Жұмыссыздық түсінігі және оның түрлері
I.Кірспе
II.Негізгі бөлім
2.1 Жұмыссыздық түсінігі және оның түрлері
2.2 Қазақстандағы жұмыссыздық мәселесі және оны шешу жолдары
2.3 Қазақстан Республикасындағы жастар жұмыссыздығының
әлеуметтік. экономикалық мәселелері
III.Қорытынды бөлім
V.Пайдаланылған әдебиеттер
II.Негізгі бөлім
2.1 Жұмыссыздық түсінігі және оның түрлері
2.2 Қазақстандағы жұмыссыздық мәселесі және оны шешу жолдары
2.3 Қазақстан Республикасындағы жастар жұмыссыздығының
әлеуметтік. экономикалық мәселелері
III.Қорытынды бөлім
V.Пайдаланылған әдебиеттер
Жұмыссыздық қоғам өміріне тән құбылыс. Ол бұған дейін де болған,алдағы уақытта да бола бермек.Бұдан кейде әрқилы әлеуметтік-экономикалық поблемалар да туындап қалып жатады.
Қазіргі нарық жағдайында қай жерде болсын жұмыссыздар санының көбейе түсер ықтималдығы да мол.Себебі,оның мынандай факторлары бар екендігі екінің біріне белгілі жайт.Олар:
• өндірістің жаппай автоматтандырылып, механикаландырылуы
• еңбекті интенсивтендіру деңгейінің артуы
•өнеркәсіптің тағы да басқа мекемелердің дағдарысқа ұшырауы,тіпті
соның кесірінен жабылып қалуы
• мамандандырылудың біржақты жүргізілуі
Осындай себептерден жұмыссыздық асқына түсері мәлім.
Қазақстандағы еңбек рыногына тән нәрсе: ол республиканың аймақтар еңбек рыноктарының күрделі дифференциациясы және контрасттарына байланыстылығында.Сондықтан да еңбек рыногы және жұмыс күшінің жұмыспен қамтылу мониторингі,ал одан кейін макро деңгейде бірыңғай стратегияның жасалуы аймақтардағы жұмыспен қамтылуды зерттеусіз және талдаусыз болмайды.Республика экономикасын реформалаудың қазіргі кезеңінде үлкен мағына әлеуметтік мәселелерді шешуде аймақтардың белсенділеуіне беріледі.Әсіресе,басымдылықты толық продуктивті жұмыспен қамту болып отыр.Ол кедейшіліктің азаюы және әлеуметтік шиеленісудің төмендеуіне нақты алғышарттар жасайды.
Жұмыскерлердің жұмыстан босауы,жұмыс орындарының және еңбек ресурстарының балансталу мәселелері баса назар аударуды талап етеді.Рыноктық өзгерістер жағдайында жұмыстан босау экономиканың дестабилизациясы ,өндірістің төмендеуі нәтижесінде болып отыр.Жұмыс орындарының және жұмыс күшінің балансталмауы барлық түрлерінде күшеюде:салалық та, территориялық та және кәсіби де.
Елдегі жұмыссыздықты төмендету және жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету стратегиясы,оның ары қарай белсенділеуін қарастырады.Осы мақсат заңды түрде қабылданған концепциялардың бар болуын,халықты жұмыспен қамтуды реттеу мәселелерінің орталықтандырылуын қажет етеді.осының ақырғы мақсаты толық продуктивті жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету,ал бұл жұмыстан босатылғандар санының азаюы және жұмыссыз халықты жұмысқа орналасу деңгейінің өсуі есебімен болады.
Қазіргі нарық жағдайында қай жерде болсын жұмыссыздар санының көбейе түсер ықтималдығы да мол.Себебі,оның мынандай факторлары бар екендігі екінің біріне белгілі жайт.Олар:
• өндірістің жаппай автоматтандырылып, механикаландырылуы
• еңбекті интенсивтендіру деңгейінің артуы
•өнеркәсіптің тағы да басқа мекемелердің дағдарысқа ұшырауы,тіпті
соның кесірінен жабылып қалуы
• мамандандырылудың біржақты жүргізілуі
Осындай себептерден жұмыссыздық асқына түсері мәлім.
Қазақстандағы еңбек рыногына тән нәрсе: ол республиканың аймақтар еңбек рыноктарының күрделі дифференциациясы және контрасттарына байланыстылығында.Сондықтан да еңбек рыногы және жұмыс күшінің жұмыспен қамтылу мониторингі,ал одан кейін макро деңгейде бірыңғай стратегияның жасалуы аймақтардағы жұмыспен қамтылуды зерттеусіз және талдаусыз болмайды.Республика экономикасын реформалаудың қазіргі кезеңінде үлкен мағына әлеуметтік мәселелерді шешуде аймақтардың белсенділеуіне беріледі.Әсіресе,басымдылықты толық продуктивті жұмыспен қамту болып отыр.Ол кедейшіліктің азаюы және әлеуметтік шиеленісудің төмендеуіне нақты алғышарттар жасайды.
Жұмыскерлердің жұмыстан босауы,жұмыс орындарының және еңбек ресурстарының балансталу мәселелері баса назар аударуды талап етеді.Рыноктық өзгерістер жағдайында жұмыстан босау экономиканың дестабилизациясы ,өндірістің төмендеуі нәтижесінде болып отыр.Жұмыс орындарының және жұмыс күшінің балансталмауы барлық түрлерінде күшеюде:салалық та, территориялық та және кәсіби де.
Елдегі жұмыссыздықты төмендету және жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету стратегиясы,оның ары қарай белсенділеуін қарастырады.Осы мақсат заңды түрде қабылданған концепциялардың бар болуын,халықты жұмыспен қамтуды реттеу мәселелерінің орталықтандырылуын қажет етеді.осының ақырғы мақсаты толық продуктивті жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету,ал бұл жұмыстан босатылғандар санының азаюы және жұмыссыз халықты жұмысқа орналасу деңгейінің өсуі есебімен болады.
1. “ Экономикалық теория негіздері”, Осипова Г.М
2. “Экономика негіздері” журналы,№1 2007 жыл
3. “Экономика негіздері” журналы,№5 2006жыл
4. Аль- Пари. №10. 2005 ж
5. Казахстанская правда, 2006ж. №6
6. Итернет мәлеметтері
2. “Экономика негіздері” журналы,№1 2007 жыл
3. “Экономика негіздері” журналы,№5 2006жыл
4. Аль- Пари. №10. 2005 ж
5. Казахстанская правда, 2006ж. №6
6. Итернет мәлеметтері
ЖОСПАРЫ:
I.Кірспе
II.Негізгі бөлім
2.1 Жұмыссыздық түсінігі және оның түрлері
2.2 Қазақстандағы жұмыссыздық мәселесі және оны шешу жолдары
2.3 Қазақстан Республикасындағы жастар жұмыссыздығының
әлеуметтік- экономикалық мәселелері
III.Қорытынды бөлім
V.Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Жұмыссыздық қоғам өміріне тән құбылыс. Ол бұған дейін де
болған,алдағы уақытта да бола бермек.Бұдан кейде әрқилы әлеуметтік-
экономикалық поблемалар да туындап қалып жатады.
Қазіргі нарық жағдайында қай жерде болсын жұмыссыздар санының
көбейе түсер ықтималдығы да мол.Себебі,оның мынандай факторлары бар
екендігі екінің біріне белгілі жайт.Олар:
• өндірістің жаппай автоматтандырылып, механикаландырылуы
• еңбекті интенсивтендіру деңгейінің артуы
•өнеркәсіптің тағы да басқа мекемелердің дағдарысқа ұшырауы,тіпті
соның кесірінен жабылып қалуы
• мамандандырылудың біржақты жүргізілуі
Осындай себептерден жұмыссыздық асқына түсері мәлім.
Қазақстандағы еңбек рыногына тән нәрсе: ол республиканың аймақтар
еңбек рыноктарының күрделі дифференциациясы және контрасттарына
байланыстылығында.Сондықтан да еңбек рыногы және жұмыс күшінің жұмыспен
қамтылу мониторингі,ал одан кейін макро деңгейде бірыңғай стратегияның
жасалуы аймақтардағы жұмыспен қамтылуды зерттеусіз және талдаусыз
болмайды.Республика экономикасын реформалаудың қазіргі кезеңінде үлкен
мағына әлеуметтік мәселелерді шешуде аймақтардың белсенділеуіне
беріледі.Әсіресе,басымдылықты толық продуктивті жұмыспен қамту болып
отыр.Ол кедейшіліктің азаюы және әлеуметтік шиеленісудің төмендеуіне
нақты алғышарттар жасайды.
Жұмыскерлердің жұмыстан босауы,жұмыс орындарының және еңбек
ресурстарының балансталу мәселелері баса назар аударуды талап
етеді.Рыноктық өзгерістер жағдайында жұмыстан босау экономиканың
дестабилизациясы ,өндірістің төмендеуі нәтижесінде болып отыр.Жұмыс
орындарының және жұмыс күшінің балансталмауы барлық түрлерінде
күшеюде:салалық та, территориялық та және кәсіби де.
Елдегі жұмыссыздықты төмендету және жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету
стратегиясы,оның ары қарай белсенділеуін қарастырады.Осы мақсат заңды
түрде қабылданған концепциялардың бар болуын,халықты жұмыспен қамтуды
реттеу мәселелерінің орталықтандырылуын қажет етеді.осының ақырғы мақсаты
толық продуктивті жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету,ал бұл жұмыстан
босатылғандар санының азаюы және жұмыссыз халықты жұмысқа орналасу
деңгейінің өсуі есебімен болады.
ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ.
Жұмыссыздық-еңбекке қабілетті адаамдардың жұмыс істемеуін
атаймыз.Еңбекке қабілетті адамдар (жұмыс күші) жұмыс істейтін және жұмыс
істемейтін жұмысшылардың жалпы саны.
Жұмыссыз қалу қаупі - әр ересек адам үшін үлкен мәселе.Адамдардың
көпшілігі үшін жалақы- жалғыз табыс көзі әрі жұмыс адамды моральдық
жағынан қанағаттандырады.Сөйтіп,жұмыссыз қалу материалдық жағдайды
төмендетіп қана қоймайды,сондай-ақ болашаққа сенімсіздік туғызады,адам
өзін өмірге жарамсыз сезінеді.
Бұл тақырыпта жұмыспен,еңбекпен қамтамасыз етудің классикалық
теориясының негізгі бағыттары қаралады
Дж.М.Кейнстің еңбектерінде бұл теория сынға ұшырап,ол біраз
өзгертілді.Ол жетілдірілген бәсеке тұсындағы ішкі бейімделгіш механизмге
қарсы болды.Бұл механизмнің нәтижесінде толық жұмыспен қамтылған кезде
рынокта тепе-теңдік болады дегенге күмәнданады.Дж.М.Кейнсте еңбек
қатынастарына мемлекеттің белсенді қатысуын жақтап, тек қатаң тұрақты
жалақы ғана тепе-теңдік жағдайды қамтамасыз етеді деп есептеді.Мұнда да
оның пікірінше жинақтық сұраныстың жеткіліксіздігінен амалсыз
жұмыссыздық болады.Бірақ жетілдірілген бәсеке жүйесіне тән тұрақсыздық
жойылады.
Қазірігі неоконсервотизмнің жақтаушылары жаппай жұмыссыздықтың
негізінде рыноқтық бәсекеден тыс факторлардың әсерінен болатын
жалақының қатаң жүйесін жояды.Жұмыссыздық өз еркімен де болуы
мүмкін,жұмыс орны болса да жұмысшыға жалақы деңгейі ұнамайды,немесе
еңбек сипаты көңілдегідей емес еңбектің маңыздылығы төмен.амалсыздан
болатын жұмыссыздық жалақы белгілеудегі рыноктық тепе-теңдіктің сатысын
белгілеумен байланысты ,мұнда жұмысшы күшіне деген сұраныс пен ұсыныстың
арасында алшақтық болады.
Жұмыссыздық зардабын бәсеңдететін факторлардың бірі-ғылыми-
техникалық өрлеу,жаңа қосымша жұмыс күші қажет ететін өндіріс түрлері
мен шаруашылық салаларын тудырады, ол материалдық өндіріс саласында
еңбек етуге қабілеті бар тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз етуді
көбейтеді.Жалпы, ғылыми-техникалық ревволюция жағдайында жұмыспен
қамтуды тұрақты түрде өсіру негізінен , өндірістік емес салалардың
дамуы арқылы жүзеге асырылады.Оның ұлғайюы,тұрғындардың әр түрлі қызмет
түрлеріне деген шығынның тез өсуімен және халық шаруашылығының орташа
көрсеткішіне қарағандағы жоғары еңбек ауқымдылығымен сипатталады.
Жалпы халықты жұмыссыздық бойынша 3 топқа бөлуге болады:
1.Жұмысбастылар
2.Жұмыссыздар
3.Жұмыс күшіне жатпайтындар
Егер адам жұмыс іздесе,жұмыстан уақытша босатылған болса жұмыс
берушіге тіркелуі керек.Бұндай адамдар жұмыссыздар деп аталады.
Егер оның үй шаруашылығында жұмыс істегенін ескермегенде,ол өткен
аптаның басым бөлігін жұмыс істесе олар жұмысбастылар деп аталады.
Егер ол үй шаруашылығымен айналысатын әйелдер,студенттер,зейнеткерлер
жұмыс іздеуді тоқтатқан адамдар жұмыс күшіне жатпайтындар деп аталады.
Шетелдік мамандар жұмыссыздықтың себептерін талдай отырып,оның әр
түрлі нысандарын тудыратын нақты факторларды қарайды.Жұмыссыздықтың
мынадай алуан нысандары
болады:жасырын,фрикциондық,маусымды қ,құрылымдық,технологиялық және тағы да
басқалары.Осыларға толық тоқтала кетейік.
Жасырын жұмыссыздық-өндіріс пен мемлекеттік аппаратта артық
жұмыскерлерді қолданған жағдайда орын алады.Шын мәнінде,олардың жұмысын
аз ғана жұмыс күшімен орындауға болады.
Фрикциондық жұмыссыздық-еңбек нарығында бос жұмыс күші туралы
ақпарат жоқтығының нәтижесінде ,жұмыс іздеумен,күтумен байланысты болады.
Маусымдық жұмыссыздық-ауыл шаруашылығының ейбір салаларында,әсіресе
қайта өңдеу өнеркәсібінде,жұмыс күші тек маусымдық кезеңде
қолданылғанда болады.
Құрылымдық жұмыссыздық-өндірістегі технология өзгерістерімен
байланысты болады.
Циклдық жұмыссыздық-жұмыссыздық ауытқуларымен,экономикада болатын
құлдыраулармен байланысты.
Экономикалық теорияда “жұмыссыздықтың табиғи деңгейі деген
ұғым”қалыптасқан. Фрикциондық және құрылымдық жұмыссыздық түрлері
жұмыссыздықтың табиғи деңгейлеріне жатады.Әр елде оның мөлшері 2-7%
дейін әр түрлі деңгейге жатады.Мемлекеттің міндеті-жұмыссыздықтың іс
жүзіндегі деңгейінің табиғи деңгейден асып кетпеуін бақылап отырады.
Жұмыссыздықтың бар болуының себептері:
1.Жұмыссыздықты сақтандыру жүйе жағдайында жұмыс іздеу уақыты өседі.
2.Жалақы деңгейінің қатаңдығы.Бұл күту жұмыссыздығын көбейтеді.Оның үш
себебі бар:
2.1 Заң бойынша минималды жалақының болуы
2.2 Жұмыстардың келісімдер арқылы жасалуы
2.3 Фирмалардың жалақыны түсіруге,төмендетуге келіспейді.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖҰМЫССЫЗДЫҚ МӘСЕЛЕСІ ЖӘНЕ ОНЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
Барлық елдердегідей Қазақстанда да жұмыссыздық шешілмей келе жатқан
өзекті мәселелердің бірі болып табылады.Алдымен еңбек рыногын реттеу
қажеттігі туындап отыр.Ал еңбек рыногын реттеу формасы болып тек Қазақстан
Республикасындағы күшінде бар жалпы еңбек заңнамасы ған емес,қайта
еңбек келісімдер институты болуға тиіс.
Қазақстанда әлеуметтік - еңбек қатынастары сферасы аса бір
реттелінбеген дау – дамайлы істердің бірі болып саналады.республика
әлдеқашан басқа дәуірге өткен ,ал әлеуметтік - еңбек қатынастары 2000-
жылдың 1-қаңтарына дейін Кеңес Өкіметі кезіндегі еңбек заңымен
реттелініп келді.
2000-жылдың 1-қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасының “Қазақстан
Республикасындағы еңбек туралы” жаңа Заңы,сондай-ақ Қазақстан
республикасының “Халықтың жұмыспен қамтылу туралы” және басқа да заңдары
күшіне енді.ол азаматтардың Қазақстан республикасындағы еңбек еріктілігіне
деген конституциялық құқықтарын жүзеге асыру барысында туындайтын еңбек
қатынастарымен ,жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау шараларымен қоса халықтың
жұмыспен қамтылуы сферасындағы қоғамдық қатынастарды реттейді.
Қазіргі кезде,әсіресе,экономиканы мемелекеттік емес секторларында
еңбек қорғаудағы ,шеккен зияндарды қайтарудағы ,мертігу немесе кәсіптік
сырқатқа ұшырағандағы көптеген жұмыскерлер құқығының бұзылулары әдетке
айналып барады.
1998 жылы Халықаралық Еңбек ұйымының басшылығымен Қазақстанда алғаш
рет ірі масштабта жүргізілген зерттеу мынаны көрсетті, еңбек
қауіпсіздігі болуға тиісті кәсіптің тексерілген кәсіпорындардың 30%-дан
астамында арнайы механизмдер,техникалар,аспаптар туралы айтпағанның өзінде
,тіпті әуелі олардың күзет қызметтері болмай шыққан.
Халықаралық Еңбек ұйымының мәлеметі бойынша 1998 жылы
қазақстандық өнеркәсіптегі жұмыссыздық елдегі еңбек ресурстарының 41%-
нан асқан.Ал,Қазақстандағы еңбек қауіпсіздігінің жағдайын Халықаралық
еңбек ұйымы дабыл қағарлықтай деп бағалады.
Өмір деңгейіндегі және әлеуметтік сфераны дамытудағы дағдарыстық
жағдай , экологиялық жағдайдың асқынуы,демографиялық көрсеткіштердің
нашарлауы,әлеуметтік-экономикалық қатынастарды өзгертудің объективті
қажеттілігіне және Қазақстанның бірқалыпты әрі орнықты дамуын қамтамасыз
ету үшін еңбек ресурстарының өндіргіш күштерінің өсуін қамтамасыз етуге
институционалдық және қаржылық механизмдердің талдаулары себепші болады.
Қазақстан Республикасының 1991 жылдың шілде айында “Халықты жұмыспен
қамтамасыз ету туралы “ заң қабылданған болатын. Алайда,ол заң елімізде
болып жатқан сан қилы өзгерістерге байланысты жарамсыз болып
қалды.сондықтан біз өркениетті елдердің тәжірибесіне сүйене отырып,осыдан
үш жыл бұрын жаңа заңның жобасын Еңбек Министрлігі арқылы Парламентке
ұсынылған.ол заң мәжілісте талқыланып,қабылданды.Ұсынылған сол жобада
мекемеге тіркелу мәселесі біршама жеңілдетілген.
Біртіндеп ең бір толғақты мәселе – жұмыссыздық жайын сөз етуге де
келіп қалғандаймыз.Жалпы статистикалық мәліметтерге сүйенетін болсақ
Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық 8,4% құрайды, ал абсолютті шама
бойынша 658800 адам, оның ішінде 42,7% ерлер болса,57,3% әйелдер
құрайды.Әрине,өкінішті.Бірақ бұл көрсеткіштердің кемитіндігіне сенім
бар.Өйткені қолға алынып жатқан ұйымдастыру шараларының пәрменділігінен
үміт мол.
Бір қызығы,ер адамдар арасындағы жұмыссыздық деңгейі экономикалық
тұрғыдан белсенді халыққа шаққанда әйелдерге қарағанда едәуір төмен
болып шықты.Әйткенмен, жұмыссыздардың жалпы санында әйелдердің үлес
салмағы 87,8% құрап,әлі де болса олардың пайдалы еңбекпен қамтылуы
көңілдегідей емес.Міне,осы осал тұсқа тиісті органдар назар аударғаны
жөн.
Жұмыссыз халықтың жас шамасын анықтап,біліп отырудың да пайдасы
зор.Енді соған тоқталайық.Жұмыссыздар құрылымындағы негізгі үлес 25-54
жастағы тұлғаларға тиесілі екен.Былайша айтқанда олар 80,2% құрайды.
55 жастан асқандардың үлесі 3,6% болса,ал 16,2% деңгей 16-24 жас аралығын
қамтиды.Осы деректерден не аңғаруға болады? Біріншіден,әлі де болса
жастардың түпкілікті жұмыспен қамтылуы онша еместігі.Екіншіден,
зейнеткерлік жасқа тақап қалғандардың біразының бос жүруінен жас
кездегі бейнет пен есейген шақтағы зейнеттің арақатынасын көрер көзге
алшақтатып жіберетін кереғарлық байқалады.Ал енді жұмыссыздықтың белең
алуына қалай жол берілуде?Оның да өзіндік себептері бар.Ең алдымен бұл
кәсіпорындардың тарауына немесе келісімшарт уақытының аяқталуына
байланысты 8,7% жұмыссыздық орын алған.ал өз кезегінде оқу бітіргеннен
соң жұмыс іздеушілердің үлесі 2,7% жетіп ,жалпы саны 0,6 мың адам
болған.
Қазақстанда әрбір үшінші жұмыссыз “қолайлы” жұмыстың немесе кез
–келген жұмыстың болмауы себебімен 222,3 мың адам жұмыспен
қамтылмады.Таратылуына,штаттың қысқаруына немесе еңбек шарты мерзімінің
аяқталуына байланысты кәсіпорындар мен ұйымдардан босатылған адамдар 111
мың адамды (барлық жұмыссыздардың санынан18,3%) ,өз еркімен жұмыстан
шыққандар саны 81,6 мың адамды ,яғни 13,4% құрайды.Жұмыссыздардың,яғни
табысты жұмысы болмаған, оны белсенді іздеген және оған кірісуге дайын
болған тұлғалардың саны 52,4 мың адамды құрады. Жұмыссыз халықтың білім
деңгейі мен кәсіптік даярлығы әр түрлі болып келеді.Жұмыссыздардың жалпы
санының 55,5%-ының
(29,1 мың адам) кәсіптік білімі, соның ішінде 22,7%-ының (6,6 мың адам)
жоғары және аяқталмаған жоғары білімі болды.Негізгі,бастауыш және жалпы
орта білімі бар жұмыссыздардың үлесіне 44,5%-ы (23,3 мың адам) келеді.
Жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау жүйесінде белсенді және енжар
шараларды даралайды. Белсенді шараларға кәсіптік даярлау мен жұмыссыздарды
қайта оқыту, қоғамдық жұмыстар ұйымдастыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I.Кірспе
II.Негізгі бөлім
2.1 Жұмыссыздық түсінігі және оның түрлері
2.2 Қазақстандағы жұмыссыздық мәселесі және оны шешу жолдары
2.3 Қазақстан Республикасындағы жастар жұмыссыздығының
әлеуметтік- экономикалық мәселелері
III.Қорытынды бөлім
V.Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Жұмыссыздық қоғам өміріне тән құбылыс. Ол бұған дейін де
болған,алдағы уақытта да бола бермек.Бұдан кейде әрқилы әлеуметтік-
экономикалық поблемалар да туындап қалып жатады.
Қазіргі нарық жағдайында қай жерде болсын жұмыссыздар санының
көбейе түсер ықтималдығы да мол.Себебі,оның мынандай факторлары бар
екендігі екінің біріне белгілі жайт.Олар:
• өндірістің жаппай автоматтандырылып, механикаландырылуы
• еңбекті интенсивтендіру деңгейінің артуы
•өнеркәсіптің тағы да басқа мекемелердің дағдарысқа ұшырауы,тіпті
соның кесірінен жабылып қалуы
• мамандандырылудың біржақты жүргізілуі
Осындай себептерден жұмыссыздық асқына түсері мәлім.
Қазақстандағы еңбек рыногына тән нәрсе: ол республиканың аймақтар
еңбек рыноктарының күрделі дифференциациясы және контрасттарына
байланыстылығында.Сондықтан да еңбек рыногы және жұмыс күшінің жұмыспен
қамтылу мониторингі,ал одан кейін макро деңгейде бірыңғай стратегияның
жасалуы аймақтардағы жұмыспен қамтылуды зерттеусіз және талдаусыз
болмайды.Республика экономикасын реформалаудың қазіргі кезеңінде үлкен
мағына әлеуметтік мәселелерді шешуде аймақтардың белсенділеуіне
беріледі.Әсіресе,басымдылықты толық продуктивті жұмыспен қамту болып
отыр.Ол кедейшіліктің азаюы және әлеуметтік шиеленісудің төмендеуіне
нақты алғышарттар жасайды.
Жұмыскерлердің жұмыстан босауы,жұмыс орындарының және еңбек
ресурстарының балансталу мәселелері баса назар аударуды талап
етеді.Рыноктық өзгерістер жағдайында жұмыстан босау экономиканың
дестабилизациясы ,өндірістің төмендеуі нәтижесінде болып отыр.Жұмыс
орындарының және жұмыс күшінің балансталмауы барлық түрлерінде
күшеюде:салалық та, территориялық та және кәсіби де.
Елдегі жұмыссыздықты төмендету және жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету
стратегиясы,оның ары қарай белсенділеуін қарастырады.Осы мақсат заңды
түрде қабылданған концепциялардың бар болуын,халықты жұмыспен қамтуды
реттеу мәселелерінің орталықтандырылуын қажет етеді.осының ақырғы мақсаты
толық продуктивті жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету,ал бұл жұмыстан
босатылғандар санының азаюы және жұмыссыз халықты жұмысқа орналасу
деңгейінің өсуі есебімен болады.
ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ.
Жұмыссыздық-еңбекке қабілетті адаамдардың жұмыс істемеуін
атаймыз.Еңбекке қабілетті адамдар (жұмыс күші) жұмыс істейтін және жұмыс
істемейтін жұмысшылардың жалпы саны.
Жұмыссыз қалу қаупі - әр ересек адам үшін үлкен мәселе.Адамдардың
көпшілігі үшін жалақы- жалғыз табыс көзі әрі жұмыс адамды моральдық
жағынан қанағаттандырады.Сөйтіп,жұмыссыз қалу материалдық жағдайды
төмендетіп қана қоймайды,сондай-ақ болашаққа сенімсіздік туғызады,адам
өзін өмірге жарамсыз сезінеді.
Бұл тақырыпта жұмыспен,еңбекпен қамтамасыз етудің классикалық
теориясының негізгі бағыттары қаралады
Дж.М.Кейнстің еңбектерінде бұл теория сынға ұшырап,ол біраз
өзгертілді.Ол жетілдірілген бәсеке тұсындағы ішкі бейімделгіш механизмге
қарсы болды.Бұл механизмнің нәтижесінде толық жұмыспен қамтылған кезде
рынокта тепе-теңдік болады дегенге күмәнданады.Дж.М.Кейнсте еңбек
қатынастарына мемлекеттің белсенді қатысуын жақтап, тек қатаң тұрақты
жалақы ғана тепе-теңдік жағдайды қамтамасыз етеді деп есептеді.Мұнда да
оның пікірінше жинақтық сұраныстың жеткіліксіздігінен амалсыз
жұмыссыздық болады.Бірақ жетілдірілген бәсеке жүйесіне тән тұрақсыздық
жойылады.
Қазірігі неоконсервотизмнің жақтаушылары жаппай жұмыссыздықтың
негізінде рыноқтық бәсекеден тыс факторлардың әсерінен болатын
жалақының қатаң жүйесін жояды.Жұмыссыздық өз еркімен де болуы
мүмкін,жұмыс орны болса да жұмысшыға жалақы деңгейі ұнамайды,немесе
еңбек сипаты көңілдегідей емес еңбектің маңыздылығы төмен.амалсыздан
болатын жұмыссыздық жалақы белгілеудегі рыноктық тепе-теңдіктің сатысын
белгілеумен байланысты ,мұнда жұмысшы күшіне деген сұраныс пен ұсыныстың
арасында алшақтық болады.
Жұмыссыздық зардабын бәсеңдететін факторлардың бірі-ғылыми-
техникалық өрлеу,жаңа қосымша жұмыс күші қажет ететін өндіріс түрлері
мен шаруашылық салаларын тудырады, ол материалдық өндіріс саласында
еңбек етуге қабілеті бар тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз етуді
көбейтеді.Жалпы, ғылыми-техникалық ревволюция жағдайында жұмыспен
қамтуды тұрақты түрде өсіру негізінен , өндірістік емес салалардың
дамуы арқылы жүзеге асырылады.Оның ұлғайюы,тұрғындардың әр түрлі қызмет
түрлеріне деген шығынның тез өсуімен және халық шаруашылығының орташа
көрсеткішіне қарағандағы жоғары еңбек ауқымдылығымен сипатталады.
Жалпы халықты жұмыссыздық бойынша 3 топқа бөлуге болады:
1.Жұмысбастылар
2.Жұмыссыздар
3.Жұмыс күшіне жатпайтындар
Егер адам жұмыс іздесе,жұмыстан уақытша босатылған болса жұмыс
берушіге тіркелуі керек.Бұндай адамдар жұмыссыздар деп аталады.
Егер оның үй шаруашылығында жұмыс істегенін ескермегенде,ол өткен
аптаның басым бөлігін жұмыс істесе олар жұмысбастылар деп аталады.
Егер ол үй шаруашылығымен айналысатын әйелдер,студенттер,зейнеткерлер
жұмыс іздеуді тоқтатқан адамдар жұмыс күшіне жатпайтындар деп аталады.
Шетелдік мамандар жұмыссыздықтың себептерін талдай отырып,оның әр
түрлі нысандарын тудыратын нақты факторларды қарайды.Жұмыссыздықтың
мынадай алуан нысандары
болады:жасырын,фрикциондық,маусымды қ,құрылымдық,технологиялық және тағы да
басқалары.Осыларға толық тоқтала кетейік.
Жасырын жұмыссыздық-өндіріс пен мемлекеттік аппаратта артық
жұмыскерлерді қолданған жағдайда орын алады.Шын мәнінде,олардың жұмысын
аз ғана жұмыс күшімен орындауға болады.
Фрикциондық жұмыссыздық-еңбек нарығында бос жұмыс күші туралы
ақпарат жоқтығының нәтижесінде ,жұмыс іздеумен,күтумен байланысты болады.
Маусымдық жұмыссыздық-ауыл шаруашылығының ейбір салаларында,әсіресе
қайта өңдеу өнеркәсібінде,жұмыс күші тек маусымдық кезеңде
қолданылғанда болады.
Құрылымдық жұмыссыздық-өндірістегі технология өзгерістерімен
байланысты болады.
Циклдық жұмыссыздық-жұмыссыздық ауытқуларымен,экономикада болатын
құлдыраулармен байланысты.
Экономикалық теорияда “жұмыссыздықтың табиғи деңгейі деген
ұғым”қалыптасқан. Фрикциондық және құрылымдық жұмыссыздық түрлері
жұмыссыздықтың табиғи деңгейлеріне жатады.Әр елде оның мөлшері 2-7%
дейін әр түрлі деңгейге жатады.Мемлекеттің міндеті-жұмыссыздықтың іс
жүзіндегі деңгейінің табиғи деңгейден асып кетпеуін бақылап отырады.
Жұмыссыздықтың бар болуының себептері:
1.Жұмыссыздықты сақтандыру жүйе жағдайында жұмыс іздеу уақыты өседі.
2.Жалақы деңгейінің қатаңдығы.Бұл күту жұмыссыздығын көбейтеді.Оның үш
себебі бар:
2.1 Заң бойынша минималды жалақының болуы
2.2 Жұмыстардың келісімдер арқылы жасалуы
2.3 Фирмалардың жалақыны түсіруге,төмендетуге келіспейді.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖҰМЫССЫЗДЫҚ МӘСЕЛЕСІ ЖӘНЕ ОНЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
Барлық елдердегідей Қазақстанда да жұмыссыздық шешілмей келе жатқан
өзекті мәселелердің бірі болып табылады.Алдымен еңбек рыногын реттеу
қажеттігі туындап отыр.Ал еңбек рыногын реттеу формасы болып тек Қазақстан
Республикасындағы күшінде бар жалпы еңбек заңнамасы ған емес,қайта
еңбек келісімдер институты болуға тиіс.
Қазақстанда әлеуметтік - еңбек қатынастары сферасы аса бір
реттелінбеген дау – дамайлы істердің бірі болып саналады.республика
әлдеқашан басқа дәуірге өткен ,ал әлеуметтік - еңбек қатынастары 2000-
жылдың 1-қаңтарына дейін Кеңес Өкіметі кезіндегі еңбек заңымен
реттелініп келді.
2000-жылдың 1-қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасының “Қазақстан
Республикасындағы еңбек туралы” жаңа Заңы,сондай-ақ Қазақстан
республикасының “Халықтың жұмыспен қамтылу туралы” және басқа да заңдары
күшіне енді.ол азаматтардың Қазақстан республикасындағы еңбек еріктілігіне
деген конституциялық құқықтарын жүзеге асыру барысында туындайтын еңбек
қатынастарымен ,жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау шараларымен қоса халықтың
жұмыспен қамтылуы сферасындағы қоғамдық қатынастарды реттейді.
Қазіргі кезде,әсіресе,экономиканы мемелекеттік емес секторларында
еңбек қорғаудағы ,шеккен зияндарды қайтарудағы ,мертігу немесе кәсіптік
сырқатқа ұшырағандағы көптеген жұмыскерлер құқығының бұзылулары әдетке
айналып барады.
1998 жылы Халықаралық Еңбек ұйымының басшылығымен Қазақстанда алғаш
рет ірі масштабта жүргізілген зерттеу мынаны көрсетті, еңбек
қауіпсіздігі болуға тиісті кәсіптің тексерілген кәсіпорындардың 30%-дан
астамында арнайы механизмдер,техникалар,аспаптар туралы айтпағанның өзінде
,тіпті әуелі олардың күзет қызметтері болмай шыққан.
Халықаралық Еңбек ұйымының мәлеметі бойынша 1998 жылы
қазақстандық өнеркәсіптегі жұмыссыздық елдегі еңбек ресурстарының 41%-
нан асқан.Ал,Қазақстандағы еңбек қауіпсіздігінің жағдайын Халықаралық
еңбек ұйымы дабыл қағарлықтай деп бағалады.
Өмір деңгейіндегі және әлеуметтік сфераны дамытудағы дағдарыстық
жағдай , экологиялық жағдайдың асқынуы,демографиялық көрсеткіштердің
нашарлауы,әлеуметтік-экономикалық қатынастарды өзгертудің объективті
қажеттілігіне және Қазақстанның бірқалыпты әрі орнықты дамуын қамтамасыз
ету үшін еңбек ресурстарының өндіргіш күштерінің өсуін қамтамасыз етуге
институционалдық және қаржылық механизмдердің талдаулары себепші болады.
Қазақстан Республикасының 1991 жылдың шілде айында “Халықты жұмыспен
қамтамасыз ету туралы “ заң қабылданған болатын. Алайда,ол заң елімізде
болып жатқан сан қилы өзгерістерге байланысты жарамсыз болып
қалды.сондықтан біз өркениетті елдердің тәжірибесіне сүйене отырып,осыдан
үш жыл бұрын жаңа заңның жобасын Еңбек Министрлігі арқылы Парламентке
ұсынылған.ол заң мәжілісте талқыланып,қабылданды.Ұсынылған сол жобада
мекемеге тіркелу мәселесі біршама жеңілдетілген.
Біртіндеп ең бір толғақты мәселе – жұмыссыздық жайын сөз етуге де
келіп қалғандаймыз.Жалпы статистикалық мәліметтерге сүйенетін болсақ
Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық 8,4% құрайды, ал абсолютті шама
бойынша 658800 адам, оның ішінде 42,7% ерлер болса,57,3% әйелдер
құрайды.Әрине,өкінішті.Бірақ бұл көрсеткіштердің кемитіндігіне сенім
бар.Өйткені қолға алынып жатқан ұйымдастыру шараларының пәрменділігінен
үміт мол.
Бір қызығы,ер адамдар арасындағы жұмыссыздық деңгейі экономикалық
тұрғыдан белсенді халыққа шаққанда әйелдерге қарағанда едәуір төмен
болып шықты.Әйткенмен, жұмыссыздардың жалпы санында әйелдердің үлес
салмағы 87,8% құрап,әлі де болса олардың пайдалы еңбекпен қамтылуы
көңілдегідей емес.Міне,осы осал тұсқа тиісті органдар назар аударғаны
жөн.
Жұмыссыз халықтың жас шамасын анықтап,біліп отырудың да пайдасы
зор.Енді соған тоқталайық.Жұмыссыздар құрылымындағы негізгі үлес 25-54
жастағы тұлғаларға тиесілі екен.Былайша айтқанда олар 80,2% құрайды.
55 жастан асқандардың үлесі 3,6% болса,ал 16,2% деңгей 16-24 жас аралығын
қамтиды.Осы деректерден не аңғаруға болады? Біріншіден,әлі де болса
жастардың түпкілікті жұмыспен қамтылуы онша еместігі.Екіншіден,
зейнеткерлік жасқа тақап қалғандардың біразының бос жүруінен жас
кездегі бейнет пен есейген шақтағы зейнеттің арақатынасын көрер көзге
алшақтатып жіберетін кереғарлық байқалады.Ал енді жұмыссыздықтың белең
алуына қалай жол берілуде?Оның да өзіндік себептері бар.Ең алдымен бұл
кәсіпорындардың тарауына немесе келісімшарт уақытының аяқталуына
байланысты 8,7% жұмыссыздық орын алған.ал өз кезегінде оқу бітіргеннен
соң жұмыс іздеушілердің үлесі 2,7% жетіп ,жалпы саны 0,6 мың адам
болған.
Қазақстанда әрбір үшінші жұмыссыз “қолайлы” жұмыстың немесе кез
–келген жұмыстың болмауы себебімен 222,3 мың адам жұмыспен
қамтылмады.Таратылуына,штаттың қысқаруына немесе еңбек шарты мерзімінің
аяқталуына байланысты кәсіпорындар мен ұйымдардан босатылған адамдар 111
мың адамды (барлық жұмыссыздардың санынан18,3%) ,өз еркімен жұмыстан
шыққандар саны 81,6 мың адамды ,яғни 13,4% құрайды.Жұмыссыздардың,яғни
табысты жұмысы болмаған, оны белсенді іздеген және оған кірісуге дайын
болған тұлғалардың саны 52,4 мың адамды құрады. Жұмыссыз халықтың білім
деңгейі мен кәсіптік даярлығы әр түрлі болып келеді.Жұмыссыздардың жалпы
санының 55,5%-ының
(29,1 мың адам) кәсіптік білімі, соның ішінде 22,7%-ының (6,6 мың адам)
жоғары және аяқталмаған жоғары білімі болды.Негізгі,бастауыш және жалпы
орта білімі бар жұмыссыздардың үлесіне 44,5%-ы (23,3 мың адам) келеді.
Жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау жүйесінде белсенді және енжар
шараларды даралайды. Белсенді шараларға кәсіптік даярлау мен жұмыссыздарды
қайта оқыту, қоғамдық жұмыстар ұйымдастыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz