Өскемен қаласының қоршаған ортаға әсерін бағалау

Жоспар

КІРІСПЕ

Облыстың ауа бассейні екі түрлі жолмен ( табиғи және антропогендік) ластанады. Күшті шаңды борандар мен Өскемен жеріндегі тұздардың болуы ауада шаң және тұз түйіршіктері мен тозаңдарының болуын тұрақты етеді.

Антропогендік ластану өнеркәсіп пен көлік тасымалына байланысты. Әрбір автомобиль әрбір 1км-ге орта есеппен 40г зиянды заттар шығарады, ал облыс бойынша оның мөлшері жылына 100 мың тоннадан асып түседі.

Облыс бойынша ауаға ластағыш заттар шығаратын объектілердің саны 7 мыңнан асады, бірақ олардың басын көпшілігі ұсақ жылыту қазандары болып табылады, олардың әрқайсысы жылына орта есеппен 5-10 тонна ластағыш заттар шығарады. Өскемен қаласындағы Ақ қоян тау-кен металлургия камбинатына ( ПГМК- Каскор ) ластағыш заттардың 1/6 бөлігі тиеді. Осылардың қатарына камуналдық шаруашылық, асфальт зауаты, күкірт қышқылы зауаты, ет камбинаты, облыс жеріндегі ұлу тас және қиыршық тас карьерлерін жатқызуға болады.

Үнемді, толық пайдаланудың мүмкін болмауынан жыл сайын мыңдаған тонна ластағыш заттар шаң тозаң, газ күйінде атмосфераға кетіп жатады.

Мәселен, “ Өскемен мұнай “ бірлестігінің газ құбырларында 1987 жылы жүз миллион метр аса газ ( оның жартысы Бозащыда) бостан бос жағып жіберілді.

Өскемен облысының радияциялық ластануы жөнінде мәліметтер өте мардымсыз. Өлке жерінде аса ірі уран рудасы өндіретін кен-орны және радиоактивті отынмен жұмыс істейтін электр станциясының бар екенін ескерсек, радияциялық қауіптің бар екендігін сезінуге болады. 70-жылдары АЭС-тың пайдалану мерзімі бітуге таяу.

Сонымен қатар 1969-70 жылдары Үстіртте ядролық полигондар жұмыс істеп, 3 рет ядролық жарылыс болғанын естен шығаруға әсте болмайды.

Атмосфераның лсатауын тоқтату үшін ең алдымен ауа тазартқыш, түтін тұтқыш қондырғылар орнатылуын қамтамасыз ету қажет. Әзірге облыста ондай 40 жуық қондырғы бар.

Сондай-ақ еңбекті жаңа үздік үлгілерге сай ұйымдастырмайынша жаңа қазіргі заманға технологиялық әдістерді еңгізбейінше, ең ақыры адамның табиғатқа деген көзқарасы өзгермейінше, ауаның ластануын тоқтату мүмкін емес.

І Тарау Өскемен қаласының қоршаған ортаға әсерін бағалау

1. 1 Өскемен қаласының топырақ жабынының экологиялық жағдайын бағалау

Атмосфера бүкіл әлемнің тіршілік ортасы Атмосфера ауасының шекарасы болмайды. Ол жер шары халықтардың ортақ байлығы болғандықтан оның сапасы, тазалығы адамзат үшін ешнәрсеге теңгерілмейтін биосфераның құрамдас бөлігі. Атмосфера бірнеше қабаттан - тропосфера (10-12км), озон қабаты стратосфера (40-50км), мезосфера (70км), термосфера (80км) және экзосферадан (800-1600км) тұрады. Әр қабаттың өзіне тән атқаратын қызметі, газдық құрамы, тіршілік нышаны болады. Әсіресе, тропосфера мен озон қабатының тіршілік үшін маңызы ерекше.

Бүгінгі таңда атмосфера ауасының тазалық сапасы бұрынғы кезден ауытқуда. Оның негізгі себептері - ауаға адамның антропогендік іс-әрекетінен болатын әртүрлі газдардың шығарлыуы. Оларды ауаны ластағыш заттар деп атайды. [1]

Негізінен атмосфераның адам үшін атқаратын қызметі жоғары Атмофера - бұкіл әлемді таза ауамен қамтамасыз ете отырып, тіршілікке қажетті газ элементтерімен ( оттегі, азот, көмір қышқыл газы, аргон т. б) байытады және жерді метеорит әсерлерінен, күн және ғарыштан келетін түрлі зиянды сәулелерден қорғайды, зат және энергиялық алмасуларды, ауа райының кызметін реттеп, жалпы жер шарындағы тұрақтылықты үйлестіріп отырады.

Бірақ, адам баласы үшін орасан зор пайдалы ауа бассейіні соңғы жылдары күрделі өзгерістерге ұшырап отыр. Ең басты себеп ауаның ластануы. Атмосфера ауасының сапалық күйінің көршеткіштері оның ластану дәрежесі болып саналады. Егер атмосфера ауасында ластағыш заттардың шекті мөлшерлі концентрациясы ШМК қалыпты құрамынан асып кетіп сай келмесе, онда ауаны ластанған деп саналады.

Ластағыш заттардың негізгі көздері - өнеркәсіп, автокөліктер, зауаттар, жылу энергетикасы, қару жарақтарды сынау, ғарыш кемелер мен ұшақтар т. б. Жоғарыда аталған объектілерден атмосфераға түскен заттар ауа құрамындағы компоненттерінің қатысумен химиялық немесе фотохимиялық өзгерістерге ұшырайды. Содан соң пайда болған химиялық өнімдер суға, топыраққа түсіп, барлық тірі организімдерді, ғимараттарды, құрлыс материалдарын бүлдіреді.

Атмосфера құрамындағы оттегі мен көмірқышқыл газының тұрақты болуы жалпы ауа бассейінің тепе-теңдігіне әсер етеді. Мысалы, оттегі тірі организімдер үшін тыныс алуды қамтамасыз ете отырып, топырақ пен судағы бүкіл химиялық реакцияға қатысады. Оттегі жетіспеген жағдайда жануарлар мен адамдар тұншыға бастайды.

Оның өндіруші көзі - жасыл өсімдіктер әлемінде жүріп жатқан фотосинтез процесі. Көмірқышқыл газының да ауадағы шекті мөлшері көбейсе адамдар мен жануарлардың тыныс алуы нашарлайды. Сондықтан ауа құрамындағы негізгі екі газдың тепе -* теңдік мөлшері қатаң сақталуы тиіс. Міне, осы жағдайлардан бүкіл әлемдік атмосфера экологиялық дағдарысқа ұшырап отыр. Ауаны ластауға жер шарындағы мемлекеттер өзінің экономикалық даму деңгейіне қарай түрліше үлес қосып келеді.

Біздің республикамызда атмосфера ауасына шығарылатын зинды заттар мен газдар, т. б. бөгде химиялық қосылыстар Казгидромет ғылыми-зерттеу институтының үнемі бақылауында болып отырады. Ол көршеткіштер әр жылға және тоқсанға жіктеліп « Ақпараттық экологиялық бюллетень» журналы арқылы көпшілікті хабардар етеді.

Атмосфераның ластану индексін (АЛИ) бағалау бойынша 1995-2000 жылдар аралығында ауасы ең көп ластанатын қалаларға Ленингор, Зырян, Алматы, қалалары кіреді. Әрине бұл үнемі өзгеріп отырады.

Өйткені аталған қалалардағы өнеркәсіптің т. б. ластану көздерінің жұмыс істеу қарқыны бірдей емес. Мысалы, 1995 жылдары ең көп ластанған қалалардан бірінші орынға Жезқазған, Балқаш қалалары шықса, ал 1999-2001 жылдары Ленингор мен Өскемен шығып отыр. Бұл жерде қара металлургияның ластағыштары және түсті металлургия кәсіпорындарынан шығатын қалдықтар көп. Алматы мен Зырян қалаларының зиянды заттарды сейілтуге метрологиялық жағдайы қолайсыз.

Республика жағдайында атмофераның ластануына өнеркәсіптің техникалық жағынан жабдықталуынан нашар болуы әсер етеді. Яғни, ескерген технологиялық процестер нәтижесінде құрамында қатты және сұйық бөлшектері бар газ тәрізді заттар орасан көп мөлшерде бөлінеді, әрі осы химиялық қосылыстар өте қауіпті, улы келеді. Оларт негізінен күкірт диоксиді, көміртек оксиді, азот оксиді, күкіртті сутек, аммиак және әртүрлі қатты және сұйық заттар.

Атмосфера тұрақты көздерден шығатылатын зиянды заттардың мөлшері (АЭБ-келтірілген деректер) қалалар бойынша : Павлодар (763, 0 мың т. ), Қарағанда (601, 6 мың т. ), Жезқазған (487, 0 мың т. ), Шығыс Қазақстан қаларында (170, 0 мың т. ), Қостанай (170, 0 мың т. ), Ақмола (120, 0 мың т. ), Атырау (90, 0 мың т. ) облыстары болды. Бұл аймақтарда жылу энергетикасы,

металлургия, мұнай-газ кәсіпорындары шоғырланған.

Сондықтан, атмосфераға көтерілген қоқыстар мен газдардың көпшілігі осы облыстар мен қалалардың аумағына түсіп, өсімдіктерді, суды, жер ресурстарын, ғимараттарды жалпы қоршаған ортаны ластап жатыр. Қазгидромет мәліметі бойынша республиканың әрбір шаршы километріне жылына орта есеппен 1, 13 тонна зиянды заттар келетіні байқалған.

Қазақстан жағдайында көптеген қалалардың ау бассейні автокөліктерден шығарылатын зиянды заттармен ластанып отыр.

Соңғы 2001 жылдың мәліметі бойынша Өскемен қаласының ауасында күкірт диоксиді және фенол, формальдегид, азот диоксиді қалыпты денгейден 1-4 ШМК-ға артып отыр. Сол сияқты ауаның ластануы Ақтау, Теміртау, Өскемен, Тараз қалаларында өсе түсуде. Әсіресе, улы формальдегид (3 есе көбейгені ) -Өскемен, Тараз және Петропавл қалаларында байқалып отыр. Ауадағы аммиак пен фенолдын мөлшері Теміртауда (2, 3 ШМК), Петропавлда (3 ШМК) жетсе, ал Астанада фторлы сутегі 4 ШМК мөлшеріне жеткен.

Қ азақстан жағдайында ауа бассейнінің ластануы көбінесе қатаң континентальды ауа райына да байланысты. Жауын-шашын мөлшері өте аз болғандықтан, ауаның табиғи тазаруы нашар. Мысалы, Алматы, Өскемен, Ленинагор, Зырян, Глубокое қалаларында ауа бассейіндерінде табиғи ауа ағыстары балмайды, соның себебінен қалалар үнемі қалын зиянды улы тұманмен оранып жатады.

Ауа бассейінің құрамында ауыр металлдардың болуы да өте қауіпті.

Әсіресе, кадмий, қорғасын, мырыш, сынап, мөлшері үнемі бақылауға алынады. Ауыр металлдармен ауаның ластану республика бойынша жоғары болмағанмен жекелеген қалалар бойынша жағдай жақсы емес.

1. 2 Стратиграфия

Өскемен қаласы субмироттық созылымның ірі антиклинал қатпарына байланысты. Оның структуралык бетінің 1 юра горизонты бойынша көтеріну амплитудасы 65 метр болғанда өлшелі 22х6 км. Құрылымы біршама көлбеу. Құлау бұрышы тереңдігі (230-дан 5-ке дейін) өскен сайын көбееді.

Кен орнында терең барлау ұңғымалармен жоғарғы триастан төрттік кезек жастылы үш шақырымдық қатқабат шөгінді жыныстар ашылған, оның ішінде юра жүесінің түзімімдері өндірістік-мұнайлы болып отыр.

төменгі, ортаңғы және жоғарғы бөлімдерімен көрсетімен. Юра түзілімдері құмтастардың, алевролиттердің, саздардың және аршмиттердің қабатшаларының кезектесіп келуімен сипатталады, ал жалпы қаныңдығы1300 м. Төменгі юра түзілімдерінің қалыңдығы 100-120 метр. Ортаңғы юра бөлімі : аален, байос пен бат ярустарының түзілімдерінен тұрады.

Аален ярусында XIII және XII горизонттарды бөліп көрсетілген. Түзілімдердің жалпы қалыңдығы 165-200 метр.

Байос ярусында XI, X, IX, VIII, VII горизонттар бөлініп шыққан. Түзілімдердің жалпы қалыңдығы 335-365 метр

Бат ярусында XI, V, IV, III өнімді горизонттарды ерекшелеген. Ярустық жалпы қалыңдығы 225 метр.

Жоғарғы бөлімі : келловей, оксфорд және кеммеридж ярустарынан тұрады. Келловей ярусының төменгі бөлігінде I және II өнімді горизонттарды ерекшеленеді. Жоғарғы бөлімнің жалпы қалыңдағы 450-460 метр. Юра 13 өнімді горизонт ерекшеленеді.

Газды кеніштер I горизонтта, ал мұнай кеніштері IV (1 мен 2 қабаттар), V (б ₁ +б ₂ , в ₁ +в ₂ +в ₃ ), VI (б ₂ +б ₃ ), VII (1-6, 8+9), VIII (а ₄ ), IX (3, 4), X, XI (5, 6+7, 8, 9) және ХІІ горизонттарында, ал мұнайгаздылы кеніштер ІІ (б ₁ +б ₂ ), ІІІ (1+2, 3, 4+5, 6), V(а), VI (а ₁ +а ₂ , б ₁ ), VIII (а ₁ , а ₂ +а ₃ , б ₁ , б ₂ +б ₃ ), ХІ (1+2+3+4, 5) және ХІІІ горизонттарында бар. [2]

Өскемен қаласы орнындағы (сұр-құба топырақ жабынының) экологиялық жағдайының күрт төмендеуі мұнай және газ өнімдерін өндіруге тікелей байланысты болып отыр. Мұнай және газ өндіру, оны тасымалдау барысында топырақ жабыны мен қоршаған орта мұнаймен, күкіртсутек және күкірт тотықтарымен, бұрғылау қалдықтарымен, минералданған қалдық сулармен ластанады. Мұнай-газ кен орнының экожүйені ластаудағы белсенділігі мен масштабы күннен-күнге ұлғая түсуде.

Өскемен қаласы көп қабатты, құрылымы жағынан күрделі аймаққа жатады: ұсақ шоқырлар, орташа биіктіктегі таулар, жазықтықтар және кең ойпаттардан құралған. Кен орнының климаты арктикалық, ирандық және тұран ауа массаларының әсерінен қалыптасқан. Жылдық орташа температура +11, 2-+11, 8 ⁰ С, қаңтарда -2, 5-5, 5 ⁰ С, шілдеде +25, 4-+26, 8 ⁰ С болады. Температураның максималды көрсеткіші -45-47 ⁰ С, минималды көрсеткіші -24-34 ⁰ С, тербеліс шегі 69-86 ⁰ С.

Орталық Өскемен үстіртінде орналасқан. Бұл аймақтың топырақ жабынын, механикалық құрамы әлсіз, сұр-құба топырақтар құрайды. Кен орнының топырақ жабынына тән ерекшеліктер: карбанаттылығы жоғары (СО ₂ 12-16 %), гипсі - 14-25 %-дан аса, жоғары сілтілі ( рН 8-9), табиғи өнімділігі төмен, топырақ жабынының құрылымы біртекті емес. Сұр-құба топырақтың кескіні бірнеше генетикалық горизонттарға жіктелген. Оның үстіңгі қабатында нәзік сұр көп саңылаулы қабықша (3-7 см), одан соң ашық-сұр қабыршақты қабат (8-12 см), сосын құба немесе қызыл-құба шөгінділер араласқан қабат ( 12-22 см) . Қара шіріндінің қалыңдығы 25-30 см. Топырақтың мұнаймен ластануы өндіріс аймақтарында және мұнай құбырының бойында байқалады. Топыраққа түскен мұнай көптеген өзгерістерге ұшырайды. Әсіресе, топырақтың үстіңгі геохимиялық сүзгіш қызметін атқаратын қара шірінді қабаты көп зиян шегеді. Бұл қабатта мұнайдың көп мөлшері, битумды және парафинді компоненттер сүзіліп қалады. Олар төменгі температурада тығыздалып, кристализацияланады. Топырақтағы битумды қабықшалар шайыр, асфальтен және парафинді мұнаймен ластанғанда пайда болады. Ауада битумды қабықтар нашар тотығады, оларды микроорганизмдердің ыдырату қабілеті өте төмен, сондықтан топырақта көп уақыт бойы сақталады. Битумның топтық құрамында 48, 3% көмірсу, 32, 6% парафинді-нафтенді заттар, 17, 9% шайыр, 33, 8% асфальтен болады. Элементарлы құрамы: 80-85% көміртегі, 8-11, 5% сутегі, 0, 2-4, 0% оттегі, 0, 5-7, 0% күкірт, 0, 2-5, 0% азот және металдар (никель, ванадий, темір, натрий) . Бұл заттардың бірігу көрсеткіші 80-90%, сондықтан оның органикалық және минералды құрамының беріктілік деңгейі өте жоғары. Одан төмен қабатқа мұнайдың жеңіл, қозғалмалы фракциясы өтіп, минералды қабаттық суларында жинақталады. Бұл фракция микроорганизмдермен нашар игеріледі, сондықтан аэробты жағдайда топырақта ұзақ сақталады.

Мұнаймен ластанған топырақтың физикалық жағдайы, заттар миграциясы өзгереді, ауа-су режимі, құрылымдылық жағдайы, көміртегі-азоттық тепе-теңдік бұзылады, токсикалық заттар жинақталады.

«Жетібай» кен орны жоғары ластану деңгейімен ерекшеленеді. Зерттелінген үлгілердің 80%-ң ластану мөлшері 5000 мг/кг, ал кей жерлерде 25-30 г/кг. Бұл ШРК - дан он бес есе артық. Топырақтың, жер асты суларының, атмосфераның ластануының негізгі себептері мұнай құбырларының тесілуі, жер қоймаларына тасталған мұнай, жөндеу жұмыстары болып табылады. Негізгі ластаушы көздер: нефтешлам - мұнайдың қатты минералды бөліктері шөккен құрылымы; мазутталған топырақтар - апаттар, ұңғыларды жөндеу жұмыстары нәтижесінде туындайды; металл қалдықтары - құбырлар, металл бөшкелер, қоршаулар; радиактивті қалдықтар - табиғи радионуклеотидтермен ластанған шлам қорлары; өндіріс қалдықтары; минералданған қабатты сулар; қоймадағы сақталған мұнай. Мұнай өндіретін өнеркәсіптер қалдықтарының ең зияндысы - нефтешлам. Олар тұрақты үш мүшелі (қатты-су-май) жүйе болып табылады. Шламның табиғи булануы нәтижесінде сұйық бөлігі жоғалып, тұтқыр, жабысқыш құрылым пайда болады. Нефтешламдағы ылғал мөлшері 17-22% - құрайды. Құрғақ нефтешлам құрамы тұрақсыз; мұнай өнімдері = 25-30%, механикалық қосылыстар = 80-85%. Нефтешламдар ауыр металдардың көзі болып табылады.

Физика-химиялық зерттеулер нәтижесінде мұнайдың ауыр фракциясынан тұратындығы анықталды / кесте 1/.

Кесте 1.

Нефтешламдағы ауыр металдар мөлшері (%)

Физика-химиялық зерттеулер нәтижесі бойынша нефтешлам құрамы негізінен мұнайдың ауыр фракциясы екендігі анықталды.

Нефтешламды арнайы дайындалған орындарда сӨскемен қажет. Жетібай өндіріс бағанында мұнай өңдеу және айдау цехінің маңында нефтешлам сақтайтын қойма орналасқан. Оның ауданы - 0, 2 га, сыйымдылығы - 100 т/жыл. Мұндағы жалпы ластанған жер ауданы - 176532 м ² немесе 17, 653 га.

Жетібай кен орнының топырағындағы ауыр металдардың жалпы мөлшерін анықтағанда мыстан басқасының бәрі кларктан жоғары немесе соған тең болған. Соның ішінде кобальт пен кадмийдің мөлшері ШРК-дан аса жоғары деңгейде. Радиациялық фоны жоғары мұнаймен ластанған жерде стронций 1320 мг/кг-ге дейін жетеді. Мыс, қорғасын, мырыш мөлшері ШРК-дан аспайды. Мұндағы барлық кен орындарының радиоциялық фоны жоғары емес, 15-25 мкР/сағ ауытқиды. Жоғарғы радиациялық фон кейбір технологиялық құрал-жабдықтар мен металл қалдықтарында байқалады.

Атомды-абсорбция Жалынды спектрофотомерияның нәтижелері 2-ші кестеде келтірілген.

Кесте 2.

Мұнай кен орындарындағы радионуклидтердің меншікті белсенділігі.

1. 2 Өскемен қаласының қоршаған ортаға әсері

Қазақстан ауа бассейінің ластануы көршілес мемлекетердің ауаға шығарлатын зиянды заттардың есебінен де көбейе түседі.

Өйткені, ауа бассейінің бәрімізге ортақ екені айқын. Төмендегі мәлімет осыны дәлелдейді. Мысалы, Қазақстанның өз ластану көздерінен түскен және шекаралас ауа арқылы өткен заттардың үлесі төмендегідей болған:

Ластағыштар Қазақстан ластағыш Көршілес елдердің

көздерінен түскен көздерінен түскен үлес

1. Күкірт 46% 54%
2. Азот 19% 81%

(тотыққан)

3. Азот

(тотықсызданған) 51% 49%

4. Күкірт (сутек) 68% 32%
5. Көмірсутектер 61% 39%

Әрине, өз кезегі кезегінде Қазақстанның ауа бассейінің де Ресей, Қырғыз, Өзбек республикаларына да күкірт пен азот қосылыстары өтеп отырады.

Атмосфера ауасын ластайтын заттардың мөлшері дүние жүзі бойынша жылына 200 млн тоннаға жетіп отыр. Ал, оның құрамы 20-дан астам химиялық элементтен тұрады. Соның ішінде қорғасын, кадмий мен мырыштыңауада таралуы және онымен адамдардың улануы жиі байқалуда. ₂ Олардың мөлшері ауада 0, 0003 мг/м ³ аспауы керек. Оның негізгі көзі - автокөліктер, қорғасын аккумуляторы, қару-жарақ технологиясы. Осы заттармен адамдардың улануы жиі болғандықтан, қазір көптеген елдерде балық аулауда, аккумулятор және қорғасын өнеркәсібінде жалпы қорғасынды пайдалануды шектеп отыр. [3]

Сондықтан, ауаға зиянды заттардың шығарлыуын реттеу, технологияны жетілдіру, өндіріске қалдықсыз және ағызылымды заттарды қайта өңдеп пайдаға асыру бүгінгі күнің қатаң талабы болмақ.

Атмосфера ауасының шекарасы болмайтындықтан ол бүкіл жер шары халықтары мен онда тіршілік ететін жануарлар, құстар және тірі организмдер мен өсімдіктер дүниесі үшін ортақ байлық болғындықтан, оны ластамау, сапасын тіршілікке зиян келтірмейтін ббиосфераның құрамдас бөлігі болып табылады.

Адам іс-әрекетінің нәтижесінде ондағы түрлі газдар және басқа қалдықтар бөлніп шығарлуда. Ол ластағыш заттар атмосфера ауасының газалық сапасын төмендетуде. Атмосфера адам үшін атқаратын қызметі орасан зор, Атмосфер бүкіл әлемді таза ауа мен қамтамасыз ете отырып, тіршілікке қажетті газдармен, басқа химиялық элементтермен (О ₂ , N _2, СО ₂ және т. б. ) байытады. Жер планетасын күн мен ғарыштан келетін түрлі зиянды сәулелерден, метеориттерден қорғайды, климатты, ауа райын, зат алмасу, энергия алмасу және т. б. іс-әрекеттерді, жалпы жер шарындағы тұрақтұлықты жоғары дәрежеде үйлестіріп отырады.

Адам кез келген қызметі жердің жалпы ресурсына әсер етеді.

Бұл қызметтердің нәтижесінде жер ресурстары аяқталуы керек сияқты.

Бірақ, жердің үнемі күн сәулесінен жаңа энергия алынатынын естен шығармау керек.

Адамзатқа орасан зор пайдалы ауа бассейні соңғы жылдары күрделі өзгерістерге ұшырап отыр. Ең басты себебі ауаның ластануы болып отыр. Атмосфера ауасының сапалық көрсеткіштері оның ластану дәрежесімен анықталады. Егер атмосфера ауасында ластағыш заттардың ШМК-сы қалыпты құрамынан өсіп кете сай келмесе, онда ондай ауаны ластанған ауа деп санайды.

Ластағыш заттардың негізгі көздері- өнеркәсіп, автокөліктер, жылу энергетикасы, мұнай, газ, көмір өндіру, өндеу орындары, космос және т. б. өндіріс салалары. Бұл аталған обьектілерден атмосфераға түскен заттар ауа құрамындағы компоненттердің қатысумен химиялық немесе фотохимиялық өзгерістерге ұшырайды. Мысалы, қоршаған ортаны ластауды физикалық (шу, тербеліс, әр түрлі сәуле шығарулар) және химиялық (әр түрлі заттар: ауада-улы газдар және булар, суда және топрықта ауыр металлдардың иондары) деген екі түрін қарастырайық.

Таза ауа компоненттерімен атмосфераның негізгі ластағыштарын салыстыру үшін төмендегі кестелерге көіңл аударайық.

Таза ауа компоненттері

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс