Кеңестік одағындағы Қазақстандағы
Кіріспе
І Тарау Кеңестік одағындағы Қазақстандағы әлеуметтік апаттар
1.1 Кеңестік одағындағы Қазақстандағы жұмыссыздық
1.2 Кеңестік одағындағы Қазақстандағы кедейшілік пен қайыршылық
ІІ Тарау Қазақстанда әлеуметтік жағдайдағы бүгіні мен ертеңі
1.3 Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен салауатты өмір сүру мүмкіндігі
1.4 Қазақстанның әлеуметтік жағдайдағы бүгіні мен ертеңі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
І Тарау Кеңестік одағындағы Қазақстандағы әлеуметтік апаттар
1.1 Кеңестік одағындағы Қазақстандағы жұмыссыздық
1.2 Кеңестік одағындағы Қазақстандағы кедейшілік пен қайыршылық
ІІ Тарау Қазақстанда әлеуметтік жағдайдағы бүгіні мен ертеңі
1.3 Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен салауатты өмір сүру мүмкіндігі
1.4 Қазақстанның әлеуметтік жағдайдағы бүгіні мен ертеңі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Курстық жұмысының өзектілігі. Ежелгі қазақ даласында конституциялық заңнаманың қалыптасуы белгілі бір идеялар мен принциптер арқылы айқындала отырып, нақты тарихи кезеңдерді қамтиды. Мұның өзі, сайып келгенде, ұлттардың өзін-өзі еркін билеу принципімен қоса егеменді дербес мемлекет құру мәселесімен жалғасатындығын тарих беттері дәлелдеп берді
Қазақстан елінің саралап өткен даму жолдарының сатыларын бірнеше кезеңдерге белуге болатындығы жөнінде пікірлер аз емес.
Белгілі заңгер ғалым А.К Котов Қазақстанның конституциялық эволюциялың дамуын мынадай 4 кезендерге бөледі:
- Кеңес дәуіріне дейінгі (1900-1917 ж.ж ұлттық - демократиялық идеяларының Алаш конституциясының жобасына ұласу);
- Кеңес дәуірінің аяқталуы (80 жылдардың аяғы мен 1990 жылдар аралығы);
- Кеңестік дәуірден кейінгі (1991-1993);
- Қазақстан дамуының алғашқы сатысы «де-факто» (1993 жылдың қарашасынан бастап).
Әрине, былайша бөлудің дұрыстыгына күмән келтірмей, өз тарапымыздан еліміздің кеңестік дәуірдегі конституциялық заңдарының қалыптасуы мен дамуының КСРО мемлекетінің конституциялық даму тарихымен байланыстығын айрықша атап өткенді жөн кердім. Тек мұның өзінде 4 тарихи кезеннің болғандығына тарих куә..
Курстық жұмыстың мақсаты кеңес одағындағы Қазақстандағы әлеуметтік апаттарды анықтау, олардың ішінде кеңес одағындағы жұмыссыздықты, кедейшлікті көрсету және одан қалай Қазақстанның шыққаның және қазіргі әлеуметтік жағдайы.
Қазақстан елінің саралап өткен даму жолдарының сатыларын бірнеше кезеңдерге белуге болатындығы жөнінде пікірлер аз емес.
Белгілі заңгер ғалым А.К Котов Қазақстанның конституциялық эволюциялың дамуын мынадай 4 кезендерге бөледі:
- Кеңес дәуіріне дейінгі (1900-1917 ж.ж ұлттық - демократиялық идеяларының Алаш конституциясының жобасына ұласу);
- Кеңес дәуірінің аяқталуы (80 жылдардың аяғы мен 1990 жылдар аралығы);
- Кеңестік дәуірден кейінгі (1991-1993);
- Қазақстан дамуының алғашқы сатысы «де-факто» (1993 жылдың қарашасынан бастап).
Әрине, былайша бөлудің дұрыстыгына күмән келтірмей, өз тарапымыздан еліміздің кеңестік дәуірдегі конституциялық заңдарының қалыптасуы мен дамуының КСРО мемлекетінің конституциялық даму тарихымен байланыстығын айрықша атап өткенді жөн кердім. Тек мұның өзінде 4 тарихи кезеннің болғандығына тарих куә..
Курстық жұмыстың мақсаты кеңес одағындағы Қазақстандағы әлеуметтік апаттарды анықтау, олардың ішінде кеңес одағындағы жұмыссыздықты, кедейшлікті көрсету және одан қалай Қазақстанның шыққаның және қазіргі әлеуметтік жағдайы.
Мұқанов. С Өмір мектебі 2 том А, жазушы 1970ж.
2 . Қазақ совет энциклопедиясы 9 том А, 1976ж.
3. Казақ Коммунистік Партиясы тарихының очеркі А., Қазақстан, 1985ж.
4.Устинов. В.И. Зампред совнаркома Россиской Федерации А,Қазақстан1988ж.
5. Бектұров. Н. Алыс жылдардың бір дерегі «Жалын», 1989ж №6.
6. Қозыбаев. І. Ел қамын жеген екеу кім ? «Арай», 1990 ж № 6-7
7. Камзабеков.Д. С. Сәдуақасов А, Қазақстан, 1996
8. Қазыбек. М, Маймақов. Ғ. Құпия кеңестер А, Санат, 1999ж.
9. Қойгелдиев. М, Омарбеков.Т. Тарих тағылымы не дейді? А, Ана тілі, 1992ж.
10. Серікбев. С. XXғ 20-жж Қазақстандағы әлеуметтік, саяси өмірдегі Ж.Мыңбаевтың мемлекет қайраткері ретіндегі тарихи орны Дисс. А., 2000ж
11. Рысқалиев.Ф. Ж.Мыңбаевтың өмірі мен қоғамдық саяси қызметі Дисс. А.,2000ж
12. ҚРОМА. 5 қор, II т ,177 іс ,37 п
13. Еңбекші қазақ 1925ж. 5 мамыр.
14. Еңбекші қазақ 1925ж. 8 қаңтар.
15. Қызыл Қазақстан 1925ж. № 2.
16. Қызыл қырғын 37- де апат болғандар А., 1994 ж
17. С.Сәдуақасов Шығармалары 1том А., 2003ж
18. С. Сәдуақасов Шығармалары 2том А., 2003 ж
19. Қойгелдиев. М. С. Сәдуақасов А.,1991ж
20. Әлмашұлы. Ж. С. Қожанов А., 1994 ж
21. Әкімбеков. Қ. Біз қырғыз – қайсақ емеспіз, қазақтармыз «Қазақ әдебиеті», 2004ж 24- қазан
22. Қойшыбаев. Б. От кешу «Арай» журналы 1988ж № 8
23. Қазақ ұлттық энциклопедиясы. А., 2004 ж
24. Қозыбаев. М. Тарих зердесі ( Арыстар тұғыры) 2 кітап. А, 1998 ж
25. Мұхатова. О. Қазақстандағы Кеңес өкіметінің аграрлық өзгерістері тарихнамасы А.,1998 ж
26. Қуандықов. Е. Сүрең салған сұрқия саясат А.,1999 ж
27. Сансызбев. Н. С. Сәдуақасов «Қазақстан Коммунисі», 1991ж №4
28 .Қазақстан облыстық партия ұйымы конференцияларының және облыстық комитет пленумдарының қарарлары мен шешімдері. 1том, 1921- 1927жж, А., 1987 ж
29. Қоңыратпаев. О. Дүрбелең басы «Лениншіл жас», 1991ж 16-20 тамыз.
30. Баязитов. Д. Қазақ автономиясының астанасын көшіру тарихнамасының кей мәселелері ҚазҰУ хабаршысы тарих сериясы №3 (34) 2004 ж
31.Сәдуақасов.С. Қазақстанды қалай құрған жөн? «Қазақстан коммунисі 1991ж №5
32. Омарбеков. Т. 20-30 жылдардағы Қазақстан қасіреті. А., 1997 ж
33. Қуандық. Е. Қазақстандағы « Кіші Октябрь» қасіреті. А., 2002 ж
34. КПСС съездерінің, конференциялардың шешімдері 2 том, 1917-1924ж. А.,1972 ж
35. Тәтімовтың есебі Ислам шапағаты 1991ж.24 мамыр
36. Сафаров.Г. Колониальная революция. Опыт Туркестана. А., 1998 ж
37. Қазақ Коммунистік Партиясының съездерінің, конференцияларының, пленумдарының қарарлары мен шешімдері 1 том, (1921 1927)
38. Известия 1990 ж № 9
2 . Қазақ совет энциклопедиясы 9 том А, 1976ж.
3. Казақ Коммунистік Партиясы тарихының очеркі А., Қазақстан, 1985ж.
4.Устинов. В.И. Зампред совнаркома Россиской Федерации А,Қазақстан1988ж.
5. Бектұров. Н. Алыс жылдардың бір дерегі «Жалын», 1989ж №6.
6. Қозыбаев. І. Ел қамын жеген екеу кім ? «Арай», 1990 ж № 6-7
7. Камзабеков.Д. С. Сәдуақасов А, Қазақстан, 1996
8. Қазыбек. М, Маймақов. Ғ. Құпия кеңестер А, Санат, 1999ж.
9. Қойгелдиев. М, Омарбеков.Т. Тарих тағылымы не дейді? А, Ана тілі, 1992ж.
10. Серікбев. С. XXғ 20-жж Қазақстандағы әлеуметтік, саяси өмірдегі Ж.Мыңбаевтың мемлекет қайраткері ретіндегі тарихи орны Дисс. А., 2000ж
11. Рысқалиев.Ф. Ж.Мыңбаевтың өмірі мен қоғамдық саяси қызметі Дисс. А.,2000ж
12. ҚРОМА. 5 қор, II т ,177 іс ,37 п
13. Еңбекші қазақ 1925ж. 5 мамыр.
14. Еңбекші қазақ 1925ж. 8 қаңтар.
15. Қызыл Қазақстан 1925ж. № 2.
16. Қызыл қырғын 37- де апат болғандар А., 1994 ж
17. С.Сәдуақасов Шығармалары 1том А., 2003ж
18. С. Сәдуақасов Шығармалары 2том А., 2003 ж
19. Қойгелдиев. М. С. Сәдуақасов А.,1991ж
20. Әлмашұлы. Ж. С. Қожанов А., 1994 ж
21. Әкімбеков. Қ. Біз қырғыз – қайсақ емеспіз, қазақтармыз «Қазақ әдебиеті», 2004ж 24- қазан
22. Қойшыбаев. Б. От кешу «Арай» журналы 1988ж № 8
23. Қазақ ұлттық энциклопедиясы. А., 2004 ж
24. Қозыбаев. М. Тарих зердесі ( Арыстар тұғыры) 2 кітап. А, 1998 ж
25. Мұхатова. О. Қазақстандағы Кеңес өкіметінің аграрлық өзгерістері тарихнамасы А.,1998 ж
26. Қуандықов. Е. Сүрең салған сұрқия саясат А.,1999 ж
27. Сансызбев. Н. С. Сәдуақасов «Қазақстан Коммунисі», 1991ж №4
28 .Қазақстан облыстық партия ұйымы конференцияларының және облыстық комитет пленумдарының қарарлары мен шешімдері. 1том, 1921- 1927жж, А., 1987 ж
29. Қоңыратпаев. О. Дүрбелең басы «Лениншіл жас», 1991ж 16-20 тамыз.
30. Баязитов. Д. Қазақ автономиясының астанасын көшіру тарихнамасының кей мәселелері ҚазҰУ хабаршысы тарих сериясы №3 (34) 2004 ж
31.Сәдуақасов.С. Қазақстанды қалай құрған жөн? «Қазақстан коммунисі 1991ж №5
32. Омарбеков. Т. 20-30 жылдардағы Қазақстан қасіреті. А., 1997 ж
33. Қуандық. Е. Қазақстандағы « Кіші Октябрь» қасіреті. А., 2002 ж
34. КПСС съездерінің, конференциялардың шешімдері 2 том, 1917-1924ж. А.,1972 ж
35. Тәтімовтың есебі Ислам шапағаты 1991ж.24 мамыр
36. Сафаров.Г. Колониальная революция. Опыт Туркестана. А., 1998 ж
37. Қазақ Коммунистік Партиясының съездерінің, конференцияларының, пленумдарының қарарлары мен шешімдері 1 том, (1921 1927)
38. Известия 1990 ж № 9
Жоспар
Кіріспе
І Тарау Кеңестік одағындағы Қазақстандағы әлеуметтік апаттар
1. Кеңестік одағындағы Қазақстандағы жұмыссыздық
2. Кеңестік одағындағы Қазақстандағы кедейшілік пен қайыршылық
ІІ Тарау Қазақстанда әлеуметтік жағдайдағы бүгіні мен ертеңі
3. Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен салауатты өмір сүру
мүмкіндігі
4. Қазақстанның әлеуметтік жағдайдағы бүгіні мен ертеңі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Курстық жұмысының өзектілігі. Ежелгі қазақ даласында конституциялық
заңнаманың қалыптасуы белгілі бір идеялар мен принциптер арқылы айқындала
отырып, нақты тарихи кезеңдерді қамтиды. Мұның өзі, сайып келгенде,
ұлттардың өзін-өзі еркін билеу принципімен қоса егеменді дербес мемлекет
құру мәселесімен жалғасатындығын тарих беттері дәлелдеп берді
Қазақстан елінің саралап өткен даму жолдарының сатыларын бірнеше
кезеңдерге белуге болатындығы жөнінде пікірлер аз емес.
Белгілі заңгер ғалым А.К Котов Қазақстанның конституциялық эволюциялың
дамуын мынадай 4 кезендерге бөледі:
Кеңес дәуіріне дейінгі (1900-1917 ж.ж ұлттық - демократиялық идеяларының
Алаш конституциясының жобасына ұласу);
Кеңес дәуірінің аяқталуы (80 жылдардың аяғы мен 1990 жылдар аралығы);
Кеңестік дәуірден кейінгі (1991-1993);
Қазақстан дамуының алғашқы сатысы де-факто (1993 жылдың қарашасынан
бастап).
Әрине, былайша бөлудің дұрыстыгына күмән келтірмей, өз тарапымыздан
еліміздің кеңестік дәуірдегі конституциялық заңдарының қалыптасуы мен
дамуының КСРО мемлекетінің конституциялық даму тарихымен байланыстығын
айрықша атап өткенді жөн кердім. Тек мұның өзінде 4 тарихи кезеннің
болғандығына тарих куә..
Курстық жұмыстың мақсаты кеңес одағындағы Қазақстандағы әлеуметтік
апаттарды анықтау, олардың ішінде кеңес одағындағы жұмыссыздықты,
кедейшлікті көрсету және одан қалай Қазақстанның шыққаның және қазіргі
әлеуметтік жағдайы.
1.Кеңестік одағындағы Қазақстандағы әлеуметтік апаттар
1. Кеңестік одағындағы Қазақстандағы жұмыссыздық
Кеңестік одағындағы Қазақстандағы еңбекке жарамды адамдарды жұмыспен
қамту аса күрделі әрі мемлекеттік маңызды мәселе. Нарыққа бет алған сайын
бұл мәселе экономикалық өмір тіршілігінде өткір және батыл қойылған саяси
экономикалық және әлеуметтік мақсаттарға жетудің шартты жағдайларының
бірі.
Экономикалық ұстаным көзқарасы тұрғысынан жұмыспен қамту–еңбекке
қабілетті халықтың қоғамдық өнім жасау жөніндегі әрекеті.
Жұмыспен қамтудың бірнеше теориялары бар:
–кейнстік бағыт жұмыспен қамтуға тек жиынтық сұраныс әсер етпейді,оған
жалпы сұраныстың өсуінің әр түрлі салалар арасындағы бөлінуде, яғни
жиынтық сұраныстың құрылымы әсер етеді.Бұл үлгі мемлекеттің
макроэкономикалық процестерді басқаруға кірісуіне негізделеді, ал оны
жүзеге асыру механизмі психологиялық сипаты бар заңдылықтар мен
құбылыстарға(тұтынуға бейімділік, жинақтауға бейімділік, инвестицияға
ынталандыру) және басты экономикалық көрсеткіштердің арасындағы
мультипликативтік байланыстарға негізделеді.[2, б. 45,53]
–монетарлық мектептің тұжырымдауы бойынша, нарықтық экономика жұмыспен
қамтудың рационалды дәрежесін өзі белгілейтін, өзін–өзі үйлестіретін жүйе,
бағалық механизм болып табылады.Жұмыспен қамтуды тұрақтандыру саясаты
жұмыссыздық нормасының оның табиғи дәрежесінің ауытқуымен, өндіріс көлемі
және жұмыспен қамтылғандардың санының ауытқуыларымен күресуге бағытталуға
қажет.
–икемді нарық концепциясы жұмыспен қамтудың әдеттегідей емес,
функционалдық, индивидуалданған және тсандартты емес, жекелей жұмыспен
қамту, толық емес жұмыс күні немесе аптасы, қысқа мерзімді контрактылар,
жұмысты үйге берудің жұмсақтау формаларына көшу қажет.Осыған жету жолдары:
• жұмысқа жалдау мен жұмыс беру формаларын көбейту және икемді қылу;
• жұмыс уақытын реттеу формаларының әр түрлерін пйдалану, нормаланбаған
жұмыс тәртібінің икемді түрлернін пайдалану;
• жалақыны реттеудің икемді, өзгермелі түрлерін пайдалану,
• жұмыскерлерді әлеуметтік қорғаудың икемді әдістері мен формаларын,
жұмысшы күшінің көлемін, құрылымын, сапасы мен бағасын еңбек нарығындағы
сұраныс пен ұсыныстың ауытқуына үйлесімді болдыру.
Жалпыэкономикалық санат ретінде жұмыспен қамтылуды анықтаудың
үш тәсілі бар:
– жұмыспен қамтылу жұмыс күшінің сұранысы мен ұсынысы байланыстылығының
көрінісі болып табылады, жұмыс орындары мен қызметкерлердің саны бойынша,
сондай–ақ сапасы бойынша да;
– жұмыспен қамтылу еңбек ету үдересі,немесе жеке адамдарға табыс әкелетін
әрекеті.Бұл ретте осы әрекеттің заңға қайшы келмеуін атап көрсеткен аса
маңызды;
– жұмыспен қамтылу әлеуметтік–экономикалық және әлеуметтік еңбек
қатынасының жиынтығы іспеттес, оларды қалыптастыру мен реттеу заңнамалық
және құқықтық нормаларын еңбек келісімдеріне негізделеді .
Жұмыспен қамтылу–нақты адамдардың жеке және қоғамдық қажеттіліктерін
қанағаттандырумен байланысты заңға қайшы келмейтін әрекеті ол жұмыс
істейтіндерге жалақы немесе еңбек табысын әкеледі, сондай–ақ ол еңбек
нарығындағы жұмыс күшінің сұранысы мен ұсынысының сандық және сапалық
байланыстылығы дәрежесінің көрінісі ретінде пайда болуын
әлеуметтік–экономикалық қателіктер түсіндіреді. [5, б. 10-11]
Жұмыспен қамтылған халыққа ХЕҰ стандарттары бойынша еңбекке
жарамды жасқа жеткен және одан ересек жалданып жұмыс істейтін және өздерін
өздігінен жұмыспен қамтитын адамдардың барлығы
жатады.Олар–кәсіпкерлер,өздерінің есебінен жұмыс істейтіндер,өндірістік
кооперативтердің мүшелері,көмектесуші отбасы мүшелері,сыйақыны ақшалай
немесе заттай алатын оқушылар,жалға ішінара жұмыс істеген студенттер үй
шаруасындағы әйелдер және өздігінен жұмыспен қамтылғандар,тұрақты және
мерзімдік қызметтегі әскери қызметкерлер.
Жұмыспен қамтылуды мынадай түрлерге жіктеуге болады:
−өнімді жұмыспен қамту;
–әлеуметтік пайдалы жұмыспен қамту;
−толық жұмыспен қамту.
Өнімді жұмыспен қамтылу–халықтың қоғамдық өндірісте жұмыс
істеулері.
Әлеуметтік пайдалы жұмыспен қамтылу тек қоғамдық өндірісте
жұмыс істейтін адамдардың ғана емес,сонымен бірге әскери қызметкерлердің
еңбекке жарамды жастағы оқушылардың,үй шаруашылығын жүргізумен
айналысушылардың балаларға қарайтындығының санымен анықталады.
Жұмыспен толық қамтылу–қалағандардың барлығының ақы төленетін жұмысы
бар,кезеңдік жұмыссыздық орын алмайтын қоғамның жай–күйі.Бұл орайда
уақытша және құрылымдық жұмыссыздықтан анықталатын жұмыссыздықтың табиғи
деңгейі сақталады.
Жұмыспен толық қамтылмаудың екі түрі бар:
– көзге көрінетін;
– жасырын.
Біріншісі толық емес жұмыс уақытымен жұмыс істейтін адамдар санымен
тұлғаланады.Екінші түріне еңбек ресурстарын дұрыс бөлмеуді немесе еңбекпен
өндірістің өзге факторларының арасындағы баланстың бұзылуын көрсететін
пайдалылық ұғымды білдіреді.
Жасырын толық емес жұмыспен қамтылудың өзіндік белгілеріне
төмен табыс өнімділігі жұмыс істейтіндердің біліктіліктерін толық
пайдаланбау жатады[6, б. 54-64]
Еңбек нарығын реттеу үшін икемді жұмыспен қамтылудың түрлі
нысандары қолданылады, олар толық емес жұмыс уақытының түрлі режимдерінде
жұмыспен қамту қызметкерлердің әлеуметтік мәртебесімен байланысты жұмыспен
қамтылу,стандартты емес жұмыс орындарындағы жұмыспен қамтылу стандартты
емес ұйымдық нысандар бойынша жұмыспен қамтылу жұмыспен икемді қамтылу мен
жұмыссыздық арасында аралық аймақ құрады.
Азаматтардың көпшілігі үшін жұмыс мағыналы өмірге ең қолайлы жол
ретінде көрінеді, ол тауарлар мен қызметтер нарығына жол ашады, өз өтбасы
мен жалпы қоғамға позитивтік үлес қосуға мүмкіндік береді, адамдар
арасындағы байланыстарды кеңейтеді. Жұмыс адамның қалыптасуына, тұлғаның
дамуына, сондай-ақ адамның объективтік және позитивтік мәдениетінің
дамуына көмектеседі. Бұл көзқарастан жұмыссыздық адам маңыздылығын
төмендету, оны жоқ қылу болып табылады. Шынымен де, жұмыс адамның ар-
намысына қатысты мәселе.
Роберт Рейх "Халықтар жұмысында" (1992 ж) айтып кеткен
жұмыстың үш түрін бөлуге болады:
1)Шаблондық (ескішілдік) өндіріс пен қызметтер,2) Жұмысшыларға
көрсетілетін қызметтер, 3) Шығармашылық жұмыс.
1) Шаблондық (ескішілдік) өндіріс пен қызметтер: бұл категорияға қолмен
жасалатын жұмыс, сондай-ақ, арнайы ережелер мен белгілі бір қаржылық
операциялар процесі (чектер, несие беру карталары бойынша төлем жасау),
аурухана шоттары, әлеуметтік операциялар (жалақыны белгілеу, денсаулықты
сақтандыру) және т.б. сияқты, компьютерлік қызметті қолдану мен оны
қадағалау бойынша шаблондық тапсырмалар үшін жауапты орта немесе ірі
басқаруға сүйенген қызмет жатады.
2) Сол сияқты, жұмысшымен көрсетілген қызметтер де шаблондық жұмыста
қамтиды, бірақ бұл жағдайда ол тұтынушылармен, пациенттермен және барлық
ұсынылатын қызметтерді алушылармен тіке байланыста болатын қызметкерл ері,
шаштараз, аурухана қызметкерлері, пациенттермен, жинаушылар және т.б.
жатады.
3)Шығармашылық жұмыс белгілі бір инженерлермен, жұртшылықпен
байланыс жасау бойынша сарапшылармен, заңгерлермен, менеджерлермен,
дизайнерлермен және жобалаушыларымен, қаржыландырушылармен,
авторлармен, журналисттермен және тағы басқалармен жасалатын жұмыс
болып табылады. Бұл категорияға шаблондыққа жатпайтын қызметпен
айналысатын, күнделікті болмыстан өз ойларының абстракциялау қабілетіне
байланысты өздерін қорғай алатын және белгілі бір мәселелерді тиімділеу
шешуге мүмкіндік береді. Шығармашылық әрекеттерді идеялар, көзқарастар,
дыбыстар мен материалдарды әр түрлі қолдану арқылы жасай алатын адамдар
жатады. Бұл салымдар энергияны сақтау мен ғарышты зерттеу арасында
жататын, соның ішінде каржылық теориялар, шығармашылық жұмыс,музыкалық
шығармалар, жаңа бағдарламалық жабдықтар немесе теледидар өндірісінің
дамуына қатысты аралық қызметті қамтиды. Бұл шығармашылық салымдар
халықаралық сипаты күшейіп келе жатқан тораптар арқылы, иерархиялық
командалық жұмыс негізінде, кездесулерге, ресми және бейресми каналдар
бойынша телекоммуникация мен дыбыстан жылдам авиация шешімдерді
теңдестіруге және дәйекті схемалармен және стратегияларды жүзеге асыру
үшін жұмсалады, бұл қызмет ең жоғарғы қосылған кұнның деңгейіне сәйкес
келеді. [7, б. 18-23]
"Шығармашылық көмекке оқыту" дегеніміз мәселелерді түсініп, шешімдер
қабылдауға көмектесетін білім мен тәжірибені алуға жастар мен ересектерді
оқыту процесі. Төрт түрлі қабілетті дамыту керек: абстракция, үнемі ойлау
эксперименттеу және басқалармен араласу (тіл, технологиялар , т.б. арқылы)
Ескішілдік және қайталанатын жұмыс құлдырау үстінде екені анық.
Ескішілдік өндіріс пен қызмет көрсету аясын таңдаған жұмысшыға қауіп
төнеді, бір жағынан - автоматтандырудан, екінші жағынан -- буындыру арқылы
жалақысы төмен және төменгі төлем мен төменірек еңбек жағдайға бағытталған
өндірістердің ауысып жатқан елдер тарапынан бәсекелестіктен.
Ескішілдік жұмыстардың құлдырауын алдын ала болжауға болады, орта
деңгейдегі ескішіл менеджерге де қауіп бар. Еңбек ақысы құнының күрт өсу
тенденциясын тоқтату үшін тәртіп керек, орташалап қысқарту жақсы деген
жағдайдың өзінде құлдырау жылдамдығын азайтады.
Жекелеп көрсетілетін қызметтер жағдайы сәл ғана жоғары. Бүл жерде
де автоматтандырудың маңызы зор (телефон, теледидар арқылы, компьютер
арқылы, зат сату, театр мен үшақтарға билет сату, банктің қызметтері,
қонақ үйлердегі антоматтандырылған тіркеу және т.б.). Өзінің ескішілдік
жұмыстарын жоғалтқан жұмысшылар тарапынан да, иммиграннтар тарапынан да,
күшейіп келе жатқан бәсекелестік еңбек ақыларының төмендеуін күшейтеді.
Бұған қосымша, көп қызметтердің алушылары ретінде ақшалары аз адамдар
болған жағдайда (мүгедектер, аурулар, қарттар және т.б.), кейбір жұмыстар
тек жартылай жүмыс істеуге ғана немесе күнін зорға керетіндегі төмен
жалақы алуға (уақытша жалақы) мүмкіндік береді. Денсаулық сақтау және т.б.
бюджеттері қысқартылған. Нарықтық емес секторда ол кішігрім
жұмыс орындарын ашу шектері бар, бірақ қорлар әлі жеткілікті деңгейге қол
жеткізетіндей емес.
Шығармашылық жұмысшылар ғана шын мәнінде өркендеу үстінде. Олар өз
шығармашылық қызметтерін әлемдік нарықта ұсынуға қабілетті. Тек, шынымен,
алып күш саналатын жэне сол үшін мадақталатын адамдар шығармашылық жұмысшы
болады.
Жұмыспен қамтудың классикалық концепциясын қысқаша қарайық.
Классикалық теория деп Маркстік емес әдебиетті әлбетте ағылшын мен
американдықтардың теориясын түсінеді. Олар Рикардодан Маршалга, Пигу
және тағы басқалары ортодоксальдық (алған бағыттан қайтпайтын) теорияларға
табан тіреп, жалпы экономикалық теңдік теориясын жасауға бағыт
ұстайды,жұмыспен қамтудың классикалық теориясы әлем деңгейінде еңбекке
сұраныс және еңбекі ұсыну қызметін құруга, оны жетілген бәсеке нарық
жағдайында пайдалануды да ұсынады .Мұндай күрделі қызметтерді
тек жекелеген жұмыскер ұсынысы қызметтерін біріктіру арқылы мүмкін.
Еңбекке сұраныс жасайтын адам-кәсіпкер ғана. Бәсеке жетілдірілген
нарықтарда кәсіпкерлер жалдайтын жұмысшылардың саны екі көрсеткішпен
анықталады - нақты жалақы мен шекті еңбек өнімінің құны (онын ақшалай
көрінісі). Жалданатын жұмысшы санының артуымен шекті өнім кұны жалақы
төмендеуімен теңдескенде ғана тоқтатылады.Қазіргі жұмысшыға талаптың
өзгеруі оның кәсіптік мамандық дәрежесінің артуы, жиынтық жұмысшы
шеңберінің кеңеюі жұмысшы күшін үздіксіз оқыту проблемасьн қояды, сөйтіп
оның сапасын ғылыми-техникалық эволюция талабына сәйкестендіреді [ 8, б.
12].
2. Кеңестік одағындағы Қазақстандағы кедейшілік пен қайыршылық
Кеңестік одағында адам дамуы туралы ПРООН дүниежүзілік баяндамасында
кедейшілікті классификациялауға сәйкес кедейшілікті табыс тұрғысынан,
негізгі қажеттіліктер тұрғысынан, адам дамуы тұрғысынан түсінуге болады.
Кеңестік одағында Қазақстан Републикасында кедейшілікті төмендету бойынша
бағдарламада кедейшілік адам дамуының мүмкіндіктері тұрғысынан түсініледі.
Кедейшілік дегеніміз - әлеуметтік – экономикалық құбылыс, ол нақты
халық топтары өмір сүруге құқықтарын жүзеге асырумен байланысты алғашқы
физиологиялық қажеттіліктерін қанағаттандыруда қиындықтар көруі,
конституциямен берілген құқық пен еркіндіктер шегінде қоғам өміріне толық
қатысуға мүмкіндіктері жоқтығы.
Әрі қарай бағдарламада, кедейшілік мәселесіне экономикалық және
әлеуметтік аспектілер, сондай-ақ басқару аспектісі кіретіндігі айтылған.
Индикаторы осы аспектілердегі кедейшілік мәселесіндегі масштабын бағалауға
мүмкіндік беретін көрсеткіштер бола алады.
Кедейшілікті табыс және халықтың мемлекеттік кепілдіктер берілген
әлеуметтік қызметтерге қол жеткізу мүмкіндіктері бойынша өлшеу үшін
бірқатар критерийлар мен индикаторлар бар.
Қазақстанда табыс бойынша негізгі критерий - ол өмір сүру минимумы
және кедейшілік шегі.
Өмір сүру минимумы Кеңестік одағында аяғында қабылданған 2000 жылдың
басында іске қосылған. Өмір сүру минимумы туралы Заңына сәйкес бір адамға
шаққандағы ең төменгі қажетті ақшалай абыс ретінде анықталған, ол көлемі
бойынша ең төменгі тұтыну корзинасыныңқұнына тең. Бұл корзинаның құнының 70
% Қазақстан Республикасының ғылым және білім министрлігінің тамақ
Институтымен бекітілген тұтыну корзинасының негізінде есептелген
энергетикалық құндылығы 2137 ккал деңгейін қамтамасыз етуші тамақ өнімдерін
құрайды. Тұтыну корзинасының қалған 30% құнын тамақтық емес тауарлар мен
қызметтер құрайды.
Заңға сәйкес өмір сүру мимнимумы келесілерге арналған:
1) өмір деңгейін бағалау және кедейшілік шегін анықтау;
2) әлеуметтік саясат бағыттарын анықтау және халықты әлеуметтік қолдау
бойынша шараларды жүзеге асыру;
3) тағайындалатын ең төменгі еңбекақы, зейнетақы, пособие және басқа да
әлеуметтік төлемдерді негіздеу;
Өмір сүру минимумындағы тамақ және тамақтық емес тауарларға тұтыну
шығындарының нақты қатынасы 52,3%47,7% құрады.Осылайша тұтыну
корзинасында әл-ауқаты төмен адамдар бюджетінің шығынының бірқатар бөлігін
құрайтын коммуналдық қызмет және транспорт шығындары толық көрсетілген.
Заңға сәйкес кедейшілік шегі әлеуметтік көмек көрсету үшін критерий
болды. Ол Заңды республикада экономикалық мүмкіндіктерге қарай
тағайындалған адамның ең төменгі дәрежедегі тұтынуын қанағаттандыру үшін
қажетті табыс шегі ретінде анықталған.
Кеңестік одағында кедейшілік шегі өмір сүру минимумының 38% деңгейінде
тағайындалды.
Табыс бойынша кедейшілік индикаторы ретінде Фостер, Гриэр, Торбек
ұсынған көрсеткіштер класы қолданылады:
- жанбасылық есеп коэффициенті немесе қабылданған шектен төмен табысы
бар халық үлесі;
- кедейшілік тереңдігін өлшеуге мүмкіндік беретін кедейшілікті айыру
индексі, яғни кедейлер табысының өмір сүру минимумына жетпеген
мөлшері;
- ең кедейлер арасында табыс деңгейіндегі теңсіздікті бағалауға
мүмкіндік беретін кедейшіліктің өткірлік индексі.
Бағдарламамен табыспен емес кедейшілікті бағалаудың негізгі критерийі
анықталған – ол негізгі әлеуметтік игіліктер мен қызметтерге қол жеткізудің
ең төменгі деңгейі.
- денсаулық сақтау сферасында – жан басына, медициналық ұйымдары жоқ
тұрғылықты жерлер санына шаққандағы медициналық персонал және
медициналық ұйымдар саны;
- білім беруде – бұл балаларды білім берумен қамту, мектептері жоқ
тұрғылықты жерлер саны, сондай-ақ білім беру орындарында материалдық
көмек көрсетілгендер;
- әлеуметтік көмек жүйесінде – халықтың әлеуметтік жанды топтарға
көрсетілген көмек саны және қамтылуы;
Кедейлер үшін әлеуметтік инфрақұрылымға қол жеткізу индикаторы
денсаулық, білім деңгейі, орташа өмірлік ұзақтық, әлеуметтік деградация
(алкоголизм, нашақорлық, қылмыскерлік) көрсеткіштері, сондай-ақ халық
миграциясы көрсеткіші болып табылады.
Бағдарламада индикатор кедейшіліктің аспектілерін толық
көрсетпейтіндігі аталып көрсетілген. Осылайша кедейшіліктің коммуникациядан
алыстауы табиғи және энергетикалық ресурстардың шектеулігі секілді
факторларын ашуға көмектесетін нақты инфрақұрылымның қолжеткізу
индикаторлары бар болды, бірақ қажетті шараларды жасау барысында толық
қолданылмады.
Бағдарламаның мақсаьы мен міндеттеріне қолжеткізу Қазақстан
Республикасы Үкіметінің оны жүзеге асырудағы тұрақты маниторингін жүргізу
арқылы бақылауға алынады, ол орталық, сондай-ақ аймақтық деңгейде жүзеге
асырылады.
Кедейшілікті азайту бойынша қабылданатын шаралар тиімділігін бағалау
нәтижесі бойынша, қажет болған жағдайда оны жүзеге асыру шараларының
Жоспары мен Бағдарламасына сәйкесінше түзетулер енгізіледі.
Статистиканың адам өмірінің сәйкес сфераларын қамтитын төрт ірі
бөлімге бөлінетіндігін ескеріп, кедейшілік көрсеткіштерін төрт ірі топқа
бөлуге болады:
- экономикалық;
- әлеуметтік;
- демографиялық;
- экологиялық;
Бұл көрсеткіштердің әр тобындакөрсеткіштердің жекелеген бөлімшелері
бөліп көрсетіледі. Осылайша, кедейшіліктің экономикалық көрсеткіштерінде
келесілерді сипаттайтын көрсеткіштербөлімшесін атауға болады:
- экономикалық өсу, жан басына шаққандағы табыс;
- табыстағы теңсіздік, табыс бойынша кедейшілік;
- экономикалық белсенділік, жүмыссыздық пен жұмыспен қамтылу;
Кедейшіліктің әлеуметтік көрсеткіштер тобы, келесі сфералардағы
жағдайды суреттейтін көрсеткіштер бөлімшесінде көрсетіледі:
- әлеуметтік көмек және халықты әлеуметтік қолдау;
- білім беру соның ішінде негізгі;
- денсаулық сақтау, алғашқы көмекті кірістіргенде;
- тұрғын үй және коммуналдық қызмет:
- транспорт және коммуникация;
- мәдениет;
- қылмыскерлік.
Кедейшіліктің демографиялық көрсеткіштері ішінен келесі бөлімшелерді
бөлуге болады:
- халықтың табиғи және механикалық қозғалысы;
- күт өмірдің ұзақтығы мен өлу себебі, жынысы, жасы бойынша;
- негізгі себептермен өлімнің азаюы.
Кедейшіліктің экологиялық көрсеткіштері келесі бөлімшелермен
көрсетіледі:
- қоршаған ортаға ықпал ету және табиғи ресурстарды қолдану;
- су ресурстары;
- атмосфера;
- жер ресурстары.
- орман ресурстары, ұлттық парктер мен қорықтар;
- қоршаған ортаны қорғау мен қайта құру шығындары.
Жоғары аталған көрсеткіштер құрамында кедейшіліктің гендерлік
аспектісін сипаттаушы көрсеткіштер бөліп көрсетіліп, келесі топтарға
жіктеледі:
- халық;
- денсаулық;
- білім беру;
- жұмыспен қамтылу және жұмыссыздық;
- қылмыскерлік;
- мемлекеттік басқару;
Нәтижесінде кедейшілік мониторингінің индикаторлар жүйесімен жұмыс
барысында 65 мақсаттық және 103 қосымша индикатор таңдалып, он бір бөлімге
топтастырылды.( 2- кесте)
Қосымша индикаторлар жағдайы республиканың адам дамуын және кедейшілікті
азайтуды қамтамасыз етудегі негізгі мақсаты және міндетіне сәйкес мақсатты
көрсеткіштермен қатар адам дамуы және кедейшілік аспектісінде жағдайды
толық ашу үшін енгізілген. Осылайша, берілген мониторингтің индикаторлар
жүйесі республика алдындағы жекелей мақсаттарға қол жеткізуді қарастыруға
ғана емес, кедейшіліктің азаюы жағдайын және халықтың өмірлік деңгейінің
өсуін талдауға мүмкідік береді.
Ұсынылған көрсеткіштердің бірқатары статистикалық тәжірибе әрі
енгізілмегендігін айта кету керек. 168 ұсынылған көрсеткіштің 33 немесе
20%. Олар кедейшілік мониторингі көрсеткіштер жүйесінің бөлімдері бойынша
кестеде көрсетілген.
2-кесте
Индикаторлар жүйесінің бөлімдері бойынша Қазақстан Республикасында
кедейшілік мониторингінің мақсаты және қосымша индикаторлар саны
Индикаторлар жүйесі бөлімі Индикаторлар саны
мақсатты қосымша
Макроэкономикалық және интегралдық көрсеткіштер 4 7
Табыс және оны бөлудегі теңсіздік 2 29
Жұмыспен қамтылу және жұмыссыздық 2 14
Халықты әлеуметтік қорғау 1 3
Демографиялық даму 8 8
Денсаулық және тамақтану 16 23
Білім беру 5 7
Әлеуметтік инфрақұрылым 7 0
Экология және тұрғын үй 8 8
Қылмыскерлік 0 4
Гендерлік теңдік 12 0
Барлық көрсеткіштер 65 103
Индикаторлар жүйесінің жекелеген бөлімдері бойынша жаңа көрсеткіштер
тең бөлінбеген. Осылайша, демографиялық дамуда ұсынылған 16 көрсеткіштің
барлығы есептелген, ал Денсаулық және тамақ бөлімінде 8 жаңа көрсеткіштер
бар. Алайда олар бөлімнің барлық көрсеткіштерінің 16% -ғана құрайды.
Халықты әлеуметтік қорғау бөлімінің барлық 4 көрсеткіші (100%) жаңа болып
табылады.(3-кесте)
Жүйенің әр бөлімі бойынша кедейшілік мониторингінің мақсатты және
қосымша индикаторлар құрамы, олардың анықталуы, әдістемелік есебі,
мәліметтер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І Тарау Кеңестік одағындағы Қазақстандағы әлеуметтік апаттар
1. Кеңестік одағындағы Қазақстандағы жұмыссыздық
2. Кеңестік одағындағы Қазақстандағы кедейшілік пен қайыршылық
ІІ Тарау Қазақстанда әлеуметтік жағдайдағы бүгіні мен ертеңі
3. Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен салауатты өмір сүру
мүмкіндігі
4. Қазақстанның әлеуметтік жағдайдағы бүгіні мен ертеңі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Курстық жұмысының өзектілігі. Ежелгі қазақ даласында конституциялық
заңнаманың қалыптасуы белгілі бір идеялар мен принциптер арқылы айқындала
отырып, нақты тарихи кезеңдерді қамтиды. Мұның өзі, сайып келгенде,
ұлттардың өзін-өзі еркін билеу принципімен қоса егеменді дербес мемлекет
құру мәселесімен жалғасатындығын тарих беттері дәлелдеп берді
Қазақстан елінің саралап өткен даму жолдарының сатыларын бірнеше
кезеңдерге белуге болатындығы жөнінде пікірлер аз емес.
Белгілі заңгер ғалым А.К Котов Қазақстанның конституциялық эволюциялың
дамуын мынадай 4 кезендерге бөледі:
Кеңес дәуіріне дейінгі (1900-1917 ж.ж ұлттық - демократиялық идеяларының
Алаш конституциясының жобасына ұласу);
Кеңес дәуірінің аяқталуы (80 жылдардың аяғы мен 1990 жылдар аралығы);
Кеңестік дәуірден кейінгі (1991-1993);
Қазақстан дамуының алғашқы сатысы де-факто (1993 жылдың қарашасынан
бастап).
Әрине, былайша бөлудің дұрыстыгына күмән келтірмей, өз тарапымыздан
еліміздің кеңестік дәуірдегі конституциялық заңдарының қалыптасуы мен
дамуының КСРО мемлекетінің конституциялық даму тарихымен байланыстығын
айрықша атап өткенді жөн кердім. Тек мұның өзінде 4 тарихи кезеннің
болғандығына тарих куә..
Курстық жұмыстың мақсаты кеңес одағындағы Қазақстандағы әлеуметтік
апаттарды анықтау, олардың ішінде кеңес одағындағы жұмыссыздықты,
кедейшлікті көрсету және одан қалай Қазақстанның шыққаның және қазіргі
әлеуметтік жағдайы.
1.Кеңестік одағындағы Қазақстандағы әлеуметтік апаттар
1. Кеңестік одағындағы Қазақстандағы жұмыссыздық
Кеңестік одағындағы Қазақстандағы еңбекке жарамды адамдарды жұмыспен
қамту аса күрделі әрі мемлекеттік маңызды мәселе. Нарыққа бет алған сайын
бұл мәселе экономикалық өмір тіршілігінде өткір және батыл қойылған саяси
экономикалық және әлеуметтік мақсаттарға жетудің шартты жағдайларының
бірі.
Экономикалық ұстаным көзқарасы тұрғысынан жұмыспен қамту–еңбекке
қабілетті халықтың қоғамдық өнім жасау жөніндегі әрекеті.
Жұмыспен қамтудың бірнеше теориялары бар:
–кейнстік бағыт жұмыспен қамтуға тек жиынтық сұраныс әсер етпейді,оған
жалпы сұраныстың өсуінің әр түрлі салалар арасындағы бөлінуде, яғни
жиынтық сұраныстың құрылымы әсер етеді.Бұл үлгі мемлекеттің
макроэкономикалық процестерді басқаруға кірісуіне негізделеді, ал оны
жүзеге асыру механизмі психологиялық сипаты бар заңдылықтар мен
құбылыстарға(тұтынуға бейімділік, жинақтауға бейімділік, инвестицияға
ынталандыру) және басты экономикалық көрсеткіштердің арасындағы
мультипликативтік байланыстарға негізделеді.[2, б. 45,53]
–монетарлық мектептің тұжырымдауы бойынша, нарықтық экономика жұмыспен
қамтудың рационалды дәрежесін өзі белгілейтін, өзін–өзі үйлестіретін жүйе,
бағалық механизм болып табылады.Жұмыспен қамтуды тұрақтандыру саясаты
жұмыссыздық нормасының оның табиғи дәрежесінің ауытқуымен, өндіріс көлемі
және жұмыспен қамтылғандардың санының ауытқуыларымен күресуге бағытталуға
қажет.
–икемді нарық концепциясы жұмыспен қамтудың әдеттегідей емес,
функционалдық, индивидуалданған және тсандартты емес, жекелей жұмыспен
қамту, толық емес жұмыс күні немесе аптасы, қысқа мерзімді контрактылар,
жұмысты үйге берудің жұмсақтау формаларына көшу қажет.Осыған жету жолдары:
• жұмысқа жалдау мен жұмыс беру формаларын көбейту және икемді қылу;
• жұмыс уақытын реттеу формаларының әр түрлерін пйдалану, нормаланбаған
жұмыс тәртібінің икемді түрлернін пайдалану;
• жалақыны реттеудің икемді, өзгермелі түрлерін пайдалану,
• жұмыскерлерді әлеуметтік қорғаудың икемді әдістері мен формаларын,
жұмысшы күшінің көлемін, құрылымын, сапасы мен бағасын еңбек нарығындағы
сұраныс пен ұсыныстың ауытқуына үйлесімді болдыру.
Жалпыэкономикалық санат ретінде жұмыспен қамтылуды анықтаудың
үш тәсілі бар:
– жұмыспен қамтылу жұмыс күшінің сұранысы мен ұсынысы байланыстылығының
көрінісі болып табылады, жұмыс орындары мен қызметкерлердің саны бойынша,
сондай–ақ сапасы бойынша да;
– жұмыспен қамтылу еңбек ету үдересі,немесе жеке адамдарға табыс әкелетін
әрекеті.Бұл ретте осы әрекеттің заңға қайшы келмеуін атап көрсеткен аса
маңызды;
– жұмыспен қамтылу әлеуметтік–экономикалық және әлеуметтік еңбек
қатынасының жиынтығы іспеттес, оларды қалыптастыру мен реттеу заңнамалық
және құқықтық нормаларын еңбек келісімдеріне негізделеді .
Жұмыспен қамтылу–нақты адамдардың жеке және қоғамдық қажеттіліктерін
қанағаттандырумен байланысты заңға қайшы келмейтін әрекеті ол жұмыс
істейтіндерге жалақы немесе еңбек табысын әкеледі, сондай–ақ ол еңбек
нарығындағы жұмыс күшінің сұранысы мен ұсынысының сандық және сапалық
байланыстылығы дәрежесінің көрінісі ретінде пайда болуын
әлеуметтік–экономикалық қателіктер түсіндіреді. [5, б. 10-11]
Жұмыспен қамтылған халыққа ХЕҰ стандарттары бойынша еңбекке
жарамды жасқа жеткен және одан ересек жалданып жұмыс істейтін және өздерін
өздігінен жұмыспен қамтитын адамдардың барлығы
жатады.Олар–кәсіпкерлер,өздерінің есебінен жұмыс істейтіндер,өндірістік
кооперативтердің мүшелері,көмектесуші отбасы мүшелері,сыйақыны ақшалай
немесе заттай алатын оқушылар,жалға ішінара жұмыс істеген студенттер үй
шаруасындағы әйелдер және өздігінен жұмыспен қамтылғандар,тұрақты және
мерзімдік қызметтегі әскери қызметкерлер.
Жұмыспен қамтылуды мынадай түрлерге жіктеуге болады:
−өнімді жұмыспен қамту;
–әлеуметтік пайдалы жұмыспен қамту;
−толық жұмыспен қамту.
Өнімді жұмыспен қамтылу–халықтың қоғамдық өндірісте жұмыс
істеулері.
Әлеуметтік пайдалы жұмыспен қамтылу тек қоғамдық өндірісте
жұмыс істейтін адамдардың ғана емес,сонымен бірге әскери қызметкерлердің
еңбекке жарамды жастағы оқушылардың,үй шаруашылығын жүргізумен
айналысушылардың балаларға қарайтындығының санымен анықталады.
Жұмыспен толық қамтылу–қалағандардың барлығының ақы төленетін жұмысы
бар,кезеңдік жұмыссыздық орын алмайтын қоғамның жай–күйі.Бұл орайда
уақытша және құрылымдық жұмыссыздықтан анықталатын жұмыссыздықтың табиғи
деңгейі сақталады.
Жұмыспен толық қамтылмаудың екі түрі бар:
– көзге көрінетін;
– жасырын.
Біріншісі толық емес жұмыс уақытымен жұмыс істейтін адамдар санымен
тұлғаланады.Екінші түріне еңбек ресурстарын дұрыс бөлмеуді немесе еңбекпен
өндірістің өзге факторларының арасындағы баланстың бұзылуын көрсететін
пайдалылық ұғымды білдіреді.
Жасырын толық емес жұмыспен қамтылудың өзіндік белгілеріне
төмен табыс өнімділігі жұмыс істейтіндердің біліктіліктерін толық
пайдаланбау жатады[6, б. 54-64]
Еңбек нарығын реттеу үшін икемді жұмыспен қамтылудың түрлі
нысандары қолданылады, олар толық емес жұмыс уақытының түрлі режимдерінде
жұмыспен қамту қызметкерлердің әлеуметтік мәртебесімен байланысты жұмыспен
қамтылу,стандартты емес жұмыс орындарындағы жұмыспен қамтылу стандартты
емес ұйымдық нысандар бойынша жұмыспен қамтылу жұмыспен икемді қамтылу мен
жұмыссыздық арасында аралық аймақ құрады.
Азаматтардың көпшілігі үшін жұмыс мағыналы өмірге ең қолайлы жол
ретінде көрінеді, ол тауарлар мен қызметтер нарығына жол ашады, өз өтбасы
мен жалпы қоғамға позитивтік үлес қосуға мүмкіндік береді, адамдар
арасындағы байланыстарды кеңейтеді. Жұмыс адамның қалыптасуына, тұлғаның
дамуына, сондай-ақ адамның объективтік және позитивтік мәдениетінің
дамуына көмектеседі. Бұл көзқарастан жұмыссыздық адам маңыздылығын
төмендету, оны жоқ қылу болып табылады. Шынымен де, жұмыс адамның ар-
намысына қатысты мәселе.
Роберт Рейх "Халықтар жұмысында" (1992 ж) айтып кеткен
жұмыстың үш түрін бөлуге болады:
1)Шаблондық (ескішілдік) өндіріс пен қызметтер,2) Жұмысшыларға
көрсетілетін қызметтер, 3) Шығармашылық жұмыс.
1) Шаблондық (ескішілдік) өндіріс пен қызметтер: бұл категорияға қолмен
жасалатын жұмыс, сондай-ақ, арнайы ережелер мен белгілі бір қаржылық
операциялар процесі (чектер, несие беру карталары бойынша төлем жасау),
аурухана шоттары, әлеуметтік операциялар (жалақыны белгілеу, денсаулықты
сақтандыру) және т.б. сияқты, компьютерлік қызметті қолдану мен оны
қадағалау бойынша шаблондық тапсырмалар үшін жауапты орта немесе ірі
басқаруға сүйенген қызмет жатады.
2) Сол сияқты, жұмысшымен көрсетілген қызметтер де шаблондық жұмыста
қамтиды, бірақ бұл жағдайда ол тұтынушылармен, пациенттермен және барлық
ұсынылатын қызметтерді алушылармен тіке байланыста болатын қызметкерл ері,
шаштараз, аурухана қызметкерлері, пациенттермен, жинаушылар және т.б.
жатады.
3)Шығармашылық жұмыс белгілі бір инженерлермен, жұртшылықпен
байланыс жасау бойынша сарапшылармен, заңгерлермен, менеджерлермен,
дизайнерлермен және жобалаушыларымен, қаржыландырушылармен,
авторлармен, журналисттермен және тағы басқалармен жасалатын жұмыс
болып табылады. Бұл категорияға шаблондыққа жатпайтын қызметпен
айналысатын, күнделікті болмыстан өз ойларының абстракциялау қабілетіне
байланысты өздерін қорғай алатын және белгілі бір мәселелерді тиімділеу
шешуге мүмкіндік береді. Шығармашылық әрекеттерді идеялар, көзқарастар,
дыбыстар мен материалдарды әр түрлі қолдану арқылы жасай алатын адамдар
жатады. Бұл салымдар энергияны сақтау мен ғарышты зерттеу арасында
жататын, соның ішінде каржылық теориялар, шығармашылық жұмыс,музыкалық
шығармалар, жаңа бағдарламалық жабдықтар немесе теледидар өндірісінің
дамуына қатысты аралық қызметті қамтиды. Бұл шығармашылық салымдар
халықаралық сипаты күшейіп келе жатқан тораптар арқылы, иерархиялық
командалық жұмыс негізінде, кездесулерге, ресми және бейресми каналдар
бойынша телекоммуникация мен дыбыстан жылдам авиация шешімдерді
теңдестіруге және дәйекті схемалармен және стратегияларды жүзеге асыру
үшін жұмсалады, бұл қызмет ең жоғарғы қосылған кұнның деңгейіне сәйкес
келеді. [7, б. 18-23]
"Шығармашылық көмекке оқыту" дегеніміз мәселелерді түсініп, шешімдер
қабылдауға көмектесетін білім мен тәжірибені алуға жастар мен ересектерді
оқыту процесі. Төрт түрлі қабілетті дамыту керек: абстракция, үнемі ойлау
эксперименттеу және басқалармен араласу (тіл, технологиялар , т.б. арқылы)
Ескішілдік және қайталанатын жұмыс құлдырау үстінде екені анық.
Ескішілдік өндіріс пен қызмет көрсету аясын таңдаған жұмысшыға қауіп
төнеді, бір жағынан - автоматтандырудан, екінші жағынан -- буындыру арқылы
жалақысы төмен және төменгі төлем мен төменірек еңбек жағдайға бағытталған
өндірістердің ауысып жатқан елдер тарапынан бәсекелестіктен.
Ескішілдік жұмыстардың құлдырауын алдын ала болжауға болады, орта
деңгейдегі ескішіл менеджерге де қауіп бар. Еңбек ақысы құнының күрт өсу
тенденциясын тоқтату үшін тәртіп керек, орташалап қысқарту жақсы деген
жағдайдың өзінде құлдырау жылдамдығын азайтады.
Жекелеп көрсетілетін қызметтер жағдайы сәл ғана жоғары. Бүл жерде
де автоматтандырудың маңызы зор (телефон, теледидар арқылы, компьютер
арқылы, зат сату, театр мен үшақтарға билет сату, банктің қызметтері,
қонақ үйлердегі антоматтандырылған тіркеу және т.б.). Өзінің ескішілдік
жұмыстарын жоғалтқан жұмысшылар тарапынан да, иммиграннтар тарапынан да,
күшейіп келе жатқан бәсекелестік еңбек ақыларының төмендеуін күшейтеді.
Бұған қосымша, көп қызметтердің алушылары ретінде ақшалары аз адамдар
болған жағдайда (мүгедектер, аурулар, қарттар және т.б.), кейбір жұмыстар
тек жартылай жүмыс істеуге ғана немесе күнін зорға керетіндегі төмен
жалақы алуға (уақытша жалақы) мүмкіндік береді. Денсаулық сақтау және т.б.
бюджеттері қысқартылған. Нарықтық емес секторда ол кішігрім
жұмыс орындарын ашу шектері бар, бірақ қорлар әлі жеткілікті деңгейге қол
жеткізетіндей емес.
Шығармашылық жұмысшылар ғана шын мәнінде өркендеу үстінде. Олар өз
шығармашылық қызметтерін әлемдік нарықта ұсынуға қабілетті. Тек, шынымен,
алып күш саналатын жэне сол үшін мадақталатын адамдар шығармашылық жұмысшы
болады.
Жұмыспен қамтудың классикалық концепциясын қысқаша қарайық.
Классикалық теория деп Маркстік емес әдебиетті әлбетте ағылшын мен
американдықтардың теориясын түсінеді. Олар Рикардодан Маршалга, Пигу
және тағы басқалары ортодоксальдық (алған бағыттан қайтпайтын) теорияларға
табан тіреп, жалпы экономикалық теңдік теориясын жасауға бағыт
ұстайды,жұмыспен қамтудың классикалық теориясы әлем деңгейінде еңбекке
сұраныс және еңбекі ұсыну қызметін құруга, оны жетілген бәсеке нарық
жағдайында пайдалануды да ұсынады .Мұндай күрделі қызметтерді
тек жекелеген жұмыскер ұсынысы қызметтерін біріктіру арқылы мүмкін.
Еңбекке сұраныс жасайтын адам-кәсіпкер ғана. Бәсеке жетілдірілген
нарықтарда кәсіпкерлер жалдайтын жұмысшылардың саны екі көрсеткішпен
анықталады - нақты жалақы мен шекті еңбек өнімінің құны (онын ақшалай
көрінісі). Жалданатын жұмысшы санының артуымен шекті өнім кұны жалақы
төмендеуімен теңдескенде ғана тоқтатылады.Қазіргі жұмысшыға талаптың
өзгеруі оның кәсіптік мамандық дәрежесінің артуы, жиынтық жұмысшы
шеңберінің кеңеюі жұмысшы күшін үздіксіз оқыту проблемасьн қояды, сөйтіп
оның сапасын ғылыми-техникалық эволюция талабына сәйкестендіреді [ 8, б.
12].
2. Кеңестік одағындағы Қазақстандағы кедейшілік пен қайыршылық
Кеңестік одағында адам дамуы туралы ПРООН дүниежүзілік баяндамасында
кедейшілікті классификациялауға сәйкес кедейшілікті табыс тұрғысынан,
негізгі қажеттіліктер тұрғысынан, адам дамуы тұрғысынан түсінуге болады.
Кеңестік одағында Қазақстан Републикасында кедейшілікті төмендету бойынша
бағдарламада кедейшілік адам дамуының мүмкіндіктері тұрғысынан түсініледі.
Кедейшілік дегеніміз - әлеуметтік – экономикалық құбылыс, ол нақты
халық топтары өмір сүруге құқықтарын жүзеге асырумен байланысты алғашқы
физиологиялық қажеттіліктерін қанағаттандыруда қиындықтар көруі,
конституциямен берілген құқық пен еркіндіктер шегінде қоғам өміріне толық
қатысуға мүмкіндіктері жоқтығы.
Әрі қарай бағдарламада, кедейшілік мәселесіне экономикалық және
әлеуметтік аспектілер, сондай-ақ басқару аспектісі кіретіндігі айтылған.
Индикаторы осы аспектілердегі кедейшілік мәселесіндегі масштабын бағалауға
мүмкіндік беретін көрсеткіштер бола алады.
Кедейшілікті табыс және халықтың мемлекеттік кепілдіктер берілген
әлеуметтік қызметтерге қол жеткізу мүмкіндіктері бойынша өлшеу үшін
бірқатар критерийлар мен индикаторлар бар.
Қазақстанда табыс бойынша негізгі критерий - ол өмір сүру минимумы
және кедейшілік шегі.
Өмір сүру минимумы Кеңестік одағында аяғында қабылданған 2000 жылдың
басында іске қосылған. Өмір сүру минимумы туралы Заңына сәйкес бір адамға
шаққандағы ең төменгі қажетті ақшалай абыс ретінде анықталған, ол көлемі
бойынша ең төменгі тұтыну корзинасыныңқұнына тең. Бұл корзинаның құнының 70
% Қазақстан Республикасының ғылым және білім министрлігінің тамақ
Институтымен бекітілген тұтыну корзинасының негізінде есептелген
энергетикалық құндылығы 2137 ккал деңгейін қамтамасыз етуші тамақ өнімдерін
құрайды. Тұтыну корзинасының қалған 30% құнын тамақтық емес тауарлар мен
қызметтер құрайды.
Заңға сәйкес өмір сүру мимнимумы келесілерге арналған:
1) өмір деңгейін бағалау және кедейшілік шегін анықтау;
2) әлеуметтік саясат бағыттарын анықтау және халықты әлеуметтік қолдау
бойынша шараларды жүзеге асыру;
3) тағайындалатын ең төменгі еңбекақы, зейнетақы, пособие және басқа да
әлеуметтік төлемдерді негіздеу;
Өмір сүру минимумындағы тамақ және тамақтық емес тауарларға тұтыну
шығындарының нақты қатынасы 52,3%47,7% құрады.Осылайша тұтыну
корзинасында әл-ауқаты төмен адамдар бюджетінің шығынының бірқатар бөлігін
құрайтын коммуналдық қызмет және транспорт шығындары толық көрсетілген.
Заңға сәйкес кедейшілік шегі әлеуметтік көмек көрсету үшін критерий
болды. Ол Заңды республикада экономикалық мүмкіндіктерге қарай
тағайындалған адамның ең төменгі дәрежедегі тұтынуын қанағаттандыру үшін
қажетті табыс шегі ретінде анықталған.
Кеңестік одағында кедейшілік шегі өмір сүру минимумының 38% деңгейінде
тағайындалды.
Табыс бойынша кедейшілік индикаторы ретінде Фостер, Гриэр, Торбек
ұсынған көрсеткіштер класы қолданылады:
- жанбасылық есеп коэффициенті немесе қабылданған шектен төмен табысы
бар халық үлесі;
- кедейшілік тереңдігін өлшеуге мүмкіндік беретін кедейшілікті айыру
индексі, яғни кедейлер табысының өмір сүру минимумына жетпеген
мөлшері;
- ең кедейлер арасында табыс деңгейіндегі теңсіздікті бағалауға
мүмкіндік беретін кедейшіліктің өткірлік индексі.
Бағдарламамен табыспен емес кедейшілікті бағалаудың негізгі критерийі
анықталған – ол негізгі әлеуметтік игіліктер мен қызметтерге қол жеткізудің
ең төменгі деңгейі.
- денсаулық сақтау сферасында – жан басына, медициналық ұйымдары жоқ
тұрғылықты жерлер санына шаққандағы медициналық персонал және
медициналық ұйымдар саны;
- білім беруде – бұл балаларды білім берумен қамту, мектептері жоқ
тұрғылықты жерлер саны, сондай-ақ білім беру орындарында материалдық
көмек көрсетілгендер;
- әлеуметтік көмек жүйесінде – халықтың әлеуметтік жанды топтарға
көрсетілген көмек саны және қамтылуы;
Кедейлер үшін әлеуметтік инфрақұрылымға қол жеткізу индикаторы
денсаулық, білім деңгейі, орташа өмірлік ұзақтық, әлеуметтік деградация
(алкоголизм, нашақорлық, қылмыскерлік) көрсеткіштері, сондай-ақ халық
миграциясы көрсеткіші болып табылады.
Бағдарламада индикатор кедейшіліктің аспектілерін толық
көрсетпейтіндігі аталып көрсетілген. Осылайша кедейшіліктің коммуникациядан
алыстауы табиғи және энергетикалық ресурстардың шектеулігі секілді
факторларын ашуға көмектесетін нақты инфрақұрылымның қолжеткізу
индикаторлары бар болды, бірақ қажетті шараларды жасау барысында толық
қолданылмады.
Бағдарламаның мақсаьы мен міндеттеріне қолжеткізу Қазақстан
Республикасы Үкіметінің оны жүзеге асырудағы тұрақты маниторингін жүргізу
арқылы бақылауға алынады, ол орталық, сондай-ақ аймақтық деңгейде жүзеге
асырылады.
Кедейшілікті азайту бойынша қабылданатын шаралар тиімділігін бағалау
нәтижесі бойынша, қажет болған жағдайда оны жүзеге асыру шараларының
Жоспары мен Бағдарламасына сәйкесінше түзетулер енгізіледі.
Статистиканың адам өмірінің сәйкес сфераларын қамтитын төрт ірі
бөлімге бөлінетіндігін ескеріп, кедейшілік көрсеткіштерін төрт ірі топқа
бөлуге болады:
- экономикалық;
- әлеуметтік;
- демографиялық;
- экологиялық;
Бұл көрсеткіштердің әр тобындакөрсеткіштердің жекелеген бөлімшелері
бөліп көрсетіледі. Осылайша, кедейшіліктің экономикалық көрсеткіштерінде
келесілерді сипаттайтын көрсеткіштербөлімшесін атауға болады:
- экономикалық өсу, жан басына шаққандағы табыс;
- табыстағы теңсіздік, табыс бойынша кедейшілік;
- экономикалық белсенділік, жүмыссыздық пен жұмыспен қамтылу;
Кедейшіліктің әлеуметтік көрсеткіштер тобы, келесі сфералардағы
жағдайды суреттейтін көрсеткіштер бөлімшесінде көрсетіледі:
- әлеуметтік көмек және халықты әлеуметтік қолдау;
- білім беру соның ішінде негізгі;
- денсаулық сақтау, алғашқы көмекті кірістіргенде;
- тұрғын үй және коммуналдық қызмет:
- транспорт және коммуникация;
- мәдениет;
- қылмыскерлік.
Кедейшіліктің демографиялық көрсеткіштері ішінен келесі бөлімшелерді
бөлуге болады:
- халықтың табиғи және механикалық қозғалысы;
- күт өмірдің ұзақтығы мен өлу себебі, жынысы, жасы бойынша;
- негізгі себептермен өлімнің азаюы.
Кедейшіліктің экологиялық көрсеткіштері келесі бөлімшелермен
көрсетіледі:
- қоршаған ортаға ықпал ету және табиғи ресурстарды қолдану;
- су ресурстары;
- атмосфера;
- жер ресурстары.
- орман ресурстары, ұлттық парктер мен қорықтар;
- қоршаған ортаны қорғау мен қайта құру шығындары.
Жоғары аталған көрсеткіштер құрамында кедейшіліктің гендерлік
аспектісін сипаттаушы көрсеткіштер бөліп көрсетіліп, келесі топтарға
жіктеледі:
- халық;
- денсаулық;
- білім беру;
- жұмыспен қамтылу және жұмыссыздық;
- қылмыскерлік;
- мемлекеттік басқару;
Нәтижесінде кедейшілік мониторингінің индикаторлар жүйесімен жұмыс
барысында 65 мақсаттық және 103 қосымша индикатор таңдалып, он бір бөлімге
топтастырылды.( 2- кесте)
Қосымша индикаторлар жағдайы республиканың адам дамуын және кедейшілікті
азайтуды қамтамасыз етудегі негізгі мақсаты және міндетіне сәйкес мақсатты
көрсеткіштермен қатар адам дамуы және кедейшілік аспектісінде жағдайды
толық ашу үшін енгізілген. Осылайша, берілген мониторингтің индикаторлар
жүйесі республика алдындағы жекелей мақсаттарға қол жеткізуді қарастыруға
ғана емес, кедейшіліктің азаюы жағдайын және халықтың өмірлік деңгейінің
өсуін талдауға мүмкідік береді.
Ұсынылған көрсеткіштердің бірқатары статистикалық тәжірибе әрі
енгізілмегендігін айта кету керек. 168 ұсынылған көрсеткіштің 33 немесе
20%. Олар кедейшілік мониторингі көрсеткіштер жүйесінің бөлімдері бойынша
кестеде көрсетілген.
2-кесте
Индикаторлар жүйесінің бөлімдері бойынша Қазақстан Республикасында
кедейшілік мониторингінің мақсаты және қосымша индикаторлар саны
Индикаторлар жүйесі бөлімі Индикаторлар саны
мақсатты қосымша
Макроэкономикалық және интегралдық көрсеткіштер 4 7
Табыс және оны бөлудегі теңсіздік 2 29
Жұмыспен қамтылу және жұмыссыздық 2 14
Халықты әлеуметтік қорғау 1 3
Демографиялық даму 8 8
Денсаулық және тамақтану 16 23
Білім беру 5 7
Әлеуметтік инфрақұрылым 7 0
Экология және тұрғын үй 8 8
Қылмыскерлік 0 4
Гендерлік теңдік 12 0
Барлық көрсеткіштер 65 103
Индикаторлар жүйесінің жекелеген бөлімдері бойынша жаңа көрсеткіштер
тең бөлінбеген. Осылайша, демографиялық дамуда ұсынылған 16 көрсеткіштің
барлығы есептелген, ал Денсаулық және тамақ бөлімінде 8 жаңа көрсеткіштер
бар. Алайда олар бөлімнің барлық көрсеткіштерінің 16% -ғана құрайды.
Халықты әлеуметтік қорғау бөлімінің барлық 4 көрсеткіші (100%) жаңа болып
табылады.(3-кесте)
Жүйенің әр бөлімі бойынша кедейшілік мониторингінің мақсатты және
қосымша индикаторлар құрамы, олардың анықталуы, әдістемелік есебі,
мәліметтер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz