Өскемен қаласының атмосфералық ауасы және агроценоздарының ластануын бағалау
КІРІСПЕ 3
І Тарау Өскемен қаласының қоршаған ортаға әсерін бағалау 4
1.1 Өскемен қаласының топырақ жабынының экологиялық жағдайын бағалау 4
1.2 Өскемен қаласының қоршаған ортаға әсері 7
ІІ Тарау Өскемен қаласының атмосфералық ауасы және агроценоздарының ластануын бағалау
2.1 Қоршаған ортаның атмосфералық ауасы және агроценоздар ластануын бағалау және халық денсаулығы 8
2.3 Судағы және топырақтағы ауыр металдардың қоршаған 9
ортаға таралу заңдылықтары 9
2.4 Өсімдіктерге ауыр металдардың әсерін бағалау 11
2.5 Қоршаған ортаны қорғаудағы мемлекеттік іс.шаралар 11
14
16
21
ҚОРЫТЫНДЫ 23
Пайдаланған әдебиеттер 24
І Тарау Өскемен қаласының қоршаған ортаға әсерін бағалау 4
1.1 Өскемен қаласының топырақ жабынының экологиялық жағдайын бағалау 4
1.2 Өскемен қаласының қоршаған ортаға әсері 7
ІІ Тарау Өскемен қаласының атмосфералық ауасы және агроценоздарының ластануын бағалау
2.1 Қоршаған ортаның атмосфералық ауасы және агроценоздар ластануын бағалау және халық денсаулығы 8
2.3 Судағы және топырақтағы ауыр металдардың қоршаған 9
ортаға таралу заңдылықтары 9
2.4 Өсімдіктерге ауыр металдардың әсерін бағалау 11
2.5 Қоршаған ортаны қорғаудағы мемлекеттік іс.шаралар 11
14
16
21
ҚОРЫТЫНДЫ 23
Пайдаланған әдебиеттер 24
Облыстың ауа бассейні екі түрлі жолмен ( табиғи және антропогендік) ластанады. Күшті шаңды борандар мен Өскемен жеріндегі тұздардың болуы ауада шаң және тұз түйіршіктері мен тозаңдарының болуын тұрақты етеді.
Антропогендік ластану өнеркәсіп пен көлік тасымалына байланысты. Әрбір автомобиль әрбір 1км-ге орта есеппен 40г зиянды заттар шығарады, ал облыс бойынша оның мөлшері жылына 100 мың тоннадан асып түседі.
Облыс бойынша ауаға ластағыш заттар шығаратын объектілердің саны 7 мыңнан асады, бірақ олардың басын көпшілігі ұсақ жылыту қазандары болып табылады, олардың әрқайсысы жылына орта есеппен 5-10 тонна ластағыш заттар шығарады. Өскемен қаласындағы Ақ қоян тау-кен металлургия камбинатына ( ПГМК- Каскор ) ластағыш заттардың 1/6 бөлігі тиеді. Осылардың қатарына камуналдық шаруашылық, асфальт зауаты, күкірт қышқылы зауаты, ет камбинаты, облыс жеріндегі ұлу тас және қиыршық тас карьерлерін жатқызуға болады.
Үнемді, толық пайдаланудың мүмкін болмауынан жыл сайын мыңдаған тонна ластағыш заттар шаң тозаң, газ күйінде атмосфераға кетіп жатады.
Мәселен, “ Өскемен мұнай “ бірлестігінің газ құбырларында 1987 жылы жүз миллион метр аса газ ( оның жартысы Бозащыда) бостан бос жағып жіберілді.
Өскемен облысының радияциялық ластануы жөнінде мәліметтер өте мардымсыз. Өлке жерінде аса ірі уран рудасы өндіретін кен-орны және радиоактивті отынмен жұмыс істейтін электр станциясының бар екенін ескерсек, радияциялық қауіптің бар екендігін сезінуге болады. 70-жылдары АЭС-тың пайдалану мерзімі бітуге таяу.
Сонымен қатар 1969-70 жылдары Үстіртте ядролық полигондар жұмыс істеп, 3 рет ядролық жарылыс болғанын естен шығаруға әсте болмайды.
Атмосфераның лсатауын тоқтату үшін ең алдымен ауа тазартқыш, түтін тұтқыш қондырғылар орнатылуын қамтамасыз ету қажет. Әзірге облыста ондай 40 жуық қондырғы бар.
Сондай-ақ еңбекті жаңа үздік үлгілерге сай ұйымдастырмайынша жаңа қазіргі заманға технологиялық әдістерді еңгізбейінше, ең ақыры адамның табиғатқа деген көзқарасы өзгермейінше, ауаның ластануын тоқтату мүмкін емес.
Антропогендік ластану өнеркәсіп пен көлік тасымалына байланысты. Әрбір автомобиль әрбір 1км-ге орта есеппен 40г зиянды заттар шығарады, ал облыс бойынша оның мөлшері жылына 100 мың тоннадан асып түседі.
Облыс бойынша ауаға ластағыш заттар шығаратын объектілердің саны 7 мыңнан асады, бірақ олардың басын көпшілігі ұсақ жылыту қазандары болып табылады, олардың әрқайсысы жылына орта есеппен 5-10 тонна ластағыш заттар шығарады. Өскемен қаласындағы Ақ қоян тау-кен металлургия камбинатына ( ПГМК- Каскор ) ластағыш заттардың 1/6 бөлігі тиеді. Осылардың қатарына камуналдық шаруашылық, асфальт зауаты, күкірт қышқылы зауаты, ет камбинаты, облыс жеріндегі ұлу тас және қиыршық тас карьерлерін жатқызуға болады.
Үнемді, толық пайдаланудың мүмкін болмауынан жыл сайын мыңдаған тонна ластағыш заттар шаң тозаң, газ күйінде атмосфераға кетіп жатады.
Мәселен, “ Өскемен мұнай “ бірлестігінің газ құбырларында 1987 жылы жүз миллион метр аса газ ( оның жартысы Бозащыда) бостан бос жағып жіберілді.
Өскемен облысының радияциялық ластануы жөнінде мәліметтер өте мардымсыз. Өлке жерінде аса ірі уран рудасы өндіретін кен-орны және радиоактивті отынмен жұмыс істейтін электр станциясының бар екенін ескерсек, радияциялық қауіптің бар екендігін сезінуге болады. 70-жылдары АЭС-тың пайдалану мерзімі бітуге таяу.
Сонымен қатар 1969-70 жылдары Үстіртте ядролық полигондар жұмыс істеп, 3 рет ядролық жарылыс болғанын естен шығаруға әсте болмайды.
Атмосфераның лсатауын тоқтату үшін ең алдымен ауа тазартқыш, түтін тұтқыш қондырғылар орнатылуын қамтамасыз ету қажет. Әзірге облыста ондай 40 жуық қондырғы бар.
Сондай-ақ еңбекті жаңа үздік үлгілерге сай ұйымдастырмайынша жаңа қазіргі заманға технологиялық әдістерді еңгізбейінше, ең ақыры адамның табиғатқа деген көзқарасы өзгермейінше, ауаның ластануын тоқтату мүмкін емес.
1. Чакабаев С. Е.., Кононов Ю. С., Воцалевский, Иванов В. А., Шахова А. И., Геология и нефтегазоностность Южного Мангышлака. Алма-Ата «Наука», 1967г.
2. Аманиязов К. Н., Ахметов А. С., Қожахмет Қ. А., Қазақстанның мұнайлы газды аймақтарының геологиясы, Алматы, «Дәуір» 2004
3. Сейітов Н., Кунаев М., Мұнай және газ геологиясы танымдық және кәсіптік-технологиялық терминдерінің түсіндірме сөздігі. Алматы «Атамұра», 2003.
4. Тулебаев Р.К. Хроническая свинцовая интоксикция. -Алматы: Ғылым, 1995. —С. 9,11.
5. Белозеров Э.С., Жасыбаева Т.С. Социально-экологические аспекты здоровья человека. -Алматы, Ғылым, 1993. -С.3, 111.
6. Бигалиев А.Б. Генетика и окружающая среда. -Караганда,1987.—С.120.
7. Захидов С.Т. Антропогенный мутагенез и современные экологические катастрофы. Опасности преувеличены? 7/Вестник Московского университета. Серия 16. Биология. —1997. №2. -С.11,16.
8. Владимиров А.М. Охрана окружающей среды. -Ленинград,1991. —С.281-286.
9. Артамонов В.И. Растения и чистота природной среды. -Москва: Наука, 1986. —С.27-34.
10. Ленина Э.Г. Общая токсикология металлов. -Л., 1972. — С.183.
11. Битнерович А. //Охрана природы и воспроизводства природных ресурсов. —1999. -№4. —С.45.
12. Бигалиев А.Б. Загрязнения окружающей среды и сохранение генофонда человечества. —Алма-Ата, 1978. —С.27.
13. Атчабаров БА. Поражение нервной системы при свинцовой интоксикации. -Алма-Ата, 1966. -487 с.
14. Воронцов А.И., Щетинский Б.А., Никодимов И.д. Охрана природы. -М., 1989. -53 с.
15. Имамбаева Т.М. Влияние загрязнения воздушной среды на возникновение и течение бронхиальной астмы у детей // Проблемы экологии в патологической физиологии: сб.науч. трудов АГМИ. -Алматы, 1995.-С.145-151.
16. Тарасевич Д.Н., Субеева Н.А. Состояние здоровья населения как критерий общей нагрузки атмосферных загрязнений // Охрана природы и воспроизводство природных ресурсов. —1990.№4. -С.53.
17. Намазбаева З.И., Шабдарбаева М.С. Зависимость между некоторыми факторами окружающей среды и состоянием здоровья детей //Охрана природы и воспроизводство природных ресурсов. — 1990. —№12. -С.54.
18. Красовский Г.Н., Надеенко В.Г., Кенесариев У.И. Токсичность металлов в питьевой воде. —Алматы: Ғылым, 1992. - 18-42 с.
19. Бигалиев А.Б. Генетика и окружающая среда. -Караганда,1987. -120 с.
20. Белякова Т.М., Корнилова А.В. Тяжелые металлы и мышьяк в аэрозолях г.Чимкент в связи с техногенезом //Вестник Моск.Университета. Сер.5. 1993. №2. -С. 21-27.
21. Байсеитова Н.М., Бигалиев А.Б., Торгаутов Б.К.Современное состояние загрязненкя окружающей среды Южного Казахстана //Вестник КазГУ. Серия экологическая. -1996. —№1. -С.14-21.
22. 21. Байсейiтова Н.М., Бигалиев А.Б., Баранова Ю.В. Өндiрiстiк қалдық заттардың өсiмдiктердiң фенологиясына әсерi //ҚАЗМУ Хабаршысы. — Алматы, 2000. —№6-7. -Б. 184-188.
2. Аманиязов К. Н., Ахметов А. С., Қожахмет Қ. А., Қазақстанның мұнайлы газды аймақтарының геологиясы, Алматы, «Дәуір» 2004
3. Сейітов Н., Кунаев М., Мұнай және газ геологиясы танымдық және кәсіптік-технологиялық терминдерінің түсіндірме сөздігі. Алматы «Атамұра», 2003.
4. Тулебаев Р.К. Хроническая свинцовая интоксикция. -Алматы: Ғылым, 1995. —С. 9,11.
5. Белозеров Э.С., Жасыбаева Т.С. Социально-экологические аспекты здоровья человека. -Алматы, Ғылым, 1993. -С.3, 111.
6. Бигалиев А.Б. Генетика и окружающая среда. -Караганда,1987.—С.120.
7. Захидов С.Т. Антропогенный мутагенез и современные экологические катастрофы. Опасности преувеличены? 7/Вестник Московского университета. Серия 16. Биология. —1997. №2. -С.11,16.
8. Владимиров А.М. Охрана окружающей среды. -Ленинград,1991. —С.281-286.
9. Артамонов В.И. Растения и чистота природной среды. -Москва: Наука, 1986. —С.27-34.
10. Ленина Э.Г. Общая токсикология металлов. -Л., 1972. — С.183.
11. Битнерович А. //Охрана природы и воспроизводства природных ресурсов. —1999. -№4. —С.45.
12. Бигалиев А.Б. Загрязнения окружающей среды и сохранение генофонда человечества. —Алма-Ата, 1978. —С.27.
13. Атчабаров БА. Поражение нервной системы при свинцовой интоксикации. -Алма-Ата, 1966. -487 с.
14. Воронцов А.И., Щетинский Б.А., Никодимов И.д. Охрана природы. -М., 1989. -53 с.
15. Имамбаева Т.М. Влияние загрязнения воздушной среды на возникновение и течение бронхиальной астмы у детей // Проблемы экологии в патологической физиологии: сб.науч. трудов АГМИ. -Алматы, 1995.-С.145-151.
16. Тарасевич Д.Н., Субеева Н.А. Состояние здоровья населения как критерий общей нагрузки атмосферных загрязнений // Охрана природы и воспроизводство природных ресурсов. —1990.№4. -С.53.
17. Намазбаева З.И., Шабдарбаева М.С. Зависимость между некоторыми факторами окружающей среды и состоянием здоровья детей //Охрана природы и воспроизводство природных ресурсов. — 1990. —№12. -С.54.
18. Красовский Г.Н., Надеенко В.Г., Кенесариев У.И. Токсичность металлов в питьевой воде. —Алматы: Ғылым, 1992. - 18-42 с.
19. Бигалиев А.Б. Генетика и окружающая среда. -Караганда,1987. -120 с.
20. Белякова Т.М., Корнилова А.В. Тяжелые металлы и мышьяк в аэрозолях г.Чимкент в связи с техногенезом //Вестник Моск.Университета. Сер.5. 1993. №2. -С. 21-27.
21. Байсеитова Н.М., Бигалиев А.Б., Торгаутов Б.К.Современное состояние загрязненкя окружающей среды Южного Казахстана //Вестник КазГУ. Серия экологическая. -1996. —№1. -С.14-21.
22. 21. Байсейiтова Н.М., Бигалиев А.Б., Баранова Ю.В. Өндiрiстiк қалдық заттардың өсiмдiктердiң фенологиясына әсерi //ҚАЗМУ Хабаршысы. — Алматы, 2000. —№6-7. -Б. 184-188.
Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:
Жоспар
КІРІСПЕ 3
І Тарау Өскемен қаласының қоршаған ортаға әсерін бағалау 4
1.1 Өскемен қаласының топырақ жабынының экологиялық жағдайын бағалау 4
1.2 Өскемен қаласының қоршаған ортаға әсері 7
ІІ Тарау Өскемен қаласының атмосфералық ауасы және агроценоздарының 8
ластануын бағалау
2.1 Қоршаған ортаның атмосфералық ауасы және агроценоздар ластануын
бағалау және халық денсаулығы
2.3 Судағы және топырақтағы ауыр металдардың қоршаған 9
ортаға таралу заңдылықтары 9
2.4 Өсімдіктерге ауыр металдардың әсерін бағалау 11
2.5 Қоршаған ортаны қорғаудағы мемлекеттік іс-шаралар 11
14
16
21
ҚОРЫТЫНДЫ 23
Пайдаланған әдебиеттер 24
КІРІСПЕ
Облыстың ауа бассейні екі түрлі жолмен ( табиғи және антропогендік)
ластанады. Күшті шаңды борандар мен Өскемен жеріндегі тұздардың болуы
ауада шаң және тұз түйіршіктері мен тозаңдарының болуын тұрақты етеді.
Антропогендік ластану өнеркәсіп пен көлік тасымалына байланысты. Әрбір
автомобиль әрбір 1км-ге орта есеппен 40г зиянды заттар шығарады, ал облыс
бойынша оның мөлшері жылына 100 мың тоннадан асып түседі.
Облыс бойынша ауаға ластағыш заттар шығаратын объектілердің саны 7 мыңнан
асады, бірақ олардың басын көпшілігі ұсақ жылыту қазандары болып табылады,
олардың әрқайсысы жылына орта есеппен 5-10 тонна ластағыш заттар шығарады.
Өскемен қаласындағы Ақ қоян тау-кен металлургия камбинатына ( ПГМК- Каскор
) ластағыш заттардың 16 бөлігі тиеді. Осылардың қатарына камуналдық
шаруашылық, асфальт зауаты, күкірт қышқылы зауаты, ет камбинаты, облыс
жеріндегі ұлу тас және қиыршық тас карьерлерін жатқызуға болады.
Үнемді, толық пайдаланудың мүмкін болмауынан жыл сайын мыңдаған тонна
ластағыш заттар шаң тозаң, газ күйінде атмосфераға кетіп жатады.
Мәселен, “ Өскемен мұнай “ бірлестігінің газ құбырларында 1987 жылы жүз
миллион метр аса газ ( оның жартысы Бозащыда) бостан бос жағып жіберілді.
Өскемен облысының радияциялық ластануы жөнінде мәліметтер өте мардымсыз.
Өлке жерінде аса ірі уран рудасы өндіретін кен-орны және радиоактивті
отынмен жұмыс істейтін электр станциясының бар екенін ескерсек, радияциялық
қауіптің бар екендігін сезінуге болады. 70-жылдары АЭС-тың пайдалану
мерзімі бітуге таяу.
Сонымен қатар 1969-70 жылдары Үстіртте ядролық полигондар жұмыс істеп, 3
рет ядролық жарылыс болғанын естен шығаруға әсте болмайды.
Атмосфераның лсатауын тоқтату үшін ең алдымен ауа тазартқыш, түтін тұтқыш
қондырғылар орнатылуын қамтамасыз ету қажет. Әзірге облыста ондай 40 жуық
қондырғы бар.
Сондай-ақ еңбекті жаңа үздік үлгілерге сай ұйымдастырмайынша жаңа қазіргі
заманға технологиялық әдістерді еңгізбейінше, ең ақыры адамның табиғатқа
деген көзқарасы өзгермейінше, ауаның ластануын тоқтату мүмкін емес.
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Жетібай кенорны Манғышлақ жарты аралының батыс бөлігінде орналасқан
және Ералы ауданының кұрамына кіреді. Аудан әлсіз төбелі үстіртті
бейнелейді. Үстірт оңтүстік-батыс бағытына қарай еңкейген. Жербедер
белгілері 145-тен 170 м-ге дейін өзгереді. Ауа райы континенттальды.
Атмосфералық жауын- шашын жылына 140 мм-ге дейін жауады. Ауаның абсолюттік
максимал температурасы 47°С, ал минималды температурасы -35°С. Аудан қатты
желдермен және шаңды боранмен ерекшеленеді. 1961 жылы кенорынның өндірістік
мұнайгаздылығы анықталған. Кенорнынан алынған мұнай Жетібаймұнайгаз,
Манғыстаумұнайгаз өндірістік бірлестік пен (ЖМГ,ММГ) басқарылады. Өскемен
-Жетібай-Өзен-Мақат-Гурьев темір жолы өтеді.
Ауданның геологиялық қурылысының және мұнайгаздылығының сипаттамасы.
Жетібай кенорны субендікті сағаланудың ірі антиклинальді қыртысына жатады.
Кұрылымдық беті бойынша I юра горизонтының өлшемі 20*6км, көтерілім
амплитудасы 65м. Құрылым айтарлықтай тегіс, құлау бұрыштары тереңдеген
сайын 2° 30-тан 5°-қа дейін өседі. Кенорында терең барлау ұңғымаларымен 3
км -лік қабат ашылған. Шөгінді жыныстарының жасы жоғарғы триастан төрттік
кезеңге дейін өзгереді. ()ның ішінде юра жүйесінің жыныстары мұнайлы-
өндірістік болып саналады.
Кенорынның өнімді қабатттарының құрылысы күрделі. Аудан мен қимасының
біртексіздігімен ерекшеленеді. Юра жиналымдарының қимасында 13 өнімді
горизонттар бар ( І-ХІІІ). Оларда мұнай, газ шоғырлары кездеседі.
I горизонт қалыңдығы 65 м-ден 40 м-re дейін ( СБ-тан ОШ-қа қарай)
өзгереді. 7 қабат коллектор болып саналады. Олардың жату және қабысу
жағдайы ескеріліп, осы қабаттар 3 топтамаға біріктірілген. Жабыны мен
табаны 2 қабаттан ( І,І І және VI,VII), ал ортасы 3 қабаттан (III,IV,V)
түрады. Шоғыр өлшемі 18.8*5.2 км
П горизонт қалыңдығы 15-20 м, коллектор қабаттар 2 топтамаға
біріктірілген (а және б).
Әр топтамада 2 қабат ерекшеленеді (а1 және а2, б1 және б2). Екі
төменгі қабатқа б1 және б2 газмұнайлы шоғыр тиісті.Газқаныққан бөлігінің
биіктігі 42м, мұнайканыққан бөлігі 11м
III горизонт жоғары жатқан қабаттан сазды жиналымдармен бөлінген.
Сазды жыныстар қалыңдығы 10 м. Тек 5 үңғьмада қальңдығы 30 м (391, 265,
1118, 321, 801).
IV горизонт жоғары жатқан қабаттан сазды жыныстармен бөлінген.
Қалыңдығы 2-12 м. 6 ұңғымада III және IV горизонттарының қабысуы (жанасуы)
байқалады. Қабаттардың шоғыры 47 м.
V горизонт IV горизонттан қалыңдығы 10 м сазды жыныстармен шектелген.
Жалпы қалыңдығы 70-75 м, 7 қабат байқалады.
VI горизонт V горизонттан қалыңдығы 11 м сазды жыныстармен бөлінген.
Горизонт қалыңдығы 45 м. Бұнда 5 коллектор қабат ерекшеленеді. Екі
топтамаға біріктірілген a және б.
VII горизонттың орташа қалыңдығы 65 м. Горизонт қимасында 9 коллектор
қабат кездеседі. Резервуар шоғырының өлшемі 3.75*2.0 км.
VIII горизонтының қалыңдығы 55 км, екі топтамаға а және б бөлінген.
IX горизонт екі құмтасты топтамаға бөлінген. Жоғарғыға мұнайгазды
шоғыр, ал төменгіге 3 мұнай шоғыры жатады.
X горизонттың жалпы қалыңдығы 70-75 м. Қимада 9 коллектор қабат
ерекшеленеді. Кей жерлерде литофациалық ауысу белдеулері болғандықтан,
қабаттың толық таралуы сипатталмаған. Коллектор кабаттар өтімділігі әр
түрлі қабат шоғырларына өтумен ерекшеленеді. Қабат шоғырлары қабаттық,
күмбезді, мұнай шеткі суларымен. Шоғыр өлшемі 20.6*6 км
XI горизонт жоғары жатқан қабаттан қалыңдығы 10 м сазды жыныстармен
бөлінген. Жалпы қалыңдығы 65-70 м. Горизонтта 9 қүмтасты коллектор қабат
кездеседі. Олар 4 резервуарға біріктірілген (1+2+3+4 - мұнайгаз шоғыры, 5-
мұнайгаз шоғыры, 6+7 - мұнай, 8+9 - мұнай шоғыры).
XII горизонт құмтастар, алевролиттер, саздардың ауысып келуімен
ерекшеленеді. Жалпы қалыңдығы 58-76 м. Жату тереңдігі 2340-2425 м. Қимада 2
қабат ерекшеленген. Шоғыр қабаттық, күмбезді, мұнай табанында сумен. Шоғыр
өлшемі 19.4*5.2 км.
XIII горизонт жоғары жатқан қабаттан қалыңдығы 4-17 м сазды
жыныстармен бөлінген. Құмтастар мен алевролит жыныстарымен сипатталады.
Жалпы қалыңдығы 150-160 м. Аудан мен қимасы бойынша коллектор толық
таралған. Шоғыр қабаттық, күмбезді, мұнай табанында сумен.
Горизонттардың негізгі өлшемдеріне коллекторлардың мұнайгазқанығу
коэфициенті, өткізгіштігі, кеуектілігі жатады. Мұнайқаныққан коллектор
қабаттар өткізгіштігінің ең төменгі шегі 0.003 мкм2, газқаныққан 0.001
мкм2. Мұнайгазқанығу коэффициенті өндірістік-геофизикалық зерттеулермен
анықталған. Екі петрофизикалық тәуелділікті пайдаланып, электрлік кедергі
әдісі қолданылған: салыстырмалы электрлік кедергінің кеуектілік
коэффициентінен суқанығуының өсуін. Газқаныққан қабаттарда қалдық мұнай
канығу 0.06-0.1-ге дейін өзгереді. Есептеуге арналған бастапқы мұнай
және газқанығу коэффициенті 1 кестеде көрсетілген.
1 кест
горизонтөтімділіккеуектілімұнай қанығу Газқанығу Суқанығу
, мкм2 к, бірліккоэф. б.ү коэф. б.ү коэф. б.ү
үлес
І 0.21 0.21 0.54 0.46
II 0.26 0.20 0.6 0.53 0.40
III 0.08 0.21 0.6 0.51 0.40
IV 0.08 0.21 0.55 0.47 0.45
Va 0.17 0.19 0.6 0.5 0.40
V6 0.17 0.19 0.61 0.39
Vв 0.17 0.20 0.57 0.43
VІa 0.13 0.19 0.58 0.48 0.42
VI6 0.13 0.19 0.6 0.50 0.40
VII(l-6)0.19 0.19 0.57 0.43
VI 0.18 0.19 0.56 0.44
1(8-9)
VIIIa 0.17 1.17 0.59 0.50 0.41
VIIIG 0.17 1.17 0.6 0.50 0.40
IX(l-2) 0.17 0.17 0.62 0.52 0.38
IХ(3-4) 0.17 0.18 0.61 0.39
X 0.17 0.17 0.63 0.37
XI(l-4) 0.17 0.17 0.60 0.59 0.40
XI(5-9) 0.17 0.19 0.61 0.39
XII 0.17 0.18 0.69 0.31
XIII 0.17 0.17 0.70 0.62 0.30
1.2 Стратиграфия
Жетібай кен орны субмироттық созылымның ірі антиклинал қатпарына
байланысты. Оның структуралык бетінің 1 юра горизонты бойынша көтеріну
амплитудасы 65 метр болғанда өлшелі 22х6 км. Құрылымы біршама көлбеу. Құлау
бұрышы тереңдігі (230-дан 5-ке дейін) өскен сайын көбееді.
Кен орнында терең барлау ұңғымалармен жоғарғы триастан төрттік кезек
жастылы үш шақырымдық қатқабат шөгінді жыныстар ашылған, оның ішінде юра
жүесінің түзімімдері өндірістік-мұнайлы болып отыр.
Юра жүйесі:
төменгі, ортаңғы және жоғарғы бөлімдерімен көрсетімен. Юра түзілімдері
құмтастардың, алевролиттердің, саздардың және аршмиттердің қабатшаларының
кезектесіп келуімен сипатталады, ал жалпы қаныңдығы1300 м. Төменгі юра
түзілімдерінің қалыңдығы 100-120 метр. Ортаңғы юра бөлімі: аален, байос пен
бат ярустарының түзілімдерінен тұрады.
Аален ярусында XIII және XII горизонттарды бөліп көрсетілген.
Түзілімдердің жалпы қалыңдығы 165-200 метр.
Байос ярусында XI, X, IX, VIII, VII горизонттар бөлініп шыққан.
Түзілімдердің жалпы қалыңдығы 335-365 метр
Бат ярусында XI, V, IV, III өнімді горизонттарды ерекшелеген. Ярустық
жалпы қалыңдығы 225 метр.
Жоғарғы бөлімі: келловей, оксфорд және кеммеридж ярустарынан тұрады.
Келловей ярусының төменгі бөлігінде I және II өнімді горизонттарды
ерекшеленеді. Жоғарғы бөлімнің жалпы қалыңдағы 450-460 метр. Юра
тізіміндерініңқимасында 13 өнімді горизонт ерекшеленеді.
Газды кеніштер I горизонтта, ал мұнай кеніштері IV (1 мен 2 қабаттар),
V (б1+б2, в1+в2+в3), VI (б2+б3), VII (1-6, 8+9), VIII (а4), IX (3,4), X, XI
(5,6+7,8,9) және ХІІ горизонттарында, ал мұнайгаздылы кеніштер ІІ (б1+б2),
ІІІ (1+2,3,4+5,6), V(а), VI (а1+а2, б1), VIII (а1, а2+а3, б1,б2+б3), ХІ
(1+2+3+4,5) және ХІІІ горизонттарында бар.
1.3 Тектоникасы
Жетібай кенорны Жетібай-Өзен тектоникалық сатыда орналасқан. Жетібай
қүрылымы тектоникалык саты өсі бойымен Маңғышлақ бөлдемі дислокациясы
бағытына қарай тік созылған. Триас шөгінділерінің жабыны бойынша Жетібай
көтерілімнің пішіні лесиметриялы субендікті сағаланудың брахиантиклиналь
қатпарына жатады. Амплитудасы 60м және аудан 23*4.5км. Қүлау бұрыштары
солтүстікке 2° 5', оңтүстікке 1°. XIII горизонттың сазды бөлігінің табаны
бойынша құлау бұрышы солтүстікте 1° 30'-тан 3° 48', оңтүстікте 0° 48'-1°.
Дөңбеккүмбез 491-67 ұңғымаларының ауданында орналасқан. Кенорынның өнімді
қабаттарының қүрылысын зерттеу нәтижесінде аудан және қимасы бойынша газ,
мүнай, судың орналасу ерекшелігі. Жетібай көтерілімінде бірнеше көлденең
тектоникалық бұзылыстар бар екенін анықтауға мүмкіндік берді.
ІІ Тарау Өскемен қаласыныңң қоршаған ортаға әсерін бағалау
2.1 Өскемен қаласыныңтопырақ жабынының экологиялық жағдайын бағалау
Жетібай-Өзен кен орнындағы (сұр-құба топырақ жабынының) экологиялық
жағдайының күрт төмендеуі мұнай және газ өнімдерін өндіруге тікелей
байланысты болып отыр. Мұнай және газ өндіру, оны тасымалдау барысында
топырақ жабыны мен қоршаған орта мұнаймен, күкіртсутек және күкірт
тотықтарымен, бұрғылау қалдықтарымен, минералданған қалдық сулармен
ластанады. Мұнай-газ кен орнының экожүйені ластаудағы белсенділігі мен
масштабы күннен-күнге ұлғая түсуде.
Жетібай кен орны көп қабатты, құрылымы жағынан күрделі аймаққа жатады:
ұсақ шоқырлар, орташа биіктіктегі таулар, жазықтықтар және кең ойпаттардан
құралған. Кен орнының климаты арктикалық, ирандық және тұран ауа
массаларының әсерінен қалыптасқан. Жылдық орташа температура +11,2-+11,80С,
қаңтарда -2,5-5,50С, шілдеде +25,4-+26,80С болады. Температураның
максималды көрсеткіші -45-470С, минималды көрсеткіші -24-340 С, тербеліс
шегі 69-86 0С.
Жетібай кен орны Орталық Өскемен үстіртінде орналасқан. Бұл аймақтың
топырақ жабынын, механикалық құрамы әлсіз, сұр-құба топырақтар құрайды. Кен
орнының топырақ жабынына тән ерекшеліктер: карбанаттылығы жоғары (СО2 12-16
%), гипсі – 14-25 %-дан аса,жоғары сілтілі ( рН 8-9), табиғи өнімділігі
төмен, топырақ жабынының құрылымы біртекті емес. Сұр-құба топырақтың
кескіні бірнеше генетикалық горизонттарға жіктелген. Оның үстіңгі
қабатында нәзік сұр көп саңылаулы қабықша (3-7 см), одан соң ашық-сұр
қабыршақты қабат (8-12 см), сосын құба немесе қызыл-құба шөгінділер
араласқан қабат ( 12-22 см). Қара шіріндінің қалыңдығы 25-30 см.
Топырақтың мұнаймен ластануы өндіріс аймақтарында және мұнай құбырының
бойында байқалады. Топыраққа түскен мұнай көптеген өзгерістерге ұшырайды.
Әсіресе, топырақтың үстіңгі геохимиялық сүзгіш қызметін атқаратын қара
шірінді қабаты көп зиян шегеді. Бұл қабатта мұнайдың көп мөлшері, битумды
және парафинді компоненттер сүзіліп қалады. Олар төменгі температурада
тығыздалып, кристализацияланады. Топырақтағы битумды қабықшалар шайыр,
асфальтен және парафинді мұнаймен ластанғанда пайда болады. Ауада битумды
қабықтар нашар тотығады, оларды микроорганизмдердің ыдырату қабілеті өте
төмен, сондықтан топырақта көп уақыт бойы сақталады. Битумның топтық
құрамында 48,3% көмірсу, 32,6% парафинді-нафтенді заттар, 17,9%
шайыр,33,8% асфальтен болады. Элементарлы құрамы: 80-85% көміртегі, 8-11,5%
сутегі, 0,2-4,0% оттегі, 0,5-7,0% күкірт, 0,2-5,0% азот және металдар
(никель, ванадий, темір, натрий). Бұл заттардың бірігу көрсеткіші 80-90%,
сондықтан оның органикалық және минералды құрамының беріктілік деңгейі өте
жоғары. Одан төмен қабатқа мұнайдың жеңіл, қозғалмалы фракциясы өтіп,
минералды қабаттық суларында жинақталады. Бұл фракция микроорганизмдермен
нашар игеріледі, сондықтан аэробты жағдайда топырақта ұзақ сақталады.
Мұнаймен ластанған топырақтың физикалық жағдайы, заттар миграциясы
өзгереді, ауа-су режимі, құрылымдылық жағдайы, көміртегі-азоттық тепе-
теңдік бұзылады, токсикалық заттар жинақталады.
Жетібай кен орны жоғары ластану деңгейімен ерекшеленеді.
Зерттелінген үлгілердің 80%-ң ластану мөлшері 5000 мгкг, ал кей жерлерде
25-30 гкг. Бұл ШРК – дан он бес есе артық. Топырақтың, жер асты
суларының, атмосфераның ластануының негізгі себептері мұнай құбырларының
тесілуі, жер қоймаларына тасталған мұнай,жөндеу жұмыстары болып табылады.
Негізгі ластаушы көздер: нефтешлам – мұнайдың қатты минералды бөліктері
шөккен құрылымы; мазутталған топырақтар – апаттар, ұңғыларды жөндеу
жұмыстары нәтижесінде туындайды; металл қалдықтары – құбырлар, металл
бөшкелер, қоршаулар; радиактивті қалдықтар – табиғи радионуклеотидтермен
ластанған шлам қорлары; өндіріс қалдықтары; минералданған қабатты сулар;
қоймадағы сақталған мұнай. Мұнай өндіретін өнеркәсіптер қалдықтарының ең
зияндысы – нефтешлам. Олар тұрақты үш мүшелі (қатты-су-май) жүйе болып
табылады. Шламның табиғи булануы нәтижесінде сұйық бөлігі жоғалып, тұтқыр,
жабысқыш құрылым пайда болады. Нефтешламдағы ылғал мөлшері 17-22% -
құрайды. Құрғақ нефтешлам құрамы тұрақсыз; мұнай өнімдері = 25-30%,
механикалық қосылыстар = 80-85%. Нефтешламдар ауыр металдардың көзі болып
табылады.
Физика-химиялық зерттеулер нәтижесінде мұнайдың ауыр фракциясынан
тұратындығы анықталды кесте 1.
Кесте 1.
Нефтешламдағы ауыр металдар мөлшері (%)
Үлгі Fe Co V Ni Cu Cr Mn
номері 10-1 10-3 10-3 10-2 10-4 10-3 10-4
1 2,8 4,7 9,5 4,2 1,3 1,8 2,4
2 3,0 2,9 5,4 6,4 3,4 1,9 3,5
3 1,8 3,6 8,0 3,2 4,2 0,8 1,7
4 3,5 3,2 7,3 4,3 2,5 1,5 1,8
Физика-химиялық зерттеулер нәтижесі бойынша нефтешлам құрамы негізінен
мұнайдың ауыр фракциясы екендігі анықталды.
Нефтешламды арнайы дайындалған орындарда сӨскемен қажет. Жетібай
өндіріс бағанында мұнай өңдеу және айдау цехінің маңында нефтешлам
сақтайтын қойма орналасқан. Оның ауданы – 0,2 га, сыйымдылығы – 100 тжыл.
Мұндағы жалпы ластанған жер ауданы – 176532 м2 немесе 17,653 га.
Жетібай кен орнының топырағындағы ауыр металдардың жалпы мөлшерін
анықтағанда мыстан басқасының бәрі кларктан жоғары немесе соған тең болған.
Соның ішінде кобальт пен кадмийдің мөлшері ШРК-дан аса жоғары деңгейде.
Радиациялық фоны жоғары мұнаймен ластанған жерде стронций 1320 мгкг-ге
дейін жетеді. Мыс, қорғасын, мырыш мөлшері ШРК-дан аспайды. Мұндағы барлық
кен орындарының радиоциялық фоны жоғары емес, 15-25 мкРсағ ауытқиды.
Жоғарғы радиациялық фон кейбір технологиялық құрал-жабдықтар мен металл
қалдықтарында байқалады.
Атомды-абсорбция Жалынды спектрофотомерияның нәтижелері 2-ші кестеде
келтірілген.
Кесте 2.
Мұнай кен орындарындағы радионуклидтердің меншікті белсенділігі.
№ Үлгі Үлгі Объект Меншікті активтілік, бккг
нүктелері тереңдігі,саны
см
Тһ-232 Ra-226 K-40 Cs-137
1 Т-172 0-10 Фон 13,78 30,83 244,44 3,0
2 Т-172 10-20 Фон 23,9 25,6 305,9 3,0
3 Т-119 0-5 Ластанудағы 1124,65 1245,35 282,35 3,0
4 Т-77 0-10 СӨскемен 2105,4 538,1 102,2 3,0
полигоны
2.2 Өскемен қаласыныңң қоршаған ортаға әсері
2.2.2 Қоршаған ортаның атмосфералық ауасы және агроценоздар ластануын
бағалау және халық денсаулығы
Өндiрiстiң интенсивтi дамуының әсерiнен қоршаған ортаны ластаушы
заттардың жоғары концентрациясымен сипатталатын (қалыпты мөлшерден 10, 100
есе, ал эпицентрлерде 1000 есе жоғары) территориялық техногендi аймақтар
пайда болуда. Бұл халық денсаулығына зиянды әсер етедi (зат алмасудың
бұзылуы, морфологиялық өзгерiстер, эндомиялық аурулар және т.б.).Тiптi
экологиялық таза деп бағаланған аймақтардың өзiнде, халық денсаулығын
сипаттайтын көрсеткiштердiң 20% қоршаған ортаның факторларының еншiсiне
тиедi. Ал өндiрiстiк қалдықтармен интенсивтi ластануына байланысты
экологиялық жағдайы төмен өлкелерде, оның iшiнде Қазақстанда қоршаған
ортаның адам денсаулығына керi әсерi 2 есе жоғарылады.
Тұрғындар денсаулығының негiзгi көрсеткiштерiне және жалпы балалар
өлiмiнiң артуына антропогендi факторлардың әсер етуi сөзсiз. Ауыр металдар,
оның ішiнде улы қорғасынның қосылыстары жүйке ауруларының, нефрит және
нефроз, холецистит, сезiм мүшелерi ауруларының, стоматологиялық аурулардың
үдеуiне әсер етедi.
Өскемен қаласының атмосфераға қорғасын, мыс, мырыш, кадмий
элементтерiнен басқа да бiрнеше ингредиенттердi бөледi. Олардың қатарына
көмiртегi тотығы, азоттың тотықтары, күкiрт сутегi, өндiрiстiк шаң жатады.
Осы токсиканттардың iшiнде адам организмiне әсер ету күшiне қарай қорғасын
элементi - аса қауiптi токсикант болып саналады. Сондықтан, оның
атмосферадағы мөлшерi белгiленген шектi концентрациядан неғұрлым артық
болса, соғұрлым тұрғындардың денсаулығы нашар болады.
Шымкент қаласы тұрғындарының денсаулығына қорғасын өндiрiсiнiң
әсерiн анықтау үшiн, бiз белгiленген зерттеу аудандарында орналасқан емдеу-
профилактикалық мекемелерiнiң 1994-97 жылдар аралығындағы статистикалық
мәлiметтерiн пайдаландық. Олар:
№1-зерттеу орны—қорғасын және пресс-автомат заводтарының аудандарында
орналасқан №2 емдеу бөлiмi және №2 балалар емдеу бөлiмi
№2-зерттеу орны—Химия-фармацевтика заводының ауданында орналасқан №4
емдеу бөлiмi және №3 балалар емдеу бөлiмi.
№3-зерттеу орны - “Ордабасы” алаңы ауданында орналасқан №1 емдеу
бөлiмi және №1 балалар емдеу бөлiмi.
№4-зерттеу орны - 16-микроауданда орналасқан ХҚТУ-нiң клиникасы және
№4 балалар емдеу бөлiмi.
№5-зерттеу орны - Түлкiбас ауданындағы Т.Рысқұлов атындағы елдi
мекендегi орталық емдеу бөлiмi (бақылау орны).
Осы зерттеу орындарында орналасқан ересектер және балалар
медициналық бөлiмдерiне тiркелген аурулар санына статистикалық талдау
жасалды. Қорғасынның адам организмiне улы әсерi гемоглобин синтезiнiң
бұзылуымен, тыныс жолдарының, зәр- жыныс мүшелерi мен жүйке жүйесi
ауруларының пайда болуымен сипатталады. Сонымен қатар, организмге түскен
қорғасын гормондарға әсер етiп, олардың активтiлiгiн төмендетедi. Әсiресе
тәбет ашатын гормондарға әсерiнiң нәтижесiнде организмнiң физиологиялық
дамуына ықпал етедi. Алдыңғы қатарлы гигиенистердiң пiкiрiнше, ауру
себептерiнiң 77%-i, ал өлiм мөлшерiнiң 50%-тен көбi және анамалиялардың 57%-
i қоршаған орта факторларының негативтiк әсерiмен байланысты. Мысалы,
қоршаған ортаның өндiрiстiк қалдықтармен ластануы Шымкент қаласында
аласында ересектер мен балалар арасындағы ауру мөлшерiнiң өсуiне
әкеледi.1994 жылы Шымкент қаласы тұрғындарының жалпы ауруларының құрылымы
бақылау ауданымен салыстырғанда аурудың көптеген нозоологиялық түрлерi
бойынша зерттеу орындарында жоғары екенiн көрсетедi. Ересектерде сүйек-
бұлшық ет системасы ауруларының көрсеткiшi 2-13 есе жоғары. Ал балалар
арасында жүйке, эндокриндi жүйенiң аурулар және туа бiткен кемiстiктердiң
көрсеткiшi 6,8-19 есе артуы көңiл аударарлық. Балалар арасында қан
ауруларының көрсеткiшi бақылау ауданымен салыстырғанда жоғары (анемия 2-3,4
есе). Қорғасын заводына жақын ауданда (1- 2-зерттеу орны) сүйек-бұлшық ет
аурулары (ревматоидты артрит және дәнекер ұлпасының диффузиялы аурулары)
көрсеткiшi басқа аудандармен салыстырғанда 2 есе жоғары.
Ауыр металдармен ластану деңгейi жоғары территорияларда созылмалы
өкпе ауруымен ауыратын тұрғындардың эритроцитiнде мыс, қорғасын мөлшерi
жоғары болып шыққан.Мұндай аймақтарда тұрғындар көптеген ауру түрлерiнен
зардап шегуде, мысалы қан аурулары, жүрек-қан тамырлар жүйесiнiң аурулары,
туа бiткен кемiстiктер 2,3-3 есе жоғары. Ластану деңгейi төмен аудандардағы
балалармен салыстырғанда, ластанған аймақтағы балалардың аурулары 22,5-33,5
есе жоғары.Медициналық мекемелерде тiркелген аурулар, жалпы аурулардың
негiзгi бөлiмiн құрай отырып, оның құрылымы мен деңгейiн көрсете алады.1995
жылы тыныс алу мүшелерiнiң ауруларының көрсеткiшi барлық аудандар бойынша
жоғары:балалар арасында бақылау ауданымен салыстырғанда 2-2,5 есе, ал
ересектер арасында 2 есе жоғары. “Қан және қан жасаушы мүшелердiң аурулары”
тобында 1-3 және 4-зерттеу орындары бойынша балалар арасында 1-2-3-зерттеу
орындары бойынша жүйке жүйесi ауруларының көрсеткiшi 2-5 есе жоғары. Барлық
анализденушi аудандар бойынша ересектер арасында сүйек-бұлшық ет жүйесiнiң
аурулары (4-23 есе) және балалар арасында туа бiткен кемiстiктер (3-5,5
есе) өте жоғары көрсеткiште.
1996 жылы балалар арасында “Тыныс алу жүйесi” аурулары 12-24
есе екен, ал ересектер арасында 2-4 есе жоғары. Қан және қан түзушi
мүшелердiң аурулары балалар арасында бақылау ауданымсн салыстырғанда 2-4
есе, ал жүйке аурулары 2-15 есе жоғары көрсеткiшке ие. Сүйек-бұлшық ет
жүйесi ауруларының өсуi негiзiнен ересектер арасында байқалды. Көрсеткiшi
бақылау орнының көрсеткiшiнен 5-14 есе жоғары. Туа бiткен кемiстiктер
балалар арасында 4,7 есе жоғары болып отыр.
1997 жылы балалар арасында тыныс мүшелерiнiң аурулары бақылау
орнымен салыстырғанда 10-15 есе, ал ересектер арасын-да 1-2 есе жоғары. Қан
ауруларының кездесу жиiлiгi 1-2-3-зерттеу орындарында бақылау көрсеткiшiнен
3-5 есе жоғары (балалар арасында). Сонымен қатар, жүйке жүйесiнiң аурулары
да алдыңғы қатарда, бақылау көрсеткiшiнен 2-15 есе артып отыр.
Ересектерде қан айналу жүйесi және сүйек-бұлшық ет жүйелерi
ауруларының көрсеткiштерi көңiл аударарлық. Қан айналу жүйесiнiң аурулары
бақылау көрсеткiшiнен 2,5-6,5 есе, сүйек-бұлшық ет жүйесiнiң аурулары 2-4,5
есе жоғары.
Қала бойынша 1994-1997 жылдардағы барлық емдеу бөлiмшелерiне
тiркелген аурулардың жиынтық мөлшерi көрсетiлген.Кестеде көрсетiлгендей,
медициналық емдеу орындарына қала тұрғындарының көп тiркелуiне ересектер
мен балалар арасында “Тыныс алу жүйесiнiң аурулары” тобына жататын аурулар
себеп болып отыр. Балалар арасында екiншi орынды жүйке жүйесiнiң аурулары
алады. “Қан және қан жасау мүшелерiнiң аурулары” тобына жататын аурулар мен
туа бiткен кемiстiктердiң үлесiне З орын тиедi. Ересектер арасында 2 орынға
қан айналу жүйесiнiң аурулары шықса, З орынды сүйек-бұлшық ет жүйесiнiң
аурулары иеленедi.
Республикадағы алдыңғы қатарлы мамандардың мәлiметтерi бойынша
жоғарыда аталған аурулар қоршаған ортаға бөлiнген қорғасын, фосфор
ангидридi, фторсутегi, аммиак, азот тотықтары мен өндiрiстiк шаңның
әсерiнен туады.Барлық осы химиялық заттар — Шымкент қаласында қоршаған
ортаның негiзгi ластаушылары.
2.2.2 Судағы және топырақтағы ауыр металдардың қоршаған ортаға таралу
заңдылықтары
Табиғи ортаға бөлiнген өндiрiстiк қалдықтарды анықтау және
олардың әсерiн бағалау, олардың миграциясы және табиғи объектiлерде жиналуы
өндiрiс орындарын қоршаған ортаны ластаушы нысана ретiнде дұрыс бағалауға
мүмкiндiк бередi. Адам әрекетi нәтижесiнде қоршаған ортаға бөлiнетiн ауыр
металдардың көп бөлiгi түстi металургия өндiрiсiнен бөлiнедi. Шымкент
қаласында өндiрiс пен энергетикалық интенсивтi дамуы табиғи орта
объектiлерiнiң жоғары деңгейде ластануына алып келдi. Әсiресе
қауiптілiгiнiң жоғары болуына қарамастан қала территориясында орналасқан
Өскемен қаласыныңның үлесi үлкен. Манғышлақ ауданының атмосферасына
металдарды бөлетiн негiзгi өндiрiс орны қорғасын заводы 89. Бұл өндiрiс
орнын тек қорғасын қосылыстарымен ғана емес, басқа да ингридиенттермен
қоршаған ортаны ластаушы нысана ретiнде қарастыруға болады. Сондықтан,
қалдық заттардың трофикалық тiзбек бойынша қоршаған ортаға таралып, оның
объектiлерiнде жиналуы өте маңызды проблема болып саналады.
Ауыр металдардың өсiмдiктерде жиналуына олардың топырақтағы
ауыр металдардың мөлшерi (концентрациясы), топырақ PH, топырақтың
гранулометриялық құрамы, органикалық заттардың мөлшерi, катиондардың сiңiру
сыйымдылығы тiкелей әсер етедi. Ғылыми деректерге сүйенсек, қылқан
жапырақтыларға жасалған тәжiрибелер, топырақтағы РЬ негiзiнен өсiмдiктер
тамырында және ксилема шоғырының ұштарында, т.б. транспираторлық ағындар
аяқталатын құрылымдарда жиналады, ал атмосфералық қорғасын жапырақ
ұлпасының iшкi қабатындағы клетка қабырғаларына жиналатынын көрсеткен. Бiз
қорғасын заводынан бөлiнген ауыр металдардың әсерiн бағалай алатындай
дәрежеде, өндiрiстен әр түрлi қашықтықтағы 6-зерттеу аймағында бақылау
жүргiздiк. Алынған мәлiметтер кестелер мен гистограмма, қисық ретiнде
берiлген. Қисықтарда абцисса өсi бойынша элемент мөлшерiнiң мәнi, ал
ордината өсi бойынша зерттеу аймақтары көрсетiлген. Диаграммаларда абцисса
өсi бойынша элементтiң мөлшерi, ордината өсi бойынша өсiмдiк түрлерi мен
зерттеу орындары берiлген. Қисықтар мен диаграммалар табиғи объектiлердiң
ауыр металдармен ластану мөлшерiн сапалы түрде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
І Тарау Өскемен қаласының қоршаған ортаға әсерін бағалау 4
1.1 Өскемен қаласының топырақ жабынының экологиялық жағдайын бағалау 4
1.2 Өскемен қаласының қоршаған ортаға әсері 7
ІІ Тарау Өскемен қаласының атмосфералық ауасы және агроценоздарының 8
ластануын бағалау
2.1 Қоршаған ортаның атмосфералық ауасы және агроценоздар ластануын
бағалау және халық денсаулығы
2.3 Судағы және топырақтағы ауыр металдардың қоршаған 9
ортаға таралу заңдылықтары 9
2.4 Өсімдіктерге ауыр металдардың әсерін бағалау 11
2.5 Қоршаған ортаны қорғаудағы мемлекеттік іс-шаралар 11
14
16
21
ҚОРЫТЫНДЫ 23
Пайдаланған әдебиеттер 24
КІРІСПЕ
Облыстың ауа бассейні екі түрлі жолмен ( табиғи және антропогендік)
ластанады. Күшті шаңды борандар мен Өскемен жеріндегі тұздардың болуы
ауада шаң және тұз түйіршіктері мен тозаңдарының болуын тұрақты етеді.
Антропогендік ластану өнеркәсіп пен көлік тасымалына байланысты. Әрбір
автомобиль әрбір 1км-ге орта есеппен 40г зиянды заттар шығарады, ал облыс
бойынша оның мөлшері жылына 100 мың тоннадан асып түседі.
Облыс бойынша ауаға ластағыш заттар шығаратын объектілердің саны 7 мыңнан
асады, бірақ олардың басын көпшілігі ұсақ жылыту қазандары болып табылады,
олардың әрқайсысы жылына орта есеппен 5-10 тонна ластағыш заттар шығарады.
Өскемен қаласындағы Ақ қоян тау-кен металлургия камбинатына ( ПГМК- Каскор
) ластағыш заттардың 16 бөлігі тиеді. Осылардың қатарына камуналдық
шаруашылық, асфальт зауаты, күкірт қышқылы зауаты, ет камбинаты, облыс
жеріндегі ұлу тас және қиыршық тас карьерлерін жатқызуға болады.
Үнемді, толық пайдаланудың мүмкін болмауынан жыл сайын мыңдаған тонна
ластағыш заттар шаң тозаң, газ күйінде атмосфераға кетіп жатады.
Мәселен, “ Өскемен мұнай “ бірлестігінің газ құбырларында 1987 жылы жүз
миллион метр аса газ ( оның жартысы Бозащыда) бостан бос жағып жіберілді.
Өскемен облысының радияциялық ластануы жөнінде мәліметтер өте мардымсыз.
Өлке жерінде аса ірі уран рудасы өндіретін кен-орны және радиоактивті
отынмен жұмыс істейтін электр станциясының бар екенін ескерсек, радияциялық
қауіптің бар екендігін сезінуге болады. 70-жылдары АЭС-тың пайдалану
мерзімі бітуге таяу.
Сонымен қатар 1969-70 жылдары Үстіртте ядролық полигондар жұмыс істеп, 3
рет ядролық жарылыс болғанын естен шығаруға әсте болмайды.
Атмосфераның лсатауын тоқтату үшін ең алдымен ауа тазартқыш, түтін тұтқыш
қондырғылар орнатылуын қамтамасыз ету қажет. Әзірге облыста ондай 40 жуық
қондырғы бар.
Сондай-ақ еңбекті жаңа үздік үлгілерге сай ұйымдастырмайынша жаңа қазіргі
заманға технологиялық әдістерді еңгізбейінше, ең ақыры адамның табиғатқа
деген көзқарасы өзгермейінше, ауаның ластануын тоқтату мүмкін емес.
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Жетібай кенорны Манғышлақ жарты аралының батыс бөлігінде орналасқан
және Ералы ауданының кұрамына кіреді. Аудан әлсіз төбелі үстіртті
бейнелейді. Үстірт оңтүстік-батыс бағытына қарай еңкейген. Жербедер
белгілері 145-тен 170 м-ге дейін өзгереді. Ауа райы континенттальды.
Атмосфералық жауын- шашын жылына 140 мм-ге дейін жауады. Ауаның абсолюттік
максимал температурасы 47°С, ал минималды температурасы -35°С. Аудан қатты
желдермен және шаңды боранмен ерекшеленеді. 1961 жылы кенорынның өндірістік
мұнайгаздылығы анықталған. Кенорнынан алынған мұнай Жетібаймұнайгаз,
Манғыстаумұнайгаз өндірістік бірлестік пен (ЖМГ,ММГ) басқарылады. Өскемен
-Жетібай-Өзен-Мақат-Гурьев темір жолы өтеді.
Ауданның геологиялық қурылысының және мұнайгаздылығының сипаттамасы.
Жетібай кенорны субендікті сағаланудың ірі антиклинальді қыртысына жатады.
Кұрылымдық беті бойынша I юра горизонтының өлшемі 20*6км, көтерілім
амплитудасы 65м. Құрылым айтарлықтай тегіс, құлау бұрыштары тереңдеген
сайын 2° 30-тан 5°-қа дейін өседі. Кенорында терең барлау ұңғымаларымен 3
км -лік қабат ашылған. Шөгінді жыныстарының жасы жоғарғы триастан төрттік
кезеңге дейін өзгереді. ()ның ішінде юра жүйесінің жыныстары мұнайлы-
өндірістік болып саналады.
Кенорынның өнімді қабатттарының құрылысы күрделі. Аудан мен қимасының
біртексіздігімен ерекшеленеді. Юра жиналымдарының қимасында 13 өнімді
горизонттар бар ( І-ХІІІ). Оларда мұнай, газ шоғырлары кездеседі.
I горизонт қалыңдығы 65 м-ден 40 м-re дейін ( СБ-тан ОШ-қа қарай)
өзгереді. 7 қабат коллектор болып саналады. Олардың жату және қабысу
жағдайы ескеріліп, осы қабаттар 3 топтамаға біріктірілген. Жабыны мен
табаны 2 қабаттан ( І,І І және VI,VII), ал ортасы 3 қабаттан (III,IV,V)
түрады. Шоғыр өлшемі 18.8*5.2 км
П горизонт қалыңдығы 15-20 м, коллектор қабаттар 2 топтамаға
біріктірілген (а және б).
Әр топтамада 2 қабат ерекшеленеді (а1 және а2, б1 және б2). Екі
төменгі қабатқа б1 және б2 газмұнайлы шоғыр тиісті.Газқаныққан бөлігінің
биіктігі 42м, мұнайканыққан бөлігі 11м
III горизонт жоғары жатқан қабаттан сазды жиналымдармен бөлінген.
Сазды жыныстар қалыңдығы 10 м. Тек 5 үңғьмада қальңдығы 30 м (391, 265,
1118, 321, 801).
IV горизонт жоғары жатқан қабаттан сазды жыныстармен бөлінген.
Қалыңдығы 2-12 м. 6 ұңғымада III және IV горизонттарының қабысуы (жанасуы)
байқалады. Қабаттардың шоғыры 47 м.
V горизонт IV горизонттан қалыңдығы 10 м сазды жыныстармен шектелген.
Жалпы қалыңдығы 70-75 м, 7 қабат байқалады.
VI горизонт V горизонттан қалыңдығы 11 м сазды жыныстармен бөлінген.
Горизонт қалыңдығы 45 м. Бұнда 5 коллектор қабат ерекшеленеді. Екі
топтамаға біріктірілген a және б.
VII горизонттың орташа қалыңдығы 65 м. Горизонт қимасында 9 коллектор
қабат кездеседі. Резервуар шоғырының өлшемі 3.75*2.0 км.
VIII горизонтының қалыңдығы 55 км, екі топтамаға а және б бөлінген.
IX горизонт екі құмтасты топтамаға бөлінген. Жоғарғыға мұнайгазды
шоғыр, ал төменгіге 3 мұнай шоғыры жатады.
X горизонттың жалпы қалыңдығы 70-75 м. Қимада 9 коллектор қабат
ерекшеленеді. Кей жерлерде литофациалық ауысу белдеулері болғандықтан,
қабаттың толық таралуы сипатталмаған. Коллектор кабаттар өтімділігі әр
түрлі қабат шоғырларына өтумен ерекшеленеді. Қабат шоғырлары қабаттық,
күмбезді, мұнай шеткі суларымен. Шоғыр өлшемі 20.6*6 км
XI горизонт жоғары жатқан қабаттан қалыңдығы 10 м сазды жыныстармен
бөлінген. Жалпы қалыңдығы 65-70 м. Горизонтта 9 қүмтасты коллектор қабат
кездеседі. Олар 4 резервуарға біріктірілген (1+2+3+4 - мұнайгаз шоғыры, 5-
мұнайгаз шоғыры, 6+7 - мұнай, 8+9 - мұнай шоғыры).
XII горизонт құмтастар, алевролиттер, саздардың ауысып келуімен
ерекшеленеді. Жалпы қалыңдығы 58-76 м. Жату тереңдігі 2340-2425 м. Қимада 2
қабат ерекшеленген. Шоғыр қабаттық, күмбезді, мұнай табанында сумен. Шоғыр
өлшемі 19.4*5.2 км.
XIII горизонт жоғары жатқан қабаттан қалыңдығы 4-17 м сазды
жыныстармен бөлінген. Құмтастар мен алевролит жыныстарымен сипатталады.
Жалпы қалыңдығы 150-160 м. Аудан мен қимасы бойынша коллектор толық
таралған. Шоғыр қабаттық, күмбезді, мұнай табанында сумен.
Горизонттардың негізгі өлшемдеріне коллекторлардың мұнайгазқанығу
коэфициенті, өткізгіштігі, кеуектілігі жатады. Мұнайқаныққан коллектор
қабаттар өткізгіштігінің ең төменгі шегі 0.003 мкм2, газқаныққан 0.001
мкм2. Мұнайгазқанығу коэффициенті өндірістік-геофизикалық зерттеулермен
анықталған. Екі петрофизикалық тәуелділікті пайдаланып, электрлік кедергі
әдісі қолданылған: салыстырмалы электрлік кедергінің кеуектілік
коэффициентінен суқанығуының өсуін. Газқаныққан қабаттарда қалдық мұнай
канығу 0.06-0.1-ге дейін өзгереді. Есептеуге арналған бастапқы мұнай
және газқанығу коэффициенті 1 кестеде көрсетілген.
1 кест
горизонтөтімділіккеуектілімұнай қанығу Газқанығу Суқанығу
, мкм2 к, бірліккоэф. б.ү коэф. б.ү коэф. б.ү
үлес
І 0.21 0.21 0.54 0.46
II 0.26 0.20 0.6 0.53 0.40
III 0.08 0.21 0.6 0.51 0.40
IV 0.08 0.21 0.55 0.47 0.45
Va 0.17 0.19 0.6 0.5 0.40
V6 0.17 0.19 0.61 0.39
Vв 0.17 0.20 0.57 0.43
VІa 0.13 0.19 0.58 0.48 0.42
VI6 0.13 0.19 0.6 0.50 0.40
VII(l-6)0.19 0.19 0.57 0.43
VI 0.18 0.19 0.56 0.44
1(8-9)
VIIIa 0.17 1.17 0.59 0.50 0.41
VIIIG 0.17 1.17 0.6 0.50 0.40
IX(l-2) 0.17 0.17 0.62 0.52 0.38
IХ(3-4) 0.17 0.18 0.61 0.39
X 0.17 0.17 0.63 0.37
XI(l-4) 0.17 0.17 0.60 0.59 0.40
XI(5-9) 0.17 0.19 0.61 0.39
XII 0.17 0.18 0.69 0.31
XIII 0.17 0.17 0.70 0.62 0.30
1.2 Стратиграфия
Жетібай кен орны субмироттық созылымның ірі антиклинал қатпарына
байланысты. Оның структуралык бетінің 1 юра горизонты бойынша көтеріну
амплитудасы 65 метр болғанда өлшелі 22х6 км. Құрылымы біршама көлбеу. Құлау
бұрышы тереңдігі (230-дан 5-ке дейін) өскен сайын көбееді.
Кен орнында терең барлау ұңғымалармен жоғарғы триастан төрттік кезек
жастылы үш шақырымдық қатқабат шөгінді жыныстар ашылған, оның ішінде юра
жүесінің түзімімдері өндірістік-мұнайлы болып отыр.
Юра жүйесі:
төменгі, ортаңғы және жоғарғы бөлімдерімен көрсетімен. Юра түзілімдері
құмтастардың, алевролиттердің, саздардың және аршмиттердің қабатшаларының
кезектесіп келуімен сипатталады, ал жалпы қаныңдығы1300 м. Төменгі юра
түзілімдерінің қалыңдығы 100-120 метр. Ортаңғы юра бөлімі: аален, байос пен
бат ярустарының түзілімдерінен тұрады.
Аален ярусында XIII және XII горизонттарды бөліп көрсетілген.
Түзілімдердің жалпы қалыңдығы 165-200 метр.
Байос ярусында XI, X, IX, VIII, VII горизонттар бөлініп шыққан.
Түзілімдердің жалпы қалыңдығы 335-365 метр
Бат ярусында XI, V, IV, III өнімді горизонттарды ерекшелеген. Ярустық
жалпы қалыңдығы 225 метр.
Жоғарғы бөлімі: келловей, оксфорд және кеммеридж ярустарынан тұрады.
Келловей ярусының төменгі бөлігінде I және II өнімді горизонттарды
ерекшеленеді. Жоғарғы бөлімнің жалпы қалыңдағы 450-460 метр. Юра
тізіміндерініңқимасында 13 өнімді горизонт ерекшеленеді.
Газды кеніштер I горизонтта, ал мұнай кеніштері IV (1 мен 2 қабаттар),
V (б1+б2, в1+в2+в3), VI (б2+б3), VII (1-6, 8+9), VIII (а4), IX (3,4), X, XI
(5,6+7,8,9) және ХІІ горизонттарында, ал мұнайгаздылы кеніштер ІІ (б1+б2),
ІІІ (1+2,3,4+5,6), V(а), VI (а1+а2, б1), VIII (а1, а2+а3, б1,б2+б3), ХІ
(1+2+3+4,5) және ХІІІ горизонттарында бар.
1.3 Тектоникасы
Жетібай кенорны Жетібай-Өзен тектоникалық сатыда орналасқан. Жетібай
қүрылымы тектоникалык саты өсі бойымен Маңғышлақ бөлдемі дислокациясы
бағытына қарай тік созылған. Триас шөгінділерінің жабыны бойынша Жетібай
көтерілімнің пішіні лесиметриялы субендікті сағаланудың брахиантиклиналь
қатпарына жатады. Амплитудасы 60м және аудан 23*4.5км. Қүлау бұрыштары
солтүстікке 2° 5', оңтүстікке 1°. XIII горизонттың сазды бөлігінің табаны
бойынша құлау бұрышы солтүстікте 1° 30'-тан 3° 48', оңтүстікте 0° 48'-1°.
Дөңбеккүмбез 491-67 ұңғымаларының ауданында орналасқан. Кенорынның өнімді
қабаттарының қүрылысын зерттеу нәтижесінде аудан және қимасы бойынша газ,
мүнай, судың орналасу ерекшелігі. Жетібай көтерілімінде бірнеше көлденең
тектоникалық бұзылыстар бар екенін анықтауға мүмкіндік берді.
ІІ Тарау Өскемен қаласыныңң қоршаған ортаға әсерін бағалау
2.1 Өскемен қаласыныңтопырақ жабынының экологиялық жағдайын бағалау
Жетібай-Өзен кен орнындағы (сұр-құба топырақ жабынының) экологиялық
жағдайының күрт төмендеуі мұнай және газ өнімдерін өндіруге тікелей
байланысты болып отыр. Мұнай және газ өндіру, оны тасымалдау барысында
топырақ жабыны мен қоршаған орта мұнаймен, күкіртсутек және күкірт
тотықтарымен, бұрғылау қалдықтарымен, минералданған қалдық сулармен
ластанады. Мұнай-газ кен орнының экожүйені ластаудағы белсенділігі мен
масштабы күннен-күнге ұлғая түсуде.
Жетібай кен орны көп қабатты, құрылымы жағынан күрделі аймаққа жатады:
ұсақ шоқырлар, орташа биіктіктегі таулар, жазықтықтар және кең ойпаттардан
құралған. Кен орнының климаты арктикалық, ирандық және тұран ауа
массаларының әсерінен қалыптасқан. Жылдық орташа температура +11,2-+11,80С,
қаңтарда -2,5-5,50С, шілдеде +25,4-+26,80С болады. Температураның
максималды көрсеткіші -45-470С, минималды көрсеткіші -24-340 С, тербеліс
шегі 69-86 0С.
Жетібай кен орны Орталық Өскемен үстіртінде орналасқан. Бұл аймақтың
топырақ жабынын, механикалық құрамы әлсіз, сұр-құба топырақтар құрайды. Кен
орнының топырақ жабынына тән ерекшеліктер: карбанаттылығы жоғары (СО2 12-16
%), гипсі – 14-25 %-дан аса,жоғары сілтілі ( рН 8-9), табиғи өнімділігі
төмен, топырақ жабынының құрылымы біртекті емес. Сұр-құба топырақтың
кескіні бірнеше генетикалық горизонттарға жіктелген. Оның үстіңгі
қабатында нәзік сұр көп саңылаулы қабықша (3-7 см), одан соң ашық-сұр
қабыршақты қабат (8-12 см), сосын құба немесе қызыл-құба шөгінділер
араласқан қабат ( 12-22 см). Қара шіріндінің қалыңдығы 25-30 см.
Топырақтың мұнаймен ластануы өндіріс аймақтарында және мұнай құбырының
бойында байқалады. Топыраққа түскен мұнай көптеген өзгерістерге ұшырайды.
Әсіресе, топырақтың үстіңгі геохимиялық сүзгіш қызметін атқаратын қара
шірінді қабаты көп зиян шегеді. Бұл қабатта мұнайдың көп мөлшері, битумды
және парафинді компоненттер сүзіліп қалады. Олар төменгі температурада
тығыздалып, кристализацияланады. Топырақтағы битумды қабықшалар шайыр,
асфальтен және парафинді мұнаймен ластанғанда пайда болады. Ауада битумды
қабықтар нашар тотығады, оларды микроорганизмдердің ыдырату қабілеті өте
төмен, сондықтан топырақта көп уақыт бойы сақталады. Битумның топтық
құрамында 48,3% көмірсу, 32,6% парафинді-нафтенді заттар, 17,9%
шайыр,33,8% асфальтен болады. Элементарлы құрамы: 80-85% көміртегі, 8-11,5%
сутегі, 0,2-4,0% оттегі, 0,5-7,0% күкірт, 0,2-5,0% азот және металдар
(никель, ванадий, темір, натрий). Бұл заттардың бірігу көрсеткіші 80-90%,
сондықтан оның органикалық және минералды құрамының беріктілік деңгейі өте
жоғары. Одан төмен қабатқа мұнайдың жеңіл, қозғалмалы фракциясы өтіп,
минералды қабаттық суларында жинақталады. Бұл фракция микроорганизмдермен
нашар игеріледі, сондықтан аэробты жағдайда топырақта ұзақ сақталады.
Мұнаймен ластанған топырақтың физикалық жағдайы, заттар миграциясы
өзгереді, ауа-су режимі, құрылымдылық жағдайы, көміртегі-азоттық тепе-
теңдік бұзылады, токсикалық заттар жинақталады.
Жетібай кен орны жоғары ластану деңгейімен ерекшеленеді.
Зерттелінген үлгілердің 80%-ң ластану мөлшері 5000 мгкг, ал кей жерлерде
25-30 гкг. Бұл ШРК – дан он бес есе артық. Топырақтың, жер асты
суларының, атмосфераның ластануының негізгі себептері мұнай құбырларының
тесілуі, жер қоймаларына тасталған мұнай,жөндеу жұмыстары болып табылады.
Негізгі ластаушы көздер: нефтешлам – мұнайдың қатты минералды бөліктері
шөккен құрылымы; мазутталған топырақтар – апаттар, ұңғыларды жөндеу
жұмыстары нәтижесінде туындайды; металл қалдықтары – құбырлар, металл
бөшкелер, қоршаулар; радиактивті қалдықтар – табиғи радионуклеотидтермен
ластанған шлам қорлары; өндіріс қалдықтары; минералданған қабатты сулар;
қоймадағы сақталған мұнай. Мұнай өндіретін өнеркәсіптер қалдықтарының ең
зияндысы – нефтешлам. Олар тұрақты үш мүшелі (қатты-су-май) жүйе болып
табылады. Шламның табиғи булануы нәтижесінде сұйық бөлігі жоғалып, тұтқыр,
жабысқыш құрылым пайда болады. Нефтешламдағы ылғал мөлшері 17-22% -
құрайды. Құрғақ нефтешлам құрамы тұрақсыз; мұнай өнімдері = 25-30%,
механикалық қосылыстар = 80-85%. Нефтешламдар ауыр металдардың көзі болып
табылады.
Физика-химиялық зерттеулер нәтижесінде мұнайдың ауыр фракциясынан
тұратындығы анықталды кесте 1.
Кесте 1.
Нефтешламдағы ауыр металдар мөлшері (%)
Үлгі Fe Co V Ni Cu Cr Mn
номері 10-1 10-3 10-3 10-2 10-4 10-3 10-4
1 2,8 4,7 9,5 4,2 1,3 1,8 2,4
2 3,0 2,9 5,4 6,4 3,4 1,9 3,5
3 1,8 3,6 8,0 3,2 4,2 0,8 1,7
4 3,5 3,2 7,3 4,3 2,5 1,5 1,8
Физика-химиялық зерттеулер нәтижесі бойынша нефтешлам құрамы негізінен
мұнайдың ауыр фракциясы екендігі анықталды.
Нефтешламды арнайы дайындалған орындарда сӨскемен қажет. Жетібай
өндіріс бағанында мұнай өңдеу және айдау цехінің маңында нефтешлам
сақтайтын қойма орналасқан. Оның ауданы – 0,2 га, сыйымдылығы – 100 тжыл.
Мұндағы жалпы ластанған жер ауданы – 176532 м2 немесе 17,653 га.
Жетібай кен орнының топырағындағы ауыр металдардың жалпы мөлшерін
анықтағанда мыстан басқасының бәрі кларктан жоғары немесе соған тең болған.
Соның ішінде кобальт пен кадмийдің мөлшері ШРК-дан аса жоғары деңгейде.
Радиациялық фоны жоғары мұнаймен ластанған жерде стронций 1320 мгкг-ге
дейін жетеді. Мыс, қорғасын, мырыш мөлшері ШРК-дан аспайды. Мұндағы барлық
кен орындарының радиоциялық фоны жоғары емес, 15-25 мкРсағ ауытқиды.
Жоғарғы радиациялық фон кейбір технологиялық құрал-жабдықтар мен металл
қалдықтарында байқалады.
Атомды-абсорбция Жалынды спектрофотомерияның нәтижелері 2-ші кестеде
келтірілген.
Кесте 2.
Мұнай кен орындарындағы радионуклидтердің меншікті белсенділігі.
№ Үлгі Үлгі Объект Меншікті активтілік, бккг
нүктелері тереңдігі,саны
см
Тһ-232 Ra-226 K-40 Cs-137
1 Т-172 0-10 Фон 13,78 30,83 244,44 3,0
2 Т-172 10-20 Фон 23,9 25,6 305,9 3,0
3 Т-119 0-5 Ластанудағы 1124,65 1245,35 282,35 3,0
4 Т-77 0-10 СӨскемен 2105,4 538,1 102,2 3,0
полигоны
2.2 Өскемен қаласыныңң қоршаған ортаға әсері
2.2.2 Қоршаған ортаның атмосфералық ауасы және агроценоздар ластануын
бағалау және халық денсаулығы
Өндiрiстiң интенсивтi дамуының әсерiнен қоршаған ортаны ластаушы
заттардың жоғары концентрациясымен сипатталатын (қалыпты мөлшерден 10, 100
есе, ал эпицентрлерде 1000 есе жоғары) территориялық техногендi аймақтар
пайда болуда. Бұл халық денсаулығына зиянды әсер етедi (зат алмасудың
бұзылуы, морфологиялық өзгерiстер, эндомиялық аурулар және т.б.).Тiптi
экологиялық таза деп бағаланған аймақтардың өзiнде, халық денсаулығын
сипаттайтын көрсеткiштердiң 20% қоршаған ортаның факторларының еншiсiне
тиедi. Ал өндiрiстiк қалдықтармен интенсивтi ластануына байланысты
экологиялық жағдайы төмен өлкелерде, оның iшiнде Қазақстанда қоршаған
ортаның адам денсаулығына керi әсерi 2 есе жоғарылады.
Тұрғындар денсаулығының негiзгi көрсеткiштерiне және жалпы балалар
өлiмiнiң артуына антропогендi факторлардың әсер етуi сөзсiз. Ауыр металдар,
оның ішiнде улы қорғасынның қосылыстары жүйке ауруларының, нефрит және
нефроз, холецистит, сезiм мүшелерi ауруларының, стоматологиялық аурулардың
үдеуiне әсер етедi.
Өскемен қаласының атмосфераға қорғасын, мыс, мырыш, кадмий
элементтерiнен басқа да бiрнеше ингредиенттердi бөледi. Олардың қатарына
көмiртегi тотығы, азоттың тотықтары, күкiрт сутегi, өндiрiстiк шаң жатады.
Осы токсиканттардың iшiнде адам организмiне әсер ету күшiне қарай қорғасын
элементi - аса қауiптi токсикант болып саналады. Сондықтан, оның
атмосферадағы мөлшерi белгiленген шектi концентрациядан неғұрлым артық
болса, соғұрлым тұрғындардың денсаулығы нашар болады.
Шымкент қаласы тұрғындарының денсаулығына қорғасын өндiрiсiнiң
әсерiн анықтау үшiн, бiз белгiленген зерттеу аудандарында орналасқан емдеу-
профилактикалық мекемелерiнiң 1994-97 жылдар аралығындағы статистикалық
мәлiметтерiн пайдаландық. Олар:
№1-зерттеу орны—қорғасын және пресс-автомат заводтарының аудандарында
орналасқан №2 емдеу бөлiмi және №2 балалар емдеу бөлiмi
№2-зерттеу орны—Химия-фармацевтика заводының ауданында орналасқан №4
емдеу бөлiмi және №3 балалар емдеу бөлiмi.
№3-зерттеу орны - “Ордабасы” алаңы ауданында орналасқан №1 емдеу
бөлiмi және №1 балалар емдеу бөлiмi.
№4-зерттеу орны - 16-микроауданда орналасқан ХҚТУ-нiң клиникасы және
№4 балалар емдеу бөлiмi.
№5-зерттеу орны - Түлкiбас ауданындағы Т.Рысқұлов атындағы елдi
мекендегi орталық емдеу бөлiмi (бақылау орны).
Осы зерттеу орындарында орналасқан ересектер және балалар
медициналық бөлiмдерiне тiркелген аурулар санына статистикалық талдау
жасалды. Қорғасынның адам организмiне улы әсерi гемоглобин синтезiнiң
бұзылуымен, тыныс жолдарының, зәр- жыныс мүшелерi мен жүйке жүйесi
ауруларының пайда болуымен сипатталады. Сонымен қатар, организмге түскен
қорғасын гормондарға әсер етiп, олардың активтiлiгiн төмендетедi. Әсiресе
тәбет ашатын гормондарға әсерiнiң нәтижесiнде организмнiң физиологиялық
дамуына ықпал етедi. Алдыңғы қатарлы гигиенистердiң пiкiрiнше, ауру
себептерiнiң 77%-i, ал өлiм мөлшерiнiң 50%-тен көбi және анамалиялардың 57%-
i қоршаған орта факторларының негативтiк әсерiмен байланысты. Мысалы,
қоршаған ортаның өндiрiстiк қалдықтармен ластануы Шымкент қаласында
аласында ересектер мен балалар арасындағы ауру мөлшерiнiң өсуiне
әкеледi.1994 жылы Шымкент қаласы тұрғындарының жалпы ауруларының құрылымы
бақылау ауданымен салыстырғанда аурудың көптеген нозоологиялық түрлерi
бойынша зерттеу орындарында жоғары екенiн көрсетедi. Ересектерде сүйек-
бұлшық ет системасы ауруларының көрсеткiшi 2-13 есе жоғары. Ал балалар
арасында жүйке, эндокриндi жүйенiң аурулар және туа бiткен кемiстiктердiң
көрсеткiшi 6,8-19 есе артуы көңiл аударарлық. Балалар арасында қан
ауруларының көрсеткiшi бақылау ауданымен салыстырғанда жоғары (анемия 2-3,4
есе). Қорғасын заводына жақын ауданда (1- 2-зерттеу орны) сүйек-бұлшық ет
аурулары (ревматоидты артрит және дәнекер ұлпасының диффузиялы аурулары)
көрсеткiшi басқа аудандармен салыстырғанда 2 есе жоғары.
Ауыр металдармен ластану деңгейi жоғары территорияларда созылмалы
өкпе ауруымен ауыратын тұрғындардың эритроцитiнде мыс, қорғасын мөлшерi
жоғары болып шыққан.Мұндай аймақтарда тұрғындар көптеген ауру түрлерiнен
зардап шегуде, мысалы қан аурулары, жүрек-қан тамырлар жүйесiнiң аурулары,
туа бiткен кемiстiктер 2,3-3 есе жоғары. Ластану деңгейi төмен аудандардағы
балалармен салыстырғанда, ластанған аймақтағы балалардың аурулары 22,5-33,5
есе жоғары.Медициналық мекемелерде тiркелген аурулар, жалпы аурулардың
негiзгi бөлiмiн құрай отырып, оның құрылымы мен деңгейiн көрсете алады.1995
жылы тыныс алу мүшелерiнiң ауруларының көрсеткiшi барлық аудандар бойынша
жоғары:балалар арасында бақылау ауданымен салыстырғанда 2-2,5 есе, ал
ересектер арасында 2 есе жоғары. “Қан және қан жасаушы мүшелердiң аурулары”
тобында 1-3 және 4-зерттеу орындары бойынша балалар арасында 1-2-3-зерттеу
орындары бойынша жүйке жүйесi ауруларының көрсеткiшi 2-5 есе жоғары. Барлық
анализденушi аудандар бойынша ересектер арасында сүйек-бұлшық ет жүйесiнiң
аурулары (4-23 есе) және балалар арасында туа бiткен кемiстiктер (3-5,5
есе) өте жоғары көрсеткiште.
1996 жылы балалар арасында “Тыныс алу жүйесi” аурулары 12-24
есе екен, ал ересектер арасында 2-4 есе жоғары. Қан және қан түзушi
мүшелердiң аурулары балалар арасында бақылау ауданымсн салыстырғанда 2-4
есе, ал жүйке аурулары 2-15 есе жоғары көрсеткiшке ие. Сүйек-бұлшық ет
жүйесi ауруларының өсуi негiзiнен ересектер арасында байқалды. Көрсеткiшi
бақылау орнының көрсеткiшiнен 5-14 есе жоғары. Туа бiткен кемiстiктер
балалар арасында 4,7 есе жоғары болып отыр.
1997 жылы балалар арасында тыныс мүшелерiнiң аурулары бақылау
орнымен салыстырғанда 10-15 есе, ал ересектер арасын-да 1-2 есе жоғары. Қан
ауруларының кездесу жиiлiгi 1-2-3-зерттеу орындарында бақылау көрсеткiшiнен
3-5 есе жоғары (балалар арасында). Сонымен қатар, жүйке жүйесiнiң аурулары
да алдыңғы қатарда, бақылау көрсеткiшiнен 2-15 есе артып отыр.
Ересектерде қан айналу жүйесi және сүйек-бұлшық ет жүйелерi
ауруларының көрсеткiштерi көңiл аударарлық. Қан айналу жүйесiнiң аурулары
бақылау көрсеткiшiнен 2,5-6,5 есе, сүйек-бұлшық ет жүйесiнiң аурулары 2-4,5
есе жоғары.
Қала бойынша 1994-1997 жылдардағы барлық емдеу бөлiмшелерiне
тiркелген аурулардың жиынтық мөлшерi көрсетiлген.Кестеде көрсетiлгендей,
медициналық емдеу орындарына қала тұрғындарының көп тiркелуiне ересектер
мен балалар арасында “Тыныс алу жүйесiнiң аурулары” тобына жататын аурулар
себеп болып отыр. Балалар арасында екiншi орынды жүйке жүйесiнiң аурулары
алады. “Қан және қан жасау мүшелерiнiң аурулары” тобына жататын аурулар мен
туа бiткен кемiстiктердiң үлесiне З орын тиедi. Ересектер арасында 2 орынға
қан айналу жүйесiнiң аурулары шықса, З орынды сүйек-бұлшық ет жүйесiнiң
аурулары иеленедi.
Республикадағы алдыңғы қатарлы мамандардың мәлiметтерi бойынша
жоғарыда аталған аурулар қоршаған ортаға бөлiнген қорғасын, фосфор
ангидридi, фторсутегi, аммиак, азот тотықтары мен өндiрiстiк шаңның
әсерiнен туады.Барлық осы химиялық заттар — Шымкент қаласында қоршаған
ортаның негiзгi ластаушылары.
2.2.2 Судағы және топырақтағы ауыр металдардың қоршаған ортаға таралу
заңдылықтары
Табиғи ортаға бөлiнген өндiрiстiк қалдықтарды анықтау және
олардың әсерiн бағалау, олардың миграциясы және табиғи объектiлерде жиналуы
өндiрiс орындарын қоршаған ортаны ластаушы нысана ретiнде дұрыс бағалауға
мүмкiндiк бередi. Адам әрекетi нәтижесiнде қоршаған ортаға бөлiнетiн ауыр
металдардың көп бөлiгi түстi металургия өндiрiсiнен бөлiнедi. Шымкент
қаласында өндiрiс пен энергетикалық интенсивтi дамуы табиғи орта
объектiлерiнiң жоғары деңгейде ластануына алып келдi. Әсiресе
қауiптілiгiнiң жоғары болуына қарамастан қала территориясында орналасқан
Өскемен қаласыныңның үлесi үлкен. Манғышлақ ауданының атмосферасына
металдарды бөлетiн негiзгi өндiрiс орны қорғасын заводы 89. Бұл өндiрiс
орнын тек қорғасын қосылыстарымен ғана емес, басқа да ингридиенттермен
қоршаған ортаны ластаушы нысана ретiнде қарастыруға болады. Сондықтан,
қалдық заттардың трофикалық тiзбек бойынша қоршаған ортаға таралып, оның
объектiлерiнде жиналуы өте маңызды проблема болып саналады.
Ауыр металдардың өсiмдiктерде жиналуына олардың топырақтағы
ауыр металдардың мөлшерi (концентрациясы), топырақ PH, топырақтың
гранулометриялық құрамы, органикалық заттардың мөлшерi, катиондардың сiңiру
сыйымдылығы тiкелей әсер етедi. Ғылыми деректерге сүйенсек, қылқан
жапырақтыларға жасалған тәжiрибелер, топырақтағы РЬ негiзiнен өсiмдiктер
тамырында және ксилема шоғырының ұштарында, т.б. транспираторлық ағындар
аяқталатын құрылымдарда жиналады, ал атмосфералық қорғасын жапырақ
ұлпасының iшкi қабатындағы клетка қабырғаларына жиналатынын көрсеткен. Бiз
қорғасын заводынан бөлiнген ауыр металдардың әсерiн бағалай алатындай
дәрежеде, өндiрiстен әр түрлi қашықтықтағы 6-зерттеу аймағында бақылау
жүргiздiк. Алынған мәлiметтер кестелер мен гистограмма, қисық ретiнде
берiлген. Қисықтарда абцисса өсi бойынша элемент мөлшерiнiң мәнi, ал
ордината өсi бойынша зерттеу аймақтары көрсетiлген. Диаграммаларда абцисса
өсi бойынша элементтiң мөлшерi, ордината өсi бойынша өсiмдiк түрлерi мен
зерттеу орындары берiлген. Қисықтар мен диаграммалар табиғи объектiлердiң
ауыр металдармен ластану мөлшерiн сапалы түрде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz