Ежелгі Грекия мен Римдегі саяси идеялар
І Кіріспе
Саяси ғылым тарихы
ІІ Негізгі бөлім
Ежелгі Грекиямен Римдегі саяси идеялар
ІІІ Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Саяси ғылым тарихы
ІІ Негізгі бөлім
Ежелгі Грекиямен Римдегі саяси идеялар
ІІІ Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кез келген ғылым сияқты саясаттанудың да өз тарихы бар. Саяси ғылымдық білімнің элементтері ұзақ уақыт бойы жалпы философиялық, кейінірек әлеуметтанулық, кұқықтықтеориялар шеңберінде қалыптасып дамыды.Саясаттанудың тарихы болмайынша саясаттанудың да болмайтының айтуға толық негіз бар. Оның қазіргі ілімдері мен теориялары өткен замандардағы саяси ойлардың жаңа тарихи жағдайлардағы жалғасы ретінде дамуда. Ой салар материалдар жинақталынбайынша жаңа саяси теориялардың пайда болуы мүмкін емес.
Әрбір дәуір адамзат өмірінде өзіндік ерекше саяси мәселелерді қойып, оларды өзінше шешті. Егерде ойша кейінге үңілетін болсақ, онда XXI ғасырга бізбен бірге кірген көп түрлі шексіз саяси жүйелерді, ілімдерді, бағыттарды, көзқарастарды керуге болады. Оларды дұрыс бағдарлау мен олардың мәнің түсіну үшін төмендегідей белгілі бір методологиялық әдіс-тәсілдерді басшылықка алу қажет: біріншіден, кез келген саяси ілім еріксіз "ойдан шығарылған", кімнің болса да, тіптен кемеңгердің болса да ақыл-ойымен табылған нәрсе емес, керісінше ол тарихтың қайсыбір кезеңінде өмірлік жағдаймен қойылған қоғамдық практиканың қажеттілігінің сұрақтарына қайтарылған жауап сияқты. Адамдардың саяси практикасы саяси теориялардың, ілімдердің пайда болуы мен дамуының себепшісі болды және олардың шыншылдығының және өміршеңдігінің басты өлшем-бірліктері болды. Өмірдегі қайсыбір мәселелерге ғылыми негіздеме жасау үшін, теория немесе ілім жасау үшін, сөйтіп саяси практикаға "жарық" жол салу үшін ойшыл сол практиканы терең танып білуі қажет. Адамдарды ойландыратын сұрақтарды алдың ала кере біліп, оларға теориялық негізделген жауаптар беруітиіс.Тек осындай жағдайдағанатеория немесе ілім адамдарға, халыққа, қоғамға қызмет ететін болады.
Екіншіден, саяси ілімдерде тікелей немесе жанама түрде болсада қоғамдық топтардың, баска да әлеуметтік күштердің шоғырланған экономикалық мүдделері көрінеді. Бұл экономикалық мүдделер оларды мемлекеттік биліктің қорғауын қажетсінеді. Сондықтан саяси теориялар осындай қоғамдық саяси жүйенің қажеттігін негіздеді, сол тұста үстемдік етуші, әлеуметтік күштердің экономикалықмүдделерін жаксы қорғайтын мұндай мемлекеттік құрылыстың заңдылығын дәлелдеді. Түптеп келгенде адамдардың экономикалық мүдделері өмірге әкелген саяси теориялар немесе ілімдер осылайша қоғамның экономикалық жүйесіне, оның әлеуметтік құрылымына кері ықпал етті. Кейбір ірі державаларөзге елдердегі шикізат көздеріне, әртүрлі пайдалы қазбаларға қол жеткізуге мүдделі болып, бұл аймақтарды өздерінің "ұлттық" мүдделері зонасы (көбінесе осы державалардан мындаған шақырым жерлерде орналасқан) деп жариялайды және мұны неше түрлі геосаяси теориялармен негіздеуге тырысады.
Әрбір дәуір адамзат өмірінде өзіндік ерекше саяси мәселелерді қойып, оларды өзінше шешті. Егерде ойша кейінге үңілетін болсақ, онда XXI ғасырга бізбен бірге кірген көп түрлі шексіз саяси жүйелерді, ілімдерді, бағыттарды, көзқарастарды керуге болады. Оларды дұрыс бағдарлау мен олардың мәнің түсіну үшін төмендегідей белгілі бір методологиялық әдіс-тәсілдерді басшылықка алу қажет: біріншіден, кез келген саяси ілім еріксіз "ойдан шығарылған", кімнің болса да, тіптен кемеңгердің болса да ақыл-ойымен табылған нәрсе емес, керісінше ол тарихтың қайсыбір кезеңінде өмірлік жағдаймен қойылған қоғамдық практиканың қажеттілігінің сұрақтарына қайтарылған жауап сияқты. Адамдардың саяси практикасы саяси теориялардың, ілімдердің пайда болуы мен дамуының себепшісі болды және олардың шыншылдығының және өміршеңдігінің басты өлшем-бірліктері болды. Өмірдегі қайсыбір мәселелерге ғылыми негіздеме жасау үшін, теория немесе ілім жасау үшін, сөйтіп саяси практикаға "жарық" жол салу үшін ойшыл сол практиканы терең танып білуі қажет. Адамдарды ойландыратын сұрақтарды алдың ала кере біліп, оларға теориялық негізделген жауаптар беруітиіс.Тек осындай жағдайдағанатеория немесе ілім адамдарға, халыққа, қоғамға қызмет ететін болады.
Екіншіден, саяси ілімдерде тікелей немесе жанама түрде болсада қоғамдық топтардың, баска да әлеуметтік күштердің шоғырланған экономикалық мүдделері көрінеді. Бұл экономикалық мүдделер оларды мемлекеттік биліктің қорғауын қажетсінеді. Сондықтан саяси теориялар осындай қоғамдық саяси жүйенің қажеттігін негіздеді, сол тұста үстемдік етуші, әлеуметтік күштердің экономикалықмүдделерін жаксы қорғайтын мұндай мемлекеттік құрылыстың заңдылығын дәлелдеді. Түптеп келгенде адамдардың экономикалық мүдделері өмірге әкелген саяси теориялар немесе ілімдер осылайша қоғамның экономикалық жүйесіне, оның әлеуметтік құрылымына кері ықпал етті. Кейбір ірі державаларөзге елдердегі шикізат көздеріне, әртүрлі пайдалы қазбаларға қол жеткізуге мүдделі болып, бұл аймақтарды өздерінің "ұлттық" мүдделері зонасы (көбінесе осы державалардан мындаған шақырым жерлерде орналасқан) деп жариялайды және мұны неше түрлі геосаяси теориялармен негіздеуге тырысады.
1. Н. Назарбаев. Қазақстан Республикасы Президентінін Қазақсган хал-қына Жолдауы. Елдегі жагдай, ішкі және сыртқы саясаттын Негізгі ба-ғыттары туралы: жақа ғасырда қогамды демократияландыру, экономи-калық және саяси реформа. // Егемен Қазакстан. 1998. 30 кыркүйек.
2. Н. Назарбаев. Тәуелсіздігіміздін он жылы: бейбіттігіліқ прогресс және қогамдық келісім. Қазақстан халықтары Ассамблеясының VIII сессия-сында сөйлеген сөзі// Егемен Қазакстан. 2001. 25 Қазакстан.
3. Ә. Нысанбаев. Қазақстан. Демократия. Рухани жақару. — Казахстан. Демократия. Духовное обновление. Алматы, 1999.
4. Қазақстан Республикасынын Конституциясы. Алматы: Жеті жарғы, 2000.
5. Общая и прикладная политология./Под общей редакцией Жукова В И , Краснова Б И М , 1997
6. Основы политической науки: Учебное пособие/ Под ред проф В П Пугачева М , 1994
7. Основы политологии. Курс лекций/ Под ред проф В П Пугачева М , 1992
8. Политические партии и общественные движения современного Ка-захстана: Справочник Алматы, 1994
9. Политология: Курс лекции/Под ред проф Мустафина Т Т Алма-ты, 1993
10. Политология: Энциклопедический словарь М , 1993
11. Агдарбеков Т. Құкық және мемлекет теориясы. Қарағанды, 2002. 10-бет
12. Дархамбаева А.Д. Мемлекет және құқық теориясы А. 2004
13. Жоламан К.Д., Мұхтарова А.Қ., Тәуекелов А.Н. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1998. 5-бет
14. Раушанбек Әбсаттаров., «Саясаттану және оның проблемалары», Алматы,2007 ж.
2. Н. Назарбаев. Тәуелсіздігіміздін он жылы: бейбіттігіліқ прогресс және қогамдық келісім. Қазақстан халықтары Ассамблеясының VIII сессия-сында сөйлеген сөзі// Егемен Қазакстан. 2001. 25 Қазакстан.
3. Ә. Нысанбаев. Қазақстан. Демократия. Рухани жақару. — Казахстан. Демократия. Духовное обновление. Алматы, 1999.
4. Қазақстан Республикасынын Конституциясы. Алматы: Жеті жарғы, 2000.
5. Общая и прикладная политология./Под общей редакцией Жукова В И , Краснова Б И М , 1997
6. Основы политической науки: Учебное пособие/ Под ред проф В П Пугачева М , 1994
7. Основы политологии. Курс лекций/ Под ред проф В П Пугачева М , 1992
8. Политические партии и общественные движения современного Ка-захстана: Справочник Алматы, 1994
9. Политология: Курс лекции/Под ред проф Мустафина Т Т Алма-ты, 1993
10. Политология: Энциклопедический словарь М , 1993
11. Агдарбеков Т. Құкық және мемлекет теориясы. Қарағанды, 2002. 10-бет
12. Дархамбаева А.Д. Мемлекет және құқық теориясы А. 2004
13. Жоламан К.Д., Мұхтарова А.Қ., Тәуекелов А.Н. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1998. 5-бет
14. Раушанбек Әбсаттаров., «Саясаттану және оның проблемалары», Алматы,2007 ж.
Жоспар
І Кіріспе
Саяси ғылым тарихы
ІІ Негізгі бөлім
Ежелгі Грекиямен Римдегі саяси идеялар
ІІІ Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе.
Кез келген ғылым сияқты саясаттанудың да өз тарихы бар. Саяси ғылымдық
білімнің элементтері ұзақ уақыт бойы жалпы философиялық, кейінірек
әлеуметтанулық, кұқықтықтеориялар шеңберінде қалыптасып
дамыды.Саясаттанудың тарихы болмайынша саясаттанудың да болмайтының айтуға
толық негіз бар. Оның қазіргі ілімдері мен теориялары өткен замандардағы
саяси ойлардың жаңа тарихи жағдайлардағы жалғасы ретінде дамуда. Ой салар
материалдар жинақталынбайынша жаңа саяси теориялардың пайда болуы мүмкін
емес.
Әрбір дәуір адамзат өмірінде өзіндік ерекше саяси мәселелерді қойып,
оларды өзінше шешті. Егерде ойша кейінге үңілетін болсақ, онда XXI ғасырга
бізбен бірге кірген көп түрлі шексіз саяси жүйелерді, ілімдерді,
бағыттарды, көзқарастарды керуге болады. Оларды дұрыс бағдарлау мен олардың
мәнің түсіну үшін төмендегідей белгілі бір методологиялық әдіс-тәсілдерді
басшылықка алу қажет: біріншіден, кез келген саяси ілім еріксіз "ойдан
шығарылған", кімнің болса да, тіптен кемеңгердің болса да ақыл-ойымен
табылған нәрсе емес, керісінше ол тарихтың қайсыбір кезеңінде өмірлік
жағдаймен қойылған қоғамдық практиканың қажеттілігінің сұрақтарына
қайтарылған жауап сияқты. Адамдардың саяси практикасы саяси теориялардың,
ілімдердің пайда болуы мен дамуының себепшісі болды және олардың
шыншылдығының және өміршеңдігінің басты өлшем-бірліктері болды. Өмірдегі
қайсыбір мәселелерге ғылыми негіздеме жасау үшін, теория немесе ілім жасау
үшін, сөйтіп саяси практикаға "жарық" жол салу үшін ойшыл сол практиканы
терең танып білуі қажет. Адамдарды ойландыратын сұрақтарды алдың ала кере
біліп, оларға теориялық негізделген жауаптар беруітиіс.Тек осындай
жағдайдағанатеория немесе ілім адамдарға, халыққа, қоғамға қызмет ететін
болады.
Екіншіден, саяси ілімдерде тікелей немесе жанама түрде болсада
қоғамдық топтардың, баска да әлеуметтік күштердің шоғырланған экономикалық
мүдделері көрінеді. Бұл экономикалық мүдделер оларды мемлекеттік биліктің
қорғауын қажетсінеді. Сондықтан саяси теориялар осындай қоғамдық саяси
жүйенің қажеттігін негіздеді, сол тұста үстемдік етуші, әлеуметтік
күштердің экономикалықмүдделерін жаксы қорғайтын мұндай мемлекеттік
құрылыстың заңдылығын дәлелдеді. Түптеп келгенде адамдардың экономикалық
мүдделері өмірге әкелген саяси теориялар немесе ілімдер осылайша қоғамның
экономикалық жүйесіне, оның әлеуметтік құрылымына кері ықпал етті. Кейбір
ірі державаларөзге елдердегі шикізат көздеріне, әртүрлі пайдалы қазбаларға
қол жеткізуге мүдделі болып, бұл аймақтарды өздерінің "ұлттық" мүдделері
зонасы (көбінесе осы державалардан мындаған шақырым жерлерде орналасқан)
деп жариялайды және мұны неше түрлі геосаяси теориялармен негіздеуге
тырысады.
Үшіншіден, саяси идеяларды білу, олардың қоғамдық процестегі рөлін
түсіну әртүрлі болды. Олар жағымды рөл атқарды, яғни әлеуметтік дамуға
ықпал етті немесе жағымсыз, тіпті реакциялық рөл атқарып қоғамның өрлеу
бағытында жылжуын тежеді. Бұл осы теорияларды жасаушы әлеуметтік күштердің
кандай екендігіне - алдыңғы қатарлы, прогресшіл немесе құрып бітіп бара
жатқан, тарихи сахнадан кетіп бара жатқан күштердін жактастарынабайланысты.
Бір сөзбен айтқанда, субъективтікфактор, яғни ғалымның, ойшылдың, саяси
көшбасшының позициясы әркашанда саяси ілімнің мәні мен мазмұныңа маңызды
ықпал еткен.
Төртіншіден, саяси ілімдердің дүние жүзілік тарихының өзіндік дамуының
ішкі логикасы бар. Әрбір ілім езінің "отаныңан" тәуелсіз, өткеннен қалған
саяси идеялармен және ұғымдармен тығыз байланыста пайда болып дамиды,
олардың кейбір ережелері мен қорытындыларына арқа сүйейді. Сонымен бірге
қайсыбір ойшылдардың көзқарастарын дүниежүзі саяси ойлар дамуы тұрғысынан
бағалап қана қоймай, осындай саяси көзқарастардың пайда болуына себепші
болған осы елде қалыптаскан ұлттық, тарихи жағдайлар позициясынан қарау
керек.
Саяси ілімдерді немесе теорияларды зертгеуге ұсынылған методологиялық әдіс-
тәсілдер олардың қоғамныңтоктаусыздамуындағы рөлін дұрыс бағалауға
мүмкіндік береді. Саяси ой - саяси өмірдің пайда болуымен, саяси
қатынастардың, институттардың қалыптасуымен дами бастайды.
Осымен байланысты, саяси ойлардыңтарихын оқып-білу қазіргі саяси
мәселелерді түсінуді жеңілдететінің атап өткім келеді. Саяси ғылым тарихын
қарастырғанда қоғамдық ой тарихының жалпы шеңберін белгілеуге, қайсыбір
дәуірдің көрнекті ойшылдарының аса маңызды идеяларын бөліп көрсетуге және
оның дамуының қайсыбір кезендеріндегі ерекшеліктерін атап өтуге тырысамын.
Ежелгі Грекия мен Римдегі саяси идеялар.
Саяси өмірді теориялық зерттеудің негіздерін алғашқылардың бірі болып
Сократ қалаған еді (б.д.д. 470-399 жж.). Ол жазба деректер қалдырған жоқ,
бірақ Платон мен Ксенофонт жеткізген оның ауызша әңгімелерінде, моральдық-
саяси философияның ірге тасы қаланғанды, оның айтарлықтай бөлігі құқық
туралы, саясат, мемлекет жөніңде пайымдауға арналған болатын. Сократ саяси
өмірді, оның көрінісіндегі бүкіл формаларын елестету, болжамдау және мифтер
денгейінде қарастырмай, белгілі бір категориялар жүйесінде таныған.
Сократтың теориялық ақылы оның саяси ғылымдар үшін маңызы аса құнды
қорытындылар жасауға дейін көтерілуіне мүмкіндік берді. Ол мемлекеттік
(полистік) өмірдін негізін заң құрайды деген қорытындыға келді. Оның
пікірінше, қоғамның тіршілік әрекетін қалыпты ұйымдастыру тек заңның
негізінде ғана мүмкін болады. Сократ дұрыс мемлекеттік құрылыс үшін
заңдардың бұлжымастығының қажеттігін мойындап қана қоймай, адамның заңға
мойын ұсынуын оның емірлік іс-әрекетінің басты өлшемі деп санаған.
Сократтың заңдылық пен әділеттілікті бір мағынада қолданған теориялық
позициясы оған мемлекеттік құрылыс пен басқарудың әртүрлі формаларын
топтастыру мен сипаттау үшін бастамашы нүкте қызметін атқарды. Егерде билік
халықтын еркіне және мемлекеттік заңдарға негізделсе, онда бұл патшалық
болады деп ұйғарды. Егер де билік заңның ырқында болмай, билеушінің
жетегінде кетсе, бұл тиранияға соқтырады. Сократ тиранияны заңсыздық,
бассыздық және зорлық-зомбылық режимі ретінде ұнатпады. Байлықтың билігін
Сократ плутократия деп атады және т.б.
Сократ мемлекетті басқару мәселесі бойынша да қызықты ойлар айтты.
Оның пікірінше, басқару қызметін табысты атқаруға тек білетіндер ғана
қабілетті, арнайы дайындығы бар адамдар ғана жарайды. Ол лауазымды
адамдарды жеребе негізінде тағайындау тәртібіне, яғни үміткерлердін кәсіби
дайындығы және баска да сапаларын есепке алмай тағайындай салу практикасына
колдау білдірмеді. Басқарушының жетік білмеуі ол үшін мемлекеттін құруының
синонимі еді, тирандық басқару режиміне кешу еді.
Сократ мемлекет заңдармен басқарылатын жақсы мемлекет ретінде
аристократиялық Спарта мен Критті есептеген, оның отаны Афина соларға
ұқсауы тиіс болды.
Оның өмірі мен саяси ілімдері замандастары мен шәкірттеріне үлкен әсер
етіп қана қоймай, одан кейінгі бүкіл философиялық-саяси ой тарихына
айтарлықтай ықпал жасады.
Ежелгі Грекияның саяси ойын Платон (б.д.Д. 427-347 ж.ж.) сапалы жана
деңгейге көтерді. Ол Сократтың дана ізбасарларының бірі болып қана қоймай,
сонымен бірге ұлы ойшыл да болды. Сократтын ыкпалы Платонның ертеректе
жазған енбектеріне ерекше әсер етті. Бұдан кейін оның көзқарастары
эволюииялық айтарлықтай өзгерістерге түсті. Платон ілімінің қысқаша түрдегі
мәні оның шынайы болмыс ретінде қоршаған ортаны қарастыруы емес, алуан
түрлі формада көрінетін саяси өмір емес, небір идеалды конструкииялар, ақыл
жететін идеялар әлеміне саяды.
Платон 30-дан астам философиялықдиалогтардың авторы. Платонның саяси
көқарастары оның "Мемлекет", "Саясат", "Заңдар" және басқа да енбектерінде
баяндалған. Платон саяси ғылымның "атасы" деп есептеледі.
Өздерінің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін, ойшылдың пікірінше,
адамдар бірлескен елді-мекен — мемлекетті (қоғамды) қажетсінеді. Мемлекет,
(Платонның пікірі бойынша, "мемлекет" және "қоғам" ұғымдары бір мағынада
айтылған) табиғи әлеуметтік қажеттіліктердін нәтижесінде пайда болады. Ол
тәртіпке колдау көрсету үшін, адамдарды сырткы жаулардан қорғау үшін қажет.
Мемлекет бақытты болу үшін оның жеке бір бөлігінің немесе ондағы тек
әлдекімдердің ғана бақытты болуы тиіс емес, - деп жазды Платон "Мемлекет"
атты еңбегінде, - ол үшін ол толығымен бақытты болуы тиіс.
Барлық азаматтар, Платонның пікірінше, оларды ол даналар (философтар)
күзетшілер және қол өнершілер мен шаруалар деп үш топқа бөлген, мемлекетті
қолдауы тиіс. Мемлекеттегі басқару ісін даналар (философтар), іске асыруы
керек. "Әзірге мемлекеттерге философтар патшалыққұрмайынша, — деп
жаздыойшыл, - ...мемлекет жамандықтан құтыла алмайды" .
Платон мемлекеттік биліктің формаларына сипаттама берді. Ол мұндай
биліктін дұрыс формалары монархия мен аристократия деп ұйғарды, ал
бұрмаланған формаларына - тимократияны, олигархияны, демократияны және
тиранияны жатқызды.
Платон қазіргі уақытка дейін әзінің құндылығын жоймаған көптеген
идеялар айтты. Бұның ең алдымен, құқықтық мемлекет идеясына қатысы бар.
Өзінің негізгі шығармаларының бірі "Заңдарда": "Мен заңдардың күші жоқ және
қайсы біреудің билігінде болған мемлекеттін жақын арада күйрейтінің көріп
тұрмын. Онда, заңның үкіметтерге үстемдік ететін жерінде, ал олар оның күлы
болған жерде, мен мемлекетті және мемлекеттерге тек Құдайлар ғана сыйға
тарта алатын бүкіл игіліктерді құтқаруды дұрыс керемін"', -дейді.
Платонның ойынша, билеушілер емес, заңдар үстемдік еткен мемлекет қана
кемелділікке таяу мемлекет. Бірінші жағдайда, яғни билеушілер заңнан жоғары
тұрған жағдайда, басқару тирандық сипат алады. Тирания, басқарудың ең нашар
формасы ретінде, ауыздықталмаған демократияның аркасында қалыптасып, халық
билігінен тобырдың билігіне айналады да заңмен бекітілген өз жолындағы
бүкіл шектеулерді жояды. Шектен асқан бостандықәз кезегінде шектен аскан
күлдыққа айналады. Тиран, Платонның пікірінше. халықтын мүдделерін
білдіруші және қорғаушы түрінде билікке кол жеткізеді. Мұндай халық
мүддесін "қорғаушы", - деп жазды Платон өзінің "Мемлекет" деген еңбегінде.
- алғашқы кезде "кіммен кездессе де күлімсірейді және бәрін құшағына алады,
өзін тиранмын деп айтпайды, жеке жене баршаға көптеген уәделер береді,
халықка және өзіне жакындарға жерді көптептаратады және бәріне қатысты
қайырымды және момын болып қылымсиды". Бұдан кейінгі уақытта ол түсін
кұбылтуды былай ысырып, өзінің жеке билігіне, зорлық-зомбылығына
негізделген диктаторлық басқару орнатады.
Платон идеалды мемлекеттік құрылыс идеясын ұсынып, негіздеді. Оның
пікірінше. мұндай мемлекетті дарынды, жақсы дайындығы бар, жоғарғы өнегелі
адамдарбасқаруы тиіс. Платонның мемлекеттуралы ілімінің негізгі пафосы
адамдарға қайсыбір денгейде өзінің идеалды мемлекет моделіне сәйкес ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І Кіріспе
Саяси ғылым тарихы
ІІ Негізгі бөлім
Ежелгі Грекиямен Римдегі саяси идеялар
ІІІ Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе.
Кез келген ғылым сияқты саясаттанудың да өз тарихы бар. Саяси ғылымдық
білімнің элементтері ұзақ уақыт бойы жалпы философиялық, кейінірек
әлеуметтанулық, кұқықтықтеориялар шеңберінде қалыптасып
дамыды.Саясаттанудың тарихы болмайынша саясаттанудың да болмайтының айтуға
толық негіз бар. Оның қазіргі ілімдері мен теориялары өткен замандардағы
саяси ойлардың жаңа тарихи жағдайлардағы жалғасы ретінде дамуда. Ой салар
материалдар жинақталынбайынша жаңа саяси теориялардың пайда болуы мүмкін
емес.
Әрбір дәуір адамзат өмірінде өзіндік ерекше саяси мәселелерді қойып,
оларды өзінше шешті. Егерде ойша кейінге үңілетін болсақ, онда XXI ғасырга
бізбен бірге кірген көп түрлі шексіз саяси жүйелерді, ілімдерді,
бағыттарды, көзқарастарды керуге болады. Оларды дұрыс бағдарлау мен олардың
мәнің түсіну үшін төмендегідей белгілі бір методологиялық әдіс-тәсілдерді
басшылықка алу қажет: біріншіден, кез келген саяси ілім еріксіз "ойдан
шығарылған", кімнің болса да, тіптен кемеңгердің болса да ақыл-ойымен
табылған нәрсе емес, керісінше ол тарихтың қайсыбір кезеңінде өмірлік
жағдаймен қойылған қоғамдық практиканың қажеттілігінің сұрақтарына
қайтарылған жауап сияқты. Адамдардың саяси практикасы саяси теориялардың,
ілімдердің пайда болуы мен дамуының себепшісі болды және олардың
шыншылдығының және өміршеңдігінің басты өлшем-бірліктері болды. Өмірдегі
қайсыбір мәселелерге ғылыми негіздеме жасау үшін, теория немесе ілім жасау
үшін, сөйтіп саяси практикаға "жарық" жол салу үшін ойшыл сол практиканы
терең танып білуі қажет. Адамдарды ойландыратын сұрақтарды алдың ала кере
біліп, оларға теориялық негізделген жауаптар беруітиіс.Тек осындай
жағдайдағанатеория немесе ілім адамдарға, халыққа, қоғамға қызмет ететін
болады.
Екіншіден, саяси ілімдерде тікелей немесе жанама түрде болсада
қоғамдық топтардың, баска да әлеуметтік күштердің шоғырланған экономикалық
мүдделері көрінеді. Бұл экономикалық мүдделер оларды мемлекеттік биліктің
қорғауын қажетсінеді. Сондықтан саяси теориялар осындай қоғамдық саяси
жүйенің қажеттігін негіздеді, сол тұста үстемдік етуші, әлеуметтік
күштердің экономикалықмүдделерін жаксы қорғайтын мұндай мемлекеттік
құрылыстың заңдылығын дәлелдеді. Түптеп келгенде адамдардың экономикалық
мүдделері өмірге әкелген саяси теориялар немесе ілімдер осылайша қоғамның
экономикалық жүйесіне, оның әлеуметтік құрылымына кері ықпал етті. Кейбір
ірі державаларөзге елдердегі шикізат көздеріне, әртүрлі пайдалы қазбаларға
қол жеткізуге мүдделі болып, бұл аймақтарды өздерінің "ұлттық" мүдделері
зонасы (көбінесе осы державалардан мындаған шақырым жерлерде орналасқан)
деп жариялайды және мұны неше түрлі геосаяси теориялармен негіздеуге
тырысады.
Үшіншіден, саяси идеяларды білу, олардың қоғамдық процестегі рөлін
түсіну әртүрлі болды. Олар жағымды рөл атқарды, яғни әлеуметтік дамуға
ықпал етті немесе жағымсыз, тіпті реакциялық рөл атқарып қоғамның өрлеу
бағытында жылжуын тежеді. Бұл осы теорияларды жасаушы әлеуметтік күштердің
кандай екендігіне - алдыңғы қатарлы, прогресшіл немесе құрып бітіп бара
жатқан, тарихи сахнадан кетіп бара жатқан күштердін жактастарынабайланысты.
Бір сөзбен айтқанда, субъективтікфактор, яғни ғалымның, ойшылдың, саяси
көшбасшының позициясы әркашанда саяси ілімнің мәні мен мазмұныңа маңызды
ықпал еткен.
Төртіншіден, саяси ілімдердің дүние жүзілік тарихының өзіндік дамуының
ішкі логикасы бар. Әрбір ілім езінің "отаныңан" тәуелсіз, өткеннен қалған
саяси идеялармен және ұғымдармен тығыз байланыста пайда болып дамиды,
олардың кейбір ережелері мен қорытындыларына арқа сүйейді. Сонымен бірге
қайсыбір ойшылдардың көзқарастарын дүниежүзі саяси ойлар дамуы тұрғысынан
бағалап қана қоймай, осындай саяси көзқарастардың пайда болуына себепші
болған осы елде қалыптаскан ұлттық, тарихи жағдайлар позициясынан қарау
керек.
Саяси ілімдерді немесе теорияларды зертгеуге ұсынылған методологиялық әдіс-
тәсілдер олардың қоғамныңтоктаусыздамуындағы рөлін дұрыс бағалауға
мүмкіндік береді. Саяси ой - саяси өмірдің пайда болуымен, саяси
қатынастардың, институттардың қалыптасуымен дами бастайды.
Осымен байланысты, саяси ойлардыңтарихын оқып-білу қазіргі саяси
мәселелерді түсінуді жеңілдететінің атап өткім келеді. Саяси ғылым тарихын
қарастырғанда қоғамдық ой тарихының жалпы шеңберін белгілеуге, қайсыбір
дәуірдің көрнекті ойшылдарының аса маңызды идеяларын бөліп көрсетуге және
оның дамуының қайсыбір кезендеріндегі ерекшеліктерін атап өтуге тырысамын.
Ежелгі Грекия мен Римдегі саяси идеялар.
Саяси өмірді теориялық зерттеудің негіздерін алғашқылардың бірі болып
Сократ қалаған еді (б.д.д. 470-399 жж.). Ол жазба деректер қалдырған жоқ,
бірақ Платон мен Ксенофонт жеткізген оның ауызша әңгімелерінде, моральдық-
саяси философияның ірге тасы қаланғанды, оның айтарлықтай бөлігі құқық
туралы, саясат, мемлекет жөніңде пайымдауға арналған болатын. Сократ саяси
өмірді, оның көрінісіндегі бүкіл формаларын елестету, болжамдау және мифтер
денгейінде қарастырмай, белгілі бір категориялар жүйесінде таныған.
Сократтың теориялық ақылы оның саяси ғылымдар үшін маңызы аса құнды
қорытындылар жасауға дейін көтерілуіне мүмкіндік берді. Ол мемлекеттік
(полистік) өмірдін негізін заң құрайды деген қорытындыға келді. Оның
пікірінше, қоғамның тіршілік әрекетін қалыпты ұйымдастыру тек заңның
негізінде ғана мүмкін болады. Сократ дұрыс мемлекеттік құрылыс үшін
заңдардың бұлжымастығының қажеттігін мойындап қана қоймай, адамның заңға
мойын ұсынуын оның емірлік іс-әрекетінің басты өлшемі деп санаған.
Сократтың заңдылық пен әділеттілікті бір мағынада қолданған теориялық
позициясы оған мемлекеттік құрылыс пен басқарудың әртүрлі формаларын
топтастыру мен сипаттау үшін бастамашы нүкте қызметін атқарды. Егерде билік
халықтын еркіне және мемлекеттік заңдарға негізделсе, онда бұл патшалық
болады деп ұйғарды. Егер де билік заңның ырқында болмай, билеушінің
жетегінде кетсе, бұл тиранияға соқтырады. Сократ тиранияны заңсыздық,
бассыздық және зорлық-зомбылық режимі ретінде ұнатпады. Байлықтың билігін
Сократ плутократия деп атады және т.б.
Сократ мемлекетті басқару мәселесі бойынша да қызықты ойлар айтты.
Оның пікірінше, басқару қызметін табысты атқаруға тек білетіндер ғана
қабілетті, арнайы дайындығы бар адамдар ғана жарайды. Ол лауазымды
адамдарды жеребе негізінде тағайындау тәртібіне, яғни үміткерлердін кәсіби
дайындығы және баска да сапаларын есепке алмай тағайындай салу практикасына
колдау білдірмеді. Басқарушының жетік білмеуі ол үшін мемлекеттін құруының
синонимі еді, тирандық басқару режиміне кешу еді.
Сократ мемлекет заңдармен басқарылатын жақсы мемлекет ретінде
аристократиялық Спарта мен Критті есептеген, оның отаны Афина соларға
ұқсауы тиіс болды.
Оның өмірі мен саяси ілімдері замандастары мен шәкірттеріне үлкен әсер
етіп қана қоймай, одан кейінгі бүкіл философиялық-саяси ой тарихына
айтарлықтай ықпал жасады.
Ежелгі Грекияның саяси ойын Платон (б.д.Д. 427-347 ж.ж.) сапалы жана
деңгейге көтерді. Ол Сократтың дана ізбасарларының бірі болып қана қоймай,
сонымен бірге ұлы ойшыл да болды. Сократтын ыкпалы Платонның ертеректе
жазған енбектеріне ерекше әсер етті. Бұдан кейін оның көзқарастары
эволюииялық айтарлықтай өзгерістерге түсті. Платон ілімінің қысқаша түрдегі
мәні оның шынайы болмыс ретінде қоршаған ортаны қарастыруы емес, алуан
түрлі формада көрінетін саяси өмір емес, небір идеалды конструкииялар, ақыл
жететін идеялар әлеміне саяды.
Платон 30-дан астам философиялықдиалогтардың авторы. Платонның саяси
көқарастары оның "Мемлекет", "Саясат", "Заңдар" және басқа да енбектерінде
баяндалған. Платон саяси ғылымның "атасы" деп есептеледі.
Өздерінің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін, ойшылдың пікірінше,
адамдар бірлескен елді-мекен — мемлекетті (қоғамды) қажетсінеді. Мемлекет,
(Платонның пікірі бойынша, "мемлекет" және "қоғам" ұғымдары бір мағынада
айтылған) табиғи әлеуметтік қажеттіліктердін нәтижесінде пайда болады. Ол
тәртіпке колдау көрсету үшін, адамдарды сырткы жаулардан қорғау үшін қажет.
Мемлекет бақытты болу үшін оның жеке бір бөлігінің немесе ондағы тек
әлдекімдердің ғана бақытты болуы тиіс емес, - деп жазды Платон "Мемлекет"
атты еңбегінде, - ол үшін ол толығымен бақытты болуы тиіс.
Барлық азаматтар, Платонның пікірінше, оларды ол даналар (философтар)
күзетшілер және қол өнершілер мен шаруалар деп үш топқа бөлген, мемлекетті
қолдауы тиіс. Мемлекеттегі басқару ісін даналар (философтар), іске асыруы
керек. "Әзірге мемлекеттерге философтар патшалыққұрмайынша, — деп
жаздыойшыл, - ...мемлекет жамандықтан құтыла алмайды" .
Платон мемлекеттік биліктің формаларына сипаттама берді. Ол мұндай
биліктін дұрыс формалары монархия мен аристократия деп ұйғарды, ал
бұрмаланған формаларына - тимократияны, олигархияны, демократияны және
тиранияны жатқызды.
Платон қазіргі уақытка дейін әзінің құндылығын жоймаған көптеген
идеялар айтты. Бұның ең алдымен, құқықтық мемлекет идеясына қатысы бар.
Өзінің негізгі шығармаларының бірі "Заңдарда": "Мен заңдардың күші жоқ және
қайсы біреудің билігінде болған мемлекеттін жақын арада күйрейтінің көріп
тұрмын. Онда, заңның үкіметтерге үстемдік ететін жерінде, ал олар оның күлы
болған жерде, мен мемлекетті және мемлекеттерге тек Құдайлар ғана сыйға
тарта алатын бүкіл игіліктерді құтқаруды дұрыс керемін"', -дейді.
Платонның ойынша, билеушілер емес, заңдар үстемдік еткен мемлекет қана
кемелділікке таяу мемлекет. Бірінші жағдайда, яғни билеушілер заңнан жоғары
тұрған жағдайда, басқару тирандық сипат алады. Тирания, басқарудың ең нашар
формасы ретінде, ауыздықталмаған демократияның аркасында қалыптасып, халық
билігінен тобырдың билігіне айналады да заңмен бекітілген өз жолындағы
бүкіл шектеулерді жояды. Шектен асқан бостандықәз кезегінде шектен аскан
күлдыққа айналады. Тиран, Платонның пікірінше. халықтын мүдделерін
білдіруші және қорғаушы түрінде билікке кол жеткізеді. Мұндай халық
мүддесін "қорғаушы", - деп жазды Платон өзінің "Мемлекет" деген еңбегінде.
- алғашқы кезде "кіммен кездессе де күлімсірейді және бәрін құшағына алады,
өзін тиранмын деп айтпайды, жеке жене баршаға көптеген уәделер береді,
халықка және өзіне жакындарға жерді көптептаратады және бәріне қатысты
қайырымды және момын болып қылымсиды". Бұдан кейінгі уақытта ол түсін
кұбылтуды былай ысырып, өзінің жеке билігіне, зорлық-зомбылығына
негізделген диктаторлық басқару орнатады.
Платон идеалды мемлекеттік құрылыс идеясын ұсынып, негіздеді. Оның
пікірінше. мұндай мемлекетті дарынды, жақсы дайындығы бар, жоғарғы өнегелі
адамдарбасқаруы тиіс. Платонның мемлекеттуралы ілімінің негізгі пафосы
адамдарға қайсыбір денгейде өзінің идеалды мемлекет моделіне сәйкес ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz