Аристотельдің философиясы

Аристотель (б.з.д. 384-322) Александр Македонскийдің ұстазы болған. 50 жасында ол Ликей деп аталатын жерде өзінің мектебін ашқан, содан барып «лицей» атауы шыққан№ Аристотельлдің философиясы объективті идеализм болып табылады. Бірақ ол таным теориясында материализмге жақын. Ол дүниені тануға болады және таным адамнан тыс, тәуелсіз өмір сүретін қоршаған дүниенің бейнесі болып табылады деп дәлелдеді.
Аристотель дүниедегі себепті бөліп көрсетеді: материя, форма, себеп және мақсат. Материя - ол тек дамудың мүмкіндігі, ол пассивті, баяу, өзін-өзі қозғауға қабілетті емес. Форма – актив, белсенді, әрбір зат дегеніміз бір түрге келген материя. Форма материяны шындыққа айналдырады. Себеп – не жасасаң, соны жасайтын. Мақсат – барлық нәрсе не үшін өмір сүрсе, сол. Мысалы, үй. Құрылыс материалы – бұл материя, ол салынған үй – мақсат. Жобасымен архитектурасы – бұл форма. Құрылысшылар мен архитекторлар – себеп.
Материя мен форма туралы ілім кейінгі философиялық ойдың дамуына үлкен әсерін тигізеді. Материя қозғалыссыз, пассивті, ал форма белсенді, актив. Мұндай материяның үнемі қозғаялыста болуын жоққа шығаратын ілім метафизикалық деп атала бастады. Себебі материя мен форма туралы ілімін көрсететін болады; бастысы форма, формалардың формасы – құдай.
Материяда зат мүмкіндікте өмір сүреді, форма затты шындық етеді. Мысалы, мыс шар – ол мыс (материя) мен шар тәрізділіктің (форма) бірлігі.
Аристотельдің қозғалыссыз материя, белсенді материяға даму жолымен қозғалысқа түседі деген ілімі алғашқы даму теориясы деп аталады. Гегельден бастап өздігінен қозғалуды негізгі ереже етіп танылмаған барлық ілімдер метафизикалық деп аталады.