Істің мән-жайын жан-жақты, толық және объективті зерттеу принципі

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ЗАҢ ФАКУЛЬТЕТІ

СОТ БИЛІГІ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ПРОЦЕСС КАФЕДРАСЫ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы:

Істің мән-жайын жан-жақты, толық және объективті зерттеу принципі.

Орындаған:

4-курс студенті

Ғылыми жетекшісі:

ғылыми дәрежесі

Нормабақылаушы:

«__ » 2010 ж.

Қорғауға жіберілді:

кафедра меңгерушісі,

қ. ғ. к.

«__ » 2010 ж.

Алматы, 2010

МАЗМҰНЫ

Реферат

Дипломдық жұмыс Қазақстан Республикасының Конституциясы мен қылмыстық процессуалдық кодекстің негізінде зерттеу жұмысын жүргізуді ұсынады. Жұмыста қылмыстық істерді қарастыру кезінде жан-жақтылық, толықтылық және объективтілік қағидаларының түсінігі мен мәні, маңызы, метериалдық-құқықтық генезисі, объективті зерттеу қағидасының әсері қарастырылады.

Жұмыстың негізгі мақсаты - философиялық және процессуалдық түсінік категориялары негізінде істің мән-жайын зерттеуді жан-жақты, толық және объективті түрде тұжырымдау және құрастыру табылады.

Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Бірінші бөлімде іс мән-жайының жан-жақты, толық және объективті зерттелуінің қағидалары және қылмыстық іс бойынша шындықты орнату міндеті, тергеудің тиімді көлемін анықтауда қылмыстық іс жағдайларын толық, жан-жақты зерттеу қағидасының мәні ашылады.

Үш тараудан тұратын екінші бөлім қылмыстық іс жағдалйларына байланысты жан-жақты, толық және объективті зерттеу қағидасын ұстана отырып, зерттеу жүргізудің материалдық-құқықтық генезисін анықтауға, қылмыстық қудалау жүргізу кезіндегі қылмыстық іс мән-жайын зерттеудің толықтығы мен жан-жақтылығына және қылмыстық істің сотпен толық қарастырылуына арналады.

Ал үшінші бөлімде қылмыстық істің мән-жайын толық, жан-жақты және объективті зерттеу қағидасы болып табылатын шындықты анықтаудың критерийіне талдау жасалады, дәлелдеу процесіне аталмыш қағиданың әсері бағаланады.

Дипломдық жұмыстағы негізгі қолданылатын терминдер:

- қылмыстық процесс;

- қылмыстық қудалау;

- жан-жақты, толық және объективті зерттеу қағидасы;

- қылмыстық-процесуалдық заңнама;

- материалдық-құқықтық генезис;

- объективті шындық;

- дәлелдеу процесі.

Дипломдық жұмыстың әдістемелік және теориялық негізін ҚР Атазаңы, қылмыстық, қылмыстық-процесуалдық, нормативтік - құқықтық актілер, заңнамалар және де жан-жақтылық, толықтылық және объективтілік қағидаларының қылмыстық істерде қолданылу проблемаларына назар аударған отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері құрайды.

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Қолданыстағы құқықтық жүйенің өзгертілуі ғылыми негіз ретінде қылмыстық заң жүйесінің тиімділігін арттыруды және сот ролін нығайтуды, сот өкілеттілігін сақтауды, қылмыстық-процессуалдық іс-әрекеттердің қатысушылары - жеке адамдардың заңды құқықтарын қорғап қалуды көздейді.

Сотқа берілген өкілетті функциялар сәйкесінше, қылмыстық процесстің сотқа дейінгі кезеңіндегі, алдын ала тергеу кезеңіндегі жақсы атқарылған іс-әрекеттерсіз жүзеге асырылмайды.

Қылмыстық сот процесінде шындықты орнату және оған қол жеткізу көпжағдайда қылмыстық іс жағдайларының толық, жан-жақты және объективті зерттелуіне байланысты болады. Ол алдын ала тергеу кезеңінде және де соттың істі қарау кезеңінде де жүреді. Осы аталған қағиданы жүзеге асыру, тәжірибеде кездесетін көптеген қиындықтарды шешу және қателіктерді түзету көп жағдайда анық түсінушілікпен және тергеу жүргізудің тиімді көлемін анықтауға қатысты қылмыстық-процессуалдық заң нормаларын дұрыс қолдану арқылы анықталады.

Зерттеудің мақсаты болып, философиялық және процессуалдық түсінік категориялары негізінде істің мән-жайын зерттеуді жан-жақты, толық және объективті түрде тұжырымдау және құрастыру табылады.

Осындай мақсаттарға жету үшін келесідей міндеттерді қоя отырып, шешу керек:

• Шындықты түсінудің философиялық негіздерін анализдеу және оған жету құралдарын анықтау; Істі жан-жақты, объективті және толық зерттеу қағидасын сақтаудың қаншалықты маңызды екенін көрсету; Отандық қылмыстық заңнамалар мен мемлекеттік билік институттарының қылмыстық іс-әрекетті шешуде жан-жақтылық, толықтық және объективтілік қағидасын қолдануға тарихи шолу жұмысын жасау; Қылмыстық істің мән-жайын жан-жақты, толық және объективті зерттеу қағидасын қолдануда мемлекеттік органдардың қатысуын сараптау.

Зерттеу объектісін шешім қабылдаудың тәртібі мен негіздерін реттейтін, тергеу жұмыстарының тиімді көлемін қамтамасыз ететін, және де оларды тергеу жұмыстарында органдармен қолдану тәжірибесінде қолданылатын процессуалды-қылмыстық нормативтер құрайды.

Зерттеу пәні болып, қылмыстық істерді ажыратқанда және біріктіргенде заңнамамен реттеудің тиімділігі және толық болуы табылады. Оның ішінде ҚР ҚПК бірқатар жобаларында бар нормалар, және осы сферада ымыраластыққа келу құқығы да бар [1, 221б] .

ҚР ҚПК 24-бабының негізінде сот, прокурор, тергеуші және басқа да тергеу жұмыстарын жүргізетін тұлғалар істің мән-жайына толық, жан-жақты және объективті зерттеу жүргізу үшін, айыптаулушыны ақтайтын және де айыптайтын, одан басқа жауапкершілікті жеңілдететін және ауырлататын жағдайларға сәйкес заңмен көрсетілген барлық шараларды жүзеге асыруы тиіс. Жан-жақтылық, толықтық және объективтілікке қойылатын талаптар іс жағдайлары бойынша барлық жинақталған дәлелдерді тексеру мен бағалауға жатады. Бұл деген сөз, қарастырылып отырған қағида іс жағдайлары мен дәлелдерін зерттеуге бағытталған.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Қазіргі таңда қылмыстық процесс объективті шындықты орнатуға қарағанда формалды шындықты орнату жолына қарай ауысып жатқандығы байқалады, одан бөлек ҚР ҚПК-де жалпы сот ісін жүргізу институты енгізілген ( ҚР ҚПК 363-бабы) . Өзімізге белгілі, қысқартылған сот өндірісінде сот тек қабір ғана қылмыс жасалғаны туралы факті және айыпталушының аталған қылмысты жасағандығы туралы мойындауы негізінде жаза белгілеу өкімін шығара береді. Идеалдық тұрғыдан алсақ, теория тәжірибенің алдында бұрын жүруі керек, себеі ол оған ғылыми кеңестер береді. Орын алған өзгерістердің мәнін түсіндіретін теориялық жұмыстардың жоқтығының себебінен тәжірибе әрбір сағат сайын коллизияларды өзі түсінгендей және білгендей етіп қабылдайды. Мұнда орын алған өзгерістердің процессуалдық құқықтағы теориялық орнын білместікке негізделген қателесу жағдайлары да аз кездеспейді. Оның үстіне олар заңнамадағы талаптардың новеллалары мен теориялық қағидаларын қуып жете алмай келеді.

Болып жатқан процесстердің жалпы көрінісін құрастыруға мүмкіндік беретін зерттеудің жан-жақты, толық және объективтілік қағидасын мүмкін болатын аспектілер диапазонында қарастыру.

Жан-жақты, толық және объективті зерттеу принципіне қойылатын талаптар бір-бірімен байланысты, бірақ бірін-бірі алмастыра алады деген сөз емес, өйткені олар іс жағдайларының зерттеу әдістері мен тәсілдерін сипаттайды, бірақ олардың әрқайсысы өзіндік мазмұнға ие.

Зерттеудің жан-жақтылығы өзіне қатысты құрамы, сапасы мен белгілері, байланыстары, қарым-қатынастары мен өзара үйлесімділіктері сияқты дәлел болып табылатын барлық құқықтық маңызы бар жағдайларды анықтауды көздейді.

Зерттеудің жан-жақтылық қағидасы барлық объективті мүмкін нұсқаларды толық тексеру мен өз уақытында ашуға септігін тигізеді. Мұндай нұсқа тексеру шаралары дәлелдеу іс-әрекетінің бағытын анықтайды, біржақтылық пен субъективизмді шектейді және қылмыстық істің жасалғандығын дәлелдеудің дұрыс жолына бағдар береді.

Объективтілік айыпталушыға «қарсы» және «қарсы емес» жақтың барлық жағдайларын бірдей ескере отырып, зерттеудің дұрыс жолын анықтайды және дәлелдерді тексеру мен бағалауға қатысты өзінің қарым-қатынасын білдіреді.

Объективтілік - бұл іс бойынша сот процесін жүргізетін, фактілік материалдар бойынша шешім қабылдайтын және субьективтілік, тепе-теңдік тұрғысынан дәлелдерді алып тастайтын, айыптау жүргізетін барлық сот ісін жүргізу процесіне қатысушы адамдардың адал, сезімдерге бой алдырмайтын қарым-қатынасына қойылатын құқықтық және мүдделік талап.

Объективтілік қабылданатын шешімдерде іс жағдайларын сот ісін жүргізу немесе тергеу жұмыстары кезінде қалай белгіленсе, солай көрсетуді талап етеді.

Жан-жақтылық, толық және объектілік қағидалары дәлелдеу кезінде мүддесіз құралдарды қолдану мүміншілігін жояды, оныі ішінде айыпталушы немесе сот процесіне қатысатын басқа да адамдарды күштеу, мәжбүрлеу, қорқыту немесе басқа да заңсыз іс-әрекеттер арқылы түсінігін алуға болмайды.

Тергеу өндірісінде орын алған осындай фактілер анықталған кезде сот төрағасы осы заңға қарсы іс-әрекет жасаған өкілетті тұлғаны жауапкршілікке тартуға байланысты қажетті шаралар қабылдауы керек.

Аталған принцип сот процесінің барлық кезеңдерінде бірге жүре отырып, барлық тергеу және сот актілерінің заңдылығын және негізделуін қамтамасыз етеді, іс бойынша шындықты орнатуға септігін тигізеді. Оның талаптары қылмыстық істерді біріктіру мен ерекшелеп бөлудің ережелері негізінде, күдіктіні айыпталушы ретінде жауапкершілікке тарту, айыптау өкімін құрастыру мен бекіту, өкім мен жазаны жариялау шараларының және т. б. негізінде жатыр.

Жан-жақтылық, толық және объективтілік қағидаларының бұзылуы келесідей: ары қарай толықтырып тергеу жұмыстарын жүргізуге жіберу, іс бойынша қылмыстық қудалауды тоқтату, ақтап алу өкімін шығару, жоғары инстанциялармен өкімнің алып тасталынуы сияқты процессуалдық салдарларға тап болады.

Процесс қағидасының бірі ретінде ішкі сенім бойынша дәлелдерді бағалау негізгі компоненттердің бірі ретінде ешқандай дәлел алдын ала белгіленген күшке ие бола алмайды деген ережені өзіне қосады.

Тергеу органы, із кесуші, прокурор, сот берілген жағдайдың дәлелдерін өзінің ішкі сенімі бойынша бағалайды. Заң шығарушылармен белгіленген нормалар қылмыстық процесстің түрін анықтайды және оның алдына қойылған мақсаттарға жету жолын белгілейді.

1 ІСТІҢ МӘН-ЖАЙЫН ЖАН-ЖАҚТЫ, ТОЛЫҚ ЖӘНЕ ОБЪЕКТИВТІ ЗЕРТТЕУ ПРИНЦИПІНІҢ МӘНІ ЖӘНЕ ШЫНДЫҚТЫ ОРНАТУ МІНДЕТТЕРІ

1. 1 Іс мән-жайын жан-жақты, толық және объективті зерттеу принципінің мәні

Іс жағдайларын зертеудің жан-жақтылық, толықтық және объективтілік қағидасы - бұл сот, прокурор, тергеуші немесе анықтау шараларын жүргізетін басқа да тұлғалардың іске қатысы бар барлық жағдайларды толық тексеру, зерттеу, осы жағдайлардың болған-болмағандығын анықтауда дұрыс қорытынды шығаруға көмектесетін, іске жататын дәлелдер жиынтығын қолдану, тексеру және бағалаудағы міндеттерін білдіретін бастама.

Аталған қағида қылмыстық процестің барлық кезеңдеріне тән. Жан-жақты, толық және объективтілік зерттеу қағидасы істің әділ шешімін шығаруға және оның жекелеген сұрақтарын орнықты шешуге септігін тигізеді. Ол мысалы, азаматтарға дұрыс қарым-қатынас, олардың тағдырына алаңдаушылық білдіру және сәйкесінше олардың заңды құқықтары мен мүдделерін қорғау болып табылады. Осы қағиданы бұзу өте күрделі сот қателіктеріне, азаматтардың заңмен тыйым салынған іс-әрекеттерді жасауына және заңдылық пен әділдік түсініктеріне деген сенімдерінің жоғалуына әкеліп соқтырады. Жан-жақты, толық және объективті зерттеу - бір-бірімен тығыз байланысты, үйлесімділіктегі ұғымдар.

Істе орын алған жағдайларды жан-жақты зерттеу дегеніміз, жалпы алғанда қылмыстық құрамы бойынша пайда болатын барлық нұсқаларды, ал жеке элементтері бойынша әрбір із, қылмыстық іс оқиғасының механизм бөлшектерін және т. б. зерттеу мен тексеру деген сөз [4, 47б] .

Осы аталған қағиданың құқықтық негізі Конституциямыздың 13-бабында берілген, онда Қазақстан Республикасы азаматтарының Конституциямен және заңмен белгіленген барлық құқықтары мен бостандықтарын сотпен қорғалуына кепілдік береді [5] .

Әділ сот шешімін шығару сот процесіне қатысатын екі жақтың, айыптаушы және айыпталушы жағынан да құқықтарының бірдей тең дәрежеде қамтамасыз етілуі мен сотқа ұсынылуын, ал соның нәтижесінде айыпталушыға оның жазасын жеңілдететін жағдайларды тең жағдайда көрсетуді қамтамасыз етуді қалайды. Сондықтан, істің мән-жайын жан-жақты, толық және объективті зерттеу қағидасы қылмыстық сот ісін жүргізудің барлық кезеңдерінде негізгі қағидалардың бірі ретінде теңдей дәрежеде сақталуы керек, оның ішіне алдын ала тергеу кезеңін ғана емес, сонымен қатар бірінші истанция бойынша сотпен істі қарау кезеңі де кіреді.

Көрсетілген қағиданы сақтауды заң прокурор, оның ішінде сотта мемлекеттік айыптауды жақтайтын прокурорға жүктейді [6, 80б] .

Қылмыстық істі дұрыс та әділ шешу үшін сот төрағасы сотпен қарастыру кезеңінде барлық ұсынылған дәлелдер материалдарын түгел қарап шығуы керек. Істе қылмыстық іс-әрекет құрамының бар-жоқтығын білу үшін барлық керекті құқықтық маңызы бар жағдайларды анықтау және тексеру, қылмыстық жауапкершілікке тартылған жеке адамның қылмыстық іс-әрекетке қатысының бар немесе жоқтығын анықтау, оның жазасын ауырлататын немесе жеңілдететін жағдайларды қарастыру - куәгерлердің түсініктерінде, жәбірленуші шағымында, тергеу і-әрекеттерінің хаттамаларында, эксперт маман қорытындысы мен іс материалдарында бар басқа да құжаттарда көрініс табатын фактілік мәліметтерді зерттеу арқылы ғана мүмкін болады.

Әділдік орнау үшін іс бойынша шығарылған сот қорытындысы талассыз белгіленген, негізді фактілерге сүйенуі, өзінің сипаты бойынша сот отырысында іске келтірілген барлық дәлел материалдарын қарастырмай қол жеткізуге болмайтын объективті шындықты көрсететіндей болуы керек.

Қылмыстық іс мән-жайын жан-жақты, толық және объективті зерттеу қағидасын сақтау жасалған қылмыстық іс-әрекеттің шындығын қалпына келтіріп қана қоймай, сонымен қатар оған дұрыс құқықтық баға береді, айыпталушының мінездемесі мен жаза дәрежесін анықтайды, жасалған қылмыстың түріне және айыпталушының тұлғасына сәйкес жаза белгілейді, жәбірленушіге келтірілген залал көлемін белгілейді. Сондықтан, ол заңды және негізді өкім шығарудың қажетті шарты болып табылады [7, 382б] .

Жасалған іс-әрекеттің объективті, толық сипатын ала алмай, соттық қорғау шараларын жүргізу ақылға қонымсыз. Осы мақсатта ҚПК 24-бабында істі ашу үшін прокурор, сот төрағасы заңмен белгіленген шекте барлық жағдайларды толық, объективті және жан-жақты қарастыруға міндеттеледі, осы талаптың шығуы қағидалар категориясын енгізуге байланысты [8] .

Қарастырылып отырған қағиданың ерекшелігі үш элементтердің тамаша үйлесуінде. Оған келесідей ерекшеліктер тән:

1. Үш элемент - жан-жақтылық, толықтық және объективтілік - тек қана бірлесе отырып, ортақ қағида құрайды және оның мәнін ашады;
2. Атаулы элементтер бір-біріне тәуелді және өтімді, бірақ бір-бірімен алмастыруға келмейді; тығыз байланыстың болуы өзіне тән ерекшеліктің болуы шектемейді;
3. Осы аталған қағидалардың біреусінің болсын орындалмауы зерттеудің біржақты болып қалуы мен толық еместігіне алып келеді, ал ол іс бойынша шындыққа қол жетпеді деген сөз; ал шындыққа қол жеткізбеу істі тоқтатуға немесе өкімді алып тастауға себепкер болады.

Берілгендер бойынша Ф. Н. Фаткуллиннің пікірі актуалды. Ол: «Дәлелдеуге істің жеке құрамы, бөлшектері жатқызылмайды, қасиеттер мен құрамдардың қайталанбас жиынтығын тасымалдаушы ретінде фактілердің өзі жатады»- дейді.

Диалектикалық әдіс кез-келген құбылысты зерттеу кезінде оның басқа құбылыстармен байланыстары мен қарым-қатынастары, өзіне тән өзгешіліктері зерттеуді талап етуде.

Фактілер, егер оларды жалпы жиынтық ретінде қарастыратын болсақ, ол «бірбеткей, бірақ дәлелдеуге болатын зат». Осы немесе басқа сұрақ бойынша талқылаудың негізі болып, нақты және талассыз фактілер табылады. Қарастырылып отырған іске қатысты фактілердің жиынтығын ғана алу керек.

Жан-жақтылық - құқықтық маңызы бар барлық жағдайдарды әртүрлі тұрғыдан, жан-жақты қарастыру және өзіне тән барлық құрылымдарымен, сапасы мен белгілері, байланыстары, бір-біріне қарым-қатынастары, осы қылмыстық істі жасауға итермелеген себептері мен салдарларын анықтау болып табылады.

Істе орын алған жағдайларды анықтау және тексерудің жан-жақты зерттеу қағидасы зерттеліп жатқан іс бойынша барлық мүмкін болатын нұсқалар, қылмыстық жасаған адамдарды бақылау болып саналады.

Зерттеуді жан-жақты жүргізу үшін айыпталушының ақтайтын немесе жазасын жеңідететін жағдайлар анықтауы керек. Басқаша айтқанда, зерттеу жұмысында біржақтылыққа жол берілмейді [9, 54б] .

Жан-жақтылық мағынасы іс бойынша шындықты дәлелдеуде барлық жағдайларды реттеу мен тексеруге сәйкес келеді.

Осылайша, жан-жақтылық проблемасы пәнін қарастыру тек терең теориялық емес, сонымен қатар тәжірибелік мәнге ие болады.

Және осы жерде істі қарастырудағы жан-жақтылық принципінің екі аспектісі мәнге ие болады.

Біріншісі, қарым-қатынастар, байланыстар, заңдар және формақұраушы зат ретінде ішкі құрылымға жатқызылады. Ол затты қарастырудың тұтастығына тікелей қатысты.

Екіншісі, жан-жақтылық аспектісін фактілер, құбылыстар, құрамдар және т. б. облысына қатысты тұтастық элементтерінің шығу формасы ретінде сыртқы құрылымға жатқызу жөн болар еді. А. Эйнштейнді мысалыға қарастырудың «толықтық» облысы деп есептейтік. Теорияның теоретикалық рет қағидасын тұжырымдай келе ол, былай деп жазады:

«1. Мүмкіндігінше барлық құбылыстар мен олардың байланыстарын (толықтылығын) қамту керек. 2. Ал бұған қол жеткізу үшін негіз ретінде логикалық тұрғыдан аса байланыса қоймайтын біртекті және бір-біріне тәуелді емес түсініктерді ала отырып, олардың арасындағы ойша арақатынастарды анықтау керек. Көріп отырғанымыздай, А. Эйнштейн жан-жақтылықтың екі аспектісін де тіркеп отыр ( эмпирикалық және теориялық), дегенмен де, аталған түсініктер арасындағы ойша арақатынастарда нақтылық пен дәлдік болмайды, ал ол шынайы теория құрылымында өз орны жоқ болып есептеледі.

Және де жан-жақты зерттеу принципінің эмпирикалық аспектісі туралы да айтылады. Оны «толықтық» аспектісі деп атаған: « . . . қарастырылып отырған сұраққа қатысты жекелеген фактілерді емес, барлық фактілер жиынтығын түгел алу қажет. Тіпті біреуін болса да қалдырып кетуге болмайды . . . ».

Осылайша, затты қарастырудағы жан-жақтылық қағидасының әдістемелік мәні оның ешбіреуін қалдырып кетпей, теориялық негізгі сүйене отырып барлық фактілер мен құбылыстарды, түсіндіруге мүмкіншілік беруі. Кез-келген жалған теориялық жүйе затты оның жан-жақты байланыстары мен қарым-қатынастарымен береді, сыртқы, эмпирикалық жоспарда шығатын барлық фактілер, құбылыстар, мен зат құрамын көрсетеді [10] .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс