Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының Жапония-мен қарым-қатынастарының даму барысы
КІРІСПЕ
І БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАН МЕН ЖАПОНИЯ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ НЕГІЗІ
1.1 Қазақстан сыртқы саясатының негіздері және Жапония дипломатиясы
1.2 Жапония және Қазақстан қатынастарының қалыптасу негіздері
1.3 Жапония және Қазақстан қатынастарының құқықтық негізі
ІІ БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАННЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫНДАҒЫ ЖАПОНИЯ РӨЛІ
2.1 Жапонияның Қазақстандағы инвестициялық саясаты
2.2 Қазақстан мен Жапония арасындағы сауда.экономикалық байланыстар және оның даму болашағы
2.3 Мәдени саладағы екіжақты қатынастар
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
І БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАН МЕН ЖАПОНИЯ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ НЕГІЗІ
1.1 Қазақстан сыртқы саясатының негіздері және Жапония дипломатиясы
1.2 Жапония және Қазақстан қатынастарының қалыптасу негіздері
1.3 Жапония және Қазақстан қатынастарының құқықтық негізі
ІІ БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАННЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫНДАҒЫ ЖАПОНИЯ РӨЛІ
2.1 Жапонияның Қазақстандағы инвестициялық саясаты
2.2 Қазақстан мен Жапония арасындағы сауда.экономикалық байланыстар және оның даму болашағы
2.3 Мәдени саладағы екіжақты қатынастар
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақстанның сыртқы саясатының негізінде өзінің қауіпсіздігін, егемендігі мен территориялық тұтастығын қамтамасыз ететін, мемлекетіміздің дүниежүзілік қауымдастықка енуіне, республика ішіндегі реформаларды жузеге асыруға, оның тиімді және өсімді экономика, тұрақты демократиялық институттар жасауға, барлық республика халқының құқығы мен бостандықтарын қорғауға қолайлы жағдайлар жасау мүдделері жатыр. Ол өзінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуде әскери құралдарды емес, парасатты, салмақты дипломатияға сүйене отырып, саяси құралдарды пайдалануды мақсат етіп отыр. Ол халықаралық байланыстарының негізінде таяу және алыс шетелдердің бәрімен өзара тиімді саяси-әлеуметтік, мәдени қатынастарды орнатуға ұмтылуда. Елімізді қазір дүние жүзінің 117 мемлекеті таниды, олардың 105-мен дипломатиялық қатынастар орнатылды. Шетелдерде 26 елшілік ашылып, біздің елімізде 40 елшілік пен миссия, халықаральқ және ұлттық ұйымдардың 16 өкілдігі жұмыс істейді.
Біздің елімізбен дәйекті байланыстарды дамытуға бірталай мемлекеттер ықылас білдіруде. Оған себеп болатын ең алдымен, Қазақстандағы мол қазба байлықтар қоры. Жылына елімізде 1,5 млрд. тоннадан астам пайдалы қазбалар игеріледі. Жапония Халық Республикасы мен Қазақстан арасындағы қатынастар достық, тату көршілік негізінде құрылғанымен де, екі тарапқа тиімді өзара пайда мүдделері де маңызды болып табылады деп айтсақ қателеспейміз.
Бітіру жұмысының тақырыбы қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының ЖАПОНИЯ-мен қарым-қатынастарының даму барысын қамтиды. Территориялардың шекаралас болуы, сондай-ақ, күшті шығыс көршінің үлкен экономикалық потенциалы мен оның халықаралық аренадағы, соның ішінде Орталық Азия кеңістігіндегі салмағы, бұл аймақтағы егеменді республикалардың Жапониямен тұрақты достық қатынастарда болу мүдделілігін анықтайды. Және де бұл қарым-қатынастар теңдік, өзара мүдделілік пен мемлекеттердің ішкі істері мен жағдайларына қол сұқпаушылық принциптеріне негізделіп орнатылуы керек.
Орталық Азияның жас мемлекеттері ЖАПОНИЯ-мен көп векторлы байланыстардың бар болуын ең алдымен территориялық тұтастық пен қауіпсіздік, экономикалық даму мен ішкі саяси тұрақтылығы үшін қолайлы сыртқы жағдайларды құру сияқты мәселелерді шешу тұрғысынан қарастырады.
Біздің елімізбен дәйекті байланыстарды дамытуға бірталай мемлекеттер ықылас білдіруде. Оған себеп болатын ең алдымен, Қазақстандағы мол қазба байлықтар қоры. Жылына елімізде 1,5 млрд. тоннадан астам пайдалы қазбалар игеріледі. Жапония Халық Республикасы мен Қазақстан арасындағы қатынастар достық, тату көршілік негізінде құрылғанымен де, екі тарапқа тиімді өзара пайда мүдделері де маңызды болып табылады деп айтсақ қателеспейміз.
Бітіру жұмысының тақырыбы қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының ЖАПОНИЯ-мен қарым-қатынастарының даму барысын қамтиды. Территориялардың шекаралас болуы, сондай-ақ, күшті шығыс көршінің үлкен экономикалық потенциалы мен оның халықаралық аренадағы, соның ішінде Орталық Азия кеңістігіндегі салмағы, бұл аймақтағы егеменді республикалардың Жапониямен тұрақты достық қатынастарда болу мүдделілігін анықтайды. Және де бұл қарым-қатынастар теңдік, өзара мүдделілік пен мемлекеттердің ішкі істері мен жағдайларына қол сұқпаушылық принциптеріне негізделіп орнатылуы керек.
Орталық Азияның жас мемлекеттері ЖАПОНИЯ-мен көп векторлы байланыстардың бар болуын ең алдымен территориялық тұтастық пен қауіпсіздік, экономикалық даму мен ішкі саяси тұрақтылығы үшін қолайлы сыртқы жағдайларды құру сияқты мәселелерді шешу тұрғысынан қарастырады.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
І БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАН МЕН ЖАПОНИЯ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ НЕГІЗІ
1.1 Қазақстан сыртқы саясатының негіздері және Жапония дипломатиясы
1.2 Жапония және Қазақстан қатынастарының қалыптасу негіздері
1.3 Жапония және Қазақстан қатынастарының құқықтық негізі
ІІ БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАННЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫНДАҒЫ ЖАПОНИЯ РӨЛІ
2.1 Жапонияның Қазақстандағы инвестициялық саясаты
2.2 Қазақстан мен Жапония арасындағы сауда-экономикалық байланыстар және
оның даму болашағы
2.3 Мәдени саладағы екіжақты қатынастар
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Кіріспе
Қазақстанның сыртқы саясатының негізінде өзінің қауіпсіздігін, егемендігі
мен территориялық тұтастығын қамтамасыз ететін, мемлекетіміздің
дүниежүзілік қауымдастықка енуіне, республика ішіндегі реформаларды жузеге
асыруға, оның тиімді және өсімді экономика, тұрақты демократиялық
институттар жасауға, барлық республика халқының құқығы мен бостандықтарын
қорғауға қолайлы жағдайлар жасау мүдделері жатыр. Ол өзінің қауіпсіздігін
қамтамасыз етуде әскери құралдарды емес, парасатты, салмақты дипломатияға
сүйене отырып, саяси құралдарды пайдалануды мақсат етіп отыр. Ол
халықаралық байланыстарының негізінде таяу және алыс шетелдердің бәрімен
өзара тиімді саяси-әлеуметтік, мәдени қатынастарды орнатуға ұмтылуда.
Елімізді қазір дүние жүзінің 117 мемлекеті таниды, олардың 105-мен
дипломатиялық қатынастар орнатылды. Шетелдерде 26 елшілік ашылып, біздің
елімізде 40 елшілік пен миссия, халықаральқ және ұлттық ұйымдардың 16
өкілдігі жұмыс істейді.
Біздің елімізбен дәйекті байланыстарды дамытуға бірталай мемлекеттер
ықылас білдіруде. Оған себеп болатын ең алдымен, Қазақстандағы мол қазба
байлықтар қоры. Жылына елімізде 1,5 млрд. тоннадан астам пайдалы қазбалар
игеріледі. Жапония Халық Республикасы мен Қазақстан арасындағы қатынастар
достық, тату көршілік негізінде құрылғанымен де, екі тарапқа тиімді өзара
пайда мүдделері де маңызды болып табылады деп айтсақ қателеспейміз.
Бітіру жұмысының тақырыбы қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының
ЖАПОНИЯ-мен қарым-қатынастарының даму барысын қамтиды. Территориялардың
шекаралас болуы, сондай-ақ, күшті шығыс көршінің үлкен экономикалық
потенциалы мен оның халықаралық аренадағы, соның ішінде Орталық Азия
кеңістігіндегі салмағы, бұл аймақтағы егеменді республикалардың Жапониямен
тұрақты достық қатынастарда болу мүдделілігін анықтайды. Және де бұл қарым-
қатынастар теңдік, өзара мүдделілік пен мемлекеттердің ішкі істері мен
жағдайларына қол сұқпаушылық принциптеріне негізделіп орнатылуы керек.
Орталық Азияның жас мемлекеттері ЖАПОНИЯ-мен көп векторлы байланыстардың
бар болуын ең алдымен территориялық тұтастық пен қауіпсіздік, экономикалық
даму мен ішкі саяси тұрақтылығы үшін қолайлы сыртқы жағдайларды құру сияқты
мәселелерді шешу тұрғысынан қарастырады.
Өз кезегінде, Орталық Азия Жапониядың экономикалық және қауіпсіздік
мүдделер шеңберіне кіреді. Бұл аймақтағы республикалармен байланыстарды
нығайту – ЖАПОНИЯ сыртқы саясатының басты міндеттерінің бірі. Қазіргі
кезеңде, ЖАПОНИЯ шекараларына жақын жерде АҚШ әскери базаларының орналасуы
жағдайларында, Токио сыртқы саяси мүдделері мен басымдақтары арасында
Орталық Азия аймағының маңыздылығы күрт өсуде.
Бітіру жұмысының жазылу барысында қолданылған әдебиеттерге тоқталып
өтер болсақ, Қ.Тоқаевтың Внешняя политика Казахтана в условиях
глобализации, Казахстан- реалии и перспективы независимого развития
атты еңбектерінде көрсетілген Жапониядың Қазақстанға қатысты саясаты жайлы
толық мағлұматтарды негізге алдым. Белгілі дипломат әрі саясаткер К. К.
Токаревтың монграфиясы ХХІ ғасыр алдындағы Қазақстанның сыртқы
сааясатындағы өзекті мәселелерге арналған. Отандық саясаттануда алғаш рет
үшінші мыңжылдық шебіндегі әлемнің геосаясаттық картасы, саясат пен
экокномиканың жаһандану проблемалары, сондай-ақ, Қазақстанның сыртқы
саясатындағы экокномикалық факторлар зерттеледі. Саясаттын,
экокномикасын, идеологиясын, географиялық жағдайын және тағы басқаларын
қоса алғандағы жаңа мемлекет – Қазақстан Республикасының ағымдағы
проблемалары мен болашақтағы мүмкіндіктеріне баса назар аударылған. Автор
кітапты жазу барысында әртүрлі жергілікті материалдарға сүйеніп қана
қоймай, аталған тақырып бойфынша Жапониялық және батыстық ағылшын тіліндегі
дерек көздерін пайдалануға тырысқан.
Ал Хлюпин В. жазған Геополитический треугольник: Казахстан-Китай-
Россия. атты әдебиетінен де көп мағлұматтар алдым. Осы кітапта аймақтық
интеграцияның теоретикалық және нақты тарихи проблемаларына арналған.
Қазақстанның сыртқы саяси стратегиясының ерекшеліктері мен транскаспилік
аймақтың геосаясаты, ортазиялық аймақтағы күштердің жаңа арақатынасы, осы
заманғы интеграциялық үдерістердің теоретикалық және әдістемелік
проблемалары іс жүзінде ашылады. Аймақтағы интеграциядағы болжамалық
сценарилерге, жаһандану жағдайында кеңестік кеңістіктегі қоғамдардың
жетілдірілуі мен трансформациялануының келісімдік сценарилерін іздеуге
баса назар аударылады.
Абдуллаева К.Ш. жазған Развитие интеграционных связей Казахстана и
СУАР атты әдебиетінен мен Қазақстан мен Жапония қарым-қатынасы жайлы көп
керекті деректер жинадым. Осы әдебиет ЖАПОНИЯ ШҰАР-дағы 1996 жылдың 1
қаңтарындағы жағдай бойынша дербес аудандағы округтік деңгейге дейінгі
партиялық, әкімшілік, әскери және саяси элита туралы деректерден тұрады.
Осы заманғы Шыңжан және оның Қазақстан – Жапония қатынастарындағы орны мен
рөлі ЖАПОНИЯ-дағы Шыңжан-Ұйғыр дербес ауданының мәдени ұлттық ,
экокномикалық, саяси дамуына байланысты мәселелер кешенін қарастыратын
тараулардан тұрады. Негізгі мәтінінде оның Қазақстан – Жапония
қатынастарындағы орны мен рөлін қарастырады.
Бітіру жұмысының мақсаты Жапониядың жүргізіліп отырған сыртқы
саясатындағы Орталық Азияға қатысты позициялары арқылы бұл мемлекеттің
бүкіл аймақ қауіпсіздігіне әсер етуін анықтау және осының арқасында қарым-
қатынастардың болашақ даму перспективасын ашып көрсету болып табылады. Осы
мақсаттардан төмендегідей міндеттер түындап отыр:
– Жапониядың қазіргі сыртқы саясатындағы Орталық Азия республикаларының
орны мен ролін анықтау;
– Қазақстан мен Орталық Азия аймағындағы елдердің Жапонияменен сыртқы саяси
байланыстары және ынтымақтастықтың даму барысын айқындау және оның жағымсыз
жақтарын көрсету;
– Аймақтағы қауіпсіздік мәселесі төңірегіндегі сұрақтарды, соның ішінде
қауіпсіздік жағдайлары мен шараларын зерттеу, Жапониямен ынтымақтастықтың
дамуына шолу жасау, сол сияқты Жапониядың аймақ қауіпсіздігіне ықпалын
қарастыру;
– Сауда, мұнай-газ секторындағы қатынастарның және заңсыз Жапониялық
миграциясының қауіпсіздік жағдайына әсерін ашу.
Бітіру жұмысының бірінші тарауында Қазақстанның дамуы негізіндегі
Жапониямен қатынастары туралы жазылған. Бұл тарауда Қазақстан тәуелсіздік
алған күннен бергі ұстанған саясатына талдау жасалып, Қазақстанның сол
жылдары бері даму жолына да шолу жасалған. Қазақстанның өзге елдермен
ұстанып отырған саясаты жайлы, экономикаалық тұрғыдағы даму кезеңдері мен
Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтың ұстанған саясаты жайлы да талдау
жасауға тырыстық. Тарау соңында осы барлық аталып өткен елдер ішінен
Қазақстан саясатындағы Жапониядың рөліне де Жапония-Қазақстан
қатынастарының құқықтың негізіне де тоқталып өттім.
Бітіру жұмысының екінші тарауы Жапония мен Қазақстанның сауда
байланыстарына арналған. Бұл тарауда қазіргі таңда, Қазақстан үшін Жапония
ең басты сауда серіктестерінің бірі екеніне екпін жасай келе, маңызды
шекарааралық сауда мәселелері қарастырылады. Сонымен қатар, энергетика
саласындағы екі мемлекет арасындағы қатынастарға, инфрақұрылымдық
байланыстардың дамуы жағдайына да шолулар беріледі. Осы саладағы дамуда
қандай компаниялар шаралар атқарып, осы байланыста маңызды рөл атқаратыны
жайлы деректерге тоқталамыз.
Бітіру жұмысының соңғы үшінші тарауы, Қазақстан мен Жапония
серіктестігі және Ресей деп аталады. Қазіргі таңда, Ресей елімен байланыс
орнату Қазақстан үшін де, Жапония үшін де ең тиімді болып отыр. Сондықтан
бұл ел екі елдің саясатында маңызды орын алады деп айтсақ қателеспейміз.
Бұл тарауда Шанхай ынтымақтастығы Ұйымы қызметі және аумақтағы қауіпсіздік
мәселесі жайлы айтылады. Сонымен қатар, осы Шанхай ынтымақтастығы Ұйымына
кіретін елдер арасындағы белді ойыншылардың бірі- Ресей мемлекетінің
аймақтағы саясаты жайлы талдау жасалынады.
І БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАН МЕН ЖАПОНИЯ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ НЕГІЗІ
1.1 Қазақстан сыртқы саясатының негіздері және Жапония дипломатиясы
Қазақстанның сыртқы саясатының негізгі бағыттарының басталуы 1989
жылдан (Берлин қабырғасының құлауы) және 1991 жылдан (ССРО-ның ыдырауы)
басталатын, суық соғыстан кейінгі кезеңде, дипломатия, суық соғыс
жанжалдары мен идеологиялық қарама - қайшылықтардан тігілген жусатушы
көйлегін өзінен шешіп тастады.
Тоқсаныншы жылдардағы дипломатия келесідей жаңа проблемаларға тап
болды: көп ұлтты елдердегі ұлттар аралық жанжалдар санының өсуі, адам
құқығының бұзылуы мен мемлекет егемендігі арасындағы дилеммамен, жаңа
тәртіпті орнатумен. Суық соғыстың аяқталуынан соң келген босатылу
еркіндігі, таңдаудың күрделілігін тудырды - тарихтың таза беттері талантты
дипломатты күтеді, ол сол беттерді дұрыс толтыруы үшін. Тарихи келешек
жаңа халықаралық жүйені тұрғызумен қорытындыланады. Бұл жүйе ауа райын
өзгерту, аурудың алдын алу, көшіп - қону, жаппай жою қаруларын қолдану және
басқалары сияқты проблемаларды шешу үшін бірлесуіміз қажет болатын, бір
адамзат нәсілі екенімізді түсінуімізге негізделеді. Бұл дипломатияның
алдында тұрған ең басты міндет.
Қазақстанның сыртқы саясаты мен дипломатиясы алдында тұрған негізгі
бағыттар біздің республикамыздың Президенті Н. Ә. Назарбаевпен, келесі
еңбегінде анықталды: "Стратегия становления и развитие Казахстана как
суверенного государства. Олар болып табылатындар "СНГ", "АТР", "Азиатское",
"Европейское" және "Американское" [15, с. 54-55] Олар ары қарай даму мен
бөлшекті қаралуды келесі кітаптарда алды: "На пороге XXI века", халыққа
арналған үндеу "Казахстан-2030'', оның статьяларында, баяндамаларында және
Президент Н. Ә. Назарбаевтың сөйлеген сөздерінде.
Қазақстанның осы негізгі бағыттарын жүзеге асырылу процестерінің егжей
- тегжейлі талдауы берілген.
1. ТМД - да, барлық бұрынғы кеңестік мемлекеттердің басынан өтіп жатқан
экономикалық дағдарыс жағдайлары кезінде, олардың келісімді әрекеттесулері,
конструктивті ынтымақтасуы, өзара қолданбалы компромистік шешімдерге келуі
өте жоғары дәрежеде көкейтесті болады. Онсыз тұрақтылықты сақтап қалу,
экономиканы қажетті дәрежеле қалыптастыру, дүниежүзілік қоғамдастыққа
интеграцияланы мүмкін емес .
Дүниежүзілік тәжірибе, қазіргі жағдайларда бірде-бір елдің өзбетінше
жалғыз басы жеке дами алмайтынына көз жеткізеді. Сондықтан Тәуелсіз
Мемлекеттердің Ынтымақтастығын құру, ССРО ыдырағаннан кейінгі қазіргі
заманның мемлекеттерінің ортақ заңдылығы, объективтіліктің айнасы болып
табылды.
Ынтымақтастықтың басты мақсаты - бұрынғы кеңестік мемлекеттердің
саясаттық, экономикалық проблемаларды бірлесіп шешу мақсатында бірігуін
қамтамасыздандыру болып табылады. Өзара пайдалы жағдайларда, дипломатияның
келесідей нысандарының келіссөздер, шарттар жасасу, кездесулер мен
конференциялар өткізу және басқа сияқты құралдарымен пайдалану бойынша.
Бұл бағыттағы жұмыстар екі деңгейде өткізіледі: екіжақты және көпжақты,
ТМД шеңбері негізінде.
Бірыңғай экономикалық кеңістік құруға бағытталған, Қазақстан
Республикасының стратегиялық курсы, 1993 жылғы Мәскеу саммиті барысында
өзінің айқындығын тапты. Ынтымақтастықтың Мемлекет-мүшелері экономикалық
одақ құруға бірдей қолдау жасап, декларацияға қол қойды. Онда ТМД
мүшелерінің тереңдетілген бірігуге баратындықтары, осы мемлекеттердің
экономикалық ортақ кеңістігіндегі тауарлардың, қызмет көрсетудің және
капиталдардың қозғалуының ортақ нарығын жасау туралы шешімділік жарияланды.
Республиканың СІМ коллегиясының кеңейтілген мәжілісінде сөйлеген сөзінде Н.
Ә. Назарбаев былай деді, - "Ынтымақтастықты бекітуге бағытталған ерекше
қатысу, Қазақстанның ірі Еуроазиялық мемлекет ретіндегі стратегиялық
мүдделеріне сәйкес келеді" .
Қазақстанның орталық-азиялық мемлекеттерменде байланыстары мен бірігу
процестері күшейе түсуде. Тәжірибелік жоспарда Орталық Азиядағы Қазақстан
саясаты экономикалық бірігу мәселелеріннің шешімінде өз орынын табады.
Орталық Азиялық отын - энергетикалық (кешенді) интеграция регионның
барлық мемлекеттерінің отынның барлық түрімен толық қамтамасыз етілуі үшін
жағдай жасайды, сонымен қатар табиғи шикізат пен біріккен инвестиция
негізінде бәсекелестік қабілеті бар өнімдер ұйымдастыруға мүмкіндік
беретін, сенімді экспорттық өндірістік әлуетті құрады, "біз Орталық Азияның
көршілес мемлекеттерімен, бәрінен бұрын Қырғызстанмен және Өзбекстанмен,
одақтық өзара қатынас құра аламыз ", - деді Н.Ә. Назарбаев .
Осыдан, қорытынды жасауға болады. Осындай нәтижелерге жету үшін біздің
отандық дипломатияда осы бағытта үлкен роль атқарды, өйткені өзара пайдалы
шешімдерге келу, компромиске дұрыс келу және қажетті құралдарыды дер
кезінде дұрыс қолдана білу - осының бәрі тек қана сыртқы саясатқа тән
қасиет.
2. "АТР" Пекин, Сеул, Токио, Оңтүстік - Шығыс Азия елдеріне шығу. Бұл
бағыт алдыңғы қатарлы технологиялар ретінде үлкен маңызды көрсетеді. Ірі
масштабты инвестициялау мүмкіндігі бар несиелендіру көзі, келешекте -
біздің өнімімізді өткізу нарығы ретінде және Қазақстан жобаларын жүзеге
асыру үшін жұмыс күшін тарту ретінде пайдалы.
Жапония, қазіргі әлемнің индустриальды дамыған мемлекеті, және де АТР-
дің дүниежүзілік экономика орталығына айналдыруда жетекші роль атқаратын
мемлекет ретінде Қазақстан үшін өте мүдделі. Бүгінгі күні Жапония -
қазақстанның үлкен доноры. Экономикалық және әлеуметтік дамудың
қазақстандық-жапониялық Ассоциациясы құрылды (1995ж). Оның қызметінің басты
бағыттары Қазақстанға өнеркісіпті, құрылысты, әлеуметтік сала
инфрақұрылымын дамыту үшін тікелей инвестиция мен жеңілдікті шетелдік
несиелерді тартумен анықталады.
АТР жаңа индустриальды елдерде кіреді: Оңтүстік Корея, Сингапур,
Тайвань, және басқалары, олар тарихи қысқа мерзім ішінде дүниежүзінің
дамыған елдерінің деңгейіне әлеуметтік-экономикалық әлсіз дамыған өзінің
экономикасын көтере білді.
3. Азиялық бағыт. Түркиямен өзара қатынас басымдылықты мәнге ие
болады. Қазақстанның тәуелсіздігін бірінші болып мойындаған - Түркия.
Егемендікті алған күннен бастап Қазақстан түркия үшін салмақты және маңызды
серіктестік ретінде қарастырылды. Қазақстанның Түркиямен қатынасының дамуы
тұрақтылықпен және динамизммен сипатталады.
Қазақстан ынтымақтастықты Иранмен, Индиямен, Пәкістанмен және басқа
мемлекеттерменде жүргізеді, бірақ айтатын бір мәселе, Иран Орталық-Азия
нарығында жетекшілік рольді алуға ұмтылумен сыртқы саясатты белсенді
жүргізеді. Осы тұжырымды Түркияға қатысты да айтуға болады.
Сонымен қатар, Қазақстанның Таяу Шығыс елдеріменде қатынасы
беріктелуде.
Азиялық саясаттың маңызды орынын, Қазақстан дипломатиясының міндеттері
сияқты, қауіпсіздік проблемасы болып табылады. Қазақстанның құрылықтағы
өзара әрекеттер мен сенімділік шаралары бойынша Кеңесті шақыру бастамасы
нақты саясаттық бағытқа ие болады және халықаралық өмірде нақты фактор
болады. СВМДА желтоқсандағы Алматыда өткен, сыртқы істер министрлері
деңгейіндегі мәжілісіне Орталық, Шығыс, Оңтүстік Азия 16 мүше-мемлекеттері
және 9 бақылаушы-елдері Азиядан, Солтүстік Америкадан, Австралиядан және
Еуропадан қатысты.
4. Еуропалық бағыт:
Еуропа елдерімен қатынас стратегиялық болып табылады. Еуропа
дүниежүзінің ірі саясаттық, экономикалық және мәдени орталықтарының бірі
болып табылады. Қазақстан Еуропа мен Азияның арасына орналаса отырып,
еуропалық мемлекеттерді келешекті серіктестер ретінде қарастырады,
Еуропалық одақпен ынтымақтасу техникалық көмек, инфрақұрылымды дамыту үшін
несиелер алуға және кадрлар дайындауға қажетті.
Басымдылықты бағыт - Ол экономика саласында маңызды серіктес болып
табылады және біздің өндірісімізге үлкен инвестициялар сала алады. Сонымен
қатар, Франциямен Ұлыбританияменде дипломатиялық қатынастың дамып келе
жатқанын айтуымыз керек.
5. Америкалық бағыт. Қазақстан үшін АҚШ-пен ынтымақтасу стратегиялық
маңызды мәселе. Қазақстан-америкалық қатынас саясаттық және экономикалық
салада серіктестік деңгейіне шықты. АҚШ Президентінің сөзіне қарай
Вашингтон Қазақстанды Орталық Азияның тұрақтылығы мен қауіпсіздігінің
оплоты ретінде қарастырады және өзекті серкітес деп таниды. Қазақстанның
сыртқы саясаты, яғни дипломатиясы саясатты жүзеге асырушы басты құрал
ретінде тек қана мемлекеттермен өзара қатынасты дамытып қоймайды, сонымен
қатар осындай қатынасты әртүрлі халықаралық ұйымдармен жүргізу бағытындада
жұмыс жасайды.
Қазақстан БҰҰ толық құқықты мүшесі бола отырып, оның қызметінде
белсенді қатысады, ол өз кезегінде дүниежүзіндегі мемлекеттердің қатынасын
реттейді. Қазақстандық дипломатиясы бастамасымен БҰҰ Бас Ассамблеясының
резолюциясы қабылданды, сол арқылы семей полигонындағы ядролық сынақтың
салдарлары, кеңестік бағдалама, Еуропалық экономикалық комиссияның және
ЭСКАТО Орталық Азия үшін -СПЕКА қабылданды.
Қазақстан дипломатиясы БҰҰ-мен жер шарындағы бейбітшілік пен
қауіпсіздіктің саласында ынтымақтастықты тереңдетуді өзінің мызғымас жұмысы
деп қабылдайды. Қазақстан оптимальды, реформаланған және максималды
баламаландырылған және осы жүзжылдықтың ғалами мәселелерін шешетін БҰҰ үшін
ат салысады және қолдайды.
Қазақстан НАТОмен "Партнерство во имя мира" бағдарламасы шеңберінде
ынтымақтасады. Ол ОБСЕ - нің қатысушы-елі болады. ОБСЕ қатысты екі басты
мақсат көзделеді - Қазақстан мен Орталық азияның еуропалық қауіпсіздік
проблемасын шешуде тартылуына жету, сол арқылы еуроатлантизм мен
еуропалықтану арасында көпір салу, жәнеде экономикалық мәселелердің
шешімінде және жанжалдар бетін қайтаруда ОБСЕ ролін аттыру.
Қазақстан МБРР, Дамудың Азиялық банкі, ВОЗ, ЮНЕСКО, экономикалық
ынтымақтастық ұйымдарымен қатынасады.
Сонымен, Қазақстанның сыртқы саясаты мен дипломатиясы көп бағыт бойынша
бір уақытта жүргізіледі. Олар біздің ұлттық мүдделерімізді жүзеге асырумен
шартталады, біздің экономикамыздың күйін жақсартуға, "Казахстан -2030"
бағдаламасының орындалуына ықпал көрстетеді.
Жоғарыдағылардан қорытынды шығарып, айтуымызға болады: біздің
республикамыз тәуелсіздік пен егемендік алды. "Ұзақ емес жеті жыл ішінде
еліміз тәуелсіз Қазақстанды құруда орасан зор жолды өтті" .
Басты тарихи факт - ядролық державалар жағынан қауіпсіздіктің
кепілдігімен Қазақстанның территориялық тұтастығы мен егемендігі баршаға
ортақ мойындалып бекілген, сонымен қатар жоғары деңгейдегі екіжақты
шарттарменде келісілген. Республиканың тәуелсіздігін 120 мемлекет
мойындады, олардың 115 мен дипломатиялық қатынастар белгіленді. Алматыда
49 шетелдік елшіліктер мен миссиялар, 19 халықаралық ұйымдар өкілдіктері
қызмет атқарады, Республика БҰҰның мүшесіне айналды. Шетелдерде 29 елшілік,
4 дипломатиялық миссия, екі бас консульство және алты консульство жұмыс
істейді.
Әрине, аймақтың барлық мемлекеттері өзінің бейбітшілікті жақтайтындығы
туралы жариялады. Өкінішке орай, бұрынғы және қазіргі көптеген жанжалдар
мен соғыстар тарихы, бейбітшілік туралы жалаң саяси декларацияның, оны
нақты қамтамасыз ету үшін жеткіліксіз екеніне куәгер болады. Шетелдік
саясаткерлер, аймақтағы тұрақтылықты ұстаудағы маңызды роль Президент H.A.
Назарбаевтың үлесіне тиетіні туралы бірдей пікір білдіреді.
Мемлекеттік құрылыс процестері, қоғамды либералдау және демократтау,
нарықтық рельске түсу әртүрлі өтті және әрқалай қарқындылықпен. Бүгін
Орталық Азия елдерінде әртүрлі саясаттық және экономикалық моделдер
қалыптасуда деп айтуға болады. Олар экономикалық процестердегі мемлекет
ролі тұрғысынан қарағанда өзара кәдімгідей айрықшаланады, ал олардың
қаржылы - несиелік жүйелерінде айырмашылық бұданда көп. Азаматтық қоғам
құру жолында алға басу тереңдігі мен дәрежесіле әрқилы. Бұл тізімді одан
әрі жалғастыра беруге болады.
Осы жағдайларда, әсіресе сауда - экономикалық ынтымақтастықта, аймақтық
тәсілден дербес - елдікке өту оңтайлы болар еді.
Қазақстан жалпы дүниежүзілік қатынастың келешектегі жүйесінде лайықты
орынды өзіне қамтамасыз етуі үшін, елдің мүддесіне ішкіде, сыртқыда
сипаттағы проблемалармен келетін нұқсанды барынша болдырмауға бағытталған
әрекеттің стратегиясын әзірлеуі керек. Мұндай стратегия келешекті анықтауға
және мүмкіндікті апаттарға қарсы сақтандыратын шараларды қабылдауға
көмектеседі.
Адамзаттың өркениетті дамуының барлық тарихи тәжірибесі, мемлекеттің
қарқынды және тұрақты өсуі жүзеге асатын шеңбердегі барлық қажетті
жағдайлардың ең бастапқысы оның ұлттарының қауіпсіздігі мен мемлекеттігінің
сақталуы болып табылатынын куәлендіреді. Еркіндік пен тәуелсіздікті жеңіп
алу аз, оны ұстап тұру, нығайту және өзіміздің ұрпақтарымызға беруіміз
керек. Келешек ұрпақ біздің ұрпақтарымыз жеңе алмаған қиыншылықтар мен
проблемаларды және оларға жеткен жеңілдіктерді бізге кешіреді. Бірақ, егер
біз мемлекеттігімізді жоғалтатын болсақ, тәуелсіздіктің стратегиялық
негіздерінен, өзіміздің жеріміз бен ресурстарымыздан еркімізбен безетін
болсақ, онда бізге ешқандайда кешірімділік жоқ.
Ақпараттың кең ағынымен қалай басқаруды білетін дипломаттар ғана тиімді
жұмыс істей алады. Және оны өзінің елінің қажетсінуіне қолданбалы пайдалана
алу, ақпаратты дұрыс талдау және орынына қоя білу, және оны Сыртқы істер
министрлігіне пайдалы болатындай жағдайда өңдеу, бұл дипломаттардан үлкен
жауапкершілікті талап етеді. Кенеттен берілетін жаңалыққар, оларға тез
арада түсіндірмені және жауап қайтаруды талап етеді және ол жоғары деңгейде
өтуі керек. Қоғамдық пікір үшін күресте жеңілмеу үшін дипломаттарға
бұқаралық ақпарат құралдарымен достық қатынаста болуы керек. Бұл беталысты
“электрондық дипломатия” деп атауғада болады. Сыртқы істер министрлігіне
өзінің жұмысын компьютирлендіруі керек, министрліктің ресми тұлғаларын
жалғастыратын, локальдық (жергілікті) желілер орнықтыру, жәнеде оны
шетелдердегі миссияларымен жалғастыратын жақсы қорғалынған желілер
жүргізілуі қажет. Одан өзге, интернетте беттіктер ашу қажет. Оларға
ақпараттарды компьютерлік архивтер мен электрондық жүйелер көмегімен өңдей
білуі қажет. Қазіргі коммуникациялық құралдарыдың революциялық дамуы, саяси
жетекшілер арасында көп жағдайда бейне конференциялардың жүргізілуіне
әкеледі және, демек, жеке кездесулерді жоғары деңгейде өткізу біртіндеп
төмендейді. Дипломаттарға қысқа сөздер мен баяндамалар дайындап үйренулері
керек, және осы түрдегі оперативтік бейнедипломатиялар.
Дипломатияға ықпал етуші келесі беталыс, бұл адамдар санының өсуі,
олардың көп уақыты және жеткілікті ақшасы болады және бұл туризмнің ғалами
масштабына әкеледі. Бұл беталыс, елшіліктерге консулдық жұмысты арттыратыны
бесенеден белгілі. Елшіліктер, шетелдерде саяхаттаушы қатардағы азаматтарға
үлкен қызмет көрсетулері керек болады.
Қазіргі коммуникацияның ғасыры келегенге дейін, дипломаттардың негізгі
және дәстүрлі ролі басқаларға келіссөздер, сұхбаттар және өтінулер арқылы
ықпал ету болатын. Қазір халықаралық ұйымдар мәжілісінде күн тәртібі әр
алуан тақырыпта қойылады: келесідей тақырыптар талқыланады, қарулануды
бақылау, сауда саласындағы келіссөздер, қарыздар мәселесі, қоршаған ортаны
қорғаумен байланысты мәселелер және тағы басқалары. Елшіліктер мен олардың
атқаратын қызметтерінің мөлшері өсетін болғандықтан, елшілерге
менеджерлердің, третейлік соттың, бейбітшілдердің ролінде атқаруға тура
келеді. Келешекте дипломаттарға кең бағыттағы маман және басқарушы болуға
тура келеді, сонымен қатар осы рольдердің ұштасуы да қажет болады. Оларға
көп жағдайда кәсіпқой бизнесменнің қызметін атқаруғада тура келеді,
қоғаммен жұмыс істеу бойынша маман, жоғары технологиялармен жұмыс істеуді
үйренуде қажетті болады.
Өкінішке орай жанжалдар мен соғыстар жалғасын табады, әсіресе дамымаған
елдер мен қоғамдарда. Олардың көбісі ішкі жанжалдар болады. Келетін
онжылдықта ең үлкен маңызға ие болатын мәселелер келесілер болады: ұлттық
егемендікті сыйлау немесе адам құқығын қорғау мақсатында, ішкі істерге
араласу құқығы, террористермен келіссөз жүргізе білу қажеттігі, адам
ұрлаушыламен келіссөз жүргізу және ұшақтарды алып қашу қауіпі қалады. БҰҰ
өзінің күшін бейбітшілікті қолдауға және бейбіт өмір орнату функциясына
бағыттайды.
Келесі онжылдықта ауа райының өзгеруі және қоршаған ортаның басқалай
өзгеруін күтуге болады. Жер сілкінісі, циклондар, су тасқыны, құрғақшылық,
теңіз деңгейінің көтерілуі сияқты табиғат апаттары жиі болып тұрады. Ғылым
мен техниканың жаңа өнертабыстарыда дипломатия алдына жаңа күрделі
міндеттер қояды, олар сырттап қала алмайды. Дипломаттарға табиғат апаттары
кезінде дұрыс әрекет істеуді үйренуі керек және құтқару жұмыстарды
жүргізуде ұйымдастыра білуде керек. Жер шарында адамдар санының 6 млрд.
адамға дейін, өсуіне қарай, дипломаттарға су, энергия, тамақ өнімдері,
биологиялық әр алуандық проблемасымен байланысты мәселелермен, жанжалдарды
реттеумен айналысуға тура келеді.
Діни экстремизм мен терроризмнің шиеленісуі байқалады. Тәжірибе қазірде
көрсетті, дипломаттар мен елшіліктердің көп жағдайда шабуылданатын,
бомбаланатын объектіге айналатынын және қамауға алынатынан. Дипломаттарға
жанжалдың туу себептерін, уәждемесін, шығу жағдайын, экстремистер туралы
деректерді егжей-тегжейлі білуі керек және барлық уақытта соған дайын болуы
керек.
Сонымен, дипломатия алдында келешекте үш ғалами міндет тұрады деп
қорытынды жасауға болады: Біріншісі - дипломатия алдында тұрған мәнді дұрыс
түсіну проблемасы (ғаламдану, жағдайдың тез өзгеруі, ішкі және сыртқы
проблемалар арасындағы шекараның өшірілуі) және оларды шешуге дұрыс
тәсілдеме табу;
Екіншісі - бұл жаңа ақпараттық желі. Сыртқы істер министрлігіне ақпарат
ағынын басқара және оны пайдалана білу керек. Сыртқы істер министрлігіне
пайдалы болатындай жағдайда өңдеу, бұл дипломаттардан үлкен жауапкершілікті
талап етеді. Кенеттен берілетін жаңалыққар, оларға тез арада түсіндірмені
және жауап қайтаруды талап етеді және ол жоғары деңгейде өтуі керек.
Қоғамдық пікір үшін күресте жеңілмеу үшін дипломаттарға бұқаралық ақпарат
құралдарымен достық қатынаста болуы керек.
Үшінші - қоғамдық дипломатияның болу қажеттігінің болуы: Сыртқы істер
министрлігіне және елшіліктерге қоғаммен байланысты ұстауы керек.
Ақпараттың кең ағынымен қалай басқаруды білетін дипломаттар ғана тиімді
жұмыс істей алады. Және оны өзінің елінің қажетсінуіне қолданбалы пайдалана
алу, ақпаратты дұрыс талдау және орынына қоя білу, және оны Сыртқы істер
министрлігіне пайдалы болатындай жағдайда өңдеу, бұл дипломаттардан үлкен
жауапкершілікті талап етеді...
Қазақстан территориясында бірнеше шетелдік мемлекеттердің
дипломатиялық өкілдіктері (миссиялар, елшіліктер) жұмыс істейді, басқа
мемлекеттердегі сияқты біздеде шетелдік мемлекеттердің дипломатиялығы
өкілдеріне, өзінің мемлекетінің өкілдігі бойынша функцияларды орындау үшін,
жеңілдіктер мен артықшылықтар беріледі.
Барлық тұлғалар, артықшылық пен иммунитетті пайдаланатын, Қазақстан
Республикасындағы әрекеттегі нормативтік актілерді, заңдарды сыйлауға
міндетті болады. Егер Қазақстан Республикасы қатысатын, халықаралық
шарттарға, Қазақстандағы заңдардағыдан өзге ережелер бекітілген болса,
халықаралық шарттың ережелері қабылданады және сол арқылы әрекет жасалады.
Қазақстан Республикасының бүгiнгi әлемнiң экономикалық шаруашылығы
күннен-күнге күрделене түскен таңдағы мемлекет ретiндегi орны оның нарықтық
қатынастағы дамушы ел деп танылуы болып табылады. Нарықтық қатынастардың
дамуы ұлттық экономикамыздың елiмiз өз егемендiгiн алғаннан бастап осы
уақытқа дейiн даму үстiнде. Нарықтық қатынастардың тиiмдi қызмет етуi
барлық қоғамдағы шаруашылық қызметтердiң тиiмдi қызмет етуiн қамтамасыз
етiп отырады.
Сұраныс пен ұсынысты талдау баға тепе-теңдігін және экспорт пен
импорт көлемін анықтауға көмектеседі. Мемлекеттің тауар қызметін импорттау
және экспорттау көлеміне, дүниежүзілік қалыптасқан баға мен мемлекет
ішіндегі сол тауарға деген бағаның айырмашылығына байланысты. Дүниежүзілік
баға тепе-теңдігі ішкі сұраныс пен ұсыныстан пайда болаы, яғни бұл баға
халықаралық саудаға қатыспайтын жабық экономикалы елде қалыптасады.
Салыстырмалы артықшылық теориясына байланысты ұлттық бағалар
дүниежүзілік бағаларға сәйкес келе бермейді. Қазақстан Республикасы еркін
сауда аймағына жататындықтан экспортық жағынан тиімді болғанымен оған көп
бөгеттер қойылған. Оларға:
- Импорт тауарына акциз салығы;
- Қазыналық баж салығы – мемлекет ішіндегі өндірілмеген тауарға
салынады.
- Қолдампаздық (протекционистік) салым. Олар жергілікті өндірушілерді
шет ел өндірушілерінің бәсекелестігінен қорғау үшін салынады, мөлшері
көп болғанымен шет еле өндірушілерін сауда кезінде қолайсыз жағдайда
қалдырады.
- Импорттық квота – оның көмегімен белгілі бір уақыт ішінде
импортталатын тауардың ең жоғары шегін белгілейді. Сыртқы саудаға
салымдардан қарағанда импортық квота көп әсерін тигізеді.
- Тарифсіз бөгет – лицензиялық жүйе.
- Экспортқа еркін шектеу – сауда бөгеттерінің жаңа түрі. Шетел
фирмаларының белгілі бір мемлекетке экспорттайтын тауарға өз еркімен
шек қоюы, қатал сауда бөгеттерінен қорыққан экспорттаушылар экспорт
көлемін өз еркімен шектеуге келіседі.
Сыртқы саудадағы протекционизм кезінде еркін сауданы жақтаушылар көп,
бірақ мемлекет басшыларының жиналысында қолдампаздықты жақтаушылар көп.
Олардың еркін саудаға кедергі қою ұлттық маңызды себептерге байланысты:
- Қорғаныс қажеттігін қанағаттандыру – бұл себептің маңызы экономикалық
емес, әскери саясат үшін маңызды. Қолдампаздық баж салымдары соғыс
жүргізу немесе қорғаныс үшін стратегиялық тауар мен материалдар шығару
үшін салынады.
- Мемлекеттегі жұмыс орнын көбейту – оның бастауы макроталдауға
байланысты. Ашық экономикада жиынтық шығын тұтыну шығынынан,
инвестициядан, мемлекеттік шығыннан, таза экспорттан құралады. Импорт
мөлшерін қысқарту арқылы жиынтық шығынның өсуі экономиканың дамуын
ынталандырады. Өйткені соның арқасында пайда және жұмыс орны көбейеді.
Протекционизм саясатының өзіндік кемшіліктері де баршылық:
1.Импорт кезіндегі жұмыс орнының қысқаруы. Импорт көлемінің өсуі
жұмыс орнын қысқартады, бірақ басқа елдерде жұмыс орны көбейеді.
2.Импорттық шектеу енгізген кезде барлық мемлекеттер
жетістіктерге жете бермейді. Бір мемелекеттің экспорты басқа мемлекет үшін
импорт, экспорт импорттан үлкен болса, ол мемлекеттің экономикасы жақсы
дамиды, ал экспорт импорттан кіші болса, онда ол мемлекет экономикасы
құлдырайды, жұмыссыздық көбейеді.
3. Баж және квотадан ауыртпашылық көрген мемлекет оған жауап
ретінде сауда бөгеттерін жоғарылатады. Соңында барлық мемлекет экономикасы
құлдырайды.
1. Ұзақ уақытты кері байланыс. Ұзақ уақыт жоспары бойынша экспорт
импорттан үлкен болу арқылы ішкі жұмыс орнының өсуін ынталандыру
жетістіктерге әкелмейді. Сонымен баж салымы арқылы таза экспортты
өсіруге және жұмыс орнын көбейтуге болады деген түсінікпен
экономистер келіседі.
- Тұрақтылық үшін диверсификация – жоғары маманданған экономика
халықаралық нарыққа тәуелді. Соғыс, циклдық тұрақсыздық,
өндіріс жүйесінің жағымсыз өзгеруі ауырпашылықтар әкеледі.
Сондықтан өндіріс диверсификациясын ынталандыру үшін баж
салымын және квотаны енгізеді, соның нәтижесінде халықаралық
нарықтағы 1 немесе 2 тауар тәуелділігі кемиді. Ол ішкі
экономиканы халықаралық саясаттан, шетелдегі өндірістің
құлдырауынан сақтайды.
- Арзан шетелдік жұмыс күшінен қорғау – Қазақстан фирмаларын
және жұмысшыларды шетелдік арзан жұмыс күшінен қорғау керек.
Егер оларды қорғамаса, онда Қазақстан нарығында шетелдік арзан
тауарлар қаптап, ұлттық тауар мөлшері және жұмысшылар айлығы
төмендейді. Бұл әсіресе Қазақстан үшін екі жақты әсері бар.
Біріншіден, Қазақстан азаматтары білімді маман ретінде шетелде
қалып жатыр, ал бүгінде Қазақстан экономикасы күннен-күнге
дамуына байланысты жақын шетелдерден Қазақстанға да жұмыс күші
ағымы толастамауда. 2, 413 б
Бiрақ қазiргi уақытта шетелдiк инвестицияның басым көпшiлiгi
елiмiздiң шикiзаттық қорын игеруге салынып отыр. Осыған байланысты
экономикалық өсудiң өзi осы сонғы жылдарда әлемдiк нарықтарда мұнайға деген
бағаның өсуiмен байланысты болып отыр. Ал экономиканың тұрақты өсуiн
қамтамасыз ету үшiн өндiрiстiң өңдеушi саласын дамыту мәселесi туындап
отыр. Ол үшiн осы салаларға инвестиция салуды ынталандыруды мемлекеттiк
тұрғыдан ынталандыруды қолға алу керек. Оның себебiн 2006 жылы негiзгi
капиталға тартылған инвестиция мөлшерiмен анық көруге болады. (сурет 7).
Сурет 7 – Елiмiзге келiп жатқан шетел инвестициясының құрылымы
Импорт көлемiн азайту экспортқа бағытталған өнiм өндiру барлық
дамыған және дамушы елдердiң басты мақсаты. Осы мақсатта өңдеушi салалардың
техникалық деңгейiн көтеруде машина жасау өнеркәсiбiн көтеруге барлық күш-
жiгер салынуы тиiс болып отыр. Себебi, көптеген кәсiпорындар техниканы,
құрал-жабдықтарды импорттауға мәжбүр. Минералды шикiзатты өндiруден өңдеуге
дейiн, тамақ, киiм, ауыл шаруашылығы, көлiк жiне құрылыстың техникасыз күнi
жоқ. Республикада машина жасаудың ең қуатты өндiрiстерi көлiк және ауыл
шаруашылығына қажеттi техника өндiруi тиiс.
Қазіргі таңда сыртқы саудада елдің экспортының негізін шикізаттық
өнімдер және астық өнімдері құрап отыр. Ал елге импортталушы тауарлардың
негізін дайын өнімдер, техника, киім-кешек және тағы басқа шикізаттық емес
өнімдер құрайды. Жалпы Қазақстан Республикасының сыртқы сауда айналымының
динамикасын келесі 8-ші және 9-шы суреттерден көре аламыз. 13, 374 б
Сурет 8 – ҚР-ның сыртқы саудасындағы негізгі тауарлар бойынша импорттың
көрсеткіштері
8-ші суреттегі негізгі тауарлар:
G1 - машиналар, жабдықтар, көлік құралдары мен аппараттар
G2 - минералды өнімдер
G3 - асыл емес металдар және олардан жасалған бұйымдар
G4 - химия өнімдері, пластмасса,каучук
G5 - азық-түлік тауарлары және олрды өндіруге арналған шикізат
G6 - өзгелері
Сурет 9 – ҚР-ның сыртқы саудасындағы негізгі тауарлар бойынша экспорттың
көрсеткіштері
9-шы суреттердегі негізгі тауарлар:
G1 – минералды өнімдер
G2 – асыл емес металдар және олардан жасалған бұйымдар
G3 – химия өнімдері, пластмасса,каучук
G4 – азық-түлік тауарлары және олрды өндіруге арналған шикізат
G5 – машиналар, жабдықтар, көлік құралдары мен аппараттар
G6 – өзгелері
10-суреттен көріп отырғанымыздай еліміздегі сыртқы сауда
сальдосы оң болып отыр, яғни экспорт импорттан жоғары болып келеді. Алайда
осы экспорттың 85% шамасын шикізаттық немесе дайын емес фабрикаттар
құрайды. Сондай-ақ импорттың басым бөлігін өңдеуші сала өнімдері мен дайын
өнімдер құрап отыр.
Сурет 10 – ҚР-ның сыртқы саудасындағы экспорт пен импорттың құрамы
Бүкiләлемдiк Сауда Ұйымына кiру алдындағы дайындық жұмыстары
өнеркәсiп салаларына жаңа мiндеттердi шешудi жүктеп отыр. Ол сыртқы және
iшкi нарықтарда бәсекеге төтеп бере алатын тауарлардың инновациялық
деңгейiн көтеру болып табылады. Мұны, Оңтүстiк Корея, Сингапур, Тайвань
елдерiнiң өнеркәсiптiк тауарлары әлемдiк нарықта дәлелдеп шықты. Яғни,
тауар саясатын дайындауда кез келген өндiрiстiк кәсiпорын өнiмнiң ғылыми-
техникалық сиымдылығын көтеруi тиiс, сөйтiп инновациялық мәнi бар тауар
өндiруде өз бағыты мен механизмiн анықтап алуы керек. Сонда ғана еліміз
әлемдегі алдынғы қатарлы 50 елдің қатарына қосылуға дайын болып, өзінің
экономикасын индустриялы-инновациялы етіп құра алады.
Сыртқы экономикалық қауіпсіздік – бұл ашық экономика кезінде оның
бәсекеге қабілеттілігі сақталатын экономика жағдайы болып табылады.
Сыртқы экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің басты факторы болып
тиімді сауда-саттық саясатын жасау табылады. Қазақстанның сыртқы саудадағы
қауіпсіздігінің жағдайын елдің сыртқы саудадағы айналым көрсеткіштері
хабардар етеді.
Қазақстан Республикасының сыртқы сауда айналымы, кеден
статистикасының деректері бойынша, ұйымдаспаған сауда есебінсіз, 2008 жылғы
қаңтар-маусымда 52140,2 млн. АҚШ долларын құрады және 2007 жылғы қаңтар-
маусыммен салыстырғанда 42,5%-ға артты, оның ішінде экспорт – 35047,0 млн.
АҚШ доллары болып, 60,7%-ға артты, импорт (тасымалдауға кеткен шығыстарды
есепке алғанда) – 17093,2 млн. АҚШ долларын құрап, 15,5%-ға артты.
Қазақстан өнімдерінің негізгі сатып алушылары: Италия (18,3%),
Швейцария (15,3%), Қытай (9,5%), Ресей Федерациясы (8,8%), Франция (7,5%),
Нидерланды (5,5%), Израиль (3,5%), Иран (3,4%), Украина (3%), Түркия
(2,8%).
Талданып отырған елдер ішінде экспорттың жалпы көлеміндегі ТМД
елдерінің үлесі 15,8% (2007 жылғы қаңтар-маусымда – 16,5%) құрады.
2008 жылғы қаңтар-маусымда инвестициялық тауарлар импорттың жалпы
көлемінде 7727,5 млн. АҚШ долларын немесе 45,2% (2007 жылғы қаңтар-маусымда
–6761,2 млн. АҚШ долларын немесе 45,7%) құрады.
2008 жылғы қаңтар-маусымда барлық импорттық жеткізілімдердің
47,5%-ы ТМД елдеріне (2007 жылғы қаңтар-маусымда – 43,9%) келеді. Импорт
өнімдерінің негізгі жеткізушілері: Ресей Федерациясы (импорттың жалпы
көлемінің – 38,3%-ы), Қытай (10,2%), Германия (6,8%), АҚШ пен Украина (5,2%-
дан), Жапония (3%), Италия (2,7%), Түркия (2,6%), Франция (2,4%),
Ұлыбритания (1,7%).
Жапон дипломатиялық қызметі салыстырмалы түрде әлі жас.100 жылдан астам
тарихы бар Күншығыс елінің дипломаты сыртқысаяси қатынастарды
орнатуда,күрделі келіссөздерді жүргізуде бай дәстүрімен ерекшелене
алмайды.Елдің аралдық жағдайы,тек европалық елдерден емес,азиаттық елдерден
алыс орналасуы Жапонияның басқа елдермен қатынасын анықтаған болатын.
Жапон дипломатиялық қызметі жапон тарихында белгілі Мэйдзи
революциясынансоң құрыла бастаған болатын.1868 ж. дейін жапон императоры
ешқандай билікті қолданбады.Барлығымен жоғарғы әскербасылар-сегундар
басқарған болатын.1867 ж.Жапонияда сегунат пен император арасында азаматтық
соғыс басталды.Сегунат әскерлері жеңіліс тапқан болатын.Билік абсолютті
түрде,өзінің билік ету жылдарын Мэйдзи деп атаған император Муцихитоға
көшті.Монархтар реставрациясынан кейінгі жағдайдың әсерінен пайда болған
буржуазиялық революциясынан соң Жапония ірі капиталистік мемлекеттер
қатарына қосылды.
Жаңа билік ету органдарының құрылуынан бастады.1868 ж. мемлекеттік
кеңес құрылды, оның басшысы ретінде он жоғарғы кеңесші(гидзе) және жиырма
кіші кеңесші(санье) құрамына енетін председатель болды.
1868 ж.басында өкіметтің қайта құрылу негізінде М.Ямасина басшылығымен он
бір жоғарғы және кіші кеңесшілерден құралған сыртқы істер департаменті
құрылды.Алғашқы сыртқы істер министрі болған Н.Сава. Алғашында департамент
Цикудзи районындағы кішкене сарайда орналасқан боолатын.Алайда 1871
ж.қаланың орталық районындағы Касумигасэкиге
Көшкен болатын.Жапонияның сыртқысаяси қызметінің кеңеюіне байланысты сыртқы
істер министрлігінде құрылымдық рефорлар жүргізіле бастады.министрліктің
жарғысына сәйкес1893 ж. алғаш рет департаменттер мен бөлімшелер құрылған
болатын,алты департамнетті кеңесшілер(дзе),ал бөлімшелерді хатшылар (року)
басқарды,сонымен қатар үшінші рангті аудармашылар,канцелярия қызметкерлері
болды.
Екінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында министрлік құрылым
тұрақталып,келесідей болып құрылды:министр және оның орынбасары,министр
хатшылығы,(құрамына протоколдық, құжаттама, қаржылық,байланыс бөлімшелері
енді) сонымен қатар төрт департамент:саяси,соғыс кезіндегі
экономика,келіссөздік,зерттеулік.
Саяси департаменттің бірінші бөлімшесі сыртқысаяси әрекетті
жоспарлаумен айналысты, ал екіншісі Жапонияның Азия елдерімен қарым-
қатынасын реттеумен үшіншісі КСРО-мен,төртіншісі Европа және Америка
елдерімен, бесіншісі Ұлыбританиямен, соңғысы АҚШ-пен қарым-қатынастарын
реттейді.Соғыс кезіндегі экономика департаменті және келіссөздік
депертамент екі бөлімшеден құралды.зерттеулік департаменттің бірінші
бөлімшесі дипломатия тарихын зерттеумен,құжаттарды қайта өңдеумен айналысса
екіншісі,ақпарат жинастырумен соның ішінде КСРО және басқа азиаттық елдерде
барлау арқылы ақпарат жинау.
Жапонияның алғашқы шетел миссиялары 1870-1874 ж.ж. АҚШ-
та,Ұлыбританияда Францияда, Ресейде, Австрияда, Қытайда ашылды. 1914
ж.қарай ірі елдердегі, АҚШ-тағы, Ресейдегі, Франциядағы, Ұлыбританиядағы,
Италиядағы жапон миссиялары елшілікке айналды.Бірінші дүниежүзілік соғыс
қарсаңында Петербургтағы жапон елшілігінде он сегіз дипломат қызмет
атқарды.Тоғыз елдегі-Бельгиядағы,Бразилиядағы,Чил идегі, Қытайдағы,
Испаниядағы, Мексикадағы, Нидерландыдағы, Швециядағы, Германиядағы-
дипломатиялық өкілдіктер миссия деңгейінде қала берді,сонымен қатар
Жапонияның он жеті ген.консулдығы және жиырма тоғыз консулдығы болды.
Брінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында Петрбургтағы жапон елшілігінде 18
дипломат жұмыс істеді. Жапон консулдықтары Москвада, Владивостокта,
Николаевскіде, Одессада жұмыс істей бастады. Сыртқы істер министрлігінің
алғашқы жылдарында Жапонияда дипломатиялық постттарды саяси тұлғалар алды.
Алайда дипломатиялық кадрді дайындау жүйесі қалыптасқаннан кейін, жағдай
өзгерді: негізінен елші немесе өкіл болып дипломатиялық тәжірибесі бар
тұлғалар сайланды. ХІХ ғасырдың аяғына қарай министрліктің және шет
мекемелердің құрамы дипломатиялық қызметке арнайы емтихан тапсырған
шінеуніктер ден құралды.Соғысқа дейінгі кезеңде белгілі жапон дипломаттары
өз карьерасын конкурстық емтиханнан бастаған болатын.
Жапонияның атақты кәсіпкер дипломаты- Кикудзиро Исии (1866-1945 ж.ж.)
тиесілі емтихан тапсырып 1890 жылы министрлікке қабылданған болатын, Өзінің
дипломатиялық жетістіктері үшін виконта дворяндық атағы берілген болатын.
Жапония белсенді сыртқы саяси қызметке Мэйдзи реставрациясынан кейін
өзіне тиімсіз жағдайда кіріскен болатын. Ел әлсіз серіктес позициясында
болып, дипломатиялық қатынаста еш тәжірибесі болмаған еді.Сондықтан да
алғашқы дипломатиялық мәселелер Жапония үлесіне шешілмеген болатын.
1868 жылы Тосы кланының самурайлары Сакайда 14 французды өлтірген
еді.Франция талабы бойынша жапон үкіметі жұбанышты сумма төлеген болатын.
Қылмыста кінәлі самурайларға француз елшісінің алдында қарындарын жару,
яғни харакири жасау керек болды. Елші өз-өзін өлтіру сценасын көтере алмай,
он бірінші самурай харакири жасап болғаи кезде,қалған тоғыз самурайға
жекелеген аралға жер аударуды ұсынды.
Тағы бір туындаған мәселе, 1868 жылы қаңтарда император үкіметі шетел
елшіліктеріне Жапониядағы болып жатқан азаматтық соғысқа кіріспеуін сурауы
туралы хат жіберді. Алайда АҚШ, Франция, Ұлыбритания, Голландия, Италия
және Пруссия елдері нейтралитет ұстайтындығын жариялағанымен, батыс
державалалары қарсы тұрған мемлекеттерге ашық көмектесіп отырды
Ресей Жапонияда болған оқиғаларға байланысты тұрақты нейтралитет
сақтаған мемлекет болды.Жапон істеріне араласпау саясаты 1855 жылы
Симодадағы алғашқы шекара, сауда және дипломатиялық қатынас туралы орыс-
жапон келісім негізінде болды. Араласпау және нейтралитет принципін қатаң
ұстанған Ресей шетел державаларының жапондықтарға қарсы әрекеттеріне
қатыспады.
Жас жапон дипломатиясы шетел мемлекеттерімен тең құқықсыз келісімдерді
қайта қарауға бағытталды. 1871 жылы қарашада бұл мақсатпен алғаш рет
талаптанды. АҚШқа және европалық мемлекеттерге императорды билік басына
әкелген төңкеріс жетекшілерінің бірі, юстиция министрі Т.Ивакура
басшылығымен елшілік бағытталды.Император елшілікті Жапонияның бейбіт
бағытталғанын және олармен дипломатиялық,и достық қатынастарын дамытуға
дайындығын ескертіп, тең құқықсыз келісімдерді қайта қаралуын тапсырды.
Экономикалық дамуы бойынша Жапония дуние жүзінде АҚШ-тан кейінгі екінші
орында. Әлемдік өнеркәсіптің і2 пайызы Жапонияға тиесілі. Әcipece
өнеркәсіптің жаңа технологияларға негізделетін салалары байланыс құрал-
жабдығы, информатика, биотехногиялар қарқынды дамуда. Кеме жасау (әлемдік
көрсеткіштер 52%) мен автомобильдер (23,9%) шығаруда Куншығыс eкi әлемде
6ipiнші орынды алады. Жапония еншісіне: әлемдегі телевизор жасау саласының
18,4%, балқытылатын темірдің 14,3%, жасанды талшықтар өндіру 12,3% келеді.
Iшкі факторлардың әсерінен болған Жапония сыртқы саясатының
трансформациясы, біркелкіліктіктің жоқтыгына карамастан, сыртқы саясаттыц
кауіпсіздкті қамтамасыз ету мен Жапонияның өркендеуіне және елдің
демократиялық мемлекеттермен катар казіргі әлемде дамуына бағытталғандығын
көруге болады.
Сонымен катар елдің жаңа әлемдк тәртіп орнатуға белсенді қатысуына ерекше
көңіл болып отыр. Осы турғыдан алганда Жапонияның тек экономикалық ғана
емес, сонымен 6ipre саяси маңызды роль атқаруға ұмтылуы түсінікті.
Жапонияның сыртқы саясатының қысқа мерзімді әрекеттер ретінде жапон-америка
кауіпсіздк жуйесі мен АТМА елдерімен ерекше саяси байланыстар орнату кун
тәртібіне қойылып отыр. Әрине, оған аймактық куштер тепе-теңдік сактаушы
ролі тиесілі.
Жапония мен АҚШ катынастарына келетін болсак, кырғи-қабак соғыс кезінде
екіжакты қатынастардың тиегі ретінде қалыптасқан америка-жапон әскери-саяси
альянсы бугінгі кунгі геосаяси жагдайда киыншылыққа тіреліп отыр. Осы
бірлестікке суйене келе, Жапония узақ жылдар бойы сыртқы саяси мақсаттарды
және кауіпсіздік шараларын екінші орынга ысырып койған болатын. Бұл жағдай
соңғы жарты ғасыр бойы АТМА-да алдыңғы қатарда болуға кедергі жасамады.
Бірақ біріншіден көшбасшылық орын Қытайға көшуіне байланысты, Солтустік
Кореяның ядролық мудделерінің өcyi мен Тайвань Кайшылықтарының кушеюі АҚШ
кауіпсіздкті қамтамасыз ете ала ма деген сауалдар туып, аталмыш бірлестктің
кажеттілігіне кумән келтірді.
Шетелдік кітаптарда Жапония тез өciп келе жатқан алып ретінде көрсетіледі.
Біздің бұрынғы Совет Одағына да жаңалықтар жетті, оның дәлелі ретінде
жапондық техника көптеп әкеліне бастады, әрине ол кездеп Совет Одағының бұл
саладағы жетістіктеріне қарағанда Жапония шын мәнінде де техниканың алыбы
еді.
Жапония өнеркәсіптік техниканы, офистік техника, бip сөзбен айтканда, бүкіл
техника шығару және машина жасау салаларында бүгінгі куні алдынғы қатарда.
Келер жылдары Күншығыс елі дамушы елдерге тек экономикалық көмекші ретінде
емес, сонымен катар жоғары технологиялардың сәтті дамыған мысалы ретінде,
дамушы елдердің индустриалды дамыған елдер қатарына қосылуына өз ceптігін
қосары сөзсіз.
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, Жапонияның казіргі халықаралық
қатынастардағы алатын орны елеулі деген корытындыға келеміз. Біріншіден,
Жапония экономикалық дамыған мемлекет, енді экономикасына суйене отырып
әлемде саяси роль атқаруға да бет алып, ел ішінде де, сыртқы саяси
устанымдарында да коптеген реформалар жүргізіп жатыр. Сонымен қатар әлемнің
жаңа қауіптеріне, ядролық соғыс қатеріне, терроризмге қарсы туруға бар
кушін салып, әскери устанымдарын өзгертіп отыр. Сайып келгенде, Жапония
Азия Тынық мұхиты аймағында ғана емес, букіл әлемде, Орталық Азия аймағында
да өзіне тиесілі орнын ал ары белгілі.
1.2 Жапония және Қазақстан қатынастарының қалыптасу негіздері
Қазіргі кезде Жапония, заманныц өзгеруіне байланысты сыртқы саясат жургізу
тәсілдерінің біршама кеңейгенін аңғарып, жаһандық сипаттағы мәселелерді
шешуде бірінші орында әскери мәселелер емес, бугінде көптеген саяси да
баска да жаһандық маңызы бар мәселелерді шешуде әскери кушпен емес,
экономикалық кушпен әр түрлі жаңа технологияларды қолдану кажеттігімен
байланысты екенін тусінген. Жапонияның кауіпсіздік мен өpкeндeyi Азия Тынық
мухиты және букіл дуние жузімен тығыз байланысты екенін терең тусінген
Жапония әр түрлі деңгейде әлемдегі саяси және когамдық турактылықты
сақтауға өз күшін салуда.
Қазіргі кезде әлемде жаһандану, турлі экономика саласындагы, саясаттың,
коғамныц интеграциялану процесі журіп жатыр. Бip мемлекетте пайда болған
киыншылықтар баска да мемлекеттерге әсерін тигізеді. Осынын бәрін түсініп
отырган Жапония әлем кауымдастығының белсенді мүшeci ретінде дуние
жүзіндегі бейбітшілікті сақтауға, экономикалық дамуда және тиімді
халықаралық катынастарды құруға белсенді көмек көрсетуде.
Халықаралық белсенділіктің маңызды көрсеткіштердің 6ipi - дамушы елдерге
деген экономикалық көмек. 1991 жылдан бастап 8 жыл бойы Жапония укіметі
Дамуға ресми көмек программасы бойынша көмек көрсету Одағына муше елдердің
ішінде ең коп қаржы болып отыр. 1998 жылы бұл көмек мөлшері 10,7 миллиард
долларды құрады. Жапониядан кейінгі екінші орында АҚШ - 8,1миллиард доллар,
үшінші орында - Франция, 5,9 миллиард доллар.
Сондай-ак Жапония БҰҰ, Халықаралық реконструкция және даму банкі,
Халықаралық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
І БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАН МЕН ЖАПОНИЯ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ НЕГІЗІ
1.1 Қазақстан сыртқы саясатының негіздері және Жапония дипломатиясы
1.2 Жапония және Қазақстан қатынастарының қалыптасу негіздері
1.3 Жапония және Қазақстан қатынастарының құқықтық негізі
ІІ БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАННЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫНДАҒЫ ЖАПОНИЯ РӨЛІ
2.1 Жапонияның Қазақстандағы инвестициялық саясаты
2.2 Қазақстан мен Жапония арасындағы сауда-экономикалық байланыстар және
оның даму болашағы
2.3 Мәдени саладағы екіжақты қатынастар
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Кіріспе
Қазақстанның сыртқы саясатының негізінде өзінің қауіпсіздігін, егемендігі
мен территориялық тұтастығын қамтамасыз ететін, мемлекетіміздің
дүниежүзілік қауымдастықка енуіне, республика ішіндегі реформаларды жузеге
асыруға, оның тиімді және өсімді экономика, тұрақты демократиялық
институттар жасауға, барлық республика халқының құқығы мен бостандықтарын
қорғауға қолайлы жағдайлар жасау мүдделері жатыр. Ол өзінің қауіпсіздігін
қамтамасыз етуде әскери құралдарды емес, парасатты, салмақты дипломатияға
сүйене отырып, саяси құралдарды пайдалануды мақсат етіп отыр. Ол
халықаралық байланыстарының негізінде таяу және алыс шетелдердің бәрімен
өзара тиімді саяси-әлеуметтік, мәдени қатынастарды орнатуға ұмтылуда.
Елімізді қазір дүние жүзінің 117 мемлекеті таниды, олардың 105-мен
дипломатиялық қатынастар орнатылды. Шетелдерде 26 елшілік ашылып, біздің
елімізде 40 елшілік пен миссия, халықаральқ және ұлттық ұйымдардың 16
өкілдігі жұмыс істейді.
Біздің елімізбен дәйекті байланыстарды дамытуға бірталай мемлекеттер
ықылас білдіруде. Оған себеп болатын ең алдымен, Қазақстандағы мол қазба
байлықтар қоры. Жылына елімізде 1,5 млрд. тоннадан астам пайдалы қазбалар
игеріледі. Жапония Халық Республикасы мен Қазақстан арасындағы қатынастар
достық, тату көршілік негізінде құрылғанымен де, екі тарапқа тиімді өзара
пайда мүдделері де маңызды болып табылады деп айтсақ қателеспейміз.
Бітіру жұмысының тақырыбы қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының
ЖАПОНИЯ-мен қарым-қатынастарының даму барысын қамтиды. Территориялардың
шекаралас болуы, сондай-ақ, күшті шығыс көршінің үлкен экономикалық
потенциалы мен оның халықаралық аренадағы, соның ішінде Орталық Азия
кеңістігіндегі салмағы, бұл аймақтағы егеменді республикалардың Жапониямен
тұрақты достық қатынастарда болу мүдделілігін анықтайды. Және де бұл қарым-
қатынастар теңдік, өзара мүдделілік пен мемлекеттердің ішкі істері мен
жағдайларына қол сұқпаушылық принциптеріне негізделіп орнатылуы керек.
Орталық Азияның жас мемлекеттері ЖАПОНИЯ-мен көп векторлы байланыстардың
бар болуын ең алдымен территориялық тұтастық пен қауіпсіздік, экономикалық
даму мен ішкі саяси тұрақтылығы үшін қолайлы сыртқы жағдайларды құру сияқты
мәселелерді шешу тұрғысынан қарастырады.
Өз кезегінде, Орталық Азия Жапониядың экономикалық және қауіпсіздік
мүдделер шеңберіне кіреді. Бұл аймақтағы республикалармен байланыстарды
нығайту – ЖАПОНИЯ сыртқы саясатының басты міндеттерінің бірі. Қазіргі
кезеңде, ЖАПОНИЯ шекараларына жақын жерде АҚШ әскери базаларының орналасуы
жағдайларында, Токио сыртқы саяси мүдделері мен басымдақтары арасында
Орталық Азия аймағының маңыздылығы күрт өсуде.
Бітіру жұмысының жазылу барысында қолданылған әдебиеттерге тоқталып
өтер болсақ, Қ.Тоқаевтың Внешняя политика Казахтана в условиях
глобализации, Казахстан- реалии и перспективы независимого развития
атты еңбектерінде көрсетілген Жапониядың Қазақстанға қатысты саясаты жайлы
толық мағлұматтарды негізге алдым. Белгілі дипломат әрі саясаткер К. К.
Токаревтың монграфиясы ХХІ ғасыр алдындағы Қазақстанның сыртқы
сааясатындағы өзекті мәселелерге арналған. Отандық саясаттануда алғаш рет
үшінші мыңжылдық шебіндегі әлемнің геосаясаттық картасы, саясат пен
экокномиканың жаһандану проблемалары, сондай-ақ, Қазақстанның сыртқы
саясатындағы экокномикалық факторлар зерттеледі. Саясаттын,
экокномикасын, идеологиясын, географиялық жағдайын және тағы басқаларын
қоса алғандағы жаңа мемлекет – Қазақстан Республикасының ағымдағы
проблемалары мен болашақтағы мүмкіндіктеріне баса назар аударылған. Автор
кітапты жазу барысында әртүрлі жергілікті материалдарға сүйеніп қана
қоймай, аталған тақырып бойфынша Жапониялық және батыстық ағылшын тіліндегі
дерек көздерін пайдалануға тырысқан.
Ал Хлюпин В. жазған Геополитический треугольник: Казахстан-Китай-
Россия. атты әдебиетінен де көп мағлұматтар алдым. Осы кітапта аймақтық
интеграцияның теоретикалық және нақты тарихи проблемаларына арналған.
Қазақстанның сыртқы саяси стратегиясының ерекшеліктері мен транскаспилік
аймақтың геосаясаты, ортазиялық аймақтағы күштердің жаңа арақатынасы, осы
заманғы интеграциялық үдерістердің теоретикалық және әдістемелік
проблемалары іс жүзінде ашылады. Аймақтағы интеграциядағы болжамалық
сценарилерге, жаһандану жағдайында кеңестік кеңістіктегі қоғамдардың
жетілдірілуі мен трансформациялануының келісімдік сценарилерін іздеуге
баса назар аударылады.
Абдуллаева К.Ш. жазған Развитие интеграционных связей Казахстана и
СУАР атты әдебиетінен мен Қазақстан мен Жапония қарым-қатынасы жайлы көп
керекті деректер жинадым. Осы әдебиет ЖАПОНИЯ ШҰАР-дағы 1996 жылдың 1
қаңтарындағы жағдай бойынша дербес аудандағы округтік деңгейге дейінгі
партиялық, әкімшілік, әскери және саяси элита туралы деректерден тұрады.
Осы заманғы Шыңжан және оның Қазақстан – Жапония қатынастарындағы орны мен
рөлі ЖАПОНИЯ-дағы Шыңжан-Ұйғыр дербес ауданының мәдени ұлттық ,
экокномикалық, саяси дамуына байланысты мәселелер кешенін қарастыратын
тараулардан тұрады. Негізгі мәтінінде оның Қазақстан – Жапония
қатынастарындағы орны мен рөлін қарастырады.
Бітіру жұмысының мақсаты Жапониядың жүргізіліп отырған сыртқы
саясатындағы Орталық Азияға қатысты позициялары арқылы бұл мемлекеттің
бүкіл аймақ қауіпсіздігіне әсер етуін анықтау және осының арқасында қарым-
қатынастардың болашақ даму перспективасын ашып көрсету болып табылады. Осы
мақсаттардан төмендегідей міндеттер түындап отыр:
– Жапониядың қазіргі сыртқы саясатындағы Орталық Азия республикаларының
орны мен ролін анықтау;
– Қазақстан мен Орталық Азия аймағындағы елдердің Жапонияменен сыртқы саяси
байланыстары және ынтымақтастықтың даму барысын айқындау және оның жағымсыз
жақтарын көрсету;
– Аймақтағы қауіпсіздік мәселесі төңірегіндегі сұрақтарды, соның ішінде
қауіпсіздік жағдайлары мен шараларын зерттеу, Жапониямен ынтымақтастықтың
дамуына шолу жасау, сол сияқты Жапониядың аймақ қауіпсіздігіне ықпалын
қарастыру;
– Сауда, мұнай-газ секторындағы қатынастарның және заңсыз Жапониялық
миграциясының қауіпсіздік жағдайына әсерін ашу.
Бітіру жұмысының бірінші тарауында Қазақстанның дамуы негізіндегі
Жапониямен қатынастары туралы жазылған. Бұл тарауда Қазақстан тәуелсіздік
алған күннен бергі ұстанған саясатына талдау жасалып, Қазақстанның сол
жылдары бері даму жолына да шолу жасалған. Қазақстанның өзге елдермен
ұстанып отырған саясаты жайлы, экономикаалық тұрғыдағы даму кезеңдері мен
Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтың ұстанған саясаты жайлы да талдау
жасауға тырыстық. Тарау соңында осы барлық аталып өткен елдер ішінен
Қазақстан саясатындағы Жапониядың рөліне де Жапония-Қазақстан
қатынастарының құқықтың негізіне де тоқталып өттім.
Бітіру жұмысының екінші тарауы Жапония мен Қазақстанның сауда
байланыстарына арналған. Бұл тарауда қазіргі таңда, Қазақстан үшін Жапония
ең басты сауда серіктестерінің бірі екеніне екпін жасай келе, маңызды
шекарааралық сауда мәселелері қарастырылады. Сонымен қатар, энергетика
саласындағы екі мемлекет арасындағы қатынастарға, инфрақұрылымдық
байланыстардың дамуы жағдайына да шолулар беріледі. Осы саладағы дамуда
қандай компаниялар шаралар атқарып, осы байланыста маңызды рөл атқаратыны
жайлы деректерге тоқталамыз.
Бітіру жұмысының соңғы үшінші тарауы, Қазақстан мен Жапония
серіктестігі және Ресей деп аталады. Қазіргі таңда, Ресей елімен байланыс
орнату Қазақстан үшін де, Жапония үшін де ең тиімді болып отыр. Сондықтан
бұл ел екі елдің саясатында маңызды орын алады деп айтсақ қателеспейміз.
Бұл тарауда Шанхай ынтымақтастығы Ұйымы қызметі және аумақтағы қауіпсіздік
мәселесі жайлы айтылады. Сонымен қатар, осы Шанхай ынтымақтастығы Ұйымына
кіретін елдер арасындағы белді ойыншылардың бірі- Ресей мемлекетінің
аймақтағы саясаты жайлы талдау жасалынады.
І БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАН МЕН ЖАПОНИЯ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ НЕГІЗІ
1.1 Қазақстан сыртқы саясатының негіздері және Жапония дипломатиясы
Қазақстанның сыртқы саясатының негізгі бағыттарының басталуы 1989
жылдан (Берлин қабырғасының құлауы) және 1991 жылдан (ССРО-ның ыдырауы)
басталатын, суық соғыстан кейінгі кезеңде, дипломатия, суық соғыс
жанжалдары мен идеологиялық қарама - қайшылықтардан тігілген жусатушы
көйлегін өзінен шешіп тастады.
Тоқсаныншы жылдардағы дипломатия келесідей жаңа проблемаларға тап
болды: көп ұлтты елдердегі ұлттар аралық жанжалдар санының өсуі, адам
құқығының бұзылуы мен мемлекет егемендігі арасындағы дилеммамен, жаңа
тәртіпті орнатумен. Суық соғыстың аяқталуынан соң келген босатылу
еркіндігі, таңдаудың күрделілігін тудырды - тарихтың таза беттері талантты
дипломатты күтеді, ол сол беттерді дұрыс толтыруы үшін. Тарихи келешек
жаңа халықаралық жүйені тұрғызумен қорытындыланады. Бұл жүйе ауа райын
өзгерту, аурудың алдын алу, көшіп - қону, жаппай жою қаруларын қолдану және
басқалары сияқты проблемаларды шешу үшін бірлесуіміз қажет болатын, бір
адамзат нәсілі екенімізді түсінуімізге негізделеді. Бұл дипломатияның
алдында тұрған ең басты міндет.
Қазақстанның сыртқы саясаты мен дипломатиясы алдында тұрған негізгі
бағыттар біздің республикамыздың Президенті Н. Ә. Назарбаевпен, келесі
еңбегінде анықталды: "Стратегия становления и развитие Казахстана как
суверенного государства. Олар болып табылатындар "СНГ", "АТР", "Азиатское",
"Европейское" және "Американское" [15, с. 54-55] Олар ары қарай даму мен
бөлшекті қаралуды келесі кітаптарда алды: "На пороге XXI века", халыққа
арналған үндеу "Казахстан-2030'', оның статьяларында, баяндамаларында және
Президент Н. Ә. Назарбаевтың сөйлеген сөздерінде.
Қазақстанның осы негізгі бағыттарын жүзеге асырылу процестерінің егжей
- тегжейлі талдауы берілген.
1. ТМД - да, барлық бұрынғы кеңестік мемлекеттердің басынан өтіп жатқан
экономикалық дағдарыс жағдайлары кезінде, олардың келісімді әрекеттесулері,
конструктивті ынтымақтасуы, өзара қолданбалы компромистік шешімдерге келуі
өте жоғары дәрежеде көкейтесті болады. Онсыз тұрақтылықты сақтап қалу,
экономиканы қажетті дәрежеле қалыптастыру, дүниежүзілік қоғамдастыққа
интеграцияланы мүмкін емес .
Дүниежүзілік тәжірибе, қазіргі жағдайларда бірде-бір елдің өзбетінше
жалғыз басы жеке дами алмайтынына көз жеткізеді. Сондықтан Тәуелсіз
Мемлекеттердің Ынтымақтастығын құру, ССРО ыдырағаннан кейінгі қазіргі
заманның мемлекеттерінің ортақ заңдылығы, объективтіліктің айнасы болып
табылды.
Ынтымақтастықтың басты мақсаты - бұрынғы кеңестік мемлекеттердің
саясаттық, экономикалық проблемаларды бірлесіп шешу мақсатында бірігуін
қамтамасыздандыру болып табылады. Өзара пайдалы жағдайларда, дипломатияның
келесідей нысандарының келіссөздер, шарттар жасасу, кездесулер мен
конференциялар өткізу және басқа сияқты құралдарымен пайдалану бойынша.
Бұл бағыттағы жұмыстар екі деңгейде өткізіледі: екіжақты және көпжақты,
ТМД шеңбері негізінде.
Бірыңғай экономикалық кеңістік құруға бағытталған, Қазақстан
Республикасының стратегиялық курсы, 1993 жылғы Мәскеу саммиті барысында
өзінің айқындығын тапты. Ынтымақтастықтың Мемлекет-мүшелері экономикалық
одақ құруға бірдей қолдау жасап, декларацияға қол қойды. Онда ТМД
мүшелерінің тереңдетілген бірігуге баратындықтары, осы мемлекеттердің
экономикалық ортақ кеңістігіндегі тауарлардың, қызмет көрсетудің және
капиталдардың қозғалуының ортақ нарығын жасау туралы шешімділік жарияланды.
Республиканың СІМ коллегиясының кеңейтілген мәжілісінде сөйлеген сөзінде Н.
Ә. Назарбаев былай деді, - "Ынтымақтастықты бекітуге бағытталған ерекше
қатысу, Қазақстанның ірі Еуроазиялық мемлекет ретіндегі стратегиялық
мүдделеріне сәйкес келеді" .
Қазақстанның орталық-азиялық мемлекеттерменде байланыстары мен бірігу
процестері күшейе түсуде. Тәжірибелік жоспарда Орталық Азиядағы Қазақстан
саясаты экономикалық бірігу мәселелеріннің шешімінде өз орынын табады.
Орталық Азиялық отын - энергетикалық (кешенді) интеграция регионның
барлық мемлекеттерінің отынның барлық түрімен толық қамтамасыз етілуі үшін
жағдай жасайды, сонымен қатар табиғи шикізат пен біріккен инвестиция
негізінде бәсекелестік қабілеті бар өнімдер ұйымдастыруға мүмкіндік
беретін, сенімді экспорттық өндірістік әлуетті құрады, "біз Орталық Азияның
көршілес мемлекеттерімен, бәрінен бұрын Қырғызстанмен және Өзбекстанмен,
одақтық өзара қатынас құра аламыз ", - деді Н.Ә. Назарбаев .
Осыдан, қорытынды жасауға болады. Осындай нәтижелерге жету үшін біздің
отандық дипломатияда осы бағытта үлкен роль атқарды, өйткені өзара пайдалы
шешімдерге келу, компромиске дұрыс келу және қажетті құралдарыды дер
кезінде дұрыс қолдана білу - осының бәрі тек қана сыртқы саясатқа тән
қасиет.
2. "АТР" Пекин, Сеул, Токио, Оңтүстік - Шығыс Азия елдеріне шығу. Бұл
бағыт алдыңғы қатарлы технологиялар ретінде үлкен маңызды көрсетеді. Ірі
масштабты инвестициялау мүмкіндігі бар несиелендіру көзі, келешекте -
біздің өнімімізді өткізу нарығы ретінде және Қазақстан жобаларын жүзеге
асыру үшін жұмыс күшін тарту ретінде пайдалы.
Жапония, қазіргі әлемнің индустриальды дамыған мемлекеті, және де АТР-
дің дүниежүзілік экономика орталығына айналдыруда жетекші роль атқаратын
мемлекет ретінде Қазақстан үшін өте мүдделі. Бүгінгі күні Жапония -
қазақстанның үлкен доноры. Экономикалық және әлеуметтік дамудың
қазақстандық-жапониялық Ассоциациясы құрылды (1995ж). Оның қызметінің басты
бағыттары Қазақстанға өнеркісіпті, құрылысты, әлеуметтік сала
инфрақұрылымын дамыту үшін тікелей инвестиция мен жеңілдікті шетелдік
несиелерді тартумен анықталады.
АТР жаңа индустриальды елдерде кіреді: Оңтүстік Корея, Сингапур,
Тайвань, және басқалары, олар тарихи қысқа мерзім ішінде дүниежүзінің
дамыған елдерінің деңгейіне әлеуметтік-экономикалық әлсіз дамыған өзінің
экономикасын көтере білді.
3. Азиялық бағыт. Түркиямен өзара қатынас басымдылықты мәнге ие
болады. Қазақстанның тәуелсіздігін бірінші болып мойындаған - Түркия.
Егемендікті алған күннен бастап Қазақстан түркия үшін салмақты және маңызды
серіктестік ретінде қарастырылды. Қазақстанның Түркиямен қатынасының дамуы
тұрақтылықпен және динамизммен сипатталады.
Қазақстан ынтымақтастықты Иранмен, Индиямен, Пәкістанмен және басқа
мемлекеттерменде жүргізеді, бірақ айтатын бір мәселе, Иран Орталық-Азия
нарығында жетекшілік рольді алуға ұмтылумен сыртқы саясатты белсенді
жүргізеді. Осы тұжырымды Түркияға қатысты да айтуға болады.
Сонымен қатар, Қазақстанның Таяу Шығыс елдеріменде қатынасы
беріктелуде.
Азиялық саясаттың маңызды орынын, Қазақстан дипломатиясының міндеттері
сияқты, қауіпсіздік проблемасы болып табылады. Қазақстанның құрылықтағы
өзара әрекеттер мен сенімділік шаралары бойынша Кеңесті шақыру бастамасы
нақты саясаттық бағытқа ие болады және халықаралық өмірде нақты фактор
болады. СВМДА желтоқсандағы Алматыда өткен, сыртқы істер министрлері
деңгейіндегі мәжілісіне Орталық, Шығыс, Оңтүстік Азия 16 мүше-мемлекеттері
және 9 бақылаушы-елдері Азиядан, Солтүстік Америкадан, Австралиядан және
Еуропадан қатысты.
4. Еуропалық бағыт:
Еуропа елдерімен қатынас стратегиялық болып табылады. Еуропа
дүниежүзінің ірі саясаттық, экономикалық және мәдени орталықтарының бірі
болып табылады. Қазақстан Еуропа мен Азияның арасына орналаса отырып,
еуропалық мемлекеттерді келешекті серіктестер ретінде қарастырады,
Еуропалық одақпен ынтымақтасу техникалық көмек, инфрақұрылымды дамыту үшін
несиелер алуға және кадрлар дайындауға қажетті.
Басымдылықты бағыт - Ол экономика саласында маңызды серіктес болып
табылады және біздің өндірісімізге үлкен инвестициялар сала алады. Сонымен
қатар, Франциямен Ұлыбританияменде дипломатиялық қатынастың дамып келе
жатқанын айтуымыз керек.
5. Америкалық бағыт. Қазақстан үшін АҚШ-пен ынтымақтасу стратегиялық
маңызды мәселе. Қазақстан-америкалық қатынас саясаттық және экономикалық
салада серіктестік деңгейіне шықты. АҚШ Президентінің сөзіне қарай
Вашингтон Қазақстанды Орталық Азияның тұрақтылығы мен қауіпсіздігінің
оплоты ретінде қарастырады және өзекті серкітес деп таниды. Қазақстанның
сыртқы саясаты, яғни дипломатиясы саясатты жүзеге асырушы басты құрал
ретінде тек қана мемлекеттермен өзара қатынасты дамытып қоймайды, сонымен
қатар осындай қатынасты әртүрлі халықаралық ұйымдармен жүргізу бағытындада
жұмыс жасайды.
Қазақстан БҰҰ толық құқықты мүшесі бола отырып, оның қызметінде
белсенді қатысады, ол өз кезегінде дүниежүзіндегі мемлекеттердің қатынасын
реттейді. Қазақстандық дипломатиясы бастамасымен БҰҰ Бас Ассамблеясының
резолюциясы қабылданды, сол арқылы семей полигонындағы ядролық сынақтың
салдарлары, кеңестік бағдалама, Еуропалық экономикалық комиссияның және
ЭСКАТО Орталық Азия үшін -СПЕКА қабылданды.
Қазақстан дипломатиясы БҰҰ-мен жер шарындағы бейбітшілік пен
қауіпсіздіктің саласында ынтымақтастықты тереңдетуді өзінің мызғымас жұмысы
деп қабылдайды. Қазақстан оптимальды, реформаланған және максималды
баламаландырылған және осы жүзжылдықтың ғалами мәселелерін шешетін БҰҰ үшін
ат салысады және қолдайды.
Қазақстан НАТОмен "Партнерство во имя мира" бағдарламасы шеңберінде
ынтымақтасады. Ол ОБСЕ - нің қатысушы-елі болады. ОБСЕ қатысты екі басты
мақсат көзделеді - Қазақстан мен Орталық азияның еуропалық қауіпсіздік
проблемасын шешуде тартылуына жету, сол арқылы еуроатлантизм мен
еуропалықтану арасында көпір салу, жәнеде экономикалық мәселелердің
шешімінде және жанжалдар бетін қайтаруда ОБСЕ ролін аттыру.
Қазақстан МБРР, Дамудың Азиялық банкі, ВОЗ, ЮНЕСКО, экономикалық
ынтымақтастық ұйымдарымен қатынасады.
Сонымен, Қазақстанның сыртқы саясаты мен дипломатиясы көп бағыт бойынша
бір уақытта жүргізіледі. Олар біздің ұлттық мүдделерімізді жүзеге асырумен
шартталады, біздің экономикамыздың күйін жақсартуға, "Казахстан -2030"
бағдаламасының орындалуына ықпал көрстетеді.
Жоғарыдағылардан қорытынды шығарып, айтуымызға болады: біздің
республикамыз тәуелсіздік пен егемендік алды. "Ұзақ емес жеті жыл ішінде
еліміз тәуелсіз Қазақстанды құруда орасан зор жолды өтті" .
Басты тарихи факт - ядролық державалар жағынан қауіпсіздіктің
кепілдігімен Қазақстанның территориялық тұтастығы мен егемендігі баршаға
ортақ мойындалып бекілген, сонымен қатар жоғары деңгейдегі екіжақты
шарттарменде келісілген. Республиканың тәуелсіздігін 120 мемлекет
мойындады, олардың 115 мен дипломатиялық қатынастар белгіленді. Алматыда
49 шетелдік елшіліктер мен миссиялар, 19 халықаралық ұйымдар өкілдіктері
қызмет атқарады, Республика БҰҰның мүшесіне айналды. Шетелдерде 29 елшілік,
4 дипломатиялық миссия, екі бас консульство және алты консульство жұмыс
істейді.
Әрине, аймақтың барлық мемлекеттері өзінің бейбітшілікті жақтайтындығы
туралы жариялады. Өкінішке орай, бұрынғы және қазіргі көптеген жанжалдар
мен соғыстар тарихы, бейбітшілік туралы жалаң саяси декларацияның, оны
нақты қамтамасыз ету үшін жеткіліксіз екеніне куәгер болады. Шетелдік
саясаткерлер, аймақтағы тұрақтылықты ұстаудағы маңызды роль Президент H.A.
Назарбаевтың үлесіне тиетіні туралы бірдей пікір білдіреді.
Мемлекеттік құрылыс процестері, қоғамды либералдау және демократтау,
нарықтық рельске түсу әртүрлі өтті және әрқалай қарқындылықпен. Бүгін
Орталық Азия елдерінде әртүрлі саясаттық және экономикалық моделдер
қалыптасуда деп айтуға болады. Олар экономикалық процестердегі мемлекет
ролі тұрғысынан қарағанда өзара кәдімгідей айрықшаланады, ал олардың
қаржылы - несиелік жүйелерінде айырмашылық бұданда көп. Азаматтық қоғам
құру жолында алға басу тереңдігі мен дәрежесіле әрқилы. Бұл тізімді одан
әрі жалғастыра беруге болады.
Осы жағдайларда, әсіресе сауда - экономикалық ынтымақтастықта, аймақтық
тәсілден дербес - елдікке өту оңтайлы болар еді.
Қазақстан жалпы дүниежүзілік қатынастың келешектегі жүйесінде лайықты
орынды өзіне қамтамасыз етуі үшін, елдің мүддесіне ішкіде, сыртқыда
сипаттағы проблемалармен келетін нұқсанды барынша болдырмауға бағытталған
әрекеттің стратегиясын әзірлеуі керек. Мұндай стратегия келешекті анықтауға
және мүмкіндікті апаттарға қарсы сақтандыратын шараларды қабылдауға
көмектеседі.
Адамзаттың өркениетті дамуының барлық тарихи тәжірибесі, мемлекеттің
қарқынды және тұрақты өсуі жүзеге асатын шеңбердегі барлық қажетті
жағдайлардың ең бастапқысы оның ұлттарының қауіпсіздігі мен мемлекеттігінің
сақталуы болып табылатынын куәлендіреді. Еркіндік пен тәуелсіздікті жеңіп
алу аз, оны ұстап тұру, нығайту және өзіміздің ұрпақтарымызға беруіміз
керек. Келешек ұрпақ біздің ұрпақтарымыз жеңе алмаған қиыншылықтар мен
проблемаларды және оларға жеткен жеңілдіктерді бізге кешіреді. Бірақ, егер
біз мемлекеттігімізді жоғалтатын болсақ, тәуелсіздіктің стратегиялық
негіздерінен, өзіміздің жеріміз бен ресурстарымыздан еркімізбен безетін
болсақ, онда бізге ешқандайда кешірімділік жоқ.
Ақпараттың кең ағынымен қалай басқаруды білетін дипломаттар ғана тиімді
жұмыс істей алады. Және оны өзінің елінің қажетсінуіне қолданбалы пайдалана
алу, ақпаратты дұрыс талдау және орынына қоя білу, және оны Сыртқы істер
министрлігіне пайдалы болатындай жағдайда өңдеу, бұл дипломаттардан үлкен
жауапкершілікті талап етеді. Кенеттен берілетін жаңалыққар, оларға тез
арада түсіндірмені және жауап қайтаруды талап етеді және ол жоғары деңгейде
өтуі керек. Қоғамдық пікір үшін күресте жеңілмеу үшін дипломаттарға
бұқаралық ақпарат құралдарымен достық қатынаста болуы керек. Бұл беталысты
“электрондық дипломатия” деп атауғада болады. Сыртқы істер министрлігіне
өзінің жұмысын компьютирлендіруі керек, министрліктің ресми тұлғаларын
жалғастыратын, локальдық (жергілікті) желілер орнықтыру, жәнеде оны
шетелдердегі миссияларымен жалғастыратын жақсы қорғалынған желілер
жүргізілуі қажет. Одан өзге, интернетте беттіктер ашу қажет. Оларға
ақпараттарды компьютерлік архивтер мен электрондық жүйелер көмегімен өңдей
білуі қажет. Қазіргі коммуникациялық құралдарыдың революциялық дамуы, саяси
жетекшілер арасында көп жағдайда бейне конференциялардың жүргізілуіне
әкеледі және, демек, жеке кездесулерді жоғары деңгейде өткізу біртіндеп
төмендейді. Дипломаттарға қысқа сөздер мен баяндамалар дайындап үйренулері
керек, және осы түрдегі оперативтік бейнедипломатиялар.
Дипломатияға ықпал етуші келесі беталыс, бұл адамдар санының өсуі,
олардың көп уақыты және жеткілікті ақшасы болады және бұл туризмнің ғалами
масштабына әкеледі. Бұл беталыс, елшіліктерге консулдық жұмысты арттыратыны
бесенеден белгілі. Елшіліктер, шетелдерде саяхаттаушы қатардағы азаматтарға
үлкен қызмет көрсетулері керек болады.
Қазіргі коммуникацияның ғасыры келегенге дейін, дипломаттардың негізгі
және дәстүрлі ролі басқаларға келіссөздер, сұхбаттар және өтінулер арқылы
ықпал ету болатын. Қазір халықаралық ұйымдар мәжілісінде күн тәртібі әр
алуан тақырыпта қойылады: келесідей тақырыптар талқыланады, қарулануды
бақылау, сауда саласындағы келіссөздер, қарыздар мәселесі, қоршаған ортаны
қорғаумен байланысты мәселелер және тағы басқалары. Елшіліктер мен олардың
атқаратын қызметтерінің мөлшері өсетін болғандықтан, елшілерге
менеджерлердің, третейлік соттың, бейбітшілдердің ролінде атқаруға тура
келеді. Келешекте дипломаттарға кең бағыттағы маман және басқарушы болуға
тура келеді, сонымен қатар осы рольдердің ұштасуы да қажет болады. Оларға
көп жағдайда кәсіпқой бизнесменнің қызметін атқаруғада тура келеді,
қоғаммен жұмыс істеу бойынша маман, жоғары технологиялармен жұмыс істеуді
үйренуде қажетті болады.
Өкінішке орай жанжалдар мен соғыстар жалғасын табады, әсіресе дамымаған
елдер мен қоғамдарда. Олардың көбісі ішкі жанжалдар болады. Келетін
онжылдықта ең үлкен маңызға ие болатын мәселелер келесілер болады: ұлттық
егемендікті сыйлау немесе адам құқығын қорғау мақсатында, ішкі істерге
араласу құқығы, террористермен келіссөз жүргізе білу қажеттігі, адам
ұрлаушыламен келіссөз жүргізу және ұшақтарды алып қашу қауіпі қалады. БҰҰ
өзінің күшін бейбітшілікті қолдауға және бейбіт өмір орнату функциясына
бағыттайды.
Келесі онжылдықта ауа райының өзгеруі және қоршаған ортаның басқалай
өзгеруін күтуге болады. Жер сілкінісі, циклондар, су тасқыны, құрғақшылық,
теңіз деңгейінің көтерілуі сияқты табиғат апаттары жиі болып тұрады. Ғылым
мен техниканың жаңа өнертабыстарыда дипломатия алдына жаңа күрделі
міндеттер қояды, олар сырттап қала алмайды. Дипломаттарға табиғат апаттары
кезінде дұрыс әрекет істеуді үйренуі керек және құтқару жұмыстарды
жүргізуде ұйымдастыра білуде керек. Жер шарында адамдар санының 6 млрд.
адамға дейін, өсуіне қарай, дипломаттарға су, энергия, тамақ өнімдері,
биологиялық әр алуандық проблемасымен байланысты мәселелермен, жанжалдарды
реттеумен айналысуға тура келеді.
Діни экстремизм мен терроризмнің шиеленісуі байқалады. Тәжірибе қазірде
көрсетті, дипломаттар мен елшіліктердің көп жағдайда шабуылданатын,
бомбаланатын объектіге айналатынын және қамауға алынатынан. Дипломаттарға
жанжалдың туу себептерін, уәждемесін, шығу жағдайын, экстремистер туралы
деректерді егжей-тегжейлі білуі керек және барлық уақытта соған дайын болуы
керек.
Сонымен, дипломатия алдында келешекте үш ғалами міндет тұрады деп
қорытынды жасауға болады: Біріншісі - дипломатия алдында тұрған мәнді дұрыс
түсіну проблемасы (ғаламдану, жағдайдың тез өзгеруі, ішкі және сыртқы
проблемалар арасындағы шекараның өшірілуі) және оларды шешуге дұрыс
тәсілдеме табу;
Екіншісі - бұл жаңа ақпараттық желі. Сыртқы істер министрлігіне ақпарат
ағынын басқара және оны пайдалана білу керек. Сыртқы істер министрлігіне
пайдалы болатындай жағдайда өңдеу, бұл дипломаттардан үлкен жауапкершілікті
талап етеді. Кенеттен берілетін жаңалыққар, оларға тез арада түсіндірмені
және жауап қайтаруды талап етеді және ол жоғары деңгейде өтуі керек.
Қоғамдық пікір үшін күресте жеңілмеу үшін дипломаттарға бұқаралық ақпарат
құралдарымен достық қатынаста болуы керек.
Үшінші - қоғамдық дипломатияның болу қажеттігінің болуы: Сыртқы істер
министрлігіне және елшіліктерге қоғаммен байланысты ұстауы керек.
Ақпараттың кең ағынымен қалай басқаруды білетін дипломаттар ғана тиімді
жұмыс істей алады. Және оны өзінің елінің қажетсінуіне қолданбалы пайдалана
алу, ақпаратты дұрыс талдау және орынына қоя білу, және оны Сыртқы істер
министрлігіне пайдалы болатындай жағдайда өңдеу, бұл дипломаттардан үлкен
жауапкершілікті талап етеді...
Қазақстан территориясында бірнеше шетелдік мемлекеттердің
дипломатиялық өкілдіктері (миссиялар, елшіліктер) жұмыс істейді, басқа
мемлекеттердегі сияқты біздеде шетелдік мемлекеттердің дипломатиялығы
өкілдеріне, өзінің мемлекетінің өкілдігі бойынша функцияларды орындау үшін,
жеңілдіктер мен артықшылықтар беріледі.
Барлық тұлғалар, артықшылық пен иммунитетті пайдаланатын, Қазақстан
Республикасындағы әрекеттегі нормативтік актілерді, заңдарды сыйлауға
міндетті болады. Егер Қазақстан Республикасы қатысатын, халықаралық
шарттарға, Қазақстандағы заңдардағыдан өзге ережелер бекітілген болса,
халықаралық шарттың ережелері қабылданады және сол арқылы әрекет жасалады.
Қазақстан Республикасының бүгiнгi әлемнiң экономикалық шаруашылығы
күннен-күнге күрделене түскен таңдағы мемлекет ретiндегi орны оның нарықтық
қатынастағы дамушы ел деп танылуы болып табылады. Нарықтық қатынастардың
дамуы ұлттық экономикамыздың елiмiз өз егемендiгiн алғаннан бастап осы
уақытқа дейiн даму үстiнде. Нарықтық қатынастардың тиiмдi қызмет етуi
барлық қоғамдағы шаруашылық қызметтердiң тиiмдi қызмет етуiн қамтамасыз
етiп отырады.
Сұраныс пен ұсынысты талдау баға тепе-теңдігін және экспорт пен
импорт көлемін анықтауға көмектеседі. Мемлекеттің тауар қызметін импорттау
және экспорттау көлеміне, дүниежүзілік қалыптасқан баға мен мемлекет
ішіндегі сол тауарға деген бағаның айырмашылығына байланысты. Дүниежүзілік
баға тепе-теңдігі ішкі сұраныс пен ұсыныстан пайда болаы, яғни бұл баға
халықаралық саудаға қатыспайтын жабық экономикалы елде қалыптасады.
Салыстырмалы артықшылық теориясына байланысты ұлттық бағалар
дүниежүзілік бағаларға сәйкес келе бермейді. Қазақстан Республикасы еркін
сауда аймағына жататындықтан экспортық жағынан тиімді болғанымен оған көп
бөгеттер қойылған. Оларға:
- Импорт тауарына акциз салығы;
- Қазыналық баж салығы – мемлекет ішіндегі өндірілмеген тауарға
салынады.
- Қолдампаздық (протекционистік) салым. Олар жергілікті өндірушілерді
шет ел өндірушілерінің бәсекелестігінен қорғау үшін салынады, мөлшері
көп болғанымен шет еле өндірушілерін сауда кезінде қолайсыз жағдайда
қалдырады.
- Импорттық квота – оның көмегімен белгілі бір уақыт ішінде
импортталатын тауардың ең жоғары шегін белгілейді. Сыртқы саудаға
салымдардан қарағанда импортық квота көп әсерін тигізеді.
- Тарифсіз бөгет – лицензиялық жүйе.
- Экспортқа еркін шектеу – сауда бөгеттерінің жаңа түрі. Шетел
фирмаларының белгілі бір мемлекетке экспорттайтын тауарға өз еркімен
шек қоюы, қатал сауда бөгеттерінен қорыққан экспорттаушылар экспорт
көлемін өз еркімен шектеуге келіседі.
Сыртқы саудадағы протекционизм кезінде еркін сауданы жақтаушылар көп,
бірақ мемлекет басшыларының жиналысында қолдампаздықты жақтаушылар көп.
Олардың еркін саудаға кедергі қою ұлттық маңызды себептерге байланысты:
- Қорғаныс қажеттігін қанағаттандыру – бұл себептің маңызы экономикалық
емес, әскери саясат үшін маңызды. Қолдампаздық баж салымдары соғыс
жүргізу немесе қорғаныс үшін стратегиялық тауар мен материалдар шығару
үшін салынады.
- Мемлекеттегі жұмыс орнын көбейту – оның бастауы макроталдауға
байланысты. Ашық экономикада жиынтық шығын тұтыну шығынынан,
инвестициядан, мемлекеттік шығыннан, таза экспорттан құралады. Импорт
мөлшерін қысқарту арқылы жиынтық шығынның өсуі экономиканың дамуын
ынталандырады. Өйткені соның арқасында пайда және жұмыс орны көбейеді.
Протекционизм саясатының өзіндік кемшіліктері де баршылық:
1.Импорт кезіндегі жұмыс орнының қысқаруы. Импорт көлемінің өсуі
жұмыс орнын қысқартады, бірақ басқа елдерде жұмыс орны көбейеді.
2.Импорттық шектеу енгізген кезде барлық мемлекеттер
жетістіктерге жете бермейді. Бір мемелекеттің экспорты басқа мемлекет үшін
импорт, экспорт импорттан үлкен болса, ол мемлекеттің экономикасы жақсы
дамиды, ал экспорт импорттан кіші болса, онда ол мемлекет экономикасы
құлдырайды, жұмыссыздық көбейеді.
3. Баж және квотадан ауыртпашылық көрген мемлекет оған жауап
ретінде сауда бөгеттерін жоғарылатады. Соңында барлық мемлекет экономикасы
құлдырайды.
1. Ұзақ уақытты кері байланыс. Ұзақ уақыт жоспары бойынша экспорт
импорттан үлкен болу арқылы ішкі жұмыс орнының өсуін ынталандыру
жетістіктерге әкелмейді. Сонымен баж салымы арқылы таза экспортты
өсіруге және жұмыс орнын көбейтуге болады деген түсінікпен
экономистер келіседі.
- Тұрақтылық үшін диверсификация – жоғары маманданған экономика
халықаралық нарыққа тәуелді. Соғыс, циклдық тұрақсыздық,
өндіріс жүйесінің жағымсыз өзгеруі ауырпашылықтар әкеледі.
Сондықтан өндіріс диверсификациясын ынталандыру үшін баж
салымын және квотаны енгізеді, соның нәтижесінде халықаралық
нарықтағы 1 немесе 2 тауар тәуелділігі кемиді. Ол ішкі
экономиканы халықаралық саясаттан, шетелдегі өндірістің
құлдырауынан сақтайды.
- Арзан шетелдік жұмыс күшінен қорғау – Қазақстан фирмаларын
және жұмысшыларды шетелдік арзан жұмыс күшінен қорғау керек.
Егер оларды қорғамаса, онда Қазақстан нарығында шетелдік арзан
тауарлар қаптап, ұлттық тауар мөлшері және жұмысшылар айлығы
төмендейді. Бұл әсіресе Қазақстан үшін екі жақты әсері бар.
Біріншіден, Қазақстан азаматтары білімді маман ретінде шетелде
қалып жатыр, ал бүгінде Қазақстан экономикасы күннен-күнге
дамуына байланысты жақын шетелдерден Қазақстанға да жұмыс күші
ағымы толастамауда. 2, 413 б
Бiрақ қазiргi уақытта шетелдiк инвестицияның басым көпшiлiгi
елiмiздiң шикiзаттық қорын игеруге салынып отыр. Осыған байланысты
экономикалық өсудiң өзi осы сонғы жылдарда әлемдiк нарықтарда мұнайға деген
бағаның өсуiмен байланысты болып отыр. Ал экономиканың тұрақты өсуiн
қамтамасыз ету үшiн өндiрiстiң өңдеушi саласын дамыту мәселесi туындап
отыр. Ол үшiн осы салаларға инвестиция салуды ынталандыруды мемлекеттiк
тұрғыдан ынталандыруды қолға алу керек. Оның себебiн 2006 жылы негiзгi
капиталға тартылған инвестиция мөлшерiмен анық көруге болады. (сурет 7).
Сурет 7 – Елiмiзге келiп жатқан шетел инвестициясының құрылымы
Импорт көлемiн азайту экспортқа бағытталған өнiм өндiру барлық
дамыған және дамушы елдердiң басты мақсаты. Осы мақсатта өңдеушi салалардың
техникалық деңгейiн көтеруде машина жасау өнеркәсiбiн көтеруге барлық күш-
жiгер салынуы тиiс болып отыр. Себебi, көптеген кәсiпорындар техниканы,
құрал-жабдықтарды импорттауға мәжбүр. Минералды шикiзатты өндiруден өңдеуге
дейiн, тамақ, киiм, ауыл шаруашылығы, көлiк жiне құрылыстың техникасыз күнi
жоқ. Республикада машина жасаудың ең қуатты өндiрiстерi көлiк және ауыл
шаруашылығына қажеттi техника өндiруi тиiс.
Қазіргі таңда сыртқы саудада елдің экспортының негізін шикізаттық
өнімдер және астық өнімдері құрап отыр. Ал елге импортталушы тауарлардың
негізін дайын өнімдер, техника, киім-кешек және тағы басқа шикізаттық емес
өнімдер құрайды. Жалпы Қазақстан Республикасының сыртқы сауда айналымының
динамикасын келесі 8-ші және 9-шы суреттерден көре аламыз. 13, 374 б
Сурет 8 – ҚР-ның сыртқы саудасындағы негізгі тауарлар бойынша импорттың
көрсеткіштері
8-ші суреттегі негізгі тауарлар:
G1 - машиналар, жабдықтар, көлік құралдары мен аппараттар
G2 - минералды өнімдер
G3 - асыл емес металдар және олардан жасалған бұйымдар
G4 - химия өнімдері, пластмасса,каучук
G5 - азық-түлік тауарлары және олрды өндіруге арналған шикізат
G6 - өзгелері
Сурет 9 – ҚР-ның сыртқы саудасындағы негізгі тауарлар бойынша экспорттың
көрсеткіштері
9-шы суреттердегі негізгі тауарлар:
G1 – минералды өнімдер
G2 – асыл емес металдар және олардан жасалған бұйымдар
G3 – химия өнімдері, пластмасса,каучук
G4 – азық-түлік тауарлары және олрды өндіруге арналған шикізат
G5 – машиналар, жабдықтар, көлік құралдары мен аппараттар
G6 – өзгелері
10-суреттен көріп отырғанымыздай еліміздегі сыртқы сауда
сальдосы оң болып отыр, яғни экспорт импорттан жоғары болып келеді. Алайда
осы экспорттың 85% шамасын шикізаттық немесе дайын емес фабрикаттар
құрайды. Сондай-ақ импорттың басым бөлігін өңдеуші сала өнімдері мен дайын
өнімдер құрап отыр.
Сурет 10 – ҚР-ның сыртқы саудасындағы экспорт пен импорттың құрамы
Бүкiләлемдiк Сауда Ұйымына кiру алдындағы дайындық жұмыстары
өнеркәсiп салаларына жаңа мiндеттердi шешудi жүктеп отыр. Ол сыртқы және
iшкi нарықтарда бәсекеге төтеп бере алатын тауарлардың инновациялық
деңгейiн көтеру болып табылады. Мұны, Оңтүстiк Корея, Сингапур, Тайвань
елдерiнiң өнеркәсiптiк тауарлары әлемдiк нарықта дәлелдеп шықты. Яғни,
тауар саясатын дайындауда кез келген өндiрiстiк кәсiпорын өнiмнiң ғылыми-
техникалық сиымдылығын көтеруi тиiс, сөйтiп инновациялық мәнi бар тауар
өндiруде өз бағыты мен механизмiн анықтап алуы керек. Сонда ғана еліміз
әлемдегі алдынғы қатарлы 50 елдің қатарына қосылуға дайын болып, өзінің
экономикасын индустриялы-инновациялы етіп құра алады.
Сыртқы экономикалық қауіпсіздік – бұл ашық экономика кезінде оның
бәсекеге қабілеттілігі сақталатын экономика жағдайы болып табылады.
Сыртқы экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің басты факторы болып
тиімді сауда-саттық саясатын жасау табылады. Қазақстанның сыртқы саудадағы
қауіпсіздігінің жағдайын елдің сыртқы саудадағы айналым көрсеткіштері
хабардар етеді.
Қазақстан Республикасының сыртқы сауда айналымы, кеден
статистикасының деректері бойынша, ұйымдаспаған сауда есебінсіз, 2008 жылғы
қаңтар-маусымда 52140,2 млн. АҚШ долларын құрады және 2007 жылғы қаңтар-
маусыммен салыстырғанда 42,5%-ға артты, оның ішінде экспорт – 35047,0 млн.
АҚШ доллары болып, 60,7%-ға артты, импорт (тасымалдауға кеткен шығыстарды
есепке алғанда) – 17093,2 млн. АҚШ долларын құрап, 15,5%-ға артты.
Қазақстан өнімдерінің негізгі сатып алушылары: Италия (18,3%),
Швейцария (15,3%), Қытай (9,5%), Ресей Федерациясы (8,8%), Франция (7,5%),
Нидерланды (5,5%), Израиль (3,5%), Иран (3,4%), Украина (3%), Түркия
(2,8%).
Талданып отырған елдер ішінде экспорттың жалпы көлеміндегі ТМД
елдерінің үлесі 15,8% (2007 жылғы қаңтар-маусымда – 16,5%) құрады.
2008 жылғы қаңтар-маусымда инвестициялық тауарлар импорттың жалпы
көлемінде 7727,5 млн. АҚШ долларын немесе 45,2% (2007 жылғы қаңтар-маусымда
–6761,2 млн. АҚШ долларын немесе 45,7%) құрады.
2008 жылғы қаңтар-маусымда барлық импорттық жеткізілімдердің
47,5%-ы ТМД елдеріне (2007 жылғы қаңтар-маусымда – 43,9%) келеді. Импорт
өнімдерінің негізгі жеткізушілері: Ресей Федерациясы (импорттың жалпы
көлемінің – 38,3%-ы), Қытай (10,2%), Германия (6,8%), АҚШ пен Украина (5,2%-
дан), Жапония (3%), Италия (2,7%), Түркия (2,6%), Франция (2,4%),
Ұлыбритания (1,7%).
Жапон дипломатиялық қызметі салыстырмалы түрде әлі жас.100 жылдан астам
тарихы бар Күншығыс елінің дипломаты сыртқысаяси қатынастарды
орнатуда,күрделі келіссөздерді жүргізуде бай дәстүрімен ерекшелене
алмайды.Елдің аралдық жағдайы,тек европалық елдерден емес,азиаттық елдерден
алыс орналасуы Жапонияның басқа елдермен қатынасын анықтаған болатын.
Жапон дипломатиялық қызметі жапон тарихында белгілі Мэйдзи
революциясынансоң құрыла бастаған болатын.1868 ж. дейін жапон императоры
ешқандай билікті қолданбады.Барлығымен жоғарғы әскербасылар-сегундар
басқарған болатын.1867 ж.Жапонияда сегунат пен император арасында азаматтық
соғыс басталды.Сегунат әскерлері жеңіліс тапқан болатын.Билік абсолютті
түрде,өзінің билік ету жылдарын Мэйдзи деп атаған император Муцихитоға
көшті.Монархтар реставрациясынан кейінгі жағдайдың әсерінен пайда болған
буржуазиялық революциясынан соң Жапония ірі капиталистік мемлекеттер
қатарына қосылды.
Жаңа билік ету органдарының құрылуынан бастады.1868 ж. мемлекеттік
кеңес құрылды, оның басшысы ретінде он жоғарғы кеңесші(гидзе) және жиырма
кіші кеңесші(санье) құрамына енетін председатель болды.
1868 ж.басында өкіметтің қайта құрылу негізінде М.Ямасина басшылығымен он
бір жоғарғы және кіші кеңесшілерден құралған сыртқы істер департаменті
құрылды.Алғашқы сыртқы істер министрі болған Н.Сава. Алғашында департамент
Цикудзи районындағы кішкене сарайда орналасқан боолатын.Алайда 1871
ж.қаланың орталық районындағы Касумигасэкиге
Көшкен болатын.Жапонияның сыртқысаяси қызметінің кеңеюіне байланысты сыртқы
істер министрлігінде құрылымдық рефорлар жүргізіле бастады.министрліктің
жарғысына сәйкес1893 ж. алғаш рет департаменттер мен бөлімшелер құрылған
болатын,алты департамнетті кеңесшілер(дзе),ал бөлімшелерді хатшылар (року)
басқарды,сонымен қатар үшінші рангті аудармашылар,канцелярия қызметкерлері
болды.
Екінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында министрлік құрылым
тұрақталып,келесідей болып құрылды:министр және оның орынбасары,министр
хатшылығы,(құрамына протоколдық, құжаттама, қаржылық,байланыс бөлімшелері
енді) сонымен қатар төрт департамент:саяси,соғыс кезіндегі
экономика,келіссөздік,зерттеулік.
Саяси департаменттің бірінші бөлімшесі сыртқысаяси әрекетті
жоспарлаумен айналысты, ал екіншісі Жапонияның Азия елдерімен қарым-
қатынасын реттеумен үшіншісі КСРО-мен,төртіншісі Европа және Америка
елдерімен, бесіншісі Ұлыбританиямен, соңғысы АҚШ-пен қарым-қатынастарын
реттейді.Соғыс кезіндегі экономика департаменті және келіссөздік
депертамент екі бөлімшеден құралды.зерттеулік департаменттің бірінші
бөлімшесі дипломатия тарихын зерттеумен,құжаттарды қайта өңдеумен айналысса
екіншісі,ақпарат жинастырумен соның ішінде КСРО және басқа азиаттық елдерде
барлау арқылы ақпарат жинау.
Жапонияның алғашқы шетел миссиялары 1870-1874 ж.ж. АҚШ-
та,Ұлыбританияда Францияда, Ресейде, Австрияда, Қытайда ашылды. 1914
ж.қарай ірі елдердегі, АҚШ-тағы, Ресейдегі, Франциядағы, Ұлыбританиядағы,
Италиядағы жапон миссиялары елшілікке айналды.Бірінші дүниежүзілік соғыс
қарсаңында Петербургтағы жапон елшілігінде он сегіз дипломат қызмет
атқарды.Тоғыз елдегі-Бельгиядағы,Бразилиядағы,Чил идегі, Қытайдағы,
Испаниядағы, Мексикадағы, Нидерландыдағы, Швециядағы, Германиядағы-
дипломатиялық өкілдіктер миссия деңгейінде қала берді,сонымен қатар
Жапонияның он жеті ген.консулдығы және жиырма тоғыз консулдығы болды.
Брінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында Петрбургтағы жапон елшілігінде 18
дипломат жұмыс істеді. Жапон консулдықтары Москвада, Владивостокта,
Николаевскіде, Одессада жұмыс істей бастады. Сыртқы істер министрлігінің
алғашқы жылдарында Жапонияда дипломатиялық постттарды саяси тұлғалар алды.
Алайда дипломатиялық кадрді дайындау жүйесі қалыптасқаннан кейін, жағдай
өзгерді: негізінен елші немесе өкіл болып дипломатиялық тәжірибесі бар
тұлғалар сайланды. ХІХ ғасырдың аяғына қарай министрліктің және шет
мекемелердің құрамы дипломатиялық қызметке арнайы емтихан тапсырған
шінеуніктер ден құралды.Соғысқа дейінгі кезеңде белгілі жапон дипломаттары
өз карьерасын конкурстық емтиханнан бастаған болатын.
Жапонияның атақты кәсіпкер дипломаты- Кикудзиро Исии (1866-1945 ж.ж.)
тиесілі емтихан тапсырып 1890 жылы министрлікке қабылданған болатын, Өзінің
дипломатиялық жетістіктері үшін виконта дворяндық атағы берілген болатын.
Жапония белсенді сыртқы саяси қызметке Мэйдзи реставрациясынан кейін
өзіне тиімсіз жағдайда кіріскен болатын. Ел әлсіз серіктес позициясында
болып, дипломатиялық қатынаста еш тәжірибесі болмаған еді.Сондықтан да
алғашқы дипломатиялық мәселелер Жапония үлесіне шешілмеген болатын.
1868 жылы Тосы кланының самурайлары Сакайда 14 французды өлтірген
еді.Франция талабы бойынша жапон үкіметі жұбанышты сумма төлеген болатын.
Қылмыста кінәлі самурайларға француз елшісінің алдында қарындарын жару,
яғни харакири жасау керек болды. Елші өз-өзін өлтіру сценасын көтере алмай,
он бірінші самурай харакири жасап болғаи кезде,қалған тоғыз самурайға
жекелеген аралға жер аударуды ұсынды.
Тағы бір туындаған мәселе, 1868 жылы қаңтарда император үкіметі шетел
елшіліктеріне Жапониядағы болып жатқан азаматтық соғысқа кіріспеуін сурауы
туралы хат жіберді. Алайда АҚШ, Франция, Ұлыбритания, Голландия, Италия
және Пруссия елдері нейтралитет ұстайтындығын жариялағанымен, батыс
державалалары қарсы тұрған мемлекеттерге ашық көмектесіп отырды
Ресей Жапонияда болған оқиғаларға байланысты тұрақты нейтралитет
сақтаған мемлекет болды.Жапон істеріне араласпау саясаты 1855 жылы
Симодадағы алғашқы шекара, сауда және дипломатиялық қатынас туралы орыс-
жапон келісім негізінде болды. Араласпау және нейтралитет принципін қатаң
ұстанған Ресей шетел державаларының жапондықтарға қарсы әрекеттеріне
қатыспады.
Жас жапон дипломатиясы шетел мемлекеттерімен тең құқықсыз келісімдерді
қайта қарауға бағытталды. 1871 жылы қарашада бұл мақсатпен алғаш рет
талаптанды. АҚШқа және европалық мемлекеттерге императорды билік басына
әкелген төңкеріс жетекшілерінің бірі, юстиция министрі Т.Ивакура
басшылығымен елшілік бағытталды.Император елшілікті Жапонияның бейбіт
бағытталғанын және олармен дипломатиялық,и достық қатынастарын дамытуға
дайындығын ескертіп, тең құқықсыз келісімдерді қайта қаралуын тапсырды.
Экономикалық дамуы бойынша Жапония дуние жүзінде АҚШ-тан кейінгі екінші
орында. Әлемдік өнеркәсіптің і2 пайызы Жапонияға тиесілі. Әcipece
өнеркәсіптің жаңа технологияларға негізделетін салалары байланыс құрал-
жабдығы, информатика, биотехногиялар қарқынды дамуда. Кеме жасау (әлемдік
көрсеткіштер 52%) мен автомобильдер (23,9%) шығаруда Куншығыс eкi әлемде
6ipiнші орынды алады. Жапония еншісіне: әлемдегі телевизор жасау саласының
18,4%, балқытылатын темірдің 14,3%, жасанды талшықтар өндіру 12,3% келеді.
Iшкі факторлардың әсерінен болған Жапония сыртқы саясатының
трансформациясы, біркелкіліктіктің жоқтыгына карамастан, сыртқы саясаттыц
кауіпсіздкті қамтамасыз ету мен Жапонияның өркендеуіне және елдің
демократиялық мемлекеттермен катар казіргі әлемде дамуына бағытталғандығын
көруге болады.
Сонымен катар елдің жаңа әлемдк тәртіп орнатуға белсенді қатысуына ерекше
көңіл болып отыр. Осы турғыдан алганда Жапонияның тек экономикалық ғана
емес, сонымен 6ipre саяси маңызды роль атқаруға ұмтылуы түсінікті.
Жапонияның сыртқы саясатының қысқа мерзімді әрекеттер ретінде жапон-америка
кауіпсіздк жуйесі мен АТМА елдерімен ерекше саяси байланыстар орнату кун
тәртібіне қойылып отыр. Әрине, оған аймактық куштер тепе-теңдік сактаушы
ролі тиесілі.
Жапония мен АҚШ катынастарына келетін болсак, кырғи-қабак соғыс кезінде
екіжакты қатынастардың тиегі ретінде қалыптасқан америка-жапон әскери-саяси
альянсы бугінгі кунгі геосаяси жагдайда киыншылыққа тіреліп отыр. Осы
бірлестікке суйене келе, Жапония узақ жылдар бойы сыртқы саяси мақсаттарды
және кауіпсіздік шараларын екінші орынга ысырып койған болатын. Бұл жағдай
соңғы жарты ғасыр бойы АТМА-да алдыңғы қатарда болуға кедергі жасамады.
Бірақ біріншіден көшбасшылық орын Қытайға көшуіне байланысты, Солтустік
Кореяның ядролық мудделерінің өcyi мен Тайвань Кайшылықтарының кушеюі АҚШ
кауіпсіздкті қамтамасыз ете ала ма деген сауалдар туып, аталмыш бірлестктің
кажеттілігіне кумән келтірді.
Шетелдік кітаптарда Жапония тез өciп келе жатқан алып ретінде көрсетіледі.
Біздің бұрынғы Совет Одағына да жаңалықтар жетті, оның дәлелі ретінде
жапондық техника көптеп әкеліне бастады, әрине ол кездеп Совет Одағының бұл
саладағы жетістіктеріне қарағанда Жапония шын мәнінде де техниканың алыбы
еді.
Жапония өнеркәсіптік техниканы, офистік техника, бip сөзбен айтканда, бүкіл
техника шығару және машина жасау салаларында бүгінгі куні алдынғы қатарда.
Келер жылдары Күншығыс елі дамушы елдерге тек экономикалық көмекші ретінде
емес, сонымен катар жоғары технологиялардың сәтті дамыған мысалы ретінде,
дамушы елдердің индустриалды дамыған елдер қатарына қосылуына өз ceптігін
қосары сөзсіз.
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, Жапонияның казіргі халықаралық
қатынастардағы алатын орны елеулі деген корытындыға келеміз. Біріншіден,
Жапония экономикалық дамыған мемлекет, енді экономикасына суйене отырып
әлемде саяси роль атқаруға да бет алып, ел ішінде де, сыртқы саяси
устанымдарында да коптеген реформалар жүргізіп жатыр. Сонымен қатар әлемнің
жаңа қауіптеріне, ядролық соғыс қатеріне, терроризмге қарсы туруға бар
кушін салып, әскери устанымдарын өзгертіп отыр. Сайып келгенде, Жапония
Азия Тынық мұхиты аймағында ғана емес, букіл әлемде, Орталық Азия аймағында
да өзіне тиесілі орнын ал ары белгілі.
1.2 Жапония және Қазақстан қатынастарының қалыптасу негіздері
Қазіргі кезде Жапония, заманныц өзгеруіне байланысты сыртқы саясат жургізу
тәсілдерінің біршама кеңейгенін аңғарып, жаһандық сипаттағы мәселелерді
шешуде бірінші орында әскери мәселелер емес, бугінде көптеген саяси да
баска да жаһандық маңызы бар мәселелерді шешуде әскери кушпен емес,
экономикалық кушпен әр түрлі жаңа технологияларды қолдану кажеттігімен
байланысты екенін тусінген. Жапонияның кауіпсіздік мен өpкeндeyi Азия Тынық
мухиты және букіл дуние жузімен тығыз байланысты екенін терең тусінген
Жапония әр түрлі деңгейде әлемдегі саяси және когамдық турактылықты
сақтауға өз күшін салуда.
Қазіргі кезде әлемде жаһандану, турлі экономика саласындагы, саясаттың,
коғамныц интеграциялану процесі журіп жатыр. Бip мемлекетте пайда болған
киыншылықтар баска да мемлекеттерге әсерін тигізеді. Осынын бәрін түсініп
отырган Жапония әлем кауымдастығының белсенді мүшeci ретінде дуние
жүзіндегі бейбітшілікті сақтауға, экономикалық дамуда және тиімді
халықаралық катынастарды құруға белсенді көмек көрсетуде.
Халықаралық белсенділіктің маңызды көрсеткіштердің 6ipi - дамушы елдерге
деген экономикалық көмек. 1991 жылдан бастап 8 жыл бойы Жапония укіметі
Дамуға ресми көмек программасы бойынша көмек көрсету Одағына муше елдердің
ішінде ең коп қаржы болып отыр. 1998 жылы бұл көмек мөлшері 10,7 миллиард
долларды құрады. Жапониядан кейінгі екінші орында АҚШ - 8,1миллиард доллар,
үшінші орында - Франция, 5,9 миллиард доллар.
Сондай-ак Жапония БҰҰ, Халықаралық реконструкция және даму банкі,
Халықаралық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz