Терроризм: оның ұғымы және түрлері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
I . ТАРАУ. ТЕРРОРИЗМ: ОНЫҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
1.1. Терроризм ұғымының пайда болуы, терроризм түсінігі мен
мақсаты және жауаптылық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1 .2. Терроризмнің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
II . ТАРАУ: ТЕРОРИЗМНІҢ НАҚТЫ ТҮРЛЕРІНІҢ СИПАТТАМАСЫ
2.1. Халықаралық терроризм түсінігі, мақсаты және қоғамға қауіптілігі ... ...31
2.2. Қазақстан Республикасы Президентінің өміріне қастандық
жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
III . ТАРАУ. ТЕРОРИЗММЕН КҮРЕС
3.1. Терроризмге қарсы күрес жүргізу және террорға қарсы күрес
жүргізудегі ТМД мемлекеттерінің ынтымақтастығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
3.2. Терроризм және экстремизмнің алдын.алу және тыю ... ... ... ... ... ... ..42
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
I . ТАРАУ. ТЕРРОРИЗМ: ОНЫҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
1.1. Терроризм ұғымының пайда болуы, терроризм түсінігі мен
мақсаты және жауаптылық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1 .2. Терроризмнің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
II . ТАРАУ: ТЕРОРИЗМНІҢ НАҚТЫ ТҮРЛЕРІНІҢ СИПАТТАМАСЫ
2.1. Халықаралық терроризм түсінігі, мақсаты және қоғамға қауіптілігі ... ...31
2.2. Қазақстан Республикасы Президентінің өміріне қастандық
жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
III . ТАРАУ. ТЕРОРИЗММЕН КҮРЕС
3.1. Терроризмге қарсы күрес жүргізу және террорға қарсы күрес
жүргізудегі ТМД мемлекеттерінің ынтымақтастығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
3.2. Терроризм және экстремизмнің алдын.алу және тыю ... ... ... ... ... ... ..42
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
Жұмыстың жалпы сипаттамасы және зертеу тақырыбының өзектілігі. Терроризм қазір ұлттық шектен шығып халықаралық сипат алуда, терроризм әртүрлі мемлекеттер, топтар арасындағы келіспеушілікті шешу үшін қорқыту және қырып-жоюдың құралына айналып отыр.
Терроризмнің тәрбиеленушісі ретінде кез-келген адам болуы мүмкін, тіпті өкілетті бай адамдармен қатар жәй және ешбір қатысты жоқ кедей адамдар да болуы мүмкін.
Осы қылмыс кең масштабты және аса қауіпті қылмыс болғанымен терроризм ғылымда жетік зерттелмеген болып табылады.
Терроризмге байланысты қылмыстық заңда қысқаша түсініктер, жекелеген баптар бар, сондай-ақ терроризм туралы қылмыстық және криминалистикалық зерттеулерде жекелеген бөлімдер, терроризмнің тарихы туралы біраз оқулықтар да жеткілікті, бірақ та әлі күнге дейін терроризм жөнінде үлкен ғылыми зерттеулер, монографиялар жоқтың қасы.
Дүние жүзіндегі ғалымдардың арасында да терроризмнің түсінігі жөнінде келіспеушіліктер көп. Әрбір мемлекет терроризмге өз қылмыстық заңы бойынша түсінік береді, бірақ барлық мемлекеттер мойындаған терроризм жөнінде біртұтас түсінік жоқ. Бұл жағдай әрине терроризммен күрес жүргізгенде өте үлкен қиындық келтіреді.
Терроризмнің себептерін анықтау үшін оны жан-жақты, яғни тарихи, мәдени, психологиялық және саяси аспектілері бойынша талқылап зерттеу керек.
Терроризм қазіргі кездегі ең қауіпті қылмыс болып табылады және де кең қанат бара жатыр.
Терроризм ұлттық шектен шығып халықаралық сипат алуда, ал халықаралық терроризмнің алдын-алу өте қиын болып табылады.
Терроризмнің тәрбиеленушісі ретінде кез-келген адам болуы мүмкін, тіпті өкілетті бай адамдармен қатар жәй және ешбір қатысты жоқ кедей адамдар да болуы мүмкін.
Осы қылмыс кең масштабты және аса қауіпті қылмыс болғанымен терроризм ғылымда жетік зерттелмеген болып табылады.
Терроризмге байланысты қылмыстық заңда қысқаша түсініктер, жекелеген баптар бар, сондай-ақ терроризм туралы қылмыстық және криминалистикалық зерттеулерде жекелеген бөлімдер, терроризмнің тарихы туралы біраз оқулықтар да жеткілікті, бірақ та әлі күнге дейін терроризм жөнінде үлкен ғылыми зерттеулер, монографиялар жоқтың қасы.
Дүние жүзіндегі ғалымдардың арасында да терроризмнің түсінігі жөнінде келіспеушіліктер көп. Әрбір мемлекет терроризмге өз қылмыстық заңы бойынша түсінік береді, бірақ барлық мемлекеттер мойындаған терроризм жөнінде біртұтас түсінік жоқ. Бұл жағдай әрине терроризммен күрес жүргізгенде өте үлкен қиындық келтіреді.
Терроризмнің себептерін анықтау үшін оны жан-жақты, яғни тарихи, мәдени, психологиялық және саяси аспектілері бойынша талқылап зерттеу керек.
Терроризм қазіргі кездегі ең қауіпті қылмыс болып табылады және де кең қанат бара жатыр.
Терроризм ұлттық шектен шығып халықаралық сипат алуда, ал халықаралық терроризмнің алдын-алу өте қиын болып табылады.
НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жыл 30 тамыз.
2. ҚР Қылмыстық кодексі. А.,1997 ж.
3. ҚР-ның Жоғарғы Сот Пленумының Атыс қаруын, оқ дәріні, қару-жарақты немесе жарылғыш заттарды ұрлау оларды заңсыз алып жүру, ұстау немесе өткізу туралы істер жөніндегі 1995 жылдың 21 шілдедегі №4 қаулысы.
4. ҚР-ның терроризмге қарсы күрес туралы заңы 1999 жыл 13 шілде.
5. Терроризм және экстремизм көріністерінің алдын-алу және тыю жөніндегі шаралар туралы ҚР-ның Президентінің Жарлығы 2000 жыл 10 ақпан №332.
6. Тәуелсіз мемлекеттер достастығына қатысушы мемлекеттердің терроршылыққа қарсы күрестегі ынтымақтастық туралы шартты бекіту туралы ҚР-ның заңы 2000 жыл 23 қазан.
7. Терроршылыққа сепаратизмге және экстремизмге қарсы күрес туралы Шанхай конвенциясын бекіту туралы ҚР-ның заңының жобасы туралы ҚР-ның Үкіметінің қаулысы 2002 жыл 4 қаңтар №3.
8. Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне терроризмге қарсы күрес мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасының Заңы 2002 жылгы 19 ақпан №295-11.
АРНАЙЫ ӘДЕБИЕТ
1. А.Н.Агыбаев. Қылмыстық құқык, (ерекше бөлім). А., 2002 ж.
2. Ю.М.Антонян. "Терроризм" криминологическое и уголовно-правовое исследование. Москва, 1998.
3. Е.Г.Ляхов. Терроризм и международные отношения. Москва, 1991 г.
4. Уголовно-правовая охрана общественного порядка. Москва, 1973 г.,
5. Гришанин П.Ф., Владимирова В.А. Преступления против общественного порядка и безопасности и здоровья населения МВШ; МООП,РСФСР, 19963 г.
6. Дурманов Н.Д. Уголовная ответственность за преступления против общественной безопасности и здоровья населения. Москва, 1962г.
7. Ефимов М.А. Борьба с преступлениями против общественного порядка общественной безопасности и здоровья. Минск, 1971 г.
8. Мотышевский П.С. Ответственность за преступления против общественной безопасности общественного порядка и здоровья населения. Москва, 1964 г.
9. Яценко С.С. Ответственность за преступления против общественного порядка. Киев, 1976 г.
10. Генри Э. Против терроризма. Москва, 1981 г.
11. Основы борьбы с организованной преступностью. Москва, 1996г.
12. Меленьтева О.А. Размышление о терроре. Элементы евразийского обозрения. 1996г. №7.
13. Карпец. А.И. Преступления международного характера. Москва, 1979г.
14. Латынов У.Р. О созданий механизма расследования актов международного терроризма. Советское государство и право, 1990 г., №9.
15. Маджорян Л.А. К вопросу о сотрудничестве государств в борьбе с международным терроризмом . 1990 г., №3.
16. Овчинский В.С. Основы борьбы с организованной преступностью. Москва, 1996 г.
17. Н.А.Назарбаев. "Критическое десятилетие". Алматы, "Атамура". 2003г.
18. Гаухман Л.Д. Борьба с насильственными посягательствами. М, 1969
19. М.М. Исаев Преступления против личной собственности. М., 1939
20. Кригер Г.А. Квалификация хищений социалистического имущества.-М.: Юридическая литература, 1974
21. Кригер Г.Л. Ответственность за разбой. М.1968
22. В.Н.Литовченко Уголовная ответственность за посягательства на социалистическую собственность. (понятие хищения). Москва – 1985
23. Кудрявцев В.Н. Теоретические основы квалификации преступлений, М. 1963.
24. Михайлов М.П. Уголовная ответственность за кражу личного имущества и разбой. М.-; Госюриздат, 1958
25. Пионтковский А.А. Курс советского уголовного права. Т. 5-М.; Наука 1971
26. Пинаев А.А. Уголовно-правовая борьба с хищениями. Харьков: Вища школа, 1975, стр 47.
27. Погребняк И.Г. Квалификация хищений, совершеннолетних по предварительному сговору группой лиц. См ст. Борьба с хищениями государственного и общественного имущества. — М.; Юридическая литература
28. Т.Л. Сергеева Уголовно-правовая охрана социалистической собственности в СССР, М, 1954
29. Т.Л. Сергева "Уголовная ответственность за хищения государственного или общественного имущества, хозяйственные преступления и взяточничества" М., 1967.
30. Холостов В. Разграничение грабежа и кражи. — Советская юститция 1972.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жыл 30 тамыз.
2. ҚР Қылмыстық кодексі. А.,1997 ж.
3. ҚР-ның Жоғарғы Сот Пленумының Атыс қаруын, оқ дәріні, қару-жарақты немесе жарылғыш заттарды ұрлау оларды заңсыз алып жүру, ұстау немесе өткізу туралы істер жөніндегі 1995 жылдың 21 шілдедегі №4 қаулысы.
4. ҚР-ның терроризмге қарсы күрес туралы заңы 1999 жыл 13 шілде.
5. Терроризм және экстремизм көріністерінің алдын-алу және тыю жөніндегі шаралар туралы ҚР-ның Президентінің Жарлығы 2000 жыл 10 ақпан №332.
6. Тәуелсіз мемлекеттер достастығына қатысушы мемлекеттердің терроршылыққа қарсы күрестегі ынтымақтастық туралы шартты бекіту туралы ҚР-ның заңы 2000 жыл 23 қазан.
7. Терроршылыққа сепаратизмге және экстремизмге қарсы күрес туралы Шанхай конвенциясын бекіту туралы ҚР-ның заңының жобасы туралы ҚР-ның Үкіметінің қаулысы 2002 жыл 4 қаңтар №3.
8. Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне терроризмге қарсы күрес мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасының Заңы 2002 жылгы 19 ақпан №295-11.
АРНАЙЫ ӘДЕБИЕТ
1. А.Н.Агыбаев. Қылмыстық құқык, (ерекше бөлім). А., 2002 ж.
2. Ю.М.Антонян. "Терроризм" криминологическое и уголовно-правовое исследование. Москва, 1998.
3. Е.Г.Ляхов. Терроризм и международные отношения. Москва, 1991 г.
4. Уголовно-правовая охрана общественного порядка. Москва, 1973 г.,
5. Гришанин П.Ф., Владимирова В.А. Преступления против общественного порядка и безопасности и здоровья населения МВШ; МООП,РСФСР, 19963 г.
6. Дурманов Н.Д. Уголовная ответственность за преступления против общественной безопасности и здоровья населения. Москва, 1962г.
7. Ефимов М.А. Борьба с преступлениями против общественного порядка общественной безопасности и здоровья. Минск, 1971 г.
8. Мотышевский П.С. Ответственность за преступления против общественной безопасности общественного порядка и здоровья населения. Москва, 1964 г.
9. Яценко С.С. Ответственность за преступления против общественного порядка. Киев, 1976 г.
10. Генри Э. Против терроризма. Москва, 1981 г.
11. Основы борьбы с организованной преступностью. Москва, 1996г.
12. Меленьтева О.А. Размышление о терроре. Элементы евразийского обозрения. 1996г. №7.
13. Карпец. А.И. Преступления международного характера. Москва, 1979г.
14. Латынов У.Р. О созданий механизма расследования актов международного терроризма. Советское государство и право, 1990 г., №9.
15. Маджорян Л.А. К вопросу о сотрудничестве государств в борьбе с международным терроризмом . 1990 г., №3.
16. Овчинский В.С. Основы борьбы с организованной преступностью. Москва, 1996 г.
17. Н.А.Назарбаев. "Критическое десятилетие". Алматы, "Атамура". 2003г.
18. Гаухман Л.Д. Борьба с насильственными посягательствами. М, 1969
19. М.М. Исаев Преступления против личной собственности. М., 1939
20. Кригер Г.А. Квалификация хищений социалистического имущества.-М.: Юридическая литература, 1974
21. Кригер Г.Л. Ответственность за разбой. М.1968
22. В.Н.Литовченко Уголовная ответственность за посягательства на социалистическую собственность. (понятие хищения). Москва – 1985
23. Кудрявцев В.Н. Теоретические основы квалификации преступлений, М. 1963.
24. Михайлов М.П. Уголовная ответственность за кражу личного имущества и разбой. М.-; Госюриздат, 1958
25. Пионтковский А.А. Курс советского уголовного права. Т. 5-М.; Наука 1971
26. Пинаев А.А. Уголовно-правовая борьба с хищениями. Харьков: Вища школа, 1975, стр 47.
27. Погребняк И.Г. Квалификация хищений, совершеннолетних по предварительному сговору группой лиц. См ст. Борьба с хищениями государственного и общественного имущества. — М.; Юридическая литература
28. Т.Л. Сергеева Уголовно-правовая охрана социалистической собственности в СССР, М, 1954
29. Т.Л. Сергева "Уголовная ответственность за хищения государственного или общественного имущества, хозяйственные преступления и взяточничества" М., 1967.
30. Холостов В. Разграничение грабежа и кражи. — Советская юститция 1972.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
I –ТАРАУ. ТЕРРОРИЗМ: ОНЫҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
1.1. Терроризм ұғымының пайда болуы, терроризм түсінігі мен
мақсаты және жауаптылық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
.2. Терроризмнің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
II –ТАРАУ: ТЕРОРИЗМНІҢ НАҚТЫ ТҮРЛЕРІНІҢ СИПАТТАМАСЫ
2.1. Халықаралық терроризм түсінігі, мақсаты және қоғамға қауіптілігі ... ...31
.2. Қазақстан Республикасы Президентінің өміріне қастандық
жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
III –ТАРАУ. ТЕРОРИЗММЕН КҮРЕС
3.1. Терроризмге қарсы күрес жүргізу және террорға қарсы күрес
жүргізудегі ТМД мемлекеттерінің ынтымақтастығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
.2. Терроризм және экстремизмнің алдын-алу және тыю ... ... ... ... ... ... ..42
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .49
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы және зертеу тақырыбының өзектілігі. Терроризм қазір ұлттық шектен шығып халықаралық сипат алуда, терроризм әртүрлі мемлекеттер, топтар арасындағы келіспеушілікті шешу үшін қорқыту және қырып-жоюдың құралына айналып отыр.
Терроризмнің тәрбиеленушісі ретінде кез-келген адам болуы мүмкін, тіпті өкілетті бай адамдармен қатар жәй және ешбір қатысты жоқ кедей адамдар да болуы мүмкін.
Осы қылмыс кең масштабты және аса қауіпті қылмыс болғанымен терроризм ғылымда жетік зерттелмеген болып табылады.
Терроризмге байланысты қылмыстық заңда қысқаша түсініктер, жекелеген баптар бар, сондай-ақ терроризм туралы қылмыстық және криминалистикалық зерттеулерде жекелеген бөлімдер, терроризмнің тарихы туралы біраз оқулықтар да жеткілікті, бірақ та әлі күнге дейін терроризм жөнінде үлкен ғылыми зерттеулер, монографиялар жоқтың қасы.
Дүние жүзіндегі ғалымдардың арасында да терроризмнің түсінігі жөнінде келіспеушіліктер көп. Әрбір мемлекет терроризмге өз қылмыстық заңы бойынша түсінік береді, бірақ барлық мемлекеттер мойындаған терроризм жөнінде біртұтас түсінік жоқ. Бұл жағдай әрине терроризммен күрес жүргізгенде өте үлкен қиындық келтіреді.
Терроризмнің себептерін анықтау үшін оны жан-жақты, яғни тарихи, мәдени, психологиялық және саяси аспектілері бойынша талқылап зерттеу керек.
Терроризм қазіргі кездегі ең қауіпті қылмыс болып табылады және де кең қанат бара жатыр.
Терроризм ұлттық шектен шығып халықаралық сипат алуда, ал халықаралық терроризмнің алдын-алу өте қиын болып табылады. Себебі террористер қылмысты жасауға дайындық әрекеттерін бір мемлекеттің аумағында жүзеге асырып, оны іске асыруды басқа бір мемлекеттің аумағында жүзеге асыруы мүмкін. Бұндай қылмыстың алдын-алу үшін басқа да мемлекеттердің органдарымен ынтымақтастықты нығайтып, күшейту керек. Терроризм ол бүкіл дүниежүзіне төніп тұрған қауіп, сондықтан да ол қай мемлекеттің аумағында жасалмасын онымен күрес жүргізгенде барлық мемлекеттердің құқық қорғау органдары бірігіп іс қимыл жасау керек.
Негізінен алғанда терроризм актісі әр-түрлі сипата болуы мүмкін бірақ терроризм актілерін біріктіретін екі түрлі элемент бар.
Біріншіден: терроризм - ол мемлекеттік өкімет билігін күйретуге бағытталган.
Екіншіден: терроризмді жүзеге асыру арқылы яғни террористер-дің үйымдасқан қатыгездік әрекеттері арқылы тұрғындарра үрей, қорқыныш, қоррансыздық сезімін тудыру болып табылады.
Терроризм актісі жасалғанда көптеген адамдар қаза болады. Менің ойымша терроризм актілерінің алдын-алу шараларын күшейту керек. Бұл әрекет арқылы терроризм қауіпін азайтуга болады.
Бізге терроризмнің ең қауіпты түрі - діни терроризм қауіпы төніп түр. Себебі, біздің мемлекетімізде дінге шек қойылмаран, яғни кез-келген адам өзі қай дінге сенгісі келсе соған сенуге ңүқылы. Қазіргі уақытта көптеген секталар жұмыс істеуде. Олардың нанымдары бойынша тек солардың гана діндеріне сену керек.
Бұлардың ойынша, олардың сенген діндеріне сенбеген адамдар, дінге сенбейтін күнахарлар болады, сондықтан олар адамдарды өз дініне сендіру үшін терроризмге жүгінуі мүмкін. Мысалы: басқа діни мекемелерге жарылыс қою, өрт қою және тағы да басқа әрекеттер жасайды, тіпті діни фанаттар өздерін өлімге қиюы мүмкін.
Осы жоғарыда аталған діни терроризм қаупін төмендету үшін орта білім беретін мекемелерде дұрыс дінді уағыздайтын кітаптарды оқыту керек, себебі дінді дүрыс білмейтін балалар діни секталарға қосылып кетуі мүмкін. Сондай-ақ құқық қорғау органдарында осы діни секталардың және діни мекемелердің қызметін тексеру үшін іс-шараларды күшейту керек.
Қазақстан Республикасының оңтүстік аймақтарынан терроризм және экстремизм қауіпі төніп түр. Бұл жерде экстремизм дегеніміз билікті күштен басып ұстап тұруға, сонымен қатар мемлекеттің конституциялық құрылысын күшпен өзгертуге барабар қоғамдық қауіпсіздікке күшпен озбырлық жасауға бағытталған, сондай-ақ жоғарыда көрсетілген мақсаттарда заңсыз қарулы жасақтарды ұйымдастыру немесе оларға қатысу болып табылады.
Осындай бізге төніп тұрған қауіпті тию үшін ұлттық қауіпсіздік комитетінің шекара күштерін нығайту керек деп санаймын. Мен бұл жерде "Ауганстанды" басшылыққа талып отырмын.
Терроризмді қауіпті қылмыс деу себебім ол бүкіл адамзатқа қауіпті құбылыс, терроризм салдарынан адамдар қаза болып, материалдық құндылықтар қалпына келтірілмейтіндей етіп бүзылады және т.б.
Осы жоғарыда айтылғандарға сәйкес мысал ретінде АҚШ-ты айтсақ болады. Онда 2001 жылы Дүниежүзілік сауда орталығына самолетпен соғылғанда террорист өзімен бірге көптеген жәй адамдарды өлімге қиды.
Терроризммен күрестің қиындыгына келетін болсақ, ол терроризм жөнінде жалпы бірдей түсінік жоқ, яғни әрбір мемлекет өз қылмыстық заңы бойынша саралайды.
Менің ойымша терроризм жөнінде барлык, мемлекеттерге ортақ бір түсінік орнату керек және терроризм бүкіл адамдарды елеңдететін қауіпті қылмыс болғандықтан, ол жөнінде терең ғылыми зерттеулер жүргізу керек. Себебі дүние жүзінің ғалымдарының еш қайсысы терроризм жөнінде ірі монографиялар жазбаған.
Қазіргі кезде терроризмді жүзеге асырушылар әртүрлі қаруларды қолданатын болып кетті. Олар мысалы ядролық, жаппай қырып жоятын қаруларды қолдануы мүмкін, сол себептен әрбір мемлекет өзінің осындай қарулары сақталатын объектілерді қатаң бақылауға алу керек.
Терроризм ол қылмыстың заңда көрсетілген басқа да қылмыстармен тығыз байланысты. Мысалы, самолетті айдап кету, адамдарды кепілге алу, қаруды заңсыз сату, есірткі бизнесімен және тағы да басқаларымен байланысты.
Терроризм - үшін жаза тағайындағанда сот бұл әрекеттердің жиынтығын терроризм деп бағаламайды. Ол осы жоғарыда аталған қылмыстар орын алса, осы қылмыстардың жиынтыгы бойынша тағайындайды.
Мысалы адам өлсе онда 96-баппен 233-баптың жиынтыгы бойынша сараланады.
Осы аталғандардың барлығы жұмыстың өзектілігін айқындайды.
Зертеудің объектісі мен пәні –Терроризм қылмыстары саласында туындайтын қоғамдық қатынстар, осы қылмыстардың қылмыстық құрамын ашуда туындайтын қоғамдық қатынастар және осы қылмыстылықпен күресу, осы қылмыстарды жасыру үшін жауаптылық жаза оларды жетілдірудегі құқық органдарының қызметі болып табылады.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Тақырыпты зерттеу барысында алдына төмендегідей міндеттер қойылды:
- тақырыпты мүмкіндігінше нақты ашып көрсету;
- зерттеуші-ғалымдардың көзқарастарын дұрыс, толық жеткізу;
- нақты тұжырымдар мен қорытындылыр шығару.
Зерттеу жұмысында мынадай негізгі мақсаттар көзделеді:
- осы санаттағы қылмыстардың жасалу себептерін анықтау;
- осы қылмыстармен қылмыстық-құқықтық күрес шараларын ұсыну.
Зерттеудің әдістемелік негіздері. Зерттеудің әдістемелік негізін философияда, әлеуметтануда, әлеуметтік психологияда, құқық тарихы және теориясында, қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу, қылмыстық атқарушылық, азаматтық құқық салаларында, криминологияда қалыптасқан ғылыми ұстанымдар мен таным категориялары кұрады.
1-ТАРАУ. ТЕРРОРИЗМ: ОНЫҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
1.1 Терроризм ұғымының пайда болуы және терроризмнің түсінігі мен мақсаттары
Әртүрлі мемлекеттердің террорлогтары ондаған жылдар бойы терроризмнің және террористік қызметтің түп негізін ашып көрсететін түсінігін беруге тырысып жүр.
Осы проблеманың спецификасы әртүрлі болып табылады және көптеген аспектілерден тұрады. Қазіргі кезде терроризмнің жалпы бірдей анықтамасы жоқ. Американың қоғам танушысы Д.Лонгтің еңбегінде былай деп көрсетілген: "Терроризм үлкен қоғамдық проблема болғанымен, терроризмнің түсінігі жөнінде келіспеушіліктер өте көп. Дүние жүзінде ғалымдардың ешқайсысы терроризмнің түсінігі жөнінде оның түп мағынасын ашып көрсететін анықтамасын әлі берген жоқ". Террор - ол латын тілінен аударғанда terror-қорқыныш деген сөзді білдіреді. Осыған сәйкес біздің тілімізде "терроризм", "террористік акт" және ақыргы кезде пайда болған "халықаралық терроризм" және "халықаралық сипаттағы террористік акт" - деген сөздер туындаған. В.И.Дальдің айтуы бойынша терроримзнің мақсаты ретінде күш қолдану, өлтіру арқылы қорқыту деп түсінік береді.
Қысқа саяси түсіндірме сөздігінде террор - қорқыту, күш қолдану саясаты ретінде түсіндіріледі. Террористік акт дегеніміз - ол белгілі бір тұлғаны, оның саяси қызметіне байланысты өлтіру немесе ауыр дене жарақатын келтіру болып табылады.
Заң ғылымында "террор" термині —қорқыныш жағдайы деп түсіндіріледі және де терроризм дегеніміз ол осы мақсатқа, жағдайға жету үшін қолданылатын техникалық әдістер деп түсіндіріледі. Көптеген авторлар терроризмге былай деп анықтама береді "белгілі бір топтардың немесе түлғалардың көпшілік алдына қорқыныш сезімін тудыру арқылы билік органдарын өздерінің саяси талаптарын орындату үшін қолдану немесе күш қолдану қорқыту" - деп түсіндіріледі.
Профессор И.И.Карпец былай деп түсінік береді: терроризм бұл халықаралық немесе мемлекет ішіндегі, бірақ халықаралық сипаттағы үйымдасқан және өзге де қызмет түрі, яғни өлтіру, дене жарақатын келтіру, күш қолдану және адамдарды күштеп кепілдікке алу және тағы басқаларды жүзеге асыруға барытталған арнайы органдар мен топтарды құру-дейді
'КарпецИ.И. стр.64-98..
Мемлекеттік және саяси тұғаларға шабуыл жасағанда, құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне және жәй азаматтарға шабуыл жасағанда, завод, фабрикаларға және транспорт құралдарын жою немесе бұлдірген жағдайда әртүрлі мақсаттар болуы мүмкін. Егер осы жоғарыда аталған әрекеттер үрейлендіру азаматтарға қорқыныш сезімін тудыру мақсатында жасалса ғана терроризм жөнінде айтуға болады.
Қорқыныш сезімін тудыру бұл терроризмді басқа өзіне ұқсас қылмыстардан ажыратуға мүмкіндік беретін айрықша белгісі болып табылады.
Терроризмнің мақсаты-демократиялық және прогрессивтік әлеуметтік құрылымдарға, белгілі - бір ұйымдардың меншігіне, азаматтардың меншігіне зиян шығын келтіру, азаматтарды қорқыту, сондай-ақ қылмыстык, әрекеттер арқылы материалдық, не болмаса басқа да пайда көру.
Терроризм белгілі бір объектіні (объектілерді) қирату арқылы және қарама-қарсы жақтарга психикалық әсер ету арқылы оны әлсіретудің өзіндік бір әдісі болып табылады. Мысалы: ешкімге зиян келтірмеген немесе минималды шырындарра әкеп соққан кішкентай жарылыс. Бұл азаматтарга қорқыныш қоргансыздық сезімін тудырады, оларды үрейлендіреді. Бұл жерде тек гана психикалык, агрессия болып түр және ол демонстративті сипатта болып түр. Бұл жерде демонстрация дегеніміз ол террорист ешқандай материалдық қүндылықты көздемей тек гана өзінің күшін көрсеткісі келген жагдайда және өз алдында өзінің күшін көргісі келген жагдайды айтамыз, яғни осы жардайда демонстрация орын алады.
Терроризмді ешқашан да мемлекеттік қызметте басқару функциясын атқарып отырган адамдарды өлтірумен және де материалдьщ қүндылықтарды иелену мақсатында жасалган қарақшылық шабуылмен шатастыруға болмайды. Терроризмнің мақсатын міндетті түрде анықтап алу керек, терроризмнің мақсатының міндетті белгісі ол белгілі бір мақсатқа жету үшін қорқыныш сезімін тудыру, қорқыту үрейлендіру болып табылады.
Терроризм туралы ғылымда әртүрлі анықтама беріледі.
В.В.Витюктіңайтуыбойыншатерроризмбұ л:
. Жүйелі түрде күштеу әрекеттерін жүзеге асырумен байланысты саяси күрестің тактикасы - дейді.
. Ол —тек ғана ықпалды тұлғаларға физикалық қорқыту емес, ол сонымен қатар үкіметті және әлеуметтік топтарды үрейлендіру болып табылады.
. Саяси мақсатты көздейтін жүйелі түрдегі арнайы ұйымдастырылған қаза келтіру-дейді.
Тағы да айта кететін жағдай, күштеу актісі, егер де ол біреуді үрейлендіру, қорқыныш сезімін тудыру мақсатында жасалса ғана оны терроризм деп айтуға болады.
Терроризм - бұл біреуді қорқыту арқылы паника тудыру, мемлекеттік және қоғамдық тәртіпті бұзу тіпті жойып жіберу, қорқыныш сезімін тудыру арқылы қарсыластарын өздеріне лайық шешім қабылдауға мәжбүрлеу, саяси және өзге де өзгерістер тудыру болып табылатын күштеу әрекеті.
Көптеген халықаралық құжаттарда терроризм әртүрлі мемлекеттер арасындағы көптен бері қалыптасқан саяси байланыстар жүйесін бұзатын, үзетін және барлық азаматтардың санасына нұқсан келтіреді деп көрсетілген. Терроризм актісі кезінде көп жағдайларда дүние жүзілік құқықтық тәртіпке және оның субъектілеріне еш қатысы жоқ қатардағы жәй азаматтар зардап шегеді.
Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінің 233-бабында былай делінген: Терроризм - бұл яғни адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру, не қорамға қауіпті басқа да зардаптардың болу сондай-ақ төндіретін жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс әрекеттер жасау, егер осы әрекеттер қоғамдық қауіпсіздік бұзу, халықты қорқыту не мемлекеттік органдардың шешім қабылдануына ықпал ету мақсатында жасалса, сондай-ақ аталған іс-әрекеттерді дәл сол мақсатта жасаймын деп қорқыту.
Терроризмге қарсы күрес туралы заңда былай деп көрсетілген: Терроризм қоғамдық сондай-ақ сіздікті бұзу, халықты үрейлендіру, Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттердің және халықаралық ұйымдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында мемлекет не қоғам қайраткерінің қызметін тоқтату немесе осындай қызметі үшін кек алу мақсатында жеке тұлғаларға немесе ұйымдарға қатысты құқыққа қарсы қылмыстық жазаға тартылатын әрекет немесе оны жасаймын деп қорқыту.
Террористік акт дегеніміз - ол мемлекеттік немесе қоғам қайраткеріне оның мемлекеттік немесе басқа да саяси қызметін тоқтату үшін немесе осындай қызмет атқарып жүргені үшін тек алу мақсатында оның өміріне қол сұғу, нұқсан келтіру болып табылады. "Қазақстан Республикасының терроризмге қарсы күрес туралы" заңында террористік акт туралы былай делінген:
Терроризм актісі дегеніміз - жарылыс жасау, өрт қою немесе адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға сондай-ақ зардаптар туындау қауіпін төндіретін өзге де іс әрекеттер жасау немесе жасаймын деп қорқыту, егер осындай іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу халықты үрейлендіру не Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарыны, шет мемлекеттердің немесе халықаралық ұйымдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасалса, сондай-ақ адам өміріне дәл сол мақсаттарда қастандық жасау, сол сияқты мемлекет немесе қоғам қайраткерінің өміріне оның мемлекеттік немесе өзге де саяси қызметін тоқтату не осындай қызметі үшін кек алу мақсатында қастандық жасау
' Терроризмге қарсы күрес туралы. ҚР заңы 1999.07.13. 1-баптың 5-тармағы.
Терроризм - қазіргі дәуірдегі ең қауіпті қылмыс түрі болып табылады. Мұндай қылмыстар көп жардайда ұлттық шектен шығып халықаралық сипат алуда.
Террорлық әрекеттер әртүрлі болуы мүмкін, бірақ оның бәрін біріктіретін екі түрлі элемент бар. Оның біріншісі - терроризм мемлекеттік өкімет билігін күйретуге барытталған;
екіншісі - терроризмді жүзеге асыру арқылы яғни террористердің ұйымдасқан, қатыгездік әрекеттері арқылы түрғындарға үрей, қорқыныш, қорғансыздық сезімін тудыру болып табылады.
Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінің 233-бабы бойынша: "Терроризм, яғни адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға сондай-ақ басқа да зардаптардың болу қауіпін тудыратын жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты қорқыту не мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасалса, сондай-ақ аталған іс-әрекеттерді дәл сол мақсатта жасаймын деп қорқыту" —болып табылады.
Бұл жерде қылмыстың тікелей объектісі - қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін, реттейтін қоғамдық қатынастар болып табылады. Терроризм қылмысты объективтік жағынан: адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптарын болу қаупінің төндіретін жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттер жасау; аталған іс-әрекеттерді жасаймын деп қорқыту арқылы сипатталады. Жарылыс жасау, өрт қоюдан басқа да іс-әрекеттерге көліктердің апатқа ұшырауын, күйреуін, гимараттардың, мәдени және діни құрылыстардың қиратылуын, сондай-ақ радиоактивті, химиялық, бактериологиялық немесе басқадай жолмен уландыруды тарату, қоймаларға, тұрғын-жайларға, құрылыстарға, алаңдарға су жіберіп, толтыру сияқтылар жатады.
Терроризмнің объективтік жағынан ерекшелік белгісі -Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінің 233-бабының.
Диспозициясында көрсетілген (қылмыс зардаптарының нақты орын алуы емес) зардаптардың болу қаупінің тудырылуы жеткілікті болып табылады. Яғни өрт қою, жарылыс жасау немесе өзгеде әрекеттерді жүзеге асыру арқылы іс-әрекет істелгенімен, заңда көрсетілген зардап орын алмаса да, қылмыс аяқталған деп танылады, өйткені мұндай әрекет адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғам үшін сондай-ақ басқа зардаптардың болу қауіпін тікелей төндіріп тұр. Осыған байланысты қылмыс құрамы формальдық болып табылады. Субъективтік жағынан терроризм тікелей қасақаналықпен жасалады. Кінәлі адам заңда көрсетілген әрекеттерді істеу арқылы зардаптардың болу қауіпін туғызғанын немесе соны жасаймын деп қорқытудың қоғамға қауіптілігін сезеді және сонны жүзеге асыруды тілейді.
Қылмыстың субъективтік жағынан қажетті белгісіне заң-қоғамдық бұзу, халықты қорқыту не мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету арнаулы мақсатын қосып көрсеткен.
Қылмыстың субъектісі - 14-ке толған, есі дұрыс кез келген адам.
Терроризмді зерттеумен айналысатын Б.Дженкинстің айтуы бойынша "күш қолдану арқылы қорқыту - ол күштеу әрекетінің жекелеген актілері немесе күштеудің тобы, дейді және осы арқылы қорқыныш сезімнің тудыратын күштеу терроризм ретінде танылады.
Б.Дженкинс - "терроризм бұл соғыстың бір түрі" – дейді”. Бірақ терроризм мен соғысты шатастыруға болмайды, олар бір-бірімен тығыз байланысты және кейде олар кейде бірінен біріне өтіп кетеді. Мысалы: соғыстан терроризмге немесе терроризмнен соғысқа айналу. Терроризм дүние жүзінің өзекті проблемасы болғандықтан, Америка Құрама Штаттарының органдарының терроризм жөнінде түсініктерін айта кеткен жөн деп санаймын ЦРУ - былай дейді - "халықаралық терроризм бұл шет ел мемлекеттерінің, ұйымдарының және үкіметінің қолдауы арқылы жүзеге асырылатын терроризм" - дейді.
ФБР-былай дейді "терроризм бұл саяси және әлеуметтік мақсаттарға жету үшін үкіметке, жәй азаматтарға немесе оның кезкелген бөлігіне ықпал ету мақсатында жеке адамдарға немесе меншікке қарсы күш көрсету немесе күш қолдану.
Мемлекеттік департаменттің көз қарасы бойынша тероризм бұл мемлекет ішіндегі топтар мен немесе мемлекеттің жасырын (тайный) агенттері арқылы жүзеге асырылатын ұйымдастырылған саяси сипаттары күштеу.
-жылғы Халықаралық құқық сөздігіне былай делінген:
"Халықаралық терроризм бұл мемлекеттердің және олардың өкілдерінің арасындағы қалыпты дипломатиялық қызметті бұзатын, халықаралық кездесулердің және халықаралық шарттарды жүзеге асырылуын қиындататын, сондай-ақ мемлекеттердің арасындағы транспорт байланыстарын нашарлататын, адамдардың негізсіз өліміне әкеп соғатын қоғамға қауіпті халықаралық масштабтағы іс-әрекеттердің жиынтығы.
Е.Г.Ляхов келесідей қорытындыға келеді: "Халықаралық терроризм актісі әрбір мемлекеттердің қылмыстық құқығымен бағаланатын, халықаралық қылмыс ретінде ғана емес, сондай-ақ халықаралық құқық пен халықаралық қатынастарға қол сұғатын іс-әрекет ретінде бағаланды. Халықаралық құқық пен қаралатын бір немесе бірнеше құндылықтар жүйесіне қарсы тұлғаны террористік актісі халықаралық қатынастарға бағытталған болып табылады .
Террористік қол сұғушылықтың объектісі ретінде бір жағынан адамдар болып табылады, яғни қол сұғушылықтан зардап шеккен адамдар, ал екінші жағынан мемлекеттегі құқықтың тәртіп сонымен қатар басқару тәртібі, аумақтық тұтастық, саяси құрылымы және тағы сол сияқтылар болып табылады.
Қазіргі кезде глобальді терроризмнің қаупі өте жоғары, себебі террористер қазіргі кездегі жаңа әр түрлі қаруды иеленген, өздерінің байланыс құралдары бар, қазіргі кездің жаңа компьютерлері және техникасы бар, олар өз кітаптарын газет журналдарын шығарады, олардың жоғарғы билік органдарында сыбайластары бар болғандықтан ғана глобальді терроризмнің идеологиясының кең қанат жаюы болып табылады.
Терроризм бір жерді жаулап алганнан кейін ол міндетті түрде басқа жерлерді жаулап алуға тырысады.
Қазіргі кезде терроризм актісінде қару ретінде жаппай қырып-жоятын қарулар қолданылуы да мүмкін. Мамандардың айтуы бойынша бұндай қару діни фанаттармен қолданылу қаупі жоғары дейді. Террористермен жаппай-қырып жоятын қаруды қолдану қаупі өте жоғары, себебі: біріншіден: бұндай қаруды дайындап шығару қазіргі заманда көп қиындықтарды туғызбайды.
Екіншіден: бұндай қарумен террористерді Солтүстік Корея, Ирак, Ливия мемлекеттері қамтамасыз етуі мүмкін.
Террористердің көп жағдайда жарылыс қоюы, себебі жарылыс көптеген адамдарға қорқыныш сезімін тудырады, үрейлендіреді, қорғансыздық сезімін тудырады.
Ю.М.Антоньянның айтуы бойынша террористік акт адамдарды кепілдікке ұстап алу арқылы да жүзеге асырылуы мүмкін. Бұндай жағдайда террористер адамдарды бірінен кейін бірін өлтіріп, өздерінің мақсаттарына жетуді ойластырады. Бірақ бұл айтылған тұжырым қылмыстық заңға сәйкес келмейді. Себебі заңда кепілдікте ұстауға байланысты өз алдына жеке бап бар. Бірақ бұл жерде адамдарды өлтіру арқылы басқа адамдарға қорқыныш, қорғансыздық сезімін тудырып тұр, демек бұл терроризм ба деген сұрақ туындайды.
Терроризмнің қауіптілігі өте жоғары болып табылады, себебі көп жағдайларда көптеген адамдардың өліміне әкеп соғады, көптеген адамдарға ауыр дене жарақатын келтіреді, адамдардың психикасына жағымсыз әсер етеді, көптеген материалдық құндылықтарды және діни құндылықтарды қалпына келітірлмейтіндей етіп қиратады.
Терроризмнің қауіптілігі одан зардап шегушілердің санына байланысты емес. Терроризмді радиациялық қауіптілік пен экономикалық кризиспен тепе-тең қоюға болады.
Біріншіден: террористер ядролық және басқа да жаппай қырып жоятын қаруларды қолдануы мүмкін.
Екіншіден: террористер көптеген адамдарға қорқыныш сезімін тудырумен қатар көптеген адамдарды өздеріне біріктіріп алуы мүмкін.
Үшіншіден: кейбір елдерде терроризмнің масштабы ұлттық шектен шығуда.
Төртіншіден: терроризмнің аса қауіпті ерекшелігі, ол бүкіл әлемде немесе мемлекетте қоғамдык, саяси және экономикалық жағдайды жақсартуға емес керісінше нашарлатуға бағытталған.
Террористік актілер көбінесе алдынала дайындалып жоспарланады, терроризмнің алдыналу шараларын қолдануға барлық мүмкіндіктер бар сияқты болады, бірақ олардың осы террористік актіге дайындалуы салдарынан өте қиын болады.
Терроризмнің субъектісі ретінде мемлекет, оның жоғарғы және жергілікті органдары оның әскери бөліктері, жазалау мекемелері Партиялар, партизандық құрылымдар, жекелеген топтар, және ең соңғысы жекелеген түлғалар болуы мүмкін.
Терроризм бұл негізінен көп объектілі қылмыс болып табылады, себебі ол адамдардың өмірі мен денсаулығына зиян, нұқсан келтіреді, мүлікке, қоғамдық сондай-ақ және мемлекеттік билік органдарының дұрыс жұмыс істеуіне кедергі келтіреді. Терроризм үшін Ресей Федерациясында қылмыстық жауаптылық 1994 жылы 1 шілдеде енгізілді.
Террористердің қорқыныш сезімін тудыру әрекеттері бір ғана адамға емес, ол бірнеше адамдар тобына бағытталады, тіпті бір қаланың немесе ауданның тұрғындарына бағытталуы мүмкін.
Сонымен қатар ол нақты бір лауазымды тұлғаларға және билік органдарына бағытталуы мүмкін. Терроризмнің ұйымдасқан қылмыс пен байланысын зерттеген В.С.Овчинский былай дейді: Қылмыстық ұйымдар террорға жүгініп өздеріне қолайлы террористермен бірге бір одаққа біріккен жағдайларда террористер мен жоғарыда айтылған қылмыстық топтардың мақсаттары бір-біріне сәйкес келмейді. Осы қылмыстық топтар террорра жүгінунің себебі олар террористік акт жасау арқылы өздерінің қылмыстық іс-әрекеттерін жүзеге асыру үшін қолайлы жағдай жасау үшін жасайды. Ал террористердің мақсаты, олар саяси мақсатты көздейді, яғни мемлекеттегі саясатты өзгертуге бағытталган.
"Террористік қызмет деген термин - ол дегеніміз терроризм актісі жүзеге асырылатын жердің заңына сәйкес кез-келген қызметті білдіреді, егер осы қызмет Қазақстан Республикасында жүзеге асырылса, Қазақстан Республикасының заңына сәйкес заңсыз болып табылатын және келесі әрекеттерден тұрады:
Өлтіру. Биологиялық, химиялық, ядролық қаруларды немесе құрылғы-ларды немесе жарылғыш заттарды немесе атыс қаруын қолдану арқылы тікелей немесе жанама қорқыту ниетімен бір немесе бірнеше тұлғаларға қауіп төндіру немесе елеулі мүліктік зиян келтіру. Халықаралық деңгейде қорғалатын тұлғаларға шабуыл жасау немесе оның бостандығына қауіп төндіру.
Кез-келген транспорт құралдарын басып алу (әуе, су транспорты және машина).
Осы жоғарыда көрсетілгендерден басқа да жағдайлар болуы мүмкін. Терроризм бұл қысқаша айтқанда мемлекет және қоғам қауіпсіздігін нашарлатуға және бұзуға бағытталған қызмет.
Терроризмнің айрықша белгісі ретінде үлкен қоғамдық қауіптілік қоғамдары құрылысқа елеулі зиян келтіру, сонымен қатар осындай іс-әрекеттер адам өліміне әкеп соғуы мүмкін. Тағы бір маңызды жағдай террористер әдетте адамдарға қорқыныш сезімін тудыру және мемлекеттік билік құрылымдарына әсер ету мақсатын көздейді. Халықаралық терроризмді жүзеге асыратын террористер өз алдарына мынандай бағыттарды қояды:
- белгілі бір мемлекеттер арасындағы достастық қатынастарын бұзуға бағытталады;
- мемлекетаралық, халықаралық қызметті жүзеге асыратын тұлғалардың денсаулығы мен өміріне қол сұғу;
- адамдарды қорқыту, билік және басқару органдарын қорқыту мақсатын көздейтін әртүрлі террористік ұйымдардың достастығы.
Осы жоғарыда айтылғандарға сәйкес қазіргі кездегі терроризм бүкіл әлемді қорқыту және бүкіл әлемнің қауіпсіздігіне қол сұғуға жағдай жасайтын ерекше белгілерді иеленеді.
Терроризм қылмысының объектісі - қоғамдық қауіпсіздік.
Қылмыстың объективтік жағы - төмендегідей әрекеттердің болуымен сипатталады:
- адамдардың қаза болуы елеулі мүліктік зиян келтіру немесе қоғамға қауіпті басқа да зардаптардың болу қаупін төндіретін жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттер жасау;
- осы жоғарыда аталған әрекеттерді жасау қаупімен қорқыту.
Заң тұрғысынан алғандағы мағынасына сәйкес терроризмді адамдар көбірек шоғырланған құнды мүліктер сақталатын жерлерде жүзеге асырылатын немесе ең бастапқыда( белгілі-бір маңыздылығы бар ғимаратты не құрылысты жоюға барытталған жарылыс жасау, өрт жіберу немесе басқа да әрекеттер құрайды.
Жарылыс жасау не өртеуден басқа, адамдардың қаза болуы не елеулі мүліктік зиян келтіру қаупін де өзге де қоғамдық қауіптілік салдардың орын алуын тудыратын басқа да әрекеттер терроризмді жасау тәсілі болып табылады. Осы жоғарыда көрсетілген әрекеттерді жасау қаупімен қорқыту деп аталған пиғылдың шын екендігін оны дәлелдейтін әрекеттер жасау арқылы (жарылғыш заттар алу, жарылғыш қондырғыларды орнату және тағы басқалары) қуаттай отырып, террорлық әрекет жасау жөнінде тікелей айтуды түсінеміз.
Егер террорлық әрекетті жасау туралы ниеттің өзі ғана анықталып, ол пиғылдың қауіптілігі және шынайылығы нақты әрекеттермен қуатталмаса, қылмыстың объективті жағының белгісі ретінде террорлық әрекет жасаумен қорқыту да орын алмайды.
Адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келу не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың орын алу қаупін төндіру терроризмнің міндетті белгісі болып табылады.
Қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қатарына мыналарды жатқызуға болады: тұрғын үйлер; өндірістік немесе басқа ғимараттар мен құрылыстар орналасқан төңіректің үлкен жерлерін су басуы, апат, катастрофа, аймақтың химиялық немесе радиоактивті заттармен ластануы және тағы басқарлары. Терроризм адамдардың қаза болуына, елеулі зиян келуіне немесе қоғамға сондай-ақ басқа зардаптардың орын алуына шынайы сондай-ақ төндіретін жарылыс, өртеу не басқа әрекеттердің жасалу сәтінен бастап аяқталған қылмыс ретінде танылады. Терроризмді аяқталған қылмыс ретінде тану үшін өлімнің не басқа зиянды зардаптардың міндетті түрде орын алуы талап етілмейді. Терроризм қылмысының субъективтік жағы тікелей ниеттің болуымен байланысты, тұлға адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру немесе қоғамға қауіпті басқа зардаптар орын алатындай сондай-ақ қауіп төндіруші жарылыс, өртеу не басқа әрекет жасайтындырын немесе осындай әрекеттермен қорқытатындығын түсініп біледі және сақ сол әрекеттерді жасауды тілейді.
Терроризмнің мақсаты, қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты қорқыту не мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету - оның негізгі белгісі болып табылады. Қоғамның қауіпсіздігі бұзу, сол сияқты халықты қорқыту мақсаттары тұлғаның қоғамды дүрбелең күйге ұшыратуға, қалың көпшілікті өздерінің өмірі, денсаулығы, мүлкінің сақталуы үшін үрейлендіруге ұмтылумен сипатталады. Ал мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсаты айыптының бұл органдарды терроршылар үшін тиімді, бірақ заңсыз әрі тиімсіз әрекеттер жасауга не шешімдер қабылдауға мәжбүр қылатындай ниетінің болуымен байланысты.
Терроризм- қылмысының субъектісі —жасқа толған адам.
Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінде терроризм үшін үш жылдан сегіз жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Терроризмді егер:
адамдар тобының алдын-ала сөз байласуы бойынша;
бірнеше рет;
атыс қаруын қолдана отырып жасалса;
жеті жылдан он екі жылга дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыругажазаланады.
Осы жоғарыда көрсетілген әрекеттер, егер оларды: ұйымдаскан топ жасаса;
Жаппай қырып-жоюға әкеп соғуы ықтимал өзге де әрекеттерді жасауға немесе жасаймын деп қорқытуға ұмтылса;
абайсызда адам өліміне немесе басқа да ауыр зардаптарға әкеп бостандығынан айыруға жазаланады.
Ерекше айта кететін жағдай, егер терроризм актісін дайындауға қатысқан адам, егер ол мемлекеттік органдарды дер кезінде ескертумен немесе басқа жолмен терроризм актісінің жүзеге асырылуын болдырмауға жәрдемдессе және егер ол адамның іс-әрекетінде өзге қылмыс құрамы болмаса, қылмыстық жауаптылықтан босатылады деп Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінде тікелей көрсетілген. Жоғарыда айтылған қылмыстық кодекстің 233-бабының 2-бөліміне талдау жасайтын болсақ онда былай делінген:
адамдар тобының алдын-ала сөз байласуы;
бірнеше рет;
қаруын қолдана отырып жасалған дәл осы әрекеттер.
Егер де терроризмді жасауға осы қылмысты бірлесіп жасау туралы алдын-ала келіскен (жарылыс, өрт не басқа да әрекеттерді немесе осы әрекеттермен қорқытудың жасалу сәтіне дейін) екі не одан да көп тұлғалар қатысса, ол алдында сөз байласу бойынша адамдар тобы арқылы жасалған деп танылады.
Бірнеше рет жасалу, егер тұлға бұрын жасаған қылмысы үшін заңмен белгіленген тәртіп бойынша қылмыстық жауаптылықтан босатылмаған болып не оның бұрын жасаған қылмысы үшін соттылығы жойылмаған немесе онысы алынбаған болса, екі не одан да көп террорлық әрекеттердің жасалуын білдіреді. Оқ-дәрімен ататын қару пайдалану деп оны адамның денсаулығына зиян келтіру үшін іс жүзінде қолдануды айтады. Оқ-дәрімен ататын қарулар қатарына пистолеттер, винтовкалар, автоматтар, пулеметтер және басқалары жатады. Қылмыстық кодекстің 233-бабының 3-бөліміне талдау жасайық. Терроризм егер де оны бір не бірнеше қылмыс жасау үшін алдын-ала сөз байласқан тұлғалардың тұрақты тобы жасаса, ұйымдасқан топ арқылы жасалған деп саналады. Жаппай қырып-жоятын қарулар қатарына жарылыс арқылы не радиоактивті материалдар көмегімен әсер ететін қарулар, өлтіретін химиялық, биологиялық қарулар және атом бомбасының не болашақта жасалып шығарылатын кез-келген басқа қару жатқызылуы тиіс.
Қалың көпшіліктің денсаулығына зиян келтіру, адамдардың жұқпалы аурулармен жаппай ауруы, тағы басқа өзге де ауыр зардаптар болып табылады. Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінің 233-бабының 1-бөліміне қарағанда 3-бөлімінің құрамы материалдық құрам болып табылады, сондықтан қылмыс тек жоғарыда аталған зиянды зардаптар орын алса ғана аяқталған болып табылады. Және де терроризм актісі кезінде адам өлімі немесе өзге де ауыр зардаптарға ұшырау тек абайсызда болуы мүмкін. Ал, егер де өлімге қасақана ұшыраған болса, онда жасалған әрекет қылмыстық кодекстің 96-бабы бойынша қосымша бағалауды талап етеді. Заң терроризм актісін дайындауға қатысқан адамды, егер ол мемлекеттік органдарды дер кезінде ескертумен немесе басқа да жолмен терроризм актісінің жүзеге асырылуын болдырмауға жәрдемдессе және егер ол адамның іс-әрекетінде өзге қылмыс құрамы болмаса қылмыстық жауаптылықтан босатуды қарастырады. Сонымен тұлғаны терроризмге дайындалғаны үшін қылмыстык, жауаптылықтан босату екі түрлі шарттың болуына байланысты:
- мемлекеттік органдарды дер кезінде ескерту нәтижесінде немесе басқа да жолдармен аталған актінің алдын-алу;
- терроризмді дайындаушы тұлғалардың әрекеттерінде қылмыстың басқа құрамының болмауы.
Жоғарыда аталған атыс қару-жарағына байланысты атыс қару-жарағының түсінігі Қазақстан Республикасының 1998 жылгы 30 желтоқсандағы "жекелеген қару түрлерінің айналымына мемлекеттік бақылау жасау туралы" заңында берілген. Сот тәжірибесі қаруларды және оқ дәрілерді сақтауды және оларды қолдану тәртібін реттеуді қамтамасыз етуге бағытталған заңдарды бұзу фактілерінің республиканың бір қатар аумақтарында, әсіресе әскери бөлімдер мен құрамаларда, соғыс техникасы мен қаруларды, арсеналдарды сақтау базаларында едәуір таралып отырғанын көрсетеді. Соттар заттай дәлелдерді тәркілеуге мән бермейді, олардың тағдыры жөніндегі мәселені қараусыз қалдырады немесе қолданып отырған заңға қайшы шешеді. Сот тәжірибесі қаруларды және оқ-дәрілерді сақтауды және оларды қолдану тәртібін реттеуді қамтамасыз етуге бағытталған заңдарды бұзу актілерінің республиканың бір қатар аумақтарында, әсіресе әскери бөлімдер мен құрамаларда, соғыс техникасы мен қаруларды, арсеналдарды сақтау базаларында едәуір таралып отырғанын көрсетеді. Соңғы жылдары осындай қылмыстардың саны ұдайы өсуде. Олар басқа ауыр қылмыстарды жасаумен азаматтардың өмірі мен денсаулығына сондай-ақ төндіру, шабуыл жасап тонау, қорқытып алу және тағы басқалары үнемі байланысты болып отыр.
Атыс қаруын, оқ дәріні, қару-жарақты немесе жарылғыш заттарды ұрлау, оларды заңсыз сатып жүру, ұстау, жасау немесе өткізу, атыс қаруларын ұқыпсыз ұстау туралы істер жөніндегі сот тәжірибесі туралы ҚР-н Жоғарғы Сот плен-н қаулысы. 1995 жылғы 21 шілде №4.
Террористік мақсаттарға қол жеткізу үшін келесідей әдістер қолданылады:
- мемлекеттің стратегиялық және өмірге маңызды объектілерді және коммуникацияларды, халықтың қалыпты өмір сүру жағдайын, мүлкін және басқа да материалдық құндылықтарды жою немесе жою қаупімен қорқыту арқылы;
- мемлекеттік және қоғамдық қызметкерлердің оның мемлекеттік және саяси қызметін тоқтату немесе осындай қызметі үшін кек алу мақсатында оның өміріне қол сұғу арқылы; шет ел мемлекеттерінің өкіліне және халықаралық ұйымдардың қызметкерлеріне шабуыл жасау және халықаралық қорғаныс құқына ие тұлғалардың көлік құралдарына шабуыл жасау арқылы;
- жеке адамдарға қатысты күш қолдану немесе күш қолдану қаупімен қорқыту арқылы; тұлғаларды белгілі бір саяси мақсатты көздеп кепілдікте ұстау арқылы;
- Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінде және терроризмге қарсы күрес жөніндегі халықаралық құқықтық актілерде көзделген іс-әрекеттерді жасау арқылы.
Қазіргі кездегі терроризмнің проблемаларына келетін болсақ ол Чечнядары ұлттық терроризм, бұнда шешен халықтары өздері Ресей Федерациясынан бөлініп жеке мемлекет құруларын көздеп оларға қарсы шықты. Шешен халықтары жоғарыда аталған мақсаттарға қол жеткізу үшін көп жағдайда террорға жүгінеді.
1.2. Терроризмнің түрлері
Терроризмді оның әдістері, мақсаттары және жүзеге асырылу аумағы бойынша түрлерінің бөліп қарауға болады.
В.В.Лунеев 1994 жылгы баяндамасында былай деп көрсеткен: Ол біздің мемлекетте бұрын терроризмнің саяси және идеологиялық формалары болған деді: революциялық және контрреволюциялық (ақтар мен қызылдар) революция және азаматтық соғыс кезіндегі терроризм; Сталиндік саяси және кейінгі репрессиялар кезіндегі терроризм;
. Совет үкіметінің өмір сүруі кезіндегі мемлекеттік халықтар арасындағы терроризм.
Сталиндік терроризмге келетін болсақ, ол яғни халықтың барлығын репрессия арқылы қорқып өзіне бағындыруын айтуға болады. Ол халыққа қорқыныш сезімін тудыру арқылы оларды өзіне бағындырды. Бұның жағымды жақтары да болды, яғни бұл Совет үкіметі фашистік Германиямен соғысқанда жеңіске жетуіне бірден-бір септігін тигізді.
Қазіргі кезде В.В.Лунеевтің айтуы бойынша терроститік қызметтің келесідей формалары бар:
- мемлекеттік және қоғамдық қызметкерлерді немесе билік өкілдерін өлтіру арқылы жүзеге асырылатын, сондай-ақ жарылыс, өрт қою және өзге де адамдардың өлімге әкеп соғатын әрекеттер арқылы елеулі зиян келтіру аркылы мемлекеттің билік органдарын үрейлендіру арқылы жүзеге асырылатын саяси сипаттағы терроризм; ұйымдасқан қылмыстық бірлестіктердің мемлекетке не оның өкілдеріне қылмыстық істерді тергеуіне кедергі жасау үшін қатаң қылмыстық саясат жүргізуге кедергі жасау үшін жүргізілетін, сондай-ақ судьялардың жеңіл жаза тағайындау үшін куә, жәбірленушілерді қорқыту арқылы жүзеге асырылатын қылмыстық терроризм; сепаратистік күштердің ұлттық терроризмі; әуе терроризмі, яғни самолетті басып алу арқылы өздерінің саяси немесе басқа да мақсаттарын орындату үшін жүзеге асырылатын терроризм;
- халықаралық терроризм, ол яғни халықаралық қарама-қайшылық немесе соғыс өрттің тұтандыру үшін шетел мемлекеттерінің өкілдерін өлтіру арқылы жүзеге асырылады.
Терроризмнің көптеген түрлері бар, олардың мақсаттарына байланысты мынадай түрлері бар:
1. саяси терроризм;
2. мемлекеттік терроризм;
3. діни терроризм;
4. ұлттық терроризм;
5. әскери терроризм;
. криминалдық терроризм және тағы да басқа түрлері болуы мүмкін.
Саяси терроризм бұл билік үшін күреспен байланысты терроризмнің бір түрі. Бұл террористердің саяси қарсыластары мен оларды қолдаушыларды қорқытуға бағытталады. Бұндай терроризм кезінде өздеріне қарсы жақтардың саяси қызметкерлерін өлтіріп және де басқа қызметкерлерге қорқыныш сезімін тудырады. Бұл жерде саяси қызметкерді оның қызметіне байланысты емес, жай өлтіру бұл қылмыс терроризм ретінде емес, қылмыстық кодекстің 96-бабы бойынша сараланады. Ал егер саяси қызметкерді оның қызметін тоқтату үшін немесе оның саяси қызметі үшін кек алу мақсатында өлтірсе бұл қылмыс терроризм болып табылады. Жалпы айтқанда терроризмді саралағанда егер террорлық акт кезінде адам өлімі болған болса онда ол қосымша қылмыстық кодекстің 96-бабы бойынша сараланады.
Саяси терроризм ол мемлекеттегі қалыптасқан саясатты, белгілі-бір жағдайларды бұзуға, нашарлатуға немесе өзгертуге бағытталған терроризм, және бұл мақсаттарына қол жеткізу үшін террористер саяси қызметкерлерді өлтіру арқылы халыққа қорқыныш сезімін тудыруды көздейді және саяси қызметкерлерді оның саяси қызметі үшін өлтіреді. Терроризм саяси сипатта болу үшін ол тікелей мемлекеттегі саясатты нашарлатуға, әлсіретуге және бұзуға бағытталуы керек және террорлық актіні жасаушы адамдар халыққа, саяси қызметкерлерге қорқыныш сезімін тудырады.
Мемлекеттік терроризмге - бүгінгі күнде кейбір мемлекеттер дүние жүзінде террорлық ұйым ретінде саналатын топтарға өзінің мемлекеттік саясаты ретінде көмек көрсететін және өз елінде қарсыластарын террор арқылы қорқытып бағындыратын мемлекеттер жатады. Жалпы айтқанда - мемлекеттік терроризм ол мемлекеттік саясатпен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
I –ТАРАУ. ТЕРРОРИЗМ: ОНЫҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
1.1. Терроризм ұғымының пайда болуы, терроризм түсінігі мен
мақсаты және жауаптылық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
.2. Терроризмнің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
II –ТАРАУ: ТЕРОРИЗМНІҢ НАҚТЫ ТҮРЛЕРІНІҢ СИПАТТАМАСЫ
2.1. Халықаралық терроризм түсінігі, мақсаты және қоғамға қауіптілігі ... ...31
.2. Қазақстан Республикасы Президентінің өміріне қастандық
жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
III –ТАРАУ. ТЕРОРИЗММЕН КҮРЕС
3.1. Терроризмге қарсы күрес жүргізу және террорға қарсы күрес
жүргізудегі ТМД мемлекеттерінің ынтымақтастығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
.2. Терроризм және экстремизмнің алдын-алу және тыю ... ... ... ... ... ... ..42
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .49
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы және зертеу тақырыбының өзектілігі. Терроризм қазір ұлттық шектен шығып халықаралық сипат алуда, терроризм әртүрлі мемлекеттер, топтар арасындағы келіспеушілікті шешу үшін қорқыту және қырып-жоюдың құралына айналып отыр.
Терроризмнің тәрбиеленушісі ретінде кез-келген адам болуы мүмкін, тіпті өкілетті бай адамдармен қатар жәй және ешбір қатысты жоқ кедей адамдар да болуы мүмкін.
Осы қылмыс кең масштабты және аса қауіпті қылмыс болғанымен терроризм ғылымда жетік зерттелмеген болып табылады.
Терроризмге байланысты қылмыстық заңда қысқаша түсініктер, жекелеген баптар бар, сондай-ақ терроризм туралы қылмыстық және криминалистикалық зерттеулерде жекелеген бөлімдер, терроризмнің тарихы туралы біраз оқулықтар да жеткілікті, бірақ та әлі күнге дейін терроризм жөнінде үлкен ғылыми зерттеулер, монографиялар жоқтың қасы.
Дүние жүзіндегі ғалымдардың арасында да терроризмнің түсінігі жөнінде келіспеушіліктер көп. Әрбір мемлекет терроризмге өз қылмыстық заңы бойынша түсінік береді, бірақ барлық мемлекеттер мойындаған терроризм жөнінде біртұтас түсінік жоқ. Бұл жағдай әрине терроризммен күрес жүргізгенде өте үлкен қиындық келтіреді.
Терроризмнің себептерін анықтау үшін оны жан-жақты, яғни тарихи, мәдени, психологиялық және саяси аспектілері бойынша талқылап зерттеу керек.
Терроризм қазіргі кездегі ең қауіпті қылмыс болып табылады және де кең қанат бара жатыр.
Терроризм ұлттық шектен шығып халықаралық сипат алуда, ал халықаралық терроризмнің алдын-алу өте қиын болып табылады. Себебі террористер қылмысты жасауға дайындық әрекеттерін бір мемлекеттің аумағында жүзеге асырып, оны іске асыруды басқа бір мемлекеттің аумағында жүзеге асыруы мүмкін. Бұндай қылмыстың алдын-алу үшін басқа да мемлекеттердің органдарымен ынтымақтастықты нығайтып, күшейту керек. Терроризм ол бүкіл дүниежүзіне төніп тұрған қауіп, сондықтан да ол қай мемлекеттің аумағында жасалмасын онымен күрес жүргізгенде барлық мемлекеттердің құқық қорғау органдары бірігіп іс қимыл жасау керек.
Негізінен алғанда терроризм актісі әр-түрлі сипата болуы мүмкін бірақ терроризм актілерін біріктіретін екі түрлі элемент бар.
Біріншіден: терроризм - ол мемлекеттік өкімет билігін күйретуге бағытталган.
Екіншіден: терроризмді жүзеге асыру арқылы яғни террористер-дің үйымдасқан қатыгездік әрекеттері арқылы тұрғындарра үрей, қорқыныш, қоррансыздық сезімін тудыру болып табылады.
Терроризм актісі жасалғанда көптеген адамдар қаза болады. Менің ойымша терроризм актілерінің алдын-алу шараларын күшейту керек. Бұл әрекет арқылы терроризм қауіпін азайтуга болады.
Бізге терроризмнің ең қауіпты түрі - діни терроризм қауіпы төніп түр. Себебі, біздің мемлекетімізде дінге шек қойылмаран, яғни кез-келген адам өзі қай дінге сенгісі келсе соған сенуге ңүқылы. Қазіргі уақытта көптеген секталар жұмыс істеуде. Олардың нанымдары бойынша тек солардың гана діндеріне сену керек.
Бұлардың ойынша, олардың сенген діндеріне сенбеген адамдар, дінге сенбейтін күнахарлар болады, сондықтан олар адамдарды өз дініне сендіру үшін терроризмге жүгінуі мүмкін. Мысалы: басқа діни мекемелерге жарылыс қою, өрт қою және тағы да басқа әрекеттер жасайды, тіпті діни фанаттар өздерін өлімге қиюы мүмкін.
Осы жоғарыда аталған діни терроризм қаупін төмендету үшін орта білім беретін мекемелерде дұрыс дінді уағыздайтын кітаптарды оқыту керек, себебі дінді дүрыс білмейтін балалар діни секталарға қосылып кетуі мүмкін. Сондай-ақ құқық қорғау органдарында осы діни секталардың және діни мекемелердің қызметін тексеру үшін іс-шараларды күшейту керек.
Қазақстан Республикасының оңтүстік аймақтарынан терроризм және экстремизм қауіпі төніп түр. Бұл жерде экстремизм дегеніміз билікті күштен басып ұстап тұруға, сонымен қатар мемлекеттің конституциялық құрылысын күшпен өзгертуге барабар қоғамдық қауіпсіздікке күшпен озбырлық жасауға бағытталған, сондай-ақ жоғарыда көрсетілген мақсаттарда заңсыз қарулы жасақтарды ұйымдастыру немесе оларға қатысу болып табылады.
Осындай бізге төніп тұрған қауіпті тию үшін ұлттық қауіпсіздік комитетінің шекара күштерін нығайту керек деп санаймын. Мен бұл жерде "Ауганстанды" басшылыққа талып отырмын.
Терроризмді қауіпті қылмыс деу себебім ол бүкіл адамзатқа қауіпті құбылыс, терроризм салдарынан адамдар қаза болып, материалдық құндылықтар қалпына келтірілмейтіндей етіп бүзылады және т.б.
Осы жоғарыда айтылғандарға сәйкес мысал ретінде АҚШ-ты айтсақ болады. Онда 2001 жылы Дүниежүзілік сауда орталығына самолетпен соғылғанда террорист өзімен бірге көптеген жәй адамдарды өлімге қиды.
Терроризммен күрестің қиындыгына келетін болсақ, ол терроризм жөнінде жалпы бірдей түсінік жоқ, яғни әрбір мемлекет өз қылмыстық заңы бойынша саралайды.
Менің ойымша терроризм жөнінде барлык, мемлекеттерге ортақ бір түсінік орнату керек және терроризм бүкіл адамдарды елеңдететін қауіпті қылмыс болғандықтан, ол жөнінде терең ғылыми зерттеулер жүргізу керек. Себебі дүние жүзінің ғалымдарының еш қайсысы терроризм жөнінде ірі монографиялар жазбаған.
Қазіргі кезде терроризмді жүзеге асырушылар әртүрлі қаруларды қолданатын болып кетті. Олар мысалы ядролық, жаппай қырып жоятын қаруларды қолдануы мүмкін, сол себептен әрбір мемлекет өзінің осындай қарулары сақталатын объектілерді қатаң бақылауға алу керек.
Терроризм ол қылмыстың заңда көрсетілген басқа да қылмыстармен тығыз байланысты. Мысалы, самолетті айдап кету, адамдарды кепілге алу, қаруды заңсыз сату, есірткі бизнесімен және тағы да басқаларымен байланысты.
Терроризм - үшін жаза тағайындағанда сот бұл әрекеттердің жиынтығын терроризм деп бағаламайды. Ол осы жоғарыда аталған қылмыстар орын алса, осы қылмыстардың жиынтыгы бойынша тағайындайды.
Мысалы адам өлсе онда 96-баппен 233-баптың жиынтыгы бойынша сараланады.
Осы аталғандардың барлығы жұмыстың өзектілігін айқындайды.
Зертеудің объектісі мен пәні –Терроризм қылмыстары саласында туындайтын қоғамдық қатынстар, осы қылмыстардың қылмыстық құрамын ашуда туындайтын қоғамдық қатынастар және осы қылмыстылықпен күресу, осы қылмыстарды жасыру үшін жауаптылық жаза оларды жетілдірудегі құқық органдарының қызметі болып табылады.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Тақырыпты зерттеу барысында алдына төмендегідей міндеттер қойылды:
- тақырыпты мүмкіндігінше нақты ашып көрсету;
- зерттеуші-ғалымдардың көзқарастарын дұрыс, толық жеткізу;
- нақты тұжырымдар мен қорытындылыр шығару.
Зерттеу жұмысында мынадай негізгі мақсаттар көзделеді:
- осы санаттағы қылмыстардың жасалу себептерін анықтау;
- осы қылмыстармен қылмыстық-құқықтық күрес шараларын ұсыну.
Зерттеудің әдістемелік негіздері. Зерттеудің әдістемелік негізін философияда, әлеуметтануда, әлеуметтік психологияда, құқық тарихы және теориясында, қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу, қылмыстық атқарушылық, азаматтық құқық салаларында, криминологияда қалыптасқан ғылыми ұстанымдар мен таным категориялары кұрады.
1-ТАРАУ. ТЕРРОРИЗМ: ОНЫҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
1.1 Терроризм ұғымының пайда болуы және терроризмнің түсінігі мен мақсаттары
Әртүрлі мемлекеттердің террорлогтары ондаған жылдар бойы терроризмнің және террористік қызметтің түп негізін ашып көрсететін түсінігін беруге тырысып жүр.
Осы проблеманың спецификасы әртүрлі болып табылады және көптеген аспектілерден тұрады. Қазіргі кезде терроризмнің жалпы бірдей анықтамасы жоқ. Американың қоғам танушысы Д.Лонгтің еңбегінде былай деп көрсетілген: "Терроризм үлкен қоғамдық проблема болғанымен, терроризмнің түсінігі жөнінде келіспеушіліктер өте көп. Дүние жүзінде ғалымдардың ешқайсысы терроризмнің түсінігі жөнінде оның түп мағынасын ашып көрсететін анықтамасын әлі берген жоқ". Террор - ол латын тілінен аударғанда terror-қорқыныш деген сөзді білдіреді. Осыған сәйкес біздің тілімізде "терроризм", "террористік акт" және ақыргы кезде пайда болған "халықаралық терроризм" және "халықаралық сипаттағы террористік акт" - деген сөздер туындаған. В.И.Дальдің айтуы бойынша терроримзнің мақсаты ретінде күш қолдану, өлтіру арқылы қорқыту деп түсінік береді.
Қысқа саяси түсіндірме сөздігінде террор - қорқыту, күш қолдану саясаты ретінде түсіндіріледі. Террористік акт дегеніміз - ол белгілі бір тұлғаны, оның саяси қызметіне байланысты өлтіру немесе ауыр дене жарақатын келтіру болып табылады.
Заң ғылымында "террор" термині —қорқыныш жағдайы деп түсіндіріледі және де терроризм дегеніміз ол осы мақсатқа, жағдайға жету үшін қолданылатын техникалық әдістер деп түсіндіріледі. Көптеген авторлар терроризмге былай деп анықтама береді "белгілі бір топтардың немесе түлғалардың көпшілік алдына қорқыныш сезімін тудыру арқылы билік органдарын өздерінің саяси талаптарын орындату үшін қолдану немесе күш қолдану қорқыту" - деп түсіндіріледі.
Профессор И.И.Карпец былай деп түсінік береді: терроризм бұл халықаралық немесе мемлекет ішіндегі, бірақ халықаралық сипаттағы үйымдасқан және өзге де қызмет түрі, яғни өлтіру, дене жарақатын келтіру, күш қолдану және адамдарды күштеп кепілдікке алу және тағы басқаларды жүзеге асыруға барытталған арнайы органдар мен топтарды құру-дейді
'КарпецИ.И. стр.64-98..
Мемлекеттік және саяси тұғаларға шабуыл жасағанда, құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне және жәй азаматтарға шабуыл жасағанда, завод, фабрикаларға және транспорт құралдарын жою немесе бұлдірген жағдайда әртүрлі мақсаттар болуы мүмкін. Егер осы жоғарыда аталған әрекеттер үрейлендіру азаматтарға қорқыныш сезімін тудыру мақсатында жасалса ғана терроризм жөнінде айтуға болады.
Қорқыныш сезімін тудыру бұл терроризмді басқа өзіне ұқсас қылмыстардан ажыратуға мүмкіндік беретін айрықша белгісі болып табылады.
Терроризмнің мақсаты-демократиялық және прогрессивтік әлеуметтік құрылымдарға, белгілі - бір ұйымдардың меншігіне, азаматтардың меншігіне зиян шығын келтіру, азаматтарды қорқыту, сондай-ақ қылмыстык, әрекеттер арқылы материалдық, не болмаса басқа да пайда көру.
Терроризм белгілі бір объектіні (объектілерді) қирату арқылы және қарама-қарсы жақтарга психикалық әсер ету арқылы оны әлсіретудің өзіндік бір әдісі болып табылады. Мысалы: ешкімге зиян келтірмеген немесе минималды шырындарра әкеп соққан кішкентай жарылыс. Бұл азаматтарга қорқыныш қоргансыздық сезімін тудырады, оларды үрейлендіреді. Бұл жерде тек гана психикалык, агрессия болып түр және ол демонстративті сипатта болып түр. Бұл жерде демонстрация дегеніміз ол террорист ешқандай материалдық қүндылықты көздемей тек гана өзінің күшін көрсеткісі келген жагдайда және өз алдында өзінің күшін көргісі келген жагдайды айтамыз, яғни осы жардайда демонстрация орын алады.
Терроризмді ешқашан да мемлекеттік қызметте басқару функциясын атқарып отырган адамдарды өлтірумен және де материалдьщ қүндылықтарды иелену мақсатында жасалган қарақшылық шабуылмен шатастыруға болмайды. Терроризмнің мақсатын міндетті түрде анықтап алу керек, терроризмнің мақсатының міндетті белгісі ол белгілі бір мақсатқа жету үшін қорқыныш сезімін тудыру, қорқыту үрейлендіру болып табылады.
Терроризм туралы ғылымда әртүрлі анықтама беріледі.
В.В.Витюктіңайтуыбойыншатерроризмбұ л:
. Жүйелі түрде күштеу әрекеттерін жүзеге асырумен байланысты саяси күрестің тактикасы - дейді.
. Ол —тек ғана ықпалды тұлғаларға физикалық қорқыту емес, ол сонымен қатар үкіметті және әлеуметтік топтарды үрейлендіру болып табылады.
. Саяси мақсатты көздейтін жүйелі түрдегі арнайы ұйымдастырылған қаза келтіру-дейді.
Тағы да айта кететін жағдай, күштеу актісі, егер де ол біреуді үрейлендіру, қорқыныш сезімін тудыру мақсатында жасалса ғана оны терроризм деп айтуға болады.
Терроризм - бұл біреуді қорқыту арқылы паника тудыру, мемлекеттік және қоғамдық тәртіпті бұзу тіпті жойып жіберу, қорқыныш сезімін тудыру арқылы қарсыластарын өздеріне лайық шешім қабылдауға мәжбүрлеу, саяси және өзге де өзгерістер тудыру болып табылатын күштеу әрекеті.
Көптеген халықаралық құжаттарда терроризм әртүрлі мемлекеттер арасындағы көптен бері қалыптасқан саяси байланыстар жүйесін бұзатын, үзетін және барлық азаматтардың санасына нұқсан келтіреді деп көрсетілген. Терроризм актісі кезінде көп жағдайларда дүние жүзілік құқықтық тәртіпке және оның субъектілеріне еш қатысы жоқ қатардағы жәй азаматтар зардап шегеді.
Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінің 233-бабында былай делінген: Терроризм - бұл яғни адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру, не қорамға қауіпті басқа да зардаптардың болу сондай-ақ төндіретін жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс әрекеттер жасау, егер осы әрекеттер қоғамдық қауіпсіздік бұзу, халықты қорқыту не мемлекеттік органдардың шешім қабылдануына ықпал ету мақсатында жасалса, сондай-ақ аталған іс-әрекеттерді дәл сол мақсатта жасаймын деп қорқыту.
Терроризмге қарсы күрес туралы заңда былай деп көрсетілген: Терроризм қоғамдық сондай-ақ сіздікті бұзу, халықты үрейлендіру, Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттердің және халықаралық ұйымдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында мемлекет не қоғам қайраткерінің қызметін тоқтату немесе осындай қызметі үшін кек алу мақсатында жеке тұлғаларға немесе ұйымдарға қатысты құқыққа қарсы қылмыстық жазаға тартылатын әрекет немесе оны жасаймын деп қорқыту.
Террористік акт дегеніміз - ол мемлекеттік немесе қоғам қайраткеріне оның мемлекеттік немесе басқа да саяси қызметін тоқтату үшін немесе осындай қызмет атқарып жүргені үшін тек алу мақсатында оның өміріне қол сұғу, нұқсан келтіру болып табылады. "Қазақстан Республикасының терроризмге қарсы күрес туралы" заңында террористік акт туралы былай делінген:
Терроризм актісі дегеніміз - жарылыс жасау, өрт қою немесе адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға сондай-ақ зардаптар туындау қауіпін төндіретін өзге де іс әрекеттер жасау немесе жасаймын деп қорқыту, егер осындай іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу халықты үрейлендіру не Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарыны, шет мемлекеттердің немесе халықаралық ұйымдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасалса, сондай-ақ адам өміріне дәл сол мақсаттарда қастандық жасау, сол сияқты мемлекет немесе қоғам қайраткерінің өміріне оның мемлекеттік немесе өзге де саяси қызметін тоқтату не осындай қызметі үшін кек алу мақсатында қастандық жасау
' Терроризмге қарсы күрес туралы. ҚР заңы 1999.07.13. 1-баптың 5-тармағы.
Терроризм - қазіргі дәуірдегі ең қауіпті қылмыс түрі болып табылады. Мұндай қылмыстар көп жардайда ұлттық шектен шығып халықаралық сипат алуда.
Террорлық әрекеттер әртүрлі болуы мүмкін, бірақ оның бәрін біріктіретін екі түрлі элемент бар. Оның біріншісі - терроризм мемлекеттік өкімет билігін күйретуге барытталған;
екіншісі - терроризмді жүзеге асыру арқылы яғни террористердің ұйымдасқан, қатыгездік әрекеттері арқылы түрғындарға үрей, қорқыныш, қорғансыздық сезімін тудыру болып табылады.
Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінің 233-бабы бойынша: "Терроризм, яғни адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға сондай-ақ басқа да зардаптардың болу қауіпін тудыратын жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты қорқыту не мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасалса, сондай-ақ аталған іс-әрекеттерді дәл сол мақсатта жасаймын деп қорқыту" —болып табылады.
Бұл жерде қылмыстың тікелей объектісі - қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін, реттейтін қоғамдық қатынастар болып табылады. Терроризм қылмысты объективтік жағынан: адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптарын болу қаупінің төндіретін жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттер жасау; аталған іс-әрекеттерді жасаймын деп қорқыту арқылы сипатталады. Жарылыс жасау, өрт қоюдан басқа да іс-әрекеттерге көліктердің апатқа ұшырауын, күйреуін, гимараттардың, мәдени және діни құрылыстардың қиратылуын, сондай-ақ радиоактивті, химиялық, бактериологиялық немесе басқадай жолмен уландыруды тарату, қоймаларға, тұрғын-жайларға, құрылыстарға, алаңдарға су жіберіп, толтыру сияқтылар жатады.
Терроризмнің объективтік жағынан ерекшелік белгісі -Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінің 233-бабының.
Диспозициясында көрсетілген (қылмыс зардаптарының нақты орын алуы емес) зардаптардың болу қаупінің тудырылуы жеткілікті болып табылады. Яғни өрт қою, жарылыс жасау немесе өзгеде әрекеттерді жүзеге асыру арқылы іс-әрекет істелгенімен, заңда көрсетілген зардап орын алмаса да, қылмыс аяқталған деп танылады, өйткені мұндай әрекет адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғам үшін сондай-ақ басқа зардаптардың болу қауіпін тікелей төндіріп тұр. Осыған байланысты қылмыс құрамы формальдық болып табылады. Субъективтік жағынан терроризм тікелей қасақаналықпен жасалады. Кінәлі адам заңда көрсетілген әрекеттерді істеу арқылы зардаптардың болу қауіпін туғызғанын немесе соны жасаймын деп қорқытудың қоғамға қауіптілігін сезеді және сонны жүзеге асыруды тілейді.
Қылмыстың субъективтік жағынан қажетті белгісіне заң-қоғамдық бұзу, халықты қорқыту не мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету арнаулы мақсатын қосып көрсеткен.
Қылмыстың субъектісі - 14-ке толған, есі дұрыс кез келген адам.
Терроризмді зерттеумен айналысатын Б.Дженкинстің айтуы бойынша "күш қолдану арқылы қорқыту - ол күштеу әрекетінің жекелеген актілері немесе күштеудің тобы, дейді және осы арқылы қорқыныш сезімнің тудыратын күштеу терроризм ретінде танылады.
Б.Дженкинс - "терроризм бұл соғыстың бір түрі" – дейді”. Бірақ терроризм мен соғысты шатастыруға болмайды, олар бір-бірімен тығыз байланысты және кейде олар кейде бірінен біріне өтіп кетеді. Мысалы: соғыстан терроризмге немесе терроризмнен соғысқа айналу. Терроризм дүние жүзінің өзекті проблемасы болғандықтан, Америка Құрама Штаттарының органдарының терроризм жөнінде түсініктерін айта кеткен жөн деп санаймын ЦРУ - былай дейді - "халықаралық терроризм бұл шет ел мемлекеттерінің, ұйымдарының және үкіметінің қолдауы арқылы жүзеге асырылатын терроризм" - дейді.
ФБР-былай дейді "терроризм бұл саяси және әлеуметтік мақсаттарға жету үшін үкіметке, жәй азаматтарға немесе оның кезкелген бөлігіне ықпал ету мақсатында жеке адамдарға немесе меншікке қарсы күш көрсету немесе күш қолдану.
Мемлекеттік департаменттің көз қарасы бойынша тероризм бұл мемлекет ішіндегі топтар мен немесе мемлекеттің жасырын (тайный) агенттері арқылы жүзеге асырылатын ұйымдастырылған саяси сипаттары күштеу.
-жылғы Халықаралық құқық сөздігіне былай делінген:
"Халықаралық терроризм бұл мемлекеттердің және олардың өкілдерінің арасындағы қалыпты дипломатиялық қызметті бұзатын, халықаралық кездесулердің және халықаралық шарттарды жүзеге асырылуын қиындататын, сондай-ақ мемлекеттердің арасындағы транспорт байланыстарын нашарлататын, адамдардың негізсіз өліміне әкеп соғатын қоғамға қауіпті халықаралық масштабтағы іс-әрекеттердің жиынтығы.
Е.Г.Ляхов келесідей қорытындыға келеді: "Халықаралық терроризм актісі әрбір мемлекеттердің қылмыстық құқығымен бағаланатын, халықаралық қылмыс ретінде ғана емес, сондай-ақ халықаралық құқық пен халықаралық қатынастарға қол сұғатын іс-әрекет ретінде бағаланды. Халықаралық құқық пен қаралатын бір немесе бірнеше құндылықтар жүйесіне қарсы тұлғаны террористік актісі халықаралық қатынастарға бағытталған болып табылады .
Террористік қол сұғушылықтың объектісі ретінде бір жағынан адамдар болып табылады, яғни қол сұғушылықтан зардап шеккен адамдар, ал екінші жағынан мемлекеттегі құқықтың тәртіп сонымен қатар басқару тәртібі, аумақтық тұтастық, саяси құрылымы және тағы сол сияқтылар болып табылады.
Қазіргі кезде глобальді терроризмнің қаупі өте жоғары, себебі террористер қазіргі кездегі жаңа әр түрлі қаруды иеленген, өздерінің байланыс құралдары бар, қазіргі кездің жаңа компьютерлері және техникасы бар, олар өз кітаптарын газет журналдарын шығарады, олардың жоғарғы билік органдарында сыбайластары бар болғандықтан ғана глобальді терроризмнің идеологиясының кең қанат жаюы болып табылады.
Терроризм бір жерді жаулап алганнан кейін ол міндетті түрде басқа жерлерді жаулап алуға тырысады.
Қазіргі кезде терроризм актісінде қару ретінде жаппай қырып-жоятын қарулар қолданылуы да мүмкін. Мамандардың айтуы бойынша бұндай қару діни фанаттармен қолданылу қаупі жоғары дейді. Террористермен жаппай-қырып жоятын қаруды қолдану қаупі өте жоғары, себебі: біріншіден: бұндай қаруды дайындап шығару қазіргі заманда көп қиындықтарды туғызбайды.
Екіншіден: бұндай қарумен террористерді Солтүстік Корея, Ирак, Ливия мемлекеттері қамтамасыз етуі мүмкін.
Террористердің көп жағдайда жарылыс қоюы, себебі жарылыс көптеген адамдарға қорқыныш сезімін тудырады, үрейлендіреді, қорғансыздық сезімін тудырады.
Ю.М.Антоньянның айтуы бойынша террористік акт адамдарды кепілдікке ұстап алу арқылы да жүзеге асырылуы мүмкін. Бұндай жағдайда террористер адамдарды бірінен кейін бірін өлтіріп, өздерінің мақсаттарына жетуді ойластырады. Бірақ бұл айтылған тұжырым қылмыстық заңға сәйкес келмейді. Себебі заңда кепілдікте ұстауға байланысты өз алдына жеке бап бар. Бірақ бұл жерде адамдарды өлтіру арқылы басқа адамдарға қорқыныш, қорғансыздық сезімін тудырып тұр, демек бұл терроризм ба деген сұрақ туындайды.
Терроризмнің қауіптілігі өте жоғары болып табылады, себебі көп жағдайларда көптеген адамдардың өліміне әкеп соғады, көптеген адамдарға ауыр дене жарақатын келтіреді, адамдардың психикасына жағымсыз әсер етеді, көптеген материалдық құндылықтарды және діни құндылықтарды қалпына келітірлмейтіндей етіп қиратады.
Терроризмнің қауіптілігі одан зардап шегушілердің санына байланысты емес. Терроризмді радиациялық қауіптілік пен экономикалық кризиспен тепе-тең қоюға болады.
Біріншіден: террористер ядролық және басқа да жаппай қырып жоятын қаруларды қолдануы мүмкін.
Екіншіден: террористер көптеген адамдарға қорқыныш сезімін тудырумен қатар көптеген адамдарды өздеріне біріктіріп алуы мүмкін.
Үшіншіден: кейбір елдерде терроризмнің масштабы ұлттық шектен шығуда.
Төртіншіден: терроризмнің аса қауіпті ерекшелігі, ол бүкіл әлемде немесе мемлекетте қоғамдык, саяси және экономикалық жағдайды жақсартуға емес керісінше нашарлатуға бағытталған.
Террористік актілер көбінесе алдынала дайындалып жоспарланады, терроризмнің алдыналу шараларын қолдануға барлық мүмкіндіктер бар сияқты болады, бірақ олардың осы террористік актіге дайындалуы салдарынан өте қиын болады.
Терроризмнің субъектісі ретінде мемлекет, оның жоғарғы және жергілікті органдары оның әскери бөліктері, жазалау мекемелері Партиялар, партизандық құрылымдар, жекелеген топтар, және ең соңғысы жекелеген түлғалар болуы мүмкін.
Терроризм бұл негізінен көп объектілі қылмыс болып табылады, себебі ол адамдардың өмірі мен денсаулығына зиян, нұқсан келтіреді, мүлікке, қоғамдық сондай-ақ және мемлекеттік билік органдарының дұрыс жұмыс істеуіне кедергі келтіреді. Терроризм үшін Ресей Федерациясында қылмыстық жауаптылық 1994 жылы 1 шілдеде енгізілді.
Террористердің қорқыныш сезімін тудыру әрекеттері бір ғана адамға емес, ол бірнеше адамдар тобына бағытталады, тіпті бір қаланың немесе ауданның тұрғындарына бағытталуы мүмкін.
Сонымен қатар ол нақты бір лауазымды тұлғаларға және билік органдарына бағытталуы мүмкін. Терроризмнің ұйымдасқан қылмыс пен байланысын зерттеген В.С.Овчинский былай дейді: Қылмыстық ұйымдар террорға жүгініп өздеріне қолайлы террористермен бірге бір одаққа біріккен жағдайларда террористер мен жоғарыда айтылған қылмыстық топтардың мақсаттары бір-біріне сәйкес келмейді. Осы қылмыстық топтар террорра жүгінунің себебі олар террористік акт жасау арқылы өздерінің қылмыстық іс-әрекеттерін жүзеге асыру үшін қолайлы жағдай жасау үшін жасайды. Ал террористердің мақсаты, олар саяси мақсатты көздейді, яғни мемлекеттегі саясатты өзгертуге бағытталган.
"Террористік қызмет деген термин - ол дегеніміз терроризм актісі жүзеге асырылатын жердің заңына сәйкес кез-келген қызметті білдіреді, егер осы қызмет Қазақстан Республикасында жүзеге асырылса, Қазақстан Республикасының заңына сәйкес заңсыз болып табылатын және келесі әрекеттерден тұрады:
Өлтіру. Биологиялық, химиялық, ядролық қаруларды немесе құрылғы-ларды немесе жарылғыш заттарды немесе атыс қаруын қолдану арқылы тікелей немесе жанама қорқыту ниетімен бір немесе бірнеше тұлғаларға қауіп төндіру немесе елеулі мүліктік зиян келтіру. Халықаралық деңгейде қорғалатын тұлғаларға шабуыл жасау немесе оның бостандығына қауіп төндіру.
Кез-келген транспорт құралдарын басып алу (әуе, су транспорты және машина).
Осы жоғарыда көрсетілгендерден басқа да жағдайлар болуы мүмкін. Терроризм бұл қысқаша айтқанда мемлекет және қоғам қауіпсіздігін нашарлатуға және бұзуға бағытталған қызмет.
Терроризмнің айрықша белгісі ретінде үлкен қоғамдық қауіптілік қоғамдары құрылысқа елеулі зиян келтіру, сонымен қатар осындай іс-әрекеттер адам өліміне әкеп соғуы мүмкін. Тағы бір маңызды жағдай террористер әдетте адамдарға қорқыныш сезімін тудыру және мемлекеттік билік құрылымдарына әсер ету мақсатын көздейді. Халықаралық терроризмді жүзеге асыратын террористер өз алдарына мынандай бағыттарды қояды:
- белгілі бір мемлекеттер арасындағы достастық қатынастарын бұзуға бағытталады;
- мемлекетаралық, халықаралық қызметті жүзеге асыратын тұлғалардың денсаулығы мен өміріне қол сұғу;
- адамдарды қорқыту, билік және басқару органдарын қорқыту мақсатын көздейтін әртүрлі террористік ұйымдардың достастығы.
Осы жоғарыда айтылғандарға сәйкес қазіргі кездегі терроризм бүкіл әлемді қорқыту және бүкіл әлемнің қауіпсіздігіне қол сұғуға жағдай жасайтын ерекше белгілерді иеленеді.
Терроризм қылмысының объектісі - қоғамдық қауіпсіздік.
Қылмыстың объективтік жағы - төмендегідей әрекеттердің болуымен сипатталады:
- адамдардың қаза болуы елеулі мүліктік зиян келтіру немесе қоғамға қауіпті басқа да зардаптардың болу қаупін төндіретін жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттер жасау;
- осы жоғарыда аталған әрекеттерді жасау қаупімен қорқыту.
Заң тұрғысынан алғандағы мағынасына сәйкес терроризмді адамдар көбірек шоғырланған құнды мүліктер сақталатын жерлерде жүзеге асырылатын немесе ең бастапқыда( белгілі-бір маңыздылығы бар ғимаратты не құрылысты жоюға барытталған жарылыс жасау, өрт жіберу немесе басқа да әрекеттер құрайды.
Жарылыс жасау не өртеуден басқа, адамдардың қаза болуы не елеулі мүліктік зиян келтіру қаупін де өзге де қоғамдық қауіптілік салдардың орын алуын тудыратын басқа да әрекеттер терроризмді жасау тәсілі болып табылады. Осы жоғарыда көрсетілген әрекеттерді жасау қаупімен қорқыту деп аталған пиғылдың шын екендігін оны дәлелдейтін әрекеттер жасау арқылы (жарылғыш заттар алу, жарылғыш қондырғыларды орнату және тағы басқалары) қуаттай отырып, террорлық әрекет жасау жөнінде тікелей айтуды түсінеміз.
Егер террорлық әрекетті жасау туралы ниеттің өзі ғана анықталып, ол пиғылдың қауіптілігі және шынайылығы нақты әрекеттермен қуатталмаса, қылмыстың объективті жағының белгісі ретінде террорлық әрекет жасаумен қорқыту да орын алмайды.
Адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келу не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың орын алу қаупін төндіру терроризмнің міндетті белгісі болып табылады.
Қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қатарына мыналарды жатқызуға болады: тұрғын үйлер; өндірістік немесе басқа ғимараттар мен құрылыстар орналасқан төңіректің үлкен жерлерін су басуы, апат, катастрофа, аймақтың химиялық немесе радиоактивті заттармен ластануы және тағы басқарлары. Терроризм адамдардың қаза болуына, елеулі зиян келуіне немесе қоғамға сондай-ақ басқа зардаптардың орын алуына шынайы сондай-ақ төндіретін жарылыс, өртеу не басқа әрекеттердің жасалу сәтінен бастап аяқталған қылмыс ретінде танылады. Терроризмді аяқталған қылмыс ретінде тану үшін өлімнің не басқа зиянды зардаптардың міндетті түрде орын алуы талап етілмейді. Терроризм қылмысының субъективтік жағы тікелей ниеттің болуымен байланысты, тұлға адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру немесе қоғамға қауіпті басқа зардаптар орын алатындай сондай-ақ қауіп төндіруші жарылыс, өртеу не басқа әрекет жасайтындырын немесе осындай әрекеттермен қорқытатындығын түсініп біледі және сақ сол әрекеттерді жасауды тілейді.
Терроризмнің мақсаты, қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты қорқыту не мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету - оның негізгі белгісі болып табылады. Қоғамның қауіпсіздігі бұзу, сол сияқты халықты қорқыту мақсаттары тұлғаның қоғамды дүрбелең күйге ұшыратуға, қалың көпшілікті өздерінің өмірі, денсаулығы, мүлкінің сақталуы үшін үрейлендіруге ұмтылумен сипатталады. Ал мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсаты айыптының бұл органдарды терроршылар үшін тиімді, бірақ заңсыз әрі тиімсіз әрекеттер жасауга не шешімдер қабылдауға мәжбүр қылатындай ниетінің болуымен байланысты.
Терроризм- қылмысының субъектісі —жасқа толған адам.
Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінде терроризм үшін үш жылдан сегіз жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Терроризмді егер:
адамдар тобының алдын-ала сөз байласуы бойынша;
бірнеше рет;
атыс қаруын қолдана отырып жасалса;
жеті жылдан он екі жылга дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыругажазаланады.
Осы жоғарыда көрсетілген әрекеттер, егер оларды: ұйымдаскан топ жасаса;
Жаппай қырып-жоюға әкеп соғуы ықтимал өзге де әрекеттерді жасауға немесе жасаймын деп қорқытуға ұмтылса;
абайсызда адам өліміне немесе басқа да ауыр зардаптарға әкеп бостандығынан айыруға жазаланады.
Ерекше айта кететін жағдай, егер терроризм актісін дайындауға қатысқан адам, егер ол мемлекеттік органдарды дер кезінде ескертумен немесе басқа жолмен терроризм актісінің жүзеге асырылуын болдырмауға жәрдемдессе және егер ол адамның іс-әрекетінде өзге қылмыс құрамы болмаса, қылмыстық жауаптылықтан босатылады деп Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінде тікелей көрсетілген. Жоғарыда айтылған қылмыстық кодекстің 233-бабының 2-бөліміне талдау жасайтын болсақ онда былай делінген:
адамдар тобының алдын-ала сөз байласуы;
бірнеше рет;
қаруын қолдана отырып жасалған дәл осы әрекеттер.
Егер де терроризмді жасауға осы қылмысты бірлесіп жасау туралы алдын-ала келіскен (жарылыс, өрт не басқа да әрекеттерді немесе осы әрекеттермен қорқытудың жасалу сәтіне дейін) екі не одан да көп тұлғалар қатысса, ол алдында сөз байласу бойынша адамдар тобы арқылы жасалған деп танылады.
Бірнеше рет жасалу, егер тұлға бұрын жасаған қылмысы үшін заңмен белгіленген тәртіп бойынша қылмыстық жауаптылықтан босатылмаған болып не оның бұрын жасаған қылмысы үшін соттылығы жойылмаған немесе онысы алынбаған болса, екі не одан да көп террорлық әрекеттердің жасалуын білдіреді. Оқ-дәрімен ататын қару пайдалану деп оны адамның денсаулығына зиян келтіру үшін іс жүзінде қолдануды айтады. Оқ-дәрімен ататын қарулар қатарына пистолеттер, винтовкалар, автоматтар, пулеметтер және басқалары жатады. Қылмыстық кодекстің 233-бабының 3-бөліміне талдау жасайық. Терроризм егер де оны бір не бірнеше қылмыс жасау үшін алдын-ала сөз байласқан тұлғалардың тұрақты тобы жасаса, ұйымдасқан топ арқылы жасалған деп саналады. Жаппай қырып-жоятын қарулар қатарына жарылыс арқылы не радиоактивті материалдар көмегімен әсер ететін қарулар, өлтіретін химиялық, биологиялық қарулар және атом бомбасының не болашақта жасалып шығарылатын кез-келген басқа қару жатқызылуы тиіс.
Қалың көпшіліктің денсаулығына зиян келтіру, адамдардың жұқпалы аурулармен жаппай ауруы, тағы басқа өзге де ауыр зардаптар болып табылады. Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінің 233-бабының 1-бөліміне қарағанда 3-бөлімінің құрамы материалдық құрам болып табылады, сондықтан қылмыс тек жоғарыда аталған зиянды зардаптар орын алса ғана аяқталған болып табылады. Және де терроризм актісі кезінде адам өлімі немесе өзге де ауыр зардаптарға ұшырау тек абайсызда болуы мүмкін. Ал, егер де өлімге қасақана ұшыраған болса, онда жасалған әрекет қылмыстық кодекстің 96-бабы бойынша қосымша бағалауды талап етеді. Заң терроризм актісін дайындауға қатысқан адамды, егер ол мемлекеттік органдарды дер кезінде ескертумен немесе басқа да жолмен терроризм актісінің жүзеге асырылуын болдырмауға жәрдемдессе және егер ол адамның іс-әрекетінде өзге қылмыс құрамы болмаса қылмыстық жауаптылықтан босатуды қарастырады. Сонымен тұлғаны терроризмге дайындалғаны үшін қылмыстык, жауаптылықтан босату екі түрлі шарттың болуына байланысты:
- мемлекеттік органдарды дер кезінде ескерту нәтижесінде немесе басқа да жолдармен аталған актінің алдын-алу;
- терроризмді дайындаушы тұлғалардың әрекеттерінде қылмыстың басқа құрамының болмауы.
Жоғарыда аталған атыс қару-жарағына байланысты атыс қару-жарағының түсінігі Қазақстан Республикасының 1998 жылгы 30 желтоқсандағы "жекелеген қару түрлерінің айналымына мемлекеттік бақылау жасау туралы" заңында берілген. Сот тәжірибесі қаруларды және оқ дәрілерді сақтауды және оларды қолдану тәртібін реттеуді қамтамасыз етуге бағытталған заңдарды бұзу фактілерінің республиканың бір қатар аумақтарында, әсіресе әскери бөлімдер мен құрамаларда, соғыс техникасы мен қаруларды, арсеналдарды сақтау базаларында едәуір таралып отырғанын көрсетеді. Соттар заттай дәлелдерді тәркілеуге мән бермейді, олардың тағдыры жөніндегі мәселені қараусыз қалдырады немесе қолданып отырған заңға қайшы шешеді. Сот тәжірибесі қаруларды және оқ-дәрілерді сақтауды және оларды қолдану тәртібін реттеуді қамтамасыз етуге бағытталған заңдарды бұзу актілерінің республиканың бір қатар аумақтарында, әсіресе әскери бөлімдер мен құрамаларда, соғыс техникасы мен қаруларды, арсеналдарды сақтау базаларында едәуір таралып отырғанын көрсетеді. Соңғы жылдары осындай қылмыстардың саны ұдайы өсуде. Олар басқа ауыр қылмыстарды жасаумен азаматтардың өмірі мен денсаулығына сондай-ақ төндіру, шабуыл жасап тонау, қорқытып алу және тағы басқалары үнемі байланысты болып отыр.
Атыс қаруын, оқ дәріні, қару-жарақты немесе жарылғыш заттарды ұрлау, оларды заңсыз сатып жүру, ұстау, жасау немесе өткізу, атыс қаруларын ұқыпсыз ұстау туралы істер жөніндегі сот тәжірибесі туралы ҚР-н Жоғарғы Сот плен-н қаулысы. 1995 жылғы 21 шілде №4.
Террористік мақсаттарға қол жеткізу үшін келесідей әдістер қолданылады:
- мемлекеттің стратегиялық және өмірге маңызды объектілерді және коммуникацияларды, халықтың қалыпты өмір сүру жағдайын, мүлкін және басқа да материалдық құндылықтарды жою немесе жою қаупімен қорқыту арқылы;
- мемлекеттік және қоғамдық қызметкерлердің оның мемлекеттік және саяси қызметін тоқтату немесе осындай қызметі үшін кек алу мақсатында оның өміріне қол сұғу арқылы; шет ел мемлекеттерінің өкіліне және халықаралық ұйымдардың қызметкерлеріне шабуыл жасау және халықаралық қорғаныс құқына ие тұлғалардың көлік құралдарына шабуыл жасау арқылы;
- жеке адамдарға қатысты күш қолдану немесе күш қолдану қаупімен қорқыту арқылы; тұлғаларды белгілі бір саяси мақсатты көздеп кепілдікте ұстау арқылы;
- Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінде және терроризмге қарсы күрес жөніндегі халықаралық құқықтық актілерде көзделген іс-әрекеттерді жасау арқылы.
Қазіргі кездегі терроризмнің проблемаларына келетін болсақ ол Чечнядары ұлттық терроризм, бұнда шешен халықтары өздері Ресей Федерациясынан бөлініп жеке мемлекет құруларын көздеп оларға қарсы шықты. Шешен халықтары жоғарыда аталған мақсаттарға қол жеткізу үшін көп жағдайда террорға жүгінеді.
1.2. Терроризмнің түрлері
Терроризмді оның әдістері, мақсаттары және жүзеге асырылу аумағы бойынша түрлерінің бөліп қарауға болады.
В.В.Лунеев 1994 жылгы баяндамасында былай деп көрсеткен: Ол біздің мемлекетте бұрын терроризмнің саяси және идеологиялық формалары болған деді: революциялық және контрреволюциялық (ақтар мен қызылдар) революция және азаматтық соғыс кезіндегі терроризм; Сталиндік саяси және кейінгі репрессиялар кезіндегі терроризм;
. Совет үкіметінің өмір сүруі кезіндегі мемлекеттік халықтар арасындағы терроризм.
Сталиндік терроризмге келетін болсақ, ол яғни халықтың барлығын репрессия арқылы қорқып өзіне бағындыруын айтуға болады. Ол халыққа қорқыныш сезімін тудыру арқылы оларды өзіне бағындырды. Бұның жағымды жақтары да болды, яғни бұл Совет үкіметі фашистік Германиямен соғысқанда жеңіске жетуіне бірден-бір септігін тигізді.
Қазіргі кезде В.В.Лунеевтің айтуы бойынша терроститік қызметтің келесідей формалары бар:
- мемлекеттік және қоғамдық қызметкерлерді немесе билік өкілдерін өлтіру арқылы жүзеге асырылатын, сондай-ақ жарылыс, өрт қою және өзге де адамдардың өлімге әкеп соғатын әрекеттер арқылы елеулі зиян келтіру аркылы мемлекеттің билік органдарын үрейлендіру арқылы жүзеге асырылатын саяси сипаттағы терроризм; ұйымдасқан қылмыстық бірлестіктердің мемлекетке не оның өкілдеріне қылмыстық істерді тергеуіне кедергі жасау үшін қатаң қылмыстық саясат жүргізуге кедергі жасау үшін жүргізілетін, сондай-ақ судьялардың жеңіл жаза тағайындау үшін куә, жәбірленушілерді қорқыту арқылы жүзеге асырылатын қылмыстық терроризм; сепаратистік күштердің ұлттық терроризмі; әуе терроризмі, яғни самолетті басып алу арқылы өздерінің саяси немесе басқа да мақсаттарын орындату үшін жүзеге асырылатын терроризм;
- халықаралық терроризм, ол яғни халықаралық қарама-қайшылық немесе соғыс өрттің тұтандыру үшін шетел мемлекеттерінің өкілдерін өлтіру арқылы жүзеге асырылады.
Терроризмнің көптеген түрлері бар, олардың мақсаттарына байланысты мынадай түрлері бар:
1. саяси терроризм;
2. мемлекеттік терроризм;
3. діни терроризм;
4. ұлттық терроризм;
5. әскери терроризм;
. криминалдық терроризм және тағы да басқа түрлері болуы мүмкін.
Саяси терроризм бұл билік үшін күреспен байланысты терроризмнің бір түрі. Бұл террористердің саяси қарсыластары мен оларды қолдаушыларды қорқытуға бағытталады. Бұндай терроризм кезінде өздеріне қарсы жақтардың саяси қызметкерлерін өлтіріп және де басқа қызметкерлерге қорқыныш сезімін тудырады. Бұл жерде саяси қызметкерді оның қызметіне байланысты емес, жай өлтіру бұл қылмыс терроризм ретінде емес, қылмыстық кодекстің 96-бабы бойынша сараланады. Ал егер саяси қызметкерді оның қызметін тоқтату үшін немесе оның саяси қызметі үшін кек алу мақсатында өлтірсе бұл қылмыс терроризм болып табылады. Жалпы айтқанда терроризмді саралағанда егер террорлық акт кезінде адам өлімі болған болса онда ол қосымша қылмыстық кодекстің 96-бабы бойынша сараланады.
Саяси терроризм ол мемлекеттегі қалыптасқан саясатты, белгілі-бір жағдайларды бұзуға, нашарлатуға немесе өзгертуге бағытталған терроризм, және бұл мақсаттарына қол жеткізу үшін террористер саяси қызметкерлерді өлтіру арқылы халыққа қорқыныш сезімін тудыруды көздейді және саяси қызметкерлерді оның саяси қызметі үшін өлтіреді. Терроризм саяси сипатта болу үшін ол тікелей мемлекеттегі саясатты нашарлатуға, әлсіретуге және бұзуға бағытталуы керек және террорлық актіні жасаушы адамдар халыққа, саяси қызметкерлерге қорқыныш сезімін тудырады.
Мемлекеттік терроризмге - бүгінгі күнде кейбір мемлекеттер дүние жүзінде террорлық ұйым ретінде саналатын топтарға өзінің мемлекеттік саясаты ретінде көмек көрсететін және өз елінде қарсыластарын террор арқылы қорқытып бағындыратын мемлекеттер жатады. Жалпы айтқанда - мемлекеттік терроризм ол мемлекеттік саясатпен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz