Жұмыссыздық түсінігі және түрлері
1.Кіріспе
2.Жұмыссыздық түсінігі
3.Жұмыссыздық түрлері
4.Жұмыссыздықты топқа бөліп қарастыру және
циклдық, құрылымдық жұмыссыздық
5.Жұмыссыздық дәрежесін төмендету және көмек көрсету
6.Жұмыссыздықпен арнайы топ "күреседі"
Қорытынды
2.Жұмыссыздық түсінігі
3.Жұмыссыздық түрлері
4.Жұмыссыздықты топқа бөліп қарастыру және
циклдық, құрылымдық жұмыссыздық
5.Жұмыссыздық дәрежесін төмендету және көмек көрсету
6.Жұмыссыздықпен арнайы топ "күреседі"
Қорытынды
Жұмыссыздық дегеніміз – әлеуметтік – экономикалық құбылыс, осы құбылыс кезінде елдің экономикалық белсенді халқының бір бөлігі біршама уақыт не тұрақты жұмыссыз немесе жалақысыз болады.
Жұмыссыздықтың түрлері олардың пайда болу себептеріне қарай өзгешеленеді:
Уақытша жұмыссыздық жұмыспен қамтылғандардың өз ынталары бойынша жұмысты ауыстырумен байланысты, осындай жұмыстағылар өздеріне ыңғайлырақ жұмысты өз еріктерімен іздейді. Мұндай жұмыссыздық әрқашан және барлық жерде болады.
Құрылымдық жұмыссыздық ғылыми – техникалық прогрестің, өнеркәсіптің жаңа салаларының ашылуларының ықпалымен өндіріс құрылымының өзгеруінен туындайды. Осындай жағдайға байланысты жұмыс күшіне ұсыныс пен сұраныс арасындағы сәйкессіздік пайда болады.
Кезеңдік жұмыссыздық өндірістің құлдырауы, экономикалық дағдарыстар кезінде, кәсіпорындар жаппай күйзеліске ұшырайтын, жұмыспен қамтылғандар саны көптеп қысқаратын жағдайларда пайда болады.
Соңғы жылдары жұмыссыздық халықтың қалың топтарын қамтуда және барған сайын ұлғайып келеді. Оның деңгейі Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына (ЭЫДҰ –ОЭСР) кіретін елдердің барлығында дерлік өсу үстінде. Тіпті экономикалық өсудің жоғары қарқындары белгіленген дамушы елдердің көпшілігі халық санының өсуінен қалып қоймаулары үшін біршама жылдам қарқындармен жұмыспен қамтуды ұлғайту мәселесін әрең игеріп отыр.
Шығыс Еуропа және ТМД елдерінде кепілденген және толық жұмыспен қамтылуға ұзақ жылдар бойы дағдыланып қалған адамдар, кенеттен мемлекеттік секторды қайта құру мен жеке секторда жұмыс орындарын ашудың баяу қарқындары себебінен жұмыспен қамтылу кепілдігінен айырылып, жұмыссыздықтың өсу проблемасын бастан кешірді. Тіпті экономикасы өрлеу үстіндегі елдерде де жалақы деңгейінің төмендеуі байқалады.
Жұмыссыздықтың түрлері олардың пайда болу себептеріне қарай өзгешеленеді:
Уақытша жұмыссыздық жұмыспен қамтылғандардың өз ынталары бойынша жұмысты ауыстырумен байланысты, осындай жұмыстағылар өздеріне ыңғайлырақ жұмысты өз еріктерімен іздейді. Мұндай жұмыссыздық әрқашан және барлық жерде болады.
Құрылымдық жұмыссыздық ғылыми – техникалық прогрестің, өнеркәсіптің жаңа салаларының ашылуларының ықпалымен өндіріс құрылымының өзгеруінен туындайды. Осындай жағдайға байланысты жұмыс күшіне ұсыныс пен сұраныс арасындағы сәйкессіздік пайда болады.
Кезеңдік жұмыссыздық өндірістің құлдырауы, экономикалық дағдарыстар кезінде, кәсіпорындар жаппай күйзеліске ұшырайтын, жұмыспен қамтылғандар саны көптеп қысқаратын жағдайларда пайда болады.
Соңғы жылдары жұмыссыздық халықтың қалың топтарын қамтуда және барған сайын ұлғайып келеді. Оның деңгейі Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына (ЭЫДҰ –ОЭСР) кіретін елдердің барлығында дерлік өсу үстінде. Тіпті экономикалық өсудің жоғары қарқындары белгіленген дамушы елдердің көпшілігі халық санының өсуінен қалып қоймаулары үшін біршама жылдам қарқындармен жұмыспен қамтуды ұлғайту мәселесін әрең игеріп отыр.
Шығыс Еуропа және ТМД елдерінде кепілденген және толық жұмыспен қамтылуға ұзақ жылдар бойы дағдыланып қалған адамдар, кенеттен мемлекеттік секторды қайта құру мен жеке секторда жұмыс орындарын ашудың баяу қарқындары себебінен жұмыспен қамтылу кепілдігінен айырылып, жұмыссыздықтың өсу проблемасын бастан кешірді. Тіпті экономикасы өрлеу үстіндегі елдерде де жалақы деңгейінің төмендеуі байқалады.
Мамыров Н.Қ.,Тілеужанова М. –Макроэкономика ,А -2003-Экономика баспасы
Жұмамбаев С.К., Еңбек нарығының экономикасы.A-2003
Үсербаева А.Б., ҚР Еңбек нарығының даму тенденциясы, III дәстүрлі жас ғалымдар мен студенттердің ғылыми- теориялық конференция материалдары - 11-12 желтоқсан 2002
Фишер С. Макроэкономика, М.-1997;ИНФРА
Б.Жақашев, Ауыл тұрғындарының өмір сүру деңгейін жақсарту мәселелері, АльПари,№2.2007
Б.Жақашев Ауыл шаруашылығындағы маңызды күш – еңбек потенциалы, АльПари,№2.2007
А.К. Ермекбаев Еңбек нарығы және жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау,-ҚазҰУ хабаршысы.Экономика сериясы №4(56).2006
Қазақстан Республикасының 12-ші қаңтардан статистикалық агентігінін мәліметтері
Бердалиев К.Б. Қазақстан экономикасын басқару негіздері, -Алматы.2001
Жұмамбаев С.К., Еңбек нарығының экономикасы.A-2003
Үсербаева А.Б., ҚР Еңбек нарығының даму тенденциясы, III дәстүрлі жас ғалымдар мен студенттердің ғылыми- теориялық конференция материалдары - 11-12 желтоқсан 2002
Фишер С. Макроэкономика, М.-1997;ИНФРА
Б.Жақашев, Ауыл тұрғындарының өмір сүру деңгейін жақсарту мәселелері, АльПари,№2.2007
Б.Жақашев Ауыл шаруашылығындағы маңызды күш – еңбек потенциалы, АльПари,№2.2007
А.К. Ермекбаев Еңбек нарығы және жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау,-ҚазҰУ хабаршысы.Экономика сериясы №4(56).2006
Қазақстан Республикасының 12-ші қаңтардан статистикалық агентігінін мәліметтері
Бердалиев К.Б. Қазақстан экономикасын басқару негіздері, -Алматы.2001
Жоспары
1.Кіріспе
2.Жұмыссыздық түсінігі
3.Жұмыссыздық түрлері
4.Жұмыссыздықты топқа бөліп қарастыру және
циклдық, құрылымдық жұмыссыздық
5.Жұмыссыздық дәрежесін төмендету және көмек көрсету
6.Жұмыссыздықпен арнайы топ "күреседі"
Қорытынды
ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
Жұмыссыздық дегеніміз – әлеуметтік – экономикалық құбылыс, осы құбылыс
кезінде елдің экономикалық белсенді халқының бір бөлігі біршама уақыт не
тұрақты жұмыссыз немесе жалақысыз болады.
Жұмыссыздықтың түрлері олардың пайда болу себептеріне қарай өзгешеленеді:
Уақытша жұмыссыздық жұмыспен қамтылғандардың өз ынталары бойынша жұмысты
ауыстырумен байланысты, осындай жұмыстағылар өздеріне ыңғайлырақ жұмысты өз
еріктерімен іздейді. Мұндай жұмыссыздық әрқашан және барлық жерде болады.
Құрылымдық жұмыссыздық ғылыми – техникалық прогрестің, өнеркәсіптің жаңа
салаларының ашылуларының ықпалымен өндіріс құрылымының өзгеруінен
туындайды. Осындай жағдайға байланысты жұмыс күшіне ұсыныс пен сұраныс
арасындағы сәйкессіздік пайда болады.
Кезеңдік жұмыссыздық өндірістің құлдырауы, экономикалық дағдарыстар
кезінде, кәсіпорындар жаппай күйзеліске ұшырайтын, жұмыспен қамтылғандар
саны көптеп қысқаратын жағдайларда пайда болады.
Соңғы жылдары жұмыссыздық халықтың қалың топтарын қамтуда және барған сайын
ұлғайып келеді. Оның деңгейі Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына
(ЭЫДҰ –ОЭСР) кіретін елдердің барлығында дерлік өсу үстінде. Тіпті
экономикалық өсудің жоғары қарқындары белгіленген дамушы елдердің көпшілігі
халық санының өсуінен қалып қоймаулары үшін біршама жылдам қарқындармен
жұмыспен қамтуды ұлғайту мәселесін әрең игеріп отыр.
Шығыс Еуропа және ТМД елдерінде кепілденген және толық жұмыспен қамтылуға
ұзақ жылдар бойы дағдыланып қалған адамдар, кенеттен мемлекеттік секторды
қайта құру мен жеке секторда жұмыс орындарын ашудың баяу қарқындары
себебінен жұмыспен қамтылу кепілдігінен айырылып, жұмыссыздықтың өсу
проблемасын бастан кешірді. Тіпті экономикасы өрлеу үстіндегі елдерде де
жалақы деңгейінің төмендеуі байқалады.
Жұмыссыздық – экономикалық өсу жетістіктерінің адам дамуына ықпалын
азайтатын құбылыс.
Біріншіден, ол адамдар мен үй шаруашылықтарының белгілі бір бөлігін (кейде
едәуір көлемін) экономикалық әрекет жағдай жасайтын мүмкіндіктерге қол
жеткізуден айырады. Олар үшін адам даму жағдайлары едәуір нашарлайды.
Екіншіден, жұмыссыздық (әсіресе, ұзақ мерзімді, тоқыраулы) еңбек дағдыларын
жоғалтуға, яғни жинақталған адам капиталынан айырылуға ұшыратады және
осылыайша ол адам дамуына теріс ықпалын тигізеді. Үшіншіден, жұмыссыздық
тек жеке адамдардың ғана емес, сонымен бірге жұмыссыздардың әл–ауқатының
деңгейін қолдауға, мемлекетердің жұмыспен қамту жөніндегі түрлі
бағдарламаларын іске асыруға байланысты елеулі әлеуметтік шығындарға
ұшыратады, ал мұндай жағдай адам дамуына анағұрлым тиімді бағытталуы мүмкін
ресурстарды қоғамнан оқшауландырады.
Сонымен, жұмыссыздық құбылысы қоғам үшін қазыналық жоғары шығындарды, адам
капиталынан айырылуды, әлеуметтік саралардың күшеюін, жастар проблемасының
шиеленісуін білдіреді.
Жұмыссыздық деңгейін (u) жұмыссыздар санын (U) бүкіл экономикалық белсенді
халық санына (L) бөлу арқылы табады және ол пайызбен көрсетіледі:
(1)
Мұнда Е-жұмыс істеушілер саны.1,б
Ол Халықаралық еңбек ұйымының әдісі бойынша және әр мемлекеттің арнайы заң
нормаларымен есептелінеді. ХЕҰ әдісі бойынша, мемлекеттік жұмыспен қамту
органдарынан басқа қызмет орындары мезгіл–мезгіл халықтық сұрақтану
жүргізеді. Қазақстанда жұмыссыздық деңгейін есептеумен Статистика бойынша
агенство шұғылданады.2,145-146бб
15жастағы және одан жоғары жастағы халық,
мың.адам
I тоқсандағы Анықтама: IV
тқ. 2006ж
2005ж 2006ж 2007ж*
Жұмыссыз халық, мың. адам 661,1 652,6 624,0 618,7
Жұмыссыздық деңгейі, % 8,5 8,2 7,7 7,7
15-24жас аралығындағы Жұмыссыз 204,8 207,2 152,9 146,2
ха- лық
16-24жас аралығындағы Жастардың 14,7 14,7 11,1 10,8
жұмыссыз деңгейі
Ұзақ мерзімдегі жұмыссыздық 4,8 4,3 3,5 3,8
деңгейі,%
Жұмыспен қамтылған халық,мың. 7102,7 7289,0 7489,9 7414,9
адам
Жұмыспен қамтылу деңгейі,% 62,6 63,2 64,1 64,4
Жалдамалы жұмыскерлер,мың. адам 4563,0 4719,4 4897,8 4811,6
Өз бетінше жұмыспен 2539,1 2569,6 2692,1 2603,6
қамтылғандар, мың.адам
Экономикалық белсенді халы, 7763,2 7941,6 8113,9 8033,6
мың.адам
Экономикалық белсенді халық 68,4 68,9 69,4 69,7
деңгейі, %
Экономикалық белсенді емес 3587,1 3582,8 3574,8 3488,5
халық, мың.адам
Экономикалық белсенді емес халық31,6 31,1 30,6 30,3
деңгейі, %
1-кесте - Қазақстан Республикасындағы 2005-2007жж. бірінші тоқсаныңдағы
еңбек нарығындағы негізгі көрсеткіштер
Қазақстанда жұмыссыздық деңгейі 7,0% құрады
Алдын ала деректер жұмыссыз халық саны (15 және одан жоғары жастағы,
табысты жұмысы болмаған, оны белсенді іздеген, жұмысқа кірісуге әзір болған
адамдар) 578,8 мың адамды құрады. Бұл 2006 жылдың тиісті кезеңімен
салыстырғанда 39,9 мың адамға немесе 6,5%-ға аз.
Ағымдағы жылдың үшінші тоқсанында жұмыссыздық деңгейі 7,0% құрады
Алдын ала деректер бойынша 2007 жылдың төртінші тоқсанында жұмыссыз халық
саны (15 және одан жоғары жастағы, табысты жұмысы болмаған, оны белсенді
іздеген, жұмысқа кірісуге әзір болған адамдар) 578,8 мың адамды құрады. Бұл
2006 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 39,9 мың адамға немесе 6,5%-ға
аз. Жұмыссыздық деңгейі 7,0% (2006 жылдың төртінші тоқсанында – 7,7%)
болды. Жұмыссыздар арасында ерлер саны 240,1 мың адамды (41,5%), әйелдер
саны – 338,7 мың адамды (58,5%), жұмыссыздық деңгейі – тиісінше, 5,7% және
8,3 % құрады. Жұмыссыздардың жалпы санының жартысынан астамы қалалық жерде
тұрады.
Жұмыссыз халық құрылымында 15-24 жастағы адамдар – 18,5%, 25-29 жастағы
адамдар – 21,4%, ал 30-39 жастағылар – 25,1%, 40-44 жастағылар – 10%
құрайды. Жастар жұмыссыздығының деңгейі (15-24 жастағылар) 8,3% болды.
Жұмыссыздар санынан жоғары білімі барлары – 109,1 мың адам (олардың жалпы
санының 18,8%-ы), орта кәсіптік (арнаулы) білімі барлары – 146,6 мың адам
(25,3%), бастауыш кәсіптік білімі барлары – 67,5 мың адам (11,7%), жалпы
орта білімі барлары – 223,6 мың адам (38,6%) болды.
Әрбір үшінші жұмыссыз қолайлы жұмыстың немесе кез келген жұмыстың болмауы
себебімен 223,4 мың адам жұмыспен қамтылмады. Таратылуына, штаттың
қысқаруына немесе еңбек шарты мерзімінің аяқталуына байланысты кәсіпорындар
мен ұйымдардан босатылған адамдар 159,7 мың адамды (барлық жұмыссыздардың
санының 27,6%-ы), өз еркімен жұмыстан шыққандар саны – 83,4 мың адамды
(14,4%) құрады.
2007 жылдың төртінші тоқсанында бір жыл және одан көп уақыт 160,2 мың адам
немесе барлық жұмыссыздардың 27,7%-ы жұмыссыз болғандар. Ұзақ мерзімді
жұмыссыздық деңгейі 3,2% (2006 жылдың төртінші тоқсанында – 3,8%) құрады.
Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің
жұмыспен қамту органдарында жұмыссыздар ретінде есепте тұрған азаматтар
саны 2007 жылдың желтоқсанының соңына 54,7 мың адамды құрады, бұл 2006
жылдың тиісті кезеңіндегіден 20,5 мың адамға (27,2%-ға) аз. Жұмыссыздар
санында көбі әйелдер – 38,5 мың (70,4%) адам. Ағымдағы жылдың желтоқсанында
экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы тіркелген жұмыссыздардың
үлесі 0,7% (2006 жылдың же
Алғашқы мәліметтер бойынша Қазақстан Республикасында 2007ж бірінші
тоқсанында жұмыспен қамтылғандар саны 7,5 млн.адам. Бұл алғашқы жылдың
сәйкес кезенімен салыстырғанда 200,9 мың адамға не 2,8% көп. Жұмыспен
қамтылғандардың құрамында жалдамалы жұмысшылардың үлесі 64,5%-ды құраса, өз
бетінше жұмыспен қамтылғандар - 34,6%. Жалдамалы жұмысшылардың негізгі
үлесі мемлекеттік және мемлекеттік емес мекемелерде – 81,3%-ды құрады.
Сол жылдың бірінші тоқсанында жұмыссыздардың саны (экономика- лық белсенді
жастағы халық, жұмыс орны жоқ, бірақ белсенді жұмыс іздеп жүрген және
жұмысқа дайын адамдар) 624мың адамды құраса, ал жұмыс- сыздық деңгейі -7,7%
құраған. Бұл алғашқы жылдың сәйкес кезенімен салыс- тырғанда 28,6 мың
адамға немесе 4,4%-ға қысқарғанын көрсетеді. Жұмысыз халық ішінде ерлер -
257,1 мың адам (41,2%),әйелдер-366,9 мың адам(58,8%)9,www.stat.kz
Барлығы Оның ішінде Анықтамалы:2006 ж I тоқсан
ерлер әйелдер Барлығы Оның ішінде
ерлер әйелдер
Жұмыссыз 624,0 257,1 366,9 652,6 277,0 375,6
халық,мың адам
Жұмыссыздық 7,7 6,2 9,2 8,2 6,9 9,6
деңгейі,%
15-24 жас 152,9 78,5 74,4 207,2 97,0 110,2
аралығын дағы
жұмыссыздар, мың
адам
Жастардың 11,1 10,4 12,1 14,7 12,7 17,2
жұмыссыздық
деңгейі,%
Ұзақ мерзімді 3,5 2,5 4,6 4,3 3,1 5,5
жұмыс сыздық
деңгейі,%
2-кесте - 2007ж. I тоқсанындағы жұмыссыздық
Жұмыссыздық масштабын азайту ретінде жұмыссыздық ретінде жұмыссыздықтың
табиғи деңгейіне жету көзделінеді. Өйткені жұмыссыз- дықты мүлдем жою
мүмкін емес және ондай мақсатты қойып керегі де жоқ. Фрикциондық пен
құрылымдық жұмыссыздықтар түрлері экономикаға табиғи тән элементтер болып
танылады, сондықтан олардың деңгейлерінің қосындысы жұмыссыздықтың табиғи
деігейіне тең болады. Осы деңгейге жеткенде еңбек нарығы тепе- теңдік
жағдайда болады. Бірақ еңбек нарығының бұл жағдайында кәсіптік- біліктілік
жағынан бос жұмыс орны мен онда жұмыс істегісі келетін адамдар арасында
толық сәйкестік бар деуге болмайды, бірақ сан жағынан ұсыныс пен сұраныс
бірдей болуы мүмкін. Жұмыссыздық нарықты қатынастардан туады, сондықтан ол
экономикадағы өзгеріспен тығыз байланысты. Американдық экономист А.Оукеннің
есептеуі бойынша, егер ұлттық ішкі өнім (ҰІӨ) 2,7%-ке өссе, жұмыссыздық
деңгейі өзгермейді; ал ҰІӨ қосымша тағы 2 %-ке өсуі жұмыссыздық деңгейін
бір пайызға азайтады және ,керісінше,ҰІӨ-нің қосымша қысқаруы жұмыссыздық
деңгейін көтереді.9,www.zakon.kz
Жұмыссыздық - еңбек нарығының біртұтас элементі болып табылады. Жұмыссыздық
өте күрделі құбылыс және қоғам даму барысында әр түрлі экономикалық
мектептердің көзқарастары әр түрлі болған. Осы көзқарастарға қысқаша
тоқталып назар аударайық.
Мальтузиандық мектептін ірі өкілі Т. Р. Мальтус жұмыссыздықтың пайда болуын
халық санының артып кетуімен байланыстырды. Халықтың саны геометриялық
прогрессиямен өседі (яғни 1,2,4,8,16...), ал өмір сүру жабдықтар тек
арифметикалық прогрессиямен өседі (яғни 1,2,3,4...). Сондықтан тұрғындардың
жоғары қарқынмен өсуі жұмыссыздықтың себебі болып табылады.
Батыс мектептің өкілдері жұмыссыздықты жұмысшының еркін таңдауы деп
есептеді. А. Пигу жұмысшылар шектен тыс жоғары жалақыны талап етеді,
сондықтан жұмыс күшіне сұраныс төмендейді. Бірақ XX ғасырдың 30
жылдарындағы жаппай жұмыссыздық бұл теорияның дұрыс еместігін дәлелдеді.
Кейнстік мектеп жұмыссыздықты тауарға сұраныстың төлем қабілеттілігінің
жеткілісіздігімен және жалақының жоғары деңгейімен түсіндіреді. Жұмыспен
қамтудың негізгі параметрлері тауарлар мен қызметтердің тұтынулық және
инвестициялық нарығындағы сұраныстың көлемімен белгіленеді. Еңбек
нарығындағы сұранысты жиынтық сұраныс, инвестициялар және өндірістің
көлемдері реттеп отырады. Жұмыссыздықтың болуы жиынтық сұраныстың
жеткіліксіз болуымен байланысты, яғни жұмыссыздықтың төмендеуіне жиынтық
сұраныстың өсуі және жиынтық сұраныстың құрылымы әсер етеді. Жұмыссыздықтың
деңгейі мемлекеттің инвестициялық іс-әрекеттерінің молаюы және экономикалық
дамуы арқылы реттеледі.
К. Маркстың қорлдану теорисына сәйкес қосымша құнның капиталға айналуында
капиталдың құрылымында өзгерістер болады. Қосымша құнның жұмыс күшін сатып
алуға бағытталған үлесінің азаюына алып келеді, сондықтан жұмыс күшінің бір
бөлігі өндіріс саласынан ығыстырылып шығарылады да жұмыссыздық пайда
болады.
Қоғамдағы жұмыс жасындағы халық саны – жасына, денсаулығына қарай еңбекке
қабілеті бар жұмыс күші болып табылады. Жұмыссыздық - бұл халық
шаруашылығында жұмыспен қамтамасыз етілмеген еңбекке қабілеті бар жұмыс
күші.
Жұмыссыздық – бұл жұмыс күшіне деген сұраныс пен оның ұсынысының арасындағы
айырмашылықтан туындайтын нәтиже. Экономикада жұмыс күші жұмыспен қамтылған
және жұмыспен қамтылмаған (жұмыссыздардан) құралады. Жұмыссыздықтың деңгейі
жұмыссыздар санының қоғамдағы барлық жұмыс күшіне қатынасымен анықталады.
(% пен есептеледі)
Жұмыссыздықтың негізгі формалары:
Жасырын жұмыссыздық - өндірісте артық жұмысшылардың қолданылуы, немесе
ақпараттың болмауына байланысты.
Фрикциондық жұмыссыздық – адамдар бір жұмыстан басқа жұмысқа, бір жерден
басқа жерге жұмыс іздеумен ауысуын айтады.
Құрылымдық жұмыссыздық - өндірістік қуаттың жетпеуінің нәтижесінде
туындайды: жеке саланың дамуының кері пропорциональды болуынан және ескі
саланы жабу мен жаңа саланы дамытудың нәтижесі ретінде қарауға болады,
сондай-ақ жынысының, жасының, ұлтының, мамандығының, басқа да жеке
қасиеттерінің ерекшеліктеріне байланысты болады.
Циклдық жұмыссыздық - өндірістің құлдырауынан туындайды.
Батыс елдерінің мамандары жұмыссыздықты екі топқа бөледі:
жиынтық сұраныстың жетіспеуіне байланысты; мысалы циклдық жұмыссыздық;
жиынтық сұраныстың өзгеруіне байланысты; мысалы фрикциондық, құрылымдық
жұмыссыздық.
Қазақстанда экономикалық реформалардың бастауынан ашық жұмыссыздық өсе
бастады, бірақ онымен қатар жасырын жұмыссыздық та орын ала бастады.
Қазақстандағы еңбек нарығында ағымдағы, құрылымдық, циклдық жұмыссыздықтың
түрлерін көруге болады. Ағымдағы жұмыссыздық фрикциональдық жұмыссыздыққа
сәйкес келеді, яғни халықтың көпшлігі жыл бойы кәсіпорындардағы жұмыстан
шығып, және уақытша жұмысқа орналаса алмады.
Құрылымдық және циклдық жұмыссыздық ұзақ мерзімдегі сипатта болады да, олар
жұмыссыздықтың тұрақты формасына әкеледі, яғни жұмыссыз адам ұзақ уақыт
жұмыс таба алмағандықтан өзінің біліктілігін жоғалтады, еңбек нарығында
бәсекелестік қабілетін жоғалтады.
Толық жұмысбастылық деген мағынаның экономикада жоқтық қасы, себебі барлық
жұмыс күші жұмыспен толық қамтылған жағдайда да жұмыссыздықтың белгілі бір
деңгейі болуы қалай да болса қажетті және заңды процесс. Толық
жұмысбастылық кезінде жұмыссыздықтың деңгейі фрикциондық және құрылымдық
жұмыссыздық қосындысына тең. Ол жұмыссыздықтың табиғи деңгейі деп аталады.
Жұмыспен толық қамту жағдайындағы қарқынды инфляцияға әкеліп соқпайтын
жұмыссыздықтың ең төменгі дәрежедегі нормасын жұмыссыздықтың табиғи деңгейі
деп аталады. Егерде жұмыссыздықтың нақты деңгейі табиғи деңгейден артып
кетсе, онда бұл жағдай жалпы ұлттық өнімнің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.Кіріспе
2.Жұмыссыздық түсінігі
3.Жұмыссыздық түрлері
4.Жұмыссыздықты топқа бөліп қарастыру және
циклдық, құрылымдық жұмыссыздық
5.Жұмыссыздық дәрежесін төмендету және көмек көрсету
6.Жұмыссыздықпен арнайы топ "күреседі"
Қорытынды
ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
Жұмыссыздық дегеніміз – әлеуметтік – экономикалық құбылыс, осы құбылыс
кезінде елдің экономикалық белсенді халқының бір бөлігі біршама уақыт не
тұрақты жұмыссыз немесе жалақысыз болады.
Жұмыссыздықтың түрлері олардың пайда болу себептеріне қарай өзгешеленеді:
Уақытша жұмыссыздық жұмыспен қамтылғандардың өз ынталары бойынша жұмысты
ауыстырумен байланысты, осындай жұмыстағылар өздеріне ыңғайлырақ жұмысты өз
еріктерімен іздейді. Мұндай жұмыссыздық әрқашан және барлық жерде болады.
Құрылымдық жұмыссыздық ғылыми – техникалық прогрестің, өнеркәсіптің жаңа
салаларының ашылуларының ықпалымен өндіріс құрылымының өзгеруінен
туындайды. Осындай жағдайға байланысты жұмыс күшіне ұсыныс пен сұраныс
арасындағы сәйкессіздік пайда болады.
Кезеңдік жұмыссыздық өндірістің құлдырауы, экономикалық дағдарыстар
кезінде, кәсіпорындар жаппай күйзеліске ұшырайтын, жұмыспен қамтылғандар
саны көптеп қысқаратын жағдайларда пайда болады.
Соңғы жылдары жұмыссыздық халықтың қалың топтарын қамтуда және барған сайын
ұлғайып келеді. Оның деңгейі Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына
(ЭЫДҰ –ОЭСР) кіретін елдердің барлығында дерлік өсу үстінде. Тіпті
экономикалық өсудің жоғары қарқындары белгіленген дамушы елдердің көпшілігі
халық санының өсуінен қалып қоймаулары үшін біршама жылдам қарқындармен
жұмыспен қамтуды ұлғайту мәселесін әрең игеріп отыр.
Шығыс Еуропа және ТМД елдерінде кепілденген және толық жұмыспен қамтылуға
ұзақ жылдар бойы дағдыланып қалған адамдар, кенеттен мемлекеттік секторды
қайта құру мен жеке секторда жұмыс орындарын ашудың баяу қарқындары
себебінен жұмыспен қамтылу кепілдігінен айырылып, жұмыссыздықтың өсу
проблемасын бастан кешірді. Тіпті экономикасы өрлеу үстіндегі елдерде де
жалақы деңгейінің төмендеуі байқалады.
Жұмыссыздық – экономикалық өсу жетістіктерінің адам дамуына ықпалын
азайтатын құбылыс.
Біріншіден, ол адамдар мен үй шаруашылықтарының белгілі бір бөлігін (кейде
едәуір көлемін) экономикалық әрекет жағдай жасайтын мүмкіндіктерге қол
жеткізуден айырады. Олар үшін адам даму жағдайлары едәуір нашарлайды.
Екіншіден, жұмыссыздық (әсіресе, ұзақ мерзімді, тоқыраулы) еңбек дағдыларын
жоғалтуға, яғни жинақталған адам капиталынан айырылуға ұшыратады және
осылыайша ол адам дамуына теріс ықпалын тигізеді. Үшіншіден, жұмыссыздық
тек жеке адамдардың ғана емес, сонымен бірге жұмыссыздардың әл–ауқатының
деңгейін қолдауға, мемлекетердің жұмыспен қамту жөніндегі түрлі
бағдарламаларын іске асыруға байланысты елеулі әлеуметтік шығындарға
ұшыратады, ал мұндай жағдай адам дамуына анағұрлым тиімді бағытталуы мүмкін
ресурстарды қоғамнан оқшауландырады.
Сонымен, жұмыссыздық құбылысы қоғам үшін қазыналық жоғары шығындарды, адам
капиталынан айырылуды, әлеуметтік саралардың күшеюін, жастар проблемасының
шиеленісуін білдіреді.
Жұмыссыздық деңгейін (u) жұмыссыздар санын (U) бүкіл экономикалық белсенді
халық санына (L) бөлу арқылы табады және ол пайызбен көрсетіледі:
(1)
Мұнда Е-жұмыс істеушілер саны.1,б
Ол Халықаралық еңбек ұйымының әдісі бойынша және әр мемлекеттің арнайы заң
нормаларымен есептелінеді. ХЕҰ әдісі бойынша, мемлекеттік жұмыспен қамту
органдарынан басқа қызмет орындары мезгіл–мезгіл халықтық сұрақтану
жүргізеді. Қазақстанда жұмыссыздық деңгейін есептеумен Статистика бойынша
агенство шұғылданады.2,145-146бб
15жастағы және одан жоғары жастағы халық,
мың.адам
I тоқсандағы Анықтама: IV
тқ. 2006ж
2005ж 2006ж 2007ж*
Жұмыссыз халық, мың. адам 661,1 652,6 624,0 618,7
Жұмыссыздық деңгейі, % 8,5 8,2 7,7 7,7
15-24жас аралығындағы Жұмыссыз 204,8 207,2 152,9 146,2
ха- лық
16-24жас аралығындағы Жастардың 14,7 14,7 11,1 10,8
жұмыссыз деңгейі
Ұзақ мерзімдегі жұмыссыздық 4,8 4,3 3,5 3,8
деңгейі,%
Жұмыспен қамтылған халық,мың. 7102,7 7289,0 7489,9 7414,9
адам
Жұмыспен қамтылу деңгейі,% 62,6 63,2 64,1 64,4
Жалдамалы жұмыскерлер,мың. адам 4563,0 4719,4 4897,8 4811,6
Өз бетінше жұмыспен 2539,1 2569,6 2692,1 2603,6
қамтылғандар, мың.адам
Экономикалық белсенді халы, 7763,2 7941,6 8113,9 8033,6
мың.адам
Экономикалық белсенді халық 68,4 68,9 69,4 69,7
деңгейі, %
Экономикалық белсенді емес 3587,1 3582,8 3574,8 3488,5
халық, мың.адам
Экономикалық белсенді емес халық31,6 31,1 30,6 30,3
деңгейі, %
1-кесте - Қазақстан Республикасындағы 2005-2007жж. бірінші тоқсаныңдағы
еңбек нарығындағы негізгі көрсеткіштер
Қазақстанда жұмыссыздық деңгейі 7,0% құрады
Алдын ала деректер жұмыссыз халық саны (15 және одан жоғары жастағы,
табысты жұмысы болмаған, оны белсенді іздеген, жұмысқа кірісуге әзір болған
адамдар) 578,8 мың адамды құрады. Бұл 2006 жылдың тиісті кезеңімен
салыстырғанда 39,9 мың адамға немесе 6,5%-ға аз.
Ағымдағы жылдың үшінші тоқсанында жұмыссыздық деңгейі 7,0% құрады
Алдын ала деректер бойынша 2007 жылдың төртінші тоқсанында жұмыссыз халық
саны (15 және одан жоғары жастағы, табысты жұмысы болмаған, оны белсенді
іздеген, жұмысқа кірісуге әзір болған адамдар) 578,8 мың адамды құрады. Бұл
2006 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 39,9 мың адамға немесе 6,5%-ға
аз. Жұмыссыздық деңгейі 7,0% (2006 жылдың төртінші тоқсанында – 7,7%)
болды. Жұмыссыздар арасында ерлер саны 240,1 мың адамды (41,5%), әйелдер
саны – 338,7 мың адамды (58,5%), жұмыссыздық деңгейі – тиісінше, 5,7% және
8,3 % құрады. Жұмыссыздардың жалпы санының жартысынан астамы қалалық жерде
тұрады.
Жұмыссыз халық құрылымында 15-24 жастағы адамдар – 18,5%, 25-29 жастағы
адамдар – 21,4%, ал 30-39 жастағылар – 25,1%, 40-44 жастағылар – 10%
құрайды. Жастар жұмыссыздығының деңгейі (15-24 жастағылар) 8,3% болды.
Жұмыссыздар санынан жоғары білімі барлары – 109,1 мың адам (олардың жалпы
санының 18,8%-ы), орта кәсіптік (арнаулы) білімі барлары – 146,6 мың адам
(25,3%), бастауыш кәсіптік білімі барлары – 67,5 мың адам (11,7%), жалпы
орта білімі барлары – 223,6 мың адам (38,6%) болды.
Әрбір үшінші жұмыссыз қолайлы жұмыстың немесе кез келген жұмыстың болмауы
себебімен 223,4 мың адам жұмыспен қамтылмады. Таратылуына, штаттың
қысқаруына немесе еңбек шарты мерзімінің аяқталуына байланысты кәсіпорындар
мен ұйымдардан босатылған адамдар 159,7 мың адамды (барлық жұмыссыздардың
санының 27,6%-ы), өз еркімен жұмыстан шыққандар саны – 83,4 мың адамды
(14,4%) құрады.
2007 жылдың төртінші тоқсанында бір жыл және одан көп уақыт 160,2 мың адам
немесе барлық жұмыссыздардың 27,7%-ы жұмыссыз болғандар. Ұзақ мерзімді
жұмыссыздық деңгейі 3,2% (2006 жылдың төртінші тоқсанында – 3,8%) құрады.
Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің
жұмыспен қамту органдарында жұмыссыздар ретінде есепте тұрған азаматтар
саны 2007 жылдың желтоқсанының соңына 54,7 мың адамды құрады, бұл 2006
жылдың тиісті кезеңіндегіден 20,5 мың адамға (27,2%-ға) аз. Жұмыссыздар
санында көбі әйелдер – 38,5 мың (70,4%) адам. Ағымдағы жылдың желтоқсанында
экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы тіркелген жұмыссыздардың
үлесі 0,7% (2006 жылдың же
Алғашқы мәліметтер бойынша Қазақстан Республикасында 2007ж бірінші
тоқсанында жұмыспен қамтылғандар саны 7,5 млн.адам. Бұл алғашқы жылдың
сәйкес кезенімен салыстырғанда 200,9 мың адамға не 2,8% көп. Жұмыспен
қамтылғандардың құрамында жалдамалы жұмысшылардың үлесі 64,5%-ды құраса, өз
бетінше жұмыспен қамтылғандар - 34,6%. Жалдамалы жұмысшылардың негізгі
үлесі мемлекеттік және мемлекеттік емес мекемелерде – 81,3%-ды құрады.
Сол жылдың бірінші тоқсанында жұмыссыздардың саны (экономика- лық белсенді
жастағы халық, жұмыс орны жоқ, бірақ белсенді жұмыс іздеп жүрген және
жұмысқа дайын адамдар) 624мың адамды құраса, ал жұмыс- сыздық деңгейі -7,7%
құраған. Бұл алғашқы жылдың сәйкес кезенімен салыс- тырғанда 28,6 мың
адамға немесе 4,4%-ға қысқарғанын көрсетеді. Жұмысыз халық ішінде ерлер -
257,1 мың адам (41,2%),әйелдер-366,9 мың адам(58,8%)9,www.stat.kz
Барлығы Оның ішінде Анықтамалы:2006 ж I тоқсан
ерлер әйелдер Барлығы Оның ішінде
ерлер әйелдер
Жұмыссыз 624,0 257,1 366,9 652,6 277,0 375,6
халық,мың адам
Жұмыссыздық 7,7 6,2 9,2 8,2 6,9 9,6
деңгейі,%
15-24 жас 152,9 78,5 74,4 207,2 97,0 110,2
аралығын дағы
жұмыссыздар, мың
адам
Жастардың 11,1 10,4 12,1 14,7 12,7 17,2
жұмыссыздық
деңгейі,%
Ұзақ мерзімді 3,5 2,5 4,6 4,3 3,1 5,5
жұмыс сыздық
деңгейі,%
2-кесте - 2007ж. I тоқсанындағы жұмыссыздық
Жұмыссыздық масштабын азайту ретінде жұмыссыздық ретінде жұмыссыздықтың
табиғи деңгейіне жету көзделінеді. Өйткені жұмыссыз- дықты мүлдем жою
мүмкін емес және ондай мақсатты қойып керегі де жоқ. Фрикциондық пен
құрылымдық жұмыссыздықтар түрлері экономикаға табиғи тән элементтер болып
танылады, сондықтан олардың деңгейлерінің қосындысы жұмыссыздықтың табиғи
деігейіне тең болады. Осы деңгейге жеткенде еңбек нарығы тепе- теңдік
жағдайда болады. Бірақ еңбек нарығының бұл жағдайында кәсіптік- біліктілік
жағынан бос жұмыс орны мен онда жұмыс істегісі келетін адамдар арасында
толық сәйкестік бар деуге болмайды, бірақ сан жағынан ұсыныс пен сұраныс
бірдей болуы мүмкін. Жұмыссыздық нарықты қатынастардан туады, сондықтан ол
экономикадағы өзгеріспен тығыз байланысты. Американдық экономист А.Оукеннің
есептеуі бойынша, егер ұлттық ішкі өнім (ҰІӨ) 2,7%-ке өссе, жұмыссыздық
деңгейі өзгермейді; ал ҰІӨ қосымша тағы 2 %-ке өсуі жұмыссыздық деңгейін
бір пайызға азайтады және ,керісінше,ҰІӨ-нің қосымша қысқаруы жұмыссыздық
деңгейін көтереді.9,www.zakon.kz
Жұмыссыздық - еңбек нарығының біртұтас элементі болып табылады. Жұмыссыздық
өте күрделі құбылыс және қоғам даму барысында әр түрлі экономикалық
мектептердің көзқарастары әр түрлі болған. Осы көзқарастарға қысқаша
тоқталып назар аударайық.
Мальтузиандық мектептін ірі өкілі Т. Р. Мальтус жұмыссыздықтың пайда болуын
халық санының артып кетуімен байланыстырды. Халықтың саны геометриялық
прогрессиямен өседі (яғни 1,2,4,8,16...), ал өмір сүру жабдықтар тек
арифметикалық прогрессиямен өседі (яғни 1,2,3,4...). Сондықтан тұрғындардың
жоғары қарқынмен өсуі жұмыссыздықтың себебі болып табылады.
Батыс мектептің өкілдері жұмыссыздықты жұмысшының еркін таңдауы деп
есептеді. А. Пигу жұмысшылар шектен тыс жоғары жалақыны талап етеді,
сондықтан жұмыс күшіне сұраныс төмендейді. Бірақ XX ғасырдың 30
жылдарындағы жаппай жұмыссыздық бұл теорияның дұрыс еместігін дәлелдеді.
Кейнстік мектеп жұмыссыздықты тауарға сұраныстың төлем қабілеттілігінің
жеткілісіздігімен және жалақының жоғары деңгейімен түсіндіреді. Жұмыспен
қамтудың негізгі параметрлері тауарлар мен қызметтердің тұтынулық және
инвестициялық нарығындағы сұраныстың көлемімен белгіленеді. Еңбек
нарығындағы сұранысты жиынтық сұраныс, инвестициялар және өндірістің
көлемдері реттеп отырады. Жұмыссыздықтың болуы жиынтық сұраныстың
жеткіліксіз болуымен байланысты, яғни жұмыссыздықтың төмендеуіне жиынтық
сұраныстың өсуі және жиынтық сұраныстың құрылымы әсер етеді. Жұмыссыздықтың
деңгейі мемлекеттің инвестициялық іс-әрекеттерінің молаюы және экономикалық
дамуы арқылы реттеледі.
К. Маркстың қорлдану теорисына сәйкес қосымша құнның капиталға айналуында
капиталдың құрылымында өзгерістер болады. Қосымша құнның жұмыс күшін сатып
алуға бағытталған үлесінің азаюына алып келеді, сондықтан жұмыс күшінің бір
бөлігі өндіріс саласынан ығыстырылып шығарылады да жұмыссыздық пайда
болады.
Қоғамдағы жұмыс жасындағы халық саны – жасына, денсаулығына қарай еңбекке
қабілеті бар жұмыс күші болып табылады. Жұмыссыздық - бұл халық
шаруашылығында жұмыспен қамтамасыз етілмеген еңбекке қабілеті бар жұмыс
күші.
Жұмыссыздық – бұл жұмыс күшіне деген сұраныс пен оның ұсынысының арасындағы
айырмашылықтан туындайтын нәтиже. Экономикада жұмыс күші жұмыспен қамтылған
және жұмыспен қамтылмаған (жұмыссыздардан) құралады. Жұмыссыздықтың деңгейі
жұмыссыздар санының қоғамдағы барлық жұмыс күшіне қатынасымен анықталады.
(% пен есептеледі)
Жұмыссыздықтың негізгі формалары:
Жасырын жұмыссыздық - өндірісте артық жұмысшылардың қолданылуы, немесе
ақпараттың болмауына байланысты.
Фрикциондық жұмыссыздық – адамдар бір жұмыстан басқа жұмысқа, бір жерден
басқа жерге жұмыс іздеумен ауысуын айтады.
Құрылымдық жұмыссыздық - өндірістік қуаттың жетпеуінің нәтижесінде
туындайды: жеке саланың дамуының кері пропорциональды болуынан және ескі
саланы жабу мен жаңа саланы дамытудың нәтижесі ретінде қарауға болады,
сондай-ақ жынысының, жасының, ұлтының, мамандығының, басқа да жеке
қасиеттерінің ерекшеліктеріне байланысты болады.
Циклдық жұмыссыздық - өндірістің құлдырауынан туындайды.
Батыс елдерінің мамандары жұмыссыздықты екі топқа бөледі:
жиынтық сұраныстың жетіспеуіне байланысты; мысалы циклдық жұмыссыздық;
жиынтық сұраныстың өзгеруіне байланысты; мысалы фрикциондық, құрылымдық
жұмыссыздық.
Қазақстанда экономикалық реформалардың бастауынан ашық жұмыссыздық өсе
бастады, бірақ онымен қатар жасырын жұмыссыздық та орын ала бастады.
Қазақстандағы еңбек нарығында ағымдағы, құрылымдық, циклдық жұмыссыздықтың
түрлерін көруге болады. Ағымдағы жұмыссыздық фрикциональдық жұмыссыздыққа
сәйкес келеді, яғни халықтың көпшлігі жыл бойы кәсіпорындардағы жұмыстан
шығып, және уақытша жұмысқа орналаса алмады.
Құрылымдық және циклдық жұмыссыздық ұзақ мерзімдегі сипатта болады да, олар
жұмыссыздықтың тұрақты формасына әкеледі, яғни жұмыссыз адам ұзақ уақыт
жұмыс таба алмағандықтан өзінің біліктілігін жоғалтады, еңбек нарығында
бәсекелестік қабілетін жоғалтады.
Толық жұмысбастылық деген мағынаның экономикада жоқтық қасы, себебі барлық
жұмыс күші жұмыспен толық қамтылған жағдайда да жұмыссыздықтың белгілі бір
деңгейі болуы қалай да болса қажетті және заңды процесс. Толық
жұмысбастылық кезінде жұмыссыздықтың деңгейі фрикциондық және құрылымдық
жұмыссыздық қосындысына тең. Ол жұмыссыздықтың табиғи деңгейі деп аталады.
Жұмыспен толық қамту жағдайындағы қарқынды инфляцияға әкеліп соқпайтын
жұмыссыздықтың ең төменгі дәрежедегі нормасын жұмыссыздықтың табиғи деңгейі
деп аталады. Егерде жұмыссыздықтың нақты деңгейі табиғи деңгейден артып
кетсе, онда бұл жағдай жалпы ұлттық өнімнің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz