Қожа ахмет иассауи хикметтерінің орыс тіліне аударылу мәселелері

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:

әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

ӘМІРЖАНОВА ЖАНАР ЕРЖАНҚЫЗЫ

ҚОЖА АХМЕТ ИАССАУИ ХИКМЕТТЕРІНІҢ ОРЫС ТІЛІНЕ

АУДАРЫЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Әдеби шығармашылық және көркем аударма теориясы кафедрасы

Ғылыми жетекшісі:

филология ғылымдарының

докторы, профессор Т. О. Есембеков

Пікір жазушы:

филология ғылымдарының

кандидаты А. Бақтыбаева

Норма бақылаушы: Л. Ж. Мұсалы

Алматы, 2007

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 Қ. А. Иассауидің өмірі мен шығармашылығының зерттелуі . . . 7

2 «Диуани Хикметтегі» діни терминдердің орыс тіліне

аударылуы . . . 25

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

КІРІСПЕ

Қожа Ахмет есімі мұсылман Түркі әлемінде жоғары адамгершіліктің, өнегеліліктің рәмізімен теңестіріліп қатар айтылады. Әулиелердің ұлығы, машайықтардың көсемі Хазіреті Сұлтан Қожа Ахмет Иассауи бабамыз Хақиқат жолында адам рухының кәмелеттігінің үлгісін көрсетіп, артындағы жамағатқа «ақиқат тереңінен сүзілген дүр һәм гауһар» сөздерін өлмес мұра етіп қалдырған. Әзірет Сұлтанның бұл мұрасы ғасырлар бойы «халықтың рухына азық, иманына қазық болған» имандылық ғибраты мол рухани қазына.

ХІІ ғасырда өмір сүріп, бүкіл ғұмырын Алланың ақ жолына арнаған ақынның «Диуани хикмет» кітабы Құран кәрімнің мағынасын терең жырлаған салмақты дүние. Ежелгі орта ғасырдың мұрасы «Диуани хикмет» оғыз-қыпшақ және басқа да түркі тайпаларының арасында ауызша тараған. Тек ХҮ-ХҮІ ғасырлардан бастап қана жазбаша түрде тарай бастады. ХІХ ғасырда Қазан, Стамбұл, Ташкент қалаларында кітап болып басылып шықты. Бұл киелі еңбек Алланың бірлігін, Мұхаммедтің (с. ғ. с. ) хақтығын бүкіл түркі жұртына, барша адамзат қауымына жеріне жеткізе әр қырынан толғап, нақтылы түсіндіре алуымен аса құнды да бағалы. «Диуани Хикмет» - ислам дінінің рухани мәйегін түркі халықтарына жеткізген рухани асыл мұра болуымен қатар, ұлы ұстаздың танымы мен тағлымынан дерек берер аса құнды ғылыми жадығат. Туындының ғылымға белгілі ең көне қолжазбасы ХҮІІ ғасырға тән деп есептеледі, яғни, бұл жазылған мерзімнен 500 жыл кейінгі уақытта сан рет көшіріліп, талай өзгеріске ұшыраған, сопы ақын жолын жалғастырушы талай шәкірттердің қолтаңбасы қалған нұсқа.

Араб халифатынан шеткері орналасқандығына қарамастан Иассауи туып өскен аймақ түркі мәдениетінің негізгі ошағына айналды. Оның рухани дүниетанымдық көзқарасы және құрған сопылық қауымдастығының бағытын зерттеудің маңыздылығы күн санап, уақыт өткен сайын артып келеді. Ақынның әлденеше ғасыр бойы әдебиетімізге тигізген игі әсері әлі тұтас қарастырылып үлгерген жоқ. Шығармаларын іріктеп, жаңаша қайта бағалап, ішкі мән-маңызына барынша тереңдей еніп, табиғатын әр қырынан ашып беру қажеттігі бүгінгі әдебиеттану ғылымының алдына өткір де зәру мәселе болып қойылып отыр.

Үш ғасырдан астам уақыт бойы ғылым сопылық жолды зерттеумен келеді. И. Гольдциер, Ф. Майер, М. Е. Массон, В. Гордлевский, В. В. Бартольд, Ж. С. Тримингэм, П. Цветков, Е. Бертельс, Идрис Шах, Н. К. Зейбек, К. Ераслан, Н. Тосун сынды т. б. белгілі шет ел ғалымдарының, Мәшһүр Жүсіп Көпеев, Х. Сүйіншәлиев, К. Х. Тәжікова, Н. Келімбетов, Р. Бердібаев, М. Жармұхамедұлы, Б. Бабажанов, Ә. Нысанбаев, Ә. Дербісәлиев, М. Шафиғовтардың зерттеп, қалам тартып жүргендеріне қарамастан, бұл саланың әлі де болса өзіндік құпия-сыры толық ашылмай келеді. Ірілі-ұсақты сопылық қауымдастықтар қарастырылған сияқты, дегенмен шығыстанушы ғалымдардың сопылық жайында, оның шығу тегі, өркендеп өсуі туралы, философиялық ой-пікірі жөнінде қаншама еңбектер жазылды, соның ішінде Қожа Ахмет Иассауидің де шығармашылық жолы, ұстанған бағыт-бағдары терең зерттелмесе де айтылып, аталып отырған. Иассауидің өмірі мен мұрасы көптеген мақалалар мен монографияларға арқау болып, отандық және шет елдік ғалымдардың зерттеу нысанасына алынған болатын. Бірақ қаншама еңбектер жарыққа шығып, қанша мақалалар жарияланғанымен сопылық ілім қарапайым оқырмандар үшін ғана емес сол саламен айналысушылар үшін де құпия күйінде қалып отыр. Себеп не? Себеп мынада. «Диуани хикметтің» тілі қай түрік тілінде? Күллі зерттеушілердің ортақ пікірге келе алмай отырған мәселелерінің бірі осы. Бұл - бір. Екіншіден, қолда бар «Диуани хикметтің» ең көне нұсқасының Иассауи өмір сүрген кезеңнен бірнеше жүз жыл кейінгі кезеңге тән болуы. Қаралған нұсқалардың ең көнесі ХҮІІ ғасырдың соңында жазылуы хикметтердің тілі жайында туындаған көптеген сұрақтарды жауапсыз қалдыруда. Үшіншіден, «Диуани хикмет» нұсқаларының мазмұн жағынан да көптеген айырмашылықтарының болуы. Хикметтердің Стамбұл, Қазан, ташкент сияқты түркі елінің түрлі тілінде сөйлейтін орталықтарда оқылып, басылуы шығарманың тіліне барынша әсер еткен. Сондықтан мамандар тарапынан хикметтер тілінің өзбекше бұрмаланғандығы, Қоқан диалектісінде жазылғандығы, аралас әдеби қыпшақ-оғыз тілінде жазылғандығы немесе оғыз тіл элементтері араласқан қарлұқ диалектісінде жазылғандығы туралы әртүрлі пікірлердің пайда болуына себеп болған. Иассауидің өмірі мен оның хикметтерін зерттеу барысында жиі-жиі жіберілген қателіктердің бірі - хикметтерді әркімнің өз жағына тартуы.

Иассауи мұрасына қатысты өзекті мәселелердің бірі қазақ тілді басылымдардың жай-күйіне байланысты туындаса, біздің қарастырғалы отырған мәселеміз - Иассауи мұрасының қазақ тілінен орыс тіліне аударылуы болып табылады. Яғни, басты мәселе хикметтердің аударылуы хақында болмақ. Хикметтердің аудармасы жайлы сөз еткенде ескерілуі тиіс мынадай жайт бар. Сопылық дүниетанымды зерттеу күні кешеге дейін дұрыс бағытын таппаған еді. Деректері тапшы салаға аударма жасау - қиынның қиыны. Дегенмен, сопылық дүниетанымға қатысты ұғымдар мен ұстанымдар деректер тапшы болған тұста аударылған, транскрипцияланған аудармаларда едәуір қателіктер жіберілгендігіне бүгінде көз жеткізіп отырмыз. Сол аударма барысында жіберілген қателіктер күні бүгінге дейін аударылған еңбектерге баға беруде бөгет болуда.

Сонымен, орыс тілді оқырмандар мен зерттеуші-ғалымдарды Иассауимен байланыстыратын басты дәнекер - «Диуани хикметтің» орыс тіліндегі аудармалары. Олай болса, сол орыс тіліндегі аудармалар қай деңгейде? Қалай зерттелуде деген мәселені зерттеу еңбегіміздің басты ұстанымы етіп алып отырмыз. Алдағы тарауда сол мәселеге кеңінен тоқталып өтпекпіз.

Әулиелердің ішінде төрткүл дүниеге аты тараған, еңбегі әйгілі болған Қожа Ахмет Иассауи «адам баласын адал еңбекке, үлкенді сыйлап, кішіні құрмет етуге, әке мен шешені, туған-туысты қадірлеуге, әсіресе, «Алланы бір, пайғамбарды хақ» деп мойындау керектігін баса айта келіп, жалпы халықты имандылыққа үндеу арқылы мұсылманшылықтың шынайы жолын нұсқайды» /1, 5/.

Әзірет Иассауидің ел ішіне берік салып кеткен ислам дәстүрлерін бүкіл түркі елдерінің ақындары қабылдап, ғасырлардан ғасырларға жалғастыра жырлаған. Түркі жұртының дүниетанымында өшпес із қалдырған ғұлама ақынның көзқарастары оның алдында дүниеге келген Әбу Насыр әл-Фарабимен, Әбу Әли Ибн Сина және өзінің замандастары Жүсіп Баласағұн, Махмұт Қашқаридің пікірлерімен астасып жатқаны мәлім. Иассауи мектебінің сопылық қауымдастықтары Қазақстан аймағында кең таралған. Оның сопылық дәстүрінің ізін өз дәуірінен кейінгі кезеңдерде өмір сүрген Асан қайғыдан бастап Абайға дейінгі қазақ ақындарының шығармашылығынан көрініс алғаны айқын аңғарылады. Сондықтан да Ахмет Иассауидің рухани дүниетанымдық көзқарасы және оның құрған сопылық қауымдастығының бағытын зерттеудің маңыздылығы уақыт өткен сайын күн санап артып келеді.

Ғұлама ақынның дүниетанымы, көзқарасы түркілер ортасында ислам орталықтары мен сопылық мектептерінде қалыптасты. Ислам мәдениеті мен ғылымының дәстүрлі орталығына айналған Бұхара шаһарына сапар шегіп, онда сопылық ілімнің негізін танып-білген Иассауи Түркістан қаласына қайтып оралады. Тәлімгерлері Арыстан-Бап пен Жүсіп Хамаданидің ілімдерімен шыңдалған мүрид (шәкірт) Ахмет Түркістанда өз сопылық қауымдастығының іргетасын қалады. «Мұнда ол Хамадани мектебінен танымал болған Халладж, Әбу Ханифа, әл-Бистами сияқты араб-парсы сопыларының оқуларына негізделе отырып, түркілік мазһабты жүйелейді. …Сөйтіп, оның ұзақ жылдарағы ізденісінің жемісі ретінде Түркістан шаһарында халқа (үйірме) құрылды. Бұл халқа суфизмнің жаңа тармағы болып өмірге келген «сар-и силсила-йи машайхи турк» (түркі машайыхтарының дәстүрлерінің жолы) мектебінің бастауы болды» /2, 26/.

Оның тәлім-тәрбиесі, ортасы ислам діні болып, діни-философиялық дүниетанымы ислам аясындағы сопылық идеялар негізінде қалыптасты. Иассауи үшін Алла сөзін, Хақ жолын дәріптеу үлкен парыз ретінде танылды. Өзінің өмірден түйгенін, оқып-тоқығанын туған жеріне жеткізіп, Хақ жолына бастар бағытты көрсетіп, насихат жүргізуді өмірлік міндет, халқына қызмет деп білді. Иассауи өзінің Хақ жолын уағыздау қызметінде, сопылық оқуды насихаттауда іс-әрекеттерге көбірек көңіл бөлген. Пайғамбар жасына келгенде бар дүние-мүлкін кедей-кепшіктерге таратып беріп, қылует (фәниден жалғыздықта күн кешу) жасауға бел байлайды. Сөйтіп, «Өлмес бұрын жан бермектің дертін таптым» (19-х) деп тақуалықтың бір қағидасын негіздей түседі. Тұла бойы жаратушыға деген махаббатқа тұнған, асыл қасиетін жоймайтын бұл хақиқи хикметтердің тереңіне бойлаған әрбір шәкірт қисапсыз кеніштен бір түйір иеленері, рухына азық табары хақ. Рухымыз дертті, жүрегіміз лас, ақылымыз өз жанымызға қас болған мына заманда осынау мәңгілік тот шалмас асыл мұраларымызға бір табан жақындай түссек түйсінеміз. Сәл ынтамен назар қойсақ ойнақы иманымызды, айладан аспай қалған ақылымызды, қамсыз қайғысыздығымызды айнадан көргендей боламыз.

«Диуани хикметті» оқыған әрбір адам ұлы ұстаздың шексіз махаббатына, риясыз ықыласына таң қалып, рухани бұлақтан сусындайды. Әулие сұлтанының Хаққа деген ғашықтығынан жанына шуақ табады. Оқыған сайын өзінің талдай бойындағы таудай менмедігін сезінеді, сүйеніш табады. Алланың фазылынан үміт етіп, кешірім тілейді. Адам баласына деген сүйіспеншілігіне, мейіріміне мұқтаждығын сезінеді. Адамның рухани дертін өз жан ауруындай сезінген, үмбет қайғысымен қам-қасірет шеккен, азабын көтеріп, емін тапқан баба мұрасының қадіріне бүгінгі ұрпақ жете алса деген тілек басым. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с. ғ. с) : «Адам жүрегі шындығында даналықты сағынып, сыздайды. Оған хикметтердің өте сирек кездесетін мәндісін бере біліңіздер», - деген екен. Ал сол даналыққа бүгінгі рухани дерті асқынған күллі адамзат баласы мұқтаж. «Түркі халықтарының мұсылмандыққа мойынсұнып, имандылыққа келіп, адамдардың рухани кәмелеттікке жетіп, қоғамның өсіп-өркендеуіне Яссауи тағлымының, оның жолын қуушылардың ықпалы зор болғаны белгілі» /3, 115/. Хикметтер діни-сопылық ескерткіш қана емес, «Құран сырларынан сыр шертетін» ұрпақтан-ұрпаққа тараған, халықты, елді адалдыққа, шыншылдыққа, бірлікке, ұстамдылыққа шақырған түркі тілдес халықтардың ортақ мұрасы.

Иассауи дүниетанымы адамды ішкі еркіндікке жетелейтін, ар түзейтін ілім. Олай болса, бүгінгі жанымыздың ғаріптігіне, рухымыздың пақыр кедейлігіне ем болары да осы дана бабамыздың имандылық ғибратынан өрілген «Диуани хикмет» кітабы.

1 Қ. А. ИАССАУИДІҢ ӨМІРІ МЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУІ

Шейхтың толық аты-жөні - Құл Қожа Ахмет ибн Ибрагим ибн Махмұд ибн Ифтихар Ясави. Ахмедке «қожа» есімінің берілуінің өзі екіұшты қаралады. Кейбір зерттеушілер Ахмедке «қожа» есімін (парсыша «ұстаз, наставник, дана») хожаган (ходжагон) -нақшбандий сопылық бауырластықтары берген десе, енді бірі Қожа Ахмет Иассауи шежіре бойынша қожа әулетінен шыққан, сондықтан оны «Қожа Ахмет» деп атаған деген пікір айтады. Шығыс әлемінде Иассауи есімі қаншалықты белгілі болса, өмірі мен шығармашылығы жайлы дерек көздері әлі де болса соншалықты күңгірттік қойнауында жатыр. Ақынның өмір сүрген жылдарының өзі даулы. Әр зерттеуші әртүрлі пайымдайды. «Қожа Ахмет Иассауидің шыққан тегі, өскен ортасы туралы мәліметтерден, яғни ұлы туындысы «Диуани Хикмет» пен жаңадан табылып өңделген «Насаб-Нама» және «Рисаласынан» ойшылдың ХІ ғасырдың аяғы мен ХІІ ғасырдың басында дүниеге келгендігі» аңғарылады», - деп жазады ғалым Ө. Малдыбеков /4, 121/.

Иассауидің тарихи тұлғасын айғақтайтын деректер өте аз және өмірі аңыз-әпсаналармен араласып кеткендіктен оларды зерттеп, сараптан өткізу нәтижесінде де нақты бір шешім қабылдау мүмкін емес. Бұл жайлы иассауитанушы ғалым А. И. Пылев та былай деп жазған болатын: «Изучая жизнь того или иного представителя суфизма (поэта или просто известного шейха), исследователи всегда затруднялись отделить действительные, исторические факты от легенд и преданий, распространявшихся последователями шейха в течение многих столетий после его кончины. Эта же трудность встает и при рассмотрении биографии Ахмада Ясави» /5, 28/.

Әзіреті Сұлтан Қожа Ахмет Иассауи (р. а. ) ХІ ғасырдың екінші жартысында Батыс Түркістанда, қазіргі Шымкент қаласының шығысында орналасқан Сайрам қаласында дүниеге келген. Исфиджап немесе Ақшақар деп те аталған бұл қала ол кезде Ислам мәдениетінің маңызды орталығы болған. Ибрахим есімді шейхтың ұлы болған Ахмет 7 жасында әкесінен айрылып, әпкесімен бірге Ясы (Түркістан) қаласына келіп орнығады. Оғыз қағанатының астанасы ретінде көрсетілген бұл қалада сопылық дәстүрді ұстанған Арыстан Баба деген танымал түрік шейхы бар еді. Алғашқы білімін осы қаладан, сол кісіден алғаннан кейін, Мауреннахрдағы Ислам дінінің орталығы Бұхараға барды. Мұнда сол дәуірдің алдыңғы қатарлы үлкен ғалымы әрі сопыларының бірі Жүсіп Хамаданидің рухани ықпалында болып, онымен бірге көптеген жерлерге барды (осы жерде де ғалымдар пікірі екіге бөлінеді. Жүсіп Хамадани ХІ - ХІІ ғасырлардағы суфизмнің парсылық түрінің негіз алып, дамуына атсалысқан сопылардың бірі. Ол «назар» ілімін жетілдіруде елеулі жетістіктерге ие болып, өз мектебін ашуға рұқсат алған. Көптеген атақты сопылар, әсіресе, парсылық суфизімнің силсилласын (дәстүрін) басқарған Гиждиуани мен түркілік суфизімнің атасы Иассауи мазхабтары осы мектептен бастау алып, негізі қаланған. Төрәлі Қыдыр «Қожа Ахмет Иасауи: мажаз бен хақиқат сыры» атты мақаласында Саллах бин мубарак Бухаридың «Әнисит-толибин уәъдутус-соликин» атты мақаласына сілтеме жасай отырып: «Жүсіп Хамаданидің төрт шәкірті болды. Олар: Қожа Абдулла Баррақи, Қожа Хасан Андақи, Қожа Ахмет Иасауи және Әбдіхалық Ғиждуани» деп көрсетеді /6, 30/.

Атақты Хамадани мектебінде мүрид болған Ахмет Иассауи өз өмір жолын былайша көрсетіп өтеді:

Мен жиырма сегіз жаста ғашық болдым…(16-х)

Отыз үште сақы болып мей үлестірдім…(17-х)

Отыз төртте ғалым болып дана болдым…(17-х)

Отыз бесте мешіт кіріп дәурен сүрдім…(17-х)

Отыз алты жаста болдым сақып кемел…(17-х)

Бұл хихмет жолдарынан біз Иассауидің Хамадани мектебінде белгілі мақамдарды игеріп, «ғашық», «сақы», «ғалым», «сақып кемел» сияқты лауазымдарды меңгеріп, сопылық оқудағы өсіп жетілу дәрежесін көреміз.

Сонымен Қожа Ахмет Иассауи отыз алты жасында сақып кемел болып, Хамадани мектебінің сопылық оқуын толық тәмамдап, ұстазымен тең дәрежеде сұхбат құра алатын дәрежеге жеткен. Ұлы ақын заманының көрнекті қайраткері Әлішер Науайдың «насойиму-л-махаббатң деген мұрасында мынандай дерек бар: «Қожа Ахмет Яссавий - Түркістан мүлкінің шейх-ул-машайихы…имам Юсуф Хамаданийдің асхабы (сұхбаттасушысы) ң. Яғни, асхаб (жекеше түрі - сахиб) болу дегеніміз, белгілі бір мектепті бітірушіні және осыған байланысты жеке, дербес, өзіндік мектеп не халқа (үйірме) ашуға хұқысы бар ең жоғарғы лауазымға ие болу дәрежесін білдіреді.

Бірақ ұстазы Жүсіп Хамадани өзінің атақ-абыройына, ұстаздық беделінің күннен-күнге артуына қарамастан, Хақ жолы тек ел ішінде қызмет етуде, дәруіштік өмірде ғана танылады деген қағидамен ғұмырының соңғы жылдарын Меру (Мерв) мен Герат шаһарларының арасында кезбелікпен өткізеді. Кім біледі ұстаз үлгісі ме, әлде туған жерге деген сағынышы ма, әлде түркі топырағына сопылық идеяларды егу мақсаты ма, әйтеуір, Қожа Ахмет Иассауи шамамен 1119-1120 жылдары оқуын тәмамдаған соң, Түркістанға оралады.

Сонымен Ахмет Иассауидің сопы Иассауи болып қалыптасуына оның сопылық идеялармен өмір сүрген ортасы, яғни жанұялық тәрбиесі, алғашқы ұстаз ықпалы бірінші әсер етуші күш деп білеміз.

Екінші ықпал ретінде біз Иассауидің жасаған қоғамын айналасын атар едік. Әрбір қиын, тығырыққа ұшыраған заман ышқына келе өз дәрежесінде дарынды, ерекше ой иесін өмірге келтіруі заңдылық екенін тарихтан көріп келе жатырмыз. Иассауи де - өз заманының аласұрған перзенті, ашынған дауысы.

Осы кезеңде яссауийа тариқатымен қатар және бірнеше тариқаттар да пайда болып, үстемдігін жүргізе бастайды. Олар Нақшбандийа тариқаты (ІҮ ғ. аяғы), Кубравийа тариқаты (ХІІІ ғ. басы), т. б. Иассауи тариқатынан өзге тариқаттардың басты мақсаты - дінді билікке араластырып, халықты өз ықпалынан шығармау. Өз кезегінде қазақ ханы Қасым хан да жоғарыда атап өткен нақшбандий тариқатына өтіп, билік жолдында біраз кедергіге ұшыраған-тын. Кейін Өзбек ханның тұсында қайта айналып өз салт-дәстүрімізге, менталитетімізге, психологиямызға сай иассауийа қауымдастығына қайтып оралдық.

Иассауи хихметтерін, өмір жолын, дүниетанымын, ақындық сипат, ерекшеліктерін терең білем, зерттеймін одан өз бойыма пайдалы гүл- жаухарларды табамын деген адамға ең әуелі мына бір шарттардан өтуі қажет. Яғни ол адам Иассауи терең бойлап өміріне өнеге, түп қазық еткен ислам діні, құран кәрім, пайғамбар хадистерінен хабары бар жан болуы керек. Бұлай болмай Иассауи ілімін меңгеру, тілін түсіну оның еңбектерін халық арасында насихаттау еш мүмкін емес. Өйткені Қожа Ахмет Иассауидің қалдырып кеткен хихметтері мен сыр сөздерінің негізі қасиетті құран мен пайғамбар хадистеріне сүйене отырып, содан нәр ала отырып жазылған еңбектер екені айдан анық көрініп тұр. Сондықтан оның өлеңдерін ислам дінінен хабары жоқ жандар алғашында түсіне алмай қалып жатса таңданбаймыз. Дегенмен мұндай түсіне алмаушылық өкінішке орай көп жағдайда ақынның асыл мұраларын зерттеп, оны өзге тілге аударуды мұрат тұтып жүрген зерттеушілеріміздің еңбектерінде де кездесіп жүр. Ислам дінінен хабары жоқ аудармашы, зерттеушілеріміз алғашқы мағынасынан ауытқып қалың оқырман қауымды адастыруда.

Сонымен Иассауи Ясыға қайтып оралып, өмірінің соңына дейін осы қалада сопылық уағызын жүргізіп өтеді. Ибраһим есімді жалғыз ұлы дүниеден ерте озады. Иассауидің ұрапақтарымыз деп жүрген адамдар оның Гауһар Шаһназ есімді қызынан тараған. «Самарқандық шейх Зікірия, Үсүптік ақын Ата (ХҮІ ғ. ), Әулие челеби, Қожа Хафыз Ахмет Иасауи-и Нақшбанди (ХҮІІ ғ. ) сияқты көптеген ақын мен жазушылардың ішінде өздерін Иассауиден тарайтындықтарын айтқандар да бар» /7, 72/. Ақынның қысқаша өмірдерегі осындай. Халық жадында хикметтері арқылы жаңғырып отырған Иассауидің шығармашылық тұлғасы талай зерттеушілерге ой салған. Ақынның «Диуани Хикметін» ғасырлар шаңынан арашалап, оның мазмұн-мәніне жетуге, жеткізуге талаптанған ғалымдар аз емес. Сопылық жол, оның ішінде Қ. А. Иассауидің өмірі мен шығармашылығы талай зерттеушілерді қызықтырған, түрлі зерттеу еңбектері мен монографияларға да арқау болған. Иассауидің туылған жылы белгісіз де, қайтыс болған жылын иассауитанушылар 1166 жыл деп көрсетіп жүр. Бұл туралы ғалым А. И. Пылев та: «Достоверно известна лишь одна дата, относящаяся к биографии Ясави - его смерти, 1166 год (562) . Этот год согласно называют все источники. Дата же его рождения не указана нигде» /5, 30/. А. Фитрат пен М. Көпрүлү Ахмет Иассауиді ХІ ғасырдың екінші жартысында туылды деп көрсетеді. М. Көпрүлү «Жизнь Ахмада Ясави по легендам» кітабының «Первые мистики в тюркской литературе» атты тарауында сопы ақынның өмір жолын шартты түрде болса да көрсетіп, тоқталып өткен.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.