Қр-да инвестициялық саясаттың мәні мен мағынасы
Кәсіпкерлік қызмет пен экономиканың дамуына ықпал ететін негізгі құрал-инвестициялық саясат болып табылады. Инвестициялық саясат көмегімен мемлекет өндіріс көлемінің қарқынына, ҒТП-ті жеделдетуге, қоғамдық өндіріс құрылымына және көптеген әлеуметтік мәселелерді шешуге тікелей ықпал ете алады.
Инвестициялық саясат ұғымынан бұрын "саясат" сөзінің мәніне тоқталайық. Саясат — бұл (грек тілінен politike деген сөзден шыққан аударғанда мемлекетті басқару өнері) қоғамдық қызмет түрінде түсіндіріледі. Ал саясатты инвестициялық қызметпен байланыстыратын болсақ, онда ол инвестициялық процессті ұйымдастыру шараларын сипаттайды.
Инвестициялық саясат - бұл инвестициялық қызметті жандандыру, экономиканы дамыту, өндірістің тиімділігін арттыру және әлеуметтік мәселелерді шешу мақсатында барлық шарушылық субъектілері үшін қолайлы жағдай жасау барысында мемлекеттің жүргізетін шараларының жиынтығы.
Жалпы алғанда мемлекет инвестициялық қызметтің жандануына мынадай құралдар көмегімен ықпал етеді:
- несие саясаты;
- қаржы саясаты;
- салық саясаты;
- амортизациялық саясат;
- ғылыми-техникалық саясат
Қазіргі кездегі ҚР инвестициялық саясатын қарастырар болсақ, онда еліміздің инвестициялық саясатының мақсаты – тұрақты экономикалық өсудi қамтамасыз ету мақсатында бəсекеге қабiлеттi, жоғары технологиялы жəне ғылымды қажетсiнетiн өндiрiстi дамытуға басым тəртiппен бағытталатын, ішкi жəне сыртқы инвестициялардың жоғары деңгейiне қол жеткiзу.
Қазақстандағы ең басты стратегиялық мiндеттердiң бiрi əрдайым елге экономикалық өсу бағдарламасын iске асыруға мүмкiндiк беретiн тiкелей жəне "қоржындық" инвестицияларды тарту болып келдi. Экономиканы дамытуға бағытталған қаржы ресурстары көлемiн едəуiр арттырмайынша IЖӨ өсiмiнiң жыл сайынғы 5-7% деңгейiнде болжанып отырған жоғарғы қарқынына қол жеткiзу мүмкiн емес. Мемлекеттiк жəне жеке инвестициялардың экономикаға тартылған ағымдағы көлемi осы заманғы экономиканың жылдам өсiп отырған қажеттерiн қанағаттандыру үшiн жеткiлiксiз. Негiзгi капиталға салынған инвестициялар көлемi қазiргi кезде IЖӨ-нiң 18-19%-ынан аспайтын мөлшердi құрайды, ал елiмiзге осы қолда бар деңгейден екi есе асып түсетiн инвестициялар көлемi қажет.
Инвестициялық саясат ұғымынан бұрын "саясат" сөзінің мәніне тоқталайық. Саясат — бұл (грек тілінен politike деген сөзден шыққан аударғанда мемлекетті басқару өнері) қоғамдық қызмет түрінде түсіндіріледі. Ал саясатты инвестициялық қызметпен байланыстыратын болсақ, онда ол инвестициялық процессті ұйымдастыру шараларын сипаттайды.
Инвестициялық саясат - бұл инвестициялық қызметті жандандыру, экономиканы дамыту, өндірістің тиімділігін арттыру және әлеуметтік мәселелерді шешу мақсатында барлық шарушылық субъектілері үшін қолайлы жағдай жасау барысында мемлекеттің жүргізетін шараларының жиынтығы.
Жалпы алғанда мемлекет инвестициялық қызметтің жандануына мынадай құралдар көмегімен ықпал етеді:
- несие саясаты;
- қаржы саясаты;
- салық саясаты;
- амортизациялық саясат;
- ғылыми-техникалық саясат
Қазіргі кездегі ҚР инвестициялық саясатын қарастырар болсақ, онда еліміздің инвестициялық саясатының мақсаты – тұрақты экономикалық өсудi қамтамасыз ету мақсатында бəсекеге қабiлеттi, жоғары технологиялы жəне ғылымды қажетсiнетiн өндiрiстi дамытуға басым тəртiппен бағытталатын, ішкi жəне сыртқы инвестициялардың жоғары деңгейiне қол жеткiзу.
Қазақстандағы ең басты стратегиялық мiндеттердiң бiрi əрдайым елге экономикалық өсу бағдарламасын iске асыруға мүмкiндiк беретiн тiкелей жəне "қоржындық" инвестицияларды тарту болып келдi. Экономиканы дамытуға бағытталған қаржы ресурстары көлемiн едəуiр арттырмайынша IЖӨ өсiмiнiң жыл сайынғы 5-7% деңгейiнде болжанып отырған жоғарғы қарқынына қол жеткiзу мүмкiн емес. Мемлекеттiк жəне жеке инвестициялардың экономикаға тартылған ағымдағы көлемi осы заманғы экономиканың жылдам өсiп отырған қажеттерiн қанағаттандыру үшiн жеткiлiксiз. Негiзгi капиталға салынған инвестициялар көлемi қазiргi кезде IЖӨ-нiң 18-19%-ынан аспайтын мөлшердi құрайды, ал елiмiзге осы қолда бар деңгейден екi есе асып түсетiн инвестициялар көлемi қажет.
7. ҚР-да инвестициялық саясаттың мәні мен мағынасы
9. Қазақстанның инвестициялық саясаты мемлекеттің экономикалық саясатының
құрамдас бөлігі
Кәсіпкерлік қызмет пен экономиканың дамуына ықпал ететін негізгі
құрал-инвестициялық саясат болып табылады. Инвестициялық саясат
көмегімен мемлекет өндіріс көлемінің қарқынына, ҒТП-ті жеделдетуге,
қоғамдық өндіріс құрылымына және көптеген әлеуметтік мәселелерді шешуге
тікелей ықпал ете алады.
Инвестициялық саясат ұғымынан бұрын "саясат" сөзінің мәніне тоқталайық.
Саясат — бұл (грек тілінен politike деген сөзден шыққан аударғанда
мемлекетті басқару өнері) қоғамдық қызмет түрінде түсіндіріледі. Ал
саясатты инвестициялық қызметпен байланыстыратын болсақ, онда ол
инвестициялық процессті ұйымдастыру шараларын сипаттайды.
Инвестициялық саясат - бұл инвестициялық қызметті жандандыру, экономиканы
дамыту, өндірістің тиімділігін арттыру және әлеуметтік мәселелерді шешу
мақсатында барлық шарушылық субъектілері үшін қолайлы жағдай жасау
барысында мемлекеттің жүргізетін шараларының жиынтығы.
Жалпы алғанда мемлекет инвестициялық қызметтің жандануына мынадай құралдар
көмегімен ықпал етеді:
- несие саясаты;
- қаржы саясаты;
- салық саясаты;
- амортизациялық саясат;
- ғылыми-техникалық саясат
Қазіргі кездегі ҚР инвестициялық саясатын қарастырар болсақ, онда еліміздің
инвестициялық саясатының мақсаты – тұрақты экономикалық өсудi қамтамасыз
ету мақсатында бəсекеге қабiлеттi, жоғары технологиялы жəне ғылымды
қажетсiнетiн өндiрiстi дамытуға басым тəртiппен бағытталатын, ішкi жəне
сыртқы инвестициялардың жоғары деңгейiне қол жеткiзу.
Қазақстандағы ең басты стратегиялық мiндеттердiң бiрi əрдайым елге
экономикалық өсу бағдарламасын iске асыруға мүмкiндiк беретiн тiкелей жəне
"қоржындық" инвестицияларды тарту болып келдi. Экономиканы дамытуға
бағытталған қаржы ресурстары көлемiн едəуiр арттырмайынша IЖӨ өсiмiнiң жыл
сайынғы 5-7% деңгейiнде болжанып отырған жоғарғы қарқынына қол жеткiзу
мүмкiн емес. Мемлекеттiк жəне жеке инвестициялардың экономикаға тартылған
ағымдағы көлемi осы заманғы экономиканың жылдам өсiп отырған қажеттерiн
қанағаттандыру үшiн жеткiлiксiз. Негiзгi капиталға салынған инвестициялар
көлемi қазiргi кезде IЖӨ-нiң 18-19%-ынан аспайтын мөлшердi құрайды, ал
елiмiзге осы қолда бар деңгейден екi есе асып түсетiн инвестициялар көлемi
қажет.
Бүгiнгi таңда жүргiзiлiп отырған инвестициялық саясат бiрқатар
жағымдылықтарымен сипатталады, солардың арасынан шетелдiк инвестицияны
тарту үшiн тұтас алғанда қолайлы инвестициялық ахуалдың
сақталғанын, бағалы қағаздар нарығының құрылғаны мен дамығанын, жаңа
институционалдық инвесторлар қалыптасқанын, экономиканы кредиттеуде
банктердің рөлi күшейгенiн атап өткен жөн.
Еліміздегі шетелдiк инвестицияларды тарту көлемi бойынша Қазақстан жан
басына шаққанда ТМД елдерi арасында жетекшi орынға ие болып келедi. Жыл
сайынғы тiкелей шетелдiк инвестициялардың жиынтық көлемi орта есеппен IЖӨ-
нiң 8%-ы деңгейiнде сақталып отыр.
Қазақстандағы қолайлы инвестициялық ахуалға мынадай жолдармен қол жетiп
отыр:
- саяси тұрақтылықты жəне алдын ала болжауды сақтау;
- валютаның тұрақтылығын қолдау;
- нарықтық өзгерiстерге бағытталған реформалар жолын ұстану саясатын
жүргiзу жəне əлемдiк экономикаға интеграцияланған демократиялық құқықтық
мемлекет құру.
Инвестициялық саясаттағы мемлекеттiң белсендi позициясы экономикаға
инвестиция көлемiн арттыру үшiн мүмкiндiк жасайды, түпкi мақсаты - жоғары
қосылған құны бар өндiрiстi дамытудың, əр түрлi қаржы құралдарын дамытуды
ынталандыру жолымен, өтiмдi қаражатты өнеркəсiптiк мақсаттарға сəйкес
пайдалану үшiн тетiктердi iске қосуға мүмкiндiк бередi.
Енжар инвестициялық саясат жүргiзудi жалғастыру экономикалық өсудiң жоғары
қарқынына қатысты болжамдардың орындалуына қатер төндiредi.
Инвестициялық саясатқа мемлекет белсендi түрде араласпаса, экономиканың
өндiрушi салаларының басым түсуi одан əрi жалғаса беретiн болады. Елдiң
болашағы оның табиғи ресурстар қорының мөлшерiне тəуелдi болып қалады.
Тиiстi мемлекеттiк бақылау болмаса капиталдың жылыстау процесi жалғаса
беретiн болады, қазiргi iшкi инвесторлардың қаржылық мүмкiндiктерiнің
шектеулілiгiне байланысты қор нарығы шетелдiк инвесторлардың ықпалында
қалып қоюы мүмкін.
Қазiргi инвестициялық саясатқа жасалған талдаудан елдiң экономикалық
игiлiгiнiң негiзi болып табылатын экономиканың өндiрiстiк секторын дамытуды
қаржыландыру жеткiлiктi дəрежеде жүргiзiлмейдi деп қорытынды жасауға
болады. Соңғы жылдардағы экономикалық зерттеулер тəжiрибесi, шетелдiк
жекеше инвестициялардың бəсекеге қабiлеттi, жоғары қосылған құнмен өнiм
шығаратын өндiрiс құруға ешқашан да бармайтынын көрсетiп
отыр, өйткенi шетелдiк капитал өз өндiрiсiне бəсекелестер туғызуға
ұмтылмайды.
Қазiргi заманғы жағдайларда мемлекеттiк инвестициялық саясатты күшейту
Қазақстанда да жүргiзiлуге тиiс. Мемлекет экономиканы дамытудың ең басты
қозғаушы күшi болуға тиiс. Мемлекет қана инвестициялық процестердің дамуына
жəне ел iшiнде iрi инвестицияларды ұзақ мерзiмдi жобаларда жүзеге асыруға
түрткi бола алады. Жеке кəсіпкерлiктi дамыту үшiн жағдайлар жасауда ғана
емес, сонымен бiрге қолда бар бос ресурстарды экономиканың нақты секторын
көтеруге бағыттау үшін мамандандырылған
институттар мен тетiктер құруда да мемлекеттiң рөлi болуға тиiс.
Мемлекеттiк инвестициялық саясат бiрiншi кезекте, дайындалуы неғұрлым
жоғары дəрежедегi, импорттық тауарлармен бəсекеге түсуге жəне оларды iшкi
рыноктан ығыстыруға қабiлетті өнімдердi экспорттауға бағдарланған өндірістi
дамытуға жəне қолдауға бағытталатын болады. Белсендi мемлекеттiк
инвестициялық саясатты жүзеге асыру үшiн инвестициялық бағдарламаларды
қолдаудың арнаулы ұйымдастыру нысандарын құру қажет. Мемлекеттiк
инвестициялар жүйесiн неғұрлым ұтымды құру үшiн жұмыс iстеп тұрған Ұлттық
қормен қатар даму бюджетi, мемлекеттiк кредиттік дамыту ұйымдары сияқты
мемлекеттiк қаржы институттарын дамыту талап етiледi.
Мемлекеттiк шығыстар ағымдағы жəне күрделi деп бөлiнуге тиiс. Бұл үшiн
республикалық бюджете дербес бөлiм инвестициялық жобаларды кредиттеуге,
инвестициялауға жəне кепілдіктi қамтамасыз етуге арналған даму бюджетi
болуы қажет.Мемлекеттiк инвестициялық саясатты iске асыру қаржы
ресурстарының жеткiлiктi болуына байланысты болғандықтан, инвестицияның
қажеттi көлемiн қамтамасыз етуге бюджеттiң мүмкiндігi туралы мəселе өткiр
қойылады. Қалыптасып отырған жағдайда ашық емес жəне тиiмдi емес
Мемлекеттік инвестициялар бағдарламасынан бас тарту жолымен мемлекеттiк
инвестициялық саясатқа өзгерiстер енгiзу жəне даму
бюджетiн құра отырып, бюджеттi ағымдағы жəне күрделi деп бөлуге көшу
қажеттiгi пiсiп-жетiлдi.
Даму бюджетін құру жəне оған мемлекеттiк инвестицияларды жүзеге асыруға
арналған барлық ықтимал ресурстарды шоғырландыру мемлекеттiк
инвестициялаудың тиiмдiлiгiн арттыруға мүмкiндiк бередi.
Даму бюджетiнiң қаражаттары жеңiлдiктi сыртқы заемдардың, инвестициялық
мақсаттар үшiн мемлекеттiк бағалы қағаздар шығару жолымен iшкi қарыз
алудың, мемлекеттiк мүлiктi жекешелендiруден түскен табыстардың, салықтық
табыстардың бiр бөлiгi есебiнен қалыптастырылуы мүмкiн. Сонымен қатар қазір
инвестициялық жобаларды несиелеуге арналған арнайы Даму Банкі де құрылды.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің инвестициялық саясаты және бағдарламасы
мемлекеттік инвестицияларды тікелей басқару, салық жеңілдіктерін беру,
бюджеттік несие түрінде қаржылай көмек беру, тиісті салық саясатын
(инвестициялық салық несиесін), баға белгіленімін, амортизациялық саясат
жүргізу, нормалар мен стандарттардың қолданылуына, сондай-ақ міндетті түрде
сертификаттау ережесінің орындалуына бақылау жасаудан тұрады. Көріп
отырғанымыздай еліміз экономикасына инвестиция салуға тілек білдірген
инвесторларға едәуір жеңілдіктер мен қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету
қарастырылған.
Тобол ӘКК қазыналық кәсіпорны Наурыз 2030 ЖШС Солтүстік Қазақстан
облысында ашық топырақта көкөніс дақылдары егістік алаңын кеңейтуді және
жылыжай кешендерін жетілдіруді қолға алды.
Тобол ӘКК жобаға құйған инвестициясының көлемі бірінші кезеңде 120
миллион теңгеге жетті. Кәсіпорын толық жетілдіру жұмыстарын 2010 жылы
аяқтауды жоспарлап отыр.
Қазіргі уақытта Наурыз 2030 ЖШС жылыжайларда қияр, қызанақ, тәтті бұрыш,
баклажан және гүл өсіруде, сонымен қатар ашық топырақта негізгі
көкөністердің төрт түрін өсіреді. Одан өзге асханалық аскөк, жүзім
жапырағы, асқабақ, қауын және басқа да көкөніс түрлері мен асханалық шөптер
өсіріледі.
Жетілдірудің бірінші кезеңінде жылыжайда жылыту, тамшылатып суару және
микроклиматты реттеу жүйелерінің қазіргі заманғы және үнемді жүйелері
орнатылды. Жылыжайдың пленка қабатын 8 жылға дейін қызмет ете алатын жаңа
буынның пленкасымен ауыстыру жұмыстары жүргізілуде.
Атқарылған жұмыстар мен кәсіпорынның егістік алаңдарын кеңейту нәтижесінде
картоп және көкөніс шығаруда көлемін 8, 5 есеге, ал гүлдерді 2 есеге
арттыру жоспарланып отыр. Солтүстік Қазақстан облысы бойынша көкөніс
жеткізу көлемі 4 есеге, ал көрші облыстағы өңірлерге 3 есеге дейін арттыру
көзделген.
Жобаның тағыда бір маңызды әлеуметтік сипаты – бұл кәсіпорынның толық
өндірістік қуаттылыққа шығуы барысында қосымша 70-тен астам жұмыс орны
құрылды.
4. Инвестицияның микроэкономикадағы рөлі мен маңызы
6. Микродеңгейдегі инвестицияның экономикалық ролі
ҚР Инвестициялық қызмет туралы заңға сәйкес инвестициялау дегеніміз табыс
алу мақсатында кәсіпкерлік қызмет, объектілеріне салынатын мүліктік және
материалдық құндылықтардың барлық түрлері.
Сергеев И.В.,И.И. Велитенькованың еңбектерінде инвестиция деп- пайда
немесе басқада тиімділікке қол жеткізу мақсатында жаңа кәсіпорындар құру,
жұмыс істеп отырған кәсіпорынды кеңейту, кәсіпорынды қайта құру және
техникалық жағынан қайта қаржыландыру, жылжымайтын мүлік,акциялар,
облигациялар және басқа да бағалы қағаздармен активтерді сатып алуға
бағытталған мемлекеттің заңды және жеке тұлғалардың ақшалай қаражаттары,
мүліктік және интелектуалдық құндылықтары түсіндіріледі.
Кәсіпорынның мөлшері инвестициялық қызметтің ауқымына тікелей ықпал
етеді, себебі, ірі кәсіпорындардың орта немесе шағын кәсіпорындарға
қарағандағы қаржылық мүмкіндіктері өте жоғары болып табылады.
Инвестиция экономикалық категория ретінде экономикада бірнеше қызметтерді
жүзеге асырады. Инвестицияның атқаратын қызметін 2 деңгейде бөліп
қарастыруға болады:
1. Макродеңгейде атқаратын қызметтері (мемлекет арқылы іске асырылатын іс-
әрекеттер)
2. Микродеңгейдегі атқаратын қызметтері мыналар:
• өндірісті кеңейту және дамыту;
• негізгі қорлардың шамадан тыс моральдық және заттай тозуын болдырмау;
• өндіріс деңгейін техникалық жағынан қайта жарақтау;
• нақты кәсіпорындардың өнімдерінің сапаларын арттыру және бәсекелестік
қабілетін қамтамасыз ету;
• табиғатты қоршау шараларын жүзеге асыру;
• бағалы қағаздар сатып алу және басқа кәсіпорындардың
активтеріне қаражат жұмсау.
Кәсіпорынның инвестициялық қызметі экономикалық, соның ішінде инвестициялық
саясатқа тікелей байланысты. Егер кәсіпорын техникалық жағынан қайта
жарақтау және қайта құруды жоспарлайтын болса, онда ол оларды қаржыландыру
көздерін қарастырады.
Мысалға, Қазақстанда іске асырылып жатқан микродеңгейдегі инвестициялық
жобаның бірі Солтүстік Қазақстандағы Тобол ӘКК қазыналық кәсіпорны
Наурыз 2030 ЖШС-гін қарастырсақ:
Тобол ӘКК қазыналық кәсіпорны Наурыз 2030 ЖШС Солтүстік Қазақстан
облысында ашық топырақта көкөніс дақылдары егістік алаңын кеңейтуді және
жылыжай кешендерін жетілдіруді қолға алды.
Тобол ӘКК жобаға құйған инвестициясының көлемі бірінші кезеңде 120
миллион теңгеге жетті. Кәсіпорын толық жетілдіру жұмыстарын 2010 жылы
аяқтауды жоспарлап отыр.
Қазіргі уақытта Наурыз 2030 ЖШС жылыжайларда қияр, қызанақ, тәтті бұрыш,
баклажан және гүл өсіруде, сонымен қатар ашық топырақта негізгі
көкөністердің төрт түрін өсіреді. Одан өзге асханалық аскөк, жүзім
жапырағы, асқабақ, қауын және басқа да көкөніс түрлері мен асханалық шөптер
өсіріледі.
Жетілдірудің бірінші кезеңінде жылыжайда жылыту, тамшылатып суару және
микроклиматты реттеу жүйелерінің қазіргі заманғы және үнемді жүйелері
орнатылды. Жылыжайдың пленка қабатын 8 жылға дейін қызмет ете алатын жаңа
буынның пленкасымен ауыстыру жұмыстары жүргізілуде.
Атқарылған жұмыстар мен кәсіпорынның егістік алаңдарын кеңейту нәтижесінде
картоп және көкөніс шығаруда көлемін 8, 5 есеге, ал гүлдерді 2 есеге
арттыру жоспарланып отыр. Солтүстік Қазақстан облысы бойынша көкөніс
жеткізу көлемі 4 есеге, ал көрші облыстағы өңірлерге 3 есеге дейін арттыру
көзделген.
Жобаның тағыда бір маңызды әлеуметтік сипаты – бұл кәсіпорынның толық
өндірістік қуаттылыққа шығуы барысында қосымша 70-тен астам жұмыс орны
құрылды.
Инвестициялық саясат типтері
Кәсіпкерлік қызмет пен экономиканың дамуына ықпал ететін негізгі
құрал-инвестициялық саясат болып табылады.
Инвестициялық саясат көмегімен мемлекет өндіріс көлемінің қарқынына, ҒТП-ті
жеделдетуге, қоғамдық өндіріс құрылымына және көптеген әлеуметтік
мәселелерді шешуге тікелей ықпал ете алады.
Инвестициялық саясат ұғымынан бұрын "саясат" сөзінің мәніне тоқталайық.
Саясат — бұл (грек тілінен politike деген сөзден шыққан аударғанда
мемлекетті басқару өнері) қоғамдық қызмет түрінде түсіндіріледі.
Ал саясатты инвестициялық қызметпен байланыстыратын болсақ, онда ол
инвестициялық процессті ұйымдастыру шараларын сипаттайды.
Инвестициялық саясат - бұл инвестициялық қызметті жандандыру, экономиканы
дамыту, өндірістің тиімділігін арттыру және әлеуметтік мәселелерді шешу
мақсатында барлық шарушылық субъектілері үшін қолайлы жағдай жасау
барысында мемлекеттің жүргізетін шараларының жиынтығы.
Жалпы алғанда мемлекет инвестициялық қызметтің жандануына мынадай құралдар
көмегімен ықпал етеді:
■ несие саясаты;
■ қаржы саясаты;
■ салық саясаты;
■ амортизациялық саясат;
■ ғылыми-техникалық саясат.
Мұндағы амортизациялық саясат мемлекеттің ғылыми-техникалық және
инвестициялық саясатымен тығыз байланысты. Мемлекет амортицизациялық
аударымдарды есептеу және пайдалану тәртібіні белгілей отырып, бірінші
кезекті негізгі өндірістік қорлардың жаңару жылдамдығын, ұдайы өндірістің
қарқыны мен сипатын реттейді.
Амортизациялық саясатты жасау барысында мемлекет мынадай принциптерді
ұстанады:
инфляция жағдайында негізгі қорларды қайта бағалау дер
кезінде және дұрыс жүзеге асырылуы тиіс;
■ амортицзациялау нормасы қарапайым өндіріс үшін жеткілікті болып
қана қоймай, сондай-ақ үдайы өндірсті ұлғайтуға жағдай
жасауы керек;
■ амортизацияны жеделдетуді жүзеге асырушы барлық
кәсіпорындарға мүкіндік берілуге тиіс;
■ амортизациялық саясат негізгі қорлардың жаңаруына және ҒТП-
тің жеделдетілуіне қолдау көрсетуге тиіс;
■ амортизациялық саясаты ұрыс жүргізетін коммерциялық
кәсіпорындарға көбірек құқық берілуі керек.
ҚР-да амортизациялық аударымдарды есептеу ҚР салық кодексінің 110 бабында
көрсетіліп берілген.
Инвестициялық саясаттың мақсаты мен міндеттері болады. Максаты — елдің
экономикалық және әлеуметтік дамуының стратегиялық жоспарын іске асыру.
Міндеттері:
■ шарушылықтың жекелеген салаларының дамуына қолдау
көрсету;
■ әскери-онеркәсіп кешенін конверсиялауға байланысты
бағдарламалар жасау;
■ отандық өнімдердің бәсекелестік қабілетін қамтамасыз ету;
■ шағын және орта бизнестің дамуын қолдау;
■ экспорт өндірісін дамыту;
■ экономиканың барлық салаларының дамуында тепе-теңдікті қамтамасыз
ету;
елдегі тұрғын үй құрылысы бағдарламасын іскс асыру.
Мемлекеттің инвестициялық саясатынан басқа
салалық,аймақтық және жекелеген шарушылық субъектілерінің инвестициялық
саясаттары болады. Бұл саясаттардың бәрі бір бірімен тығыз байланысты,
бірақ барлығын анықтаушы мемлекеттік инвестициялық саясат болып табылады.
Инвестициялық саясаттың өзара байланыстары 2-суретте беріледі.
Мемлекеттің экономикалық және
әлеуметтік саясаты
Мемлекеттің
инвестициялық саясаты
Аймақтық инвестициялық саясат Жекелеген шаруашылық
Салалық инвестициялық саясат
субъектілердің
инвестициялық саясаты
2-сурет. Инвестициялық саясаттардың байланысы.
Аймақтық инвестициялық саясат — кез келген бір аймақтың тұрғындарымен
жекелеген инвесторлардың мүдделеріне сай инвестициялық ресурстарды
жұмылдырып, оларды тиімді пайдалану бағыттарын анықтауға мүмкіндік беретін
аймақ деңгейінде жүргізілетін шаралар жиынтығы.
Аймақтық инвестициялық саясат төмендегідей факторларға тәуелді болып
келеді:
■ сол аймақта жүргізілетін экономикалық және әлеуметтік
саясатқа;
■ сол аймақтың иелігінде бар өндіріс қуатының шамасына;
■ жағрафиялық орналасу жағдайына;
■ табиғи-ахуал жағдайына;
■ шетелдік инвестицияларды тартудағы аймақтың тартымдылығына.
Аймақтағы инвестициялық қызметті басқару жүйесінің негізгі міндеттеріне
мыналар жатады:
■ инвестициялық нарықтың инфрақұрылымын құру;
■ инвеситицияға қаражат жұмсаудың басты бағыттарын анықтау;
■ бюджеттен тыс көздерден, соның ішінде халықтың бос
қаражатары, шет ел және басқа да аймақтардың
инвестицияларын тартуға жағдай жасау;
■ аймақтық инвестициялық нарықтың халықаралық инвестициялық
ресурстар нарығымен байланысуын қамтамасыз ету.
Аймақтық инвестициялық саясат аймақтағы экономиканы көтеруге және
өндірістің тиімділігін арттыруға, өзіні-өзі қаржыландыруды қамтамасыз етуге
және аймақтың алдағы уақытта дамуына жақсы қадам жасауын бағытталады.
Экономиканы дамытуда жөне өндірістің тиімділігін арттыруда салалық
инвестициялық саясаттың ролі маңызды. Ол жекелеген салааралық кешендер жөне
экономиканың саласы деңгейінде жасалады.
Салалық инвестициялык саясат — ағымдағы және алдағы уақыттардағы ел
экономикасының дамуын және ҒТП-ті жеделдетуді, дайын өнімді экспортқа
шығаруды, елдің экономикалық және қорғаныс кабілетін камтамасыз ететін
шарушылық салаларын тандап алып, оларға инвестицияльщ қолдау көрсету
шараларын сипаттайды.
ҚР-да экономиканың жекелегсн саларында қатысты инвестиция тартуға мемлекет
тарапынан өзіндік қолдау көрсетіледі. ҚР Президентінің жарғысына11 сәйкес
тікелей отандық және шет елдік инвестицияларды тарту үшін біршама маңызды
экономика секторларының тізімі анықталған. Оларға мыналар жатады:
■ өндірістік инфрақұрылым;
■ өндеу өнеркәсібі;
■ Ақмола (қазіргі Астана) қаласының объектілері;
■ Тұрғын үй, әлеуметтік сала және туризм объектілері;
■ Ауыл шаруашылығы.
Жекелеген шаруашылық субъектілерінің (кәсіпорындардың) ивнестициялық
саясаты — ағымдағы және алдағы уақыттары кәспорын жұмысында қарыжылық
тұрақтылыққа қол жекткізу мақсатында инвестицияға меншікті, заемдық және
басқа да қаражаттарды жұмсау тиімділігн қамтамасыз етуге бағытталатын
шаралар жиынтығы.
Кәсіпорынның инвестициялық саясаты оның іскерлік жоспарына байланысты
жасалады. Егер ондай жоспар болмаса, онда инвестициялық саясат туралы сөз
болуы да мүмкін емес.
Кәсіпорында инвестициялық саясатты жасау барысында мынадай принциптерді
ұстанады:
■ кәсіпорынның стратегиялық жоспарының мақсаты мен оның қаржылық
тұрақтылығына қол жеткізу;
■ инфляция мен тәуекелдер факторын есепке алу;
■ инвестицяның қажеттігін экономикалық негіздеу;
■ портфельдік және нақты инвестициялардың ықшамды
құрылымын қалыптастыру;
■ маңыздылығна қарай жобаларды іріктеу және қолда бар
ресурстар және шет елдің ресурс көздерін есепке ала отырып
инвестициялау;
■ инвестицияларды қаржыландырудың ең арзан және тұрақты көздері
мен әдістерін таңдау.
Мұндай және басқа да принциптерді ескеру кәсіпорындардың инвестициялық
саясаттарын жасау барысында қате жіберуден және қате есептеуден сақтануға
мүмкіндік жасайды.
11 Тікелей отандык жөне шет елдік инвестицияларды тарту
үшін маңызды экономика секторларының тізімін бекітутуралы ҚР
Президентінің 05.04.1997ж. N 3444 жарлығы.
20. ҚР да мемлекеттің әлеуметтік экономикалық даму бағдарламасына сәйкес
инвестициялық жобалардың бюджеттік тиімділігі.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 17 сәуірдегі № 545 қаулысымен
бекітілген Бюджеттік инвестициялық жобаларды қарау, іріктеу, іске асыруды
мониторингілеу және бағалау ережесінің 48-49-тармақтарына сәйкес Жобаны
экономикалық сараптау Жобаны экономикалық талдауды кешенді бағалаудың
міндетті нысаны болып табылады және ұсынылған Жобаның ТЭН мен жобаның
өзіндік ерекшелігіне байланысты талап етілетін сараптамалардың тиісті оң
қорытындылары негізінде жүргізіледі.Жобаларды құны бойынша бөлгенде негізгі
меншікті салмақ көлік саласы, ғылым және білім беру саласы жобалары және
инфрақұрылымды дамыту саласында: электрлендіру, газдандыру және сумен қамту
жобаларына келеді. Орталыққа қарауға түскен жобалар саны бойынша
бюджеттік инвестициялық жобалардың басым көпшілігі газ, электр мен су
өндіру мен бөлу саласында өтініш берілген, бұдан әрі сот жүйесінің,
құқықтық тәртіпті қолдау органдары, қорғаныс, сондай-ақ мемлекеттік басқару
мен мемлекеттік қызметтер көрсету саласындағы жобалар болады.Әлемдік қаржы
және тауар рыноктарындағы тұрақсыздықтың келеңсіз салдарларын жұмсарту
бойынша бірінші кезектегі шараларға бағытталған бюджет қаражатының көлеміне
бағалау жүргізілді.
Дағдарысқа бағытталған 560 млрд астам теңгенің мемлекеттік
холдингілер мен олардың еншілес ұйымдарының есепшоттарында жатқанын және
екінші деңгейдегі банктердің депозиттеріне салынған. Есептің екінші
бөлімінде республикалық бюджетке түскен түсімдердің атқарылуына талдау
жасалып, баға берілген. Үкімет берген мәліметтердің негізінде бақылау іс-
шараларымен салыстыра отырып, салықтық және кедендік түсімдерге оларға
әкімшілік етудің қалыптасқан деңгейімен өзара байланыста жан-жақты талдау
жүргізілді.Экономиканы жайлаған дағдарыс және осыған байланысты жүйе
құраушы кәсіпорындардың өнім өткізу көлемінің азаюы салық түсімдерінің
айтарлықтай төмендеуіне алып келді.
Жер қойнауын пайдаланушылар мен банк секторынан түсетін КТС түсімдерінің
көлемі азайып, нөлдік ставкамен қайтарылған ҚҚС көлемі ұлғая түскен. Бұл
ретте бюджеттің кіріс бөлігінің орындалмай қалуына себеп болған объективті
жайттарға кейбір субъективті факторларды да жатқызуға болады. Мәселен,
салық органдары есептеген қосымша салықтар мен төлемдерді бюджетке өндіріп
алудың деңгейі төмен күйінде қалып отыр, сондай-ақ бересі мөлшерінің өсуіне
жол берілген. Сонымен бірге, Қазақстан Республикасының аумағында жасалған
тауарларға, орындалған жұмыстарға және көрсетілген қызметтерге салынатын
ҚҚС түсімдері жоспарының орындалмай қалғанын атап өтеміз.
Республикалық бюджетке жоспарда мөлшерленген 171,3 млрд теңгенің орнына 96
млрд теңгеден сәл асатын салықтар түскен. Нөлдік ставкамен қайтарылған ҚҚС
көлемі 250 млрд теңгеден асып отыр. Бұл жайт, үкімет тарапынан осы саладағы
ырықтандырудан күтілетін нәтижеге байланысты мұқият талдауды қажет етеді.
Сонымен салықтық және кедендік әкімшілік етудегі анықталған кемшіліктер
ұсынылып отырған салықтық жеңілдіктер мен артықшылықтардың экономикалық
тұрғыдан айтарлықтай нәтиже бермей отырғанын көрсетеді. Елбасының
жолдауында мемлекеттік холдингтердің, даму институттарының, әлеуметтік-
кәсіпкерлік корпорациялардың рөлі өсіп отырған тұста олардың ішкі
инвестициялық ресурстарын белсенді ету міндеті қойылған еді.
Шағын және орта бизнестің іскерлік белсенділігін олардың жобаларын
қаржыландыру арқылы қолдау, агроөнеркәсіптік кешенді дамыту және азық-түлік
қауіпсіздігін қамтамасыз ету, сондай-ақ құрылыс саласындағы проблемаларды
шешу жөніндегі шараларды іске асыру барысында бірқатар кемшіліктер орын
алып, бюджет қаражаты тиімсіз игерілгені анықталды.
Шағын және орта бизнесті қолдау үшін соңғы үш жылда кредиттер түрінде
берілген қаражаттың тек 11,9 млрд теңгесі немесе бөлінген қаржының 40%-ы
ғана нысаналы қолға тиген.
Мемлекеттің елеулі қаржы ресурстары бұрынғысынша қызмет көрсету және сауда
салаларын қолдауға бағытталуда.
Үкіметтің отандық кәсіпорындарды мемлекеттік тапсырыстармен қамтамасыз ету
бағытындағы жұмыстары, сондай-ақ жер қойнауын пайдаланушылармен және
сервистік компаниялармен жұмысы тиісті нәтиже бермей отыр. Соның
салдарынан, шағын және орта бизнес субъектілерінің нақты секторды дамытуға
және ұлттық экономиканы әртараптандыруға үлесі мардымсыз. Құрылыс
объектілерін қаржыландыру схемасының көп буындылығы мен күрделілігі, екінші
деңгейдегі банктердің кредиттің қайтарылуын қамтамасыз ету үшін "берік"
кепілдіктерді талап етуі жылжымайтын мүлік нарығындағы проблемаларды шешуге
бөлінген қаражаттың уақтылы және тиімді пайдаланылуына теріс әсерін
тигізді.
Қазақстан Республикасы президентінің жолдауында еліміздің агроөнеркәсіптік
кешенін дамытуға айрықша мән берілген. Ауыл шаруашылығы мен тамақ
өнеркәсібіне инвестиция салуды ұлғайту міндеті қойылған.
21. ҚР да мемлекеттің әлеуметтік экономикалық даму бағдарламасына сәйкес
инвестициялық жобаларының экономикалық тиімділігі
Әлемдік қаржы дағдарысы тұсында елімізде көптеген іс шаралар атқарылып
жатыр. Ал оның нәтижесі еліміздің қаржы саласының тұрақтанғанынан, шағын
және орта бизнестің мемлекет тарапынан көмек алғандығынан, құрылыстың қайта
жандануынан, егіс жұмыстарының дер кезінде аяқталуынан және тағы да басқа
ізгі шаралардың орын алуынан көрініп отыр. Мұның барлығы өз кезегінде осы
салаларға салынған қаражаттың тиімді пайдалануында болып отыр, яғни
нақтырақ айтсақ инвестициялық жобалардың экономикалық тиімділікке қол
жетуі. Енді осы жобаларға бөлінген қаражаттарға тоқталып кетсек. Дағдарысқа
қабілданған бағдарлама аясында еліміздің агроөнеркәсіптік кешеніне бұрын
соңды болмаған үлкен қаржылық қолдау көрсетілді. Самұрық Қазына ұоры
тарапынан агроөнеркәсіп кешеніне қыруар қаржы бөлінді. Бүгінгі күнге дейін
ауылшаруашылығының 403 субъектсіне 55 миллмард теңге көлемінде несие
берілді. Бұдан басқа ҚазАгро холдингі тарапынан 7.6 миллиард теңге несие
берілді. Шиеленіскен дағдарысқа қармастан, биылғы жылы еліміздің ауыл
шаруашылығы қаржылық тұрғыдан еш қиындық көрген жоқ. Осының нәтижесінде
көктемгі егіс жұмысы дер кезінде, сапалы аяқталды. Былтырғы жиырма миллион
гектар алқапқа дәнді дақылдар себілді. Былтырғыдан артық игерілген бір
миллион гектар жердің 600 мың гектарына бидай, 300 мың гектарына майлы
дақылдар егілді. Мемлекет тарыпынан дер кезінде көрсетілген қаржылық
көмектің нәтижесінде еліміздің құрылыс саласы жанданды. Өткен жылдың
қыркүйек айынан бері үлескерлердің мүддесін қорғау мақсатында мемлекеттік
қолдаумен 184 тұрғын үй кешені пайдалануға берілді. Соның нәтижесінде 25.6
мың үлескердің мәселесі шешілді. Қазіргі кезде 41 мүддесін оң шешу
мақсатында 225 құрылыс нысанында жұмыс қарқынды жүргізілуде. Ипотекалық
несие алған қазақстандықтардың жағдайын жеңілдету мақсатындағы қайта
қаржыландыру шарасы ауқымында несие алушы азаматтардан келіп түскен 24 мың
өтініш қаралып, 92 миллиард теңге қаржы игерілді. Мемлекет тарапынан осы
игі мақсат үшін бөлінген 120 миллиард теңге қаржы осы жылдың аяғына дейін
игерілуге тиіс. Еліміздегі атқарылып жатқан іс шаралар, осындай жобаларға
жұмсалған ірі қаржылар өз орнын тапты десек қате айтпаймыз. Ал бұл
дегеніміз жүзеге асқан барлық игі істер, жалпы инвестициялық жобалар
елімізге экономикалық тұрғыдан тиімді болып отырғаны сөзсіз.
2. ҚР да инвестициялық жобаларды экономикалық талдау ерекшеліктері
Болашақ инвестициялық жобаның бизнес идеясы тұжырымдалғаннан кейін,
кәсіпорын сол бизнес идеясын іске асыра ала ма деген сұрақ туындайды. Бұл
сұраққа жауап беру үшін кәсіпорынның тиісті экономикалық саласының жағдайы
мен сала шеңберіндегі кәсіпорынның салыстырмалы жағдайын талдау керек.
Жалпы инвестициялық жобаларды талдаудың бірнеше түрі бар және әр елде
жобаларға талдау өзіндік ерекшеліктер бойынша жүргізіледі. Экономикалық
талдау жобаның мемлекеттік байлығын ұлғайтуға әсер етуін бағалаудан тұрады.
Эконмикалық талдау міндетті қойылымның мысалын қарастырайық. С деген
компания кез келген бір тауарды келесідей шарттармен өндірсін:Компанияға
шикізатты арзан бағамен мемлекеттік ұйым сатсын;Импортталатын қосалқы
элементтерді де компанияға мемлекет халықаралық бағалардан төмен
сатсын;Кәсіпорын өзінің жұмысшыларына еңбек ақысын мемлекеттік стандартының
деңгейінде төлесін; Нәтижесінде кәсіпорын тауарларды мемлекеттік
кәсіпорындарға шетелдің еркін нарығындағы бағадан едәуір төмен бағамен
сатады. Осылайша экономикалық талдау процесінде бұл жобаның іске асуының
нәтижесінде түскен кәсіпорын иелерінің пайдасын емес, мемлекеттің пайдасын
анықтау керек. Экономикалық талдаудың қажеттігі неде? Егер нарық толығымен
еркін болса, онда экономикалық талдау жүргізудің керегі жоқ, себебі
компанияның иелеріне не пайдалы болса, қалғандарға да сол пайдалы болып
табылады. Тағы айтып кетейік, эконмикалық талдау әдетте мемлекеттің
тапсырысы бойынша жасалатын және ұлттық мағыналы міндетті шешуге
бағытталған ірі инвестициялық жобаларға жүргізіледі. Егер кәсіпорын
инвестициялық жобаны өз бастамасы бойынша әзірлеп, инвесторды өз бетімен
тартса, онда бұл істің нәтижесінде жобаға қатысушыларының жалпы ұтыс
негізделеді, ең алдымен жобаға қаржылық ресурстарын ұсынған заңды және жеке
тұлғалар үшін. Және де осы тұлғалардың санына мемлекет кірмесе, онда
жобаның экономикалық талдауын жасамауға болады.
17.ҚР-да инвестициялық жобаларды техникалық талдауға сипаттама.
ҚРда инвестициялық жобаларды техникалық талдау кез келген жобаның
іске асуындағы ең маңызды бөлімдерінің бірі болып табылады, себебі
жобалардың жүзеге асуындағы басты құралдарды техникалық талдаудың көмегімен
таңдауға болады. Сонымен қатар, дәл осы технологиялардың отандық немесе
шетелдік қондырғыларын таңдау ерекшеліктері де техникалық талдаудың
көмегімен жүзеге асады. Технологиялық қондырғылардың оптималды таңдалуының
Қазақстан үшін маңызы – шикізаттық сектор аса дамыған еліміз үшін басқа
елдерден ең тиімді жолмен және арзан бағамен, қысқа уақыт мерзімі ішінде
жеткізу болып табылады.
Инвестициялық жобаны техникалық талдаудың міндеттеріне мыналар
жатады:
• Жоба мақсаттарының көзқарастарына неғұрлым сәйкес келетін
технологияларды анықтау;
• Жергілікті жағдайларды талдау, оның ішінде шикізатқа, энергияға, жұмыс
күшіне қол жеткізуді және оның құнын;
• Жобаның іске асуы мен жоспарлаудың потенциалды мүмкіндіктерін тексеру.
Техникалық талдауды, әдетте, кәсіпорынның жеке сарапшылар тобы арнайы
мамандарды шақыру арқылы жүргізеді. Техникалық талдаудың стандартты
процедурасы қолда бар жеке технологияларды талдаудан басталады. Сонымен
қатар, келесі критерийлерді басшылыққа алу керек:
1. технология өзін алдын ала жақсы жағынан көрсетуі тиіс, яғни
стандартты болу керек;
2. технология импорттық қондырғылар мен шикізаттарға бағытталмауы
керек.
Қазіргі замандағы ғылыми техникалық прогресстің алға шығып дамып
кетуімен байланысты техника мен технологиялар дамып жатыр, ал адами
капитал оған ілесіп үлгермеуде. Дәл осы жағдайға байланысты, кез
келген инвестициялық жобадан максималды пайда табу жолында еліміз
индустриясына инновацияларды енгізуге құштар, шетелдік жоғары
квалификациялы мамандарды тарту әдетке айналғаны анық жағдай. Олар
кейбір альтернативті технологияларды кешенді талдауды және қандай да
бір агрегатталған критерийдің негізінде жақсы вариантты таңдауды
қарастырады.
Альтернативті технологиялардың ішінен таңдаудың негізгі
факторлары технологияны қолданудың келесі аспектілеріне негізделеді:
1. Сәйкес масштабтарда таңдалған технологияларды бұрынғы бойынша
қолдану;
2. Шикізатқа қол жеткізушілік
3. Коммуникациялар менкоммуналды қызметтер
4. Тенологияларды сатып отырған ұйымның патенті мен лицензиясы бар
екендігіне көз жеткізу керек
5. Ең болмағанда технологияны сатушының өндіріспен серіктесе жүруі
6. Технологиялардың жергілікті жағдайларына бейімделуі
(температура, ылғалдылық)
7. Жүктемелік фактор
8. Экология мен қауіпсіздік
9. Капиталдық және өндірістік шығындар.
27. ҚР да мемлекеттің әлеуметтік экономикалық даму бағдарламасына
сәйкес инвестициялық жобаны техникалық талдау.
Инвестициялық жобаның технологиялық қамтамасыз етілуі кез келген даму
бағдарламаларының түрінде маңызды орынға ие болып отыр. Ал еліміздің
әлеуметтік экономикалық даму бағдарламасында, тіпті Республикалық бюджет
туралы республикалық бюджетпен қаржыландыру туралы заңдарға да жат нәрсе
емес болып табылады.
ҚРда инвестициялық жобаларды техникалық талдау кез келген жобаның
іске асуындағы ең маңызды бөлімдерінің бірі болып табылады, себебі
жобалардың жүзеге асуындағы басты құралдарды техникалық талдаудың көмегімен
таңдауға болады. Сонымен қатар, дәл осы технологиялардың отандық немесе
шетелдік қондырғыларын таңдау ерекшеліктері де техникалық талдаудың
көмегімен жүзеге асады. Технологиялық қондырғылардың оптималды таңдалуының
Қазақстан үшін маңызы – шикізаттық сектор аса дамыған еліміз үшін басқа
елдерден ең тиімді жолмен және арзан бағамен, қысқа уақыт мерзімі ішінде
жеткізу болып табылады.
Инвестициялық жобаны техникалық талдаудың міндеттеріне мыналар
жатады:
• Жоба мақсаттарының көзқарастарына неғұрлым сәйкес келетін
технологияларды анықтау;
• Жергілікті жағдайларды талдау, оның ішінде шикізатқа, энергияға, жұмыс
күшіне қол жеткізуді және оның құнын;
• Жобаның іске асуы мен жоспарлаудың потенциалды мүмкіндіктерін тексеру.
Техникалық талдауды, әдетте, кәсіпорынның жеке сарапшылар тобы арнайы
мамандарды шақыру арқылы жүргізеді. Техникалық талдаудың стандартты
процедурасы қолда бар жеке технологияларды талдаудан басталады. Сонымен
қатар, келесі критерийлерді басшылыққа алу керек:
1. технология өзін алдын ала жақсы жағынан көрсетуі тиіс, яғни
стандартты болу керек;
2. технология импорттық қондырғылар мен шикізаттарға бағытталмауы
керек.
Қазіргі замандағы ғылыми техникалық прогресстің алға шығып дамып
кетуімен байланысты техника мен технологиялар дамып жатыр, ал адами
капитал оған ілесіп үлгермеуде. Дәл осы жағдайға байланысты, кез
келген инвестициялық жобадан максималды пайда табу жолында еліміз
индустриясына инновацияларды енгізуге құштар, шетелдік жоғары
квалификациялы мамандарды тарту әдетке айналғаны анық жағдай. Олар
кейбір альтернативті технологияларды кешенді талдауды және қандай да
бір агрегатталған критерийдің негізінде жақсы вариантты таңдауды
қарастырады.
Альтернативті технологиялардың ішінен таңдаудың негізгі
факторлары технологияны қолданудың келесі аспектілеріне негізделеді:
10. Сәйкес масштабтарда таңдалған технологияларды бұрынғы бойынша
қолдану;
11. Шикізатқа қол жеткізушілік
12. Коммуникациялар менкоммуналды қызметтер
13. Тенологияларды сатып отырған ұйымның патенті мен лицензиясы бар
екендігіне көз жеткізу керек
14. Ең болмағанда технологияны сатушының өндіріспен серіктесе жүруі
15. Технологиялардың жергілікті жағдайларына бейімделуі
(температура, ылғалдылық)
16. Жүктемелік фактор
17. Экология мен қауіпсіздік
Капиталдық және өндірістік шығындар.
30. ҚР-ның инвестициялық саясаты экономикалық саясаттың құрамдас
бөлігі ретінде сипаттама.
Инвестициялық саясат – бұл инвестициялық қызметті жандандыру,
экономиканы дамыту, өндірістің тиімділігін арттыру, әлеуметтік мәселелерді
шешу мақсатындағы барлық шаруашылық субъектілері үшін қолайлы жағдай жасау
барысында мемлекеттің жүргізетін іс шараларының жиынтығын білдіреді. ҚР
Президенті Н.Ә.Назарбаевтың еліміздің бәсекеқабілетті елу елдің қатарына
енуі үшін алға мақсат етіп қойылуы – стратегиялық міндеттерді сәтті
жүргізгені, экономикалық саясаттың тұрақты және транспарентті болуын ғана
білдіріп қоймай, сонымен қатар, мемлекеттік құрылымдардың және шетел
валюталарының қызығушылықтары артуда. Республикада жүргізілетін кең
масштабты экономиаклық форумдар қазақстандық және шетелдіктердің арасындағы
іскерлік қатынастар тығыз ақпараттық алмасу мен тікелей байланыстардың
қалыптастырылуына алып келеді. Беделді халықаралық мекеме “International
Herald Tribune”нің қолдауымен өткен III Қазақстандық инвестициялық саммитте
өткен қзектілік, экономикалық өсудің және инвестициялық климатты
оңтайландырудың тәжірибелік аспектілері, сонымен қатар, осы жолдағы
кемшіліктерді жою болып табылады.Ашық диалог плюс инвестициялық басымдықтар
координацияларыОсы жылдың 8-9 шілдесінде өткен инвестициялық саммиттің
еліміздің барынша бәсекеқабілетті елдердің қатарына қосылуына арналған
кезекті бағдарламасының тұсауын кесті десе де болады. Президенттің сөзіне
қарағанда, елімізде жағымды инвестициялық климаттың белгілері қалыптасқан.
Тәуелсіз халықаралық сарапшылардың эксперттері бойынша, Орта Азия елдерінің
шетелдік инвестицияларының 80%-ы біздің елімізге келіп түсуде. Сонымен
бірге, Қазақстан бұдан кейінгі жылдары да шетелдік инвестицияларды еліміз
экономикасына тартуды көздеп отыр. Ел Үкіметнің арқасында қазіргі кезде
біздегі жаңа кластерлік жобаларға тартуды, соның ішінде шикізаттық емес
салалар мен инфрақұрылымды дамытуды алға шығарған инвестициялар тарту
көздерін қарастыруда.
Менің ойымша, Қазақстан қазірде дамудың позитивті бағытындағы
Агрессивті инвестициялық саясатты жүзеге асыру сатысында келеді, себебі
инвестиция тарту саясаттары бойынша Қазақстан көп іс шараларды іске асырып,
мақсаттылық пен сенімділік сияқты мәмілелер жүргізіп, шетелдік инвесторлар
мен өз еліміз Үкіметін де таң қалдырып келуде.Бұлар коррупциямен күрес, ДСҰ
на жедел түрде ену шаралары,республиканың мүліктері мен ресурстары көп
өндірістік салаларын дамыту бойынша жұмыстары; сонымен қоса, мұнай газ
саласында дербес саясаттарын жүргізулерінен көрініс табады. Батыс (АҚШ)
және Шығыста(Қытай), Көрші Ресей мен Украинамен серіктесе отырып, өзінің
ашықтығын жариялап, сыртқы саяси сферада тәуелсіз ойыншы рөлін атқаруды жөн
көріп отыр. Тағы да бір себебі қазіргі кездегі ірі инвестициялық жобалардың
орындалғандары туралы қазірде көптеген Бұқаралық Ақпарат Құралдарында
басылып жатқан жобаларды да байқауға болады. Мысалы: Жол Картасы, Жүз
мектеп және жүз аурахана жобаларын атап өту қажет.
3. Инвестицияның макроэкономикадағы ролі мен маңызы.
Еліміздің макроэкономикасындағы инвестицияның маңызы өте жоғары. Себебі
елдегі инвестиция тарту негізінде еліміздегі ұлғаймалы ұдайы өндіріс
саясатын жүзеге асыру, ғтп ны жеделдету, отандық өнім сапасын жақсартып,
олардың бәсекелестік қаблеттілігін арттыру, экономиканың барлық саласының
бірдей дамуын қамтамасыз ету, әлеуметтік саланы оның ішінде денсаулық
сақтау, білім және мәдениет саласын дамыту, жұмыссыздық мәселесін шешу,
инфляция қарқынын тежеу, мемлекеттің қорғаныс қаблеттілігін қамтамасыз ету
шараларын дамытуға мүкіндік туады. Бұл салалардың дамуы экономиканың
қарқынды дамуына алып келеді. Қазіргі кезде осы макро экономикалық
салаларды дамыту негізінде инвестициялық жобалар құрылып, іске асырылуда.
Мыслыға айтатын болсақ, Қазіргі кезде өңірлерде 5 мыңнан астам
инвестициялық жобалар іске асырылуда, 393 мың жұмыс орны ашылды. Осының
бәрі жұмыссыздық деңгейін ұлғайтпауға, керісінше, қысқартуға, ең алдымен
жастар арасындағы жұмыссыздықты қысқартуға мүмкіндік берді. Сол жобалардың
бірі жол картасы болып табылады, бұл эжоба бойынша көптеген халық жұмыспен
қамтылыды. Осының нәтижесінде жұмысқа орналасуға тілек білдірген 30 мың
жұмыссыздың 22 мыңнан астамы жаңа жұмыс орнын алған.
Нәтижесінде осы жылдың бірінші жартыжылдығында халықтың нақты ақшалай
табысы өсті. Зейнетақылық жинақталымдар көлемі бір триллион алты жүз сексен
миллиард теңгеге жетті. Бүкіл еліміз бойынша “100 мектеп, 100 аурухана”,
“20 интеллектуалдық мектеп” жобалары іске асырылуда.бұл жобалардың басты
мақсаты еліміздің жастарын жақсы біліммен қамтамасыз ету, көптеген жас
өспірімдерге білім алу мүмкіндігін туғызады. Тағы бір айтар жайт
Үстіміздегі жылдың 7 айында экономикаға тартылған инвестиция көлемі өткен
жылдың осындай кезеңіне қарағанда 7 пайызға өсті. Экономиканы несиелеу
тұрақты жүріп жатыр, инфляция төмендетілді. Банктердің жиынтық активтері
2009 жылдың 1 тамызындағы жағдай бойынша өткен жылмен салыстырғанда 2 пайыз
дерлік ұлғайып, 12 триллион теңгеден асып түсті. Банктердің қарыз беру
портфельдері жарты жылдықта 10,6 пайызға өсті. Елдің халықаралық резервтері
қырық екі жарым миллиард доллар деңгейінде тұрақтанды және олардың өсуі
байқалды. Ипотекалық займдарды қайта қаржыландыру жөніндегі жұмыс
жалғастырылды. Бұл шаралардың барлығы экономиканың дамуыа үлкен үлесін
тигізеді.
5. Макродеңгейдегі инвестицияның экономикалық мәні.
Яғни мемлекттегі ұлғаймалы ұдайы өндіріс саясатын жүзеге асыру, ғтп ны
жеделдету, отандық өнім сапасын жақсартып, олардың бәсекелестік
қаблеттілігін арттыру, экономиканың барлық саласының бірдей дамуын
қамтамасыз ету, әлеуметтік саланы оның ішінде денсаулық сақтау, білім және
мәдениет саласын дамыту, жұмыссыздық мәселесін шешу, инфляция қарқынын
тежеу, мемлекеттің қорғаныс қаблеттілігін қамтамасыз ету шаралары
инвестицияның макродеңгейдегі қызметтері болып табылады. Егер еліміздің
экономикасы барлық салада бірдей дамыса, онда жетістікке қол жеткізу
мүмкіндігі де арта түседі. Қазіргі кезде мемлекетімізде осы мкаро
деңгейдегі салаларды дамыту шаралары қарқынды жүріп жатыр. Мысалға айтатын
болсақ, Қазіргі таңда республикамыздың агроөнеркәсіптік кешенінің бірқатар
бағыттары бойынша инвестициялық жобаларға қаржы бөлінуде. Ал бұл сала
еліміздің мако деңгейдегі салаларының бірі болып табылады. Онда сүт өндеу,
құс фабрикаларын, мал бордақылау алаңдарын ұйымдастыру мен дамыту, ауыл
шаруашылығы техникаларын жинау өндірістерін құру, ет өңдеу өндірісін
дамыту, биязы жүнді қайта өндеу, сондай-ақ қазақстандық астық экспортының
инфрақұрылымын жетілдіру жұмыстары қамтылған. Сонымен қатар, мемлекет
алдыңғы қатарлы елдердің тәжірибелері негізінде әлеуметтік-профилактикалық
және сауықтыру бағдарламаларын іске асыруды бастау қажет екенін ескеруде.
Оның ішінде мектептік сүт, балалар тағамы және басқа да бастамалар
бар. Біріншіден, бұл біздің жас ұрпақтың денсаулығын қамқорлыққа алуға, ал
екіншіден, отандық өнімдерді нарыққа тұрақты енгізуге және кепілді түрде
іске асыру арқылы қайта өңдейтін кәсіпорындардың айналым қаражаттарын
толықтыруға мүмкіндік береді. Мысалы, алдын ала жасалған есептердің ең
төменгі мөлшері бойынша мектептер, ауруханалар, түзету мекемелері, ірі
өндіріс компаниялары жыл сайын 150 мың тонна нан өнімдерін, 85,0 мың тонна
картоп, 18,0 мың тонна қант, 59 мың тонна ет, 3 мың тонна балық, сондай-ақ
318 мың тонна сүт өнімдерін, 11 мың тонна өсімдік майы және 27 мың тонна
көкөніс бақша дақылдарын тұтынады. Бұл ақшалай негізде 96,3 млрд тенгені
құрайды. Жоғарыда аталған бағыттарға сәйкес республикамызда 100- ден астам
инвестициялық жобалар әзірленуде. Олардың жалпы құны 87,9 млрд. теңгені
құрайды. 2009 жылы жалпы алғанда 66 инвестициялық жобаны қолданысқа беру
жоспарлануда. Ондағы 58 жоба ҚазАгро қаражысының есебінен, 1-і Ұлттық
қор қаражаты есебінен, 7 жоба кәсіпкерлердің өз қаржысымен және басқа да
қаржы көздерімен іске асырылады (екінші деңгейлі банктар, жергілікті
бюджет, т.б.). Бұл инвестициялық жобалар қолданысқа берілген жағдайда 3
мыңнан астам жұмыс орындары құрылады. 2010 жылы 34 инвестициялық жобаны
іске қосу қарастырылып отыр. Оның ішінде 5 жоба ҚазАгро АҚ-ның есебінен,
19-ы Ұлттық қор қаржысына, 10 жоба кәсіпкерлердің, сондай-ақ басқа да қаржы
көздерінің есебінен жүзеге асырылмақ. Бұл инвестициялық жобалар іске
қосылса 2,5 мың жұмыс орындары жасақталады
29. Қаржылық дағдарыс кезінде қаржылық инвестициялардың рөлі
Жалпы қаржылық инвестиция дегеніміз әр түрлі қаржылық активтерге жұмсалым.
Қазіргі таңдағы дағдарыс пен байланысты Инвестициялық белсенділіктің
төмендеу қарқыны қысқаруда. Республика бойынша 2009 жылдың қаңтар-
маусымында негізгі қаржыдағы инвестиция көлемі 39 млрд. теңгені құрады және
2008 жылдың сәйкес мерзімімен салыстырғанда 5%-ке қысқарды. 2009 жылдың
қаңтар-маусымындағы Қазақстан Республикасындағы негізгі қаржыдағы
инвестициялық құрылымы мынадай түрде: мемлекеттік 23.5% жекелік13.3%
үлесті (шетел қатысуынсыз) 22.4% үлесті (шетел
қатысуынмен) 33.3% шетелдік 7.5% 2009 жылдың қаңтар-қыркүйегінде
Республика аймағында, барлық түрдегі кәсіпорындар мен ұйымдардың және
тұрғындардың қатысуымен жалпы көлемі 813,6 мың шаршы метр тұрғын үй
пайдалануға берілді, 2008 жылдың осы мерзімімен салыстырғанда 0,1%-ке кем.
Оның 95,8 мың шаршы метрі мемлекеттік кәсіпорындардың қатысуымен іске асса
(2008 жылдың қаңтар-қыркүйегінің 46%-і ), 2008 жылдың сәйкес кезінен 8%-ке
артық болған, 717,8 мың шаршы метр тұрғын үй ауданы мемлекеттік емес
кәсіпорындар есебінен тұрғызылды. Жеке тұрғын үй құрылысын салудағы жоғары
үлес салмақ Алматы, Жамбыл, Батыс Қазақстан, Қызылорда, Маңғыстау және
Оңтүстік Қазақстан обылыстарында байқалады. Керісінше, тұрғын үй
құрылысының төмендеуі 2008 жылдың сәйкес мезгілімен салыстырғанда Атырау,
Қарағанды және Солтүстік Қазақстан облыстарында орын алды. Астана
қаласындағы құрлыстың инвестициялық жағдайы өзгеше қалыптасып отыр. 2009
жылдың тоғыз айында барлық меншік түріндегі кәсіпорындар мен ұйымдардың
қатысуымен 15,2 млрд. теңге негізгі қаржы инвестициясы игерілді, бұл
республика бойынша жалпы көлемнің 19%-і. 2008 жылдың қыркүйегінен бергі
кезеңде 10,7 есе үлкен қаржы инвестицияланған. Қаланың негізгі қаржыдағы
инвестиция көлемінің негізгі үлесін құрайтын шығындар: тұрғын үй құрылысы
41% құрылыс материалдары саласы 12 транспорт 9% Қаланың қаржы органының
негізгі көзі - бюджеттен тыс “Жаңа Астана” қорының қаржысы. Ол жалпы
көлемнің 40%-ке жуығын құраса, 7,2%-і бюджеттік қаржы, ал қалғаны шетел
инвесторларының қаржысымен іске асырылуда. Қазақстан Республикасындағы
инвестициялық ахуал әлі де күрделі қалпын сақтауда. Оны шешу асығыстықты
талап етпейді, бірақ “ұзын арқан, кең тұсау” еліміз экономикасында күтпеген
кедергілердің пайда болуына әкеліп соғады. Мемлекетіміздің халықаралық
бәсекелестік қабілеті ел экономикасына тартылған шетел фирмаларының
инвестициясы мен оның табиғи байлықты игерудегі орнын анықтайды. Мұнан
шығар қорытынды: жаңа инвестициялардың тартылуы, яғни Қазақстан болашағы
ондағы инвесторлар тұтынуының қанағаттану дәрежесіне тәуеді. 2005 жылғы
қаңтар-желтоқсанда қаржы емес активтерге жұмсалған инвестициялардың жалпы
бағалау көлемі 2273,4 млрд. теңгені құрады, оның 97 пайызы негізгі
капиталға жұмсалған инвестицияларға келеді, яғни 2205,2 млрд. теңгені
құрайды. Бұл 2004 жылғы тиіскі кезеңдегіден 1,2 есе көп. 2005 жылғы қаңтар-
желтоқсандағы инвестицияның өсуі өткен жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда
Республиканың 15 өңірінде байқалады. Мұның өзінде еңкөп өсуі Сқлтүстік
Қазақстан мен Атырауда 1,5 есе, Алматы, Шығыс Қазақстан, Оңтүстік
Қазақстан өңірлерінде 1,4 есе, Қарағандада 1,3 есе, Ақмола, Ақтөбе,
Қызылорда облыстарында 1,2 есе ал Астана қаласында 9% және Алматыда 3.5%
өскендігі байқалады. Ал, инвестиция көлемінің төмендеуі Батыс Қазақстан
облылысында 1,2 есе болғандығы көрсетіледі.
12. ҚР-да ЕДБ-дің инвестициялық жобаларды несиелеу ерекшеліктері. Ақтөбе
облысында хромит рудасын байыту бойынша инвестициялық жобаның несиелеу
ерекшелігі.2007 жылдың желтоқсан айында Еуразиялық банк және неміс банкі
WestLBAG мен Bae\yerishe Hypo-und VereinsbankAG арасында Восход-Oriel
компаниясына өндірісті дамытуға инвестициялық несие берілді. Оның көлемі
120 млн АҚШ долларын құрады және өндіріс жері Восход-Хром деп аталды.
Еуразиялық банк бұл келісімге кепілдік қамтамасыз етуші ретінде қатысты.
Сол себепті 2007 жылдың желтоқсанның соңына дейін мәміленінің жасалынуына
жол берілді. Бұл жобадағы Еуразиялық банктің қаржыландыру мөлшері бүкіл
несиелік көлемінің 50% құрайды, яғни 60 млн АҚШ долларын құрады және ол 10
жылдық мерзімге берілді.
Инвестициялық жоба туралы жалпы мәлімет.
Несие берушілер Еуразиялық банк және неміс банкі
WestLBAG мен Bae\yerishe Hypo-und
VereinsbankAG
Несие алушы Восход-Oriel компаниясы
Несие көлемі 120 млн АҚШ доллары
Бір банктің беретін несие көлемі 60 млн АҚШ доллары
Берілетін мерзім Еуразиялық банк-10 жыл
WestLBAG мен Bae\yerishe Hypo-und
VereinsbankAG-15 жыл
Инвестициялық жоба атуаы Восход-Хром
Несиені беру 2 бөліп беру негізінде келісілді. Несиенің бірінші
бөлігі 2008 жылдың шілде айында 40 млн АҚШ доллары көлемінде берілсе, ал
екінші бөлігі 2008 жылдың соңына дейін қалған 20 млн АҚШ доллары беріледі
деп ұйғарылады.
Еуразиялық банктің несиені беру шарты.
Несие көлемі 60 млн АҚШ доллары
Берілген мерзім 10 жыл
Алған уақыт 2007 желтоқсан
Қаутару уақыты 2008-2018 жыл аралығы
Төленетін пайыз мөлешері 15% ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
9. Қазақстанның инвестициялық саясаты мемлекеттің экономикалық саясатының
құрамдас бөлігі
Кәсіпкерлік қызмет пен экономиканың дамуына ықпал ететін негізгі
құрал-инвестициялық саясат болып табылады. Инвестициялық саясат
көмегімен мемлекет өндіріс көлемінің қарқынына, ҒТП-ті жеделдетуге,
қоғамдық өндіріс құрылымына және көптеген әлеуметтік мәселелерді шешуге
тікелей ықпал ете алады.
Инвестициялық саясат ұғымынан бұрын "саясат" сөзінің мәніне тоқталайық.
Саясат — бұл (грек тілінен politike деген сөзден шыққан аударғанда
мемлекетті басқару өнері) қоғамдық қызмет түрінде түсіндіріледі. Ал
саясатты инвестициялық қызметпен байланыстыратын болсақ, онда ол
инвестициялық процессті ұйымдастыру шараларын сипаттайды.
Инвестициялық саясат - бұл инвестициялық қызметті жандандыру, экономиканы
дамыту, өндірістің тиімділігін арттыру және әлеуметтік мәселелерді шешу
мақсатында барлық шарушылық субъектілері үшін қолайлы жағдай жасау
барысында мемлекеттің жүргізетін шараларының жиынтығы.
Жалпы алғанда мемлекет инвестициялық қызметтің жандануына мынадай құралдар
көмегімен ықпал етеді:
- несие саясаты;
- қаржы саясаты;
- салық саясаты;
- амортизациялық саясат;
- ғылыми-техникалық саясат
Қазіргі кездегі ҚР инвестициялық саясатын қарастырар болсақ, онда еліміздің
инвестициялық саясатының мақсаты – тұрақты экономикалық өсудi қамтамасыз
ету мақсатында бəсекеге қабiлеттi, жоғары технологиялы жəне ғылымды
қажетсiнетiн өндiрiстi дамытуға басым тəртiппен бағытталатын, ішкi жəне
сыртқы инвестициялардың жоғары деңгейiне қол жеткiзу.
Қазақстандағы ең басты стратегиялық мiндеттердiң бiрi əрдайым елге
экономикалық өсу бағдарламасын iске асыруға мүмкiндiк беретiн тiкелей жəне
"қоржындық" инвестицияларды тарту болып келдi. Экономиканы дамытуға
бағытталған қаржы ресурстары көлемiн едəуiр арттырмайынша IЖӨ өсiмiнiң жыл
сайынғы 5-7% деңгейiнде болжанып отырған жоғарғы қарқынына қол жеткiзу
мүмкiн емес. Мемлекеттiк жəне жеке инвестициялардың экономикаға тартылған
ағымдағы көлемi осы заманғы экономиканың жылдам өсiп отырған қажеттерiн
қанағаттандыру үшiн жеткiлiксiз. Негiзгi капиталға салынған инвестициялар
көлемi қазiргi кезде IЖӨ-нiң 18-19%-ынан аспайтын мөлшердi құрайды, ал
елiмiзге осы қолда бар деңгейден екi есе асып түсетiн инвестициялар көлемi
қажет.
Бүгiнгi таңда жүргiзiлiп отырған инвестициялық саясат бiрқатар
жағымдылықтарымен сипатталады, солардың арасынан шетелдiк инвестицияны
тарту үшiн тұтас алғанда қолайлы инвестициялық ахуалдың
сақталғанын, бағалы қағаздар нарығының құрылғаны мен дамығанын, жаңа
институционалдық инвесторлар қалыптасқанын, экономиканы кредиттеуде
банктердің рөлi күшейгенiн атап өткен жөн.
Еліміздегі шетелдiк инвестицияларды тарту көлемi бойынша Қазақстан жан
басына шаққанда ТМД елдерi арасында жетекшi орынға ие болып келедi. Жыл
сайынғы тiкелей шетелдiк инвестициялардың жиынтық көлемi орта есеппен IЖӨ-
нiң 8%-ы деңгейiнде сақталып отыр.
Қазақстандағы қолайлы инвестициялық ахуалға мынадай жолдармен қол жетiп
отыр:
- саяси тұрақтылықты жəне алдын ала болжауды сақтау;
- валютаның тұрақтылығын қолдау;
- нарықтық өзгерiстерге бағытталған реформалар жолын ұстану саясатын
жүргiзу жəне əлемдiк экономикаға интеграцияланған демократиялық құқықтық
мемлекет құру.
Инвестициялық саясаттағы мемлекеттiң белсендi позициясы экономикаға
инвестиция көлемiн арттыру үшiн мүмкiндiк жасайды, түпкi мақсаты - жоғары
қосылған құны бар өндiрiстi дамытудың, əр түрлi қаржы құралдарын дамытуды
ынталандыру жолымен, өтiмдi қаражатты өнеркəсiптiк мақсаттарға сəйкес
пайдалану үшiн тетiктердi iске қосуға мүмкiндiк бередi.
Енжар инвестициялық саясат жүргiзудi жалғастыру экономикалық өсудiң жоғары
қарқынына қатысты болжамдардың орындалуына қатер төндiредi.
Инвестициялық саясатқа мемлекет белсендi түрде араласпаса, экономиканың
өндiрушi салаларының басым түсуi одан əрi жалғаса беретiн болады. Елдiң
болашағы оның табиғи ресурстар қорының мөлшерiне тəуелдi болып қалады.
Тиiстi мемлекеттiк бақылау болмаса капиталдың жылыстау процесi жалғаса
беретiн болады, қазiргi iшкi инвесторлардың қаржылық мүмкiндiктерiнің
шектеулілiгiне байланысты қор нарығы шетелдiк инвесторлардың ықпалында
қалып қоюы мүмкін.
Қазiргi инвестициялық саясатқа жасалған талдаудан елдiң экономикалық
игiлiгiнiң негiзi болып табылатын экономиканың өндiрiстiк секторын дамытуды
қаржыландыру жеткiлiктi дəрежеде жүргiзiлмейдi деп қорытынды жасауға
болады. Соңғы жылдардағы экономикалық зерттеулер тəжiрибесi, шетелдiк
жекеше инвестициялардың бəсекеге қабiлеттi, жоғары қосылған құнмен өнiм
шығаратын өндiрiс құруға ешқашан да бармайтынын көрсетiп
отыр, өйткенi шетелдiк капитал өз өндiрiсiне бəсекелестер туғызуға
ұмтылмайды.
Қазiргi заманғы жағдайларда мемлекеттiк инвестициялық саясатты күшейту
Қазақстанда да жүргiзiлуге тиiс. Мемлекет экономиканы дамытудың ең басты
қозғаушы күшi болуға тиiс. Мемлекет қана инвестициялық процестердің дамуына
жəне ел iшiнде iрi инвестицияларды ұзақ мерзiмдi жобаларда жүзеге асыруға
түрткi бола алады. Жеке кəсіпкерлiктi дамыту үшiн жағдайлар жасауда ғана
емес, сонымен бiрге қолда бар бос ресурстарды экономиканың нақты секторын
көтеруге бағыттау үшін мамандандырылған
институттар мен тетiктер құруда да мемлекеттiң рөлi болуға тиiс.
Мемлекеттiк инвестициялық саясат бiрiншi кезекте, дайындалуы неғұрлым
жоғары дəрежедегi, импорттық тауарлармен бəсекеге түсуге жəне оларды iшкi
рыноктан ығыстыруға қабiлетті өнімдердi экспорттауға бағдарланған өндірістi
дамытуға жəне қолдауға бағытталатын болады. Белсендi мемлекеттiк
инвестициялық саясатты жүзеге асыру үшiн инвестициялық бағдарламаларды
қолдаудың арнаулы ұйымдастыру нысандарын құру қажет. Мемлекеттiк
инвестициялар жүйесiн неғұрлым ұтымды құру үшiн жұмыс iстеп тұрған Ұлттық
қормен қатар даму бюджетi, мемлекеттiк кредиттік дамыту ұйымдары сияқты
мемлекеттiк қаржы институттарын дамыту талап етiледi.
Мемлекеттiк шығыстар ағымдағы жəне күрделi деп бөлiнуге тиiс. Бұл үшiн
республикалық бюджете дербес бөлiм инвестициялық жобаларды кредиттеуге,
инвестициялауға жəне кепілдіктi қамтамасыз етуге арналған даму бюджетi
болуы қажет.Мемлекеттiк инвестициялық саясатты iске асыру қаржы
ресурстарының жеткiлiктi болуына байланысты болғандықтан, инвестицияның
қажеттi көлемiн қамтамасыз етуге бюджеттiң мүмкiндігi туралы мəселе өткiр
қойылады. Қалыптасып отырған жағдайда ашық емес жəне тиiмдi емес
Мемлекеттік инвестициялар бағдарламасынан бас тарту жолымен мемлекеттiк
инвестициялық саясатқа өзгерiстер енгiзу жəне даму
бюджетiн құра отырып, бюджеттi ағымдағы жəне күрделi деп бөлуге көшу
қажеттiгi пiсiп-жетiлдi.
Даму бюджетін құру жəне оған мемлекеттiк инвестицияларды жүзеге асыруға
арналған барлық ықтимал ресурстарды шоғырландыру мемлекеттiк
инвестициялаудың тиiмдiлiгiн арттыруға мүмкiндiк бередi.
Даму бюджетiнiң қаражаттары жеңiлдiктi сыртқы заемдардың, инвестициялық
мақсаттар үшiн мемлекеттiк бағалы қағаздар шығару жолымен iшкi қарыз
алудың, мемлекеттiк мүлiктi жекешелендiруден түскен табыстардың, салықтық
табыстардың бiр бөлiгi есебiнен қалыптастырылуы мүмкiн. Сонымен қатар қазір
инвестициялық жобаларды несиелеуге арналған арнайы Даму Банкі де құрылды.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің инвестициялық саясаты және бағдарламасы
мемлекеттік инвестицияларды тікелей басқару, салық жеңілдіктерін беру,
бюджеттік несие түрінде қаржылай көмек беру, тиісті салық саясатын
(инвестициялық салық несиесін), баға белгіленімін, амортизациялық саясат
жүргізу, нормалар мен стандарттардың қолданылуына, сондай-ақ міндетті түрде
сертификаттау ережесінің орындалуына бақылау жасаудан тұрады. Көріп
отырғанымыздай еліміз экономикасына инвестиция салуға тілек білдірген
инвесторларға едәуір жеңілдіктер мен қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету
қарастырылған.
Тобол ӘКК қазыналық кәсіпорны Наурыз 2030 ЖШС Солтүстік Қазақстан
облысында ашық топырақта көкөніс дақылдары егістік алаңын кеңейтуді және
жылыжай кешендерін жетілдіруді қолға алды.
Тобол ӘКК жобаға құйған инвестициясының көлемі бірінші кезеңде 120
миллион теңгеге жетті. Кәсіпорын толық жетілдіру жұмыстарын 2010 жылы
аяқтауды жоспарлап отыр.
Қазіргі уақытта Наурыз 2030 ЖШС жылыжайларда қияр, қызанақ, тәтті бұрыш,
баклажан және гүл өсіруде, сонымен қатар ашық топырақта негізгі
көкөністердің төрт түрін өсіреді. Одан өзге асханалық аскөк, жүзім
жапырағы, асқабақ, қауын және басқа да көкөніс түрлері мен асханалық шөптер
өсіріледі.
Жетілдірудің бірінші кезеңінде жылыжайда жылыту, тамшылатып суару және
микроклиматты реттеу жүйелерінің қазіргі заманғы және үнемді жүйелері
орнатылды. Жылыжайдың пленка қабатын 8 жылға дейін қызмет ете алатын жаңа
буынның пленкасымен ауыстыру жұмыстары жүргізілуде.
Атқарылған жұмыстар мен кәсіпорынның егістік алаңдарын кеңейту нәтижесінде
картоп және көкөніс шығаруда көлемін 8, 5 есеге, ал гүлдерді 2 есеге
арттыру жоспарланып отыр. Солтүстік Қазақстан облысы бойынша көкөніс
жеткізу көлемі 4 есеге, ал көрші облыстағы өңірлерге 3 есеге дейін арттыру
көзделген.
Жобаның тағыда бір маңызды әлеуметтік сипаты – бұл кәсіпорынның толық
өндірістік қуаттылыққа шығуы барысында қосымша 70-тен астам жұмыс орны
құрылды.
4. Инвестицияның микроэкономикадағы рөлі мен маңызы
6. Микродеңгейдегі инвестицияның экономикалық ролі
ҚР Инвестициялық қызмет туралы заңға сәйкес инвестициялау дегеніміз табыс
алу мақсатында кәсіпкерлік қызмет, объектілеріне салынатын мүліктік және
материалдық құндылықтардың барлық түрлері.
Сергеев И.В.,И.И. Велитенькованың еңбектерінде инвестиция деп- пайда
немесе басқада тиімділікке қол жеткізу мақсатында жаңа кәсіпорындар құру,
жұмыс істеп отырған кәсіпорынды кеңейту, кәсіпорынды қайта құру және
техникалық жағынан қайта қаржыландыру, жылжымайтын мүлік,акциялар,
облигациялар және басқа да бағалы қағаздармен активтерді сатып алуға
бағытталған мемлекеттің заңды және жеке тұлғалардың ақшалай қаражаттары,
мүліктік және интелектуалдық құндылықтары түсіндіріледі.
Кәсіпорынның мөлшері инвестициялық қызметтің ауқымына тікелей ықпал
етеді, себебі, ірі кәсіпорындардың орта немесе шағын кәсіпорындарға
қарағандағы қаржылық мүмкіндіктері өте жоғары болып табылады.
Инвестиция экономикалық категория ретінде экономикада бірнеше қызметтерді
жүзеге асырады. Инвестицияның атқаратын қызметін 2 деңгейде бөліп
қарастыруға болады:
1. Макродеңгейде атқаратын қызметтері (мемлекет арқылы іске асырылатын іс-
әрекеттер)
2. Микродеңгейдегі атқаратын қызметтері мыналар:
• өндірісті кеңейту және дамыту;
• негізгі қорлардың шамадан тыс моральдық және заттай тозуын болдырмау;
• өндіріс деңгейін техникалық жағынан қайта жарақтау;
• нақты кәсіпорындардың өнімдерінің сапаларын арттыру және бәсекелестік
қабілетін қамтамасыз ету;
• табиғатты қоршау шараларын жүзеге асыру;
• бағалы қағаздар сатып алу және басқа кәсіпорындардың
активтеріне қаражат жұмсау.
Кәсіпорынның инвестициялық қызметі экономикалық, соның ішінде инвестициялық
саясатқа тікелей байланысты. Егер кәсіпорын техникалық жағынан қайта
жарақтау және қайта құруды жоспарлайтын болса, онда ол оларды қаржыландыру
көздерін қарастырады.
Мысалға, Қазақстанда іске асырылып жатқан микродеңгейдегі инвестициялық
жобаның бірі Солтүстік Қазақстандағы Тобол ӘКК қазыналық кәсіпорны
Наурыз 2030 ЖШС-гін қарастырсақ:
Тобол ӘКК қазыналық кәсіпорны Наурыз 2030 ЖШС Солтүстік Қазақстан
облысында ашық топырақта көкөніс дақылдары егістік алаңын кеңейтуді және
жылыжай кешендерін жетілдіруді қолға алды.
Тобол ӘКК жобаға құйған инвестициясының көлемі бірінші кезеңде 120
миллион теңгеге жетті. Кәсіпорын толық жетілдіру жұмыстарын 2010 жылы
аяқтауды жоспарлап отыр.
Қазіргі уақытта Наурыз 2030 ЖШС жылыжайларда қияр, қызанақ, тәтті бұрыш,
баклажан және гүл өсіруде, сонымен қатар ашық топырақта негізгі
көкөністердің төрт түрін өсіреді. Одан өзге асханалық аскөк, жүзім
жапырағы, асқабақ, қауын және басқа да көкөніс түрлері мен асханалық шөптер
өсіріледі.
Жетілдірудің бірінші кезеңінде жылыжайда жылыту, тамшылатып суару және
микроклиматты реттеу жүйелерінің қазіргі заманғы және үнемді жүйелері
орнатылды. Жылыжайдың пленка қабатын 8 жылға дейін қызмет ете алатын жаңа
буынның пленкасымен ауыстыру жұмыстары жүргізілуде.
Атқарылған жұмыстар мен кәсіпорынның егістік алаңдарын кеңейту нәтижесінде
картоп және көкөніс шығаруда көлемін 8, 5 есеге, ал гүлдерді 2 есеге
арттыру жоспарланып отыр. Солтүстік Қазақстан облысы бойынша көкөніс
жеткізу көлемі 4 есеге, ал көрші облыстағы өңірлерге 3 есеге дейін арттыру
көзделген.
Жобаның тағыда бір маңызды әлеуметтік сипаты – бұл кәсіпорынның толық
өндірістік қуаттылыққа шығуы барысында қосымша 70-тен астам жұмыс орны
құрылды.
Инвестициялық саясат типтері
Кәсіпкерлік қызмет пен экономиканың дамуына ықпал ететін негізгі
құрал-инвестициялық саясат болып табылады.
Инвестициялық саясат көмегімен мемлекет өндіріс көлемінің қарқынына, ҒТП-ті
жеделдетуге, қоғамдық өндіріс құрылымына және көптеген әлеуметтік
мәселелерді шешуге тікелей ықпал ете алады.
Инвестициялық саясат ұғымынан бұрын "саясат" сөзінің мәніне тоқталайық.
Саясат — бұл (грек тілінен politike деген сөзден шыққан аударғанда
мемлекетті басқару өнері) қоғамдық қызмет түрінде түсіндіріледі.
Ал саясатты инвестициялық қызметпен байланыстыратын болсақ, онда ол
инвестициялық процессті ұйымдастыру шараларын сипаттайды.
Инвестициялық саясат - бұл инвестициялық қызметті жандандыру, экономиканы
дамыту, өндірістің тиімділігін арттыру және әлеуметтік мәселелерді шешу
мақсатында барлық шарушылық субъектілері үшін қолайлы жағдай жасау
барысында мемлекеттің жүргізетін шараларының жиынтығы.
Жалпы алғанда мемлекет инвестициялық қызметтің жандануына мынадай құралдар
көмегімен ықпал етеді:
■ несие саясаты;
■ қаржы саясаты;
■ салық саясаты;
■ амортизациялық саясат;
■ ғылыми-техникалық саясат.
Мұндағы амортизациялық саясат мемлекеттің ғылыми-техникалық және
инвестициялық саясатымен тығыз байланысты. Мемлекет амортицизациялық
аударымдарды есептеу және пайдалану тәртібіні белгілей отырып, бірінші
кезекті негізгі өндірістік қорлардың жаңару жылдамдығын, ұдайы өндірістің
қарқыны мен сипатын реттейді.
Амортизациялық саясатты жасау барысында мемлекет мынадай принциптерді
ұстанады:
инфляция жағдайында негізгі қорларды қайта бағалау дер
кезінде және дұрыс жүзеге асырылуы тиіс;
■ амортицзациялау нормасы қарапайым өндіріс үшін жеткілікті болып
қана қоймай, сондай-ақ үдайы өндірсті ұлғайтуға жағдай
жасауы керек;
■ амортизацияны жеделдетуді жүзеге асырушы барлық
кәсіпорындарға мүкіндік берілуге тиіс;
■ амортизациялық саясат негізгі қорлардың жаңаруына және ҒТП-
тің жеделдетілуіне қолдау көрсетуге тиіс;
■ амортизациялық саясаты ұрыс жүргізетін коммерциялық
кәсіпорындарға көбірек құқық берілуі керек.
ҚР-да амортизациялық аударымдарды есептеу ҚР салық кодексінің 110 бабында
көрсетіліп берілген.
Инвестициялық саясаттың мақсаты мен міндеттері болады. Максаты — елдің
экономикалық және әлеуметтік дамуының стратегиялық жоспарын іске асыру.
Міндеттері:
■ шарушылықтың жекелеген салаларының дамуына қолдау
көрсету;
■ әскери-онеркәсіп кешенін конверсиялауға байланысты
бағдарламалар жасау;
■ отандық өнімдердің бәсекелестік қабілетін қамтамасыз ету;
■ шағын және орта бизнестің дамуын қолдау;
■ экспорт өндірісін дамыту;
■ экономиканың барлық салаларының дамуында тепе-теңдікті қамтамасыз
ету;
елдегі тұрғын үй құрылысы бағдарламасын іскс асыру.
Мемлекеттің инвестициялық саясатынан басқа
салалық,аймақтық және жекелеген шарушылық субъектілерінің инвестициялық
саясаттары болады. Бұл саясаттардың бәрі бір бірімен тығыз байланысты,
бірақ барлығын анықтаушы мемлекеттік инвестициялық саясат болып табылады.
Инвестициялық саясаттың өзара байланыстары 2-суретте беріледі.
Мемлекеттің экономикалық және
әлеуметтік саясаты
Мемлекеттің
инвестициялық саясаты
Аймақтық инвестициялық саясат Жекелеген шаруашылық
Салалық инвестициялық саясат
субъектілердің
инвестициялық саясаты
2-сурет. Инвестициялық саясаттардың байланысы.
Аймақтық инвестициялық саясат — кез келген бір аймақтың тұрғындарымен
жекелеген инвесторлардың мүдделеріне сай инвестициялық ресурстарды
жұмылдырып, оларды тиімді пайдалану бағыттарын анықтауға мүмкіндік беретін
аймақ деңгейінде жүргізілетін шаралар жиынтығы.
Аймақтық инвестициялық саясат төмендегідей факторларға тәуелді болып
келеді:
■ сол аймақта жүргізілетін экономикалық және әлеуметтік
саясатқа;
■ сол аймақтың иелігінде бар өндіріс қуатының шамасына;
■ жағрафиялық орналасу жағдайына;
■ табиғи-ахуал жағдайына;
■ шетелдік инвестицияларды тартудағы аймақтың тартымдылығына.
Аймақтағы инвестициялық қызметті басқару жүйесінің негізгі міндеттеріне
мыналар жатады:
■ инвестициялық нарықтың инфрақұрылымын құру;
■ инвеситицияға қаражат жұмсаудың басты бағыттарын анықтау;
■ бюджеттен тыс көздерден, соның ішінде халықтың бос
қаражатары, шет ел және басқа да аймақтардың
инвестицияларын тартуға жағдай жасау;
■ аймақтық инвестициялық нарықтың халықаралық инвестициялық
ресурстар нарығымен байланысуын қамтамасыз ету.
Аймақтық инвестициялық саясат аймақтағы экономиканы көтеруге және
өндірістің тиімділігін арттыруға, өзіні-өзі қаржыландыруды қамтамасыз етуге
және аймақтың алдағы уақытта дамуына жақсы қадам жасауын бағытталады.
Экономиканы дамытуда жөне өндірістің тиімділігін арттыруда салалық
инвестициялық саясаттың ролі маңызды. Ол жекелеген салааралық кешендер жөне
экономиканың саласы деңгейінде жасалады.
Салалық инвестициялык саясат — ағымдағы және алдағы уақыттардағы ел
экономикасының дамуын және ҒТП-ті жеделдетуді, дайын өнімді экспортқа
шығаруды, елдің экономикалық және қорғаныс кабілетін камтамасыз ететін
шарушылық салаларын тандап алып, оларға инвестицияльщ қолдау көрсету
шараларын сипаттайды.
ҚР-да экономиканың жекелегсн саларында қатысты инвестиция тартуға мемлекет
тарапынан өзіндік қолдау көрсетіледі. ҚР Президентінің жарғысына11 сәйкес
тікелей отандық және шет елдік инвестицияларды тарту үшін біршама маңызды
экономика секторларының тізімі анықталған. Оларға мыналар жатады:
■ өндірістік инфрақұрылым;
■ өндеу өнеркәсібі;
■ Ақмола (қазіргі Астана) қаласының объектілері;
■ Тұрғын үй, әлеуметтік сала және туризм объектілері;
■ Ауыл шаруашылығы.
Жекелеген шаруашылық субъектілерінің (кәсіпорындардың) ивнестициялық
саясаты — ағымдағы және алдағы уақыттары кәспорын жұмысында қарыжылық
тұрақтылыққа қол жекткізу мақсатында инвестицияға меншікті, заемдық және
басқа да қаражаттарды жұмсау тиімділігн қамтамасыз етуге бағытталатын
шаралар жиынтығы.
Кәсіпорынның инвестициялық саясаты оның іскерлік жоспарына байланысты
жасалады. Егер ондай жоспар болмаса, онда инвестициялық саясат туралы сөз
болуы да мүмкін емес.
Кәсіпорында инвестициялық саясатты жасау барысында мынадай принциптерді
ұстанады:
■ кәсіпорынның стратегиялық жоспарының мақсаты мен оның қаржылық
тұрақтылығына қол жеткізу;
■ инфляция мен тәуекелдер факторын есепке алу;
■ инвестицяның қажеттігін экономикалық негіздеу;
■ портфельдік және нақты инвестициялардың ықшамды
құрылымын қалыптастыру;
■ маңыздылығна қарай жобаларды іріктеу және қолда бар
ресурстар және шет елдің ресурс көздерін есепке ала отырып
инвестициялау;
■ инвестицияларды қаржыландырудың ең арзан және тұрақты көздері
мен әдістерін таңдау.
Мұндай және басқа да принциптерді ескеру кәсіпорындардың инвестициялық
саясаттарын жасау барысында қате жіберуден және қате есептеуден сақтануға
мүмкіндік жасайды.
11 Тікелей отандык жөне шет елдік инвестицияларды тарту
үшін маңызды экономика секторларының тізімін бекітутуралы ҚР
Президентінің 05.04.1997ж. N 3444 жарлығы.
20. ҚР да мемлекеттің әлеуметтік экономикалық даму бағдарламасына сәйкес
инвестициялық жобалардың бюджеттік тиімділігі.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 17 сәуірдегі № 545 қаулысымен
бекітілген Бюджеттік инвестициялық жобаларды қарау, іріктеу, іске асыруды
мониторингілеу және бағалау ережесінің 48-49-тармақтарына сәйкес Жобаны
экономикалық сараптау Жобаны экономикалық талдауды кешенді бағалаудың
міндетті нысаны болып табылады және ұсынылған Жобаның ТЭН мен жобаның
өзіндік ерекшелігіне байланысты талап етілетін сараптамалардың тиісті оң
қорытындылары негізінде жүргізіледі.Жобаларды құны бойынша бөлгенде негізгі
меншікті салмақ көлік саласы, ғылым және білім беру саласы жобалары және
инфрақұрылымды дамыту саласында: электрлендіру, газдандыру және сумен қамту
жобаларына келеді. Орталыққа қарауға түскен жобалар саны бойынша
бюджеттік инвестициялық жобалардың басым көпшілігі газ, электр мен су
өндіру мен бөлу саласында өтініш берілген, бұдан әрі сот жүйесінің,
құқықтық тәртіпті қолдау органдары, қорғаныс, сондай-ақ мемлекеттік басқару
мен мемлекеттік қызметтер көрсету саласындағы жобалар болады.Әлемдік қаржы
және тауар рыноктарындағы тұрақсыздықтың келеңсіз салдарларын жұмсарту
бойынша бірінші кезектегі шараларға бағытталған бюджет қаражатының көлеміне
бағалау жүргізілді.
Дағдарысқа бағытталған 560 млрд астам теңгенің мемлекеттік
холдингілер мен олардың еншілес ұйымдарының есепшоттарында жатқанын және
екінші деңгейдегі банктердің депозиттеріне салынған. Есептің екінші
бөлімінде республикалық бюджетке түскен түсімдердің атқарылуына талдау
жасалып, баға берілген. Үкімет берген мәліметтердің негізінде бақылау іс-
шараларымен салыстыра отырып, салықтық және кедендік түсімдерге оларға
әкімшілік етудің қалыптасқан деңгейімен өзара байланыста жан-жақты талдау
жүргізілді.Экономиканы жайлаған дағдарыс және осыған байланысты жүйе
құраушы кәсіпорындардың өнім өткізу көлемінің азаюы салық түсімдерінің
айтарлықтай төмендеуіне алып келді.
Жер қойнауын пайдаланушылар мен банк секторынан түсетін КТС түсімдерінің
көлемі азайып, нөлдік ставкамен қайтарылған ҚҚС көлемі ұлғая түскен. Бұл
ретте бюджеттің кіріс бөлігінің орындалмай қалуына себеп болған объективті
жайттарға кейбір субъективті факторларды да жатқызуға болады. Мәселен,
салық органдары есептеген қосымша салықтар мен төлемдерді бюджетке өндіріп
алудың деңгейі төмен күйінде қалып отыр, сондай-ақ бересі мөлшерінің өсуіне
жол берілген. Сонымен бірге, Қазақстан Республикасының аумағында жасалған
тауарларға, орындалған жұмыстарға және көрсетілген қызметтерге салынатын
ҚҚС түсімдері жоспарының орындалмай қалғанын атап өтеміз.
Республикалық бюджетке жоспарда мөлшерленген 171,3 млрд теңгенің орнына 96
млрд теңгеден сәл асатын салықтар түскен. Нөлдік ставкамен қайтарылған ҚҚС
көлемі 250 млрд теңгеден асып отыр. Бұл жайт, үкімет тарапынан осы саладағы
ырықтандырудан күтілетін нәтижеге байланысты мұқият талдауды қажет етеді.
Сонымен салықтық және кедендік әкімшілік етудегі анықталған кемшіліктер
ұсынылып отырған салықтық жеңілдіктер мен артықшылықтардың экономикалық
тұрғыдан айтарлықтай нәтиже бермей отырғанын көрсетеді. Елбасының
жолдауында мемлекеттік холдингтердің, даму институттарының, әлеуметтік-
кәсіпкерлік корпорациялардың рөлі өсіп отырған тұста олардың ішкі
инвестициялық ресурстарын белсенді ету міндеті қойылған еді.
Шағын және орта бизнестің іскерлік белсенділігін олардың жобаларын
қаржыландыру арқылы қолдау, агроөнеркәсіптік кешенді дамыту және азық-түлік
қауіпсіздігін қамтамасыз ету, сондай-ақ құрылыс саласындағы проблемаларды
шешу жөніндегі шараларды іске асыру барысында бірқатар кемшіліктер орын
алып, бюджет қаражаты тиімсіз игерілгені анықталды.
Шағын және орта бизнесті қолдау үшін соңғы үш жылда кредиттер түрінде
берілген қаражаттың тек 11,9 млрд теңгесі немесе бөлінген қаржының 40%-ы
ғана нысаналы қолға тиген.
Мемлекеттің елеулі қаржы ресурстары бұрынғысынша қызмет көрсету және сауда
салаларын қолдауға бағытталуда.
Үкіметтің отандық кәсіпорындарды мемлекеттік тапсырыстармен қамтамасыз ету
бағытындағы жұмыстары, сондай-ақ жер қойнауын пайдаланушылармен және
сервистік компаниялармен жұмысы тиісті нәтиже бермей отыр. Соның
салдарынан, шағын және орта бизнес субъектілерінің нақты секторды дамытуға
және ұлттық экономиканы әртараптандыруға үлесі мардымсыз. Құрылыс
объектілерін қаржыландыру схемасының көп буындылығы мен күрделілігі, екінші
деңгейдегі банктердің кредиттің қайтарылуын қамтамасыз ету үшін "берік"
кепілдіктерді талап етуі жылжымайтын мүлік нарығындағы проблемаларды шешуге
бөлінген қаражаттың уақтылы және тиімді пайдаланылуына теріс әсерін
тигізді.
Қазақстан Республикасы президентінің жолдауында еліміздің агроөнеркәсіптік
кешенін дамытуға айрықша мән берілген. Ауыл шаруашылығы мен тамақ
өнеркәсібіне инвестиция салуды ұлғайту міндеті қойылған.
21. ҚР да мемлекеттің әлеуметтік экономикалық даму бағдарламасына сәйкес
инвестициялық жобаларының экономикалық тиімділігі
Әлемдік қаржы дағдарысы тұсында елімізде көптеген іс шаралар атқарылып
жатыр. Ал оның нәтижесі еліміздің қаржы саласының тұрақтанғанынан, шағын
және орта бизнестің мемлекет тарапынан көмек алғандығынан, құрылыстың қайта
жандануынан, егіс жұмыстарының дер кезінде аяқталуынан және тағы да басқа
ізгі шаралардың орын алуынан көрініп отыр. Мұның барлығы өз кезегінде осы
салаларға салынған қаражаттың тиімді пайдалануында болып отыр, яғни
нақтырақ айтсақ инвестициялық жобалардың экономикалық тиімділікке қол
жетуі. Енді осы жобаларға бөлінген қаражаттарға тоқталып кетсек. Дағдарысқа
қабілданған бағдарлама аясында еліміздің агроөнеркәсіптік кешеніне бұрын
соңды болмаған үлкен қаржылық қолдау көрсетілді. Самұрық Қазына ұоры
тарапынан агроөнеркәсіп кешеніне қыруар қаржы бөлінді. Бүгінгі күнге дейін
ауылшаруашылығының 403 субъектсіне 55 миллмард теңге көлемінде несие
берілді. Бұдан басқа ҚазАгро холдингі тарапынан 7.6 миллиард теңге несие
берілді. Шиеленіскен дағдарысқа қармастан, биылғы жылы еліміздің ауыл
шаруашылығы қаржылық тұрғыдан еш қиындық көрген жоқ. Осының нәтижесінде
көктемгі егіс жұмысы дер кезінде, сапалы аяқталды. Былтырғы жиырма миллион
гектар алқапқа дәнді дақылдар себілді. Былтырғыдан артық игерілген бір
миллион гектар жердің 600 мың гектарына бидай, 300 мың гектарына майлы
дақылдар егілді. Мемлекет тарыпынан дер кезінде көрсетілген қаржылық
көмектің нәтижесінде еліміздің құрылыс саласы жанданды. Өткен жылдың
қыркүйек айынан бері үлескерлердің мүддесін қорғау мақсатында мемлекеттік
қолдаумен 184 тұрғын үй кешені пайдалануға берілді. Соның нәтижесінде 25.6
мың үлескердің мәселесі шешілді. Қазіргі кезде 41 мүддесін оң шешу
мақсатында 225 құрылыс нысанында жұмыс қарқынды жүргізілуде. Ипотекалық
несие алған қазақстандықтардың жағдайын жеңілдету мақсатындағы қайта
қаржыландыру шарасы ауқымында несие алушы азаматтардан келіп түскен 24 мың
өтініш қаралып, 92 миллиард теңге қаржы игерілді. Мемлекет тарапынан осы
игі мақсат үшін бөлінген 120 миллиард теңге қаржы осы жылдың аяғына дейін
игерілуге тиіс. Еліміздегі атқарылып жатқан іс шаралар, осындай жобаларға
жұмсалған ірі қаржылар өз орнын тапты десек қате айтпаймыз. Ал бұл
дегеніміз жүзеге асқан барлық игі істер, жалпы инвестициялық жобалар
елімізге экономикалық тұрғыдан тиімді болып отырғаны сөзсіз.
2. ҚР да инвестициялық жобаларды экономикалық талдау ерекшеліктері
Болашақ инвестициялық жобаның бизнес идеясы тұжырымдалғаннан кейін,
кәсіпорын сол бизнес идеясын іске асыра ала ма деген сұрақ туындайды. Бұл
сұраққа жауап беру үшін кәсіпорынның тиісті экономикалық саласының жағдайы
мен сала шеңберіндегі кәсіпорынның салыстырмалы жағдайын талдау керек.
Жалпы инвестициялық жобаларды талдаудың бірнеше түрі бар және әр елде
жобаларға талдау өзіндік ерекшеліктер бойынша жүргізіледі. Экономикалық
талдау жобаның мемлекеттік байлығын ұлғайтуға әсер етуін бағалаудан тұрады.
Эконмикалық талдау міндетті қойылымның мысалын қарастырайық. С деген
компания кез келген бір тауарды келесідей шарттармен өндірсін:Компанияға
шикізатты арзан бағамен мемлекеттік ұйым сатсын;Импортталатын қосалқы
элементтерді де компанияға мемлекет халықаралық бағалардан төмен
сатсын;Кәсіпорын өзінің жұмысшыларына еңбек ақысын мемлекеттік стандартының
деңгейінде төлесін; Нәтижесінде кәсіпорын тауарларды мемлекеттік
кәсіпорындарға шетелдің еркін нарығындағы бағадан едәуір төмен бағамен
сатады. Осылайша экономикалық талдау процесінде бұл жобаның іске асуының
нәтижесінде түскен кәсіпорын иелерінің пайдасын емес, мемлекеттің пайдасын
анықтау керек. Экономикалық талдаудың қажеттігі неде? Егер нарық толығымен
еркін болса, онда экономикалық талдау жүргізудің керегі жоқ, себебі
компанияның иелеріне не пайдалы болса, қалғандарға да сол пайдалы болып
табылады. Тағы айтып кетейік, эконмикалық талдау әдетте мемлекеттің
тапсырысы бойынша жасалатын және ұлттық мағыналы міндетті шешуге
бағытталған ірі инвестициялық жобаларға жүргізіледі. Егер кәсіпорын
инвестициялық жобаны өз бастамасы бойынша әзірлеп, инвесторды өз бетімен
тартса, онда бұл істің нәтижесінде жобаға қатысушыларының жалпы ұтыс
негізделеді, ең алдымен жобаға қаржылық ресурстарын ұсынған заңды және жеке
тұлғалар үшін. Және де осы тұлғалардың санына мемлекет кірмесе, онда
жобаның экономикалық талдауын жасамауға болады.
17.ҚР-да инвестициялық жобаларды техникалық талдауға сипаттама.
ҚРда инвестициялық жобаларды техникалық талдау кез келген жобаның
іске асуындағы ең маңызды бөлімдерінің бірі болып табылады, себебі
жобалардың жүзеге асуындағы басты құралдарды техникалық талдаудың көмегімен
таңдауға болады. Сонымен қатар, дәл осы технологиялардың отандық немесе
шетелдік қондырғыларын таңдау ерекшеліктері де техникалық талдаудың
көмегімен жүзеге асады. Технологиялық қондырғылардың оптималды таңдалуының
Қазақстан үшін маңызы – шикізаттық сектор аса дамыған еліміз үшін басқа
елдерден ең тиімді жолмен және арзан бағамен, қысқа уақыт мерзімі ішінде
жеткізу болып табылады.
Инвестициялық жобаны техникалық талдаудың міндеттеріне мыналар
жатады:
• Жоба мақсаттарының көзқарастарына неғұрлым сәйкес келетін
технологияларды анықтау;
• Жергілікті жағдайларды талдау, оның ішінде шикізатқа, энергияға, жұмыс
күшіне қол жеткізуді және оның құнын;
• Жобаның іске асуы мен жоспарлаудың потенциалды мүмкіндіктерін тексеру.
Техникалық талдауды, әдетте, кәсіпорынның жеке сарапшылар тобы арнайы
мамандарды шақыру арқылы жүргізеді. Техникалық талдаудың стандартты
процедурасы қолда бар жеке технологияларды талдаудан басталады. Сонымен
қатар, келесі критерийлерді басшылыққа алу керек:
1. технология өзін алдын ала жақсы жағынан көрсетуі тиіс, яғни
стандартты болу керек;
2. технология импорттық қондырғылар мен шикізаттарға бағытталмауы
керек.
Қазіргі замандағы ғылыми техникалық прогресстің алға шығып дамып
кетуімен байланысты техника мен технологиялар дамып жатыр, ал адами
капитал оған ілесіп үлгермеуде. Дәл осы жағдайға байланысты, кез
келген инвестициялық жобадан максималды пайда табу жолында еліміз
индустриясына инновацияларды енгізуге құштар, шетелдік жоғары
квалификациялы мамандарды тарту әдетке айналғаны анық жағдай. Олар
кейбір альтернативті технологияларды кешенді талдауды және қандай да
бір агрегатталған критерийдің негізінде жақсы вариантты таңдауды
қарастырады.
Альтернативті технологиялардың ішінен таңдаудың негізгі
факторлары технологияны қолданудың келесі аспектілеріне негізделеді:
1. Сәйкес масштабтарда таңдалған технологияларды бұрынғы бойынша
қолдану;
2. Шикізатқа қол жеткізушілік
3. Коммуникациялар менкоммуналды қызметтер
4. Тенологияларды сатып отырған ұйымның патенті мен лицензиясы бар
екендігіне көз жеткізу керек
5. Ең болмағанда технологияны сатушының өндіріспен серіктесе жүруі
6. Технологиялардың жергілікті жағдайларына бейімделуі
(температура, ылғалдылық)
7. Жүктемелік фактор
8. Экология мен қауіпсіздік
9. Капиталдық және өндірістік шығындар.
27. ҚР да мемлекеттің әлеуметтік экономикалық даму бағдарламасына
сәйкес инвестициялық жобаны техникалық талдау.
Инвестициялық жобаның технологиялық қамтамасыз етілуі кез келген даму
бағдарламаларының түрінде маңызды орынға ие болып отыр. Ал еліміздің
әлеуметтік экономикалық даму бағдарламасында, тіпті Республикалық бюджет
туралы республикалық бюджетпен қаржыландыру туралы заңдарға да жат нәрсе
емес болып табылады.
ҚРда инвестициялық жобаларды техникалық талдау кез келген жобаның
іске асуындағы ең маңызды бөлімдерінің бірі болып табылады, себебі
жобалардың жүзеге асуындағы басты құралдарды техникалық талдаудың көмегімен
таңдауға болады. Сонымен қатар, дәл осы технологиялардың отандық немесе
шетелдік қондырғыларын таңдау ерекшеліктері де техникалық талдаудың
көмегімен жүзеге асады. Технологиялық қондырғылардың оптималды таңдалуының
Қазақстан үшін маңызы – шикізаттық сектор аса дамыған еліміз үшін басқа
елдерден ең тиімді жолмен және арзан бағамен, қысқа уақыт мерзімі ішінде
жеткізу болып табылады.
Инвестициялық жобаны техникалық талдаудың міндеттеріне мыналар
жатады:
• Жоба мақсаттарының көзқарастарына неғұрлым сәйкес келетін
технологияларды анықтау;
• Жергілікті жағдайларды талдау, оның ішінде шикізатқа, энергияға, жұмыс
күшіне қол жеткізуді және оның құнын;
• Жобаның іске асуы мен жоспарлаудың потенциалды мүмкіндіктерін тексеру.
Техникалық талдауды, әдетте, кәсіпорынның жеке сарапшылар тобы арнайы
мамандарды шақыру арқылы жүргізеді. Техникалық талдаудың стандартты
процедурасы қолда бар жеке технологияларды талдаудан басталады. Сонымен
қатар, келесі критерийлерді басшылыққа алу керек:
1. технология өзін алдын ала жақсы жағынан көрсетуі тиіс, яғни
стандартты болу керек;
2. технология импорттық қондырғылар мен шикізаттарға бағытталмауы
керек.
Қазіргі замандағы ғылыми техникалық прогресстің алға шығып дамып
кетуімен байланысты техника мен технологиялар дамып жатыр, ал адами
капитал оған ілесіп үлгермеуде. Дәл осы жағдайға байланысты, кез
келген инвестициялық жобадан максималды пайда табу жолында еліміз
индустриясына инновацияларды енгізуге құштар, шетелдік жоғары
квалификациялы мамандарды тарту әдетке айналғаны анық жағдай. Олар
кейбір альтернативті технологияларды кешенді талдауды және қандай да
бір агрегатталған критерийдің негізінде жақсы вариантты таңдауды
қарастырады.
Альтернативті технологиялардың ішінен таңдаудың негізгі
факторлары технологияны қолданудың келесі аспектілеріне негізделеді:
10. Сәйкес масштабтарда таңдалған технологияларды бұрынғы бойынша
қолдану;
11. Шикізатқа қол жеткізушілік
12. Коммуникациялар менкоммуналды қызметтер
13. Тенологияларды сатып отырған ұйымның патенті мен лицензиясы бар
екендігіне көз жеткізу керек
14. Ең болмағанда технологияны сатушының өндіріспен серіктесе жүруі
15. Технологиялардың жергілікті жағдайларына бейімделуі
(температура, ылғалдылық)
16. Жүктемелік фактор
17. Экология мен қауіпсіздік
Капиталдық және өндірістік шығындар.
30. ҚР-ның инвестициялық саясаты экономикалық саясаттың құрамдас
бөлігі ретінде сипаттама.
Инвестициялық саясат – бұл инвестициялық қызметті жандандыру,
экономиканы дамыту, өндірістің тиімділігін арттыру, әлеуметтік мәселелерді
шешу мақсатындағы барлық шаруашылық субъектілері үшін қолайлы жағдай жасау
барысында мемлекеттің жүргізетін іс шараларының жиынтығын білдіреді. ҚР
Президенті Н.Ә.Назарбаевтың еліміздің бәсекеқабілетті елу елдің қатарына
енуі үшін алға мақсат етіп қойылуы – стратегиялық міндеттерді сәтті
жүргізгені, экономикалық саясаттың тұрақты және транспарентті болуын ғана
білдіріп қоймай, сонымен қатар, мемлекеттік құрылымдардың және шетел
валюталарының қызығушылықтары артуда. Республикада жүргізілетін кең
масштабты экономиаклық форумдар қазақстандық және шетелдіктердің арасындағы
іскерлік қатынастар тығыз ақпараттық алмасу мен тікелей байланыстардың
қалыптастырылуына алып келеді. Беделді халықаралық мекеме “International
Herald Tribune”нің қолдауымен өткен III Қазақстандық инвестициялық саммитте
өткен қзектілік, экономикалық өсудің және инвестициялық климатты
оңтайландырудың тәжірибелік аспектілері, сонымен қатар, осы жолдағы
кемшіліктерді жою болып табылады.Ашық диалог плюс инвестициялық басымдықтар
координацияларыОсы жылдың 8-9 шілдесінде өткен инвестициялық саммиттің
еліміздің барынша бәсекеқабілетті елдердің қатарына қосылуына арналған
кезекті бағдарламасының тұсауын кесті десе де болады. Президенттің сөзіне
қарағанда, елімізде жағымды инвестициялық климаттың белгілері қалыптасқан.
Тәуелсіз халықаралық сарапшылардың эксперттері бойынша, Орта Азия елдерінің
шетелдік инвестицияларының 80%-ы біздің елімізге келіп түсуде. Сонымен
бірге, Қазақстан бұдан кейінгі жылдары да шетелдік инвестицияларды еліміз
экономикасына тартуды көздеп отыр. Ел Үкіметнің арқасында қазіргі кезде
біздегі жаңа кластерлік жобаларға тартуды, соның ішінде шикізаттық емес
салалар мен инфрақұрылымды дамытуды алға шығарған инвестициялар тарту
көздерін қарастыруда.
Менің ойымша, Қазақстан қазірде дамудың позитивті бағытындағы
Агрессивті инвестициялық саясатты жүзеге асыру сатысында келеді, себебі
инвестиция тарту саясаттары бойынша Қазақстан көп іс шараларды іске асырып,
мақсаттылық пен сенімділік сияқты мәмілелер жүргізіп, шетелдік инвесторлар
мен өз еліміз Үкіметін де таң қалдырып келуде.Бұлар коррупциямен күрес, ДСҰ
на жедел түрде ену шаралары,республиканың мүліктері мен ресурстары көп
өндірістік салаларын дамыту бойынша жұмыстары; сонымен қоса, мұнай газ
саласында дербес саясаттарын жүргізулерінен көрініс табады. Батыс (АҚШ)
және Шығыста(Қытай), Көрші Ресей мен Украинамен серіктесе отырып, өзінің
ашықтығын жариялап, сыртқы саяси сферада тәуелсіз ойыншы рөлін атқаруды жөн
көріп отыр. Тағы да бір себебі қазіргі кездегі ірі инвестициялық жобалардың
орындалғандары туралы қазірде көптеген Бұқаралық Ақпарат Құралдарында
басылып жатқан жобаларды да байқауға болады. Мысалы: Жол Картасы, Жүз
мектеп және жүз аурахана жобаларын атап өту қажет.
3. Инвестицияның макроэкономикадағы ролі мен маңызы.
Еліміздің макроэкономикасындағы инвестицияның маңызы өте жоғары. Себебі
елдегі инвестиция тарту негізінде еліміздегі ұлғаймалы ұдайы өндіріс
саясатын жүзеге асыру, ғтп ны жеделдету, отандық өнім сапасын жақсартып,
олардың бәсекелестік қаблеттілігін арттыру, экономиканың барлық саласының
бірдей дамуын қамтамасыз ету, әлеуметтік саланы оның ішінде денсаулық
сақтау, білім және мәдениет саласын дамыту, жұмыссыздық мәселесін шешу,
инфляция қарқынын тежеу, мемлекеттің қорғаныс қаблеттілігін қамтамасыз ету
шараларын дамытуға мүкіндік туады. Бұл салалардың дамуы экономиканың
қарқынды дамуына алып келеді. Қазіргі кезде осы макро экономикалық
салаларды дамыту негізінде инвестициялық жобалар құрылып, іске асырылуда.
Мыслыға айтатын болсақ, Қазіргі кезде өңірлерде 5 мыңнан астам
инвестициялық жобалар іске асырылуда, 393 мың жұмыс орны ашылды. Осының
бәрі жұмыссыздық деңгейін ұлғайтпауға, керісінше, қысқартуға, ең алдымен
жастар арасындағы жұмыссыздықты қысқартуға мүмкіндік берді. Сол жобалардың
бірі жол картасы болып табылады, бұл эжоба бойынша көптеген халық жұмыспен
қамтылыды. Осының нәтижесінде жұмысқа орналасуға тілек білдірген 30 мың
жұмыссыздың 22 мыңнан астамы жаңа жұмыс орнын алған.
Нәтижесінде осы жылдың бірінші жартыжылдығында халықтың нақты ақшалай
табысы өсті. Зейнетақылық жинақталымдар көлемі бір триллион алты жүз сексен
миллиард теңгеге жетті. Бүкіл еліміз бойынша “100 мектеп, 100 аурухана”,
“20 интеллектуалдық мектеп” жобалары іске асырылуда.бұл жобалардың басты
мақсаты еліміздің жастарын жақсы біліммен қамтамасыз ету, көптеген жас
өспірімдерге білім алу мүмкіндігін туғызады. Тағы бір айтар жайт
Үстіміздегі жылдың 7 айында экономикаға тартылған инвестиция көлемі өткен
жылдың осындай кезеңіне қарағанда 7 пайызға өсті. Экономиканы несиелеу
тұрақты жүріп жатыр, инфляция төмендетілді. Банктердің жиынтық активтері
2009 жылдың 1 тамызындағы жағдай бойынша өткен жылмен салыстырғанда 2 пайыз
дерлік ұлғайып, 12 триллион теңгеден асып түсті. Банктердің қарыз беру
портфельдері жарты жылдықта 10,6 пайызға өсті. Елдің халықаралық резервтері
қырық екі жарым миллиард доллар деңгейінде тұрақтанды және олардың өсуі
байқалды. Ипотекалық займдарды қайта қаржыландыру жөніндегі жұмыс
жалғастырылды. Бұл шаралардың барлығы экономиканың дамуыа үлкен үлесін
тигізеді.
5. Макродеңгейдегі инвестицияның экономикалық мәні.
Яғни мемлекттегі ұлғаймалы ұдайы өндіріс саясатын жүзеге асыру, ғтп ны
жеделдету, отандық өнім сапасын жақсартып, олардың бәсекелестік
қаблеттілігін арттыру, экономиканың барлық саласының бірдей дамуын
қамтамасыз ету, әлеуметтік саланы оның ішінде денсаулық сақтау, білім және
мәдениет саласын дамыту, жұмыссыздық мәселесін шешу, инфляция қарқынын
тежеу, мемлекеттің қорғаныс қаблеттілігін қамтамасыз ету шаралары
инвестицияның макродеңгейдегі қызметтері болып табылады. Егер еліміздің
экономикасы барлық салада бірдей дамыса, онда жетістікке қол жеткізу
мүмкіндігі де арта түседі. Қазіргі кезде мемлекетімізде осы мкаро
деңгейдегі салаларды дамыту шаралары қарқынды жүріп жатыр. Мысалға айтатын
болсақ, Қазіргі таңда республикамыздың агроөнеркәсіптік кешенінің бірқатар
бағыттары бойынша инвестициялық жобаларға қаржы бөлінуде. Ал бұл сала
еліміздің мако деңгейдегі салаларының бірі болып табылады. Онда сүт өндеу,
құс фабрикаларын, мал бордақылау алаңдарын ұйымдастыру мен дамыту, ауыл
шаруашылығы техникаларын жинау өндірістерін құру, ет өңдеу өндірісін
дамыту, биязы жүнді қайта өндеу, сондай-ақ қазақстандық астық экспортының
инфрақұрылымын жетілдіру жұмыстары қамтылған. Сонымен қатар, мемлекет
алдыңғы қатарлы елдердің тәжірибелері негізінде әлеуметтік-профилактикалық
және сауықтыру бағдарламаларын іске асыруды бастау қажет екенін ескеруде.
Оның ішінде мектептік сүт, балалар тағамы және басқа да бастамалар
бар. Біріншіден, бұл біздің жас ұрпақтың денсаулығын қамқорлыққа алуға, ал
екіншіден, отандық өнімдерді нарыққа тұрақты енгізуге және кепілді түрде
іске асыру арқылы қайта өңдейтін кәсіпорындардың айналым қаражаттарын
толықтыруға мүмкіндік береді. Мысалы, алдын ала жасалған есептердің ең
төменгі мөлшері бойынша мектептер, ауруханалар, түзету мекемелері, ірі
өндіріс компаниялары жыл сайын 150 мың тонна нан өнімдерін, 85,0 мың тонна
картоп, 18,0 мың тонна қант, 59 мың тонна ет, 3 мың тонна балық, сондай-ақ
318 мың тонна сүт өнімдерін, 11 мың тонна өсімдік майы және 27 мың тонна
көкөніс бақша дақылдарын тұтынады. Бұл ақшалай негізде 96,3 млрд тенгені
құрайды. Жоғарыда аталған бағыттарға сәйкес республикамызда 100- ден астам
инвестициялық жобалар әзірленуде. Олардың жалпы құны 87,9 млрд. теңгені
құрайды. 2009 жылы жалпы алғанда 66 инвестициялық жобаны қолданысқа беру
жоспарлануда. Ондағы 58 жоба ҚазАгро қаражысының есебінен, 1-і Ұлттық
қор қаражаты есебінен, 7 жоба кәсіпкерлердің өз қаржысымен және басқа да
қаржы көздерімен іске асырылады (екінші деңгейлі банктар, жергілікті
бюджет, т.б.). Бұл инвестициялық жобалар қолданысқа берілген жағдайда 3
мыңнан астам жұмыс орындары құрылады. 2010 жылы 34 инвестициялық жобаны
іске қосу қарастырылып отыр. Оның ішінде 5 жоба ҚазАгро АҚ-ның есебінен,
19-ы Ұлттық қор қаржысына, 10 жоба кәсіпкерлердің, сондай-ақ басқа да қаржы
көздерінің есебінен жүзеге асырылмақ. Бұл инвестициялық жобалар іске
қосылса 2,5 мың жұмыс орындары жасақталады
29. Қаржылық дағдарыс кезінде қаржылық инвестициялардың рөлі
Жалпы қаржылық инвестиция дегеніміз әр түрлі қаржылық активтерге жұмсалым.
Қазіргі таңдағы дағдарыс пен байланысты Инвестициялық белсенділіктің
төмендеу қарқыны қысқаруда. Республика бойынша 2009 жылдың қаңтар-
маусымында негізгі қаржыдағы инвестиция көлемі 39 млрд. теңгені құрады және
2008 жылдың сәйкес мерзімімен салыстырғанда 5%-ке қысқарды. 2009 жылдың
қаңтар-маусымындағы Қазақстан Республикасындағы негізгі қаржыдағы
инвестициялық құрылымы мынадай түрде: мемлекеттік 23.5% жекелік13.3%
үлесті (шетел қатысуынсыз) 22.4% үлесті (шетел
қатысуынмен) 33.3% шетелдік 7.5% 2009 жылдың қаңтар-қыркүйегінде
Республика аймағында, барлық түрдегі кәсіпорындар мен ұйымдардың және
тұрғындардың қатысуымен жалпы көлемі 813,6 мың шаршы метр тұрғын үй
пайдалануға берілді, 2008 жылдың осы мерзімімен салыстырғанда 0,1%-ке кем.
Оның 95,8 мың шаршы метрі мемлекеттік кәсіпорындардың қатысуымен іске асса
(2008 жылдың қаңтар-қыркүйегінің 46%-і ), 2008 жылдың сәйкес кезінен 8%-ке
артық болған, 717,8 мың шаршы метр тұрғын үй ауданы мемлекеттік емес
кәсіпорындар есебінен тұрғызылды. Жеке тұрғын үй құрылысын салудағы жоғары
үлес салмақ Алматы, Жамбыл, Батыс Қазақстан, Қызылорда, Маңғыстау және
Оңтүстік Қазақстан обылыстарында байқалады. Керісінше, тұрғын үй
құрылысының төмендеуі 2008 жылдың сәйкес мезгілімен салыстырғанда Атырау,
Қарағанды және Солтүстік Қазақстан облыстарында орын алды. Астана
қаласындағы құрлыстың инвестициялық жағдайы өзгеше қалыптасып отыр. 2009
жылдың тоғыз айында барлық меншік түріндегі кәсіпорындар мен ұйымдардың
қатысуымен 15,2 млрд. теңге негізгі қаржы инвестициясы игерілді, бұл
республика бойынша жалпы көлемнің 19%-і. 2008 жылдың қыркүйегінен бергі
кезеңде 10,7 есе үлкен қаржы инвестицияланған. Қаланың негізгі қаржыдағы
инвестиция көлемінің негізгі үлесін құрайтын шығындар: тұрғын үй құрылысы
41% құрылыс материалдары саласы 12 транспорт 9% Қаланың қаржы органының
негізгі көзі - бюджеттен тыс “Жаңа Астана” қорының қаржысы. Ол жалпы
көлемнің 40%-ке жуығын құраса, 7,2%-і бюджеттік қаржы, ал қалғаны шетел
инвесторларының қаржысымен іске асырылуда. Қазақстан Республикасындағы
инвестициялық ахуал әлі де күрделі қалпын сақтауда. Оны шешу асығыстықты
талап етпейді, бірақ “ұзын арқан, кең тұсау” еліміз экономикасында күтпеген
кедергілердің пайда болуына әкеліп соғады. Мемлекетіміздің халықаралық
бәсекелестік қабілеті ел экономикасына тартылған шетел фирмаларының
инвестициясы мен оның табиғи байлықты игерудегі орнын анықтайды. Мұнан
шығар қорытынды: жаңа инвестициялардың тартылуы, яғни Қазақстан болашағы
ондағы инвесторлар тұтынуының қанағаттану дәрежесіне тәуеді. 2005 жылғы
қаңтар-желтоқсанда қаржы емес активтерге жұмсалған инвестициялардың жалпы
бағалау көлемі 2273,4 млрд. теңгені құрады, оның 97 пайызы негізгі
капиталға жұмсалған инвестицияларға келеді, яғни 2205,2 млрд. теңгені
құрайды. Бұл 2004 жылғы тиіскі кезеңдегіден 1,2 есе көп. 2005 жылғы қаңтар-
желтоқсандағы инвестицияның өсуі өткен жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда
Республиканың 15 өңірінде байқалады. Мұның өзінде еңкөп өсуі Сқлтүстік
Қазақстан мен Атырауда 1,5 есе, Алматы, Шығыс Қазақстан, Оңтүстік
Қазақстан өңірлерінде 1,4 есе, Қарағандада 1,3 есе, Ақмола, Ақтөбе,
Қызылорда облыстарында 1,2 есе ал Астана қаласында 9% және Алматыда 3.5%
өскендігі байқалады. Ал, инвестиция көлемінің төмендеуі Батыс Қазақстан
облылысында 1,2 есе болғандығы көрсетіледі.
12. ҚР-да ЕДБ-дің инвестициялық жобаларды несиелеу ерекшеліктері. Ақтөбе
облысында хромит рудасын байыту бойынша инвестициялық жобаның несиелеу
ерекшелігі.2007 жылдың желтоқсан айында Еуразиялық банк және неміс банкі
WestLBAG мен Bae\yerishe Hypo-und VereinsbankAG арасында Восход-Oriel
компаниясына өндірісті дамытуға инвестициялық несие берілді. Оның көлемі
120 млн АҚШ долларын құрады және өндіріс жері Восход-Хром деп аталды.
Еуразиялық банк бұл келісімге кепілдік қамтамасыз етуші ретінде қатысты.
Сол себепті 2007 жылдың желтоқсанның соңына дейін мәміленінің жасалынуына
жол берілді. Бұл жобадағы Еуразиялық банктің қаржыландыру мөлшері бүкіл
несиелік көлемінің 50% құрайды, яғни 60 млн АҚШ долларын құрады және ол 10
жылдық мерзімге берілді.
Инвестициялық жоба туралы жалпы мәлімет.
Несие берушілер Еуразиялық банк және неміс банкі
WestLBAG мен Bae\yerishe Hypo-und
VereinsbankAG
Несие алушы Восход-Oriel компаниясы
Несие көлемі 120 млн АҚШ доллары
Бір банктің беретін несие көлемі 60 млн АҚШ доллары
Берілетін мерзім Еуразиялық банк-10 жыл
WestLBAG мен Bae\yerishe Hypo-und
VereinsbankAG-15 жыл
Инвестициялық жоба атуаы Восход-Хром
Несиені беру 2 бөліп беру негізінде келісілді. Несиенің бірінші
бөлігі 2008 жылдың шілде айында 40 млн АҚШ доллары көлемінде берілсе, ал
екінші бөлігі 2008 жылдың соңына дейін қалған 20 млн АҚШ доллары беріледі
деп ұйғарылады.
Еуразиялық банктің несиені беру шарты.
Несие көлемі 60 млн АҚШ доллары
Берілген мерзім 10 жыл
Алған уақыт 2007 желтоқсан
Қаутару уақыты 2008-2018 жыл аралығы
Төленетін пайыз мөлешері 15% ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz