосе. О так называемой "культурной революции" в Синьцзяне. - Алма-Ата: Казахстан, 1978. - 144 с.
6. Бовин А.Е., Делюсин Л.П. Политический кризис в Китае. События и причины. - М.: Политиздат, 1968.
7. Босев К. "Тайфун" в "Тайфуне" // Тайфун. Записки из Китая: Пер. с болг. - М.: Политиздат, 1978.
8. Бурханов К.Н., Исмагамбетова Т.Т., Беримжанова А.Е. Китай между прошлым и будущим. – Алматы, 2001
9. Борисов О.Б. Внутренняя и внешняя политика Китая в 70-ые годы. Политический очерк. – М; 1982
10. Ван Мин. О событиях в Китае. - М.: Политиздат, 1969.
11. Видаль Ж.Э. Штурмовики Мао Цзэ-дуна // Куда ведет Китай группа Мао Цзэ-Дуна : Пер. с фр. И.Шрайбера. - М.: Прогресс, 1967.
12. Вятский В. "Культурная революция" и рабочий класс Китая // Маоизм без маски: Сб. статей из сов. период. печати. - М.: Мысль, 1970.
13. Галенович Ю.М. "Культурная революция" в КНР что же это такое было? // Заметки китаеведа. - М.: Муравей, 2002.
14. Галенович Ю.М. Пэн Дэхуай и Мао Цзедун / РАН. Ин-т Дал. Востока. – М.: Огни, 2005.
15. Гао Шуцинь. Российско-китайские отношения в условиях глобализации / РАН. Ин-т сравнит. политологии. Центр дальневост. центр.-азиат. полит. иссслед.; Отв. ред. Железняков А.С. – М., 2005.
16. Головачева Л.И. Механизм идейно-психологической обработки кадров в период "культурной революции" в КНР (1966-1971 гг.): Автореф. дис ... канд. ист. наук. - М., 1980.
17. Давыдов А.С. Идеология и прагматизм в китайской политике США : автореф. дис. … канд. ист. наук / РАН. Ин-т Дал. Востока. – М., 2005.
18. Движение за критику Линь Бяо и Конфуция, развернутое и руководимое лично председателем Мао Цзэ-дуном, — К, 1974, №4.
19. Делюсин Л. "Культурная революция": тридцать лет спустя // Вестн. науч. информ. / Ин-т междунар. экон. и полит. исслед. РАН.
20. Елисеев Г.П. Кричащие батальоны: Так называемая "великая пролетарская культурная революция" Китая вблизи / Г.П. Елисеев, А.С.Крушинский, В.Б. Милютенко. - М.: Мол. гвардия, 1967.
21. Желоховцев А.Н. "Культурная революция" с близкого расстояния: Записки очевидца. - М.: Политиздат, 1973.
22. Занегин Б.Н. Китайская революция на геополитических весах // США - Канада: Экономика. Политика. Культура. - 2000. - N 1. - С.54-64.
23. Зигзаги "культурной революции" // Косюков Ю.Л. Пекинский дневник. - М.: Мол. гвардия, 1968.
24. Идрисов Е. Новые рубежи сотрудничества. / «Казахстанская правда», 4 января 2002 года
25. Казахстан на стыке веков. Историческая роль Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева в формировании геополитической стратегии государства. – Алматы, 2000
26. Карен А. Китай. // Панорама, 1999. - №5
27. Карымов В.Г. Основные тенденции внутриполитического развития КНР после "культурной революции" (1969-1975): Автореф. дис ... канд. ист. наук. - М., 1976.
28. Китай после "культурной революции": Политическая система, внутриполитическое положение / Л.М. Гудошников, Б.П. Барахта, В.Г. Карымов, Р.М. Неронов. - М.: Мысль, 1979.
29. Китай: традиции и современность. Сборник статей. / Изд. «Наука», М., 1976
30. Китай: традиции и современность. Сборник статей. / Изд. «Наука», М., 1976
31. Китайская Народная Республика, М., 1970.
32. КНР в период 1965-1969 гг. // Новейшая история Китая 1917-1970. - М.: Мысль, 1972.
33. Ковалев Е. Ф. Из истории развития маоистских взглядов, — ВИ, 1972, №4.
34. Кривцов В. А. Маоизм и великоханьский шовинизм китайской буржуазии, — ПДВ, 1974, №1.
35. Критика теоретических концепции Мао Цзэ-дуна. - М.: Мысль, 1970.
36. Критика теоретических основ маоизма, М., 1973.
37. Кручинин А. Г. Борьба за социалистическое развитие Китая и Советский Союз, — ПДВ, 1973, №1.
38. "Великая пролетарская культурная революция" и право // Инако Цунэо. Право и политика современного Китая: 1949-1975 гг. : Пер. с япон. - М.: Прогресс, 1978.
39. "Культурная революция" и ее влияние на экономику страны (1966-1969) // Социально-экономический строй и экономическая политика КНР 1949-1975 . - М.: Наука, 1978.
40. "Культурная революция" и ее последствия (1965-1974) // Судьбы культуры КНР (1949-1974). - М.: Наука, 1978.
41. "Культурная революция" и маоистский курс на всестороннюю милитаризацию страны // Сладковский М.И. Китай: Основные проблемы истории, экономики, идеологии. - М.: Мысль, 1978.
42. «…Китай отказывается от сферы влияния в регионе…». Интервью с Чрезвычайным и Полномочным послом КНР в РК господином Яо Пэйшэном. / «ANALYTIC», № 3, 2002, с.3.
43. «Культурная революция» и преподавание права в Китае, — СГП, 1966, №11.
44. Ли И. Дело о "советских шпионах": К 100-летию со дня рождения Ли Лисаня // Пробл. Дал. Востока. - 1999. - N 6.
45. Мао Цзэ-дун. Избранные произведения, т. 1-4, М., 1951-1953.
46. Мао Цзэ-дун. К вопросу о правильном разрешении противоречий внутри народа, М., 1957.
47. Мао Цзэ-дун. Сборник избранных произведений, Пекин, 1972.
48. Маоизм — идейный и политический противник марксизма-ленинизма, М., 1974.
49. Маомао. Мой отец Дэн Сяопин: Культурная революция. Годы испытаний: Пер. с кит. - М.: Муравей-Гайд, 2001.
50. Материалы 6-го пленума ЦК КПК восьмого созыва, Пекин, 1959.
51. Материалы VIII Всекитайского съезда Коммунистической партии Китая, М., 1956.
52. Материалы VIII Всекитайского съезда Коммунистической партии Китая, т. I. Документы, Пекин, 1956.
53. Материалы первой сессии Всекитайского собрания народных представителей, М., 1954.
54. Материалы третьей сессии Всекитайского собрания народных представителей, М., 1956
55. Митбрейт Б. А. Очерки истории Коммунистического союза молодежи Китая, М., 1961.
56. Надеев И. М. «Культурная революция» и судьба китайской литературы, М., 1969.
57. Назарбаев Н. Казахстан-2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание Президента страны народу Казахстана. – Алматы, 2001
58. Назарбаев Н. Критическое десятилетие. – Алматы, 2003
59. Национальная безопасность: итоги десятилетия. Под ред. М.С. Ашимбаева. – Астана, 2001
60. Никифоров В. Н. Перекраивание истории маоистами, — ПДВ, 1973, №2.
61. Новейшая история Китая, М., 1972.
62. Новый Казахстан: пять лет независимого развития. / Под ред. Нысанбаева А.Н. – Алматы, 1996
63. О чем умалчивают в Пекине, М., 1972.
64. Образование Китайской Народной Республики. Документы и материалы, М., 1950.
65. Опасный курс. О политике пекинских руководителей, вып. II, М., 1971.
66. Опасный курс. По поводу событий в Китае. - М.: Политиздат, 1969. - Вып.1.
67. Основные аспекты китайской проблемы: 1965-1975. - М.: Политиздат, 1976.
68. Политика КНР на современном этапе: реалии и перспективы. – Алматы, 2004
69. Попов А.П. Деформация политической системы КНР в период "культурной революции": Внутриполитические ситуации и политический режим: Автореф. дис ... канд. юрид. наук. - М., 1976.
70. Право после "культурной революции" // Инако Цунэо. Право и политика современного Китая: 1949-1975 гг.: Пер. с япон. - М.: Прогресс, 1978.
71. Рахимов Р. Внешняя политика КНР. / «Саясат». Информационно-аналитический журнал. / № 12, 2002
72. Салицкий А.И. Внешнеэкономическая стратегия КНР. / Китай в мировой политике. – М., 2001
73. Сатубалдин С.С. «Драконы» и «тигры» Азии: сможет ли казахстанский «барс» пройти их тропами. – Алматы, 1998 г.
74. Сафронова Е.И. Отношения КНР с развивающимися странами и формирование нового мирового экономического порядка. / Китай в мировой политике. – М., 2001
75. Синицкий Г.С. Кризис политического авторитета маоистского руководства КПК в период "культурной революции": (1966-1969): Автореф. дис ... канд. истор. наук. - М., 1975.
76. Советско-китайские отношения. 1917-1957. Сборник документов, М., 1959.
77. Современный Китай. Социально-экономические проблемы, М., 1974.
78. Социальная структура Китая. XIX – первая половина ХХ века. – М., «Наука», 1990
79. Степанов М.Г. "Синао" - "промывание мозгов". - М.: Мол. гвардия, 1977.
80. Стратегия и тактика Коминтерна в национально-колониальной революции на примере Китая, М., 1934.
81. Султанов К., Бекбергенов С. Пробуждение гиганта (очерки о Китайских реформах). – Алматы, 1999
82. Сунь Ят-сен. Избранные произведения, М., 1964.
83. Сухарчук Г.Д. "Культурная революция" в Китае в свете социо-естественного подхода // "Общество и государство в Китае": ХХIХ науч. конф. - М., 1999.
84. Тихвинский С. Л. Национализм и классовая борьба в Китае в новое время, — ВИ, 1971, №11.
85. Токаев К.К. Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации. – Алматы, 2000
86. Токаев К.К. Под стягом независимости. Очерки о внешней политике Казахстана. – Алматы, 1997
87. Фицджеральд Ч.П.История Китая : Пер. с англ. – М.: Центрполиграф, 2004.
88. Чэнь Бо-да. Идеи Мао Цзэ-дуна — соединение марксизма-ленинизма с китайской революцией, Пекин, 1951.
89. Эми Сяо. Мао Цзэ-дун. Чжу Дэ (Вожди китайского народа), М., 1939.
90. Яковлев М.И. Начало трагедии; По пути трагедии // 17 лет в Китае. - М.: Политиздат, 1981.
2. Андреева Н.В. Проблемы и перспективы создания зоны свободной торговли между Китаем и АСЕАН: Автореф. дис. … канд. экон. наук / РАН. Ин-т Дал. Востока,- М., 2005.
3. Асланов Р.М. Три модели и перспективы социализма в КНР // Восток - Россия - Запад: Ист. и культурол. исслед.: К 70-летию акад. В.С.Мясникова. - М., 2001.
4. Ашимбаев М.С. Геополитические перспективы Китая в Центральной Азии. / «ANALYTIC», № 5, 2002
5. Базильбаев А. Четыре года в хаосе. О так называемой "культурной революции" в Синьцзяне. - Алма-Ата: Казахстан, 1978. - 144 с.
6. Бовин А.Е., Делюсин Л.П. Политический кризис в Китае. События и причины. - М.: Политиздат, 1968.
7. Босев К. "Тайфун" в "Тайфуне" // Тайфун. Записки из Китая: Пер. с болг. - М.: Политиздат, 1978.
8. Бурханов К.Н., Исмагамбетова Т.Т., Беримжанова А.Е. Китай между прошлым и будущим. – Алматы, 2001
9. Борисов О.Б. Внутренняя и внешняя политика Китая в 70-ые годы. Политический очерк. – М; 1982
10. Ван Мин. О событиях в Китае. - М.: Политиздат, 1969.
11. Видаль Ж.Э. Штурмовики Мао Цзэ-дуна // Куда ведет Китай группа Мао Цзэ-Дуна : Пер. с фр. И.Шрайбера. - М.: Прогресс, 1967.
12. Вятский В. "Культурная революция" и рабочий класс Китая // Маоизм без маски: Сб. статей из сов. период. печати. - М.: Мысль, 1970.
13. Галенович Ю.М. "Культурная революция" в КНР что же это такое было? // Заметки китаеведа. - М.: Муравей, 2002.
14. Галенович Ю.М. Пэн Дэхуай и Мао Цзедун / РАН. Ин-т Дал. Востока. – М.: Огни, 2005.
15. Гао Шуцинь. Российско-китайские отношения в условиях глобализации / РАН. Ин-т сравнит. политологии. Центр дальневост. центр.-азиат. полит. иссслед.; Отв. ред. Железняков А.С. – М., 2005.
16. Головачева Л.И. Механизм идейно-психологической обработки кадров в период "культурной революции" в КНР (1966-1971 гг.): Автореф. дис ... канд. ист. наук. - М., 1980.
17. Давыдов А.С. Идеология и прагматизм в китайской политике США : автореф. дис. … канд. ист. наук / РАН. Ин-т Дал. Востока. – М., 2005.
18. Движение за критику Линь Бяо и Конфуция, развернутое и руководимое лично председателем Мао Цзэ-дуном, — К, 1974, №4.
19. Делюсин Л. "Культурная революция": тридцать лет спустя // Вестн. науч. информ. / Ин-т междунар. экон. и полит. исслед. РАН.
20. Елисеев Г.П. Кричащие батальоны: Так называемая "великая пролетарская культурная революция" Китая вблизи / Г.П. Елисеев, А.С.Крушинский, В.Б. Милютенко. - М.: Мол. гвардия, 1967.
21. Желоховцев А.Н. "Культурная революция" с близкого расстояния: Записки очевидца. - М.: Политиздат, 1973.
22. Занегин Б.Н. Китайская революция на геополитических весах // США - Канада: Экономика. Политика. Культура. - 2000. - N 1. - С.54-64.
23. Зигзаги "культурной революции" // Косюков Ю.Л. Пекинский дневник. - М.: Мол. гвардия, 1968.
24. Идрисов Е. Новые рубежи сотрудничества. / «Казахстанская правда», 4 января 2002 года
25. Казахстан на стыке веков. Историческая роль Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева в формировании геополитической стратегии государства. – Алматы, 2000
26. Карен А. Китай. // Панорама, 1999. - №5
27. Карымов В.Г. Основные тенденции внутриполитического развития КНР после "культурной революции" (1969-1975): Автореф. дис ... канд. ист. наук. - М., 1976.
28. Китай после "культурной революции": Политическая система, внутриполитическое положение / Л.М. Гудошников, Б.П. Барахта, В.Г. Карымов, Р.М. Неронов. - М.: Мысль, 1979.
29. Китай: традиции и современность. Сборник статей. / Изд. «Наука», М., 1976
30. Китай: традиции и современность. Сборник статей. / Изд. «Наука», М., 1976
31. Китайская Народная Республика, М., 1970.
32. КНР в период 1965-1969 гг. // Новейшая история Китая 1917-1970. - М.: Мысль, 1972.
33. Ковалев Е. Ф. Из истории развития маоистских взглядов, — ВИ, 1972, №4.
34. Кривцов В. А. Маоизм и великоханьский шовинизм китайской буржуазии, — ПДВ, 1974, №1.
35. Критика теоретических концепции Мао Цзэ-дуна. - М.: Мысль, 1970.
36. Критика теоретических основ маоизма, М., 1973.
37. Кручинин А. Г. Борьба за социалистическое развитие Китая и Советский Союз, — ПДВ, 1973, №1.
38. "Великая пролетарская культурная революция" и право // Инако Цунэо. Право и политика современного Китая: 1949-1975 гг. : Пер. с япон. - М.: Прогресс, 1978.
39. "Культурная революция" и ее влияние на экономику страны (1966-1969) // Социально-экономический строй и экономическая политика КНР 1949-1975 . - М.: Наука, 1978.
40. "Культурная революция" и ее последствия (1965-1974) // Судьбы культуры КНР (1949-1974). - М.: Наука, 1978.
41. "Культурная революция" и маоистский курс на всестороннюю милитаризацию страны // Сладковский М.И. Китай: Основные проблемы истории, экономики, идеологии. - М.: Мысль, 1978.
42. «…Китай отказывается от сферы влияния в регионе…». Интервью с Чрезвычайным и Полномочным послом КНР в РК господином Яо Пэйшэном. / «ANALYTIC», № 3, 2002, с.3.
43. «Культурная революция» и преподавание права в Китае, — СГП, 1966, №11.
44. Ли И. Дело о "советских шпионах": К 100-летию со дня рождения Ли Лисаня // Пробл. Дал. Востока. - 1999. - N 6.
45. Мао Цзэ-дун. Избранные произведения, т. 1-4, М., 1951-1953.
46. Мао Цзэ-дун. К вопросу о правильном разрешении противоречий внутри народа, М., 1957.
47. Мао Цзэ-дун. Сборник избранных произведений, Пекин, 1972.
48. Маоизм — идейный и политический противник марксизма-ленинизма, М., 1974.
49. Маомао. Мой отец Дэн Сяопин: Культурная революция. Годы испытаний: Пер. с кит. - М.: Муравей-Гайд, 2001.
50. Материалы 6-го пленума ЦК КПК восьмого созыва, Пекин, 1959.
51. Материалы VIII Всекитайского съезда Коммунистической партии Китая, М., 1956.
52. Материалы VIII Всекитайского съезда Коммунистической партии Китая, т. I. Документы, Пекин, 1956.
53. Материалы первой сессии Всекитайского собрания народных представителей, М., 1954.
54. Материалы третьей сессии Всекитайского собрания народных представителей, М., 1956
55. Митбрейт Б. А. Очерки истории Коммунистического союза молодежи Китая, М., 1961.
56. Надеев И. М. «Культурная революция» и судьба китайской литературы, М., 1969.
57. Назарбаев Н. Казахстан-2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание Президента страны народу Казахстана. – Алматы, 2001
58. Назарбаев Н. Критическое десятилетие. – Алматы, 2003
59. Национальная безопасность: итоги десятилетия. Под ред. М.С. Ашимбаева. – Астана, 2001
60. Никифоров В. Н. Перекраивание истории маоистами, — ПДВ, 1973, №2.
61. Новейшая история Китая, М., 1972.
62. Новый Казахстан: пять лет независимого развития. / Под ред. Нысанбаева А.Н. – Алматы, 1996
63. О чем умалчивают в Пекине, М., 1972.
64. Образование Китайской Народной Республики. Документы и материалы, М., 1950.
65. Опасный курс. О политике пекинских руководителей, вып. II, М., 1971.
66. Опасный курс. По поводу событий в Китае. - М.: Политиздат, 1969. - Вып.1.
67. Основные аспекты китайской проблемы: 1965-1975. - М.: Политиздат, 1976.
68. Политика КНР на современном этапе: реалии и перспективы. – Алматы, 2004
69. Попов А.П. Деформация политической системы КНР в период "культурной революции": Внутриполитические ситуации и политический режим: Автореф. дис ... канд. юрид. наук. - М., 1976.
70. Право после "культурной революции" // Инако Цунэо. Право и политика современного Китая: 1949-1975 гг.: Пер. с япон. - М.: Прогресс, 1978.
71. Рахимов Р. Внешняя политика КНР. / «Саясат». Информационно-аналитический журнал. / № 12, 2002
72. Салицкий А.И. Внешнеэкономическая стратегия КНР. / Китай в мировой политике. – М., 2001
73. Сатубалдин С.С. «Драконы» и «тигры» Азии: сможет ли казахстанский «барс» пройти их тропами. – Алматы, 1998 г.
74. Сафронова Е.И. Отношения КНР с развивающимися странами и формирование нового мирового экономического порядка. / Китай в мировой политике. – М., 2001
75. Синицкий Г.С. Кризис политического авторитета маоистского руководства КПК в период "культурной революции": (1966-1969): Автореф. дис ... канд. истор. наук. - М., 1975.
76. Советско-китайские отношения. 1917-1957. Сборник документов, М., 1959.
77. Современный Китай. Социально-экономические проблемы, М., 1974.
78. Социальная структура Китая. XIX – первая половина ХХ века. – М., «Наука», 1990
79. Степанов М.Г. "Синао" - "промывание мозгов". - М.: Мол. гвардия, 1977.
80. Стратегия и тактика Коминтерна в национально-колониальной революции на примере Китая, М., 1934.
81. Султанов К., Бекбергенов С. Пробуждение гиганта (очерки о Китайских реформах). – Алматы, 1999
82. Сунь Ят-сен. Избранные произведения, М., 1964.
83. Сухарчук Г.Д. "Культурная революция" в Китае в свете социо-естественного подхода // "Общество и государство в Китае": ХХIХ науч. конф. - М., 1999.
84. Тихвинский С. Л. Национализм и классовая борьба в Китае в новое время, — ВИ, 1971, №11.
85. Токаев К.К. Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации. – Алматы, 2000
86. Токаев К.К. Под стягом независимости. Очерки о внешней политике Казахстана. – Алматы, 1997
87. Фицджеральд Ч.П.История Китая : Пер. с англ. – М.: Центрполиграф, 2004.
88. Чэнь Бо-да. Идеи Мао Цзэ-дуна — соединение марксизма-ленинизма с китайской революцией, Пекин, 1951.
89. Эми Сяо. Мао Цзэ-дун. Чжу Дэ (Вожди китайского народа), М., 1939.
90. Яковлев М.И. Начало трагедии; По пути трагедии // 17 лет в Китае. - М.: Политиздат, 1981.
Реферат
Дипломдық жұмыстың тақырыбы:
Тақырыптың өзектілігі: 1921 жылы құрылған Қытай Коммунистік партиясы
(бұдан былай Қытай Компартиясы – авт.) Ұлттық Гоминьдан партиясымен ұзақ
әрі күрделі күрес жүргізу арқылы билік басына келді. 1949 жылы 1-қазанда
Қытай Компартиясының төрағасы Мао Цзэдун Қытай Халық Республикасының
құрылуын ресми түрде жариялады. Қытай халық саяси кеңес конференциясы Қытай
Халық Республикасын империализмге, феодализмге, бюрократиялық капитализмге
қарсы тұратын тәуелсіздік, демократия, бейбітшілік үшін күресетін қуатты
әрі дәулетті Қытайды құруға талпынатын жаңа демократиялық мемлекет 1
деп жария етті. Халық саяси кеңес конференциясының жалпы бағдарламасында
Қытайдағы жаңа мемлекеттік билік жұмысшы-шаруалар табының одағына
негізделген халықтың демократиялық диктатурасы болып белгіленді. Ал
билікті халықтың атынан Қытай Компартиясы жүргізеді.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1. Мао Цзэдунның өмірбаяны, ғылыми талқыларын қарастыру
2. ҚХР-ң көсемі –Маоның өмірі жайлы хикаялары анықтау
3. Қытайдағы Үш қызыл жалау саясаты Маоның ролін қарастыру
Дипломдық жұмыс реферат, глоссарий, кіріспе, үш тараудан, қорытынды,
пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмыс беттен тұрады.
Глоссарий
"Мәдени төңкерiс"- партияның басшылық етiлетiн жетекшiсiмен азшылықпен, бiр
жағынан ол жүргiзiлетiн тұрлар, ҚКП-тың басқарудағы көпшiлiгiне қарсы
Геосаясат-сыртқы саясатты географиялық факторларга байланысты жургізетін
саясат.
Гуманизм – жеке адам ретіндегі адамның құндылығы, оның еркіндікке,
бақытқа, әділеттілікке деген талаптары; көзқарас ұстанымы.
Мәдениет – адамдардың өмірі мен іс- әрекетін ұйымдастыру тәсілінен,
сондай-ақ олардың материалдық және рухани байлықты жасауынан
көрінетін қоғам мен адамның белгілі даму дәрежесі.
Мифология –аңыздарға негізделген ежелгі халықтарға ортақ дүниетаным
Натурализм – реализмнен бөлек, табиғат заңы мен қоғам заңдарының арасына
теңдік белгі қоюшы.
Парадигма – алдында қабылданған пікірлерге қарсы шығу, тауып айтылған сөз.
Прагматизм – философия болмыс пен танымның бастаулары туралы бос сөйлей
беру емес, мәселелерді шешуі керек.
Реализм – ақиқаттың, шындықтың нақты заңдарын ашты.
Саяси турақтылық- әр турлі ішкі және сыртқы озгерістер жагдайында саяси
жуйенін оз қурылымын сақтап, тиімді омір суруге мумкіндік беретін
турақтылыгы.
Сыртқы саясат- мемлекеттік дуниежузілік дәрежеде жургізген саясаты.
Фашистік партиялар- жеке муддеден мемлекеттік мудденін басым болганын,
басқаруда қатан орталықтандыруды, адамнын қуқықтары мен бостандықтарын
шектеуді қалайтын партиялар.
Эволюция- қогамдық-саяси омірде біртіндеп, баяу даму.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
... ... ... ... ... ..
1 тарау Мао Цзэдунның өмірбаяны, ғылыми талқылары ... ... . 3
1.1 Жас Маоның бел 5
қатуы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
1.2 ККП-нің мүшесі ретіндегі Маоның өмірі мен көзқарасының
қалыптасуы (1921-1949 жж) ... ... ... ... ... ... ... 9
1.3 ҚХР-ң көсемі –Маоның өмірі жайлы хикаялары ... ... ... ... 24
2 тарау Қытайдағы Үш қызыл жалау саясаты және Мао ... .. 26
2.1 60-шы жылдардағы саясат Үлкен секіріс ... ... ... ... ... ... 28
2.2 70-шы жылдардағы саясат мәдени революцияның себебі және
Мао ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 31
...
3 тарау XX ғасырдың соңы мен XXI ғасырдың басындаға радикалдар
үшін қалдырған Маоның мұрасы ... ... ... ... ... ... .. 53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .. 55
... ... ... ... ..
Пайдаланған әдебиеттер 57
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: 1921 жылы құрылған Қытай Коммунистік партиясы
(бұдан былай Қытай Компартиясы – авт.) Ұлттық Гоминьдан партиясымен ұзақ
әрі күрделі күрес жүргізу арқылы билік басына келді. 1949 жылы 1-қазанда
Қытай Компартиясының төрағасы Мао Цзэдун Қытай Халық Республикасының
құрылуын ресми түрде жариялады. Қытай халық саяси кеңес конференциясы Қытай
Халық Республикасын империализмге, феодализмге, бюрократиялық капитализмге
қарсы тұратын тәуелсіздік, демократия, бейбітшілік үшін күресетін қуатты
әрі дәулетті Қытайды құруға талпынатын жаңа демократиялық мемлекет 1
деп жария етті. Халық саяси кеңес конференциясының жалпы бағдарламасында
Қытайдағы жаңа мемлекеттік билік жұмысшы-шаруалар табының одағына
негізделген халықтың демократиялық диктатурасы болып белгіленді. Ал
билікті халықтың атынан Қытай Компартиясы жүргізеді.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Қытай Халық Республикасы құрыла
салысымен мемлекеттік билік тұғырындағы Қытай Компартиясының басшылары елде
социалистік жүйе орнатуға және Бүкілқытай қоғамын сол жүйеге сай етіп
тәрбиелеуді қолға алды. Бұл аса күрделі шараларды жүргізуде Қытай
Компартиясы Орталық халық үкіметінің төрағасы және осы партияның жетекшісі
Мао Цзэдуннің теориялық бағдарламаларын басшылыққа алынды.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Берілген бітіру жұмысының мақсаты
болып Қытай Халық Республикасының Мао Цзэдуннің өмірін, басшылыққа
келгенің, Мао Цзэдуннің кезіндегі экономика саласындағы радикалды саясат
масштабтарын қарастыру.
Зерттеу объектісі Мао Цзэдунның өмірі мен жүргізген саясаты.
Зерттеудің ғылыми-методикалық негізі пәнаралық және жүйелік
тәсілдермен көрсетіледі. Пәнаралық тәсілді қолдануымыздың көрінісі болып
тарих, саяси ғылым, экономика, конституциялық құқық, этникалық психология
ғылымдарына көңіл бөлуіміз саналады.
Ұлы пролетарлық мәдени революция (Wuchan Jieji Wenhua Da
Geming) – 1966-1976ж аралығындағы он жылдық кезеңді қамтыған Қытай
тарихындағы оқиға. Бұл кезең әлеуметтік баспалдақтың төменгі деңгейіндегі
жұмысшылар мен студенттердің тәртіпсіздік әрекеттерімен және елдің
партиялық басшылығындағы хаоспен сипатталды. Революцияның басталуына
қорытынды ықпалды саяси оппозициялық көзқарастармен күрес шеңберінде және
мемлекеттік идеология ретінде ҚКП басшылығындағы өз жақтастарының
көзқарастарын (маоизм) орнықтыру үшін ҚКП төрағасы Мао Цзедун жасады.
Жұмыстың құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспе, үш тарау (әр тарауда үш
тараушадан), қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 тарау Мао Цзэдунның өмірбаяны, ғылыми талқылары
1.1 Жас Маоның бел қатуы
Мао Цзэдун 1893 жылы 26 желтоқсанда оңтүстік Қытайдағы Хунань
провинциясында Сянтань уездіндегі Шаошань ауылында дүниеге келген. Маоның
айтуы бойынша, оның әкесі Мао Жэньшэн әскери қызметі кезінде біраз ақша
жинап, туған жеріне оралғаннан кейін ұсақ саудамен айналысқан. Ол
шаруалардан арзан бағадағы күрішті сатып алып, оны қала саудагерлеріне
қымбат бағаға сатумен айналысқан.
Маоның әкесі небәрі екі ақ жыл мектепте білім алып, бірақ та
сол білімі саудамен айналысудағы кіріс және шығыс кібапшасын толтыруға
жетерлік болды. Маоның анасы білімсіз адам болса да, ұлына буддистің тәлім
тәрбие берудіғ арқасында Маоның болашағына үлкен әсерін тигізген болатын.
Ол бес жасқа толған кезде оған Цзэдун атын береді. Цзэдун атының
мағынасы балалық шақ бітіп, ұл бала еңбек етуі тиіс деген мағынаны
білдіретін. Үш жылдан кейін Мао мектепке бара бастайды. Мектептегі білім
жүйесі канондық конфуциандық ілімдерге негізделген болатын.
Мао он үш жасқа толғаннан кейін мектептегі білім алуын
доғарып, әкесіне ақша санауда көмекші бола бастайды. Бір жылдан кейін
Маоның әкесі оны өзінен алты жас үлкен қызға үйлендіреді. Кейінірек әкесі
өзінің саудалық жұмысын баласына беруге бел буады. Бірақ осындай тағдырымен
келіспеген Мао мінезін көрсетіп, үйден қашып кетеді. Ол үйнен кетіп далада
жүрген заңгер ғалымнан дәріс ала бастайды. Осы білім алуы жарты жылға
жалғасады. Кейінірек қарт ғалымның үйретуімен көне қытай классиктерін оқи
бастайды, ал кейінірек тіпті сол замандағы әдебиетке де көшеді.
Мао Цзедуньның сүйіп оқитын шығармаларының бірі Хан облысы
әміршісінің кітабы болатын. Ежелгі ойшыл Шан Ян: Мемлекет тыныштыққа тек
соғыс пен жериеленушіліктің көмегімен ғана жетеді. Күшті сүйетін мемлекетке
шабуыл жасау қиын, ал шабуыл жасау мүмкін емес мемлекет гүлденіп, өркендей
алады... Егер әскер қарсылас шабуылдауға батылы бармайтындай әрекет ететін
болса, ол мемлекеттің күшті болғаны. Ал, егер соғыс кезінде әскер өз
қимылымен дұшпанды жерге қарататын болса, мемлекет жеңіске жетеді, - деген
болатын.
1910 жылы Мао Шунань провинциясындағы СянСян уездіндегі Дуншан
мектебіне оқуға түседі. Осы мектептегі мұғалімдерді Маоның ұшқыр ойы мен
көп әдебиетпен таныстығы таңғалдырады. Сол кездері Мао екі шығарма жайлы
еске алады. Біріншісі, өзінің нағашы ағасы жіберген Кан Ювейдің
реформаторлық белсенділігі жайын. Осы шығарманы ол жатқа білді десе де
болады. Оның үлгі алар тарихи тұлғаларының бірі ең алғашқы бірегей Қытай
империясын құрған Ши-Хуандиғ оған қоса Хань династиясы тұсындағы саияси
және әскери тұлғалар, тағы да Наполеон болған еді.
Он сегіз жасында Мао әскери борышын өтеуге барады. Бұл жерде Сянцзян
жибао және тағы да басқа газеттерді оқып жүріп алғаш рет социализм
идеяларымен танысады. Жарты жылдан кейін әскерден кейтіп, туған жеріне
оралып, әкесіне көмектесумен болады.
1913 жылы Хунань провинциясының астанасы Чанша қаласына келеді. Бұл
жерде ол өз білімін жалғасдтыруға бел буады. Осылайша, ол педагогикалық
училищеге оқуға түсіп, оны 1918 жылы бітіреді. Бұл жерде оқып жүрген
кезінде Мао қытай классиктерінің шығармаларымен танысуды жалғастырып,
олардың ойларын өз дәптеріне де жазып отырады. Оның студенттің шығармалары
ең үздік танылып, тіпті университет қабырғасына ілінген еді.
Бұл кезде Мао өзінің ең сүйікті ұстазы, профессор Ян Чанцзи қолдаған
жаңа мәдениет жолындағы қозғалыс идеясының жақтасы болған еді. Бұл идея
батыстың алдыңғы қатарлы ойлары мен Қытайдың ұлы рухани ойларының
бірлестігінен туындаған болатын.
1917 жылы сәуірде өзінің публицистика саласындағы алғашқы қадамында
Мао Цзедунь өткен Ұлы Қытай Империясының қайта жаңғырғанын мәлімдеген
болатын. Бұған негізігі даңғыл жол әскери күштің айбынды рухының
оянуында деп түсіндірген. Күресте күшке сену ол үшін мәңгілікке ең негізгі
қағида боп қалды.
1918 жылдан бастап Маоны анархизм де аса қызықтыра бастайды. Ол Пекин
қаласындағы анархизмнің белсенді өкілдерімен танысып, олармен хат алмаса
бастайды. Содан кейін Хунан қаласында анархизм ұйымын құруға тырысады.
Ол Қытай саясатын орталықтандыру керектігіне сеніп Қытай да сол
саясатты ұстану керек деген ойға келеді. Мао осы жылдары Кропоткин және
тағы да басқа социалистердің еңбектерін ынтамен оқи бастайды.
Ресейдегі қазан революцтясының жеңісі мен Кеңес үкіметінің
билікке келуі Қытайда азаттық және социалистік қозғалыстарға екпін береді.
Елде ең алғашқы революциялық және демократиялық бірлестіктер құрылып, дәл
осы бірлестіктерден Қытай Компартиясының алғашқы өкілдері шыққан болатын.
Сол кездегі Пекин университетінің профессоры Ян Чанцзының ұсыныс
бойынша Мао 1918 жылы Пекин қаласына келіп, Пекин университетінде
кітапханасының меңгеруші Ли Дач Жао меңгерушісінің көмекшісі болып жұмысқа
тұрады. Ол кісі сол кезеңдегі ең білімді, әрі зиялы марксистердің бірі
болған еді. 1919 жылы ол Пекинде Марксизмнің үйірмесін құрып, ол үйірмеге
Мао да белсенді қатысқан еді.
Коммунистік үйірменің бір мүшесі болып кірген кезде Мао жиырма жеті
жаста еді. Бір жыл өтісімен Мао КПК ның бір негізін қалаушысы болады. Сол
кездегі ең белсенді ұйымдастырушылардың бірі болып саналған Ли Дачжао және
Чэнь Дусюді бірте бірте биліктен ығыстырып, өзінің орнын нығайты бастайды.
Сонымен қатар, өзіне қарсы шығушыларды да басып жаншға тырысады.
1921 жылдың жаз мезгілінде Шанхайда болған алдыңғы кеңестен кейін
Қытай Киммунистік партиясының съезді жиналады. Бұл бас қосуға барлық алты
тптан екі екі мүшеден қатысады. Бұл жерде Мао Хунань ұйымын бастап барған
еді.
Қытай Коммунистік Партиясының үшінші съездінде партияның ұстанымы,
оның ішіндегі Гоминьданға көзқарасы жайлы мәселе көретілген болатын. 1923
жылдың маусым айында Гоминьдан ұлттық революция құруда ең бастапқы күш
ретінде болуы керек деген шешім қабылданады.Мао осы кезеңде өзінің
белсенділігін ерекше көрсетеді.
Съезде сөз сөйлеген кезде, ол өзінің бұрынғыпрофсозюдар тәуелсіздігі
болсын деген ұстанымынан бас тартады. Мао просоюздарды басқару Гоминьдан
құзырына берілсін деген ұстанымның жақтасы болады. Оның өз ұстанымын осылай
өзгертуі оған Қытай Коммунистік партиясында, сонымен қатар гоминьданда
жаңа орын иеленуге көмектеседі. Осы үшінші бас кқосуде ол ЦК ке мүше болып
кіріп, , ал осыдан кейін, яғни 1924 жылы ұйымдастыру бөлімінің меңгерушісі
болып сайланады. Гоминьданның бірінші съездінде Мао Гоминьданның Орталық
сайлау комитетіне мүше болып кіреді.
1924 жылы Гоминьдан саяси партия болып өзгертіледі. Осы жылдары болған
гоминьданнығ барлық лидерлері қатысқан Қытайдағы форумға Мао белсенді
қатысады. Сол себепті осы жылдары Гоминьдан партиясымен шаруа қозғалысы
жетекшілерінің курстарын ашып, Қытай Коммунистік партиясының ұсынысы
бойынша оның ең алғашқы жетекшілерінің бірі Мао болып сайланған кезде ешкім
таңғалмаған болатын. Бірақ бұған дейін Мао шаруа қозғалыстарына мүлдем
қызығушылық танытпаған болатын.
1927 жылдың сәуір айында ол Жалпы Қытай шаруа ассоциациясының уақытша
исполкомының үздіксіз комитетінің мүшесі болып тағайындалады. Осы жылдары
Мао тек гоминьданмен ғана емес, Чан Кайшимен де серіктес болу керек деген
ұсыныс жасаған болатын. Осы кезде 1927 жылдың сәуір айында Чан Кайши
Шанхайда контрреволюциялық төңкеріс жасайды. Осыдан кейін бірнеше ай
өтісімен Компартия мүшелері гоминьданнан қуылады. Қытайдың барлық жерінде
революция қызметкерлері мен шаруаларды тұтқынға алады. Осыған дейін өмір
сүріп келген бірегеі ұлттық ұстаным артта қалды десе де болады. Азаматтық
соғыс басталады.
Осы жылдың тамыз айында өткен Қытай Коммунистік партиясының Орталық
Коммитетінің шұғыл жағдайдағы кездесуінде ытай Коммунистік Партиясы
қаруланған көтерілік ұйымдастыруға шешім қабылдайды. Осы шешімнен кейін
Қытайдағы бірнеше ауылдарда көтеріліс ұйымдастырыла бастаған еді.
Осы кездесуде Мао Орталық Комитеттің мүшесі болып, Қытай Коммунистік
партиясының орталық комитетінің уақытша политбюросының мүшесі болып
тағайындалады. 1925-1927 жылдар аралығында Қытайдың әртүрлі
провинцияларында болған шаруалар қозғалысы ең үлкен қозғалыстардың бірі
ретінде тарихта қалып, тарихта күзгі орақ атты атпен қалады. Осы
қозғалысты ұйымдастыру үшін Қытай Коммунистік Паритиясыныңм Орталық
Комитетінен арнайы өкілдер жіберген болатын. Солардың ішінен Мао Хунань
провинциясына жіберілген болатын.
Күзгі орақ қозғалысы қайғылы аяқталады. Ең басты күш әскерге
жүктелуі тиіс еді. Осы пленум тағы да "маоцзэдунизм" түсінігінің алғаш рет
қолдануымен белгілі. Осы жаңа ұстанымға әскери авантюризм деген мінездеме
берілді.
1930-1931 жылдары Мао Ли Лисанмен жақтас болады. Ол Қытай
ревалюциясын тездету үшін КСРО ны дүниежүзілік соғысқа тартпақ ойы болған
еді. Осы үшін Мао бірнеше рет сөгіс алады.
1935 жылдың қаңтар айында Цзуньи жерінде өткізілген кеңесте Мао Цзэдун
Орталық Комитеттің Әскери кеңесінің төрағасын, тағы да политкомисар Чжоу
Энлайды, Қытай Коммунистік Бас хатшысы міндетін орындап жүрген Цин Бансянды
қатаң сынға алып, нәтижесінде Орталық Коммитеттің хатшылығына сайланады.
1935 жылы Мао Цзэдун Қытай Коммунистік Партиясын басқара отырып, Мао
Цзэдун өзінің левац тактикасын жалғастырады. Бірақ бұл ұстаным Қытайдың
бірегей ұлттық фронтын жалғастурыға кедергі жасайды. Бұл 1936 жылы болған
Сиань оғиғасында айқын байқалады. Осы кезде Мао ұлтшыл әскерлер тұтқынға
алынған Чан Кайшиді ликвидациялаудың жақтасы болады. Бірақ 1937- 1938
жылдары Мао өзінің ұстанымын аяқ астынан өзгертеді. Осылайша, оның
бастауымен ұйымдастырылған қазан айындағы қозғалыстарға тыйым салынады. Осы
кезде Мао таптық күрес, демократия мен интернационализмді дәріптеуге тыйым
салады. 30- шы және 40-шы жылдары Маомен оның серіктестері Қытай
Коммунистік Партиясының билігінен интернационал коммунистерді шеттете
алғаннан кейін партия мен әскери күштерге арналған құжаттарда ұлттық
насихаттау күшейтіледі.
1.2 ККП-нің мүшесі ретіндегі Маоның өмірі мен көзқарасының қалыптасуы (1921-
1949 жж)
Қытай Коммунистік Партиясында қол жеткізген биліктен айрылып қалмас
үшін Мао Цзэдун өз тұлғасын дәріптей бастайды. Осы қойылған мақсатқа жету
үшін ол әртүрлі саяси үйымдар құрады. 1941 – 1945 жылдар арасында КСРо
неміс фашизммен күресіп жатқан кезде Мао Қытай Коммунистік Партиясының
тарихын насихаттап, ол жерде ең басты тұлға ретінде өзін көрсетеді.
Осылайша, ол партия билігін түбегейлі өз қолына алып, аудандардағы Қызыл
әскердің қолдауына ие болады.
Ол бұқаралық ақпарат құралдар көзін қатаң бақылауға алып, қауіпсіздің
ұйымын өзіне тірек етіп алады. Қауіпсіздік ұйымдары Гоминьдан және
жапондармен қарым қатынасқа түсті деп күдіктенгендердің бәрін тұтқынға
алып, тергей бастайды. Ештеңеге қатысы жоқ коммунистерге ойлап табылған
айып тауып, көптеген қылмыстарды мойындатқызады. Осылайша Қытай Коммунистік
Партиясының барлық мүшелері Маоның күші мен оның идеясын мойындауға мәжбүр
болады.
Маоның жолында кездескен көптеген қиындықтар оны ешкімге сенбеуге
үйретеді. Ол жағдайға байланысты ақкөңіл бола білсе де, кей кездері ойда
жоқта ашуға салынатын кездері болған. Елдің санасын билеу оның бәлкім,
қанында жазылған шығар. Оның айтуы бойынша: Халық ол таза қағаз беті, ол
жерге ойыңа келгенді жазуға болады. Өзінің бүкіл өмірін ол өзін тарихи
тұлға етумен айналысады. Осы мақсатқа жету үшін жолында пайда болғанның
бәрін көзін құрта білген. Маоның үлгі тұтар тұлғасы Сталин болған еді. Ол
Сталиннен қорықса да, оның жолын қуғысы келген еді.
Қытай мәдениетінің басқаларға қарағанда артық екендігі жайлы идея көне
заманнан бері Қытай халқының тәрбие негізі болып келеді. Бұл оның сыртқы
саясатта орталықтанған қытайлық догманы құру болып табылатын.
Мао Цзедуньның сүйіп оқитын шығармаларының бірі Хан облысы
әміршісінің кітабы болатын. Ежелгі ойшыл Шан Ян: Мемлекет тыныштыққа тек
соғыс пен жериеленушіліктің көмегімен ғана жетеді. Күшті сүйетін мемлекетке
шабуыл жасау қиын, ал шабуыл жасау мүмкін емес мемлекет гүлденіп, өркендей
алады... Егер әскер қарсылас шабуылдауға батылы бармайтындай әрекет ететін
болса, ол мемлекеттің күшті болғаны. Ал, егер соғыс кезінде әскер өз
қимылымен дұшпанды жерге қарататын болса, мемлекет жеңіске жетеді, - деген
болатын.
1917 жылы сәуірде өзінің публицистика саласындағы алғашқы қадамында
Мао Цзедунь өткен Ұлы Қытай Империясының қайта жаңғырғанын мәлімдеген
болатын. Бұған негізігі даңғыл жол әскери күштің айбынды рухының
оянуында деп түсіндірген. Күресте күшке сену ол үшін мәңгілікке ең негізгі
қағида боп қалды.
1937 жылы қазандағы ЦК КПК-нің VI Пленумында Мао Цзедунь Коммунистік
Партияның Қытай ұлтазаттық күресіндегі рөлі жайлы баяндамамен шықты. Бұл
өз кезегінде марксизм теориясының қытайлық жағдайдағы үлгісін
қалыптастыруға септігін тигізді: Коммунистер ұлтаралық марксизмді
оқушылардың жақтастары болып табылады. Алайда біз марксизімді сол қалпында
емес, мемлекеттік ерекшелігімізбен, нақтылы ұлттық тұрғыда өмірге айналдыра
аламыз. Марксизм-Ленинизмнің Ұлы тегеуріні оның кез-келген мемлекетте
революцияны практикалық тұрғыдан амалға асыра алуымен байланысты. Қытай
Коммунистік Партиясы үшін бұл марксистік-лениндік теорияны қытайлық үлгіде
үйрену керек болады.
1 1937 жылы қазандағы ЦК КПК-нің VI Пленумында Мао Цзедунь
Коммунистік Партияның Қытай ұлтазаттық күресіндегі рөлі жайлы баяндамамен
шықты. Бұл өз кезегінде марксизм теориясының қытайлық жағдайдағы үлгісін
қалыптастыруға септігін тигізді: Коммунистер ұлтаралық марксизмді
оқушылардың жақтастары болып табылады. Алайда біз марксизімді сол қалпында
емес, мемлекеттік ерекшелігімізбен, нақтылы ұлттық тұрғыда өмірге айналдыра
аламыз. Марксизм-Ленинизмнің Ұлы тегеуріні оның кез-келген мемлекетте
революцияны практикалық тұрғыдан амалға асыра алуымен байланысты. Қытай
Коммунистік Партиясы үшін бұл марксистік-лениндік теорияны қытайлық үлгіде
үйрену керек болады.
Мао Цзэдуннің идеялары 1945 жылғы Қытай Компартиясының ҮІІ съездінің
шешімі бойынша марксизм-ленинизмен қатар партияның жарғысына елдің
болашақтағы жалпы даму бағдарын айқындайтын идея ретінде енген болатын.
Алайда Мао Цзэдуннің ұсынған саяси-идеялық бағдарламасының принциптерімен
Компартияның бірқатар беделді қайраткерлері келіспеді. Бұл келіспеушілік
барлық салаларда көрініс тапты. Осы кезеңдегі Қытай Компартиясының ішіндегі
әртүрлі бағыттағы күштердің арасындағы саяси-идеологиялық тартыстар мәдени
революцияға дейін жасырын түрде жүрді.
Саяси-идеологиялық тартыстардың бастаулары ары тереңде жатты. Жапон
басқыншылығына қарсы күрес кезеңінде және азамат соғысы жылдарында Қытай
Компартиясы билікке жеткен жағдайда Қытайдың болашақ дамуы қандай болуы
қажет деген проблема өте өзекті болды. 1945 жылы Қытай Компартиясының және
басқа да антижапондық майдандағы демократиялық партиялардың Жалпы
бағдарламалық ережесінде (коалициялық үкімет туралы) Қытайдың болашақ
дамуының қағидалары белгіленген болатын. Онда жапон үстемдігі жойылған соң
Қытайда бүкіл халық пен жұмысшы табының жетекшілігіне, сондай-ақ біртұтас
майданның демократиялық одағына негізделген мемлекеттік құрылысты орнату
мақсаты қойылады. Мұндай мемлекеттік құрылыс жаңа демократия деп аталды
және ол Қытай революциясының көсемі Сун Ятсеннің революциялық
бағдарламаларының қағидаларына негізделіп жүргізіледі деп жобаланды 2.
Жаңа демократия концепциясы негізінен нағыз коммунистердің мүдделері
мен мақсатарына қайшы келді. Өйткені бұл концепция негізінен батыстың
демократиялық және революциялық құндылықтарының ықпалымен қалыптасқан
болатын. Ол бойынша мемлекеттік басқару демократиялық централизм принципіне
негізделеді. Ал экономикалық құрылым Сун Ятсеннің идеясына арқа сүйеді.
Яғни халық шаруашылығы мемлекеттік, кооперативтік және жеке меншік
секторлардан құралады. Мұнда нарықтық қатынастардың ерікті түрде дамуына
мүмкіндік беріледі және ол заңмен қорғалады.
Жоғарыда айтылған саяси, әлеуметтік, экономикалық тұжырымдар осы
кезеңдегі Қытай коммунистерінің партиялық бағдарламаларына енді. Бірақ бұл
бағдарлама солшыл коммунистердің шынайы социалистік қоғам орнату
мүдделеріне толықтай жауап бере алмады. Осы орайда Маоның өзі: Біз
коммунистер болашақта социалистік қоғам құруды түпкі мақсат
ететіндіктерімізге орай қазіргі бағдарлама минимум болып есептеледі. Бұл
минимум бағдарламасының іске асуының нәтижесінде біз қазіргі жартылай
отарлы, жартылай феодалдық жағдайдан жаңа демократиялық қоғамға өтеміз.
Осыны іске асырған соң біз социалистік қоғам орнатуымыз үшін максимум
бағдарламасын қабылдаймыз3 деген болатын.
1949 жылы Қытай Компартиясы Орталық Комитетінің ІІ Пленумінде Қытай
революциясының перспективалары мен сипатын талқылау өткір мәселеге айналды.
Мұнда Мао Цзэдун жаңа демократиялық революция бағдарламасын халықтық-
демократиялық революциямен ауыстыруды ұсынды. Бірақ Қытай Компартиясының
басшылығындағы бірқатар қайраткерлер ХХ ғасырдың 40-шы жылдардың басындағы
тәжірибелерді ескере отырып, жаңа демократиялық концепцияны Қытайдың ұзақ
мерзімді дамуындағы саяси стратегия ретінде көргендіктен Мао Цзэдуннің
ұсынысын қабылдамады.
Дегенмен Пленумдегі ұзақ пікірталастан соң партия жетекшілері бірқатар
мәселелер бойынша ортақ келісімге келе алды. Капиталистік қатынастарға
байланысты коммунистердің көзқарасы әртүрлі болғанымен мынадай түйін
жасалады. Қытайдағы капитализм капиталистік елдердегі секілді шексіз
болмайды, бірақ ол Шығыс Еуропаның социалистік елдері мен Кеңес Одағындай
қатты шектеулі сипат алмайды. Ол Қытайлық ерекшелікке ие болады және осы
қағида негізінде Қытайды аграрлық, феодалдық, жартылай отарлы жағдайдан
күшті әрі тәуелсіз индустриалды елге айналдырумен қатар ұлы социалистік
мемлекет құруды алға мақсат етіп қойды.
Осындай күрделі жағдайлардың аясында Қытай Компартиясының ішінде
саяси-идеялық жағынан бір-біріне қарама-қарсы екі қанат қалыптасып пісіп-
жетілді. Оның алғашқысы, социализмге жетуде Кеңестер Одағының даму үлгісіне
жақын халықтық демократиялық революция жолын таңдаған Мао Цзэдун, Гао
Ган, Жао Жуши секілді партияның беделді басшылары бастаған солшыл қанат
болды. Екіншісі, социализмге жетуде жаңа демократия бағдарламасын
басшылыққа алған Лю Шаоци, Дэн Сяопин, Бо Ибо, Чжоу Энлай сынды оңшыл-
прагматиктер болды.
1946-49 жылдардағы Қытайдағы ұлттық қозғалыс елдегі азамат соғысымен
аяқталды. 1949 жылы 21 қыркүйекте Бейпинде Қытай Халықтық саяси
консультативтік кеңесінің бірінші сессиясы шақырылды. Онда жаңа мемлекет
құрылып, оның басшылары тағайындалды. Жаңа коалициялық үкімет құрамына
сегіз партия мен қоғамдық бірлестіктердің өкілдері және демократиялық
сенімдегі тәуелсіз тұлғалар кірді. Маода да Орталықтанған халықтық
үкіметтегідей бірнеше орынбасарлары болатын. Сол жылдары ол сыртқы саясатқа
көп мән берген болатын.
Репрессияның ірі толқыны 1951 жылы басталды. Маоның ұсынысымен осы
жылдың 20 мамырында Революцияға қарсы іс-әрекеттері үшін жазалау туралы
ереже шықты. Бұл заң бойынша, әр түрлі саяси, идеологиялық қылмыстарға
байланысты ұзақ мерзімге түрмеге жауып, болмаса, өлім жазасына кесу сияқты
жаза түрлерін қолданып отырды.
1951 жылы Қытайдың үлкен мегаполис қалаларында сот үкімі ашық түрде
жария етіліп, қауіпті контрреволюционерлер қлім жазасына кесілді. Бір
ғана Пекиннің өзінде-ақ, бірнеше айдың ішінде 30000 жуық митингілер
өткізіліп, оған 3 миллиондай адам қатысты.
Алғашқы жылдарда халық шаруашылығы мен экономиканы нарықтық қатынастар
негізінде іске асыру жемісті болды. 1950-1951 жылдары жеңіл өнеркәсіп пен
барлық жеке меншік кәсіпорындар қайта қалпына келтірілді. Алайда, 1952
жылдан бастап Қытай Компартиясы буржуазия мен оның саяси-экономикалық
позицияларына қарсы шараларды қарқынды жүргізуге кірісті. Жеке меншік
капитал мен буржуазияға қарсы жүргізілген жаппай жазалау шараларының
салдарынан елде өндірістің шектелуі, тіпті кейбір тауарлар мен азық-түлік
түрлеріне тапшылық орын алып, жұмыссыздық күрт өсті. Осы дағдарыстың алдын
алу үшін Үкімет жеке меншік кәсіпкерлікті қайта тұрақтандыруға әрекеттене
бастады.
Әйтсе де, Компартияның басшылығында бұл мәселені ретке келтіруде ортақ
келісім мен нақты жоба орын алмады. Прагматиктер жаңа демократияң
концепциясы негізінде елдегі нарықтық қатынастар мен жеке меншік секторды
жетілдіре отырып Қытайды модернизациялауды мақсат етсе, солшыл қанат жаңа
демократиялықң концепцияны әбден ескірген, сондықтан ол социализмнің жалпы
принциптері мен талаптарына еш жауап бере алмайды деп тұжырымдады. Олар
әлеуметтік-экономикалық дамуда күшті әрі ұйымдасқан мемлекеттік саясат
жүргізуді жоспарлады.
Халық шаруашылығын тұрақтандыру процесінің аяқталуы, аграрлық
реформаларды жүргізудегі бірқатар жетістіктер, экономика мен халық
шаруашылығына деген мемлекеттік бақылаудың күшейе түсуі секілді факторлар
Компартияның басшылығын Қытайдың ары қарай дамуының бағдарламасын жасауына
үлкен түрткі болды. Осы тұста қаржы министрі Бо Ибоның ұсынған жеке
меншіктің барлық түрлерінің құқығын қорғайтын жаңа заң жобасы Орталық
Үкімет басшысы Чжоу Энлай мен оның орынбасары Дэн Сяопин тарапынан қолдау
тапты. Бұл әрекетке қарсы болған Мао Цзэдун мен оның жақтастары
прагматиктердің жаңа қоғам орнатуды көздеген бастамаларын тура жолдан
ауытқушылық деген кінә тақты.
Осы кезеңде Қытай Компартиясы қабылдаған Негізгі бағдар атты
стратегиялық бағдарламасы да ерекше талқыға түсті. Бұл бағдарлама Мао
Цзэдун мен оның жақтастары үшін тек жаңа демократиялық концепцияға балама
ретінде ғана емес, сондай-ақ социалистік революцияның өркендеуінің ең
жарқын жолы ретінде де қарастырылды. Ал прагматиктер бұл бағдарламаға
реформалық сипат беруге тырысып қана қоймай, сонымен бірге социалистік
қоғам орнату ол жақын бес-он жылда шешілетін мәселе емес екендігін
ескертті. Осылайша солшылдар мен оңшылдар арасындағы күрес өрби түсті.
Осындай қарбалас жағдайда Мао Цзэдун мемлекеттегі биліктің тұтқасын өз
қолына шоғырландырды. Оның бұл жеңісі Қытайдың жаңа тарихи кезеңге аяқ
басуының көрінісі іспеттес еді. Орын алып отырған теке-тірес күрес
барысында Мао тек прагматиктерге ғана соққы беріп қана қоймай, өз
жақтастарын да жолдан тайдыруды көздеді. Алғашқы болып Қытай Компартиясы
Орталық Комитетінің мүшесі Жао Жуши мен Саяси бюроның мүшесі Гао Ганға
партияның бірлігін бұзушылар мен қастандық жасаушылар деген айып тағылады.
Мао Цзэдун өзінің саяси беделін нығайту мақсатында 1955 жылдың наурызында
Гао Ган мен Жао Жушидің істерін Компартияның Бүкілқытайлық конференциясының
қарауына берді 4.
Конференцияға қатысушылардың басым көпшілігі Мао Цзэдуннің ұстанымын
қолдады. Оның идеологиялық курсына сәйкес елде бүкіл қоғамдық жүйені
социалистік ойлауға және социализм қоғамына бейімдеу шаралары іске асырыла
бастады. Бұл идеологиялық шаралардың қаруы барлық диссиденттік топтарға
қарсы бағытталды. Алайда мұнымен Мао өз қарсыластарын толығымен жою
әрекеттерін тоқтатқан жоқ.
Социалистік реформалар барысында Қытай Компартиясының ішіндегі
топтардың саяси-идеялық күресі жалғаса түсті. Маоның аграрлық саланы
кооперативтендіру курсына Қытай Компартиясы Орталық Комитетінің аграрлық
жұмыстар бөлімінің меңгерушісі Дэн Цзыхуэй қарсы болды. Ол аграрлық
саладағы қайта құруларды жоспарға сәйкес жүргізуді қажет деп санап,
кооперативтендіру ісін белгілі материалдық базасыз және дайындықсыз
жүргізуді қауіпті деп есептеді. Оның бұл позициясын Лю Шаоци, Чэн Юнь, Дэн
Сяопин секілді прагматиктер де қолдады. Осы уақытта 200 000 жуық
кооперативтерді тарату жұмыстары жүргізілді 5.
Контрреволюционерлердің ұзын тізімі ұдайы түрде газет беттерінде
басылып отырылды. Құрбан болғандар жайлы айтар болсақ, 1951жылдың 6 айының
ішінде 800 мыңдай контрреволюционердің ісі қаралды. Кейінірек Чжоу Эньлай
сотталған контрреволюционерлердің 16,8 пайызы өлім жазасына кесілгендігін
мәлімдеді.
Халықтық көтеріліс жеңіске жеткен соң Мао Цзедунь тек нақтылы
факторлардың көмегімен ғана Қытайдың дамуын жылдамдатпақ болды. Ұлылық пен
мемлекеттік артықшылық оның бос арманына алып келді. Ол аз уақыттың ішінде
экономикалық әл-ауқат, әскери күш жағынан да КСРО мен АҚШ-тан, сосын
әлемдегі басқа державалардан озып кетпек болды. Мемлекет оның идеяларының
тәжірибесі мен сынақ алаңына айналды. 1953 желтоқсанда ЦК КПК 1957 жылға
ауылшаруашылық өндіріс кооперативтерінің жартылай социалистік үлгісін құру
туралы қаулы қабылдап, ол шаруалардың 20 пайызын біріктірді. Ол бейне бір
жарлық түрінде қабылданып, кооперативтендіру толық түрде амалға асырылды.
Мысалы, 1955 жылы шілдеде 16,9 миллион отбасы кооперативтендіруге көшкен
болса(14%), 1956 жылы 108 миллиондай отбасы (90,4%) кооперативтендірілуге
көшірілді.
1958 жылы Кытайдағы кезектегі халықтық науқан басталды. Бұл жолы оның
объектісі шыбындар, масалар, торғайлар, егеуқұйрықтар болды. Әрбір қытай
отбасысы бұл науқанға қатысып, өздеріне берілген үлкен қапты жоғарыда
аталған зиянкестермен толтыру міндет болды. Әсіресе, торғайларды құрту
қарқынды түрде жүргізілді. Негізгі стратегия торғайларды жерге
қондырмастан, егінді жегізбестен, тек әуеде ұстап, оларды қалжыратып өлтіру
болды. Жерге құласа оларды өлтіріп отырды.
Алайда бұл жағдай керісінше экологиялық апатқа алып келді. Қытай
тұрғындарының көз алдында таң қаларлық оқиғалар жүріп жатты. Ағащтар мен
егістік алқаптар түрлі зиянкес бунақденелермен толып кетті. Зиянкестер енді
барлық жерде қаптап кетті. Олар адамдар тұратын тұрғын үйлерден бастап,
тіпті, киімдеріне жабысты. Завод пен фабрикалар, асханаларда да өріп жүрді.
Тамақ ішетін ыдыстың ішінде де құрттар жүзіп жүрді.
Табиғат-Ана оларды сол қылықтары үшін жазалады. Торғайларды құртатын
науқаншыларды кері қайтаруға мәжбүр болғанымен басқа науқан өріс ала
бастады. Енді олардың нысаны 500 миллион шаруа еді. Оларға өмір сүрудің
бұрын-соңды болып көрмеген жаңа формасы бекітілді.
Оның бастауымен 1958 жылы мамыр айында КПК-ның VII съезді 2-
сессиясында үш қызыл туды қабылдады. (негізгі линия, үлкен секіріс,
халықтық коммуна).
Оның мәнісі былай еді: үш жыл бойы қажырлы еңбек етіп, үлкен
өзгерістерге қол жеткізу. Үш жыл тоқтаусыз еңбек – 10000 жыл бақытты
ғұмыр
1958 жылы тамызда Маоның ұсынысымен ЦК КПК-ның саяси бюросының халық
коммунасын құру туралы шешімі қабылданды. Ал, 45 күн өткесін барлық
шаруалар коммунаға өтті деген ресми хабар тарқатылды. Коммунаны
ұйымдатырушылар Қытай халқын біріктіріп, жаңа еңбектік қатынастарға,
қоғамдық өмірде, отбасы, мораль, тұрмыс-тіршіліктің жаңа коммунистік
формасына бірлестіруді мақсат етіп қойды. Коммуна қала халықтарының арасына
кең әрі тез тарап , өндіріс пен тұрмысиа жеке азаматтың тіршілік ету
бірлігіне айналады деп болжанған болатын. Осыған дейін қалыптасып келген
қоғам мен жеке тұлғалық қатынастар құлатылды. Тіпті, осыған дейін ғасырлар
бойы мәртебелі саналып келген отбасы ұғымы да билікке бағынбаса,
ажыратылып, бұзылдыратын болды.
Кейде Мао Цзедунға өзі істеп жатқан ісі мен жоспары күдік тудыратын,
бірақ ол оған тоқтамай лениндік-марксистік қоғамды насихаттап, өз дегенінен
қайтпады. Елдегі ахуал ауырлаған сайын оған табыну арта түсті, оның дана
сөздері жиірек айтылатын болды. Мао император ешқашан қателеспейді
деген позицияны ұстанды.
Осы жеңілістен соң Мао Цзэдун өз тактикасына өзгерістер енгізді.
Партия ішіндегі беделінің төмендегенін байқаған ол енді қолдауды төменгі
және орта топтардан іздестіре бастады. Төменнен қолдауға ие болған Мао 1955
жылдың қазанында Қытай Компартиясының кезектен тыс ҮІ Пленумінде жеңіске
жетіп, елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының бағыттарын айқындау
мүмкіндігіне ие болды. Осы орайда 1956 жылдың аяғына таман елде үлкен
ауқымдағы радикалды әлеуметтік-экономикалық өзгерістер байқалды. Атап
айтқанда, мұнда жеке меншік секторларды жою, нарықтық қатынастарды тежеу,
ауыл шаруашылығын жаппай кооперативтендіру істері жүзеге асырылды. Солшыл
қанат бұл жетістіктерді социалистік революцияның істері ретінде бағалады.
1956 жылғы Кеңес Одағы Компартиясының ХХ съезіндегі Сталиннің жеке
басына табынушылығының айыпталуына орай Қытай Компартиясының ішіндегі
саяси-идеялық күрес жаңа тұрпатқа ие болды. Бұл күрес Қытай Компартиясының
1956 жылдың қыркүйегіндегі ҮІІІ съездінде ерекше көрініс алды. Съезд партия
төрағасының пролетарлық социалистік революция іс жүзінде жеңіске жетті
деген тезисін қолдаумен қатар, оның идеясына негізделіп жүргізілген елдегі
әлеуметтік-экономикалық реформалар өте нәтижелі деп танылды. Бірақ Мао үшін
бұл съезд негізінен сәтсіз болды.
Съезд партияның жарғысынан Мао Цзэдуннің идеялары марксизм-ленинизмен
қатар партияның басты идеялық негізі деген баптың күшін жою туралы шешім
қабылдады. Ал Дэн Сяопиннің жеке басқа табынушылықтың алдын алу үшін
ұжымдық басқару принципін нығайту туралы ұсынысы үлкен қолдауға ие болды
6.
Осы кезеңдегі Қытай Компартиясының ішіндегі саяси-идеялық күресінің ең
жарқын көріністердің бірі Үлкен секіріс саясатының төңірегінде өрбіді.
1958 жылдың бас кезінде Мао Цзэдун өзінің жаңа әлеуметтік-экономикалық
дамуындағы жаңа бағдарламаны Компартияның ІІ сессиясында ұсынды. Бағдарлама
бойынша үш жылғы қажырлы еңбек, он мың жылдық бақ пен берекеге жету
көзделді. Сонымен қатар Англияны он жылда, АҚШ-ты он бес жылда басып озу
жобасы жасалынды. Бұл идея партияның көптеген қайраткерлерінің тарапынан
қолдауға ие болды.
Партия төрағасының жаңа бағдарламасындағы Үлкен секіріс саясатын
іске асыру нәтижесінде Қытайды әлемдегі ең озық индустриалды державаға
айналдыру көзделсе, ал Халық коммунасы оның пікірі бойынша социализмнен
коммунизмге біртіндеп өтудің ең объективті формасы болып табылады. Алайда,
оның бастамасымен жүргізілген бұл әлеуметтік-экономикалық эксперименттің
нәтижесі Қытай қоғамы үшін үлкен залал болды. Елдің өнеркәсібі мен ауыл
шаруашылығы үлкен күйзеліс пен дағдарысқа ұшырады.
Ел көлемінде жаппай аштық орын алды. Осының салдарынан Қытай
қоғамындағы Мао Цзэдуннің беделіне зор нұқсан келді.
Осы сәтсіздіктердің салдарынан Қытай Компартиясының ішіндегі қарама-
қайшылық Үлкен секіріс саясаты төңірегінде өрши түсті. Дегенмен де, 1958
жылдың соңында Қытай Компартиясы Орталық Комитетінің ҮІ Пленумінде партия
жетекшілерінің біраз бөлігі төрағаның тарапынан жүргізілген бұл
экономикалық саясатты дұрыс деп таныды. Мао өзін елдегі орын алған келеңсіз
жағдайдың басты күнәһары ретінде мойындағанмен де, өз саясатының дұрыс
екендігінен бас тартпады. Бірақ елдегі әлеуметтік, экономикалық ахуалдың
шиеленісе түсуі Үлкен секіріс саясат авторының беделіне зор нұқсан
келтірді. 1959 жылдың сәуіріндегі Бүкілқытай Халық өкілдері жиналысының І
сессиясында Мао Цзэдун Қытай Халық Республикасының төрағалық қызметінен
босатылып, оның орнына прагматиктердің жетекшісі Лю Шаоци тағайындалды.
1959 жылдың шілде-тамыз айларында Лушанда өткен ЦК КПК-ның VIII
Пленумында және коммунистердің Байдайхэде өткен кеңесінде Маоның бағыты
сынға алынды. Саяси тұлғалардың қатары оның үлкен секірісін қатты сынға
алды. Мао осы оқиғадан соң өз сынаушыларын тез қайтарып тастады. Қорғаныс
министрі маршал Пэн Дэхуай мен оның жақтастары жазаға тартылды.
1959 жыл да қытай халқына тағы бір үлкен өзгеріс алып келді.
Бүкілқытайлық халық өкілдерінің жиналысының 2-шақырылымында делегаттар
Қытай Халық Республикасы басшысын сайлады. Бұл жолы Мао БХЖП(ВСНП) төрағасы
ЛЮ Шаоциге жеңіліп қалды.
Мао өзі кетті, дегенмен жағымсыз жағдайлардың қысымымен. Үлкен
секіріс пен халықтық коммуна құлағанымен, Мао бәрібір партия басшысы,
әрі революциялық көсем ретінде қалды. Ішкі саясатта Мао Лю Шаоци немесе
басқа да басшыларға еңіліп қалуды ойына да алған емес. Ол партияның
мемлекеттегң ерекше жағдайынан да бас тартпады. Мао әлі де
биіктеп,император дәрежесіне жетуді армандады. Өз тағын Лю Шаоциге босатып
бергенімен, ол Лю Шаоциді мейілінше жек көрді, себебі анау бұған бұйрық
беретін, әрі нендей мәселе бола қалса бұған қалай істеу керектігі туралы
кеңес беретін. Ол Қытайда екінші көсем пайда болғанына тыныш қарап жата
алмады. Маоның эконмомикалық ой-пікірлері адам теңізінің стратегиясы
болды, ол барлық экономикалық проблемаларды халықтық еңбек күшімен шешуге
болады деп есптеді. Осы мақсатта оған қытай халқын адам ойламайтын дәрежеде
көбейту идеясы келді. Мына ядролық ғасырда аман қалудың ең жақсы тәсілі ол
халық санын көбейту деп шешті. Оның адам теңізі стратегиясы тек қана ішкі
саясатта ғана емес сыртқы саясатқа ықпалын тигізді. Бұл жолда ол бұқаралық
революциялық энтузиазм мен халықтың КПК-ға сенімін пайдаланды.
1959 жылдың жазында Қытай Компартиясы Орталық Комитетінің ҮІІІ Лущан
Пленумінде Үлкен секіріс саясаты төңірегіндегі өткір пікірталастар
жалғасып, онда Мао Цзэдун алғаш рет партияның жоғары жетекшілерінің
қарсылығына ашық түрде ұшырады. Оның басты қарсыласы Қытай Халық
Республикасының Қорғаныс министрі Пэн Дэхуай Маоның жүргізген барлық
саясатын айыптап, елдегі дағдарыстың басты күнәһары және оны ұжымдық
басқару принципінен ауытқушы деп айыптады.
Шынында, 1960-1965 жылдарғы үлкен секірісті жою шаралары өткізілгені
рас. Жалпы алғанда, аштық пен тауар жетіспеушілігі тоқтап, ел өндірісі мен
ауылшаруашылық саласында бұрылыс болғаны байқалып, Лушан пленумынан соң
жазаға кесіліп кеткен 3,6 миллион жұмысшы ақталып шықты.
1962 жылғы қаңтардағы 7 мың кадрлық мамандардың кеңесі жайлы бізге
қызықты мәліметтерді көсемнің жеке дәрігері Ли Чжисуй келтіреді. Дәрігердің
айтуынша, Лю Шаоци кеңесте болып жатқан экономикалық қиыншылықтар мен
апаттарға кінәлі табиғи жағдай емес, адам екендігі, нақтылап айтқанда дұрыс
жүргізілмеген саясаттың кесірі екендігі туралы өз баяндамасын жасаған кезде
Мао Цзедуньның қалай бұлқан-талқан болып ашуланған екен. Бұл кеңесте Маоның
өзі біршама сыи пікірлер білдіргенімен, өзін кінәлі санаған жоқ. Дәрігердің
пікірінше Маоның өз мінезін танытқаны әдеттегі саяси айла, партия
басшылығын өз алақанында ұстау үшін жасалған тактика. Кеңес қатысушыларының
үлкен секірісті әділ талқыға салып, талдауға тырысу әрекетін ашумен
қабылдады және керісінше, оны Линь Бяоның осы қиыншылықтарға кінәлі
жергілікті партия өкілдерінің көсем тапсырмаларын жүзеге асырмай, дұрыс
орындамауының салдары деген сөзі таңқалдырды.
Тап осылайша, Мао Цзедунь істі оңалтуға ат салысып жатқан партия
басшылығы мен партия аппаратын құрту туралы жоспарын жүзеге асыратын құрал
ретінде Линь Бяоны таңдады.
1962 жылдың күзінде Мао КПК дағы өзіне қарсы өкілдерге жаңа шабуыл
бастады. Бұл жолғы негізгі түрткі ревизионизмнің жеңіске жетуі еді. Тағы да
күресу тәсілі ретінде бұқаралық қақтығыстар болды. Бұл жолғы соққы партия
кадрларына келіп тиді. Ішкі партиялық демократияға шектеулер қойылдығ КПК-
ның Жарғылары бұзылды. Кейін белгілі болғандай, Маоның жеке билеу стилі
партиядағы демократиялық шоғырлануды бұза бастады да, оның жеке басына
табыну тағы да өсе бастады. Бұл мәдени революцияның бастамасы болды.
1965 жылы Мао басылымдарының таралымы елдің бүкіл аумағында шұғыл өсе
бастады. Кейбір провинцияларда бқл 1963 жылмен салыстырғанда 20-40 есе
өскен болатын. Бір ғана 1966 жылдың өзінде Маоның 3 миллиардқа жуық
цитаталары әлемнің бірнеше тілдеріне құрылды.
1962 жылдың екінші жартысынан бастап елдегі экономикалық жағдайдың
тұрақталуының алғашқы белгілері байқала басталды. Қытайға өз қатерін
төндірген аштықтың да беті қайта бастады. Мао Цзедунь мен оның жақтастары
елде антидемократиялық қозғалысты қалыптастырып, көсемнің жеке басына
табыну және мемлекет өмірін әскерилендіруге тырысып бақты.
Мао Цзэдун өзі мемлекет басшысы лауазымынан бас тартып, оның орнына
Лю Шаоци отырады: 1950 жылдың соңы мен 1960 жылдың басында. Осылайша ол
ендігі өмірін тыныштықта өткізуге бел буады. Бірақ та бұл тыныштық ұзаққа
созылмаған еді. 1960 жылдардың ортасында ол елдің саяси өміріне қайта
оралып, Лю Шаоциді биліктен алып тастау саясатын ұйымдастырады. Қарсыласу
саясатының негізі ұлы пролетарлық мәдени революция болады.
Аталмыш жайттарға қарамастан Мао Цзэдун прагматиктерге қарсы күресін
тоқтатпады. 1964 жылы желтоқсандағы Бүкілқытай еңбекшілері мен
жұмысшыларының жиналысында ол елдегі социалистік құрулар жөніндегі мәселені
күн тәртібіне қойды. Ол таптық күресті үдетудің қажеттігін атап өте келе,
оның қаруын әсіресе, билік басындағы оңшыл капиталистерге бағыттау қажет
деген идеяны ұсынды. Мәдени революцияның қарсаңында Маоның теориялық
бағдарламасы болып табылған бұл идея көпшіліктен қолдау тапты.
Осылайша, 1965 жылдың аяғында прагматиктер мен солшылдар арасындағы
ұзаққа созылған идеялық тартыстар ендігі жерде үлкен ашық шайқасқа айналуға
бағыт алды. 1949ж. кейін экономикалық мәселелер саласындағы білімінің
саяздығынан Мао Цзедун Қытай халқының санын өсіру ұранын тастады: адам
саны қаншама көп болса, мемлекеттің қуаты соншама көп болады. Мао
саясатының нәтижесінде халық санының өсімі, өнім өндірісі өсімінен асып
кетіп, 70-жылдардың өзінде-ақ жағдай шиеленісе бастады. Халық өсімін тежеу
шаралары Мао Цзэдун билік басынан кетпей тұрғанның өзінде қолданыла
бастады. Сол жылдары бұл шараларды іске асыру аса қиынға түскен жоқ, себебі
Қытай Коммунистік Партиясы (ҚКП) елдегі өнімнің тең таралуын толығымен
бақылады. Ал Дэн Сяопин реформаларына дейін халық саны өсімін бақылау ісі
жылдан-жылға қиындай бастады. 80-ші жылдарды темірдей заңға негізделген
жоспарлы бала саясаты жүзеге асырыла бастады. Бұл саясаттың негізгі мәні
келесі шаралардан көрініс тапты:
1. Тұрмыс құратын жұбайлардың жасын көтеру. Бұл шара нәтижесінде
ауылды жерлерде әйел адамдарға 20 жастан бастап, ал ер адамдарға 22 жастан
бастап тұрмыс құруға рұқсат етілді. Қалалы жерлерде одан да жоғарырақ
жастық шектеулер орнатылды, ал кейбір мемлекеттік мекемелерде қызметкерлер
үшін қосымша шектеулер де енгізілді.
2. Жанұядағы балалар санын шектеу. Бір жанұяға бір, кей жерлерде екі
балаға дейін асырауға рұқсат етілді. Дегенмен бірең-сараң провинцияларда
жергілікті тұрғындар мен әкімшілік арасында ауызша келісім бойынша екі қызы
бар жұбайларға үшінші балаға бейресми түрде мүмкіндік берілетін.
3. Жоғарыда аталынған екі пункттің бұзылуы жағдайында материалдық,
әкімшілдік жазалау қолданылды.
Бұл айтылған шаралар жалпы халыққа тән болғанымен, бұдан жапа
шегушілер аз санды ұлттар еді. Қазақ халқының ежелден қалыптасқан ұрпақ
жалғастыру идеясына қайшы бұл саясат өз дегеніне жетпей қоймады. Елде бала
табуға арнаулы квоталар тағайындалды. Оқушылардың жоғарғы оқу орнына түсуге
мемлекеттік грант ұтып алғаны сияқты, мұнда да квотаға таласу басталды.
Квотадан тыс жүкті болғандарды операциялық үстелдерге жатқызып, мәжбүрлі
түрде аборт жасатқызды. Операцияны көтере алмай мерт болғандар мен келесі
жолы бала көтере алмайтындар саны арта бастады. Шығыс Түркiстанның ресми
баспасөз құралы Хотан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы:
Тақырыптың өзектілігі: 1921 жылы құрылған Қытай Коммунистік партиясы
(бұдан былай Қытай Компартиясы – авт.) Ұлттық Гоминьдан партиясымен ұзақ
әрі күрделі күрес жүргізу арқылы билік басына келді. 1949 жылы 1-қазанда
Қытай Компартиясының төрағасы Мао Цзэдун Қытай Халық Республикасының
құрылуын ресми түрде жариялады. Қытай халық саяси кеңес конференциясы Қытай
Халық Республикасын империализмге, феодализмге, бюрократиялық капитализмге
қарсы тұратын тәуелсіздік, демократия, бейбітшілік үшін күресетін қуатты
әрі дәулетті Қытайды құруға талпынатын жаңа демократиялық мемлекет 1
деп жария етті. Халық саяси кеңес конференциясының жалпы бағдарламасында
Қытайдағы жаңа мемлекеттік билік жұмысшы-шаруалар табының одағына
негізделген халықтың демократиялық диктатурасы болып белгіленді. Ал
билікті халықтың атынан Қытай Компартиясы жүргізеді.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1. Мао Цзэдунның өмірбаяны, ғылыми талқыларын қарастыру
2. ҚХР-ң көсемі –Маоның өмірі жайлы хикаялары анықтау
3. Қытайдағы Үш қызыл жалау саясаты Маоның ролін қарастыру
Дипломдық жұмыс реферат, глоссарий, кіріспе, үш тараудан, қорытынды,
пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмыс беттен тұрады.
Глоссарий
"Мәдени төңкерiс"- партияның басшылық етiлетiн жетекшiсiмен азшылықпен, бiр
жағынан ол жүргiзiлетiн тұрлар, ҚКП-тың басқарудағы көпшiлiгiне қарсы
Геосаясат-сыртқы саясатты географиялық факторларга байланысты жургізетін
саясат.
Гуманизм – жеке адам ретіндегі адамның құндылығы, оның еркіндікке,
бақытқа, әділеттілікке деген талаптары; көзқарас ұстанымы.
Мәдениет – адамдардың өмірі мен іс- әрекетін ұйымдастыру тәсілінен,
сондай-ақ олардың материалдық және рухани байлықты жасауынан
көрінетін қоғам мен адамның белгілі даму дәрежесі.
Мифология –аңыздарға негізделген ежелгі халықтарға ортақ дүниетаным
Натурализм – реализмнен бөлек, табиғат заңы мен қоғам заңдарының арасына
теңдік белгі қоюшы.
Парадигма – алдында қабылданған пікірлерге қарсы шығу, тауып айтылған сөз.
Прагматизм – философия болмыс пен танымның бастаулары туралы бос сөйлей
беру емес, мәселелерді шешуі керек.
Реализм – ақиқаттың, шындықтың нақты заңдарын ашты.
Саяси турақтылық- әр турлі ішкі және сыртқы озгерістер жагдайында саяси
жуйенін оз қурылымын сақтап, тиімді омір суруге мумкіндік беретін
турақтылыгы.
Сыртқы саясат- мемлекеттік дуниежузілік дәрежеде жургізген саясаты.
Фашистік партиялар- жеке муддеден мемлекеттік мудденін басым болганын,
басқаруда қатан орталықтандыруды, адамнын қуқықтары мен бостандықтарын
шектеуді қалайтын партиялар.
Эволюция- қогамдық-саяси омірде біртіндеп, баяу даму.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
... ... ... ... ... ..
1 тарау Мао Цзэдунның өмірбаяны, ғылыми талқылары ... ... . 3
1.1 Жас Маоның бел 5
қатуы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
1.2 ККП-нің мүшесі ретіндегі Маоның өмірі мен көзқарасының
қалыптасуы (1921-1949 жж) ... ... ... ... ... ... ... 9
1.3 ҚХР-ң көсемі –Маоның өмірі жайлы хикаялары ... ... ... ... 24
2 тарау Қытайдағы Үш қызыл жалау саясаты және Мао ... .. 26
2.1 60-шы жылдардағы саясат Үлкен секіріс ... ... ... ... ... ... 28
2.2 70-шы жылдардағы саясат мәдени революцияның себебі және
Мао ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 31
...
3 тарау XX ғасырдың соңы мен XXI ғасырдың басындаға радикалдар
үшін қалдырған Маоның мұрасы ... ... ... ... ... ... .. 53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .. 55
... ... ... ... ..
Пайдаланған әдебиеттер 57
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: 1921 жылы құрылған Қытай Коммунистік партиясы
(бұдан былай Қытай Компартиясы – авт.) Ұлттық Гоминьдан партиясымен ұзақ
әрі күрделі күрес жүргізу арқылы билік басына келді. 1949 жылы 1-қазанда
Қытай Компартиясының төрағасы Мао Цзэдун Қытай Халық Республикасының
құрылуын ресми түрде жариялады. Қытай халық саяси кеңес конференциясы Қытай
Халық Республикасын империализмге, феодализмге, бюрократиялық капитализмге
қарсы тұратын тәуелсіздік, демократия, бейбітшілік үшін күресетін қуатты
әрі дәулетті Қытайды құруға талпынатын жаңа демократиялық мемлекет 1
деп жария етті. Халық саяси кеңес конференциясының жалпы бағдарламасында
Қытайдағы жаңа мемлекеттік билік жұмысшы-шаруалар табының одағына
негізделген халықтың демократиялық диктатурасы болып белгіленді. Ал
билікті халықтың атынан Қытай Компартиясы жүргізеді.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Қытай Халық Республикасы құрыла
салысымен мемлекеттік билік тұғырындағы Қытай Компартиясының басшылары елде
социалистік жүйе орнатуға және Бүкілқытай қоғамын сол жүйеге сай етіп
тәрбиелеуді қолға алды. Бұл аса күрделі шараларды жүргізуде Қытай
Компартиясы Орталық халық үкіметінің төрағасы және осы партияның жетекшісі
Мао Цзэдуннің теориялық бағдарламаларын басшылыққа алынды.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Берілген бітіру жұмысының мақсаты
болып Қытай Халық Республикасының Мао Цзэдуннің өмірін, басшылыққа
келгенің, Мао Цзэдуннің кезіндегі экономика саласындағы радикалды саясат
масштабтарын қарастыру.
Зерттеу объектісі Мао Цзэдунның өмірі мен жүргізген саясаты.
Зерттеудің ғылыми-методикалық негізі пәнаралық және жүйелік
тәсілдермен көрсетіледі. Пәнаралық тәсілді қолдануымыздың көрінісі болып
тарих, саяси ғылым, экономика, конституциялық құқық, этникалық психология
ғылымдарына көңіл бөлуіміз саналады.
Ұлы пролетарлық мәдени революция (Wuchan Jieji Wenhua Da
Geming) – 1966-1976ж аралығындағы он жылдық кезеңді қамтыған Қытай
тарихындағы оқиға. Бұл кезең әлеуметтік баспалдақтың төменгі деңгейіндегі
жұмысшылар мен студенттердің тәртіпсіздік әрекеттерімен және елдің
партиялық басшылығындағы хаоспен сипатталды. Революцияның басталуына
қорытынды ықпалды саяси оппозициялық көзқарастармен күрес шеңберінде және
мемлекеттік идеология ретінде ҚКП басшылығындағы өз жақтастарының
көзқарастарын (маоизм) орнықтыру үшін ҚКП төрағасы Мао Цзедун жасады.
Жұмыстың құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспе, үш тарау (әр тарауда үш
тараушадан), қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 тарау Мао Цзэдунның өмірбаяны, ғылыми талқылары
1.1 Жас Маоның бел қатуы
Мао Цзэдун 1893 жылы 26 желтоқсанда оңтүстік Қытайдағы Хунань
провинциясында Сянтань уездіндегі Шаошань ауылында дүниеге келген. Маоның
айтуы бойынша, оның әкесі Мао Жэньшэн әскери қызметі кезінде біраз ақша
жинап, туған жеріне оралғаннан кейін ұсақ саудамен айналысқан. Ол
шаруалардан арзан бағадағы күрішті сатып алып, оны қала саудагерлеріне
қымбат бағаға сатумен айналысқан.
Маоның әкесі небәрі екі ақ жыл мектепте білім алып, бірақ та
сол білімі саудамен айналысудағы кіріс және шығыс кібапшасын толтыруға
жетерлік болды. Маоның анасы білімсіз адам болса да, ұлына буддистің тәлім
тәрбие берудіғ арқасында Маоның болашағына үлкен әсерін тигізген болатын.
Ол бес жасқа толған кезде оған Цзэдун атын береді. Цзэдун атының
мағынасы балалық шақ бітіп, ұл бала еңбек етуі тиіс деген мағынаны
білдіретін. Үш жылдан кейін Мао мектепке бара бастайды. Мектептегі білім
жүйесі канондық конфуциандық ілімдерге негізделген болатын.
Мао он үш жасқа толғаннан кейін мектептегі білім алуын
доғарып, әкесіне ақша санауда көмекші бола бастайды. Бір жылдан кейін
Маоның әкесі оны өзінен алты жас үлкен қызға үйлендіреді. Кейінірек әкесі
өзінің саудалық жұмысын баласына беруге бел буады. Бірақ осындай тағдырымен
келіспеген Мао мінезін көрсетіп, үйден қашып кетеді. Ол үйнен кетіп далада
жүрген заңгер ғалымнан дәріс ала бастайды. Осы білім алуы жарты жылға
жалғасады. Кейінірек қарт ғалымның үйретуімен көне қытай классиктерін оқи
бастайды, ал кейінірек тіпті сол замандағы әдебиетке де көшеді.
Мао Цзедуньның сүйіп оқитын шығармаларының бірі Хан облысы
әміршісінің кітабы болатын. Ежелгі ойшыл Шан Ян: Мемлекет тыныштыққа тек
соғыс пен жериеленушіліктің көмегімен ғана жетеді. Күшті сүйетін мемлекетке
шабуыл жасау қиын, ал шабуыл жасау мүмкін емес мемлекет гүлденіп, өркендей
алады... Егер әскер қарсылас шабуылдауға батылы бармайтындай әрекет ететін
болса, ол мемлекеттің күшті болғаны. Ал, егер соғыс кезінде әскер өз
қимылымен дұшпанды жерге қарататын болса, мемлекет жеңіске жетеді, - деген
болатын.
1910 жылы Мао Шунань провинциясындағы СянСян уездіндегі Дуншан
мектебіне оқуға түседі. Осы мектептегі мұғалімдерді Маоның ұшқыр ойы мен
көп әдебиетпен таныстығы таңғалдырады. Сол кездері Мао екі шығарма жайлы
еске алады. Біріншісі, өзінің нағашы ағасы жіберген Кан Ювейдің
реформаторлық белсенділігі жайын. Осы шығарманы ол жатқа білді десе де
болады. Оның үлгі алар тарихи тұлғаларының бірі ең алғашқы бірегей Қытай
империясын құрған Ши-Хуандиғ оған қоса Хань династиясы тұсындағы саияси
және әскери тұлғалар, тағы да Наполеон болған еді.
Он сегіз жасында Мао әскери борышын өтеуге барады. Бұл жерде Сянцзян
жибао және тағы да басқа газеттерді оқып жүріп алғаш рет социализм
идеяларымен танысады. Жарты жылдан кейін әскерден кейтіп, туған жеріне
оралып, әкесіне көмектесумен болады.
1913 жылы Хунань провинциясының астанасы Чанша қаласына келеді. Бұл
жерде ол өз білімін жалғасдтыруға бел буады. Осылайша, ол педагогикалық
училищеге оқуға түсіп, оны 1918 жылы бітіреді. Бұл жерде оқып жүрген
кезінде Мао қытай классиктерінің шығармаларымен танысуды жалғастырып,
олардың ойларын өз дәптеріне де жазып отырады. Оның студенттің шығармалары
ең үздік танылып, тіпті университет қабырғасына ілінген еді.
Бұл кезде Мао өзінің ең сүйікті ұстазы, профессор Ян Чанцзи қолдаған
жаңа мәдениет жолындағы қозғалыс идеясының жақтасы болған еді. Бұл идея
батыстың алдыңғы қатарлы ойлары мен Қытайдың ұлы рухани ойларының
бірлестігінен туындаған болатын.
1917 жылы сәуірде өзінің публицистика саласындағы алғашқы қадамында
Мао Цзедунь өткен Ұлы Қытай Империясының қайта жаңғырғанын мәлімдеген
болатын. Бұған негізігі даңғыл жол әскери күштің айбынды рухының
оянуында деп түсіндірген. Күресте күшке сену ол үшін мәңгілікке ең негізгі
қағида боп қалды.
1918 жылдан бастап Маоны анархизм де аса қызықтыра бастайды. Ол Пекин
қаласындағы анархизмнің белсенді өкілдерімен танысып, олармен хат алмаса
бастайды. Содан кейін Хунан қаласында анархизм ұйымын құруға тырысады.
Ол Қытай саясатын орталықтандыру керектігіне сеніп Қытай да сол
саясатты ұстану керек деген ойға келеді. Мао осы жылдары Кропоткин және
тағы да басқа социалистердің еңбектерін ынтамен оқи бастайды.
Ресейдегі қазан революцтясының жеңісі мен Кеңес үкіметінің
билікке келуі Қытайда азаттық және социалистік қозғалыстарға екпін береді.
Елде ең алғашқы революциялық және демократиялық бірлестіктер құрылып, дәл
осы бірлестіктерден Қытай Компартиясының алғашқы өкілдері шыққан болатын.
Сол кездегі Пекин университетінің профессоры Ян Чанцзының ұсыныс
бойынша Мао 1918 жылы Пекин қаласына келіп, Пекин университетінде
кітапханасының меңгеруші Ли Дач Жао меңгерушісінің көмекшісі болып жұмысқа
тұрады. Ол кісі сол кезеңдегі ең білімді, әрі зиялы марксистердің бірі
болған еді. 1919 жылы ол Пекинде Марксизмнің үйірмесін құрып, ол үйірмеге
Мао да белсенді қатысқан еді.
Коммунистік үйірменің бір мүшесі болып кірген кезде Мао жиырма жеті
жаста еді. Бір жыл өтісімен Мао КПК ның бір негізін қалаушысы болады. Сол
кездегі ең белсенді ұйымдастырушылардың бірі болып саналған Ли Дачжао және
Чэнь Дусюді бірте бірте биліктен ығыстырып, өзінің орнын нығайты бастайды.
Сонымен қатар, өзіне қарсы шығушыларды да басып жаншға тырысады.
1921 жылдың жаз мезгілінде Шанхайда болған алдыңғы кеңестен кейін
Қытай Киммунистік партиясының съезді жиналады. Бұл бас қосуға барлық алты
тптан екі екі мүшеден қатысады. Бұл жерде Мао Хунань ұйымын бастап барған
еді.
Қытай Коммунистік Партиясының үшінші съездінде партияның ұстанымы,
оның ішіндегі Гоминьданға көзқарасы жайлы мәселе көретілген болатын. 1923
жылдың маусым айында Гоминьдан ұлттық революция құруда ең бастапқы күш
ретінде болуы керек деген шешім қабылданады.Мао осы кезеңде өзінің
белсенділігін ерекше көрсетеді.
Съезде сөз сөйлеген кезде, ол өзінің бұрынғыпрофсозюдар тәуелсіздігі
болсын деген ұстанымынан бас тартады. Мао просоюздарды басқару Гоминьдан
құзырына берілсін деген ұстанымның жақтасы болады. Оның өз ұстанымын осылай
өзгертуі оған Қытай Коммунистік партиясында, сонымен қатар гоминьданда
жаңа орын иеленуге көмектеседі. Осы үшінші бас кқосуде ол ЦК ке мүше болып
кіріп, , ал осыдан кейін, яғни 1924 жылы ұйымдастыру бөлімінің меңгерушісі
болып сайланады. Гоминьданның бірінші съездінде Мао Гоминьданның Орталық
сайлау комитетіне мүше болып кіреді.
1924 жылы Гоминьдан саяси партия болып өзгертіледі. Осы жылдары болған
гоминьданнығ барлық лидерлері қатысқан Қытайдағы форумға Мао белсенді
қатысады. Сол себепті осы жылдары Гоминьдан партиясымен шаруа қозғалысы
жетекшілерінің курстарын ашып, Қытай Коммунистік партиясының ұсынысы
бойынша оның ең алғашқы жетекшілерінің бірі Мао болып сайланған кезде ешкім
таңғалмаған болатын. Бірақ бұған дейін Мао шаруа қозғалыстарына мүлдем
қызығушылық танытпаған болатын.
1927 жылдың сәуір айында ол Жалпы Қытай шаруа ассоциациясының уақытша
исполкомының үздіксіз комитетінің мүшесі болып тағайындалады. Осы жылдары
Мао тек гоминьданмен ғана емес, Чан Кайшимен де серіктес болу керек деген
ұсыныс жасаған болатын. Осы кезде 1927 жылдың сәуір айында Чан Кайши
Шанхайда контрреволюциялық төңкеріс жасайды. Осыдан кейін бірнеше ай
өтісімен Компартия мүшелері гоминьданнан қуылады. Қытайдың барлық жерінде
революция қызметкерлері мен шаруаларды тұтқынға алады. Осыған дейін өмір
сүріп келген бірегеі ұлттық ұстаным артта қалды десе де болады. Азаматтық
соғыс басталады.
Осы жылдың тамыз айында өткен Қытай Коммунистік партиясының Орталық
Коммитетінің шұғыл жағдайдағы кездесуінде ытай Коммунистік Партиясы
қаруланған көтерілік ұйымдастыруға шешім қабылдайды. Осы шешімнен кейін
Қытайдағы бірнеше ауылдарда көтеріліс ұйымдастырыла бастаған еді.
Осы кездесуде Мао Орталық Комитеттің мүшесі болып, Қытай Коммунистік
партиясының орталық комитетінің уақытша политбюросының мүшесі болып
тағайындалады. 1925-1927 жылдар аралығында Қытайдың әртүрлі
провинцияларында болған шаруалар қозғалысы ең үлкен қозғалыстардың бірі
ретінде тарихта қалып, тарихта күзгі орақ атты атпен қалады. Осы
қозғалысты ұйымдастыру үшін Қытай Коммунистік Паритиясыныңм Орталық
Комитетінен арнайы өкілдер жіберген болатын. Солардың ішінен Мао Хунань
провинциясына жіберілген болатын.
Күзгі орақ қозғалысы қайғылы аяқталады. Ең басты күш әскерге
жүктелуі тиіс еді. Осы пленум тағы да "маоцзэдунизм" түсінігінің алғаш рет
қолдануымен белгілі. Осы жаңа ұстанымға әскери авантюризм деген мінездеме
берілді.
1930-1931 жылдары Мао Ли Лисанмен жақтас болады. Ол Қытай
ревалюциясын тездету үшін КСРО ны дүниежүзілік соғысқа тартпақ ойы болған
еді. Осы үшін Мао бірнеше рет сөгіс алады.
1935 жылдың қаңтар айында Цзуньи жерінде өткізілген кеңесте Мао Цзэдун
Орталық Комитеттің Әскери кеңесінің төрағасын, тағы да политкомисар Чжоу
Энлайды, Қытай Коммунистік Бас хатшысы міндетін орындап жүрген Цин Бансянды
қатаң сынға алып, нәтижесінде Орталық Коммитеттің хатшылығына сайланады.
1935 жылы Мао Цзэдун Қытай Коммунистік Партиясын басқара отырып, Мао
Цзэдун өзінің левац тактикасын жалғастырады. Бірақ бұл ұстаным Қытайдың
бірегей ұлттық фронтын жалғастурыға кедергі жасайды. Бұл 1936 жылы болған
Сиань оғиғасында айқын байқалады. Осы кезде Мао ұлтшыл әскерлер тұтқынға
алынған Чан Кайшиді ликвидациялаудың жақтасы болады. Бірақ 1937- 1938
жылдары Мао өзінің ұстанымын аяқ астынан өзгертеді. Осылайша, оның
бастауымен ұйымдастырылған қазан айындағы қозғалыстарға тыйым салынады. Осы
кезде Мао таптық күрес, демократия мен интернационализмді дәріптеуге тыйым
салады. 30- шы және 40-шы жылдары Маомен оның серіктестері Қытай
Коммунистік Партиясының билігінен интернационал коммунистерді шеттете
алғаннан кейін партия мен әскери күштерге арналған құжаттарда ұлттық
насихаттау күшейтіледі.
1.2 ККП-нің мүшесі ретіндегі Маоның өмірі мен көзқарасының қалыптасуы (1921-
1949 жж)
Қытай Коммунистік Партиясында қол жеткізген биліктен айрылып қалмас
үшін Мао Цзэдун өз тұлғасын дәріптей бастайды. Осы қойылған мақсатқа жету
үшін ол әртүрлі саяси үйымдар құрады. 1941 – 1945 жылдар арасында КСРо
неміс фашизммен күресіп жатқан кезде Мао Қытай Коммунистік Партиясының
тарихын насихаттап, ол жерде ең басты тұлға ретінде өзін көрсетеді.
Осылайша, ол партия билігін түбегейлі өз қолына алып, аудандардағы Қызыл
әскердің қолдауына ие болады.
Ол бұқаралық ақпарат құралдар көзін қатаң бақылауға алып, қауіпсіздің
ұйымын өзіне тірек етіп алады. Қауіпсіздік ұйымдары Гоминьдан және
жапондармен қарым қатынасқа түсті деп күдіктенгендердің бәрін тұтқынға
алып, тергей бастайды. Ештеңеге қатысы жоқ коммунистерге ойлап табылған
айып тауып, көптеген қылмыстарды мойындатқызады. Осылайша Қытай Коммунистік
Партиясының барлық мүшелері Маоның күші мен оның идеясын мойындауға мәжбүр
болады.
Маоның жолында кездескен көптеген қиындықтар оны ешкімге сенбеуге
үйретеді. Ол жағдайға байланысты ақкөңіл бола білсе де, кей кездері ойда
жоқта ашуға салынатын кездері болған. Елдің санасын билеу оның бәлкім,
қанында жазылған шығар. Оның айтуы бойынша: Халық ол таза қағаз беті, ол
жерге ойыңа келгенді жазуға болады. Өзінің бүкіл өмірін ол өзін тарихи
тұлға етумен айналысады. Осы мақсатқа жету үшін жолында пайда болғанның
бәрін көзін құрта білген. Маоның үлгі тұтар тұлғасы Сталин болған еді. Ол
Сталиннен қорықса да, оның жолын қуғысы келген еді.
Қытай мәдениетінің басқаларға қарағанда артық екендігі жайлы идея көне
заманнан бері Қытай халқының тәрбие негізі болып келеді. Бұл оның сыртқы
саясатта орталықтанған қытайлық догманы құру болып табылатын.
Мао Цзедуньның сүйіп оқитын шығармаларының бірі Хан облысы
әміршісінің кітабы болатын. Ежелгі ойшыл Шан Ян: Мемлекет тыныштыққа тек
соғыс пен жериеленушіліктің көмегімен ғана жетеді. Күшті сүйетін мемлекетке
шабуыл жасау қиын, ал шабуыл жасау мүмкін емес мемлекет гүлденіп, өркендей
алады... Егер әскер қарсылас шабуылдауға батылы бармайтындай әрекет ететін
болса, ол мемлекеттің күшті болғаны. Ал, егер соғыс кезінде әскер өз
қимылымен дұшпанды жерге қарататын болса, мемлекет жеңіске жетеді, - деген
болатын.
1917 жылы сәуірде өзінің публицистика саласындағы алғашқы қадамында
Мао Цзедунь өткен Ұлы Қытай Империясының қайта жаңғырғанын мәлімдеген
болатын. Бұған негізігі даңғыл жол әскери күштің айбынды рухының
оянуында деп түсіндірген. Күресте күшке сену ол үшін мәңгілікке ең негізгі
қағида боп қалды.
1937 жылы қазандағы ЦК КПК-нің VI Пленумында Мао Цзедунь Коммунистік
Партияның Қытай ұлтазаттық күресіндегі рөлі жайлы баяндамамен шықты. Бұл
өз кезегінде марксизм теориясының қытайлық жағдайдағы үлгісін
қалыптастыруға септігін тигізді: Коммунистер ұлтаралық марксизмді
оқушылардың жақтастары болып табылады. Алайда біз марксизімді сол қалпында
емес, мемлекеттік ерекшелігімізбен, нақтылы ұлттық тұрғыда өмірге айналдыра
аламыз. Марксизм-Ленинизмнің Ұлы тегеуріні оның кез-келген мемлекетте
революцияны практикалық тұрғыдан амалға асыра алуымен байланысты. Қытай
Коммунистік Партиясы үшін бұл марксистік-лениндік теорияны қытайлық үлгіде
үйрену керек болады.
1 1937 жылы қазандағы ЦК КПК-нің VI Пленумында Мао Цзедунь
Коммунистік Партияның Қытай ұлтазаттық күресіндегі рөлі жайлы баяндамамен
шықты. Бұл өз кезегінде марксизм теориясының қытайлық жағдайдағы үлгісін
қалыптастыруға септігін тигізді: Коммунистер ұлтаралық марксизмді
оқушылардың жақтастары болып табылады. Алайда біз марксизімді сол қалпында
емес, мемлекеттік ерекшелігімізбен, нақтылы ұлттық тұрғыда өмірге айналдыра
аламыз. Марксизм-Ленинизмнің Ұлы тегеуріні оның кез-келген мемлекетте
революцияны практикалық тұрғыдан амалға асыра алуымен байланысты. Қытай
Коммунистік Партиясы үшін бұл марксистік-лениндік теорияны қытайлық үлгіде
үйрену керек болады.
Мао Цзэдуннің идеялары 1945 жылғы Қытай Компартиясының ҮІІ съездінің
шешімі бойынша марксизм-ленинизмен қатар партияның жарғысына елдің
болашақтағы жалпы даму бағдарын айқындайтын идея ретінде енген болатын.
Алайда Мао Цзэдуннің ұсынған саяси-идеялық бағдарламасының принциптерімен
Компартияның бірқатар беделді қайраткерлері келіспеді. Бұл келіспеушілік
барлық салаларда көрініс тапты. Осы кезеңдегі Қытай Компартиясының ішіндегі
әртүрлі бағыттағы күштердің арасындағы саяси-идеологиялық тартыстар мәдени
революцияға дейін жасырын түрде жүрді.
Саяси-идеологиялық тартыстардың бастаулары ары тереңде жатты. Жапон
басқыншылығына қарсы күрес кезеңінде және азамат соғысы жылдарында Қытай
Компартиясы билікке жеткен жағдайда Қытайдың болашақ дамуы қандай болуы
қажет деген проблема өте өзекті болды. 1945 жылы Қытай Компартиясының және
басқа да антижапондық майдандағы демократиялық партиялардың Жалпы
бағдарламалық ережесінде (коалициялық үкімет туралы) Қытайдың болашақ
дамуының қағидалары белгіленген болатын. Онда жапон үстемдігі жойылған соң
Қытайда бүкіл халық пен жұмысшы табының жетекшілігіне, сондай-ақ біртұтас
майданның демократиялық одағына негізделген мемлекеттік құрылысты орнату
мақсаты қойылады. Мұндай мемлекеттік құрылыс жаңа демократия деп аталды
және ол Қытай революциясының көсемі Сун Ятсеннің революциялық
бағдарламаларының қағидаларына негізделіп жүргізіледі деп жобаланды 2.
Жаңа демократия концепциясы негізінен нағыз коммунистердің мүдделері
мен мақсатарына қайшы келді. Өйткені бұл концепция негізінен батыстың
демократиялық және революциялық құндылықтарының ықпалымен қалыптасқан
болатын. Ол бойынша мемлекеттік басқару демократиялық централизм принципіне
негізделеді. Ал экономикалық құрылым Сун Ятсеннің идеясына арқа сүйеді.
Яғни халық шаруашылығы мемлекеттік, кооперативтік және жеке меншік
секторлардан құралады. Мұнда нарықтық қатынастардың ерікті түрде дамуына
мүмкіндік беріледі және ол заңмен қорғалады.
Жоғарыда айтылған саяси, әлеуметтік, экономикалық тұжырымдар осы
кезеңдегі Қытай коммунистерінің партиялық бағдарламаларына енді. Бірақ бұл
бағдарлама солшыл коммунистердің шынайы социалистік қоғам орнату
мүдделеріне толықтай жауап бере алмады. Осы орайда Маоның өзі: Біз
коммунистер болашақта социалистік қоғам құруды түпкі мақсат
ететіндіктерімізге орай қазіргі бағдарлама минимум болып есептеледі. Бұл
минимум бағдарламасының іске асуының нәтижесінде біз қазіргі жартылай
отарлы, жартылай феодалдық жағдайдан жаңа демократиялық қоғамға өтеміз.
Осыны іске асырған соң біз социалистік қоғам орнатуымыз үшін максимум
бағдарламасын қабылдаймыз3 деген болатын.
1949 жылы Қытай Компартиясы Орталық Комитетінің ІІ Пленумінде Қытай
революциясының перспективалары мен сипатын талқылау өткір мәселеге айналды.
Мұнда Мао Цзэдун жаңа демократиялық революция бағдарламасын халықтық-
демократиялық революциямен ауыстыруды ұсынды. Бірақ Қытай Компартиясының
басшылығындағы бірқатар қайраткерлер ХХ ғасырдың 40-шы жылдардың басындағы
тәжірибелерді ескере отырып, жаңа демократиялық концепцияны Қытайдың ұзақ
мерзімді дамуындағы саяси стратегия ретінде көргендіктен Мао Цзэдуннің
ұсынысын қабылдамады.
Дегенмен Пленумдегі ұзақ пікірталастан соң партия жетекшілері бірқатар
мәселелер бойынша ортақ келісімге келе алды. Капиталистік қатынастарға
байланысты коммунистердің көзқарасы әртүрлі болғанымен мынадай түйін
жасалады. Қытайдағы капитализм капиталистік елдердегі секілді шексіз
болмайды, бірақ ол Шығыс Еуропаның социалистік елдері мен Кеңес Одағындай
қатты шектеулі сипат алмайды. Ол Қытайлық ерекшелікке ие болады және осы
қағида негізінде Қытайды аграрлық, феодалдық, жартылай отарлы жағдайдан
күшті әрі тәуелсіз индустриалды елге айналдырумен қатар ұлы социалистік
мемлекет құруды алға мақсат етіп қойды.
Осындай күрделі жағдайлардың аясында Қытай Компартиясының ішінде
саяси-идеялық жағынан бір-біріне қарама-қарсы екі қанат қалыптасып пісіп-
жетілді. Оның алғашқысы, социализмге жетуде Кеңестер Одағының даму үлгісіне
жақын халықтық демократиялық революция жолын таңдаған Мао Цзэдун, Гао
Ган, Жао Жуши секілді партияның беделді басшылары бастаған солшыл қанат
болды. Екіншісі, социализмге жетуде жаңа демократия бағдарламасын
басшылыққа алған Лю Шаоци, Дэн Сяопин, Бо Ибо, Чжоу Энлай сынды оңшыл-
прагматиктер болды.
1946-49 жылдардағы Қытайдағы ұлттық қозғалыс елдегі азамат соғысымен
аяқталды. 1949 жылы 21 қыркүйекте Бейпинде Қытай Халықтық саяси
консультативтік кеңесінің бірінші сессиясы шақырылды. Онда жаңа мемлекет
құрылып, оның басшылары тағайындалды. Жаңа коалициялық үкімет құрамына
сегіз партия мен қоғамдық бірлестіктердің өкілдері және демократиялық
сенімдегі тәуелсіз тұлғалар кірді. Маода да Орталықтанған халықтық
үкіметтегідей бірнеше орынбасарлары болатын. Сол жылдары ол сыртқы саясатқа
көп мән берген болатын.
Репрессияның ірі толқыны 1951 жылы басталды. Маоның ұсынысымен осы
жылдың 20 мамырында Революцияға қарсы іс-әрекеттері үшін жазалау туралы
ереже шықты. Бұл заң бойынша, әр түрлі саяси, идеологиялық қылмыстарға
байланысты ұзақ мерзімге түрмеге жауып, болмаса, өлім жазасына кесу сияқты
жаза түрлерін қолданып отырды.
1951 жылы Қытайдың үлкен мегаполис қалаларында сот үкімі ашық түрде
жария етіліп, қауіпті контрреволюционерлер қлім жазасына кесілді. Бір
ғана Пекиннің өзінде-ақ, бірнеше айдың ішінде 30000 жуық митингілер
өткізіліп, оған 3 миллиондай адам қатысты.
Алғашқы жылдарда халық шаруашылығы мен экономиканы нарықтық қатынастар
негізінде іске асыру жемісті болды. 1950-1951 жылдары жеңіл өнеркәсіп пен
барлық жеке меншік кәсіпорындар қайта қалпына келтірілді. Алайда, 1952
жылдан бастап Қытай Компартиясы буржуазия мен оның саяси-экономикалық
позицияларына қарсы шараларды қарқынды жүргізуге кірісті. Жеке меншік
капитал мен буржуазияға қарсы жүргізілген жаппай жазалау шараларының
салдарынан елде өндірістің шектелуі, тіпті кейбір тауарлар мен азық-түлік
түрлеріне тапшылық орын алып, жұмыссыздық күрт өсті. Осы дағдарыстың алдын
алу үшін Үкімет жеке меншік кәсіпкерлікті қайта тұрақтандыруға әрекеттене
бастады.
Әйтсе де, Компартияның басшылығында бұл мәселені ретке келтіруде ортақ
келісім мен нақты жоба орын алмады. Прагматиктер жаңа демократияң
концепциясы негізінде елдегі нарықтық қатынастар мен жеке меншік секторды
жетілдіре отырып Қытайды модернизациялауды мақсат етсе, солшыл қанат жаңа
демократиялықң концепцияны әбден ескірген, сондықтан ол социализмнің жалпы
принциптері мен талаптарына еш жауап бере алмайды деп тұжырымдады. Олар
әлеуметтік-экономикалық дамуда күшті әрі ұйымдасқан мемлекеттік саясат
жүргізуді жоспарлады.
Халық шаруашылығын тұрақтандыру процесінің аяқталуы, аграрлық
реформаларды жүргізудегі бірқатар жетістіктер, экономика мен халық
шаруашылығына деген мемлекеттік бақылаудың күшейе түсуі секілді факторлар
Компартияның басшылығын Қытайдың ары қарай дамуының бағдарламасын жасауына
үлкен түрткі болды. Осы тұста қаржы министрі Бо Ибоның ұсынған жеке
меншіктің барлық түрлерінің құқығын қорғайтын жаңа заң жобасы Орталық
Үкімет басшысы Чжоу Энлай мен оның орынбасары Дэн Сяопин тарапынан қолдау
тапты. Бұл әрекетке қарсы болған Мао Цзэдун мен оның жақтастары
прагматиктердің жаңа қоғам орнатуды көздеген бастамаларын тура жолдан
ауытқушылық деген кінә тақты.
Осы кезеңде Қытай Компартиясы қабылдаған Негізгі бағдар атты
стратегиялық бағдарламасы да ерекше талқыға түсті. Бұл бағдарлама Мао
Цзэдун мен оның жақтастары үшін тек жаңа демократиялық концепцияға балама
ретінде ғана емес, сондай-ақ социалистік революцияның өркендеуінің ең
жарқын жолы ретінде де қарастырылды. Ал прагматиктер бұл бағдарламаға
реформалық сипат беруге тырысып қана қоймай, сонымен бірге социалистік
қоғам орнату ол жақын бес-он жылда шешілетін мәселе емес екендігін
ескертті. Осылайша солшылдар мен оңшылдар арасындағы күрес өрби түсті.
Осындай қарбалас жағдайда Мао Цзэдун мемлекеттегі биліктің тұтқасын өз
қолына шоғырландырды. Оның бұл жеңісі Қытайдың жаңа тарихи кезеңге аяқ
басуының көрінісі іспеттес еді. Орын алып отырған теке-тірес күрес
барысында Мао тек прагматиктерге ғана соққы беріп қана қоймай, өз
жақтастарын да жолдан тайдыруды көздеді. Алғашқы болып Қытай Компартиясы
Орталық Комитетінің мүшесі Жао Жуши мен Саяси бюроның мүшесі Гао Ганға
партияның бірлігін бұзушылар мен қастандық жасаушылар деген айып тағылады.
Мао Цзэдун өзінің саяси беделін нығайту мақсатында 1955 жылдың наурызында
Гао Ган мен Жао Жушидің істерін Компартияның Бүкілқытайлық конференциясының
қарауына берді 4.
Конференцияға қатысушылардың басым көпшілігі Мао Цзэдуннің ұстанымын
қолдады. Оның идеологиялық курсына сәйкес елде бүкіл қоғамдық жүйені
социалистік ойлауға және социализм қоғамына бейімдеу шаралары іске асырыла
бастады. Бұл идеологиялық шаралардың қаруы барлық диссиденттік топтарға
қарсы бағытталды. Алайда мұнымен Мао өз қарсыластарын толығымен жою
әрекеттерін тоқтатқан жоқ.
Социалистік реформалар барысында Қытай Компартиясының ішіндегі
топтардың саяси-идеялық күресі жалғаса түсті. Маоның аграрлық саланы
кооперативтендіру курсына Қытай Компартиясы Орталық Комитетінің аграрлық
жұмыстар бөлімінің меңгерушісі Дэн Цзыхуэй қарсы болды. Ол аграрлық
саладағы қайта құруларды жоспарға сәйкес жүргізуді қажет деп санап,
кооперативтендіру ісін белгілі материалдық базасыз және дайындықсыз
жүргізуді қауіпті деп есептеді. Оның бұл позициясын Лю Шаоци, Чэн Юнь, Дэн
Сяопин секілді прагматиктер де қолдады. Осы уақытта 200 000 жуық
кооперативтерді тарату жұмыстары жүргізілді 5.
Контрреволюционерлердің ұзын тізімі ұдайы түрде газет беттерінде
басылып отырылды. Құрбан болғандар жайлы айтар болсақ, 1951жылдың 6 айының
ішінде 800 мыңдай контрреволюционердің ісі қаралды. Кейінірек Чжоу Эньлай
сотталған контрреволюционерлердің 16,8 пайызы өлім жазасына кесілгендігін
мәлімдеді.
Халықтық көтеріліс жеңіске жеткен соң Мао Цзедунь тек нақтылы
факторлардың көмегімен ғана Қытайдың дамуын жылдамдатпақ болды. Ұлылық пен
мемлекеттік артықшылық оның бос арманына алып келді. Ол аз уақыттың ішінде
экономикалық әл-ауқат, әскери күш жағынан да КСРО мен АҚШ-тан, сосын
әлемдегі басқа державалардан озып кетпек болды. Мемлекет оның идеяларының
тәжірибесі мен сынақ алаңына айналды. 1953 желтоқсанда ЦК КПК 1957 жылға
ауылшаруашылық өндіріс кооперативтерінің жартылай социалистік үлгісін құру
туралы қаулы қабылдап, ол шаруалардың 20 пайызын біріктірді. Ол бейне бір
жарлық түрінде қабылданып, кооперативтендіру толық түрде амалға асырылды.
Мысалы, 1955 жылы шілдеде 16,9 миллион отбасы кооперативтендіруге көшкен
болса(14%), 1956 жылы 108 миллиондай отбасы (90,4%) кооперативтендірілуге
көшірілді.
1958 жылы Кытайдағы кезектегі халықтық науқан басталды. Бұл жолы оның
объектісі шыбындар, масалар, торғайлар, егеуқұйрықтар болды. Әрбір қытай
отбасысы бұл науқанға қатысып, өздеріне берілген үлкен қапты жоғарыда
аталған зиянкестермен толтыру міндет болды. Әсіресе, торғайларды құрту
қарқынды түрде жүргізілді. Негізгі стратегия торғайларды жерге
қондырмастан, егінді жегізбестен, тек әуеде ұстап, оларды қалжыратып өлтіру
болды. Жерге құласа оларды өлтіріп отырды.
Алайда бұл жағдай керісінше экологиялық апатқа алып келді. Қытай
тұрғындарының көз алдында таң қаларлық оқиғалар жүріп жатты. Ағащтар мен
егістік алқаптар түрлі зиянкес бунақденелермен толып кетті. Зиянкестер енді
барлық жерде қаптап кетті. Олар адамдар тұратын тұрғын үйлерден бастап,
тіпті, киімдеріне жабысты. Завод пен фабрикалар, асханаларда да өріп жүрді.
Тамақ ішетін ыдыстың ішінде де құрттар жүзіп жүрді.
Табиғат-Ана оларды сол қылықтары үшін жазалады. Торғайларды құртатын
науқаншыларды кері қайтаруға мәжбүр болғанымен басқа науқан өріс ала
бастады. Енді олардың нысаны 500 миллион шаруа еді. Оларға өмір сүрудің
бұрын-соңды болып көрмеген жаңа формасы бекітілді.
Оның бастауымен 1958 жылы мамыр айында КПК-ның VII съезді 2-
сессиясында үш қызыл туды қабылдады. (негізгі линия, үлкен секіріс,
халықтық коммуна).
Оның мәнісі былай еді: үш жыл бойы қажырлы еңбек етіп, үлкен
өзгерістерге қол жеткізу. Үш жыл тоқтаусыз еңбек – 10000 жыл бақытты
ғұмыр
1958 жылы тамызда Маоның ұсынысымен ЦК КПК-ның саяси бюросының халық
коммунасын құру туралы шешімі қабылданды. Ал, 45 күн өткесін барлық
шаруалар коммунаға өтті деген ресми хабар тарқатылды. Коммунаны
ұйымдатырушылар Қытай халқын біріктіріп, жаңа еңбектік қатынастарға,
қоғамдық өмірде, отбасы, мораль, тұрмыс-тіршіліктің жаңа коммунистік
формасына бірлестіруді мақсат етіп қойды. Коммуна қала халықтарының арасына
кең әрі тез тарап , өндіріс пен тұрмысиа жеке азаматтың тіршілік ету
бірлігіне айналады деп болжанған болатын. Осыған дейін қалыптасып келген
қоғам мен жеке тұлғалық қатынастар құлатылды. Тіпті, осыған дейін ғасырлар
бойы мәртебелі саналып келген отбасы ұғымы да билікке бағынбаса,
ажыратылып, бұзылдыратын болды.
Кейде Мао Цзедунға өзі істеп жатқан ісі мен жоспары күдік тудыратын,
бірақ ол оған тоқтамай лениндік-марксистік қоғамды насихаттап, өз дегенінен
қайтпады. Елдегі ахуал ауырлаған сайын оған табыну арта түсті, оның дана
сөздері жиірек айтылатын болды. Мао император ешқашан қателеспейді
деген позицияны ұстанды.
Осы жеңілістен соң Мао Цзэдун өз тактикасына өзгерістер енгізді.
Партия ішіндегі беделінің төмендегенін байқаған ол енді қолдауды төменгі
және орта топтардан іздестіре бастады. Төменнен қолдауға ие болған Мао 1955
жылдың қазанында Қытай Компартиясының кезектен тыс ҮІ Пленумінде жеңіске
жетіп, елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының бағыттарын айқындау
мүмкіндігіне ие болды. Осы орайда 1956 жылдың аяғына таман елде үлкен
ауқымдағы радикалды әлеуметтік-экономикалық өзгерістер байқалды. Атап
айтқанда, мұнда жеке меншік секторларды жою, нарықтық қатынастарды тежеу,
ауыл шаруашылығын жаппай кооперативтендіру істері жүзеге асырылды. Солшыл
қанат бұл жетістіктерді социалистік революцияның істері ретінде бағалады.
1956 жылғы Кеңес Одағы Компартиясының ХХ съезіндегі Сталиннің жеке
басына табынушылығының айыпталуына орай Қытай Компартиясының ішіндегі
саяси-идеялық күрес жаңа тұрпатқа ие болды. Бұл күрес Қытай Компартиясының
1956 жылдың қыркүйегіндегі ҮІІІ съездінде ерекше көрініс алды. Съезд партия
төрағасының пролетарлық социалистік революция іс жүзінде жеңіске жетті
деген тезисін қолдаумен қатар, оның идеясына негізделіп жүргізілген елдегі
әлеуметтік-экономикалық реформалар өте нәтижелі деп танылды. Бірақ Мао үшін
бұл съезд негізінен сәтсіз болды.
Съезд партияның жарғысынан Мао Цзэдуннің идеялары марксизм-ленинизмен
қатар партияның басты идеялық негізі деген баптың күшін жою туралы шешім
қабылдады. Ал Дэн Сяопиннің жеке басқа табынушылықтың алдын алу үшін
ұжымдық басқару принципін нығайту туралы ұсынысы үлкен қолдауға ие болды
6.
Осы кезеңдегі Қытай Компартиясының ішіндегі саяси-идеялық күресінің ең
жарқын көріністердің бірі Үлкен секіріс саясатының төңірегінде өрбіді.
1958 жылдың бас кезінде Мао Цзэдун өзінің жаңа әлеуметтік-экономикалық
дамуындағы жаңа бағдарламаны Компартияның ІІ сессиясында ұсынды. Бағдарлама
бойынша үш жылғы қажырлы еңбек, он мың жылдық бақ пен берекеге жету
көзделді. Сонымен қатар Англияны он жылда, АҚШ-ты он бес жылда басып озу
жобасы жасалынды. Бұл идея партияның көптеген қайраткерлерінің тарапынан
қолдауға ие болды.
Партия төрағасының жаңа бағдарламасындағы Үлкен секіріс саясатын
іске асыру нәтижесінде Қытайды әлемдегі ең озық индустриалды державаға
айналдыру көзделсе, ал Халық коммунасы оның пікірі бойынша социализмнен
коммунизмге біртіндеп өтудің ең объективті формасы болып табылады. Алайда,
оның бастамасымен жүргізілген бұл әлеуметтік-экономикалық эксперименттің
нәтижесі Қытай қоғамы үшін үлкен залал болды. Елдің өнеркәсібі мен ауыл
шаруашылығы үлкен күйзеліс пен дағдарысқа ұшырады.
Ел көлемінде жаппай аштық орын алды. Осының салдарынан Қытай
қоғамындағы Мао Цзэдуннің беделіне зор нұқсан келді.
Осы сәтсіздіктердің салдарынан Қытай Компартиясының ішіндегі қарама-
қайшылық Үлкен секіріс саясаты төңірегінде өрши түсті. Дегенмен де, 1958
жылдың соңында Қытай Компартиясы Орталық Комитетінің ҮІ Пленумінде партия
жетекшілерінің біраз бөлігі төрағаның тарапынан жүргізілген бұл
экономикалық саясатты дұрыс деп таныды. Мао өзін елдегі орын алған келеңсіз
жағдайдың басты күнәһары ретінде мойындағанмен де, өз саясатының дұрыс
екендігінен бас тартпады. Бірақ елдегі әлеуметтік, экономикалық ахуалдың
шиеленісе түсуі Үлкен секіріс саясат авторының беделіне зор нұқсан
келтірді. 1959 жылдың сәуіріндегі Бүкілқытай Халық өкілдері жиналысының І
сессиясында Мао Цзэдун Қытай Халық Республикасының төрағалық қызметінен
босатылып, оның орнына прагматиктердің жетекшісі Лю Шаоци тағайындалды.
1959 жылдың шілде-тамыз айларында Лушанда өткен ЦК КПК-ның VIII
Пленумында және коммунистердің Байдайхэде өткен кеңесінде Маоның бағыты
сынға алынды. Саяси тұлғалардың қатары оның үлкен секірісін қатты сынға
алды. Мао осы оқиғадан соң өз сынаушыларын тез қайтарып тастады. Қорғаныс
министрі маршал Пэн Дэхуай мен оның жақтастары жазаға тартылды.
1959 жыл да қытай халқына тағы бір үлкен өзгеріс алып келді.
Бүкілқытайлық халық өкілдерінің жиналысының 2-шақырылымында делегаттар
Қытай Халық Республикасы басшысын сайлады. Бұл жолы Мао БХЖП(ВСНП) төрағасы
ЛЮ Шаоциге жеңіліп қалды.
Мао өзі кетті, дегенмен жағымсыз жағдайлардың қысымымен. Үлкен
секіріс пен халықтық коммуна құлағанымен, Мао бәрібір партия басшысы,
әрі революциялық көсем ретінде қалды. Ішкі саясатта Мао Лю Шаоци немесе
басқа да басшыларға еңіліп қалуды ойына да алған емес. Ол партияның
мемлекеттегң ерекше жағдайынан да бас тартпады. Мао әлі де
биіктеп,император дәрежесіне жетуді армандады. Өз тағын Лю Шаоциге босатып
бергенімен, ол Лю Шаоциді мейілінше жек көрді, себебі анау бұған бұйрық
беретін, әрі нендей мәселе бола қалса бұған қалай істеу керектігі туралы
кеңес беретін. Ол Қытайда екінші көсем пайда болғанына тыныш қарап жата
алмады. Маоның эконмомикалық ой-пікірлері адам теңізінің стратегиясы
болды, ол барлық экономикалық проблемаларды халықтық еңбек күшімен шешуге
болады деп есптеді. Осы мақсатта оған қытай халқын адам ойламайтын дәрежеде
көбейту идеясы келді. Мына ядролық ғасырда аман қалудың ең жақсы тәсілі ол
халық санын көбейту деп шешті. Оның адам теңізі стратегиясы тек қана ішкі
саясатта ғана емес сыртқы саясатқа ықпалын тигізді. Бұл жолда ол бұқаралық
революциялық энтузиазм мен халықтың КПК-ға сенімін пайдаланды.
1959 жылдың жазында Қытай Компартиясы Орталық Комитетінің ҮІІІ Лущан
Пленумінде Үлкен секіріс саясаты төңірегіндегі өткір пікірталастар
жалғасып, онда Мао Цзэдун алғаш рет партияның жоғары жетекшілерінің
қарсылығына ашық түрде ұшырады. Оның басты қарсыласы Қытай Халық
Республикасының Қорғаныс министрі Пэн Дэхуай Маоның жүргізген барлық
саясатын айыптап, елдегі дағдарыстың басты күнәһары және оны ұжымдық
басқару принципінен ауытқушы деп айыптады.
Шынында, 1960-1965 жылдарғы үлкен секірісті жою шаралары өткізілгені
рас. Жалпы алғанда, аштық пен тауар жетіспеушілігі тоқтап, ел өндірісі мен
ауылшаруашылық саласында бұрылыс болғаны байқалып, Лушан пленумынан соң
жазаға кесіліп кеткен 3,6 миллион жұмысшы ақталып шықты.
1962 жылғы қаңтардағы 7 мың кадрлық мамандардың кеңесі жайлы бізге
қызықты мәліметтерді көсемнің жеке дәрігері Ли Чжисуй келтіреді. Дәрігердің
айтуынша, Лю Шаоци кеңесте болып жатқан экономикалық қиыншылықтар мен
апаттарға кінәлі табиғи жағдай емес, адам екендігі, нақтылап айтқанда дұрыс
жүргізілмеген саясаттың кесірі екендігі туралы өз баяндамасын жасаған кезде
Мао Цзедуньның қалай бұлқан-талқан болып ашуланған екен. Бұл кеңесте Маоның
өзі біршама сыи пікірлер білдіргенімен, өзін кінәлі санаған жоқ. Дәрігердің
пікірінше Маоның өз мінезін танытқаны әдеттегі саяси айла, партия
басшылығын өз алақанында ұстау үшін жасалған тактика. Кеңес қатысушыларының
үлкен секірісті әділ талқыға салып, талдауға тырысу әрекетін ашумен
қабылдады және керісінше, оны Линь Бяоның осы қиыншылықтарға кінәлі
жергілікті партия өкілдерінің көсем тапсырмаларын жүзеге асырмай, дұрыс
орындамауының салдары деген сөзі таңқалдырды.
Тап осылайша, Мао Цзедунь істі оңалтуға ат салысып жатқан партия
басшылығы мен партия аппаратын құрту туралы жоспарын жүзеге асыратын құрал
ретінде Линь Бяоны таңдады.
1962 жылдың күзінде Мао КПК дағы өзіне қарсы өкілдерге жаңа шабуыл
бастады. Бұл жолғы негізгі түрткі ревизионизмнің жеңіске жетуі еді. Тағы да
күресу тәсілі ретінде бұқаралық қақтығыстар болды. Бұл жолғы соққы партия
кадрларына келіп тиді. Ішкі партиялық демократияға шектеулер қойылдығ КПК-
ның Жарғылары бұзылды. Кейін белгілі болғандай, Маоның жеке билеу стилі
партиядағы демократиялық шоғырлануды бұза бастады да, оның жеке басына
табыну тағы да өсе бастады. Бұл мәдени революцияның бастамасы болды.
1965 жылы Мао басылымдарының таралымы елдің бүкіл аумағында шұғыл өсе
бастады. Кейбір провинцияларда бқл 1963 жылмен салыстырғанда 20-40 есе
өскен болатын. Бір ғана 1966 жылдың өзінде Маоның 3 миллиардқа жуық
цитаталары әлемнің бірнеше тілдеріне құрылды.
1962 жылдың екінші жартысынан бастап елдегі экономикалық жағдайдың
тұрақталуының алғашқы белгілері байқала басталды. Қытайға өз қатерін
төндірген аштықтың да беті қайта бастады. Мао Цзедунь мен оның жақтастары
елде антидемократиялық қозғалысты қалыптастырып, көсемнің жеке басына
табыну және мемлекет өмірін әскерилендіруге тырысып бақты.
Мао Цзэдун өзі мемлекет басшысы лауазымынан бас тартып, оның орнына
Лю Шаоци отырады: 1950 жылдың соңы мен 1960 жылдың басында. Осылайша ол
ендігі өмірін тыныштықта өткізуге бел буады. Бірақ та бұл тыныштық ұзаққа
созылмаған еді. 1960 жылдардың ортасында ол елдің саяси өміріне қайта
оралып, Лю Шаоциді биліктен алып тастау саясатын ұйымдастырады. Қарсыласу
саясатының негізі ұлы пролетарлық мәдени революция болады.
Аталмыш жайттарға қарамастан Мао Цзэдун прагматиктерге қарсы күресін
тоқтатпады. 1964 жылы желтоқсандағы Бүкілқытай еңбекшілері мен
жұмысшыларының жиналысында ол елдегі социалистік құрулар жөніндегі мәселені
күн тәртібіне қойды. Ол таптық күресті үдетудің қажеттігін атап өте келе,
оның қаруын әсіресе, билік басындағы оңшыл капиталистерге бағыттау қажет
деген идеяны ұсынды. Мәдени революцияның қарсаңында Маоның теориялық
бағдарламасы болып табылған бұл идея көпшіліктен қолдау тапты.
Осылайша, 1965 жылдың аяғында прагматиктер мен солшылдар арасындағы
ұзаққа созылған идеялық тартыстар ендігі жерде үлкен ашық шайқасқа айналуға
бағыт алды. 1949ж. кейін экономикалық мәселелер саласындағы білімінің
саяздығынан Мао Цзедун Қытай халқының санын өсіру ұранын тастады: адам
саны қаншама көп болса, мемлекеттің қуаты соншама көп болады. Мао
саясатының нәтижесінде халық санының өсімі, өнім өндірісі өсімінен асып
кетіп, 70-жылдардың өзінде-ақ жағдай шиеленісе бастады. Халық өсімін тежеу
шаралары Мао Цзэдун билік басынан кетпей тұрғанның өзінде қолданыла
бастады. Сол жылдары бұл шараларды іске асыру аса қиынға түскен жоқ, себебі
Қытай Коммунистік Партиясы (ҚКП) елдегі өнімнің тең таралуын толығымен
бақылады. Ал Дэн Сяопин реформаларына дейін халық саны өсімін бақылау ісі
жылдан-жылға қиындай бастады. 80-ші жылдарды темірдей заңға негізделген
жоспарлы бала саясаты жүзеге асырыла бастады. Бұл саясаттың негізгі мәні
келесі шаралардан көрініс тапты:
1. Тұрмыс құратын жұбайлардың жасын көтеру. Бұл шара нәтижесінде
ауылды жерлерде әйел адамдарға 20 жастан бастап, ал ер адамдарға 22 жастан
бастап тұрмыс құруға рұқсат етілді. Қалалы жерлерде одан да жоғарырақ
жастық шектеулер орнатылды, ал кейбір мемлекеттік мекемелерде қызметкерлер
үшін қосымша шектеулер де енгізілді.
2. Жанұядағы балалар санын шектеу. Бір жанұяға бір, кей жерлерде екі
балаға дейін асырауға рұқсат етілді. Дегенмен бірең-сараң провинцияларда
жергілікті тұрғындар мен әкімшілік арасында ауызша келісім бойынша екі қызы
бар жұбайларға үшінші балаға бейресми түрде мүмкіндік берілетін.
3. Жоғарыда аталынған екі пункттің бұзылуы жағдайында материалдық,
әкімшілдік жазалау қолданылды.
Бұл айтылған шаралар жалпы халыққа тән болғанымен, бұдан жапа
шегушілер аз санды ұлттар еді. Қазақ халқының ежелден қалыптасқан ұрпақ
жалғастыру идеясына қайшы бұл саясат өз дегеніне жетпей қоймады. Елде бала
табуға арнаулы квоталар тағайындалды. Оқушылардың жоғарғы оқу орнына түсуге
мемлекеттік грант ұтып алғаны сияқты, мұнда да квотаға таласу басталды.
Квотадан тыс жүкті болғандарды операциялық үстелдерге жатқызып, мәжбүрлі
түрде аборт жасатқызды. Операцияны көтере алмай мерт болғандар мен келесі
жолы бала көтере алмайтындар саны арта бастады. Шығыс Түркiстанның ресми
баспасөз құралы Хотан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz