Орындалуға әмір етілген іс-әрекеттер

Кіріспе

Біздің қазақ халқы туа-бітісімен мүсылманшыддыққа өте жақын халық. Өйткені, кең жазира далада жат адамдарды өте сирек көру нөтижесінде томаға-түйық түрмыс-тіршілік ету ақкөңілділікке, мейірімділікке жетеледі. Бір-біріне қонақ екенін, бұл өмір мәңгі түрмайтынын ұғысқан ата-бабаларымыз ежелден-ақ исламдық талап-тілектерге жақын түрде іс-әрекеттерін, мінез-құлықтарын қалыптастырған. Ислам діні келіп таралғанда оны құптап, тез игеріп, қарсылық көрсетпегені осындай қасиеттерінен болса керек. Мүсылмандықтың негізі екі сенімнен: біріншісі — жалғыз Аллаға құлшылық етіп, тек соған ғана сыйыну, өзге Тәңірлердің жоқтығын мойындау; екіншісі - Мухаммед алейһиссалам Алла тарапынан құлдарына жіберілген пайғамбарлардың ең соңғы елшісі екендігіне сену. Яғни, Лә иллаһа илаа Алла, Мухаммаду Расул Алла" — деп, шын көңілмен кәлимаға тіл келтіру. Бүл кәлиманы әрбір адам жария түрде, көпшілік алдында айтса, онда мұсылмандық жолға кіргені больш есептеледі. Екі сенімге сенуді — Иман, ал сенушіні — момын дейді.
Біздің ата-бабаларымыз көне замандардан-ақ кейбір ғалымдар айтқандай отқа да, жұлдызға да не болмаса пүтқа да табынбаган, тек жалғыз Тәңіріге табыньш, оны Көкте тұрады деп санаған. Оған серік қоспаған, баласы бар демеген. Қальштасқан осы ой-нанымға исламдық Алла кереғар болмады. Нәтижеде, Алла Тәңіріні алмастырып, мүсылмандық жолды тез мойындауға себепші болды.
Бүрын да, кең далада көшіп-қонып, мал шаруашылығымен айналысқан ата-бабаларымыз мал соңыңда жүріп әлем тіршілігіне көз жіберіп, ойланып-толғанған. Өзінің қайдан келгенін (тегін), не үшін келгенін (мақсатын), қайда баратынын (болашағын) әрқайсысы ойлануға мәжбүр болған. Шетсіз-шексіз кең әлемдегі өз орнын іздеп, ақыл-ойға салып, бірден-бір дұрыс жол — Тәңірісін тапқан. Міне, осы Тәңірі бүкіл әлемді жаратушы деп ұққан. Барлық нәрсенің басы мен аяғы бар. Іс-әрекеттің пайдалысы мен зияны, жақсысы мен жаманы бар. Осыдан келіп: жақсы-жаман, ақ-қара, шындық-өтірік, күшті-әлсіз, үлкен-кіші, обал-сауап, өмір-өлім секілді қарама-қайшылықтарга жауап іздеп, оларды реттестіруді жөн көреді. Әйтпесе жақсылықтың кереғары өршіп, әлемдік жүйені быт-шыт етеріне көздерін жеткізеді. Осыдан келіп сенім пайда болады.
Әрине, сенімнің де дүрысы-бүрысы болары хақ. Көптеген халықтар секілді біздің ата-бабаларымыз, құдайға шүкір, дұрысын таңдапты.
Әлемдегі барлық нәрсенің бастауы бар. Солардың бір бөлшегі адамзат. Бұлар да туылады, өледі. Туылу мен өлу арасында тіршілік етуі тиіс. Оны қалайша, қай тұрғыда жүргізғені абзал? Әрине, адамгершілікке толы, әмбеге қолайлы, баршанын мақсат-мүддесіне сай жол таңдалады. Өйткені, мұндай қағида-ережелер туыңдаған кезде мемлекет, саясат дегендер болмаған. Бұл дәуір нағыз демократиялық сипаттарға толы кезең болатын.

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ
Біздің қазақ халқы туа-бітісімен мүсылманшыддыққа өте жақын халық.
Өйткені, кең жазира далада жат адамдарды өте сирек көру нөтижесінде томаға-
түйық түрмыс-тіршілік ету ақкөңілділікке, мейірімділікке жетеледі. Бір-
біріне қонақ екенін, бұл өмір мәңгі түрмайтынын ұғысқан ата-бабаларымыз
ежелден-ақ исламдық талап-тілектерге жақын түрде іс-әрекеттерін, мінез-
құлықтарын қалыптастырған. Ислам діні келіп таралғанда оны құптап, тез
игеріп, қарсылық көрсетпегені осындай қасиеттерінен болса керек.
Мүсылмандықтың негізі екі сенімнен: біріншісі — жалғыз Аллаға құлшылық
етіп, тек соған ғана сыйыну, өзге Тәңірлердің жоқтығын мойындау; екіншісі -
Мухаммед алейһиссалам Алла тарапынан құлдарына жіберілген пайғамбарлардың
ең соңғы елшісі екендігіне сену. Яғни, Лә иллаһа илаа Алла, Мухаммаду Расул
Алла" — деп, шын көңілмен кәлимаға тіл келтіру. Бүл кәлиманы әрбір адам
жария түрде, көпшілік алдында айтса, онда мұсылмандық жолға кіргені больш
есептеледі. Екі сенімге сенуді — Иман, ал сенушіні — момын дейді.
Біздің ата-бабаларымыз көне замандардан-ақ кейбір ғалымдар айтқандай
отқа да, жұлдызға да не болмаса пүтқа да табынбаган, тек жалғыз Тәңіріге
табыньш, оны Көкте тұрады деп санаған. Оған серік қоспаған, баласы бар
демеген. Қальштасқан осы ой-нанымға исламдық Алла кереғар болмады.
Нәтижеде, Алла Тәңіріні алмастырып, мүсылмандық жолды тез мойындауға
себепші болды.
Бүрын да, кең далада көшіп-қонып, мал шаруашылығымен айналысқан ата-
бабаларымыз мал соңыңда жүріп әлем тіршілігіне көз жіберіп, ойланып-
толғанған. Өзінің қайдан келгенін (тегін), не үшін келгенін (мақсатын),
қайда баратынын (болашағын) әрқайсысы ойлануға мәжбүр болған. Шетсіз-шексіз
кең әлемдегі өз орнын іздеп, ақыл-ойға салып, бірден-бір дұрыс жол —
Тәңірісін тапқан. Міне, осы Тәңірі бүкіл әлемді жаратушы деп ұққан. Барлық
нәрсенің басы мен аяғы бар. Іс-әрекеттің пайдалысы мен зияны, жақсысы мен
жаманы бар. Осыдан келіп: жақсы-жаман, ақ-қара, шындық-өтірік, күшті-әлсіз,
үлкен-кіші, обал-сауап, өмір-өлім секілді қарама-қайшылықтарга жауап іздеп,
оларды реттестіруді жөн көреді. Әйтпесе жақсылықтың кереғары өршіп, әлемдік
жүйені быт-шыт етеріне көздерін жеткізеді. Осыдан келіп сенім пайда болады.
Әрине, сенімнің де дүрысы-бүрысы болары хақ. Көптеген халықтар секілді
біздің ата-бабаларымыз, құдайға шүкір, дұрысын таңдапты.
Әлемдегі барлық нәрсенің бастауы бар. Солардың бір бөлшегі адамзат.
Бұлар да туылады, өледі. Туылу мен өлу арасында тіршілік етуі тиіс. Оны
қалайша, қай тұрғыда жүргізғені абзал? Әрине, адамгершілікке толы, әмбеге
қолайлы, баршанын мақсат-мүддесіне сай жол таңдалады. Өйткені, мұндай
қағида-ережелер туыңдаған кезде мемлекет, саясат дегендер болмаған. Бұл
дәуір нағыз демократиялық сипаттарға толы кезең болатын.

Ол алғашқы қауымдық құрылыс (сана-сезімі төменгі тобыр) ыдырап, рулық-
тайпалық одақ пайда болган заман еді. Сол рулық-тайпалық одақты әлемдегі
барлық халық бастарынан өткерді. Амал не, бәрі де (тек, біздің ата-
бабаларымыздан,басқалары) сол дәуірдегі жасалған қағида-ережелерін ұмытып,
адамды-адам қанау, таптық теңсіздік пен әлеуметгік жіктелу процесстеріне
күш берді. Нәтижеде әр түрлі тұрмыс формацияларын бастарынан кешіргені
даусыз. Осы ретте біздің ата-бабаларымыз басқа жұрт өткен жолдардан
өткенімен, алғашқы болмысын, оның қасиеттерін сақтап қалды. Ең бастысы
алғашқы үлгі — рулық-тайпалық жүйені — осы кезеңге жеткізіп отыр. Бұл
жүйемен бірге адамгершілікке толы ежелгі қасиеттер мен сипаттары ере келді.
Олар: жақын туыстасына үйленбеу, емең-герлік, құда түсіп қалыңмал беру,
туысқаңдық көмек, барымта, билік жөне т.б.
Ежелгі қальштасқан қағида-ережелер біз жоғарыда айтқан екі сенімге дөп
келді. Мүның басты мақсаты — адамның өзіне сенімді болуы, сол сеніммен өмір
сүру. Сенімі бар адамға сенуге болады. Сөйтіп, сенім "Алладан өзге Тәңірі
жоқтыгына сену, Мухаммед оның елшісі орі соңгы пайеамбары екендігіне сену
деп білуге болады. Мұхаммед алейһиссалам, мұсылмандықтың бұл кілтін кеңірек
түсіндірген, яғни: "омәнту биалаһи уо мәлоикатиһи уо кутубиһи уо расуяиһи
уэл йаумул ахири уол кддари, хайриһи у о шарриһи мин Аллаһ таъала уол баъсу
баъдаа маути хақкун. Әшһоду оа яө иллоһә иллә.Аляа уо ошһоду анна
Мухаммадан абдуһу уө 4 расудуһу". Мөні: "Мен Алланың бірлігіне,
періштелеріне, кітаптарына, пацгамбарларына, жақсылық пен жамандық Алланың
жаратуымен^болатынына, өлгеннен кейін қайта тірілетініне (акирет күніне).
сенемін". Бұл 6 ереже иманның негізіне жатады. Аллаға қулшылық ету осы 6
ережеден басталады. Біз бүл арада , қүлшылық пен табынушылықтың ара жігін
айта кеткелі отырмыз. '
Өйткені, табынушылық күпірлікке яғни күнәға Құлшылық етудің
мәнін терең түсіну үшін оның қарамай жағын да әбден білгеніміз мақүл. Әрбір
мүсьшман үшін я басқа нәрсені телу, Аллаға оны пара-пар ету барып

Алла тағала жоққа табынушылық күнөсінен басқа кешіруі мүмкін,
Құранда: Шындыгында Алла өзіне жасаушшарды кешіре алмайды, бірақ
кімді қаіаса, оның мүнан, кішірек кунөларын кешіреді. Өйткені,
кімде-кім Аллага серис жасаса, әрине, онда ол тіпті алжасқандардың
алжасканы болады (4:116).

Әрбір жіберілген пайғамбарлар адамдарды осыдан сақғануға үндеді.
Өканішке орай, адамдар отқа табынды, Аллаға серік жасады. Тіпті өлген
пайғамбарларды, ата-бабаларын дәріптеп, оларға Тәңірілік қасиет бере
бастады. Бұлардың ешқайсысы ешуақытта жарылқаушы құдай бола алмайды.
алейһиссаламның ең жақын достарының бірі ибн Аббас табынушылықтың мәнісін
былайша түсіндіреді: "Нуһ пайгал дың қауымы табынган барлық путтар кейіннен
арабтардың қурметіне ие болган.

Өйткені, ол путтар өуелі Нуһ халқының иман келтірген адамдарының
есімдері болып, олар өлгеннен соң шайтан жолдан азгырып, соның нәтижесінде
адамдар қолдан пут жасап алады; бурын ол адамдар к,ай жерде отырса, сонда
отыреызып, өрі сол иман келтірген адамдардың есімдерімен путтарын атады".
Қасиетті Құран мүндай табынушылық түрін қатаң айыптап, оның құр сандырақ
екенін әшкерелейді: "Сендер әл-Латты, еа-Уззуді және ушінші "Төңір" Манатты
көрдіңдер ме? (Лат, Уззу, Манат исламға дейінгі арабтардың құдайға теңеген
пұттарының аттары — авторлар). Қалайша сендердікі ер, ал оныкі — әйел
болады? Олай болса, бұл еділеттілікке жатпайды. Олар — сендер және ата-
бабаларың қосылып, өздерің ойдан шыгарган жай есімдер ғана. Өйткені, Алла
бул жөнінде ешқандай да нышан жібергені жоқ. Олар өз көнілдері бейімдеген
болжамдарына иек артады. Ал оларга жаратушы ие тарапынан басшылық етуші
(Қуран) тусті гой" (53:19-23). Бұл аяттар бұрынғы қауымдардың өлген, не
тірі адамдарына төңірілік қасиет бергенін сөз ете отырып, кез келген пұт,
мейлі кім болса (есімі) ол болсын, ешуақьпта да жарылқаушы Құдай бола
алмайтындығын ескертеді. Сондықтан да Ибраһим пайғамбар: "О, жаратушы кім
Бұл қалаушының хауіпсіз етіп, мені және ұрпақтарымды путқа табынушылықтан
сақта! О, жаратушы ием! Өйткені, олар көп адамдарды жолдан азғырды"( 14:35-
36) - деп, текке жалбарынбаған. Христиандардың Исаның және Мариямның суреті
деп, алдарына қоюлары да осыған жетелейді. Тіпті, өзіміздің қазақтар да
әулиелі орындарға барьш, соларға жалбарынып, табынады. Бүлардың бәрі дұрыс
емес. Дінсіз, надан халықтар күнге, айға, жүлдыздарға табынады. Бұларға
табыну да соқыр надандықтың қөрінісі. Қүранда: "Оның (Алланың) нышандары —
жарық пен қараңгы, күн мен ай. Кун мен
айға табынбаңдар, егер құлшылық етіп, құрмет етсеңдер, оларды жасаған
Аллаға гана құлшылық етіңдер" (41:37) — деп, ашық жазылған.
Абыздар мен әулие-әнбиелерге табыну, тіпті діндар көсемдері мен
шіркеулерін қасиеттеп, құдайға теңестіруге бару нағыз купірлікке, Аллаға
серік қосуға алып барады. Христиан дініндегідей күнәсіз Папа исламда жоқ.
Ондайлар Алла мен адамдар арасына араша түсе алмайды. Өйткені, бәрін естіп,
білуші Алла арада жүретін ондай делдалдарға зәру емес. Нағыз мүсылмандар
тек Алладан ғана жарылқау тілеп, араша күтуі, ешкімге, ешқандай өзге күшке,
жеке адамдарға жалбарынбауы тиіс. Өйткені, мүсылмандық қағида бойынша
пайғамбарлар да, әулиелер де немесе қаһармандар да ешкімге, ешқашан арашашы
бола алмайды: Ең сүйікті қүлына, әрі пайгамбары Мұхаммедке Алла тағала:
"Айт, мен елшілер арасындагы ерекшесі емеспін әрі менімен де, сендермен де
не болатынын білмеймін. Мен бар болғаны өзіме аян етілгенімен ғана жүремін,
мен тек айқын жақсылыққа шақырушымын" (46:9) -деп, айтқызуында үлкен мән
жатыр.

Мүны қаңдастарымыз әсте естен шығармағаны жақсы. Өкінішке орай,
қабірстандарда сурет іліп қою, мүсіндерін жасау жиі кездесуде. Тіпті атақты
батыр, әулие адамдар жерленген жерлерге барып, табыну жиілеп барады.
Мұхаммед пайғамбарымыз қабірлерге табынудың салдары қиын екенін ескерткен
болатын. Айша мен Абдолла (екеуіне де Алла разы болсын) айтыпты:
"Алланың елшісі өлгелі жатқан кезде бетін жапқышпен буркемеледі де,
қайта ашып былай деді: "Иудеилер мен христиандарды қарғыс атсын! Өйткені,
олар өз пайгамбарларының қабірін құлшылық етіп, табынатын мекен-жайга
айналдырды" (Бұхари жөне Мүсілім).
Бірде пайғамбарымыз қасында отырғандарға табынушылықтың қалайша күшейе
түсетінін түсіндіріпті. "Әуелі, - депті пай-ғамбар, — бул іс жақсы ниетпен
басталады. Мысалы, ел-журт қурметті адамдыеске алып туру ушін қабір басына
белгі орнатады. Кейін, бірте-бірте уақыт озган сайын, ол адамды басқалар
жарты қүдайдай көрігі. қарайды. Ең соңында оны қүдірет иесіне дейін
көтереді". ТТТындыгана келеек, әулиелер (Ходжа Ахмед Йассауи, Арыстанбаб,
.Бскет, Шашты Әзиз жене т.б) біздер ушін жарты кұдайга айнальіп, зиярат
етушілер солардан жәрдем сүрап, жалбарынатын брлып жүр.
Сондай-ақ бір сақтанатын жайт, жалган пайғамбарлардың шығуы. Тіпті
Мүхаммед алейһиссаламның тірі кезінде Йеменнен Мусайлим дегсн жалған
пайгамбар шығып, зінәқорлық пен арақты адал деи жариялап, өзін пайгамбармын
деген Сежак деген әйелмен онащада кездесіп, оның беташар көрімдігіне "таңғы
Памдат намазы мен кешкі Қүптан намаздарын оқымауға бола-
А.1
ды" деген. Сол секілді Тулайх бин Хуайлит, Абқала бин өздерін
пайғамбармын деп жариялаған. Олардың бөріне дер кезінде соққы беріліп, адцы
алынған болатын. Амал не, біздің заманымызда да жалған пайғамбарлар
жетерлік. Мысалы; Ахмадийлер тобын алайық. Оның көсемі Мирза Рулам
Кадиани (1835-1908) Қүранды басқа діндермен жаңа дін жасауга ұрьшған.
Қажылықты Мекке қаласына жасамай, Пенжабтағы Кадиан мен Кашмирдегі
жасауға шақырады. Өзін соңғы пайғамбар ретінде Оның жолын қуушылар Америка,
Батыс Еуропада хат Олардың іс-өрекеттеріне мұсылман елдері тыйым салған.
Өкінішке орай, бүл ағымның өкілдері қазір Қазақстан Республикасында өз
уағызын еркін таратып жүр.
Мерзімді баспасездерде кейінгі кезде атақты адамдарымызды пайғамбарға
теңеу (мысалы, үш биіміз: Теле, Қазыбек және Әйтекені) дәстүрге айналып
бара жатыр. Әрине, мүның бөрі дүрыс емес. Біздің ата-бабаларымыз мүндай
күпірлік істен өр-дайым сақ болған.
Ал, Алладан өзге Төңірі жоқтығына сенген мұсылман баласы ислам діні
бағыттаған жолдан ауытқымауы тиіс. Оны сүйген пенделері есіл-дерті Аллада
болып, Алла жаратқан нөрселерді дс жақсы көреді. Олар жамандықтан көңілін,
тілін тыйып, мінез-қүлқын адамгершілікке сәйкес келмейтін іс-өрекеттерден
сақтайды. Бүкіл адамзат баласын тең көріп, адам баласьша игі істерді ғана
істейді. Періштедей таза, пәк болуға тырысады. Оның бөрін Алла тағала
тарапынан 100 бетке (10 беті - Адам Атаға, 50 беті - Шиске, 30 беті -
Ыдырысқа, 10 беті Ибраһим алейһис-саламдарға) жөне 4 йтапқа (Төурат -
Мүсаға, Зөбур — Дөуіткс, Інжіл - Исаға жөне Құран — Мүхаммед
алейһиссаламға) түскен жазбалардан оқып үйренеді. Әсіресе, Қүран ең соңғы
кітап болғандықтан, әрі барлық адамзат баласына арналғандықган, бір ұлтқа
(арабтарға) ғана төн емес, барлық адам баласына ортақ. Оның кесім-заңдары
мүлдем өзгермейді, әрі барлық дөуірге, мемлекеттік қүрылысына қарамай, сай
келеді.
Әрбір мүсылман сол секілді қиямет күні туып, адам баласы іс-теген іс-
өрекетіне жауап беретінін, тағдырын Алла тағала алдын-ала белгілегенімен,
оның жақсылық немесе жамандық істеу не істемеу еркін Алла адамның өзіне
қалдырғанын білуі тиіс.
Ал күнделікті істелшетін іс-әрекет тағдырға жатпайды. Сондықтан — Алла
тағала тағдырымды алдын-ала белгілеп қойған, жақсы-жаман, мұсылман-көпір
болуым Алладан, — деп, тағдырдан көру дұрыс емес. Тағдырда иманды-имансыз
болу жазылмаған. Ол әр адамның өз қолына, өз еркіне берілген. Әркім
бір істі бастар алдында ниет етуі тиіс. Сол ниет арқылы іс-әрекеттер
жүзеге асырылады. Сонда әрбір іс-әрекетті істететін Алла тағала емес, ниет
болып шығады. Ниетің жақсы болса, жақсы іс-әрекет, арам болса қылмыстық іс-
әрекет жасайсың. Мұны естен шығармағанымыз абзал.
Ақыр заман болып, тірі тіршілік түгел өлгеннен соң қиямет-қайым болып,
өркім Алла алдында есеп беруге жиналады. Сол арада ақ-қара анықталып,
істеген іс-әрекеттеріне тіпті сөйлеген сөздеріне лайықты жазасы беріледі.
Жақсы іс-әрекет істегеңдер пейішке, ал жамандары — тозаққа жіберіледі. Алла
тағала бәрімізді тозақ отымай сақтасьн!
Осы айтылған талаптарды игерген әрбір адам өзін мұсылманмын деп санай
алады. Мұсылмандық сенімде екенсің, өзінді сондай, пәктендіре түсетін 5
парызды орындауың қажет. Олар: калимеге тіл келтіру (оны жоғарыда айттық),
намаз оқу, зекет беруі ораза ұстау және шамасы жетсе қажылыққа бару. Бұл
міндеттерді көмелетке жеткен, ақыл-есі бүтін, денсаулығы көтеретін
мүсылмандарға орындау міндеттеледі. Оны парыз дейміз. Сонымен парыз — Алла
тарапынан міндеттелген іс-әрекеттер, ал суннат — Мүхаммед алейһиссалам
тарапынан істелінген, айтылған, көрсетілген іс-әрекеттер. Бұл іс-
ерекеттерді суннат дейміз.
Бүларды гибадат деп атайды. Ғибадат іс-әрекеттер тек Алла үшін жөне
тек Алла өмірі болғандығы үшін істелінеді. Өйткені, Алладан өзге Тәңірі
жоқ. Рибадат істер Алла қалай өмір еткен болса, солай істелінеді,
азайтылмайды не көбейтілмейді, өзгертілмейді. Ғибадатсыз иман ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.