Өскемен қаласының атмосфералық ауасы және агроценоздарының ластануын бағалау

Жоспар

КІРІСПЕ

Облыстың ауа бассейні екі түрлі жолмен ( табиғи және антропогендік) ластанады. Күшті шаңды борандар мен Өскемен жеріндегі тұздардың болуы ауада шаң және тұз түйіршіктері мен тозаңдарының болуын тұрақты етеді.

Антропогендік ластану өнеркәсіп пен көлік тасымалына байланысты. Әрбір автомобиль әрбір 1км-ге орта есеппен 40г зиянды заттар шығарады, ал облыс бойынша оның мөлшері жылына 100 мың тоннадан асып түседі.

Облыс бойынша ауаға ластағыш заттар шығаратын объектілердің саны 7 мыңнан асады, бірақ олардың басын көпшілігі ұсақ жылыту қазандары болып табылады, олардың әрқайсысы жылына орта есеппен 5-10 тонна ластағыш заттар шығарады. Өскемен қаласындағы Ақ қоян тау-кен металлургия камбинатына ( ПГМК- Каскор ) ластағыш заттардың 1/6 бөлігі тиеді. Осылардың қатарына камуналдық шаруашылық, асфальт зауаты, күкірт қышқылы зауаты, ет камбинаты, облыс жеріндегі ұлу тас және қиыршық тас карьерлерін жатқызуға болады.

Үнемді, толық пайдаланудың мүмкін болмауынан жыл сайын мыңдаған тонна ластағыш заттар шаң тозаң, газ күйінде атмосфераға кетіп жатады.

Мәселен, “ Өскемен мұнай “ бірлестігінің газ құбырларында 1987 жылы жүз миллион метр аса газ ( оның жартысы Бозащыда) бостан бос жағып жіберілді.

Өскемен облысының радияциялық ластануы жөнінде мәліметтер өте мардымсыз. Өлке жерінде аса ірі уран рудасы өндіретін кен-орны және радиоактивті отынмен жұмыс істейтін электр станциясының бар екенін ескерсек, радияциялық қауіптің бар екендігін сезінуге болады. 70-жылдары АЭС-тың пайдалану мерзімі бітуге таяу.

Сонымен қатар 1969-70 жылдары Үстіртте ядролық полигондар жұмыс істеп, 3 рет ядролық жарылыс болғанын естен шығаруға әсте болмайды.

Атмосфераның лсатауын тоқтату үшін ең алдымен ауа тазартқыш, түтін тұтқыш қондырғылар орнатылуын қамтамасыз ету қажет. Әзірге облыста ондай 40 жуық қондырғы бар.

Сондай-ақ еңбекті жаңа үздік үлгілерге сай ұйымдастырмайынша жаңа қазіргі заманға технологиялық әдістерді еңгізбейінше, ең ақыры адамның табиғатқа деген көзқарасы өзгермейінше, ауаның ластануын тоқтату мүмкін емес.

II НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Жетібай кенорны Манғышлақ жарты аралының батыс бөлігінде орналасқан және Ералы ауданының кұрамына кіреді. Аудан әлсіз төбелі үстіртті бейнелейді. Үстірт оңтүстік-батыс бағытына қарай еңкейген. Жербедер белгілері 145-тен 170 м-ге дейін өзгереді. Ауа райы континенттальды. Атмосфералық жауын- шашын жылына 140 мм-ге дейін жауады. Ауаның абсолюттік максимал температурасы 47°С, ал минималды температурасы -35°С. Аудан қатты желдермен және шаңды боранмен ерекшеленеді. 1961 жылы кенорынның өндірістік мұнайгаздылығы анықталған. Кенорнынан алынған мұнай «Жетібаймұнайгаз, Манғыстаумұнайгаз өндірістік бірлестік пен» (ЖМГ, ММГ) басқарылады. Өскемен -Жетібай-Өзен-Мақат-Гурьев темір жолы өтеді.

Ауданның геологиялық қурылысының және мұнайгаздылығының сипаттамасы. Жетібай кенорны субендікті сағаланудың ірі антиклинальді қыртысына жатады. Кұрылымдық беті бойынша I юра горизонтының өлшемі 20*6км, көтерілім амплитудасы 65м. Құрылым айтарлықтай тегіс, құлау бұрыштары тереңдеген сайын 2° 30-тан 5°-қа дейін өседі. Кенорында терең барлау ұңғымаларымен 3 км -лік қабат ашылған. Шөгінді жыныстарының жасы жоғарғы триастан төрттік кезеңге дейін өзгереді. () ның ішінде юра жүйесінің жыныстары мұнайлы-өндірістік болып саналады.

Кенорынның өнімді қабатттарының құрылысы күрделі. Аудан мен қимасының біртексіздігімен ерекшеленеді. Юра жиналымдарының қимасында 13 өнімді горизонттар бар ( І-ХІІІ) . Оларда мұнай, газ шоғырлары кездеседі.

I горизонт қалыңдығы 65 м-ден 40 м-re дейін ( СБ-тан ОШ-қа қарай) өзгереді. 7 қабат коллектор болып саналады. Олардың жату және қабысу жағдайы ескеріліп, осы қабаттар 3 топтамаға біріктірілген. Жабыны мен табаны 2 қабаттан ( І, І І және VI, VII), ал ортасы 3 қабаттан (III, IV, V) түрады. Шоғыр өлшемі 18. 8*5. 2 км

П горизонт қалыңдығы 15-20 м, коллектор қабаттар 2 топтамаға біріктірілген (а және б) .

Әр топтамада 2 қабат ерекшеленеді (а1 және а2, б1 және б2) . Екі төменгі қабатқа б1 және б2 газмұнайлы шоғыр тиісті. Газқаныққан бөлігінің биіктігі 42м, мұнайканыққан бөлігі 11м

III горизонт жоғары жатқан қабаттан сазды жиналымдармен бөлінген. Сазды жыныстар қалыңдығы 10 м. Тек 5 үңғьмада қальңдығы 30 м (391, 265, 1118, 321, 801) .

IV горизонт жоғары жатқан қабаттан сазды жыныстармен бөлінген. Қалыңдығы 2-12 м. 6 ұңғымада III және IV горизонттарының қабысуы (жанасуы) байқалады. Қабаттардың шоғыры 47 м.

V горизонт IV горизонттан қалыңдығы 10 м сазды жыныстармен шектелген. Жалпы қалыңдығы 70-75 м, 7 қабат байқалады.

VI горизонт V горизонттан қалыңдығы 11 м сазды жыныстармен бөлінген. Горизонт қалыңдығы 45 м. Бұнда 5 коллектор қабат ерекшеленеді. Екі топтамаға біріктірілген a және б.

VII горизонттың орташа қалыңдығы 65 м. Горизонт қимасында 9 коллектор қабат кездеседі. Резервуар шоғырының өлшемі 3. 75*2. 0 км.

VIII горизонтының қалыңдығы 55 км, екі топтамаға а және б бөлінген.

IX горизонт екі құмтасты топтамаға бөлінген. Жоғарғыға мұнайгазды шоғыр, ал төменгіге 3 мұнай шоғыры жатады.

X горизонттың жалпы қалыңдығы 70-75 м. Қимада 9 коллектор қабат ерекшеленеді. Кей жерлерде литофациалық ауысу белдеулері болғандықтан, қабаттың толық таралуы сипатталмаған. Коллектор кабаттар өтімділігі әр түрлі қабат шоғырларына өтумен ерекшеленеді. Қабат шоғырлары қабаттық, күмбезді, мұнай шеткі суларымен. Шоғыр өлшемі 20. 6*6 км

XI горизонт жоғары жатқан қабаттан қалыңдығы 10 м сазды жыныстармен бөлінген. Жалпы қалыңдығы 65-70 м. Горизонтта 9 қүмтасты коллектор қабат кездеседі. Олар 4 резервуарға біріктірілген (1+2+3+4 - мұнайгаз шоғыры, 5- мұнайгаз шоғыры, 6+7 - мұнай, 8+9 - мұнай шоғыры) .

XII горизонт құмтастар, алевролиттер, саздардың ауысып келуімен ерекшеленеді. Жалпы қалыңдығы 58-76 м. Жату тереңдігі 2340-2425 м. Қимада 2 қабат ерекшеленген. Шоғыр қабаттық, күмбезді, мұнай табанында сумен. Шоғыр өлшемі 19. 4*5. 2 км.

XIII горизонт жоғары жатқан қабаттан қалыңдығы 4-17 м сазды жыныстармен бөлінген. Құмтастар мен алевролит жыныстарымен сипатталады. Жалпы қалыңдығы 150-160 м. Аудан мен қимасы бойынша коллектор толық таралған. Шоғыр қабаттық, күмбезді, мұнай табанында сумен.

Горизонттардың негізгі өлшемдеріне коллекторлардың мұнайгазқанығу коэфициенті, өткізгіштігі, кеуектілігі жатады. Мұнайқаныққан коллектор қабаттар өткізгіштігінің ең төменгі шегі 0. 003 мкм2, газқаныққан 0. 001 мкм2. Мұнайгазқанығу коэффициенті өндірістік-геофизикалық зерттеулермен анықталған. Екі петрофизикалық тәуелділікті пайдаланып, электрлік кедергі әдісі қолданылған: салыстырмалы электрлік кедергінің кеуектілік коэффициентінен суқанығуының өсуін. Газқаныққан қабаттарда қалдық мұнай канығу 0. 06-0. 1-ге дейін өзгереді. Есептеуге арналған бастапқы мұнай

және газқанығу коэффициенті 1 кестеде көрсетілген.

1 кест

1. 2 Стратиграфия

Жетібай кен орны субмироттық созылымның ірі антиклинал қатпарына байланысты. Оның структуралык бетінің 1 юра горизонты бойынша көтеріну амплитудасы 65 метр болғанда өлшелі 22х6 км. Құрылымы біршама көлбеу. Құлау бұрышы тереңдігі (230-дан 5-ке дейін) өскен сайын көбееді.

Кен орнында терең барлау ұңғымалармен жоғарғы триастан төрттік кезек жастылы үш шақырымдық қатқабат шөгінді жыныстар ашылған, оның ішінде юра жүесінің түзімімдері өндірістік-мұнайлы болып отыр.

Юра жүйесі:

төменгі, ортаңғы және жоғарғы бөлімдерімен көрсетімен. Юра түзілімдері құмтастардың, алевролиттердің, саздардың және аршмиттердің қабатшаларының кезектесіп келуімен сипатталады, ал жалпы қаныңдығы1300 м. Төменгі юра түзілімдерінің қалыңдығы 100-120 метр. Ортаңғы юра бөлімі : аален, байос пен бат ярустарының түзілімдерінен тұрады.

Аален ярусында XIII және XII горизонттарды бөліп көрсетілген. Түзілімдердің жалпы қалыңдығы 165-200 метр.

Байос ярусында XI, X, IX, VIII, VII горизонттар бөлініп шыққан. Түзілімдердің жалпы қалыңдығы 335-365 метр

Бат ярусында XI, V, IV, III өнімді горизонттарды ерекшелеген. Ярустық жалпы қалыңдығы 225 метр.

Жоғарғы бөлімі : келловей, оксфорд және кеммеридж ярустарынан тұрады. Келловей ярусының төменгі бөлігінде I және II өнімді горизонттарды ерекшеленеді. Жоғарғы бөлімнің жалпы қалыңдағы 450-460 метр. Юра 13 өнімді горизонт ерекшеленеді.

Газды кеніштер I горизонтта, ал мұнай кеніштері IV (1 мен 2 қабаттар), V (б ₁ +б ₂ , в ₁ +в ₂ +в ₃ ), VI (б ₂ +б ₃ ), VII (1-6, 8+9), VIII (а ₄ ), IX (3, 4), X, XI (5, 6+7, 8, 9) және ХІІ горизонттарында, ал мұнайгаздылы кеніштер ІІ (б ₁ +б ₂ ), ІІІ (1+2, 3, 4+5, 6), V(а), VI (а ₁ +а ₂ , б ₁ ), VIII (а ₁ , а ₂ +а ₃ , б ₁ , б ₂ +б ₃ ), ХІ (1+2+3+4, 5) және ХІІІ горизонттарында бар.

1. 3 Тектоникасы

Жетібай кенорны Жетібай-Өзен тектоникалық сатыда орналасқан. Жетібай қүрылымы тектоникалык саты өсі бойымен Маңғышлақ бөлдемі дислокациясы бағытына қарай тік созылған. Триас шөгінділерінің жабыны бойынша Жетібай көтерілімнің пішіні лесиметриялы субендікті сағаланудың брахиантиклиналь қатпарына жатады. Амплитудасы 60м және аудан 23*4. 5км. Қүлау бұрыштары солтүстікке 2° 5', оңтүстікке 1°. XIII горизонттың сазды бөлігінің табаны бойынша құлау бұрышы солтүстікте 1° 30'-тан 3° 48', оңтүстікте 0° 48'-1°. Дөңбеккүмбез 491-67 ұңғымаларының ауданында орналасқан. Кенорынның өнімді қабаттарының қүрылысын зерттеу нәтижесінде аудан және қимасы бойынша газ, мүнай, судың орналасу ерекшелігі. Жетібай көтерілімінде бірнеше көлденең тектоникалық бұзылыстар бар екенін анықтауға мүмкіндік берді.

ІІ Тарау Өскемен қаласыныңң қоршаған ортаға әсерін бағалау

2. 1 Өскемен қаласыныңтопырақ жабынының экологиялық жағдайын бағалау

Жетібай-Өзен кен орнындағы (сұр-құба топырақ жабынының) экологиялық жағдайының күрт төмендеуі мұнай және газ өнімдерін өндіруге тікелей байланысты болып отыр. Мұнай және газ өндіру, оны тасымалдау барысында топырақ жабыны мен қоршаған орта мұнаймен, күкіртсутек және күкірт тотықтарымен, бұрғылау қалдықтарымен, минералданған қалдық сулармен ластанады. Мұнай-газ кен орнының экожүйені ластаудағы белсенділігі мен масштабы күннен-күнге ұлғая түсуде.

Жетібай кен орны көп қабатты, құрылымы жағынан күрделі аймаққа жатады: ұсақ шоқырлар, орташа биіктіктегі таулар, жазықтықтар және кең ойпаттардан құралған. Кен орнының климаты арктикалық, ирандық және тұран ауа массаларының әсерінен қалыптасқан. Жылдық орташа температура +11, 2-+11, 8 ⁰ С, қаңтарда -2, 5-5, 5 ⁰ С, шілдеде +25, 4-+26, 8 ⁰ С болады. Температураның максималды көрсеткіші -45-47 ⁰ С, минималды көрсеткіші -24-34 ⁰ С, тербеліс шегі 69-86 ⁰ С.

«Жетібай» кен орны Орталық Өскемен үстіртінде орналасқан. Бұл аймақтың топырақ жабынын, механикалық құрамы әлсіз, сұр-құба топырақтар құрайды. Кен орнының топырақ жабынына тән ерекшеліктер: карбанаттылығы жоғары (СО ₂ 12-16 %), гипсі - 14-25 %-дан аса, жоғары сілтілі ( рН 8-9), табиғи өнімділігі төмен, топырақ жабынының құрылымы біртекті емес. Сұр-құба топырақтың кескіні бірнеше генетикалық горизонттарға жіктелген. Оның үстіңгі қабатында нәзік сұр көп саңылаулы қабықша (3-7 см), одан соң ашық-сұр қабыршақты қабат (8-12 см), сосын құба немесе қызыл-құба шөгінділер араласқан қабат ( 12-22 см) . Қара шіріндінің қалыңдығы 25-30 см. Топырақтың мұнаймен ластануы өндіріс аймақтарында және мұнай құбырының бойында байқалады. Топыраққа түскен мұнай көптеген өзгерістерге ұшырайды. Әсіресе, топырақтың үстіңгі геохимиялық сүзгіш қызметін атқаратын қара шірінді қабаты көп зиян шегеді. Бұл қабатта мұнайдың көп мөлшері, битумды және парафинді компоненттер сүзіліп қалады. Олар төменгі температурада тығыздалып, кристализацияланады. Топырақтағы битумды қабықшалар шайыр, асфальтен және парафинді мұнаймен ластанғанда пайда болады. Ауада битумды қабықтар нашар тотығады, оларды микроорганизмдердің ыдырату қабілеті өте төмен, сондықтан топырақта көп уақыт бойы сақталады. Битумның топтық құрамында 48, 3% көмірсу, 32, 6% парафинді-нафтенді заттар, 17, 9% шайыр, 33, 8% асфальтен болады. Элементарлы құрамы: 80-85% көміртегі, 8-11, 5% сутегі, 0, 2-4, 0% оттегі, 0, 5-7, 0% күкірт, 0, 2-5, 0% азот және металдар (никель, ванадий, темір, натрий) . Бұл заттардың бірігу көрсеткіші 80-90%, сондықтан оның органикалық және минералды құрамының беріктілік деңгейі өте жоғары. Одан төмен қабатқа мұнайдың жеңіл, қозғалмалы фракциясы өтіп, минералды қабаттық суларында жинақталады. Бұл фракция микроорганизмдермен нашар игеріледі, сондықтан аэробты жағдайда топырақта ұзақ сақталады.

Мұнаймен ластанған топырақтың физикалық жағдайы, заттар миграциясы өзгереді, ауа-су режимі, құрылымдылық жағдайы, көміртегі-азоттық тепе-теңдік бұзылады, токсикалық заттар жинақталады.

«Жетібай» кен орны жоғары ластану деңгейімен ерекшеленеді. Зерттелінген үлгілердің 80%-ң ластану мөлшері 5000 мг/кг, ал кей жерлерде 25-30 г/кг. Бұл ШРК - дан он бес есе артық. Топырақтың, жер асты суларының, атмосфераның ластануының негізгі себептері мұнай құбырларының тесілуі, жер қоймаларына тасталған мұнай, жөндеу жұмыстары болып табылады. Негізгі ластаушы көздер: нефтешлам - мұнайдың қатты минералды бөліктері шөккен құрылымы; мазутталған топырақтар - апаттар, ұңғыларды жөндеу жұмыстары нәтижесінде туындайды; металл қалдықтары - құбырлар, металл бөшкелер, қоршаулар; радиактивті қалдықтар - табиғи радионуклеотидтермен ластанған шлам қорлары; өндіріс қалдықтары; минералданған қабатты сулар; қоймадағы сақталған мұнай. Мұнай өндіретін өнеркәсіптер қалдықтарының ең зияндысы - нефтешлам. Олар тұрақты үш мүшелі (қатты-су-май) жүйе болып табылады. Шламның табиғи булануы нәтижесінде сұйық бөлігі жоғалып, тұтқыр, жабысқыш құрылым пайда болады. Нефтешламдағы ылғал мөлшері 17-22% - құрайды. Құрғақ нефтешлам құрамы тұрақсыз; мұнай өнімдері = 25-30%, механикалық қосылыстар = 80-85%. Нефтешламдар ауыр металдардың көзі болып табылады.

Физика-химиялық зерттеулер нәтижесінде мұнайдың ауыр фракциясынан тұратындығы анықталды / кесте 1/.

Кесте 1.

Нефтешламдағы ауыр металдар мөлшері (%)

Физика-химиялық зерттеулер нәтижесі бойынша нефтешлам құрамы негізінен мұнайдың ауыр фракциясы екендігі анықталды.

Нефтешламды арнайы дайындалған орындарда сӨскемен қажет. Жетібай өндіріс бағанында мұнай өңдеу және айдау цехінің маңында нефтешлам сақтайтын қойма орналасқан. Оның ауданы - 0, 2 га, сыйымдылығы - 100 т/жыл. Мұндағы жалпы ластанған жер ауданы - 176532 м ² немесе 17, 653 га.

Жетібай кен орнының топырағындағы ауыр металдардың жалпы мөлшерін анықтағанда мыстан басқасының бәрі кларктан жоғары немесе соған тең болған. Соның ішінде кобальт пен кадмийдің мөлшері ШРК-дан аса жоғары деңгейде. Радиациялық фоны жоғары мұнаймен ластанған жерде стронций 1320 мг/кг-ге дейін жетеді. Мыс, қорғасын, мырыш мөлшері ШРК-дан аспайды. Мұндағы барлық кен орындарының радиоциялық фоны жоғары емес, 15-25 мкР/сағ ауытқиды. Жоғарғы радиациялық фон кейбір технологиялық құрал-жабдықтар мен металл қалдықтарында байқалады.

Атомды-абсорбция Жалынды спектрофотомерияның нәтижелері 2-ші кестеде келтірілген.

Кесте 2.

Мұнай кен орындарындағы радионуклидтердің меншікті белсенділігі.

2. 2 Өскемен қаласыныңң қоршаған ортаға әсері

2. 2. 2 Қоршаған ортаның атмосфералық ауасы және агроценоздар ластануын бағалау және халық денсаулығы

Өндiрiстiң интенсивтi дамуының әсерiнен қоршаған ортаны ластаушы заттардың жоғары концентрациясымен сипатталатын (қалыпты мөлшерден 10, 100 есе, ал эпицентрлерде 1000 есе жоғары) территориялық техногендi аймақтар пайда болуда. Бұл халық денсаулығына зиянды әсер етедi (зат алмасудың бұзылуы, морфологиялық өзгерiстер, эндомиялық аурулар және т. б. ) . Тiптi экологиялық таза деп бағаланған аймақтардың өзiнде, халық денсаулығын сипаттайтын көрсеткiштердiң 20% қоршаған ортаның факторларының еншiсiне тиедi. Ал өндiрiстiк қалдықтармен интенсивтi ластануына байланысты экологиялық жағдайы төмен өлкелерде, оның iшiнде Қазақстанда қоршаған ортаның адам денсаулығына керi әсерi 2 есе жоғарылады.

Тұрғындар денсаулығының негiзгi көрсеткiштерiне және жалпы балалар өлiмiнiң артуына антропогендi факторлардың әсер етуi сөзсiз. Ауыр металдар, оның ішiнде улы қорғасынның қосылыстары жүйке ауруларының, нефрит және нефроз, холецистит, сезiм мүшелерi ауруларының, стоматологиялық аурулардың үдеуiне әсер етедi.

Өскемен қаласының атмосфераға қорғасын, мыс, мырыш, кадмий элементтерiнен басқа да бiрнеше ингредиенттердi бөледi. Олардың қатарына көмiртегi тотығы, азоттың тотықтары, күкiрт сутегi, өндiрiстiк шаң жатады. Осы токсиканттардың iшiнде адам организмiне әсер ету күшiне қарай қорғасын элементi - аса қауiптi токсикант болып саналады. Сондықтан, оның атмосферадағы мөлшерi белгiленген шектi концентрациядан неғұрлым артық болса, соғұрлым тұрғындардың денсаулығы нашар болады.

Шымкент қаласы тұрғындарының денсаулығына қорғасын өндiрiсiнiң әсерiн анықтау үшiн, бiз белгiленген зерттеу аудандарында орналасқан емдеу-профилактикалық мекемелерiнiң 1994-97 жылдар аралығындағы статистикалық мәлiметтерiн пайдаландық. Олар:

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс