Кәсіпорынның инвестициялық саясаты туралы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I тарау Инвестициялық саясаттың экономикалық негіздері
1.1 Инвестициялық қызметті іске асыру принципі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2 Қазақстан Республикасындағы инновациялық және инвестициялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
II тарау Кәсіпорынның инвестициялық саясаттын талдау
2.1 Инвестициялық саясаттың дамуының алғы шарттары ... ... ... ... ... .12
2.2 Корпорациялардың инвестициялық саясаты мен стратегиясы ... ... .16
2.3 Қазақстан Республикасының бүгiнгi өнеркәсіптік жағдайы мен тартылған инвестициялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
III тарау Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясаттың проблемалары мен жетілдіру көздері
3.1Мемлекеттік инвестициялық саясаттың өзекті мәселелері ... ... ... ...24
3.2 Инвестицияның әлемдік экономикаға қозғалысының қазіргі кездегі тенденциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
I тарау Инвестициялық саясаттың экономикалық негіздері
1.1 Инвестициялық қызметті іске асыру принципі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2 Қазақстан Республикасындағы инновациялық және инвестициялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
II тарау Кәсіпорынның инвестициялық саясаттын талдау
2.1 Инвестициялық саясаттың дамуының алғы шарттары ... ... ... ... ... .12
2.2 Корпорациялардың инвестициялық саясаты мен стратегиясы ... ... .16
2.3 Қазақстан Республикасының бүгiнгi өнеркәсіптік жағдайы мен тартылған инвестициялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
III тарау Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясаттың проблемалары мен жетілдіру көздері
3.1Мемлекеттік инвестициялық саясаттың өзекті мәселелері ... ... ... ...24
3.2 Инвестицияның әлемдік экономикаға қозғалысының қазіргі кездегі тенденциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Менің курстық жұмысымның мақсаты кәсіпорынның Менің курстық жұмысымның мақсаты кәсіпорынның инвестициялық қарекетін, яғни шетелдік және отандық инвестицияларды біздің кәсіпорындарға тарту мәселесін ашу болып табылады.
Инвестициялық қарекетті нарықтық экономикалық жағдайда табыс алу мақсатында шаруашылық субъектілер жүргізеді. Ол екі өзара байланысты бөліктен тұрады:
- инвестиция қарекетінің объектілері;
- инвестиция қарекетінің субъектілері.
Инвестициялық қарекетінің объектілеріне жаңа ұйымдарды құру, істегі ұйымды кенейту, қайта құру және кайта қаруландыру бағалы қағаздар мақсатты салымдары және т.б жатады.
Инвестициялық қарекетін субъектілеріне инвесторлар, инвестициялық объектіні пайдаланушылар, жұмысты орындаушылар, инвестицияның барлық турін жеткізушілер.
Инвестициялық қарекет және оның сферасы сұраныспен, ұсыныспен және инвестициялық бағасымен аңықталады. Инвестициялық нарықтың конъюктурасы инвесторлар үшін өте маңызды.Әсіресе ол дамушы елдер үшін. Өйткені жаңа ғана тәуелсіз алған елдердің саяси, экономикалық және әлеуметтік жағдайлар табыс көзін іздеп жүрген шетелдік инвесторларға жаңа тұтыну нарығы керек. Қазіргі кезде Қазакстан Республикасының экономикасы негізінен мұнай экспорттау және инвестицияның ағылуы арқасында жоғарғы қарқынды дамып келеді.
Кәсіпорынның инвестициялық саясаты елдің экономикалық жағдайына және мемлекеттің қаржы саясатына да сонымен қатар, кәсіпорынның таңдап алған экономикалық және қаржылық стратегияның белсенділігіне де тәуелді болып келеді.Сондай-ақ олар өзара байланысты, болғандықтан кәсіпорын басшылары инвестициялық баскаруына көп көніл бөлу керек. Ұйымдардың, компаниялардың, холдингтердің саланың және жалпы елдің тиімділік дәрежесі инвестицияның дұрыс жүргізілуіне тәуелді. Сондықтан тәжірибеде инвестицияны тиімді ұйымдастыру ең бірінші орында.
Курстық жұмысымның құрылымы 1,2,3 тараулардан тұрады.
I тарауында кәсіпорынның инвестициялық саясатының принциптерін, көздерін және инвестициялаудың жоспарлау әдістерін қарастырдым.
II ҚР-ның экономикасына шетелдік және отандық тікелей инвестицияны тарту жолдары іздестірілді.
III тарауда кәсіпорынның инвестициялық саясатындағы мәселесі.Әрбір кәсіпорында бұл мәселелерді шешу амалдары қарастырылып қойғанымен, нақты ол жүзеге асырылмауда.
инвестициялық қарекетін, яғни шетелдік және отандық инвестицияларды біздің кәсіпорындарға тарту мәселесін ашу болып табылады.
Инвестициялық қарекетті нарықтық экономикалық жағдайда табыс алу мақсатында шаруашылық субъектілер жүргізеді. Ол екі өзара байланысты бөліктен тұрады:
- инвестиция қарекетінің объектілері;
- инвестиция қарекетінің субъектілері.
Инвестициялық қарекетінің объектілеріне жаңа ұйымдарды құру, істегі ұйымды кенейту, қайта құру және кайта қаруландыру бағалы қағаздар мақсатты салымдары және т.б жатады.
Инвестициялық қарекетін субъектілеріне инвесторлар, инвестициялық объектіні пайдаланушылар, жұмысты орындаушылар, инвестицияның барлық турін жеткізушілер.
Инвестициялық қарекет және оның сферасы сұраныспен, ұсыныспен және инвестициялық бағасымен аңықталады. Инвестициялық нарықтың конъюктурасы инвесторлар үшін өте маңызды.Әсіресе ол дамушы елдер үшін. Өйткені жаңа ғана тәуелсіз алған елдердің саяси, экономикалық және әлеуметтік жағдайлар табыс көзін іздеп жүрген шетелдік инвесторларға жаңа тұтыну нарығы керек. Қазіргі кезде Қазакстан Республикасының экономикасы негізінен мұнай экспорттау және инвестицияның ағылуы арқасында жоғарғы қарқынды дамып келеді.
Кәсіпорынның инвестициялық саясаты елдің экономикалық жағдайына және мемлекеттің қаржы саясатына да сонымен қатар, кәсіпорынның таңдап алған экономикалық және қаржылық стратегияның белсенділігіне де тәуелді болып келеді.Сондай-ақ олар өзара байланысты, болғандықтан кәсіпорын басшылары инвестициялық баскаруына көп көніл бөлу керек. Ұйымдардың, компаниялардың, холдингтердің саланың және жалпы елдің тиімділік дәрежесі инвестицияның дұрыс жүргізілуіне тәуелді. Сондықтан тәжірибеде инвестицияны тиімді ұйымдастыру ең бірінші орында.
Курстық жұмысымның құрылымы 1,2,3 тараулардан тұрады.
I тарауында кәсіпорынның инвестициялық саясатының принциптерін, көздерін және инвестициялаудың жоспарлау әдістерін қарастырдым.
II ҚР-ның экономикасына шетелдік және отандық тікелей инвестицияны тарту жолдары іздестірілді.
III тарауда кәсіпорынның инвестициялық саясатындағы мәселесі.Әрбір кәсіпорында бұл мәселелерді шешу амалдары қарастырылып қойғанымен, нақты ол жүзеге асырылмауда.
Инвестициялық қарекетті нарықтық экономикалық жағдайда табыс алу мақсатында шаруашылық субъектілер жүргізеді. Ол екі өзара байланысты бөліктен тұрады:
- инвестиция қарекетінің объектілері;
- инвестиция қарекетінің субъектілері.
Инвестициялық қарекетінің объектілеріне жаңа ұйымдарды құру, істегі ұйымды кенейту, қайта құру және кайта қаруландыру бағалы қағаздар мақсатты салымдары және т.б жатады.
Инвестициялық қарекетін субъектілеріне инвесторлар, инвестициялық объектіні пайдаланушылар, жұмысты орындаушылар, инвестицияның барлық турін жеткізушілер.
Инвестициялық қарекет және оның сферасы сұраныспен, ұсыныспен және инвестициялық бағасымен аңықталады. Инвестициялық нарықтың конъюктурасы инвесторлар үшін өте маңызды.Әсіресе ол дамушы елдер үшін. Өйткені жаңа ғана тәуелсіз алған елдердің саяси, экономикалық және әлеуметтік жағдайлар табыс көзін іздеп жүрген шетелдік инвесторларға жаңа тұтыну нарығы керек. Қазіргі кезде Қазакстан Республикасының экономикасы негізінен мұнай экспорттау және инвестицияның ағылуы арқасында жоғарғы қарқынды дамып келеді.
Кәсіпорынның инвестициялық саясаты елдің экономикалық жағдайына және мемлекеттің қаржы саясатына да сонымен қатар, кәсіпорынның таңдап алған экономикалық және қаржылық стратегияның белсенділігіне де тәуелді болып келеді.Сондай-ақ олар өзара байланысты, болғандықтан кәсіпорын басшылары инвестициялық баскаруына көп көніл бөлу керек. Ұйымдардың, компаниялардың, холдингтердің саланың және жалпы елдің тиімділік дәрежесі инвестицияның дұрыс жүргізілуіне тәуелді. Сондықтан тәжірибеде инвестицияны тиімді ұйымдастыру ең бірінші орында.
Курстық жұмысымның құрылымы 1,2,3 тараулардан тұрады.
I тарауында кәсіпорынның инвестициялық саясатының принциптерін, көздерін және инвестициялаудың жоспарлау әдістерін қарастырдым.
II ҚР-ның экономикасына шетелдік және отандық тікелей инвестицияны тарту жолдары іздестірілді.
III тарауда кәсіпорынның инвестициялық саясатындағы мәселесі.Әрбір кәсіпорында бұл мәселелерді шешу амалдары қарастырылып қойғанымен, нақты ол жүзеге асырылмауда.
инвестициялық қарекетін, яғни шетелдік және отандық инвестицияларды біздің кәсіпорындарға тарту мәселесін ашу болып табылады.
Инвестициялық қарекетті нарықтық экономикалық жағдайда табыс алу мақсатында шаруашылық субъектілер жүргізеді. Ол екі өзара байланысты бөліктен тұрады:
- инвестиция қарекетінің объектілері;
- инвестиция қарекетінің субъектілері.
Инвестициялық қарекетінің объектілеріне жаңа ұйымдарды құру, істегі ұйымды кенейту, қайта құру және кайта қаруландыру бағалы қағаздар мақсатты салымдары және т.б жатады.
Инвестициялық қарекетін субъектілеріне инвесторлар, инвестициялық объектіні пайдаланушылар, жұмысты орындаушылар, инвестицияның барлық турін жеткізушілер.
Инвестициялық қарекет және оның сферасы сұраныспен, ұсыныспен және инвестициялық бағасымен аңықталады. Инвестициялық нарықтың конъюктурасы инвесторлар үшін өте маңызды.Әсіресе ол дамушы елдер үшін. Өйткені жаңа ғана тәуелсіз алған елдердің саяси, экономикалық және әлеуметтік жағдайлар табыс көзін іздеп жүрген шетелдік инвесторларға жаңа тұтыну нарығы керек. Қазіргі кезде Қазакстан Республикасының экономикасы негізінен мұнай экспорттау және инвестицияның ағылуы арқасында жоғарғы қарқынды дамып келеді.
Кәсіпорынның инвестициялық саясаты елдің экономикалық жағдайына және мемлекеттің қаржы саясатына да сонымен қатар, кәсіпорынның таңдап алған экономикалық және қаржылық стратегияның белсенділігіне де тәуелді болып келеді.Сондай-ақ олар өзара байланысты, болғандықтан кәсіпорын басшылары инвестициялық баскаруына көп көніл бөлу керек. Ұйымдардың, компаниялардың, холдингтердің саланың және жалпы елдің тиімділік дәрежесі инвестицияның дұрыс жүргізілуіне тәуелді. Сондықтан тәжірибеде инвестицияны тиімді ұйымдастыру ең бірінші орында.
Курстық жұмысымның құрылымы 1,2,3 тараулардан тұрады.
I тарауында кәсіпорынның инвестициялық саясатының принциптерін, көздерін және инвестициялаудың жоспарлау әдістерін қарастырдым.
II ҚР-ның экономикасына шетелдік және отандық тікелей инвестицияны тарту жолдары іздестірілді.
III тарауда кәсіпорынның инвестициялық саясатындағы мәселесі.Әрбір кәсіпорында бұл мәселелерді шешу амалдары қарастырылып қойғанымен, нақты ол жүзеге асырылмауда.
1. Горфинкель В.Я., Купряков Е.М. Экономика предприятия. М: Банки и биржи, 1996г.
2. Финансовый менеджмент: теория и ппрактика: учебник / под. ред. Е.С.Стояновой. – Москва. “Перспектива”, 1996г.
3. Мейiрбеков А.Қ., Әлiмбетова Қ.Ә. Кәсiпорын экономикасы: Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2003. – 252 бет.
4. Любушкин Н.П. Анализ финансово-экономической деятельности предприятия. Учебное пособие для вузов. – Москва, 2000г.
5. Статистика 1991-2001 десят лет независима Казахстана. Алматы. - 2002г.
6. Стратегия / “Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға арналған ұзақ мерзiмдi стратегиясы” – Алматы, 2003 ж.
7. Дәуренбекова Ә.Н. “Бәсеке қабiлеттi өнеркәсiптi дамыту – индустриялық-инновациялық стратегияның басты бағыты” // Аль-Пари, №2-3. 2004 ж.
8. Назарбаев Н.Ә. “Қазақстан экономикалық, әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында”. Қазақстан халқына Жолдауы, Алматы: атамұра, 2005. – 48бет.
9. Кожахмедов Д.Б. “Машиностроение как основа формирования конкурентспособной экономики Қазахстана” // Аль-Пари , №1.2005г.
10. Купешова С.Т. Ғылыми-технологиялық және инновациялық саладағы мемлекеттің орны //Саясат №2, 2001
11. Статистический ежегодник. Алматы. – 2006г. №7.
12. www.google.kz
13. www.minfin.kz
14. www.kase.kz
15. “Қазақстан-2030” даму стратегиясы.
16. ІР “Инвестициялар туралы” Заңы // Егемен Қазақстан 19 қаңтар 2003 ж.
17. Давильбекова Ж. Роль иностранных инвестиций в экономике Казахстана // Аль-Пари. –2001. N1-1. -.73-77.
18. Карамендин Т. Роль иностранных инвестиций в экономике Казахстана // Евразийское сообщество. 2002. –N2. с.56-74.
19. Кирин А.В. Регулирование иностранных инвестиций в экономический развитых странах. М:Изд-во МГУ, 2001. –72 с.
20. Мамырова М.К. Эффективность инвестиций в промыш¬ленном производстве: Монография. –Алматы: Экономика, 2001. –230 с.
21. Майлин Б. Иностранные инвестиции в экономике Казахстана: анализ, объемы, структура // Казахстанская правда. –2002. –29 дек. –с.3.
22. Мухетдинова Н. Инвестиции и государственная инвес¬ти¬ци¬онная политика // Российский экономический журнал. -–2002. N8. –с.50-60
2. Финансовый менеджмент: теория и ппрактика: учебник / под. ред. Е.С.Стояновой. – Москва. “Перспектива”, 1996г.
3. Мейiрбеков А.Қ., Әлiмбетова Қ.Ә. Кәсiпорын экономикасы: Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2003. – 252 бет.
4. Любушкин Н.П. Анализ финансово-экономической деятельности предприятия. Учебное пособие для вузов. – Москва, 2000г.
5. Статистика 1991-2001 десят лет независима Казахстана. Алматы. - 2002г.
6. Стратегия / “Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға арналған ұзақ мерзiмдi стратегиясы” – Алматы, 2003 ж.
7. Дәуренбекова Ә.Н. “Бәсеке қабiлеттi өнеркәсiптi дамыту – индустриялық-инновациялық стратегияның басты бағыты” // Аль-Пари, №2-3. 2004 ж.
8. Назарбаев Н.Ә. “Қазақстан экономикалық, әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында”. Қазақстан халқына Жолдауы, Алматы: атамұра, 2005. – 48бет.
9. Кожахмедов Д.Б. “Машиностроение как основа формирования конкурентспособной экономики Қазахстана” // Аль-Пари , №1.2005г.
10. Купешова С.Т. Ғылыми-технологиялық және инновациялық саладағы мемлекеттің орны //Саясат №2, 2001
11. Статистический ежегодник. Алматы. – 2006г. №7.
12. www.google.kz
13. www.minfin.kz
14. www.kase.kz
15. “Қазақстан-2030” даму стратегиясы.
16. ІР “Инвестициялар туралы” Заңы // Егемен Қазақстан 19 қаңтар 2003 ж.
17. Давильбекова Ж. Роль иностранных инвестиций в экономике Казахстана // Аль-Пари. –2001. N1-1. -.73-77.
18. Карамендин Т. Роль иностранных инвестиций в экономике Казахстана // Евразийское сообщество. 2002. –N2. с.56-74.
19. Кирин А.В. Регулирование иностранных инвестиций в экономический развитых странах. М:Изд-во МГУ, 2001. –72 с.
20. Мамырова М.К. Эффективность инвестиций в промыш¬ленном производстве: Монография. –Алматы: Экономика, 2001. –230 с.
21. Майлин Б. Иностранные инвестиции в экономике Казахстана: анализ, объемы, структура // Казахстанская правда. –2002. –29 дек. –с.3.
22. Мухетдинова Н. Инвестиции и государственная инвес¬ти¬ци¬онная политика // Российский экономический журнал. -–2002. N8. –с.50-60
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I тарау Инвестициялық саясаттың экономикалық негіздері
1. Инвестициялық қызметті іске асыру
принципі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
2. Қазақстан Республикасындағы инновациялық және инвестициялық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
II тарау Кәсіпорынның инвестициялық саясаттын талдау
2.1 Инвестициялық саясаттың дамуының алғы шарттары
... ... ... ... ... .12
2. Корпорациялардың инвестициялық саясаты мен стратегиясы ... ... .16
2.3 Қазақстан Республикасының бүгiнгi өнеркәсіптік жағдайы мен
тартылған
инвестициялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... .19
III тарау Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясаттың проблемалары
мен жетілдіру көздері
3.1Мемлекеттік инвестициялық саясаттың өзекті мәселелері
... ... ... ...24
3.2 Инвестицияның әлемдік экономикаға қозғалысының қазіргі кездегі
тенденциялары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..30
Кіріспе
Менің курстық жұмысымның мақсаты кәсіпорынның инвестициялық
қарекетін, яғни шетелдік және отандық инвестицияларды біздің кәсіпорындарға
тарту мәселесін ашу болып табылады.
Инвестициялық қарекетті нарықтық экономикалық жағдайда табыс алу
мақсатында шаруашылық субъектілер жүргізеді. Ол екі өзара байланысты
бөліктен тұрады:
инвестиция қарекетінің объектілері;
инвестиция қарекетінің субъектілері.
Инвестициялық қарекетінің объектілеріне жаңа ұйымдарды құру, істегі
ұйымды кенейту, қайта құру және кайта қаруландыру бағалы қағаздар мақсатты
салымдары және т.б жатады.
Инвестициялық қарекетін субъектілеріне инвесторлар, инвестициялық
объектіні пайдаланушылар, жұмысты орындаушылар, инвестицияның барлық турін
жеткізушілер.
Инвестициялық қарекет және оның сферасы сұраныспен, ұсыныспен және
инвестициялық бағасымен аңықталады. Инвестициялық нарықтың конъюктурасы
инвесторлар үшін өте маңызды.Әсіресе ол дамушы елдер үшін. Өйткені жаңа
ғана тәуелсіз алған елдердің саяси, экономикалық және әлеуметтік жағдайлар
табыс көзін іздеп жүрген шетелдік инвесторларға жаңа тұтыну нарығы керек.
Қазіргі кезде Қазакстан Республикасының экономикасы негізінен мұнай
экспорттау және инвестицияның ағылуы арқасында жоғарғы қарқынды дамып
келеді.
Кәсіпорынның инвестициялық саясаты елдің экономикалық жағдайына және
мемлекеттің қаржы саясатына да сонымен қатар, кәсіпорынның таңдап алған
экономикалық және қаржылық стратегияның белсенділігіне де тәуелді болып
келеді.Сондай-ақ олар өзара байланысты, болғандықтан кәсіпорын басшылары
инвестициялық баскаруына көп көніл бөлу керек. Ұйымдардың, компаниялардың,
холдингтердің саланың және жалпы елдің тиімділік дәрежесі инвестицияның
дұрыс жүргізілуіне тәуелді. Сондықтан тәжірибеде инвестицияны тиімді
ұйымдастыру ең бірінші орында.
Курстық жұмысымның құрылымы 1,2,3 тараулардан тұрады.
I тарауында кәсіпорынның инвестициялық саясатының принциптерін, көздерін
және инвестициялаудың жоспарлау әдістерін қарастырдым.
II ҚР-ның экономикасына шетелдік және отандық тікелей инвестицияны тарту
жолдары іздестірілді.
III тарауда кәсіпорынның инвестициялық саясатындағы мәселесі.Әрбір
кәсіпорында бұл мәселелерді шешу амалдары қарастырылып қойғанымен, нақты ол
жүзеге асырылмауда.
I тарау. 1.1 Инвестициялық саясаттың негізгі түсініктері
Инвестиция түсігінің астарында ақша қаражаттары, мақсатты банктік
салымдар, акциялар және басқа бағалы қағаздар, техналогиялар, жабдықтар,
лицензиялар, сонымен қатар мүлікке немесе мүліктік құқыққа несие, тауарлы
белгілер, табыс алу мақсатында кәсіпорын объектілеріне және қызметтің басқа
түріне салынатын интелектуалды құндылыктар жатыр.
Инвестициялық қызмет инвестициялық салымдарды және инвестицияны
өткізуден тәжірбелік қызметтің жиынтығын көрсетеді. Сонымен қатар негізгі
қорды құру және қайта өндіруді инвестициялау капиталдық салымдар формасымен
іске асады.
Өтпелі кезеннің экономикасы меншік формасы бойынша капиталдық
салымдардың структурасын баяулап өзгеруіне әкеледі. Бірақ қазіргі жағдайда
мемлекеттік меншікте инвестицияның үлесі көп.
Инвестициялық қызметтің субъектілері болып инвесторлар, мердігерлер,
инвестистициялық қызметтің объектілерін пайдаланушылар, сонымен қатар
жабдықтаушылар, заңды тұлғалар және инвестициялық қызметтің басқа
қатысушылары табылады.
Инвестициялар меншік, қарыздық және тартылған қаржы салымдарын
инвестиция формасында іске асырады және олардың мақсатты пайдалануын
қамтамассыз етеді.
Инвестор тапсырыс беруші де бола алады, сонымен қатар
инвестициялық жобаның қатысушыларының кәсіпкерлік немесе басқа қызметіне
кіріспейтін, егерде ол келісімде көрсетілмесе, инвестиялық жобаны өткізуді
іске асыратын инвесторлармен жауапты жеке және заңды тұлғалар бола алады.
Инвестициялық қызметтің объектілерін пайдаланушылар инвесторлар да
бола алады, сонымен бірге жеке және заңды тұлғалар, мемлекеттік және
муниципалдық органдар, олар үшін инвесторлық қызметтің объектілері құралған
шетел мемлекеттері және халықаралық ұйымдар бола алады. Егер инвесторлық
қызметтің объектісін пайдаланушы инвестор болмаса, онда инвестор мен оның
арасында қатынас инвестициялау туралы келісім шартпен аңыкталады.
Инвестициялық қызметін субъектілері екі немесе бірнеше қатысушылардың
функцияларын біріктіруге құқы бар.
Инвестициялық қызметтің объектілері болып мыналар табылады:
- қайтадан құрылатын және модернизацияланған негізгі қорлар және халық
шаруашылығының барлық саласындағы айналым қаражаттары;
- бағалы қағаздар (акция, облигация т.б);
- мақсатты ақша салымдары;
- ғылыми-техникалық өнім және басқа меншік объектілері;
- мүліктік құқық және интелектуалдық меншікке құқық.
Егер заңға қайшы келмесе, аналогиялық объект шетелдік
инвестициядарды да қосады.
Шетелдік инвестициялар инвестициялауды мына жолдармен іске асыру
құкығы бар:
– заңды және жеке тұлғалармен бірігіп құрған кәсіпорындарда үлестік
қатысу;
– толығымен шетелдік инвесторлардікі болып табылатын кәсіпорын құру және -
де шетелдік тұлғалардың филиалдары;
– ғимараттарды, кэсіпорындарды, пайларды, кәсіпорынға қатысты үлестік
қатысуларды, акцияларды және басқа бағалы қағаздарды сатып алу;
– жерді пайдалану құқығын және басқа табиги ресурстарды алу;
– займдерді, несиелерді, мүлікті және басқа да мүліктік құқықтарды беру.
Инвестициялық қызметтің субъектілері инвестицияның тәжірибелік
өткізуін іске асыратын инвестициялық салада қызмет етеді. Инвестициялық
саланың құрамына кіретіндер:
– инвестиция салалардың айналым және негізгі өндірістік қорларына
салынатын капиталдың құрлыс саласы;
– ғылыми-техникалық өнім және интелектуалдық потенциал іске асырылатын
инновациялық сала;
– қаржы капиталының айналым саласы.
Барлық инвесторлардың инвестициялык қызметін іске асыру құқығы
бірдей.Инвестор көлемді, бағытты және инвестициялық нәтижелікті өзі
аңықтайды.
Сәйкесінше, жұмысты орындайтын инвестициялық қызметтің
қатысушыларында осындай қызметті іске асыру қуқы бар сертификат және
лицензия болу керек.
Саясат термині тактикалық және стратегиялық сипаттардың мақсаттары
мен мәселелерінің жиынтығын, сонымен қатар кез-келген іс әрекеттер
салаларындағы олардың механизмдерінің жүзеге асуын білдіреді.
Инвестициялық саясат мемлекеттің экономикалық саясаттың бір бөлігі
болып табылады. Ол мемлекеттің экономикасына, сонымен қатар шаруашылық
субъектілердің кәсіпкерлік қызметіне әсер етуші құрал болып табылады.
Мемлекеттің инвестициялық саясаты дегеніміз – бұл инвестициялық
қызметті жандандыру, экономиканы көтеру, өндірістің тиімділігін көтеру және
әлеуметтік мәселелерді шешу мақсатында барлық шаруашылық субъектілеріне
жағымды жағдайларды жасау бойынша шаралар жүргізуін айтамыз.
Мемлекет инвестициялық саясат жүргізу арқылы өндіріс көлемін кеңейтуге,
ғылыми–техникалық прогрессті жеделдетуіне, қоғамдық өндіріс құрылымының
өзгеруіне және көптеген әлеуметтік мәселелерді шешеді. Сондықтан да
инвестициялық саясат бюджет тапшылығын болдырмауға, орталықтанған
инвестициялау көздерін қысқартуға, керісінше орталықтандырылмаған көздер
есебінен инвестицияларды қаржыландыруға бағытталынуы тиіс. Себебі,
еліміздің өндірістік потенциалының өсуі, экономиканың өсуі, еркін
экономикалық аймақтың дамуы, халықтың жұмыспен қамтылуы, ғылыми–техниканың
дамуы, экологиялық мәселелердің шешілуі, өндірістік материалдардың және
рухани игіліктер көлемінің ұлғаюы және сапалы болуы, сонымен қатар нарықтық
инфрақұрылымның жете дамуы осы аталған инвестициялық саясатқа тікелей
байланысты болып келеді.
Мемлекет келесі саясатта (немесе құралдар) арқылы инвестициялық
белсенділікке әсер етеді:
1. амортизациялық саясат;
2. ғылыми – техникалық саясат;
3. шетел инвестициярын тарту бойынша саясат;
4. салық саясаты жатады.
Амортизациялық саясат. Мемлекет амортизациялық аударымдарды есептеу мен
пайдалану тәртібін бекіте отырып ұдайы өндіріс жылдамдығын және сипатын
реттейді. Амортизациялық саясатты жүргізу барысында мемлекет келесі
қағидаларға сүйенеді:
1. Инфляция жағдайында негізгі қорлардың қайта бағалануы дұрыс және
уақытында жүргізілуі тиіс.
2. Амортизациялық нормалары негізгі қорлардың функционалдық мағынасына
байланысты әр түрлі болуы тиіс және олардың моральдық, физикалық тозуын
дұрыс есептеу керек.
3. Амортизация нормалары тек жай өндіріске ғана емес, сонымен қатар
ұдайы өндірісті кеңейтуге арналуы керек.
4. Амортизациялық саясат негізгі қорларды жаңартуға және ғылыми-
техникалық прогресті жеделдетуге жағдай туғызуы тиіс.
Ғылыми-техникалық саясат. Инвестициялық саясат ғылыми-техникалық
саясатпен де өте тығыз байланысты. Ғылыми-техникалық прогресті жеделдету
экономикалық өсудің негізгі факторы болып табылады және мемлекетті
индустриалдық мемлекетке өзгертуіне мүмкіндік береді. Мысалы, Жапонияның
қысқа мерзімде дүние жүзіндегі алдыңғы мемлекет болуына соғыстан кейінгі
кезеңде ғылыми-техникалық прогресті жеделдетудің мемлекеттік саясатын дұрыс
жүргізуімен байланысты. Мемлекеттің ғылыми-техникалық саясаты дегеніміз –
ғылым мен техниканың дамуы және олардың нәтижелерін халық шаруашылығына
енгізетін шаралар жүйесін айтамыз.
Шетел инвестицияларын тарту бойынша саясат. Шетелдік инвестицияларды
пайдалану қай ел үшін болса да объективтік қажеттілік болып табылады.
Шетелдік инвестицияларды Қазақстанға тарту келесідей мәселелерді шешуге
көмектеседі:
- экономикалық және техникалық прогресті жеделдету;
- өндірістік ақпаратты жаңарту мен қайта жарақтандыру;
- өндірісті ұйымдастырудың үздік әдістерін үйрету;
- рыноктық экономиканың талаптарына сай кадрларды дайындау және тағы
басқалар.
Салық саясаты. Салық саясатын белгілі бір салықтық жеңілдіктер беру
арқылы инвестициялық саясатқа әсер етеді. Қазақстан Республикасында келісім
шарт жасалған 5 жылға дейінгі мерзімде негізгі салық мөлшерлемесі 100%-ке
дейін табыс салығынан, жер салығынан және мүлік салығынан босату
(экономиканың басыңқы секторында). Сондай-ақ келесі 5 жыл ішінде аталған
салық түрлері бойынша 2%-ке дейін азайту қарастырылған. Сонымен қатар,
инвестициялық жобаны іске асыруға қажетті импорттық құрал-жабдықтар,
шикізаттар және тағы басқа материалдар кеден бажынан толық немесе жартылай
босатылады.
Инвестициялық саясаттың негізгі мақсаты – отандық экономиканың өсуіне
және қоғамдық өндіріс тиімділігін көтеруге бағытталған инвестициялық
қызметті белсендіру болып табылады.
Инвестициялық саясат келесі бағыттарды жүргізеді:
1. Адам қажеттілігін қанағаттандыру үшін өндірісті оптимизациялау.
2. Табиғи ортаға зиян келтірмеу жағдайында табиғи ресурстарды аз
мөлшерде пайдалану.
Инвестициялық саясаттың өзіне тән құрылымдық элементтері болады:
1. Инвестицияны қаржыландырудың көздері мен әдістерін таңдау;
2. Инвестициялық саясатты жүзеге асыратын органның болуы;
3. Инвестиция нарығында қызмет ету үшін қажетті нормативтік құқықтық
негізді салу;
4. Инвестицияны тарту үшін жағымды жағдай жасау.
1.2 ҚР-ғы инновациялық және инвестициялық жағдай
ҚР экономикасында негізгі рольді шикізатты экспорттау болып табылады.
Оған дәлел қолда бар техникалық және өндірістік потенциалды пайдалану
нәтіжесіздігі. Экономиканы дамыту үшін ірі инвестициялар тартылады. Сонымен
қатар, барлық инвестиция көлемінің 60% мұнай және газ саласында іске
асырылады. Электротехникаға, қара металлургияға және тамақ өнеркәсібіне
инвестиция шамамен 8% -дан тұрады. Негізгі капиталға инвестицияның
рационалды емес бөлінуі мынамен түсіндіріледі, біріншіден, шікізат саласына
инвестиция тез қайтарылады, екіншіден, шетел инвесторлары өндірістік
өнімнің әлемдік нарығында қазақстандық тауар өндірушілерді бәсекелеске
айналдырғылары келмейді.
Әлемнің көптеген елдерінде қиындығымен және жүйелігімен сипатталатын
“иновациондық” және “инвестициялық климат” деген түсінік бар.
Макроденгейде ол өзіне саясаттық және экономикалық жағдай деген, сонымен
қатар, әлеуметтік климат деген факторларды қосады.
Иновациялық қарекет инвестицияны тартусыз болмайды. Инвестициянық
келуі ғылыми-техникалық, өндірістік, бакылаулық және қаржылық шараларды
қоса алатын мемлекеттік реттеудің сәйкесінше жүйесін қажет етумен шартайды.
Иновациялық қарекетті нәтижелі мемлекеттік реттеу үшін бірнеше
мәселелерді шешу қажет:
- иновация мен инвестицияның бағытын аңыктау;
- иновациялық қаркетті дамыту үшін институционалды-құқықтық және
экономикалық ортаны құру;
- ғылыми-техникалық инфраструктураны дамыту;
- Қазақстанның транзиттін экономика жағдайына сәйкес иновациялық қарекетті
қаржыландыру механизімін құру.
Иновациялық және инвестициялық қарекеттін интеграциясы мемлекеттік
және шетел инвесторлардың мүмкіншіліктерін, сонымен қатар, отандық
банктерді, инвестициялық және зейнет ақы қорларын, бағалы қағаздар нарығы
құралдарын, халықтын ақша жинақтарын және кәсіпорындардың бос қаражаттарын
нақты сәйкестілік кезінде табысты болады.
Инвестиция дегенiмiз табыс табу мақсатында кәсiпкерлiк қызметке
салынған мүлiктiк және интелектуалдық құндылықтардың барлық түрi.
Инвестициялық қызметтiң негiзгi мақсаты кәсiпкерлiк табыс табыс пен пайыз
алу болып табылады.
Коммерциялық практикада инвестицияның келесi үш түрiн көрсетуге
болады:
• Физикалық активтегi инвестициялар;
• Ақшалай активтегi инвестициялар;
• Материалдық емес активтегi инвестициялар.
Бағалы қағаздар арқылы жүргiзiлетiн инвестицияларды портфельдi
инвестициялар деп атайды. Қаржылық инвестицияларға – акционерлiк
кәсiпорындар немесе мемлекет шығарған акциялар, облигациялар және басқа да
бағалы қағаздар, банктiк депозиттерге салымдар жатады.
Ал физикалық активтегi инвестициялар нақты инвестициялар болып
табылады. Нақты инвестициялар бұл өндiрiстiк капиталға ( құрылыс, машина
әне құрал-жабдықтар, ақпарат тарту, байланыс) салынған капиталдық салымдар.
Бұлардың барлығы экономикада қозғалмайтын мүлiктермен байланысты.
Сыртқы инвестициялар тiкелей және портфельдi болып бөлiнедi. Тiкелей
немесе тура инвестициялар кәсiпорынды басқаруға қатысуға құқықтар бередi,
ал портфельдi инвестицияларда мұндай құқықтар болмайды.
Инвестициялар сондай-ақ пассивтi және активтi инвестициялар болып бөлiнедi:
Пассивтi инвестициялар - кәсiпорынның ескiрген құрылғыларын жаңарту
және қызметкрлер мен жұмысшыларды даярлау мақсатында жұмсалатын
инвестициялар.
Активтi инвестициялар – кәсiпорынның бәсеке қабiлеттiлiгiн арттыру
мақсатында салынған инвестициялар.
Инвестициялық жобалау – бұл техникалық комплекстегi документтердi
талдау, яғни техника-экономикалық негiздегi ( сызбалар, түсiндiрме
жазбалар, инвестициялық жобаның және т.б. материалдардың бизнес-планы).
Инвестициялық жобалаудың негiзгi бөлiгi инвестициялық жобаның құнын
анықтайтын смета құру болып табылады. Кәсiпорын жобасы техникалық,
құрылыстық және экономикалық бөлiмдерден тұрады.
Инвестициялық саясат немесе инвестициялық жоба ұғымы екi мағынада
қолнылады:
• Бiрiншi – белгiлi бiр нәтижелерге жету мақсатында және қандай да бiр
қызметтi iске асыруға бағытталған iс-шаралар, әрекеттер жиынтығы;
• Екiншi – қандай да бiр қызметтi iске асыруға негiзделген ұйымдық-
құқықтық және қаржы-есептiк документтер жүйесi.
Жобаны әзiрлеудiң және iске асырудың кезеңдерi:
• Инвестициялық ойды қалыптастыру;
• Инвестициялық мүмкiншiлiктердi зерттеу мен талдау;
• Құрылыстың, реконструкцияның, объектiнiң техникалық қайта
жабдықталуының техника-экономикалық негiздемесi;
• Келiсiм-шарт документтерiн дайындау;
• Жобалық документтердi дайындау;
• Құрылыстық-монтаждық жұмыстар;
• Объектiнi эксплуатациялау, экономикалық көрсеткiштерге талдау жүргiзу.
Инвестициялық ойды қалыптастыру келесi жағдайларды қарастырады:
• Ойды таңдау және алдын-ала дәлелдеу;
• Техникалық шешiмнiң инновациялық, патенттiк және экологиялық талдауы (
техника объектiлерi, ресурстар, қызметтер ), яғни жобаны iске асыруға
кедергi болатын ұйымдардың жағдайын ескеру;
• Сертификациялық қажеттiлiктердiң орындалуын мiндеттi түрде тексеру;
• Инвестициялық идеяның ұлттық, аймақтық және салалық басымдықтарын
алдын-ала көрсету;
• Жобаны iске асыруға мүмкiншiлiгi бар кәсiпорынды, ұйымды алдын-ала
iрiктеу;
• Реципиенттiң ақпараттық меморандумын дайындау.
Инвестициялық саясатты құра бастау мен оны iске асыру мерзiмiн
инвестициялық цикл деп атайды. Инвестициялық цикл үш кезеңнен тұрады:
• Инвестициялауға дейiнгi кезең – алдын ала зерттеулер мен инвестициялық
жобаны қолдануға шешiм қабылдағанға дейiнгi мерзiм;
• Инвестициялық кезең – нақты түрде өндiрiске немесе қызмет көрсету
саласына, құрылысқа инвестиция жұмсау;
• Өндiрiстiк кезең – кәсiпорынның шаруашылық қызметiнiң ұдайы өндiрiс
мерзiм уақыты аралығы.
Осы кезеңдердiң әрқайсысының периодтары мен жекелеген мақсаттары бар.
Инвестициялау алдындағы кезеңде инвестор және инвестиция тартушы
кәсiпорындар алдын ала әр түрлi зерттеулер жүргiзiп, тиiмдi варианттарды
қарастырады. Бұл жағдайды келесi схемадан көруге болады:
Инвестиция объектiлерi болып жаңа инновациялық өнiм немесе қызмет
түрiн өндiруге бағытталған құрылыс орындары, техникалық қайта жабдықталушы
және өндiрiс көлемiн кеңейтушi кәсiпорындар, ғимараттар, негiзгi қорлар
жатады. Инвестиция объектiлерi жобаның көлемiне қарай келесiдей
ерекшеленуi мүмкiн: коммерциялық, әлеуеттiк, экономикалық, мемлекеттiк
маңызы бар салалар, инновациялық және т.б. Сондай-ақ циклдық сипатына қарай
өнiмдi өндiруге толық қатысу немесе жекелеген жобалық-конструкторлық
жұмыстарға қатысу.
Сурет-1 – Инвестициялық стратегияның жүзеге асу кезеңдерi
Сондықтан да инвестициялық саясаттың негiзгi мақсаты болып ғылыми-
техникалық прогрестiң жаңа жетiстiктерiн, техникалық дамудың жаңа
сатыларына алып шығатын және өте тиiмдi өнеркәсiп салаларын зрттеу мен оны
iске асыру болып табылады. Инвестицияның қарқынды мөлшерi әсiресе негiзгi
өндiрiс құрал-жабдықтарының 80% ескiрген, өндiрiстiк мүмкiншiлiктерi сан-
алуан болып келетiн Қазақстан Республикасы үшiн маңызы ерекше.
Елбасымыз атап көрсеткенiндей “мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы
қатарлы елдер қатарына қосылуы керек” деп атап көрсеттi. Ал ол үшiн даму
жағынан артта қалған және дамушы елдерге тән, шығындық өндiрiске алып
келетiн шикiзаттық экономикадан тұрақты экономикалық өсудi қамтамасыз
ететiн жоғары индустриялы-техникалық өндiрiстi қамтамасыз етiп, бәсекеге
қабiлеттi тауарлар мен қызметтер өндiруiмiз керек. Ол үшiн елiмiз
экономикасына көп мөлшерде инвестиция тартылып және олар тиiмдi салаларға
жұмсалуы тиiс. Ұлттық экономика үшiн тиiмдi болып келетiн өңдеушi салаларға
шетелдiк иныесторлар қаржы салуға ынталы емес, себебi олар үшiн
инвестицияны салып, одан жылдам пайда түсiретiн шикiзаттық өндiрiстер
тиiмдi болып отыр.
ҚР-ның Статистика агенттiгi көрсеткендей, негiзгi капиталды
инвестициялау негiзiнен шикiзаттық салаларға тартылуда. Өйткенi шетелдiк
инвесторлар дайын өнiм шығаруға ынталы емес, себебi олар дайын, сапалы өнiм
шығару арқылы өз елдерiне бәсекелес болуға ұмтылмайды. Оларға керегi бiздiң
шикiзатымыз болып отыр. Бүгiнде шетел инвестицияларының 80% шикiзаттық
өндiрiске салынуда.
II тарау. Кәсіпорынның инвестициялық саясатын талдау
2.1 Кәсіпорынның инвестициялық саясатының дамуының алғы шарттары.
Әрбір кәсіпорын өзінің инвестициялық саясатын жүргізу керек, ол үшін
оның тактикасы болу керек. Біз оны стратегялық инвестициялық саясат
дейміз.
Инвестициялық саясат дегеніміз – инвестицияның жиынтық көрсеткішін
іске асыру және сол іске асырудын механизмі.
Пайда алу мақсатында көлемді кұрлымды белгілейтін шаруашылық
шешімдердің жүйесі және инвестицияны шаруашылық объект бағытында
(кәсіпорын, фирма, компания) жүргізетін негіз – кәіпорынның инвестициялық
саясатын құрайды. Осының арқасында көптеген мәселелер шешіледі. Мысалы:
өңдірістің құрлымын жетілдіру,даму қарқын жылдамдату және т.б. Ерекше орын
алатын – жұмысшылардың кәсіби деңгейін, білімдерін және тәжірибесін
жоғарлату.
Басқарудың экономикалық әдісін кең қолдану жағдайында кредиттік
жағдайды кешіру және нарыктық қатнастарға өтуде перспективаға инвестициялық
саясаттың ғылыми дәлелдігін қамтамассыз ету керек, жаңа шаруашылық
механизіммен инвестицияны болжау мен жоспарлау тәжірибесін байланыстыру
және салымдардың рационалды пайдасын қамтамассыз ету, елдің әлеуметтік –
экономикалық дамуының негізгі бағдарламасының бірі сияқты оның
нәтижелігін жоғарлату болып табылады.
Кәсіорында инвестицияны тиімді пайдалану үшін мынандай шараларды
қолдану керек:
- экономикалық, ғылыми техникалық, әлеуметтік жетістіктерге жетудің
жолдарын табу;
- пайданы көздеу;
- жалпы шығындарды азайту;
- мемлекеттен келген, бюджеттен келген қаржыны, кредиттік қаржыны,
гранттан келген қаржыны дұрыс пайдалану;
- дүние жүзілік мүмкіндіктерді пайдалану, жеңілдетілген гранттар алу;
- инвестициялық тәуекелділік;
- инвестицияның өтімділігі.
Қазіргі кездегі инвестициялық саясаттын ерекшелігі техникалық
қаруландыруға салымдар және өндірістік кәсіпорынды қайта жөндеу,
инвестицияны базалық машина жасау саласына , ауыл шаруашылық саласына
жіберу, ресурс алатын , өндірістің және пайдалану саласына бағыттау.
Кәсіпорында инвестициялық саясатты жүргізген кезде мыналарды ескеру
керек:
- өндіріс орынның қаржылық ахуалы;
- өндірістің техникалық дәрежесі;
- бітпеген құрылыс;
- лизинг арқылы құрал-жабдыктарды алу мүмкіншілігі;
- меншікті қаржының жеткіліктілігі;
- капитал нарығының конъюктурасы;
- мемлекеттен келетін жеңілдіктер;
- инвестициялық бағдарламаның коммерциялық және бюджеттік тиімділігі;
- сақтандыру қызметі;
- салық;
- маркетингтік зерттеу;
- өнімнің сату бағасы;
- өнімді сатудағы географиялық шекараның жағдайы;
- жалпы өнімнің мөлшері;
- инвестициялық саясат жүргізетін уақытта тұтынушылардың сұранысының
динамикасы;
- нарықтағы бәсекелестік дәрежесі;
- техникалық мүмкіншілігі және дамыту мүмкіншлігі.
Инвестициялық жобалау дегеніміз техника – экономикалық негізі бар
(сызулар, түсіндермелі хаттар, инвестициялық жобаның бизнес-жоспары және
жобаны жүзеге асыру үшін қажетті басқа материалдар.Оның ажырамас бөлігі
болып инвстициялық жобаның құнның аңыктайтын смета табылады.
Жоба – бұл техникалық материалдар(сызба, есептер, жаңа құрылған
гимараттардың макеті, құрлыстар т.б) белгілі бір құжаттардың алдын-ала
тексті.
Ең алдымен өндірістік бағытта инвестициялық жобаны өндеу ұзақ мерзім
уақыт бойы жүзеге асады- идеядан бастап материалдық деңгейге дейін.
Инвестициялық жобаны нарықтық көрсеткіштердің көмегімен тиімді
бағалау үшін жұмыстын басталуы мен аяқталуын нақты білу керек. Зертеуші,
ғалым үшін жобаның басталуы идеяның туындауы болса, бизнесмендер үшін-
алғашқы ақша қаражатты жобаны жүзеге асыру үшін салу болып табылады.
Жобаны қаржыландыратын инвесторларды процесстін жасалуы емес, оны
өткізуден алатын пайда қызықтырады. Ал жобаны жүзеге асыратын мекемелер
үшін – жүұыстын аякталуы. Кейбір жобалар үшін жұмыстын аякталуы –
қаржыландырудын тоқтатылуынан, объектіні пайдалануға шығару, жобалық
қуаттылықты толығымен игеру болады.
Жобамен жұмыс істеу мезгілінің басталуы мен аяқталуы құжатты түрде
негізделу керек.
Жобаның басталу кезінен өтімділік кезенге дейінгі уақыт аралығы
инвестициялық цикл деп аталады.
Инвестициялық циклды 3 топқа бөлуге болады. Оның әркайсысының өз
мақсаттары мен міндеттері бар:
- нвестицияға дейінгі- бастапқы зертеулерден инвестициялық жобаны
қабылдау шешіміне дейін, яғни соңғы зерттеулерге дейін
- ивестиция кезеңі- келісім шарт жасау кезеңі
- өндірістік- кәсіпорынның немесе объектінің шаруашылық қарекет ету
кезеңі.
Инвестициялауға дейінгі және инвестициялау кезіндегі этаптар
инвестициялық жобалау облысына кіреді. Ал өндірістік кезең арнайы жүргізуші
дисциплинадар ( өндірістік мекеме және еңбек күші, болжау, қаржыландыру,
анализ т.б ) облысына кіреді.
Инвестицияға дейінгі кезде болашақ объектіні жобалау
қарастырылады.Кәсіпорын инвестиция туралы алдын-ала шешім қабылдайды,
салынып жатқан объектілерінің директорын тағайындайды.Жобаның техникалық
экономикалық бағалауын, өтімділік бағасын зертеуді кәсіпорынның өзі
жүргізеді немесе мамандырылған мекемелердің көмегіне жүгінуге болады.
Дамыған елдерде инвестицияға дейінгі кезеңді орындау шығындары
жобаның сомасынан 1,5-5,5 % құрайды, сонын ішінде: инвестициялық
мүмкіншіліктін құрылуы 0, 0,2-1%, инвестиция негізінде 0,25-1,5% шағын
жобалар үшін техника-экономикалық зертеулер үшін1,0-3,0 %,ірі жобаларға 0,2-
1,2 %.
Жобаның алғашкы кезінде күтпеген жағдайларды ескеруге болады. Ол
үшін ең экономикалық жолдарды табу,жобаның өтімділігін бағалау, оның
бизнес- жоспарын құру. Бірақ, уакытында тоқтау деген принципке сүйене
жүру керек, яғни жұмыстын басында тиімсіз жобадан бас тартқан жөн.
Екінші инвестициялық кезенде жоба мыналарды енгізеді:
- жобалық кәсіпорынды таңдау;
- жобалық сызуларды және модельді объектілерді дайындау;
- жобалық және құрлыстық жұмыстын алдын – ала жоспары;
- деталдық жоспарлау және спцификация;
- құрлыстық орындардын сызбасы.
Осы кезеңде бас мердігер және субмердігер тағайындалады. Мердігерлер
мен жабдықтаушылармен есеп айырысу үшін қыска мерзімді зайымдар аңыкталады.
Инвестициялық кезеңде орындалған көп нұсқаулы есептер нақты жобаны,
оның техникасын және жабдықтарды анықтауға мүмкіндік береді. Осы кезеңде
қабылданатын шешімдер техникалық деңгейін, құрлымын құрлыстық өндірістік
жобаны жүзеге асыру шығындары ғана емес, сонымен қатар пайдалану
шығындарына да тәуелді.
Жобалау процессін 2 кезеңге бөлуге болады:
- жоба алдындағы;
- нақты жобалау.
Нақты жобалау өзі екі кезеңді енгізеді:бастапқы және соңгы жоба. Әр кезеңде
болашақ объектінің сметасы аңықталады.
Проектілеу процессінде болашақ объектінің негізгі мәселелері
шешіледі. Олар: өз белгілеуіне сәйкестілігі; прогрессті пайдалану
талаптары; қысқа мерзім ішінде аз ғана еңбек күшін, материалды және ақша
қаражатты пайдалануда.
Отандық тәжірибеде кәсіпорынның жобасын жасау, өндеу кезінде мынандай
бөлімдерді өзіне енгізеді:
- түсіндірмелі хат;
- тенника-экономикалық бөлім;
- бас жоспар;
- енбек күші;
- құрлыстық бөлім;
- өндірісті баскару жүйесі;
- сметалық құжаттар.
Инвестициялық жобаның әр жұмысының кезенінде оның құндық бағасы
аңықталады. Шетелдік тәжірибеде оның кем дегенде төрт түрін есептейді және
олардын нақты денгейі жобаны өңдеу кезінде өседі. Инвестициялық
мүмкіншілікті зертеу кезінде алдын-ала құнның бағасы есептелінеді. Оның
мөлшері 25-40% аралығында болу керек.
Инвестициялық процестін әр кезеңінде жобаның экономикалық өтімділігі,
табыстылыгы аңыкталады.Басқа сөзбен айтқанда шығындарды алынатын
табыстылықпен салыстырғанда алатын жобалық анализ жоспарланады.
Инвестицияны өндіріс орнында басқаруды жақсарту үшін мынандай
шараларды қолдану керек:
- инвестиция кызметінің қажеттілігін табу;
- инвестициялық пайданың програмасын жасау;
- осы програманың тиімділігін тексеру;
- инвестициялық жұмыстарды жақсарту;
- инвестицияны қаржылай қамтамассыз ету;
- әрбір объект үшін жоба жасау;
- мониторинг жасау;
- инвестициялық нәтиже жүргізу.
Кәсіпорында инвестициялық саясатты жүргізген кезде көптеген факторлар
маңызды роль ойнайды. Соның ішінде ерекше орын алатын – инвестицияны
мемлекеттік қолдау.
Мемлекеттік қолдау дегеніміз – инвестициялық преферениялау болып
табылады, яғни мемлекет тарапынан көрсетілетін, берілетін
жеңілдіктер.Жеңілдіктер үш түрде болып келеді:
- инвестициялық салыктық преференциялар;
- кеден баждарын салудан босату;
- мемлекеттік заттай гранттар.
Инвестициялық преференцияларды беру талаптары:
- көздетілген қызметтердің басым түрлерінің тізбесіне сәйкес болу керек;
- осы заманға сай техникалар қолдана отырып жаңа өндірістер құру, жұмыс
істеп тұрған өндірістік кәсіпорындарды кеңейту.
Инвестициялық салықтық преференциялар тікелей активтерге салынатын
инветициялардын көлеміне қарай 5 жылдан аспайтын уақытта беріледі.
Преференция алу үшін келісім шарт жасау керек.
Мемлекеттік заттай гранттар ретінде мыналар болады:
- жер учасклері;
- ғимараттар мен құрылыстар;
- есептеу техникасы;
- машиналар мен жабдықтар;
- көлік беру мүмкінділігі.
мемлекетті заттай гранттын ең жоғарғы мөлшері заңды тұлғаның тіркелген
активтерінен салатын инвестиция 30% аспау керек.
2. Корпорациялардың инвестициялық саясаты мен стратегиясы
Корпорациялардың инвестициялық саясаты олардың алдыға қойған
инвестициялық саясаттарының бiр бөлiгi және оны iске асырудың негiзi болып
табылады.
Корпорацияның инвестициялық саясатын анықтағанда келесi факторларды
ескеру қажет:
• Өндiрiлген өнiмнiң рыноктағы жағдайын, көлемiн, сапасын және сол
өнiмге рыноктық баға деңгейiн анықтау;
• Корпорацияның өнеркәсiбiнiң техникалық мүмкiншiлiк деңгейiн, оның
балансындағы аяқталмаған құрылысының және құрылмаған құралдарының
жағдайын талдау;
• Құрылғыларды лизингке алу мүмкiншiлiгiн ескеру;
• Корпорацияның қаржы-экономикалық жағдайы (төлемқабiлеттiлiгi,
баланстың өтiмдiлiгi, қаржылық тәуелсiздiк деңгейi инвестициялық
қолайлылық жағдайы);
• Корпорацияның өзiндiк меншiк және қарыз капиталдарының арақатынасы;
• Инвестордың мемлекеттен тарапынан қолдау табатын жеңiлдiлiк түрлерi;
• Капитал рыногын инвестициялаудың қаржылық жағдайы;
• Инвестициялық жобаның коммерциялық және бюджеттiк тиiмдiлiгi, яғни
корпорацияның негiзiнде iске асатын;
• Инвестицияларды сақтандыру және коммерциялық тәуекелдiлiктерге
кепiлдеме берiлу жағдайлары.
Талданған инвестициялық саясаттың жағдайын сипаттағанда инвестициялық
жобаның техника-экономикалық негiздемесiн қалыптастыру болып табылады. Осы
корпорацияның техника-экономикалық негiзiн талдағанда оған барлық
акционерлер, несиелеушiлер және тағы басқа қатысушы тұлғалар қатысады.
Инвестициялық саясаттың негiздемесiн талдағанда келесi iшкi және
сыртқы факторларды ескеру керек:
• өндiрiлетiн өнiмнiң көлемiн, номенклатурасын және сапасын талдау;
• мерзiм бойынша инвестиция негiзiнде iске қосылатын өндiрiстiң жалпы
шығындарын және капитал салымдарын, сондай-ақ осы жобаға балама
жобаларды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I тарау Инвестициялық саясаттың экономикалық негіздері
1. Инвестициялық қызметті іске асыру
принципі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
2. Қазақстан Республикасындағы инновациялық және инвестициялық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
II тарау Кәсіпорынның инвестициялық саясаттын талдау
2.1 Инвестициялық саясаттың дамуының алғы шарттары
... ... ... ... ... .12
2. Корпорациялардың инвестициялық саясаты мен стратегиясы ... ... .16
2.3 Қазақстан Республикасының бүгiнгi өнеркәсіптік жағдайы мен
тартылған
инвестициялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... .19
III тарау Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясаттың проблемалары
мен жетілдіру көздері
3.1Мемлекеттік инвестициялық саясаттың өзекті мәселелері
... ... ... ...24
3.2 Инвестицияның әлемдік экономикаға қозғалысының қазіргі кездегі
тенденциялары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..30
Кіріспе
Менің курстық жұмысымның мақсаты кәсіпорынның инвестициялық
қарекетін, яғни шетелдік және отандық инвестицияларды біздің кәсіпорындарға
тарту мәселесін ашу болып табылады.
Инвестициялық қарекетті нарықтық экономикалық жағдайда табыс алу
мақсатында шаруашылық субъектілер жүргізеді. Ол екі өзара байланысты
бөліктен тұрады:
инвестиция қарекетінің объектілері;
инвестиция қарекетінің субъектілері.
Инвестициялық қарекетінің объектілеріне жаңа ұйымдарды құру, істегі
ұйымды кенейту, қайта құру және кайта қаруландыру бағалы қағаздар мақсатты
салымдары және т.б жатады.
Инвестициялық қарекетін субъектілеріне инвесторлар, инвестициялық
объектіні пайдаланушылар, жұмысты орындаушылар, инвестицияның барлық турін
жеткізушілер.
Инвестициялық қарекет және оның сферасы сұраныспен, ұсыныспен және
инвестициялық бағасымен аңықталады. Инвестициялық нарықтың конъюктурасы
инвесторлар үшін өте маңызды.Әсіресе ол дамушы елдер үшін. Өйткені жаңа
ғана тәуелсіз алған елдердің саяси, экономикалық және әлеуметтік жағдайлар
табыс көзін іздеп жүрген шетелдік инвесторларға жаңа тұтыну нарығы керек.
Қазіргі кезде Қазакстан Республикасының экономикасы негізінен мұнай
экспорттау және инвестицияның ағылуы арқасында жоғарғы қарқынды дамып
келеді.
Кәсіпорынның инвестициялық саясаты елдің экономикалық жағдайына және
мемлекеттің қаржы саясатына да сонымен қатар, кәсіпорынның таңдап алған
экономикалық және қаржылық стратегияның белсенділігіне де тәуелді болып
келеді.Сондай-ақ олар өзара байланысты, болғандықтан кәсіпорын басшылары
инвестициялық баскаруына көп көніл бөлу керек. Ұйымдардың, компаниялардың,
холдингтердің саланың және жалпы елдің тиімділік дәрежесі инвестицияның
дұрыс жүргізілуіне тәуелді. Сондықтан тәжірибеде инвестицияны тиімді
ұйымдастыру ең бірінші орында.
Курстық жұмысымның құрылымы 1,2,3 тараулардан тұрады.
I тарауында кәсіпорынның инвестициялық саясатының принциптерін, көздерін
және инвестициялаудың жоспарлау әдістерін қарастырдым.
II ҚР-ның экономикасына шетелдік және отандық тікелей инвестицияны тарту
жолдары іздестірілді.
III тарауда кәсіпорынның инвестициялық саясатындағы мәселесі.Әрбір
кәсіпорында бұл мәселелерді шешу амалдары қарастырылып қойғанымен, нақты ол
жүзеге асырылмауда.
I тарау. 1.1 Инвестициялық саясаттың негізгі түсініктері
Инвестиция түсігінің астарында ақша қаражаттары, мақсатты банктік
салымдар, акциялар және басқа бағалы қағаздар, техналогиялар, жабдықтар,
лицензиялар, сонымен қатар мүлікке немесе мүліктік құқыққа несие, тауарлы
белгілер, табыс алу мақсатында кәсіпорын объектілеріне және қызметтің басқа
түріне салынатын интелектуалды құндылыктар жатыр.
Инвестициялық қызмет инвестициялық салымдарды және инвестицияны
өткізуден тәжірбелік қызметтің жиынтығын көрсетеді. Сонымен қатар негізгі
қорды құру және қайта өндіруді инвестициялау капиталдық салымдар формасымен
іске асады.
Өтпелі кезеннің экономикасы меншік формасы бойынша капиталдық
салымдардың структурасын баяулап өзгеруіне әкеледі. Бірақ қазіргі жағдайда
мемлекеттік меншікте инвестицияның үлесі көп.
Инвестициялық қызметтің субъектілері болып инвесторлар, мердігерлер,
инвестистициялық қызметтің объектілерін пайдаланушылар, сонымен қатар
жабдықтаушылар, заңды тұлғалар және инвестициялық қызметтің басқа
қатысушылары табылады.
Инвестициялар меншік, қарыздық және тартылған қаржы салымдарын
инвестиция формасында іске асырады және олардың мақсатты пайдалануын
қамтамассыз етеді.
Инвестор тапсырыс беруші де бола алады, сонымен қатар
инвестициялық жобаның қатысушыларының кәсіпкерлік немесе басқа қызметіне
кіріспейтін, егерде ол келісімде көрсетілмесе, инвестиялық жобаны өткізуді
іске асыратын инвесторлармен жауапты жеке және заңды тұлғалар бола алады.
Инвестициялық қызметтің объектілерін пайдаланушылар инвесторлар да
бола алады, сонымен бірге жеке және заңды тұлғалар, мемлекеттік және
муниципалдық органдар, олар үшін инвесторлық қызметтің объектілері құралған
шетел мемлекеттері және халықаралық ұйымдар бола алады. Егер инвесторлық
қызметтің объектісін пайдаланушы инвестор болмаса, онда инвестор мен оның
арасында қатынас инвестициялау туралы келісім шартпен аңыкталады.
Инвестициялық қызметін субъектілері екі немесе бірнеше қатысушылардың
функцияларын біріктіруге құқы бар.
Инвестициялық қызметтің объектілері болып мыналар табылады:
- қайтадан құрылатын және модернизацияланған негізгі қорлар және халық
шаруашылығының барлық саласындағы айналым қаражаттары;
- бағалы қағаздар (акция, облигация т.б);
- мақсатты ақша салымдары;
- ғылыми-техникалық өнім және басқа меншік объектілері;
- мүліктік құқық және интелектуалдық меншікке құқық.
Егер заңға қайшы келмесе, аналогиялық объект шетелдік
инвестициядарды да қосады.
Шетелдік инвестициялар инвестициялауды мына жолдармен іске асыру
құкығы бар:
– заңды және жеке тұлғалармен бірігіп құрған кәсіпорындарда үлестік
қатысу;
– толығымен шетелдік инвесторлардікі болып табылатын кәсіпорын құру және -
де шетелдік тұлғалардың филиалдары;
– ғимараттарды, кэсіпорындарды, пайларды, кәсіпорынға қатысты үлестік
қатысуларды, акцияларды және басқа бағалы қағаздарды сатып алу;
– жерді пайдалану құқығын және басқа табиги ресурстарды алу;
– займдерді, несиелерді, мүлікті және басқа да мүліктік құқықтарды беру.
Инвестициялық қызметтің субъектілері инвестицияның тәжірибелік
өткізуін іске асыратын инвестициялық салада қызмет етеді. Инвестициялық
саланың құрамына кіретіндер:
– инвестиция салалардың айналым және негізгі өндірістік қорларына
салынатын капиталдың құрлыс саласы;
– ғылыми-техникалық өнім және интелектуалдық потенциал іске асырылатын
инновациялық сала;
– қаржы капиталының айналым саласы.
Барлық инвесторлардың инвестициялык қызметін іске асыру құқығы
бірдей.Инвестор көлемді, бағытты және инвестициялық нәтижелікті өзі
аңықтайды.
Сәйкесінше, жұмысты орындайтын инвестициялық қызметтің
қатысушыларында осындай қызметті іске асыру қуқы бар сертификат және
лицензия болу керек.
Саясат термині тактикалық және стратегиялық сипаттардың мақсаттары
мен мәселелерінің жиынтығын, сонымен қатар кез-келген іс әрекеттер
салаларындағы олардың механизмдерінің жүзеге асуын білдіреді.
Инвестициялық саясат мемлекеттің экономикалық саясаттың бір бөлігі
болып табылады. Ол мемлекеттің экономикасына, сонымен қатар шаруашылық
субъектілердің кәсіпкерлік қызметіне әсер етуші құрал болып табылады.
Мемлекеттің инвестициялық саясаты дегеніміз – бұл инвестициялық
қызметті жандандыру, экономиканы көтеру, өндірістің тиімділігін көтеру және
әлеуметтік мәселелерді шешу мақсатында барлық шаруашылық субъектілеріне
жағымды жағдайларды жасау бойынша шаралар жүргізуін айтамыз.
Мемлекет инвестициялық саясат жүргізу арқылы өндіріс көлемін кеңейтуге,
ғылыми–техникалық прогрессті жеделдетуіне, қоғамдық өндіріс құрылымының
өзгеруіне және көптеген әлеуметтік мәселелерді шешеді. Сондықтан да
инвестициялық саясат бюджет тапшылығын болдырмауға, орталықтанған
инвестициялау көздерін қысқартуға, керісінше орталықтандырылмаған көздер
есебінен инвестицияларды қаржыландыруға бағытталынуы тиіс. Себебі,
еліміздің өндірістік потенциалының өсуі, экономиканың өсуі, еркін
экономикалық аймақтың дамуы, халықтың жұмыспен қамтылуы, ғылыми–техниканың
дамуы, экологиялық мәселелердің шешілуі, өндірістік материалдардың және
рухани игіліктер көлемінің ұлғаюы және сапалы болуы, сонымен қатар нарықтық
инфрақұрылымның жете дамуы осы аталған инвестициялық саясатқа тікелей
байланысты болып келеді.
Мемлекет келесі саясатта (немесе құралдар) арқылы инвестициялық
белсенділікке әсер етеді:
1. амортизациялық саясат;
2. ғылыми – техникалық саясат;
3. шетел инвестициярын тарту бойынша саясат;
4. салық саясаты жатады.
Амортизациялық саясат. Мемлекет амортизациялық аударымдарды есептеу мен
пайдалану тәртібін бекіте отырып ұдайы өндіріс жылдамдығын және сипатын
реттейді. Амортизациялық саясатты жүргізу барысында мемлекет келесі
қағидаларға сүйенеді:
1. Инфляция жағдайында негізгі қорлардың қайта бағалануы дұрыс және
уақытында жүргізілуі тиіс.
2. Амортизациялық нормалары негізгі қорлардың функционалдық мағынасына
байланысты әр түрлі болуы тиіс және олардың моральдық, физикалық тозуын
дұрыс есептеу керек.
3. Амортизация нормалары тек жай өндіріске ғана емес, сонымен қатар
ұдайы өндірісті кеңейтуге арналуы керек.
4. Амортизациялық саясат негізгі қорларды жаңартуға және ғылыми-
техникалық прогресті жеделдетуге жағдай туғызуы тиіс.
Ғылыми-техникалық саясат. Инвестициялық саясат ғылыми-техникалық
саясатпен де өте тығыз байланысты. Ғылыми-техникалық прогресті жеделдету
экономикалық өсудің негізгі факторы болып табылады және мемлекетті
индустриалдық мемлекетке өзгертуіне мүмкіндік береді. Мысалы, Жапонияның
қысқа мерзімде дүние жүзіндегі алдыңғы мемлекет болуына соғыстан кейінгі
кезеңде ғылыми-техникалық прогресті жеделдетудің мемлекеттік саясатын дұрыс
жүргізуімен байланысты. Мемлекеттің ғылыми-техникалық саясаты дегеніміз –
ғылым мен техниканың дамуы және олардың нәтижелерін халық шаруашылығына
енгізетін шаралар жүйесін айтамыз.
Шетел инвестицияларын тарту бойынша саясат. Шетелдік инвестицияларды
пайдалану қай ел үшін болса да объективтік қажеттілік болып табылады.
Шетелдік инвестицияларды Қазақстанға тарту келесідей мәселелерді шешуге
көмектеседі:
- экономикалық және техникалық прогресті жеделдету;
- өндірістік ақпаратты жаңарту мен қайта жарақтандыру;
- өндірісті ұйымдастырудың үздік әдістерін үйрету;
- рыноктық экономиканың талаптарына сай кадрларды дайындау және тағы
басқалар.
Салық саясаты. Салық саясатын белгілі бір салықтық жеңілдіктер беру
арқылы инвестициялық саясатқа әсер етеді. Қазақстан Республикасында келісім
шарт жасалған 5 жылға дейінгі мерзімде негізгі салық мөлшерлемесі 100%-ке
дейін табыс салығынан, жер салығынан және мүлік салығынан босату
(экономиканың басыңқы секторында). Сондай-ақ келесі 5 жыл ішінде аталған
салық түрлері бойынша 2%-ке дейін азайту қарастырылған. Сонымен қатар,
инвестициялық жобаны іске асыруға қажетті импорттық құрал-жабдықтар,
шикізаттар және тағы басқа материалдар кеден бажынан толық немесе жартылай
босатылады.
Инвестициялық саясаттың негізгі мақсаты – отандық экономиканың өсуіне
және қоғамдық өндіріс тиімділігін көтеруге бағытталған инвестициялық
қызметті белсендіру болып табылады.
Инвестициялық саясат келесі бағыттарды жүргізеді:
1. Адам қажеттілігін қанағаттандыру үшін өндірісті оптимизациялау.
2. Табиғи ортаға зиян келтірмеу жағдайында табиғи ресурстарды аз
мөлшерде пайдалану.
Инвестициялық саясаттың өзіне тән құрылымдық элементтері болады:
1. Инвестицияны қаржыландырудың көздері мен әдістерін таңдау;
2. Инвестициялық саясатты жүзеге асыратын органның болуы;
3. Инвестиция нарығында қызмет ету үшін қажетті нормативтік құқықтық
негізді салу;
4. Инвестицияны тарту үшін жағымды жағдай жасау.
1.2 ҚР-ғы инновациялық және инвестициялық жағдай
ҚР экономикасында негізгі рольді шикізатты экспорттау болып табылады.
Оған дәлел қолда бар техникалық және өндірістік потенциалды пайдалану
нәтіжесіздігі. Экономиканы дамыту үшін ірі инвестициялар тартылады. Сонымен
қатар, барлық инвестиция көлемінің 60% мұнай және газ саласында іске
асырылады. Электротехникаға, қара металлургияға және тамақ өнеркәсібіне
инвестиция шамамен 8% -дан тұрады. Негізгі капиталға инвестицияның
рационалды емес бөлінуі мынамен түсіндіріледі, біріншіден, шікізат саласына
инвестиция тез қайтарылады, екіншіден, шетел инвесторлары өндірістік
өнімнің әлемдік нарығында қазақстандық тауар өндірушілерді бәсекелеске
айналдырғылары келмейді.
Әлемнің көптеген елдерінде қиындығымен және жүйелігімен сипатталатын
“иновациондық” және “инвестициялық климат” деген түсінік бар.
Макроденгейде ол өзіне саясаттық және экономикалық жағдай деген, сонымен
қатар, әлеуметтік климат деген факторларды қосады.
Иновациялық қарекет инвестицияны тартусыз болмайды. Инвестициянық
келуі ғылыми-техникалық, өндірістік, бакылаулық және қаржылық шараларды
қоса алатын мемлекеттік реттеудің сәйкесінше жүйесін қажет етумен шартайды.
Иновациялық қарекетті нәтижелі мемлекеттік реттеу үшін бірнеше
мәселелерді шешу қажет:
- иновация мен инвестицияның бағытын аңыктау;
- иновациялық қаркетті дамыту үшін институционалды-құқықтық және
экономикалық ортаны құру;
- ғылыми-техникалық инфраструктураны дамыту;
- Қазақстанның транзиттін экономика жағдайына сәйкес иновациялық қарекетті
қаржыландыру механизімін құру.
Иновациялық және инвестициялық қарекеттін интеграциясы мемлекеттік
және шетел инвесторлардың мүмкіншіліктерін, сонымен қатар, отандық
банктерді, инвестициялық және зейнет ақы қорларын, бағалы қағаздар нарығы
құралдарын, халықтын ақша жинақтарын және кәсіпорындардың бос қаражаттарын
нақты сәйкестілік кезінде табысты болады.
Инвестиция дегенiмiз табыс табу мақсатында кәсiпкерлiк қызметке
салынған мүлiктiк және интелектуалдық құндылықтардың барлық түрi.
Инвестициялық қызметтiң негiзгi мақсаты кәсiпкерлiк табыс табыс пен пайыз
алу болып табылады.
Коммерциялық практикада инвестицияның келесi үш түрiн көрсетуге
болады:
• Физикалық активтегi инвестициялар;
• Ақшалай активтегi инвестициялар;
• Материалдық емес активтегi инвестициялар.
Бағалы қағаздар арқылы жүргiзiлетiн инвестицияларды портфельдi
инвестициялар деп атайды. Қаржылық инвестицияларға – акционерлiк
кәсiпорындар немесе мемлекет шығарған акциялар, облигациялар және басқа да
бағалы қағаздар, банктiк депозиттерге салымдар жатады.
Ал физикалық активтегi инвестициялар нақты инвестициялар болып
табылады. Нақты инвестициялар бұл өндiрiстiк капиталға ( құрылыс, машина
әне құрал-жабдықтар, ақпарат тарту, байланыс) салынған капиталдық салымдар.
Бұлардың барлығы экономикада қозғалмайтын мүлiктермен байланысты.
Сыртқы инвестициялар тiкелей және портфельдi болып бөлiнедi. Тiкелей
немесе тура инвестициялар кәсiпорынды басқаруға қатысуға құқықтар бередi,
ал портфельдi инвестицияларда мұндай құқықтар болмайды.
Инвестициялар сондай-ақ пассивтi және активтi инвестициялар болып бөлiнедi:
Пассивтi инвестициялар - кәсiпорынның ескiрген құрылғыларын жаңарту
және қызметкрлер мен жұмысшыларды даярлау мақсатында жұмсалатын
инвестициялар.
Активтi инвестициялар – кәсiпорынның бәсеке қабiлеттiлiгiн арттыру
мақсатында салынған инвестициялар.
Инвестициялық жобалау – бұл техникалық комплекстегi документтердi
талдау, яғни техника-экономикалық негiздегi ( сызбалар, түсiндiрме
жазбалар, инвестициялық жобаның және т.б. материалдардың бизнес-планы).
Инвестициялық жобалаудың негiзгi бөлiгi инвестициялық жобаның құнын
анықтайтын смета құру болып табылады. Кәсiпорын жобасы техникалық,
құрылыстық және экономикалық бөлiмдерден тұрады.
Инвестициялық саясат немесе инвестициялық жоба ұғымы екi мағынада
қолнылады:
• Бiрiншi – белгiлi бiр нәтижелерге жету мақсатында және қандай да бiр
қызметтi iске асыруға бағытталған iс-шаралар, әрекеттер жиынтығы;
• Екiншi – қандай да бiр қызметтi iске асыруға негiзделген ұйымдық-
құқықтық және қаржы-есептiк документтер жүйесi.
Жобаны әзiрлеудiң және iске асырудың кезеңдерi:
• Инвестициялық ойды қалыптастыру;
• Инвестициялық мүмкiншiлiктердi зерттеу мен талдау;
• Құрылыстың, реконструкцияның, объектiнiң техникалық қайта
жабдықталуының техника-экономикалық негiздемесi;
• Келiсiм-шарт документтерiн дайындау;
• Жобалық документтердi дайындау;
• Құрылыстық-монтаждық жұмыстар;
• Объектiнi эксплуатациялау, экономикалық көрсеткiштерге талдау жүргiзу.
Инвестициялық ойды қалыптастыру келесi жағдайларды қарастырады:
• Ойды таңдау және алдын-ала дәлелдеу;
• Техникалық шешiмнiң инновациялық, патенттiк және экологиялық талдауы (
техника объектiлерi, ресурстар, қызметтер ), яғни жобаны iске асыруға
кедергi болатын ұйымдардың жағдайын ескеру;
• Сертификациялық қажеттiлiктердiң орындалуын мiндеттi түрде тексеру;
• Инвестициялық идеяның ұлттық, аймақтық және салалық басымдықтарын
алдын-ала көрсету;
• Жобаны iске асыруға мүмкiншiлiгi бар кәсiпорынды, ұйымды алдын-ала
iрiктеу;
• Реципиенттiң ақпараттық меморандумын дайындау.
Инвестициялық саясатты құра бастау мен оны iске асыру мерзiмiн
инвестициялық цикл деп атайды. Инвестициялық цикл үш кезеңнен тұрады:
• Инвестициялауға дейiнгi кезең – алдын ала зерттеулер мен инвестициялық
жобаны қолдануға шешiм қабылдағанға дейiнгi мерзiм;
• Инвестициялық кезең – нақты түрде өндiрiске немесе қызмет көрсету
саласына, құрылысқа инвестиция жұмсау;
• Өндiрiстiк кезең – кәсiпорынның шаруашылық қызметiнiң ұдайы өндiрiс
мерзiм уақыты аралығы.
Осы кезеңдердiң әрқайсысының периодтары мен жекелеген мақсаттары бар.
Инвестициялау алдындағы кезеңде инвестор және инвестиция тартушы
кәсiпорындар алдын ала әр түрлi зерттеулер жүргiзiп, тиiмдi варианттарды
қарастырады. Бұл жағдайды келесi схемадан көруге болады:
Инвестиция объектiлерi болып жаңа инновациялық өнiм немесе қызмет
түрiн өндiруге бағытталған құрылыс орындары, техникалық қайта жабдықталушы
және өндiрiс көлемiн кеңейтушi кәсiпорындар, ғимараттар, негiзгi қорлар
жатады. Инвестиция объектiлерi жобаның көлемiне қарай келесiдей
ерекшеленуi мүмкiн: коммерциялық, әлеуеттiк, экономикалық, мемлекеттiк
маңызы бар салалар, инновациялық және т.б. Сондай-ақ циклдық сипатына қарай
өнiмдi өндiруге толық қатысу немесе жекелеген жобалық-конструкторлық
жұмыстарға қатысу.
Сурет-1 – Инвестициялық стратегияның жүзеге асу кезеңдерi
Сондықтан да инвестициялық саясаттың негiзгi мақсаты болып ғылыми-
техникалық прогрестiң жаңа жетiстiктерiн, техникалық дамудың жаңа
сатыларына алып шығатын және өте тиiмдi өнеркәсiп салаларын зрттеу мен оны
iске асыру болып табылады. Инвестицияның қарқынды мөлшерi әсiресе негiзгi
өндiрiс құрал-жабдықтарының 80% ескiрген, өндiрiстiк мүмкiншiлiктерi сан-
алуан болып келетiн Қазақстан Республикасы үшiн маңызы ерекше.
Елбасымыз атап көрсеткенiндей “мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы
қатарлы елдер қатарына қосылуы керек” деп атап көрсеттi. Ал ол үшiн даму
жағынан артта қалған және дамушы елдерге тән, шығындық өндiрiске алып
келетiн шикiзаттық экономикадан тұрақты экономикалық өсудi қамтамасыз
ететiн жоғары индустриялы-техникалық өндiрiстi қамтамасыз етiп, бәсекеге
қабiлеттi тауарлар мен қызметтер өндiруiмiз керек. Ол үшiн елiмiз
экономикасына көп мөлшерде инвестиция тартылып және олар тиiмдi салаларға
жұмсалуы тиiс. Ұлттық экономика үшiн тиiмдi болып келетiн өңдеушi салаларға
шетелдiк иныесторлар қаржы салуға ынталы емес, себебi олар үшiн
инвестицияны салып, одан жылдам пайда түсiретiн шикiзаттық өндiрiстер
тиiмдi болып отыр.
ҚР-ның Статистика агенттiгi көрсеткендей, негiзгi капиталды
инвестициялау негiзiнен шикiзаттық салаларға тартылуда. Өйткенi шетелдiк
инвесторлар дайын өнiм шығаруға ынталы емес, себебi олар дайын, сапалы өнiм
шығару арқылы өз елдерiне бәсекелес болуға ұмтылмайды. Оларға керегi бiздiң
шикiзатымыз болып отыр. Бүгiнде шетел инвестицияларының 80% шикiзаттық
өндiрiске салынуда.
II тарау. Кәсіпорынның инвестициялық саясатын талдау
2.1 Кәсіпорынның инвестициялық саясатының дамуының алғы шарттары.
Әрбір кәсіпорын өзінің инвестициялық саясатын жүргізу керек, ол үшін
оның тактикасы болу керек. Біз оны стратегялық инвестициялық саясат
дейміз.
Инвестициялық саясат дегеніміз – инвестицияның жиынтық көрсеткішін
іске асыру және сол іске асырудын механизмі.
Пайда алу мақсатында көлемді кұрлымды белгілейтін шаруашылық
шешімдердің жүйесі және инвестицияны шаруашылық объект бағытында
(кәсіпорын, фирма, компания) жүргізетін негіз – кәіпорынның инвестициялық
саясатын құрайды. Осының арқасында көптеген мәселелер шешіледі. Мысалы:
өңдірістің құрлымын жетілдіру,даму қарқын жылдамдату және т.б. Ерекше орын
алатын – жұмысшылардың кәсіби деңгейін, білімдерін және тәжірибесін
жоғарлату.
Басқарудың экономикалық әдісін кең қолдану жағдайында кредиттік
жағдайды кешіру және нарыктық қатнастарға өтуде перспективаға инвестициялық
саясаттың ғылыми дәлелдігін қамтамассыз ету керек, жаңа шаруашылық
механизіммен инвестицияны болжау мен жоспарлау тәжірибесін байланыстыру
және салымдардың рационалды пайдасын қамтамассыз ету, елдің әлеуметтік –
экономикалық дамуының негізгі бағдарламасының бірі сияқты оның
нәтижелігін жоғарлату болып табылады.
Кәсіорында инвестицияны тиімді пайдалану үшін мынандай шараларды
қолдану керек:
- экономикалық, ғылыми техникалық, әлеуметтік жетістіктерге жетудің
жолдарын табу;
- пайданы көздеу;
- жалпы шығындарды азайту;
- мемлекеттен келген, бюджеттен келген қаржыны, кредиттік қаржыны,
гранттан келген қаржыны дұрыс пайдалану;
- дүние жүзілік мүмкіндіктерді пайдалану, жеңілдетілген гранттар алу;
- инвестициялық тәуекелділік;
- инвестицияның өтімділігі.
Қазіргі кездегі инвестициялық саясаттын ерекшелігі техникалық
қаруландыруға салымдар және өндірістік кәсіпорынды қайта жөндеу,
инвестицияны базалық машина жасау саласына , ауыл шаруашылық саласына
жіберу, ресурс алатын , өндірістің және пайдалану саласына бағыттау.
Кәсіпорында инвестициялық саясатты жүргізген кезде мыналарды ескеру
керек:
- өндіріс орынның қаржылық ахуалы;
- өндірістің техникалық дәрежесі;
- бітпеген құрылыс;
- лизинг арқылы құрал-жабдыктарды алу мүмкіншілігі;
- меншікті қаржының жеткіліктілігі;
- капитал нарығының конъюктурасы;
- мемлекеттен келетін жеңілдіктер;
- инвестициялық бағдарламаның коммерциялық және бюджеттік тиімділігі;
- сақтандыру қызметі;
- салық;
- маркетингтік зерттеу;
- өнімнің сату бағасы;
- өнімді сатудағы географиялық шекараның жағдайы;
- жалпы өнімнің мөлшері;
- инвестициялық саясат жүргізетін уақытта тұтынушылардың сұранысының
динамикасы;
- нарықтағы бәсекелестік дәрежесі;
- техникалық мүмкіншілігі және дамыту мүмкіншлігі.
Инвестициялық жобалау дегеніміз техника – экономикалық негізі бар
(сызулар, түсіндермелі хаттар, инвестициялық жобаның бизнес-жоспары және
жобаны жүзеге асыру үшін қажетті басқа материалдар.Оның ажырамас бөлігі
болып инвстициялық жобаның құнның аңыктайтын смета табылады.
Жоба – бұл техникалық материалдар(сызба, есептер, жаңа құрылған
гимараттардың макеті, құрлыстар т.б) белгілі бір құжаттардың алдын-ала
тексті.
Ең алдымен өндірістік бағытта инвестициялық жобаны өндеу ұзақ мерзім
уақыт бойы жүзеге асады- идеядан бастап материалдық деңгейге дейін.
Инвестициялық жобаны нарықтық көрсеткіштердің көмегімен тиімді
бағалау үшін жұмыстын басталуы мен аяқталуын нақты білу керек. Зертеуші,
ғалым үшін жобаның басталуы идеяның туындауы болса, бизнесмендер үшін-
алғашқы ақша қаражатты жобаны жүзеге асыру үшін салу болып табылады.
Жобаны қаржыландыратын инвесторларды процесстін жасалуы емес, оны
өткізуден алатын пайда қызықтырады. Ал жобаны жүзеге асыратын мекемелер
үшін – жүұыстын аякталуы. Кейбір жобалар үшін жұмыстын аякталуы –
қаржыландырудын тоқтатылуынан, объектіні пайдалануға шығару, жобалық
қуаттылықты толығымен игеру болады.
Жобамен жұмыс істеу мезгілінің басталуы мен аяқталуы құжатты түрде
негізделу керек.
Жобаның басталу кезінен өтімділік кезенге дейінгі уақыт аралығы
инвестициялық цикл деп аталады.
Инвестициялық циклды 3 топқа бөлуге болады. Оның әркайсысының өз
мақсаттары мен міндеттері бар:
- нвестицияға дейінгі- бастапқы зертеулерден инвестициялық жобаны
қабылдау шешіміне дейін, яғни соңғы зерттеулерге дейін
- ивестиция кезеңі- келісім шарт жасау кезеңі
- өндірістік- кәсіпорынның немесе объектінің шаруашылық қарекет ету
кезеңі.
Инвестициялауға дейінгі және инвестициялау кезіндегі этаптар
инвестициялық жобалау облысына кіреді. Ал өндірістік кезең арнайы жүргізуші
дисциплинадар ( өндірістік мекеме және еңбек күші, болжау, қаржыландыру,
анализ т.б ) облысына кіреді.
Инвестицияға дейінгі кезде болашақ объектіні жобалау
қарастырылады.Кәсіпорын инвестиция туралы алдын-ала шешім қабылдайды,
салынып жатқан объектілерінің директорын тағайындайды.Жобаның техникалық
экономикалық бағалауын, өтімділік бағасын зертеуді кәсіпорынның өзі
жүргізеді немесе мамандырылған мекемелердің көмегіне жүгінуге болады.
Дамыған елдерде инвестицияға дейінгі кезеңді орындау шығындары
жобаның сомасынан 1,5-5,5 % құрайды, сонын ішінде: инвестициялық
мүмкіншіліктін құрылуы 0, 0,2-1%, инвестиция негізінде 0,25-1,5% шағын
жобалар үшін техника-экономикалық зертеулер үшін1,0-3,0 %,ірі жобаларға 0,2-
1,2 %.
Жобаның алғашкы кезінде күтпеген жағдайларды ескеруге болады. Ол
үшін ең экономикалық жолдарды табу,жобаның өтімділігін бағалау, оның
бизнес- жоспарын құру. Бірақ, уакытында тоқтау деген принципке сүйене
жүру керек, яғни жұмыстын басында тиімсіз жобадан бас тартқан жөн.
Екінші инвестициялық кезенде жоба мыналарды енгізеді:
- жобалық кәсіпорынды таңдау;
- жобалық сызуларды және модельді объектілерді дайындау;
- жобалық және құрлыстық жұмыстын алдын – ала жоспары;
- деталдық жоспарлау және спцификация;
- құрлыстық орындардын сызбасы.
Осы кезеңде бас мердігер және субмердігер тағайындалады. Мердігерлер
мен жабдықтаушылармен есеп айырысу үшін қыска мерзімді зайымдар аңыкталады.
Инвестициялық кезеңде орындалған көп нұсқаулы есептер нақты жобаны,
оның техникасын және жабдықтарды анықтауға мүмкіндік береді. Осы кезеңде
қабылданатын шешімдер техникалық деңгейін, құрлымын құрлыстық өндірістік
жобаны жүзеге асыру шығындары ғана емес, сонымен қатар пайдалану
шығындарына да тәуелді.
Жобалау процессін 2 кезеңге бөлуге болады:
- жоба алдындағы;
- нақты жобалау.
Нақты жобалау өзі екі кезеңді енгізеді:бастапқы және соңгы жоба. Әр кезеңде
болашақ объектінің сметасы аңықталады.
Проектілеу процессінде болашақ объектінің негізгі мәселелері
шешіледі. Олар: өз белгілеуіне сәйкестілігі; прогрессті пайдалану
талаптары; қысқа мерзім ішінде аз ғана еңбек күшін, материалды және ақша
қаражатты пайдалануда.
Отандық тәжірибеде кәсіпорынның жобасын жасау, өндеу кезінде мынандай
бөлімдерді өзіне енгізеді:
- түсіндірмелі хат;
- тенника-экономикалық бөлім;
- бас жоспар;
- енбек күші;
- құрлыстық бөлім;
- өндірісті баскару жүйесі;
- сметалық құжаттар.
Инвестициялық жобаның әр жұмысының кезенінде оның құндық бағасы
аңықталады. Шетелдік тәжірибеде оның кем дегенде төрт түрін есептейді және
олардын нақты денгейі жобаны өңдеу кезінде өседі. Инвестициялық
мүмкіншілікті зертеу кезінде алдын-ала құнның бағасы есептелінеді. Оның
мөлшері 25-40% аралығында болу керек.
Инвестициялық процестін әр кезеңінде жобаның экономикалық өтімділігі,
табыстылыгы аңыкталады.Басқа сөзбен айтқанда шығындарды алынатын
табыстылықпен салыстырғанда алатын жобалық анализ жоспарланады.
Инвестицияны өндіріс орнында басқаруды жақсарту үшін мынандай
шараларды қолдану керек:
- инвестиция кызметінің қажеттілігін табу;
- инвестициялық пайданың програмасын жасау;
- осы програманың тиімділігін тексеру;
- инвестициялық жұмыстарды жақсарту;
- инвестицияны қаржылай қамтамассыз ету;
- әрбір объект үшін жоба жасау;
- мониторинг жасау;
- инвестициялық нәтиже жүргізу.
Кәсіпорында инвестициялық саясатты жүргізген кезде көптеген факторлар
маңызды роль ойнайды. Соның ішінде ерекше орын алатын – инвестицияны
мемлекеттік қолдау.
Мемлекеттік қолдау дегеніміз – инвестициялық преферениялау болып
табылады, яғни мемлекет тарапынан көрсетілетін, берілетін
жеңілдіктер.Жеңілдіктер үш түрде болып келеді:
- инвестициялық салыктық преференциялар;
- кеден баждарын салудан босату;
- мемлекеттік заттай гранттар.
Инвестициялық преференцияларды беру талаптары:
- көздетілген қызметтердің басым түрлерінің тізбесіне сәйкес болу керек;
- осы заманға сай техникалар қолдана отырып жаңа өндірістер құру, жұмыс
істеп тұрған өндірістік кәсіпорындарды кеңейту.
Инвестициялық салықтық преференциялар тікелей активтерге салынатын
инветициялардын көлеміне қарай 5 жылдан аспайтын уақытта беріледі.
Преференция алу үшін келісім шарт жасау керек.
Мемлекеттік заттай гранттар ретінде мыналар болады:
- жер учасклері;
- ғимараттар мен құрылыстар;
- есептеу техникасы;
- машиналар мен жабдықтар;
- көлік беру мүмкінділігі.
мемлекетті заттай гранттын ең жоғарғы мөлшері заңды тұлғаның тіркелген
активтерінен салатын инвестиция 30% аспау керек.
2. Корпорациялардың инвестициялық саясаты мен стратегиясы
Корпорациялардың инвестициялық саясаты олардың алдыға қойған
инвестициялық саясаттарының бiр бөлiгi және оны iске асырудың негiзi болып
табылады.
Корпорацияның инвестициялық саясатын анықтағанда келесi факторларды
ескеру қажет:
• Өндiрiлген өнiмнiң рыноктағы жағдайын, көлемiн, сапасын және сол
өнiмге рыноктық баға деңгейiн анықтау;
• Корпорацияның өнеркәсiбiнiң техникалық мүмкiншiлiк деңгейiн, оның
балансындағы аяқталмаған құрылысының және құрылмаған құралдарының
жағдайын талдау;
• Құрылғыларды лизингке алу мүмкiншiлiгiн ескеру;
• Корпорацияның қаржы-экономикалық жағдайы (төлемқабiлеттiлiгi,
баланстың өтiмдiлiгi, қаржылық тәуелсiздiк деңгейi инвестициялық
қолайлылық жағдайы);
• Корпорацияның өзiндiк меншiк және қарыз капиталдарының арақатынасы;
• Инвестордың мемлекеттен тарапынан қолдау табатын жеңiлдiлiк түрлерi;
• Капитал рыногын инвестициялаудың қаржылық жағдайы;
• Инвестициялық жобаның коммерциялық және бюджеттiк тиiмдiлiгi, яғни
корпорацияның негiзiнде iске асатын;
• Инвестицияларды сақтандыру және коммерциялық тәуекелдiлiктерге
кепiлдеме берiлу жағдайлары.
Талданған инвестициялық саясаттың жағдайын сипаттағанда инвестициялық
жобаның техника-экономикалық негiздемесiн қалыптастыру болып табылады. Осы
корпорацияның техника-экономикалық негiзiн талдағанда оған барлық
акционерлер, несиелеушiлер және тағы басқа қатысушы тұлғалар қатысады.
Инвестициялық саясаттың негiздемесiн талдағанда келесi iшкi және
сыртқы факторларды ескеру керек:
• өндiрiлетiн өнiмнiң көлемiн, номенклатурасын және сапасын талдау;
• мерзiм бойынша инвестиция негiзiнде iске қосылатын өндiрiстiң жалпы
шығындарын және капитал салымдарын, сондай-ақ осы жобаға балама
жобаларды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz