Кәсіпкерліктің нарық жағдайындағы дамуының теориялық аспектілері
Кірісп嬬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
І тарау Кәсіпкерліктің нарық жағдайындағы дамуының теориялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1. Кәсіпкерліктің мәні және маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Кәсіпкерліктің экономикалық негізі және түрлері ... ... ... ... ... .9
ІІ тарау Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті дамыту және жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.1. Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау жолдарын дамыту ... ... ... ... 14
2.2. Республикадағы кәсіпкерлікті дамыту шараларын жетілдіру...19
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
І тарау Кәсіпкерліктің нарық жағдайындағы дамуының теориялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1. Кәсіпкерліктің мәні және маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Кәсіпкерліктің экономикалық негізі және түрлері ... ... ... ... ... .9
ІІ тарау Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті дамыту және жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.1. Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау жолдарын дамыту ... ... ... ... 14
2.2. Республикадағы кәсіпкерлікті дамыту шараларын жетілдіру...19
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
Еліміз экономикалық дамудың жаңа кезеңіне көшті. Көптеген өндірістік салаларда экономикалық дамулар байқалып, Отандық нарықта өз тауар өндірушілеріміздің өкілдерінің үлесі артып келеді. Қазіргі уақытта еліміз халықаралық нарықтарға шығуға талпыныстар жасап, Бүкіл әлемдік сауда ұйымына кіруге ден қойып отыр.
Сонымен қатар Отандық нарықта импорттық тауарларын қорғау, халықаралық тұтыну нарығында үлкен сұранысқа ие болатын өнімдер шығару мәселелері күн тәртібінде тұр. Міне, осының барлығы да еліміздегі өндірістік кәсіпорынға ішкі және сыртқы нарықтарды игеруге бағытталған тауарлық стратегиясын қалыптастыруды жаңа мүмкіндіктерді іздестіруді қажет етеді. Бұл мәселелер өнімнің сапасын арттыру арқылы, кәсіпкерліктің бәсекеге қабілетті өнімді қалыптастыру арқылы және де өнімнің жаңа түрлерін шығару арқылы шешімін табуы тиіс. Аталған мәселе, мемлекеттің негізгі стратегияларымен бағдарламаларында айтылып жүр. Мәселен, Президенттің Қазақстан халқына жолдаған сөзінде төмендегі жағдайларға назар аудару керектігін ескертті: “Экономика біздің дамуымыздың басты басымдығы, ал экономикалық өсімнің барынша жоғары қарқынына қол жеткізу – негізгі міндетіміз болып қала береді.”
Біз бұған өз экономикамыздың кәсіпкерлікті дамыту арқылы елімізді дамытудың 2010 жылға дейінгі жоспарына сәйкес қол жеткіземіз. Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың қолайлы жағдайында емес, кәсіпкерлермен қатаң күресте қол жеткізілетіні баршаға мәлім. Бұл ретте мемлекеттік қолдаудың оңтайлы рөлі, бір жағынан экономиканы барынша ырықтандырып, оның ашықтығына қол жеткізуде, екінші жағынан – инфрақұрылымда жасау және белді салаларды дамытуға жеке меншік секторды тарту жөнінде белсене жұмыс жүргізуде деп білемін.
Сонымен қатар Отандық нарықта импорттық тауарларын қорғау, халықаралық тұтыну нарығында үлкен сұранысқа ие болатын өнімдер шығару мәселелері күн тәртібінде тұр. Міне, осының барлығы да еліміздегі өндірістік кәсіпорынға ішкі және сыртқы нарықтарды игеруге бағытталған тауарлық стратегиясын қалыптастыруды жаңа мүмкіндіктерді іздестіруді қажет етеді. Бұл мәселелер өнімнің сапасын арттыру арқылы, кәсіпкерліктің бәсекеге қабілетті өнімді қалыптастыру арқылы және де өнімнің жаңа түрлерін шығару арқылы шешімін табуы тиіс. Аталған мәселе, мемлекеттің негізгі стратегияларымен бағдарламаларында айтылып жүр. Мәселен, Президенттің Қазақстан халқына жолдаған сөзінде төмендегі жағдайларға назар аудару керектігін ескертті: “Экономика біздің дамуымыздың басты басымдығы, ал экономикалық өсімнің барынша жоғары қарқынына қол жеткізу – негізгі міндетіміз болып қала береді.”
Біз бұған өз экономикамыздың кәсіпкерлікті дамыту арқылы елімізді дамытудың 2010 жылға дейінгі жоспарына сәйкес қол жеткіземіз. Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың қолайлы жағдайында емес, кәсіпкерлермен қатаң күресте қол жеткізілетіні баршаға мәлім. Бұл ретте мемлекеттік қолдаудың оңтайлы рөлі, бір жағынан экономиканы барынша ырықтандырып, оның ашықтығына қол жеткізуде, екінші жағынан – инфрақұрылымда жасау және белді салаларды дамытуға жеке меншік секторды тарту жөнінде белсене жұмыс жүргізуде деп білемін.
1. Қазақстан 2030.Ұзақ мерзімді даму бағдарламасы.
2. Послание от 4 апреля 2003г “От направления внутрений и внешний политики на 2004г”.
3. Долгосрочная стратегия развития экономики и размещения пройзводственный сил в Казвхстане.
4. Дуйсенбаев К.Ш. “Анализ финансового положения предприятия”,Алматы 1998г.282 стр.
5. Крылов Э.И. “Анализ эффективности инвестиционной и инновационной деятельности предприятия”,Москва 2001г.211-214 стр.
6. Сергеев И.В. ”Экономи предприятия”,Москва 1999г.293 стр.
7. Шеремет В.В. “Анализ финансово – хозяйственной деятельности”,Москва 1996г. 115 стр.
8. Сейтказиева А.М.,Байкадамова А.Б.,Сариева Ж.А. “Инвестиционная деятельность предприятия”,Алматы экономика 1999г.215 стр.
9. Статистический сборник Казахстана 1991-2001г.г.
10. Есентугелов А.”Долгосрочное стратегия развития экономики и
размещение производственных сил в Казахстане”,Аль-пары
2000г.№6. 3 стр.
11. Назарбаев Н.участнакам международной конференции “наука
третьего тысячалетия” Каз.Правда 2000г 11 мая.
12. Программа поддержки и развития малого предпринимательства по городу Алматы на 2001-2002 г.г.,Аль-Пари 2001.№1,57 стр.№2,67
2. Послание от 4 апреля 2003г “От направления внутрений и внешний политики на 2004г”.
3. Долгосрочная стратегия развития экономики и размещения пройзводственный сил в Казвхстане.
4. Дуйсенбаев К.Ш. “Анализ финансового положения предприятия”,Алматы 1998г.282 стр.
5. Крылов Э.И. “Анализ эффективности инвестиционной и инновационной деятельности предприятия”,Москва 2001г.211-214 стр.
6. Сергеев И.В. ”Экономи предприятия”,Москва 1999г.293 стр.
7. Шеремет В.В. “Анализ финансово – хозяйственной деятельности”,Москва 1996г. 115 стр.
8. Сейтказиева А.М.,Байкадамова А.Б.,Сариева Ж.А. “Инвестиционная деятельность предприятия”,Алматы экономика 1999г.215 стр.
9. Статистический сборник Казахстана 1991-2001г.г.
10. Есентугелов А.”Долгосрочное стратегия развития экономики и
размещение производственных сил в Казахстане”,Аль-пары
2000г.№6. 3 стр.
11. Назарбаев Н.участнакам международной конференции “наука
третьего тысячалетия” Каз.Правда 2000г 11 мая.
12. Программа поддержки и развития малого предпринимательства по городу Алматы на 2001-2002 г.г.,Аль-Пари 2001.№1,57 стр.№2,67
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..2
І тарау Кәсіпкерліктің нарық жағдайындағы дамуының теориялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..5
1.1. Кәсіпкерліктің мәні және
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...5
1.2. Кәсіпкерліктің экономикалық негізі және түрлері ... ... ... ... ... .9
ІІ тарау Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті дамыту және жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
4
2.1. Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау жолдарын дамыту ... ... ... ... 14
2.2. Республикадағы кәсіпкерлікті дамыту шараларын жетілдіру...19
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..24
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
Кіріспе
Еліміз экономикалық дамудың жаңа кезеңіне көшті. Көптеген өндірістік
салаларда экономикалық дамулар байқалып, Отандық нарықта өз тауар
өндірушілеріміздің өкілдерінің үлесі артып келеді. Қазіргі уақытта еліміз
халықаралық нарықтарға шығуға талпыныстар жасап, Бүкіл әлемдік сауда
ұйымына кіруге ден қойып отыр.
Сонымен қатар Отандық нарықта импорттық тауарларын қорғау,
халықаралық тұтыну нарығында үлкен сұранысқа ие болатын өнімдер шығару
мәселелері күн тәртібінде тұр. Міне, осының барлығы да еліміздегі
өндірістік кәсіпорынға ішкі және сыртқы нарықтарды игеруге бағытталған
тауарлық стратегиясын қалыптастыруды жаңа мүмкіндіктерді іздестіруді қажет
етеді. Бұл мәселелер өнімнің сапасын арттыру арқылы, кәсіпкерліктің
бәсекеге қабілетті өнімді қалыптастыру арқылы және де өнімнің жаңа түрлерін
шығару арқылы шешімін табуы тиіс. Аталған мәселе, мемлекеттің негізгі
стратегияларымен бағдарламаларында айтылып жүр. Мәселен, Президенттің
Қазақстан халқына жолдаған сөзінде төмендегі жағдайларға назар аудару
керектігін ескертті: “Экономика біздің дамуымыздың басты басымдығы, ал
экономикалық өсімнің барынша жоғары қарқынына қол жеткізу – негізгі
міндетіміз болып қала береді.”
Біз бұған өз экономикамыздың кәсіпкерлікті дамыту арқылы елімізді
дамытудың 2010 жылға дейінгі жоспарына сәйкес қол жеткіземіз. Кәсіпкерлікті
мемлекеттік қолдаудың қолайлы жағдайында емес, кәсіпкерлермен қатаң күресте
қол жеткізілетіні баршаға мәлім. Бұл ретте мемлекеттік қолдаудың оңтайлы
рөлі, бір жағынан экономиканы барынша ырықтандырып, оның ашықтығына қол
жеткізуде, екінші жағынан – инфрақұрылымда жасау және белді салаларды
дамытуға жеке меншік секторды тарту жөнінде белсене жұмыс жүргізуде деп
білемін.
Қазақстан Республикасының ашық нарықтық экономикаға өту жағдайларында
ішкі және сыртқы нарықта кәсіпкер үшін күрес шын мәнінде бәсекеге қабілетті
тауарлар жасауды және көптеп өндіруді талап етеді. Осыған байланысты
бәсекеге қабілетті тауарларды және оларды өндіруге жұмсалатын шығындардың
экономикалық жағынан тиімді деңгейлерін іздестіру мәселесі (проблемасы)
туындайды. Бұл міндеттің одағай шешілуі көп жағдайда кез-келген кәсіпорынды
тұтас алғанда, Республикалық экономикалық және әлеуметтік өміріне
байланысты. Курстық жұмысымның тақырыбы көкейкесті болатыны сондықтан.
Алайда, кейбір кәсіпкерлердің дүние жүзілік нарыққа шығуға мүмкіндігі жоқ,
сондықтан кәсіпкерлердің негізгі мақсаты ішкі нарыққа жаңа технологияларды
енгізу жолымен бәсекеге қабілетті өнім шығару болып табылады. Бүгінгі
күннің өзекті мәселесі, міне, осы!
Осыған байланысты курстық жұмысымның мақсаты – кәсіпкерлікті дамыту
жолдарын ұсыну, оның жүзеге асу ерекшеліктерін ашу.
І тарау. Кәсіпкерліктің нарық жағдайындағы дамуының теориялық
аспектілері.
1.1. Кәсіркерліктің мәні және маңызы.
Кәсіпкерлік екі мағанада пайдаланылады:
1)белгілі бір істің түрі;
2)сол әспен шұғылданатын нақтылы қоғамдық тап;
Кәсіпкерлік дегеніміз – белгілі бір істі істей білу. Іс істеу
адамның белсеңділігі және іскерлігі. Белсеңділік және іскерлік –
адамның еркін өмір сүруі.
Экономикалық белсеңділік – бұл барлық энергетикалық процесс тауар
өндірісімен айырбас арқылы пайда табумен байланысты. Өндірісте,
айырбаста шектелген белсеңділігі емес, адамдардың жан-жақты
белсеңділігін (іскерлігін) талап етеді. Сондықтан экономикалық
белсеңділік, іскерлік еріксіз немесе еркін болуы керек.
Кәсіпкерлік – ежелден келе жатқан адамдардың іскерлік белсеңділігі,
қабілеті. Ал оның даму орта ғасырдан басталды: көпестер,
саудагерлер, қол өнер қызметкерлері. Кәсіпкерлердің алғашқы дамуында
кәсіпкер құрал жабдықтарға иелік ете отырып, өздері сол кәсіпорынды
қолдап жұмыс істеген. Бұл тауарлы өндірістің бастапқы жабайы түрі.
XYI ғасырдың ортасынан бастап акционерлік капитал пайда болды,
акционерлік қоғамдар құрыла бастады. Мысалы, 1554 жылы Англия сауда
компаниясы, 1660 жылы Ост - Индия сауда компаниясы. XYII ғасырдың
аяғында акционерлік банктер іске қосылды.
Ресейде, Қазақстанда кәсіпкерлік ерте заманнан келеді.
Қазақстанның көшпелі шаруашылық жағдайында кәсіпкерлік еркін дамыған
жоқ. Ресейде Петр І патшалық ету кезеңінде кәсіпкерлік ерекше
дамыды, бірақ крепостной қоғам тежеді. Капитализмнің дамуымен
кәсіпкерлікте дамыды 1861 жылғы реформадан кейін темір жол құрылысы,
ауыр өнеркәсіп салалары орын алды.
Кәсіпкерліктің субъектісі – жеке адамдар, сонымен бірге, заңды
тұлғалар, біріккен серіктестіктер (партнерлер): арендалық ұжым, ашық
және жабық акционерлік қоғамдар, шапуашылық ассоциациялары, әртүрлі
бірлестіктер (корпорациялар).
Кәсіпкерліктің ерекшеліктері:
• Дербестік және тәуелсіздік:
• Экономикалық ынталылық:
• Шаруашылық тәуекел және жеке жауапкершілік:
• Жаңашылдық.
Алдымен батыс елдерінің кәсіпкерліктің маңызын анықтау жолдары
туралы айтайық .Мысалы: американ ғалымдарының түсінігінше кәсіпкерлік
– ол түрлі батыл қиын да мәнді проектерді іске асыру қызметінің
түрі.
Кәсіпкерлік – ол азаматтардың өз тәуекелділіктерімен және өз
жауапкершілігімен атқаратын тәуекелді іс түрі кәсіпкерлік жаңа бір
нәрсе ойлап табуға және қолда барды жақсартуға ұмытылысымен
дәрәптеледі. Ол динамизим инициатива, қоғамда көптеген қызықты
идяларды шындыққа айналдыратын потенциал жол ашады .
Батыс елдерде осы заманғы кәсіпкерлік ерекше коваторлық,
антибюрократиялық шаруашылық ету стилі ретінде мінезделеді ,
иновацияарға үйрену қызықтыра және алға қойған мақсаттарды шешуде
түрлі тауар ресустарын пайдалана білу негізінде жасалады. Біздінше
мұндай шешім тобіздің елімізде кәсіпкерліктің дамуына маңызды орын
алады. Бірақ кәсіпкерлік өз ісін ашып, оны дамытуға ресус көздерін
іздестіру қазіргі заңдар негізінде болуы керектігін атап өткен жөн.
Американ ғалымы Р.С. Ронстадтаның пайымдауынша кәсіпкерлік – ол
байлықты өсірудің дамымалы үрдісі. Байлық өз ақшасымен, мүлкімен,
карьерасымен тәуекелділікке баратын өз ісін ашуда уақыт аямайтын
тұтынушыларға жаңа қызмет пен тауар ұсынатын адамдармен жасалады.
Бұл тауар немесе кызмет міндетті түрде, жаңа: бастысы кәсіпкерге
керегінше күш жүгер, қаражат жұмсап, ол тауарға жаңа сапа беріп
оның құндылығын көтеруі керек.
Өз кезектерінде американ ғалымдары Р.Хеуреч мен М.Питерс
кәсіпкерліктің барлық типін қамтитын ең кең анықтама береді:
Кәсіпкерлік – ол бағалы қасиеті бар жаңа бір нәрсені жасау
процессі: ол өзіне қаржылық, морльдық және әлеуметтік жауапкершілікті
алып күш пен уақыт сыйымды процесс көздеген мақсат орындалған
жағдайда өзіндік қанағаттандырушылық пен ақшалай табыс әкелетін
процесс. Авторлар оны былай жалғастырады. Өз ісін басталуды шешкен
адам өмірі үміт пен қоғамға, қажымас кайрат пен еңбексүйгіштік
қасиеті бар.
Бұдан былай да көптеген экономист ғалымдар көптеген
оқулықтарда кәсіпкерлікке түрлі анықтама беріп, оның құбылыстары мен
қасиеттерін зерттеуде.
Кәсіпкерлік – ол кәсіпорын иеленушілерінің инновациялық мінез
–құлқына жаңа идеяларды табу және қолдану, оларды нақты кәсіпкерлік
проектарға сіңіруге негізделген шаруашылық етудің принциптерінің жаңа
түрі.
Бұл негізінен тәуекелділік іс бірақ, тәуекел етпеген адам ірі
жетістіктерге жете алмайды ғой. Кәсіпкер өз ісін ашпай тұрып, өз
интуициясына беріліп, бәсеке нарығын өте жақсы игеріп нақты
есептеулер жургізуі керек.
Жаңа қоғамның негізін тұрақты, тиімді құру үшін кәсіпкерлер
табын даярлау керек. Кәсіпкерлік қабілеті, қаражаты бар тапты құру
үшін, бірінші, білім керек, екінші, өкімет экономикалық саясатын
түбегейлі қайта қарауы қажет. Елдің болашақ тағдырын білікті
кәсіпкерлер шешеді және олар өз еоінің гүлденуіне аянбай жұмыс
істейтін, өзінің де пайдасын табатын, іскер азаматтар болуы керек.
Аш – жалаңаш елде кәсіпкер де халық та байымайды.
1.2. Кәсіпкерліктің экономикалық негізі және түрлері.
Экономиканың негізін екі фундаменталды ақиқат құрайды және олар
шын мәнінде ‘ экономиканың барлық проблемаларын қамтиды.
Бірінші ақиқат: қоғамның материалдық қажеттілігі шексіз немесе
тойымсыз.
Екінші ақиқат: экономикалық ресурстар шексіз немесе сирек.
Экономикалық ресурстар дегеніміз бұл – тауар өндіруде қолданылатын
барлық табиғат, адам және адамдардың өндірген кұрал жабдық
ресурстары. Олар фабрика, зауыт және ауылшаруашылық құрылыстары;
әртүрлі жабдықтар, инструменттер, өндірістік тауарлар мен ауыл
шаруашылық өнімдерін өндіругеқолданылатын машиналар; әртүрлі транспорт
байланыс құралдары; материалдық байлықты өндіруге қатысатын алуан
түрлі еңбектер; жер және қазбалы байлықтар. Олар мынадай үлкен екі
категорияға бөлінеді:
1. материалдық ресурстар – жер оның табиғи байлығы және капитал.
2. адамдар ресурсы – еңбек және кәсіпкерлік қабілеттілік.
Қысқаша экономикалық ресурстардың мәніне тоқталайық.
Жер. Жер деген түсінікке барлық табиғи ресурстар жатады -
өндірісте қолданылатын барлық табиғаттың әншейін байлығы. Оған
мынадай ресурстар кіреді: жыртылатын жер, жайылыстар, ормандар,
минералдар мен мұнайдың кең байлықтары, су ресурстары және тағы
басқа.
Капитал немесе инвестициялық ресурстар - барлық өндірілген
өндіріс құралдары, яғни инструменттер, машиналар, жабдықтар, фабрика
– зауыттар, қойма, транспорт, құралдарының барлық түрлері және тауар
өткізу торабы. Құрал жабдықтарды өндіру және қорландыру процесін –
инвестициялау дейді.
Тауар екіге бөлінеді: 1. инвестициялық тауарлар (капитал), олар
тұтыну тауарларын өндіруді қамтамасыз етеді; 2. тұтыну тауарлары
қоғамның қажеттілігін тікелей қанағаттандырады. Инвестициялық тауарға
ақша кірмейді. Ақша ештеңе өндірмейді, яғни экономикалық ресурсқа
жатпайды. Ақша – бұл финанс капиталы, яғни нақты капитал е мес,
жалған капитал.
Еңбек – бұл кең мағаналы термин. Экономистер оны адамдардың
тауар өндіру және қызмет көрсетудегі күш, ақыл – ой қабілеттілігін
бейнелейді.
Кәсіпкерлік қабілеттілігі – адамдардың ерекше таланттылығы. Оны
түсіну үшін кәсіпкердің төрт функциясын түсіну керек.
1. Кәсіпкер барлық ресурстарды: жер, капитал және еңбекті
өнім өндіру процесіне қосу ынтасын өз жауапкершілігіне
алады, яғни өндірістің қозғаушы күші, себебі істеген ісі
пайда беретіне сенеді.
2. Кәсіпкер өндіріс процесіне барлық негізгі шешімдерді өз
қолына алады және фирманың (кәсіпорынның) іс бағытын
айқындайды.
3. Кәсіпкер – бұл жаңашыл, коммерциялық негізде жаңа тауар
өндіруді, жаңа технологияны енгізу, бизнесті ұйымдастырудың
жаңа формаларын енгізуге аянбай жұмыс істейтін кісі.
4. Кәсіпкер – бұл тәуекелге баратын кісі. Тәуекелге бару үшін
істелетін істің егжей – тегжейін айқын талдап,
қорытындысында не болатынын білген жөн (капитализм совет
өкметі емес, ешкім әншейін көмек көрсетпейді). Кәсіпкер
тек қана өз уақытын, еңбегін, іс қабілеттілігін тәуекелге
салмайды, сонымен бірге өндіріске кеткен өзінің және
өзіның серіктестіктерінің немесе акционерлердің қаржыларын
тәуекелге салады.
Кәсіпкерлік істің қозғаушы күші – мол пайда табу.
Қазақстанда қоғамдық меншікке негізделген экономиканың жеке
меншік экономикасына ауысуы ұзақ мерзімді, ақыл-ой парасатты жұмысқа
негізделген экономикалық күрделі шараларды қолдануды талап етеді.
Кәсіпкерлік атқаратын қызметіне, меншігіне және формасына байланысты
мынандай түрлерге бөлінеді:
1. Атқаратын міндетіне қарай кәсіпкерліктің мынадай түрлері
болады: өндірістік, коммерциялық, финанс және
консультациялық.
2. Меншік түрлері бойынша жеке меншік, мемлекеттік,
муниципалды, сонымен бірге қоғамдық құрылымдар меншігі.
3. Меншіктер саны бойынша кәсіпкерлік іс жеке адамның немесе
коллективтің (ұмымның) құрамы болу керек.
4. Кәсіпкерлік формасы бойынша екіге бөлінеді: 1) ұжымдық-
праволық және 2) ұжымдық-экономикалық.
А. Ұжымдық-құқылық кәсіпкерліктер.
1. Серіктестер – адамдардың бірлестігі, онда екі және одан да
көп серіктестер болады. Олар өз капиталдарын қосады және әрбір
мүше өзінің капиталымен жеке жауап береді.
Олар:
1) шексіз жауапкершілікті серіктестер,
2) командитті (сенімге негізделген) серіктестер шектелген
жауапкершіліктерімен.
Ұжымдар (қоғамдар) өздерінің қаражаттарымен бірігеді. Шектелген
жауапкершілікті қоғам мүшелері ұжымның міндеттемелеріне жауап
бермейді. Олардың жауапкершілігі өздерінің қосқан паяларының
мөлшерінде болады. Ал қосымша жауапкершілігі бар ұжымдар өздерінің
барлық дүние-мүлкімен жауапты.
2.Акционерлік қоғамдар: ашық және жабық түрде болады.
Б. Кәсіпкерліктің ұжымдық-экономикалық формалары.
1. Концерн – көпсалалы акционерлік қоғам, әртүрлі компаниялардың
бақылау пакеттерін сатып алады.
2. Ассоциация – экономикалық дербес кәсіпорындарының ерікті
бірлестігі. Маманданған кәсіпорынның негізгі мақсаты ғылыми-
техникалық, өндірістік, экономикалық және әлеуметтік
міндеттерді бірігіп шешу.
3. Консорциум – бұл ірі финанс операцияларын істеу үшін (мысалы,
өте ірі жобаға инвестиция) біріккен кәсіпкерлердің бірлестігі.
4. Синдикат – бір саланың кәсіпкерлерін тауар сауға біріктіру.
5. Картель – тауар, қызмет көрсету бағасы, нарық аудандарын бөлу,
өндіріс мөлшері жөнінде келісім.
6. Финанс - өнеркәсіп тобы – банк, сақтандыру және сауда
капиталының бірлестігі.
2 тарау Қазақстан Республикасындағы өндірістегі кәсіпкерлікті дамыту және
жетілдіру.
2.1 Мемлекеттік қолдау жолдарын дамыту.
Кәсіпкерліктің нысандары көбіне-көп жекеменшік және бір адам
басқаратын құрылым болуы мүмкін. Бір жағынан, мұндай кәсіпорынды басқару –
басшылардың аздығынан жеңілірек көрінгенмен, екінші жағынан, жалғыз адамның
құжаттары мен құрал-жабдықтары шектеулі болғандықтан, ауырлығы да аз емес
Атақты Киплинг бірде былай деп жазды: Менде өзіме адал қызмет ететін
алты адам бар. Мен өмірімде не білсем, осының бәріне мені үйреткен солар:
олардың есімдері Не және Не үшін; Қашан және Қалай; Қайда және Кім.
Тұжырымдап алғанда, кез-келген білімді кәсіпкерге де осындай Адамдар
жақын, жолдас болуы қажет. Дәрігерлердің Гиппакратқа берген атына адалдығы
секілді, кәсіпкерлер де өз қызметінде үш өсиетті темірдей берік ұстауы
қажет:
1. өнім шығарушының өсиеті: сатуға болатын нәрсені ғана өндір.
2. саудагердің өсиеті: өндіруге болатын нәрсені ғана сат.
3. нарықтың өсиеті: аздап қана өндір, аздап қана сат және аздап қана
сатып ал.
Қоғамдағы әлеуметтік дағдарысты кәсіпкерлер тобын қалыптастырмай жою
қиын. Дүниежүзінің тәжірбиесі бұл ақиқаты дәлелдеді. Кәсіпкерлер еркін
экономикада гүлдене алғанда ғана әлеуметтік-экономикалық, саяси тұрақтылық
жайында сеніммен айтуға болады. Әрбір кәсіпкер өз ісін ... жалғасы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..2
І тарау Кәсіпкерліктің нарық жағдайындағы дамуының теориялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..5
1.1. Кәсіпкерліктің мәні және
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...5
1.2. Кәсіпкерліктің экономикалық негізі және түрлері ... ... ... ... ... .9
ІІ тарау Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті дамыту және жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
4
2.1. Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау жолдарын дамыту ... ... ... ... 14
2.2. Республикадағы кәсіпкерлікті дамыту шараларын жетілдіру...19
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..24
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
Кіріспе
Еліміз экономикалық дамудың жаңа кезеңіне көшті. Көптеген өндірістік
салаларда экономикалық дамулар байқалып, Отандық нарықта өз тауар
өндірушілеріміздің өкілдерінің үлесі артып келеді. Қазіргі уақытта еліміз
халықаралық нарықтарға шығуға талпыныстар жасап, Бүкіл әлемдік сауда
ұйымына кіруге ден қойып отыр.
Сонымен қатар Отандық нарықта импорттық тауарларын қорғау,
халықаралық тұтыну нарығында үлкен сұранысқа ие болатын өнімдер шығару
мәселелері күн тәртібінде тұр. Міне, осының барлығы да еліміздегі
өндірістік кәсіпорынға ішкі және сыртқы нарықтарды игеруге бағытталған
тауарлық стратегиясын қалыптастыруды жаңа мүмкіндіктерді іздестіруді қажет
етеді. Бұл мәселелер өнімнің сапасын арттыру арқылы, кәсіпкерліктің
бәсекеге қабілетті өнімді қалыптастыру арқылы және де өнімнің жаңа түрлерін
шығару арқылы шешімін табуы тиіс. Аталған мәселе, мемлекеттің негізгі
стратегияларымен бағдарламаларында айтылып жүр. Мәселен, Президенттің
Қазақстан халқына жолдаған сөзінде төмендегі жағдайларға назар аудару
керектігін ескертті: “Экономика біздің дамуымыздың басты басымдығы, ал
экономикалық өсімнің барынша жоғары қарқынына қол жеткізу – негізгі
міндетіміз болып қала береді.”
Біз бұған өз экономикамыздың кәсіпкерлікті дамыту арқылы елімізді
дамытудың 2010 жылға дейінгі жоспарына сәйкес қол жеткіземіз. Кәсіпкерлікті
мемлекеттік қолдаудың қолайлы жағдайында емес, кәсіпкерлермен қатаң күресте
қол жеткізілетіні баршаға мәлім. Бұл ретте мемлекеттік қолдаудың оңтайлы
рөлі, бір жағынан экономиканы барынша ырықтандырып, оның ашықтығына қол
жеткізуде, екінші жағынан – инфрақұрылымда жасау және белді салаларды
дамытуға жеке меншік секторды тарту жөнінде белсене жұмыс жүргізуде деп
білемін.
Қазақстан Республикасының ашық нарықтық экономикаға өту жағдайларында
ішкі және сыртқы нарықта кәсіпкер үшін күрес шын мәнінде бәсекеге қабілетті
тауарлар жасауды және көптеп өндіруді талап етеді. Осыған байланысты
бәсекеге қабілетті тауарларды және оларды өндіруге жұмсалатын шығындардың
экономикалық жағынан тиімді деңгейлерін іздестіру мәселесі (проблемасы)
туындайды. Бұл міндеттің одағай шешілуі көп жағдайда кез-келген кәсіпорынды
тұтас алғанда, Республикалық экономикалық және әлеуметтік өміріне
байланысты. Курстық жұмысымның тақырыбы көкейкесті болатыны сондықтан.
Алайда, кейбір кәсіпкерлердің дүние жүзілік нарыққа шығуға мүмкіндігі жоқ,
сондықтан кәсіпкерлердің негізгі мақсаты ішкі нарыққа жаңа технологияларды
енгізу жолымен бәсекеге қабілетті өнім шығару болып табылады. Бүгінгі
күннің өзекті мәселесі, міне, осы!
Осыған байланысты курстық жұмысымның мақсаты – кәсіпкерлікті дамыту
жолдарын ұсыну, оның жүзеге асу ерекшеліктерін ашу.
І тарау. Кәсіпкерліктің нарық жағдайындағы дамуының теориялық
аспектілері.
1.1. Кәсіркерліктің мәні және маңызы.
Кәсіпкерлік екі мағанада пайдаланылады:
1)белгілі бір істің түрі;
2)сол әспен шұғылданатын нақтылы қоғамдық тап;
Кәсіпкерлік дегеніміз – белгілі бір істі істей білу. Іс істеу
адамның белсеңділігі және іскерлігі. Белсеңділік және іскерлік –
адамның еркін өмір сүруі.
Экономикалық белсеңділік – бұл барлық энергетикалық процесс тауар
өндірісімен айырбас арқылы пайда табумен байланысты. Өндірісте,
айырбаста шектелген белсеңділігі емес, адамдардың жан-жақты
белсеңділігін (іскерлігін) талап етеді. Сондықтан экономикалық
белсеңділік, іскерлік еріксіз немесе еркін болуы керек.
Кәсіпкерлік – ежелден келе жатқан адамдардың іскерлік белсеңділігі,
қабілеті. Ал оның даму орта ғасырдан басталды: көпестер,
саудагерлер, қол өнер қызметкерлері. Кәсіпкерлердің алғашқы дамуында
кәсіпкер құрал жабдықтарға иелік ете отырып, өздері сол кәсіпорынды
қолдап жұмыс істеген. Бұл тауарлы өндірістің бастапқы жабайы түрі.
XYI ғасырдың ортасынан бастап акционерлік капитал пайда болды,
акционерлік қоғамдар құрыла бастады. Мысалы, 1554 жылы Англия сауда
компаниясы, 1660 жылы Ост - Индия сауда компаниясы. XYII ғасырдың
аяғында акционерлік банктер іске қосылды.
Ресейде, Қазақстанда кәсіпкерлік ерте заманнан келеді.
Қазақстанның көшпелі шаруашылық жағдайында кәсіпкерлік еркін дамыған
жоқ. Ресейде Петр І патшалық ету кезеңінде кәсіпкерлік ерекше
дамыды, бірақ крепостной қоғам тежеді. Капитализмнің дамуымен
кәсіпкерлікте дамыды 1861 жылғы реформадан кейін темір жол құрылысы,
ауыр өнеркәсіп салалары орын алды.
Кәсіпкерліктің субъектісі – жеке адамдар, сонымен бірге, заңды
тұлғалар, біріккен серіктестіктер (партнерлер): арендалық ұжым, ашық
және жабық акционерлік қоғамдар, шапуашылық ассоциациялары, әртүрлі
бірлестіктер (корпорациялар).
Кәсіпкерліктің ерекшеліктері:
• Дербестік және тәуелсіздік:
• Экономикалық ынталылық:
• Шаруашылық тәуекел және жеке жауапкершілік:
• Жаңашылдық.
Алдымен батыс елдерінің кәсіпкерліктің маңызын анықтау жолдары
туралы айтайық .Мысалы: американ ғалымдарының түсінігінше кәсіпкерлік
– ол түрлі батыл қиын да мәнді проектерді іске асыру қызметінің
түрі.
Кәсіпкерлік – ол азаматтардың өз тәуекелділіктерімен және өз
жауапкершілігімен атқаратын тәуекелді іс түрі кәсіпкерлік жаңа бір
нәрсе ойлап табуға және қолда барды жақсартуға ұмытылысымен
дәрәптеледі. Ол динамизим инициатива, қоғамда көптеген қызықты
идяларды шындыққа айналдыратын потенциал жол ашады .
Батыс елдерде осы заманғы кәсіпкерлік ерекше коваторлық,
антибюрократиялық шаруашылық ету стилі ретінде мінезделеді ,
иновацияарға үйрену қызықтыра және алға қойған мақсаттарды шешуде
түрлі тауар ресустарын пайдалана білу негізінде жасалады. Біздінше
мұндай шешім тобіздің елімізде кәсіпкерліктің дамуына маңызды орын
алады. Бірақ кәсіпкерлік өз ісін ашып, оны дамытуға ресус көздерін
іздестіру қазіргі заңдар негізінде болуы керектігін атап өткен жөн.
Американ ғалымы Р.С. Ронстадтаның пайымдауынша кәсіпкерлік – ол
байлықты өсірудің дамымалы үрдісі. Байлық өз ақшасымен, мүлкімен,
карьерасымен тәуекелділікке баратын өз ісін ашуда уақыт аямайтын
тұтынушыларға жаңа қызмет пен тауар ұсынатын адамдармен жасалады.
Бұл тауар немесе кызмет міндетті түрде, жаңа: бастысы кәсіпкерге
керегінше күш жүгер, қаражат жұмсап, ол тауарға жаңа сапа беріп
оның құндылығын көтеруі керек.
Өз кезектерінде американ ғалымдары Р.Хеуреч мен М.Питерс
кәсіпкерліктің барлық типін қамтитын ең кең анықтама береді:
Кәсіпкерлік – ол бағалы қасиеті бар жаңа бір нәрсені жасау
процессі: ол өзіне қаржылық, морльдық және әлеуметтік жауапкершілікті
алып күш пен уақыт сыйымды процесс көздеген мақсат орындалған
жағдайда өзіндік қанағаттандырушылық пен ақшалай табыс әкелетін
процесс. Авторлар оны былай жалғастырады. Өз ісін басталуды шешкен
адам өмірі үміт пен қоғамға, қажымас кайрат пен еңбексүйгіштік
қасиеті бар.
Бұдан былай да көптеген экономист ғалымдар көптеген
оқулықтарда кәсіпкерлікке түрлі анықтама беріп, оның құбылыстары мен
қасиеттерін зерттеуде.
Кәсіпкерлік – ол кәсіпорын иеленушілерінің инновациялық мінез
–құлқына жаңа идеяларды табу және қолдану, оларды нақты кәсіпкерлік
проектарға сіңіруге негізделген шаруашылық етудің принциптерінің жаңа
түрі.
Бұл негізінен тәуекелділік іс бірақ, тәуекел етпеген адам ірі
жетістіктерге жете алмайды ғой. Кәсіпкер өз ісін ашпай тұрып, өз
интуициясына беріліп, бәсеке нарығын өте жақсы игеріп нақты
есептеулер жургізуі керек.
Жаңа қоғамның негізін тұрақты, тиімді құру үшін кәсіпкерлер
табын даярлау керек. Кәсіпкерлік қабілеті, қаражаты бар тапты құру
үшін, бірінші, білім керек, екінші, өкімет экономикалық саясатын
түбегейлі қайта қарауы қажет. Елдің болашақ тағдырын білікті
кәсіпкерлер шешеді және олар өз еоінің гүлденуіне аянбай жұмыс
істейтін, өзінің де пайдасын табатын, іскер азаматтар болуы керек.
Аш – жалаңаш елде кәсіпкер де халық та байымайды.
1.2. Кәсіпкерліктің экономикалық негізі және түрлері.
Экономиканың негізін екі фундаменталды ақиқат құрайды және олар
шын мәнінде ‘ экономиканың барлық проблемаларын қамтиды.
Бірінші ақиқат: қоғамның материалдық қажеттілігі шексіз немесе
тойымсыз.
Екінші ақиқат: экономикалық ресурстар шексіз немесе сирек.
Экономикалық ресурстар дегеніміз бұл – тауар өндіруде қолданылатын
барлық табиғат, адам және адамдардың өндірген кұрал жабдық
ресурстары. Олар фабрика, зауыт және ауылшаруашылық құрылыстары;
әртүрлі жабдықтар, инструменттер, өндірістік тауарлар мен ауыл
шаруашылық өнімдерін өндіругеқолданылатын машиналар; әртүрлі транспорт
байланыс құралдары; материалдық байлықты өндіруге қатысатын алуан
түрлі еңбектер; жер және қазбалы байлықтар. Олар мынадай үлкен екі
категорияға бөлінеді:
1. материалдық ресурстар – жер оның табиғи байлығы және капитал.
2. адамдар ресурсы – еңбек және кәсіпкерлік қабілеттілік.
Қысқаша экономикалық ресурстардың мәніне тоқталайық.
Жер. Жер деген түсінікке барлық табиғи ресурстар жатады -
өндірісте қолданылатын барлық табиғаттың әншейін байлығы. Оған
мынадай ресурстар кіреді: жыртылатын жер, жайылыстар, ормандар,
минералдар мен мұнайдың кең байлықтары, су ресурстары және тағы
басқа.
Капитал немесе инвестициялық ресурстар - барлық өндірілген
өндіріс құралдары, яғни инструменттер, машиналар, жабдықтар, фабрика
– зауыттар, қойма, транспорт, құралдарының барлық түрлері және тауар
өткізу торабы. Құрал жабдықтарды өндіру және қорландыру процесін –
инвестициялау дейді.
Тауар екіге бөлінеді: 1. инвестициялық тауарлар (капитал), олар
тұтыну тауарларын өндіруді қамтамасыз етеді; 2. тұтыну тауарлары
қоғамның қажеттілігін тікелей қанағаттандырады. Инвестициялық тауарға
ақша кірмейді. Ақша ештеңе өндірмейді, яғни экономикалық ресурсқа
жатпайды. Ақша – бұл финанс капиталы, яғни нақты капитал е мес,
жалған капитал.
Еңбек – бұл кең мағаналы термин. Экономистер оны адамдардың
тауар өндіру және қызмет көрсетудегі күш, ақыл – ой қабілеттілігін
бейнелейді.
Кәсіпкерлік қабілеттілігі – адамдардың ерекше таланттылығы. Оны
түсіну үшін кәсіпкердің төрт функциясын түсіну керек.
1. Кәсіпкер барлық ресурстарды: жер, капитал және еңбекті
өнім өндіру процесіне қосу ынтасын өз жауапкершілігіне
алады, яғни өндірістің қозғаушы күші, себебі істеген ісі
пайда беретіне сенеді.
2. Кәсіпкер өндіріс процесіне барлық негізгі шешімдерді өз
қолына алады және фирманың (кәсіпорынның) іс бағытын
айқындайды.
3. Кәсіпкер – бұл жаңашыл, коммерциялық негізде жаңа тауар
өндіруді, жаңа технологияны енгізу, бизнесті ұйымдастырудың
жаңа формаларын енгізуге аянбай жұмыс істейтін кісі.
4. Кәсіпкер – бұл тәуекелге баратын кісі. Тәуекелге бару үшін
істелетін істің егжей – тегжейін айқын талдап,
қорытындысында не болатынын білген жөн (капитализм совет
өкметі емес, ешкім әншейін көмек көрсетпейді). Кәсіпкер
тек қана өз уақытын, еңбегін, іс қабілеттілігін тәуекелге
салмайды, сонымен бірге өндіріске кеткен өзінің және
өзіның серіктестіктерінің немесе акционерлердің қаржыларын
тәуекелге салады.
Кәсіпкерлік істің қозғаушы күші – мол пайда табу.
Қазақстанда қоғамдық меншікке негізделген экономиканың жеке
меншік экономикасына ауысуы ұзақ мерзімді, ақыл-ой парасатты жұмысқа
негізделген экономикалық күрделі шараларды қолдануды талап етеді.
Кәсіпкерлік атқаратын қызметіне, меншігіне және формасына байланысты
мынандай түрлерге бөлінеді:
1. Атқаратын міндетіне қарай кәсіпкерліктің мынадай түрлері
болады: өндірістік, коммерциялық, финанс және
консультациялық.
2. Меншік түрлері бойынша жеке меншік, мемлекеттік,
муниципалды, сонымен бірге қоғамдық құрылымдар меншігі.
3. Меншіктер саны бойынша кәсіпкерлік іс жеке адамның немесе
коллективтің (ұмымның) құрамы болу керек.
4. Кәсіпкерлік формасы бойынша екіге бөлінеді: 1) ұжымдық-
праволық және 2) ұжымдық-экономикалық.
А. Ұжымдық-құқылық кәсіпкерліктер.
1. Серіктестер – адамдардың бірлестігі, онда екі және одан да
көп серіктестер болады. Олар өз капиталдарын қосады және әрбір
мүше өзінің капиталымен жеке жауап береді.
Олар:
1) шексіз жауапкершілікті серіктестер,
2) командитті (сенімге негізделген) серіктестер шектелген
жауапкершіліктерімен.
Ұжымдар (қоғамдар) өздерінің қаражаттарымен бірігеді. Шектелген
жауапкершілікті қоғам мүшелері ұжымның міндеттемелеріне жауап
бермейді. Олардың жауапкершілігі өздерінің қосқан паяларының
мөлшерінде болады. Ал қосымша жауапкершілігі бар ұжымдар өздерінің
барлық дүние-мүлкімен жауапты.
2.Акционерлік қоғамдар: ашық және жабық түрде болады.
Б. Кәсіпкерліктің ұжымдық-экономикалық формалары.
1. Концерн – көпсалалы акционерлік қоғам, әртүрлі компаниялардың
бақылау пакеттерін сатып алады.
2. Ассоциация – экономикалық дербес кәсіпорындарының ерікті
бірлестігі. Маманданған кәсіпорынның негізгі мақсаты ғылыми-
техникалық, өндірістік, экономикалық және әлеуметтік
міндеттерді бірігіп шешу.
3. Консорциум – бұл ірі финанс операцияларын істеу үшін (мысалы,
өте ірі жобаға инвестиция) біріккен кәсіпкерлердің бірлестігі.
4. Синдикат – бір саланың кәсіпкерлерін тауар сауға біріктіру.
5. Картель – тауар, қызмет көрсету бағасы, нарық аудандарын бөлу,
өндіріс мөлшері жөнінде келісім.
6. Финанс - өнеркәсіп тобы – банк, сақтандыру және сауда
капиталының бірлестігі.
2 тарау Қазақстан Республикасындағы өндірістегі кәсіпкерлікті дамыту және
жетілдіру.
2.1 Мемлекеттік қолдау жолдарын дамыту.
Кәсіпкерліктің нысандары көбіне-көп жекеменшік және бір адам
басқаратын құрылым болуы мүмкін. Бір жағынан, мұндай кәсіпорынды басқару –
басшылардың аздығынан жеңілірек көрінгенмен, екінші жағынан, жалғыз адамның
құжаттары мен құрал-жабдықтары шектеулі болғандықтан, ауырлығы да аз емес
Атақты Киплинг бірде былай деп жазды: Менде өзіме адал қызмет ететін
алты адам бар. Мен өмірімде не білсем, осының бәріне мені үйреткен солар:
олардың есімдері Не және Не үшін; Қашан және Қалай; Қайда және Кім.
Тұжырымдап алғанда, кез-келген білімді кәсіпкерге де осындай Адамдар
жақын, жолдас болуы қажет. Дәрігерлердің Гиппакратқа берген атына адалдығы
секілді, кәсіпкерлер де өз қызметінде үш өсиетті темірдей берік ұстауы
қажет:
1. өнім шығарушының өсиеті: сатуға болатын нәрсені ғана өндір.
2. саудагердің өсиеті: өндіруге болатын нәрсені ғана сат.
3. нарықтың өсиеті: аздап қана өндір, аздап қана сат және аздап қана
сатып ал.
Қоғамдағы әлеуметтік дағдарысты кәсіпкерлер тобын қалыптастырмай жою
қиын. Дүниежүзінің тәжірбиесі бұл ақиқаты дәлелдеді. Кәсіпкерлер еркін
экономикада гүлдене алғанда ғана әлеуметтік-экономикалық, саяси тұрақтылық
жайында сеніммен айтуға болады. Әрбір кәсіпкер өз ісін ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz