Балалық шақ психологиялық зерттеу пәні ретінде

Кіріспе

Қазіргі таңда әрбір білімді адам «балалық шақ деген не», - деген сұраққа бұл – даму, үйрену, өзгеру кезеңі деп жауап қайтарады. Алайда тек ғалымдар ғана бұл кезеңді – парадокстар және қарама- қайшылықтар кезеңі, және онсыз даму процесі болмайтындығын атап кқрсетеді. Балалық шақ дамудың парадокстары жайлы В. Штерн, Ж.Пиаже, И.А. Соколянский және т.б. жазды. Д.Б. Элькониннің айтуы бойынша балалық шақ психологиясында парадокс бұл – ғалымдардың әлі де шешетін дамудың жұмбақтары.
Д.Б. Эльконин Москва университетіндегі дәрістерін балалық даму парадокстарының екі негізгі мінездемелерінен бастайтын.
Адам дүниеге келгенде өмірді сақтай алатын элементарлы механизмдермен ғана шектеледі. Физикалық құрылымы, жүйке жүйесінің үйлесуі жағынан, іс-әрекет типтері және оны бақылауы жағынан табиғаттағы мінсіз жан болып есептеледі.
Алайда эволюциялық қатарға дүниеге келген уақытысында мінсіздіктің айтарлықтай күрт төмендеуі байқалады, яғни балада дайын мінез – құлық формалары болмайды. Негізінен, тірі жан жанауарлар қатарында жоғары сатыда тұрған сайын, сол сияқты оның балалық шағы ұзаққа созылады, сол сияқты туылғанда ол әлсіз болады. Бұл табиғаттың бір парадоксы болып есептеледі. Тарихи даму барысында адамзаттың материалдылы және рухани мәдениетінің үздіксіз артуы байқалады. Мыңжылдықтардың ішінде адамдардың тәжірибесі мың есеге көбейді. Бірақ бұл уақытта туылған сәби еш өзгерген жоқ. Антропологтардың мәліметтері бойынша анатомо – морфологиялық ұқсатықты зерттей отырып, олар кроманьондықтармен және қазіргі европалық адамды салыстырады. Қорытынды бойынша қазіргі заманғы адамның жаңа туылған сәбиі он мың жылдар бұрын өмір сүрген сәбиден еш айырмашылығы жоқ.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Балалық шақ психологиялық зерттеу пәні ретінде.
1. Балалық шақ түсінігінің тарихи анализі.

Қазіргі таңда әрбір білімді адам балалық шақ деген не, - деген
сұраққа бұл – даму, үйрену, өзгеру кезеңі деп жауап қайтарады. Алайда тек
ғалымдар ғана бұл кезеңді – парадокстар және қарама- қайшылықтар кезеңі,
және онсыз даму процесі болмайтындығын атап кқрсетеді. Балалық шақ дамудың
парадокстары жайлы В. Штерн, Ж.Пиаже, И.А. Соколянский және т.б. жазды.
Д.Б. Элькониннің айтуы бойынша балалық шақ психологиясында парадокс бұл –
ғалымдардың әлі де шешетін дамудың жұмбақтары.
Д.Б. Эльконин Москва университетіндегі дәрістерін балалық даму
парадокстарының екі негізгі мінездемелерінен бастайтын.
Адам дүниеге келгенде өмірді сақтай алатын элементарлы механизмдермен
ғана шектеледі. Физикалық құрылымы, жүйке жүйесінің үйлесуі жағынан, іс-
әрекет типтері және оны бақылауы жағынан табиғаттағы мінсіз жан болып
есептеледі.
Алайда эволюциялық қатарға дүниеге келген уақытысында мінсіздіктің
айтарлықтай күрт төмендеуі байқалады, яғни балада дайын мінез – құлық
формалары болмайды. Негізінен, тірі жан жанауарлар қатарында жоғары сатыда
тұрған сайын, сол сияқты оның балалық шағы ұзаққа созылады, сол сияқты
туылғанда ол әлсіз болады. Бұл табиғаттың бір парадоксы болып есептеледі.
Тарихи даму барысында адамзаттың материалдылы және рухани мәдениетінің
үздіксіз артуы байқалады. Мыңжылдықтардың ішінде адамдардың тәжірибесі мың
есеге көбейді. Бірақ бұл уақытта туылған сәби еш өзгерген жоқ.
Антропологтардың мәліметтері бойынша анатомо – морфологиялық ұқсатықты
зерттей отырып, олар кроманьондықтармен және қазіргі европалық адамды
салыстырады. Қорытынды бойынша қазіргі заманғы адамның жаңа туылған сәбиі
он мың жылдар бұрын өмір сүрген сәбиден еш айырмашылығы жоқ.

Сонда табиғи шарттары ұқсас бола тұра психикалық дамудың
деңгейі, қоғам дамуының тарихи кезеңдерінде бала әртүрлі жетістіктерге
жетеді. Балалық шақ бұл жаңа туғаннан толық әлеуметтенгенге дейін
жалғасатын және әрі қарай ержеткенге дейін; бұл кезең баланың адами
қоғамның толық мүшесіне айналуы. Сонымен қатар, алғашқы қоғамдағы балалық
шақтың ұзақтығы орта ғасыралдағы қазіргі күндердегі баланың шағының
ұзақтығы мен тең емес. Адамның балалық шақ этапы- тарихи өнімі, және сол
секілді олар мың жыл бұрын өзгеруге бейім болды. Сондықтан да баланың
балалық шағын және оның заңдылықтарын, оның қалыптасуын адами қоғамның және
заңдылықтарының дамуынан тыс қарастыруға болмайды. Балалық шақтың ұзақтығы
қоғамның материалды және рухани мәдениетінің деңгейіне байланысты.
Тану теориясы мен диалектика жеке ғылымдардың тарихынан – жануарлар
балаларының ақыл- ой дамуы, тіл тарихында қалыптасуы белгілі.
Назарды баланың ақыл- ой даму тарихына аудара отырып, оны балалық
онтогенездегі дамунан және қазіргі заманғы мәдениеттердің біркелкі емес
дамуынан ажырату қажет.
Балалық шақ дамуының проблемасы – қазіргі балалық шақ психологиясының
ең күрделісі болып табылады. Себебі бұл аймақта бақылау да, эксперимент те
жүргізе алмаймыз. Этнографтарға балаларға байланысты. Мәдени ескерткіште
кедей екені белгілі. Тіпті, археологиялық қазбаларда табылатын
ойыншықтардың өзі діннің заттары, яғни оларды ол дүниеге барғанда иесіне
қызмет етсін деп салады екен.
Балалық шақтың тарихи шығу тегі кезеңдері жайлы теоретикалық сұрақты
П.П. Блонский, Л.С. Выготский, Д.Б. Эльконин деген ғалымдардың еңбектерінде
жасалып шығарылды. Л.С. Выготскийдің концепсиясы бойынша бала дамуының
психикалық даму жолы – табиғаттың мәңгілік заңдылықтарына бағынбайды. Міне,
сондықтан да мәңгілік балалық шақ болмайды. Ол тек тарихи балалық шақ қана
бар деп көрсетеді. XIX ғасыр әдебиеттерінде өте көп дәлелдемелер
келтірілген. Олар бойынша жұмысшылардың балаларында балалық шақ болмады. Ф.
Энгельс 1483 жылдары Англиядағы жұмысшы клас ты зерттей отырып мынандай
мәліметтер алды. Балалар кейбір жағдайда бес жастан бастап жұмыс істеп
жиірек алты жаста, жиі жеті жаста бірақ ата-анасының ахуалдары нашар
балдардың бәрі сегіз жастан жұмыс істейтін болған, жұмыс уақытысы 14- 16
сағатқа созылған.
XIX- XX ғасырда балалық шақты қорғау органдарының жұмыс істеуінің
арқасында бала еңбегі тоқтатылды. Әрине, бұл қоғамның төменгі деңгейде
орналасқандарға балалық шақты қоштасу ету емес. Біздің заманымызда бала
еңбегі жоқ десек те , балалық шақ статусын ата-анасының әлеуметтік қоғам
құрылымындағы орнын есептемей айта алмаймыз.
ЮНЕСКО – ның қабылдаған және көп мемлекеттер бекіткен 1989 жылы Баланың
құқықтары жайлы конвенция бойынша барлық жер бетіндегі бала тұлғасының
толыққанды дамуы қамтамасыз етілуі қажет.
Балалық шақ туралы түсініктер тарихта көбіне олардың биологиялық дамуы
емес, әлеуметтік даму кезеңдері ескерілді. Осы айтылған қорытыньдылардың
дәлелі ретінде француз демографы және тарихшысы Филипп Ариестің деректері
негіз болды. Соның арқасында шетелдік ғалымдар балалық шақ психологиясына
назар аударды, ал Ариестің еңбегін кллассикалық дәрежеде бағаланды.
Түрлі тарихи дәуірден, тарихи процестің барсында суретшілердің санасында
балалық шақ ұғымының ерекшеленуі. Бейнелеу өнеріндегі зерттеулері бойынша
он үшінші ғасырға дейін өнер балаларға назар аудармады. Суретшілердің
өздері де бейнелеуге тырысады.
XIII ғ балның бейнесі, кескіні тек діни аллегориялық сюжетте кездеседі. Бұл
нәресте Исус және жалаңаш сәбидің өліктің символы ретінде. Шынайы түрде
балалар суретін салу бейнелеу өнерінде көпке дейін болмады. Мүмкін ешкім
өзіндік тұлға екендігін есептемеді. Өнер шығармашылығында бала бейнесі
пайда болғанымен көбіне, олар ересектердің кішірейтілген формада көрсетеді.
Бала сөзі көпке дейін қазіргі кезде нақты мағынаға ие болмады. Мысалы
ортағасырларда Германияда бала сөзінің мәні ақымақ сөзімен барабар
болды.
Балалық шақ ол кезеңде тез өтпелі және құндылығы жоқ болып есептелді.
Оған немқұрайлы болуын Ф. Ариес, сол кезеңдегі демографиядағы жоғарғы туу
мен жоғарғы өлімнің болу ерекшелігінің салдарынан. Балалық шаққа деген
немқұрайлықты жеңу ол XVI ғ өлген балалардың портреттерінің пайда болуының
әсерінен дейді француз демографы.Бұл жағдай жай ғана құбылыс емес, үлкен
мән берілетін мәселе ретінде қалыптастырады. Жеңіл болуын бейнелеу өнерінде
балалардың шынайы суреттері XVII ғ ерте дамымады. Ол кешегі біздің
ғасырымызға дейін сақталады. Ескертетін бір жайы, шаруа отбасыларында
революцияға дейін балалар мен ересектер бірдей киінген. Және бұл ерекшелік
баланың ойны мен үлкендердің айырмашылығы аса көп болмаса киімдерінің
бірегейлігі осы уақытқа дейін сақталған.
Ф. Ариес көне кезеңдердегі бала бейнесі мен әдебиеттегі балалық шақ
киімдері көріністерін анализ жасай келе, бала киімінің эволюциясындағы 3
тенденцияны бөледі:
1. Феминизация – ер балаға арналған костюм, онда көбіне әйел адамының
киімінің бөліктері қайталанады.
2. Архаизация – дәл осы уақыттағы бала киімі үлкендердің киімінен сән
үлгісі қалуда, және көбіне өткен ғасырдағы
3. Жоғарғы тап өкілдерінің балаларына, төменгі тап шаруалардың
ересектерге арналған костюмді киюі.
Ф. Ариес атап өткендей, балаларға арнайы киімдердің қалыптасуы ол
қоғамдағы балаға деген қарым- қатынастың өзгеруі байқалады. Енді балалар
ересектердің өмірінде маңызды орыналады.
Балалық шақтың ашылуы адам өмірінің толық кезеңдерін түсінуге
көмектесті. XVI- XVII ғасырлардағы ғылыми еңбектерде жас ерекшелік өмір
кезеңдерін сипаттау үшін, ғылымдық және ауыз екі тілде мынадай терминдік
сөздер: балалық шақ, жеткіншек, жастық шақ, ересектік кезең, қарттық шақ
және өте ерте қартаю шағы қолданыста болды. Бірақ бұл сөздердің мағынасы
қазіргі кезде басқаша мәнге ие. Көне кезде өмір кезеңдері көбіне жылдың
төрт мезгілімен және жұлдыз жорамалының он екі белгісімен бөлді. Олардың
сандарының сәйкес келуі табиғаттың бірлігі деп түсінді.
XVI – XIX ғасырда өнер саласында адам өмірінің кезеңдерң түрлі ұғымдар Дожж
Сарайының колонналарында, Венециялық гравюра және сурет пен мүсін өнерінде
көрсетілді. Ф. Ариес: көбіне шығармалардағы көріністер адамның жасы
биологиялық кезең мен емес, әлеуметтік қызметтері басым бейнеленген. Мысал
ретінде, Дожж Сарайындағы ойыншықтардың жасы – баланы бейнелейді, олардың
ағаш атармен, қуыршақпен, диірменнің және құстардың ойнауы; мектеп жасы –
ер балдар оқуды үйренеді, кітап тасиды, ал қыздар – тоқымаға үйренеді;
махаббат пен спорт жасы – ұл балдар мен қыздардың мерекелерде бірге
қыдырады; соғыс пен ерлік жасы – қару ататын адам; ересектік кезең –
ғалымдар мен соттардың бейнесі жатады.
Адам өміріндегі жастық дефференциациясы және сонымен қатар балалық
шақ Ф. Ариестің ойынша - әлеуметтік институттардың (қоғам дамуы
барысындағы) ықпалынан қалыптасады. Ерте балалық шақ отбасының ішінде пайда
болады. Онда ол еркелету нежением ерекше қатынас пен байланысты. Бала
ата- ана үшін – тек жақсы,қызықты нәресте, онымен ойнауға болатын және оған
оқу тәрбие беру мен үйрету. Балалық шақтың отбасындағы алғашқы концепсиясы
осылай тұжырымдалды.
Сонымен Ф. Ариестің ойынша балалық шақтың ашылу кезеңі XIII ғасырда
басталды, ал оның дамуын суреттеу уақыты тарихта XIV- XVI ғасырда, бірақ
бұл құбылыстың кең түрде дамуы XVI ғасыр соңы мен XVII ғасыр бойы толық
көрініс береді.
Зерттеушінің ойынша балалық шаққа дегенқатынас ол бала киімдерінің
өзгерісі дейді. Орта ғасырда бала жөргек кезеңнен шыққаннан кейін, костюм
кигізіп қойған, ол ересек адамдардың формасынан ешқандай айырмашылығы
болмады. Тек XVI- XVII ғасыр баланың ересектерден ажырататын арнайы киімдер
пайдаланған. Бір қызығы 2 – 4 жас аралығындағы ұл бала мен қыздардың
киімдері көйлекшең болды. Баланы ер адамнан айыру үшін, оларға әйел
адамының киімін кигізген. Дегенмен кейін келе балалық шақтың кезеңі өтсе
де, қоғамдағы өзгерістерге қарамастан, ол форма көпке дейін сақталды.
Қоғамның дамуы балаларға деген қарым- қатынастың өзгеруіне әкеліп соқты.
Балалық шақтың жаңа концепциясы пайда болды. XVII ғасырда педагогтардың
балаларға оларды еркелету және қуандыруда емес, ал психологиялық тәрбиеге
және оқытуға қызығушылығынан көрінеді. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.