Кәсіпкерлік іс-әрекеттің экономикалық негізі
Кіріспе
1 Кәсіпкерлік іс.әрекеттің экономикалық негізі
2 Кәсіпорынның жұмысын ұйымдастырудағы орындалатын негізгі есептеу жұмыстары
2.1 Бастапқы мәліметтер
2.2 Негізгі өндірістік қорды есептеу
2.3 Айналым қаражатты есептеу
2.4 Энергиялар
2.5 Жұмысшылармен қызметкерлердің саны және жалақыларының
қоры
2.5.1 Жұмысшылардың санын есептеу
2.5.2 Қызметкерлер
2.5.3 Жалақы қорын есептеу
2.6 Шығындардың кешенді статьялары
2.6.1 Жабдықтарды күту мен пайдаланудағы шығындарды есептеу
2.6.2 Цехтардың шығынын есептеу
2.6.3 Жалпы зауыттық шығындарды есептеу
2.6.4 Өндірістен тыс шығындарды есептеу
2.7 Өзіндік құнды есептеу
2.8 Айналым қаражаттарын есептеу
2.9 Кәсіпорынның экономикалық көрсеткіштері
2.10 Кәсіпорын пайдасының мөлшерін анықтау
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
1 Кәсіпкерлік іс.әрекеттің экономикалық негізі
2 Кәсіпорынның жұмысын ұйымдастырудағы орындалатын негізгі есептеу жұмыстары
2.1 Бастапқы мәліметтер
2.2 Негізгі өндірістік қорды есептеу
2.3 Айналым қаражатты есептеу
2.4 Энергиялар
2.5 Жұмысшылармен қызметкерлердің саны және жалақыларының
қоры
2.5.1 Жұмысшылардың санын есептеу
2.5.2 Қызметкерлер
2.5.3 Жалақы қорын есептеу
2.6 Шығындардың кешенді статьялары
2.6.1 Жабдықтарды күту мен пайдаланудағы шығындарды есептеу
2.6.2 Цехтардың шығынын есептеу
2.6.3 Жалпы зауыттық шығындарды есептеу
2.6.4 Өндірістен тыс шығындарды есептеу
2.7 Өзіндік құнды есептеу
2.8 Айналым қаражаттарын есептеу
2.9 Кәсіпорынның экономикалық көрсеткіштері
2.10 Кәсіпорын пайдасының мөлшерін анықтау
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Нарықтық қатынастар көптеген адамдардың "өз ісіне" деген табиғи ұмтылуды тудырып, өздерінің меншіктерін арттыра түседі.Ең соңында бұл қызметтің ерекше түрі - кәсіпкерлік қайраткерліктің пайда болуына әкеп соғады.
Кәсіпкерлік дегеніміз - адамдар мен олар құрған бірлестіктердің белсенді,дербес шаруашылық қызметі.Оның көмегімен адамдар тәуекелге бел буып,мүліктік жауапкершілікті сақтай отырып,пайда табу жолын көздейді.Кәсіпкерлікті шығармашылық күш-жігерді жүзеге асыруға,экономикалық және ұйымдастыру ісінде тапқырлыққа,жаңашылдыққа байланысты.Кәсіпкерлікті жаңа тұрғыдан түсіргенде мынадай екі жағдайға:біріншіден,коммерциялық бағыт-бағдарға,тәуекелге бел буушылық пен дербестікке,бастаған ісін аяғына дейін жеткізуге,кездескен кедергілерді жеңе білуге;екіншіден,экономикада ұйымдастыру ісінде тапқырлық пен жаңашылдық танытуға, ғылыми-техникалық прогреске жетуге тікелей қатысты.
Кәсіпкер қабылданған заңға қайшы келмейтін қызметтің қандай да болмасын түрімен айналыса алады.Олар: шаруашылық-өндірістік,сауда-көтерме сату,жаңарпашылық, көрсетілетін консультациялық қызметтер және т.б. коммерциялық делдалдық,сол сияқты құнды қағаздар операциялары.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметтің субъектілері мыналар бола алады:
- Қазақстанның азаматтары;
- шетел мемлекетінің азаматтары;
- адамдардың бірігуі (кәсіпкерлер ұжымы).
Кәсіпкердің мәртебесі заңды және заңды тұлғалар мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін күшіне енеді.Құқығы,міндеті,жауапкершілігі және кәсіпкерлердің кепілдіктері ұлттық заңдармен реттеледі.
Кәсіпкерлік жоғарыда айтылғандай кәсіпорынның экономикалық дамуының маңызды факторы.Сонымен бірге ұлттық экономиканы одан әрі дамытуға да аса басты ықпал етеді.Соңғысын мына жағдаймен түсіндіруге болады:кәсіпкерлік өзінің мәнін жете түсіну негізінде (әрбір азаматтың өзінің материалдық жағдайын одан әрі жақсартуға талаптануы) шағын және орта бизнесті дамыту формасы арқылы жалпы жағдайды тудырады.
Кәсіпкерлік дегеніміз - адамдар мен олар құрған бірлестіктердің белсенді,дербес шаруашылық қызметі.Оның көмегімен адамдар тәуекелге бел буып,мүліктік жауапкершілікті сақтай отырып,пайда табу жолын көздейді.Кәсіпкерлікті шығармашылық күш-жігерді жүзеге асыруға,экономикалық және ұйымдастыру ісінде тапқырлыққа,жаңашылдыққа байланысты.Кәсіпкерлікті жаңа тұрғыдан түсіргенде мынадай екі жағдайға:біріншіден,коммерциялық бағыт-бағдарға,тәуекелге бел буушылық пен дербестікке,бастаған ісін аяғына дейін жеткізуге,кездескен кедергілерді жеңе білуге;екіншіден,экономикада ұйымдастыру ісінде тапқырлық пен жаңашылдық танытуға, ғылыми-техникалық прогреске жетуге тікелей қатысты.
Кәсіпкер қабылданған заңға қайшы келмейтін қызметтің қандай да болмасын түрімен айналыса алады.Олар: шаруашылық-өндірістік,сауда-көтерме сату,жаңарпашылық, көрсетілетін консультациялық қызметтер және т.б. коммерциялық делдалдық,сол сияқты құнды қағаздар операциялары.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметтің субъектілері мыналар бола алады:
- Қазақстанның азаматтары;
- шетел мемлекетінің азаматтары;
- адамдардың бірігуі (кәсіпкерлер ұжымы).
Кәсіпкердің мәртебесі заңды және заңды тұлғалар мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін күшіне енеді.Құқығы,міндеті,жауапкершілігі және кәсіпкерлердің кепілдіктері ұлттық заңдармен реттеледі.
Кәсіпкерлік жоғарыда айтылғандай кәсіпорынның экономикалық дамуының маңызды факторы.Сонымен бірге ұлттық экономиканы одан әрі дамытуға да аса басты ықпал етеді.Соңғысын мына жағдаймен түсіндіруге болады:кәсіпкерлік өзінің мәнін жете түсіну негізінде (әрбір азаматтың өзінің материалдық жағдайын одан әрі жақсартуға талаптануы) шағын және орта бизнесті дамыту формасы арқылы жалпы жағдайды тудырады.
1 Ишмухамбетова Т.Р.,Қапанова А.К.Кәсіпкерлік іс-әрекеттің экономикалық негізі, - Алматы:ҚазҰТУ,2001.
2 Мейірбеков А.Қ.,Әлімбетов Қ.Ә.Кәсіпорын экономикасы, - Алматы: Экономика,2003.
2 Мейірбеков А.Қ.,Әлімбетов Қ.Ә.Кәсіпорын экономикасы, - Алматы: Экономика,2003.
Тақырыбы : Кәсіпкерлік іс-әрекеттің экономикалық негізі
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 Кәсіпкерлік іс-әрекеттің экономикалық негізі
2 Кәсіпорынның жұмысын ұйымдастырудағы орындалатын негізгі есептеу
жұмыстары
2.1 Бастапқы мәліметтер
2.2 Негізгі өндірістік қорды есептеу
2.3 Айналым қаражатты есептеу
2.4 Энергиялар
2.5 Жұмысшылармен қызметкерлердің саны және жалақыларының
қоры
2.5.1 Жұмысшылардың санын есептеу
2.5.2 Қызметкерлер
2.5.3 Жалақы қорын есептеу
2.6 Шығындардың кешенді статьялары
2.6.1 Жабдықтарды күту мен пайдаланудағы шығындарды есептеу
2.6.2 Цехтардың шығынын есептеу
2.6.3 Жалпы зауыттық шығындарды есептеу
2.6.4 Өндірістен тыс шығындарды есептеу
2.7 Өзіндік құнды есептеу
2.8 Айналым қаражаттарын есептеу
2.9 Кәсіпорынның экономикалық көрсеткіштері
2.10 Кәсіпорын пайдасының мөлшерін анықтау
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Нарықтық қатынастар көптеген адамдардың "өз ісіне" деген табиғи
ұмтылуды тудырып, өздерінің меншіктерін арттыра түседі.Ең соңында бұл
қызметтің ерекше түрі - кәсіпкерлік қайраткерліктің пайда болуына әкеп
соғады.
Кәсіпкерлік дегеніміз - адамдар мен олар құрған бірлестіктердің
белсенді,дербес шаруашылық қызметі.Оның көмегімен адамдар тәуекелге бел
буып,мүліктік жауапкершілікті сақтай отырып,пайда табу жолын
көздейді.Кәсіпкерлікті шығармашылық күш-жігерді жүзеге асыруға,экономикалық
және ұйымдастыру ісінде тапқырлыққа,жаңашылдыққа байланысты.Кәсіпкерлікті
жаңа тұрғыдан түсіргенде мынадай екі жағдайға:біріншіден,коммерциялық бағыт-
бағдарға,тәуекелге бел буушылық пен дербестікке,бастаған ісін аяғына дейін
жеткізуге,кездескен кедергілерді жеңе білуге;екіншіден,экономикада
ұйымдастыру ісінде тапқырлық пен жаңашылдық танытуға, ғылыми-техникалық
прогреске жетуге тікелей қатысты.
Кәсіпкер қабылданған заңға қайшы келмейтін қызметтің қандай да болмасын
түрімен айналыса алады.Олар: шаруашылық-өндірістік,сауда-көтерме
сату,жаңарпашылық, көрсетілетін консультациялық қызметтер және т.б.
коммерциялық делдалдық,сол сияқты құнды қағаздар операциялары.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметтің субъектілері мыналар
бола алады:
- Қазақстанның азаматтары;
- шетел мемлекетінің азаматтары;
- адамдардың бірігуі (кәсіпкерлер ұжымы).
Кәсіпкердің мәртебесі заңды және заңды тұлғалар мемлекеттік тіркеуден
өткеннен кейін күшіне енеді.Құқығы,міндеті,жауапкершілігі және
кәсіпкерлердің кепілдіктері ұлттық заңдармен реттеледі.
Кәсіпкерлік жоғарыда айтылғандай кәсіпорынның экономикалық дамуының
маңызды факторы.Сонымен бірге ұлттық экономиканы одан әрі дамытуға да аса
басты ықпал етеді.Соңғысын мына жағдаймен түсіндіруге болады:кәсіпкерлік
өзінің мәнін жете түсіну негізінде (әрбір азаматтың өзінің материалдық
жағдайын одан әрі жақсартуға талаптануы) шағын және орта бизнесті дамыту
формасы арқылы жалпы жағдайды тудырады.
Шағын кәсіпорынның ел экономикасындағы рөлі аса үлкен.Біздің
республикада шағын кәсіпкерліктің үлесі қазіргі кезде 90%-ке жетеді.
Шағын кәсіпорындардың ең басты маңыздылығы - бұл әлеуметтік
аспектілігінде.Өзінің құрылуымен шағын кәсіпорындар жұмыс орындарын
көбейтуге жағдай жасайды,сөйтіп, жұмыссыздықты азайтады.Бұдан басқа
халықтың жалпы білімділігінің артуы барысында азаматтар арасында жаппай
өздерінің жеке қабілеттіліктерін көрсетулері үдей түседі.Ең алдымен бұған
қол жеткізуде өз істерін ұнататындықтары және бұған бейімділіктерінің сай
болуына қарай өздерінің жеке "ісін" ашу,өзінің бизнеспен айналысуын
жалғастыру болып табылады.Мұның өзі сондай-ақ шағын кәсіпорындардың дамуына
қажеттілігін тудырады.
Жоғарыда баяндалғандай экономиканың жаңа жағдайындағы рынокқа өтуінде
шағын кәсіпорындар "жанама" өнім ретінде болмайды.Олар еліміздің
ажырамайтын саяси-экономикалық жүйенің бөлігі болып табылады
1. Кәсіпкерлік іс-әрекеттің экономикалық негізі
Ел шаруашылығында шағын және орта фирмалар,кәсіпорындар сан жағынан
бірінші орында тұр және жылдан жылға дамып отыр.Кәсіпкерлік іс-әрекетімен
шұғылдану үшін ең алдымен капитал керек.Өндірісті ұйымдастыруда капитал екі
түрге бөлінеді:
1)Негізгі капитал – бұл еңбектің барлық техникалық құралдары
(өндірістік үй,жабдықтар,тасымалдау құралдары т.б.).
2)Айналым капиталы – бұл еңбек заттары (шикізат,материал,өңдеуі
бітпеген өнім,ақшасы келіп түспеген дайын өнім т.б.).
Еңбек құралдары мен еңбек заттарының қосындысы өндірістің құрал-
жабдықтары немесе өндірістің факторлары деп аталады.
Кәсіпкер алдына қойған мәселені іске асыруда қажетті өндірістік
факторларды есептеуге кіріседі.
2. Кәсіпорынның жұмысын ұйымдастырудағы орындалатын негізгі есептеу
жұмыстары
2.1 Бастапқы мәліметтер
– Өңделетін бұйымдардың аты – тісті доңғалақтар;
– Бұйымның материалы – болат 15кп;
– Бұйым бірлігіне жұмсалатын материалдың қара салмағы – 4,5 кг;
– Өнімнің мөлшері, бағдарламасы – 12500 дана;
– Технология процесі бойынша қолданылатын жабдықтардың тізімі,аталуы,әр
операцияның уақыты,сағатпен,технологиялық операциялардың ұзақтылығы - t=3,0
сағат.
2.2 Негізгі өндірістік қорды есептеу
Негізгі өндірістік қордың мөлшері,құрамындағы элементтерінің шамалары
анықталады.Өндірісте жабдықтар екі топқа бөлінеді:технологиялық және
көмекші жабдықтар.
1)Технологиялық жабдықтар.
Әр операциядағы технологиялық жабдықтардың саны мына формуламен
анықталады:
Q ti
Тжі=———, (1)
Ужі
мұнда Тжі – і–ші операция бойынша қажетті жабдықтардың,станоктардың
саны;
ti – технологиялық операцияның уақыты,сағатпен;
Q – өңделетін бұйымның мөлшері;
Ужі – жабдықтар,станоктар жұмыстың сағатпен берілген уақытының жылдық
қоры,сағатпен.
Өнеркәсіпте жабдықтардың жұмыс уақытының жылдық қор шамасы мына
формуламен есептеледі:
Ужқ = Жқ Ку Кс (1-L100), (2)
мұнда Жқ – жыл ішіндегі жұмыс күнінің саны;
Ку – кезең уақытының шамасы,сағатпен;
Кс – тәуліктегі кезеңнің саны;
L – жұмыс істеп тұрған жабдықтардың ақаулықтарын жоюға,жөндеу
жұмыстарын атқаруға жылдық уақыт қорынан бөлінетін уақыттың
мөлшері,пайызбен.
Мысалы,бір жылда 266 жұмыс күні болсын,1 кезең уақыты 8 сағат деп
белгіленсін,жұмыс істеп тұрған жабдықтардың жылына жылдық жұмыс уақыт
қорынан 3-5 пайыз уақыты жабдықтардың ақаулықтарын жоюға,жөндеу жұмыстарын
атқаруға бөлінеді.
Сонда жабдықтардың жылдық уақыт қорының шамасы тәулікте бір кезең ғана
жұмыс істесе мынаған тең:
Ужқ = 266 8 1 (1-L100)=2030 сағат, (3)
Ал екі кезең жұмыс істесе мынаған тең:
Ужқ = 266 8 2 (1-L100)=4015 сағат, (4)
Сонда әр операциядағы технологиялық жабдықтардың саны
Q tі 12500* 3,0
Тжі = ——— = —————— =18,47 ≈19 дана
Ужқ 2030
2)Көмекші жабдықтар.
Технологиялық жабдықтардың жұмысы дұрыс жүріп тұруына қызмет жасау
қажет,осы қызметтер көмекші жабдықтар арқылы орындалады.Мысалы,істен шыққан
аспаптарды қайта іске қосу үшін жону қажет па,былайша айтқанда,осындай
жұмысты атқару үшін жабдықтар қажет,бұндай жабдықтарды көмекші жабдықтар
деп атайды,оларды технологиялық жабдықтардан 2 пайыз шамасындай алу керек:
19*0,02=0,38 ≈1
Негізгі өндірістік қор дегеніміз - бұл өндірістік ақша арқылы
көрсетілген құны,сондықтан жабдықтарға жұмсалған қаржының есебін шығару
керек.
Жабдықтарға жұмсалған қаржыны оның сату бағасына,тасымалдау мен
монтаждауға жұмсалатын шығындарды қосып есептейді.Экономикада бұны
жабдықтардың алғашқы құны деп атайды.Орта есеппен жабдықтарды сатып алған
пункіден орнататын кәсіпорынға дейін тасымалдауда жұмсалатын шығынның
шамасын сатып алынған бағасынан 3 пайыз мөлшеріндей алуға болады,Сбx0,03,ал
сол жабдықтарды монтаждауға,былайша айтқанда,орнатуға жұмсалатын қаржыны
оның сатып алынған бағасынан 7 пайыздай алуға болады.
Орта есеппен жабдықтардың алғашқы құнының мәнін төмендегідей формуламен
есептейді:
Ақ = Сқ + 0,03Сқ + 0,07Сқ = 1,10Сқ, (5)
мұнда Ақ - жабдықтардың алғашқы құны,теңгемен;
Сқ - жабдықтардың сату құны,бағасы,теңгемен.
Кәсіпорынды ұйымдастырудағы жабдықтарға жұмсалатын қаржының көлемі
кесте 1 бойынша анықталады.
Кесте 1 - Өндіріс жабдықтарына жұмсалатын шығынның сметасы
ҚуатыЖабдықтарБарлық ЖабдықтаБарлық Жабдықтарды
, кВтдың қосынды рдың біржабдықтардың алғашқы
Жабдықтардың қажетті қуаттың данасының сату құны (1,1*6
аталуы саны,данамәні,кВт ң сату бағасы бағана),мың
мен бағасы,м(3бағана*5 тг
ың тг бағана),мың
тг
1 2 3 4 5 6 7
Негізгі
жабдықтар: 7 19 133 50,0 950,0 1045,0
1)Токарлық
станоктар
Көмекші жабдықтар
7 1 7 50,0 50,0 55,0
Барлығы ∑=20 ∑=140 ∑=1100,0
Қажетті жабдықтарды анықтаған соң өндірістік негізгі қордың басқа
элементтерін есептеу үшін төмендегі нұсқаулар қолданылады.
3)Өндірістік үй мен құрылыстар.
Бұлардың құнын есептеп шығару үшін төмендегідей көрсеткіштерді анықтап
алу керек:
а)цехтың жалпы ауданы;
ә)өндіріс үйдің биіктігі;
б)өндіріс үйдің 1 м³ құны.
Цехтың жалпы ауданына өндірістік,көмекші және қызмет пен тұрмыс
бөлмелерінің ауданы кіреді.Цехтың өндірістік ауданын анықтау үшін әрбір
жабдықтың меншікті ауданын анықтап алу керек.
Зауыттың механикалық цехтардағы меншікті аудандары:
бір ұсақ станокқа 10-12 м²
1 ұсақ станоктың меншікті ауданы - Sұ.с=1*12=12 м²
бір орта станокқа 15-20 м²
бір ірі станокқа 30-40 м²
19 ірі станоктың меншікті ауданы - Si.c=19*30=570 м²
бір слесарлық немесе бақылау жұмысының орны 10-15 м²
Sс.б.ж.о.=1*15=15 м²
Сонымен цехтың өндірістік ауданы:
Sө.а.=Sұ.с+Sі.с+ Sс.б.ж.о.=12+570+15=597 м²
Өндіріс ауданына жүретін жол,жүк таситын құралдардың орны,жүріп
отыратын жолдар кіреді т.б.
Көмекші және қызмет пен тұрмыс бөлмелерінің ауданының мөлшерін
өндірістік ауданынан 20-30 пайыз шамасында алынады,немесе цехтың жалпы
өндірістік ауданы қажетті өндірістік ауданның 1,25-1,30 ретіндей етіп
алынады:
А=597*1,3=776,1 м²
Цехтың биіктігі 7-10 м болу керек.Цехтың жалпы өндірістік ауданын
цехтың биіктігіне көбейтсек,цехтың көлемі шығады.Өндірістік үйдің 1 м³ құны
800-1000 тенге шамасында болса,онда өндірістік үйдің құны мына формула
бойынша есептеледі:
Fқ=A* H* П, (6)
мұнда Fқ - өндірістік үйдің құны,мың тенгемен
А - цехтың ауданы,м² (776,1);
Н - цехтың биіктігі,м (10);
П - өндірістік үйдің м³ бағасы,теңгемен (1000).
Сонымен
Fқ=A H П=776,1*10*1000=7761000 тг =7761 мың тг.
4)Энергетикалық жабдықтар - бұл жабдықтарға жұмсалатын қаржының
мөлшерін өндірістік жабдықтардың алғашқы құнынан 3 пайыз шамасындай алуға
болады:
0,03*1100,0=33 мың тенге
5)Аспаптар мен қондырғылар - бұларға жұмсалатын қаржының көлемін
өндірістік жабдықтардың құнынан 10 пайыз мөлшеріндей алуға болады:
0,1*1100,0=110 мың тенге
6)Электронды есептеу техникасы - бұларға жұмсалатын қаржының көлемін
өндірістік жабдықтардың құнынан 8 пайыздай алу керек:
0,08*1100,0=88 мың тенге
7)Бақылау мен өлшеуіш аспаптары,приборлары және қажет болатын жарақтар
- бұлардың құнын өндірістік жабдықтардың құнынан 5 пайыз шамасындай алуға
болады:
0,05*1100,0=55 мың тенге
8)Жүк тасу немесе көлік құралдары - бұларға жұмсалатын қаржының
мөлшерін технологиялық процесте қолданылатын көлік құралдарының
түріне,санына,бағаларына қарай анықтау қажет:
20 станокқа -2 қара
800000*2=1600.000 мың тенге
9)Өндірістік және шаруашылық инвентарьлар - өндірістік инвентарьларға
мыналар жатады - желдеткіштер,верстактар,стелаждар т.б;шаруашылық
инвентарьларға - столдар,шкафтар,оргтехникалар т.б. жатады.Бұларға
жұмсалатын шығындардың мөлшерін өндірістік үй мен өндірістік жабдықтардың
құнынан 1 пайыз мөлшерінде алуға болады:
0,01*1100,0=11 мың теңге
0,01*7761=77,61 мың теңге
11+77.61=88,61 мың теңге
Негізгі өндірістік қордың барлық элементтерін есептеп болғаннан кейін 2
кестені толтыру керек.Бұл кестенің қорытындысы жобалап отырған
кәсіпорындағы өндірістік негізгі қордың құнын көрсетеді,былайша
айтқанда,осы кәсіпорынды ұйымдастыруға қажетті күрделі қаржының,несиенің
мөлшерін көрсетеді.
Кесте 2 - Негізгі өндірістік қор және жылдық амортизациялық жарна
Алғашқы АмортизацияЖылдық
құны,мың лық амортизациялық
Негізгі өндірістік қордың тенге жарнаның жарна,мың тенге
элементтерінің аталуы мөлшері,%
1 Өндірістік үйлер және 7761 5 388,05
құрылыстар
2 Өндірістік жабдықтар және 1100,0 10 110
станоктар
3 Энергетикалық жабдықтар 33 10 3,3
4 Аспаптар мен қондырғылар 110 20 22
5 Электронды есептеу техника 88 20 17,6
6 Бақылау және өлшеуіш аспаптары 55 20 11
7 Жүк тасу құралдары 1600 10 160
8 Өндірістік және шаруашылық 88,61 12 10,6332
инвентарьлар
Барлығы ∑=10835,61 ∑=722,5832
Жыл сайын негізгі өндірістік қордың тозуына байланысты амортизациялық
жарна арқылы өндіріп отырған өнімнің шығынына өткізіліп отырады,сондықтан
кестеде әрбір элементтің амортизациясының нормасы келтірілген.Осы көрсеткіш
арқылы әрбір элементтің жылдық амортизациялық жарнасының көлемін есептеу
қажет.
Кәсіпорын келіп түскен табысынан амортизациялық жарнасын өзінің
банкідегі есеп шотына аударып отырады.Жиналған амортизациялық қаржыдан
элементтердің іске жарар мерзімі біткен сайын,сол элементтерді жаңартып
отырады.
2.3 Айналым қаражатты есептеу
Айналым қаражатының басты элементі - шикізат,былайша
айтқанда,материалдар.Бұл жұмыста өңделетін өнімге қажетті материалды ғана
есептейміз.Материалдар екі топқа бөлінеді - негізгі және көмекші.
1)Негізгі материал.Кәсіпорынның негізгі материалға қажетті көлемін
есептеу әдісі кесте 3-те келтірілген.
Кесте 3 - Негізгі материалға жұмсалатын қаржының мөлшерін есептеу
Көрсеткіштердің аталуы Белгісі Есептеу әдісі
1 Негізгі материалдың аты,маркасы болат
15кп
2 Өнімнің бірлігіне жұмсалатын
материалдың:
а)қара салмағы,кг; Сқ=4,5
ә)таза салмағы,кг. Ст Ст=(0,6-0,7)*Сқ=0,6*4,5=2,7
3 Бағдарламаға жұмсалатын
материалдың көлемі,тоннамен Мк Мк=Q*Сқ=12,5*4,5=56,25
4 Материалдың бір тоннасының
бағасы,мың тенгемен Бм 50,0
5 Бағдарламаға жұмсалатын
материалдың жалпы сомасы,мың
тенгемен Шм Шм=Мк*Бм=56,25*50,0=2812,5
6 Өнім бірлігінің қалдығының
салмағы,кг Кс Кс=Сқ-Ст=4,5-2,7=1,8
7 Бағдарлама бойынша барлық
қалдықтың салмағы,тоннамен Тк Тк=Кс*Q=1,8*12,5=22,5
8 Қалдықтың бір тоннасының сату
бағасы,мың тенгемен Бс Бс=0,1*Бм=0,1*50,0=5,0
9 Қалдықтарды сатқан кездегі
келетін табыстың мөлшері,мың
тенгемен Тм Тм=Тк*Бс=22,5*5=112,5
10 Бағдарламаға жұмсалатын негізгі
материалдың құны мен қалдықтар Шт=Шм-Тм=2812,5-112,5=2700
құнының айырмасы,мың теңгемен Шт
2)Көмекші материал.Көмекші материалдарға ағындағы жөндеуге,жабдықтарға
күнделікті қызмет атқаруға көмектесетін басқа да материалдар жатады.Қажетті
көмекші материалдың мөлшерін негізгі материалдың шамасынан 2 пайыз
көлеміндей алуға болады:
2812,5*0,02=56,25 мың тенге
2.4 Энергиялар
Өндірісте энергияның құрамына электроэнергия,су,бу,тығыз ауа жатады.
1)Электроэнергия - кәсіпорынның электроэнергияға қажеті екі түрге
бөлінеді-өндірістік мақсатқа және жарық түсіру үшін:
а)Өндірістік мақсатқа жұмсалатын электроэнергияның жылдық шығынын мына
формула бойынша есептеуге болады:
Эт=Уж*Р*Кж*Кс*Бэ, (7)
мұнда Уж - жабдықтар жұмысының сағатпен берілген жылдық уақытының қоры
(2030);
Р - барлық орнатылған жабдықтардың қосынды қуатының мөлшері,кВт (140);
Кж - жабдықтардың уақыт мерзімінде пайдалануын сипаттайтын жүктеу
коэффициенті,орта есеппен бұл коэффициенттің мөлшерін мына шамада алуға
болады 0,8-0,9 (0,8);
Кс - сұраныс коэффициенті,бұл жабдықтардың қуатын пайдаланудағы кем
жүктелулерін есепке алатын коэффициент,оның шамасын орта есеппен 0,4-0,6
мөлшерінде алуға болады (0,4);
Бэ - электроэнергияның 1 кВт бағасы,теңгемен (5);
Сонымен
Эт=Уж*Р*Кж*Кс*Бэ=2030*140*0,8*0,4*5 =454720 тг.
б)Жарық түсіру үшін жұмсалатын электроэнергияның жылдық шығыны былайша
есептеледі:
- өндірістік ауданда,тұрмыстық бөлмелерде 1 м² жерге 1 сағаттың
ішінде 30 Вт электроэнергия жұмсалады;
- жарық әлеуетінің жылдық мөлшері бір кезеңде -800 сағат,екі
кезеңде 2400 сағат,үш кезеңде - 4700 сағат.
Жалпы ауданы 776,1 м²,бір кезең жұмыс істейтін цехта қажетті
электроэнергияның жарық түсіру үшін жұмсалатын шығынның мөлшері:
Эжт=776,1 *800*(30:1000)=18626,4 кВт, (8)
Электроэнергияның 1 кВт бағасы 5 теңге болса,онда электроэнергияның
шығынын ақшамен есептегенде:
Эжт=18626,4*5=93132 тенге, (9)
2)Будың шығыны.
Будың шығыны курстық жұмыста тұрмыстық қажетке ғана есептеледі.Оны мына
формула бойынша есептеуге болады:
Q=0,5*V*Бб, (10)
мұнда V - өндірістік үйдің көлемі,м³ (7761 м³);
Бб - будың бағасы,тенгемен (250).
Q=0,5*7761*250=970125тг.
3)Судың шығыны.
Суға қажеттілік кәсіпорынның технологиялық процесімен байланысты.Жалпы
суға қажеттілік екіге бөлінеді:өндірістік және тұрмыстық.
а)Өндірістік қажет - бір металл кескіш станокқа орта есеппен бір
сағатта 0,6 литр су қажет.Сонда цех бойынша судың шығынын мына формуламен
есептеуге болады:
С=Жс*Уж*Кж*Шс*Бс, (11)
мұнда Жс - жабдықтардың,станоктардың саны,данамен (20);
Уж - жұмыс уақытының жылдық қоры,сағатпен (2030);
Кж - жабдықтардың,станоктардың жүктеу коэффициенті (0,8);
Шс - судың 1 сағатта жұмсалатын шығыны (механикалық цехтағы станоктарға
қажетті эмульсия) (0,6 литр);
Бс - 1 м³ эмульсияның бағасы,мысалы (200 теңге).
Сонда
С=20*2030*0,8*0,6*200=3897600 тг.
б)Тұрмыстық қажет - орта есеппен санитарлық норма әрбір жұмысшыға 1
кезең ішінде 20 литр мөлшерінде болсын,сонда цех бойынша суға қажеттілікті
мына формуламен есептеуге болады:
Шс=Ж*Нс*2*Ккс*Бс, (12)
мұнда Ж - жұмысшылардың саны (Ж=27);
Нс - әрбір жұмысшыға судың нормасы,литрмен (20);
Бс - судың 1 м³ бағасы (12 тенге);
Ккс - бір жылдағы календарлық күндер саны (266);
Шс=27*20*2*266*12=3447360 тг.
4)Тығыз ауа
Тығыз ауаға қажеттілік кәсіпорындағы технологиялық процеспен
байланысты.Мысалы,машина жасау саласында жабдықтарда,станоктарда пневматика
қолданса,өңдеп отырған бөлшектерді қондырғыларда бекіту үшін немесе
оқтын,оқтын станоктарды жоңқадан желдетіп тазалау үшін т.б. тығыз ауаны
қолданған жөн.
Орта есеппен тығыз ауаның шығыны:
- станоктарды желдетіп тазалау үшін 1 сағатта - 1 м³;
- пресстерді бөлшектерден желдетіп босату үшін 1 сағатта - 1 м³;
- қыспа қондырғылардың пневмоцилиндрлерінде 1 сағатта - 1 м³;
- орта есеппен,мысалы,тығыз ауаның 1 м³ 50 тенге болсын.
Цехта барлық жабдықтарда пневматика қолданылатын болсын,онда тығыз
ауаға қажеттілікті мына формула арқылы есептеуге болады:
а)жабдықтарды желдетіп тазалау үшін
Шта=Жс*Ужқ*Нта*Бта, (13)
мұнда Жс - жабдықтардың,станоктардың саны (20);
Ужқ - жұмыс уақыттың жылдық қоры (2030 сағ.);
Нта - тығыз ауаның 1 сағаттағы нормасы (1 м³);
Бта - тығыз ауаның 1 м³ бағасы,мысалы 1 м³ - 50 теңге.
Шта=20*2030*1*50=2030000 тг.
Жоғары келтірілген әдіспен кәсіпорынның тығыз ауаға басқа да түрдегі
қажеттілігі есептеледі.
5)Аз құнды тез тозғыш аспаптар мен қондырғылар
Бұл элементтерге жұмсалатын қаржының мөлшерін жабдықтардың құнынан 3
пайыз мөлшеріндей алынады:
1100000*0,03=33000 тг.
Жоғарыда есептелген бүкіл энергиялардың шығындары кестеде 4
жинақталады.
Кесте 4 - Энергияларға жұмсалатын шығындар
Энергиялардың аталуы Өндірістік Тұрмыстық Барлығы
қажетке,тенге қажетке,тенге
1 Электроэнергия:
соның ішінде
а)технологиялық қажетке 454720
ә)жарық түсіруге 93132
2 Тығыз ауа
а)өндірістік қажетке 2030000
3 Судың шығыны:
соның ішінде
а)өндіріс қажетіне 3897600 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 Кәсіпкерлік іс-әрекеттің экономикалық негізі
2 Кәсіпорынның жұмысын ұйымдастырудағы орындалатын негізгі есептеу
жұмыстары
2.1 Бастапқы мәліметтер
2.2 Негізгі өндірістік қорды есептеу
2.3 Айналым қаражатты есептеу
2.4 Энергиялар
2.5 Жұмысшылармен қызметкерлердің саны және жалақыларының
қоры
2.5.1 Жұмысшылардың санын есептеу
2.5.2 Қызметкерлер
2.5.3 Жалақы қорын есептеу
2.6 Шығындардың кешенді статьялары
2.6.1 Жабдықтарды күту мен пайдаланудағы шығындарды есептеу
2.6.2 Цехтардың шығынын есептеу
2.6.3 Жалпы зауыттық шығындарды есептеу
2.6.4 Өндірістен тыс шығындарды есептеу
2.7 Өзіндік құнды есептеу
2.8 Айналым қаражаттарын есептеу
2.9 Кәсіпорынның экономикалық көрсеткіштері
2.10 Кәсіпорын пайдасының мөлшерін анықтау
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Нарықтық қатынастар көптеген адамдардың "өз ісіне" деген табиғи
ұмтылуды тудырып, өздерінің меншіктерін арттыра түседі.Ең соңында бұл
қызметтің ерекше түрі - кәсіпкерлік қайраткерліктің пайда болуына әкеп
соғады.
Кәсіпкерлік дегеніміз - адамдар мен олар құрған бірлестіктердің
белсенді,дербес шаруашылық қызметі.Оның көмегімен адамдар тәуекелге бел
буып,мүліктік жауапкершілікті сақтай отырып,пайда табу жолын
көздейді.Кәсіпкерлікті шығармашылық күш-жігерді жүзеге асыруға,экономикалық
және ұйымдастыру ісінде тапқырлыққа,жаңашылдыққа байланысты.Кәсіпкерлікті
жаңа тұрғыдан түсіргенде мынадай екі жағдайға:біріншіден,коммерциялық бағыт-
бағдарға,тәуекелге бел буушылық пен дербестікке,бастаған ісін аяғына дейін
жеткізуге,кездескен кедергілерді жеңе білуге;екіншіден,экономикада
ұйымдастыру ісінде тапқырлық пен жаңашылдық танытуға, ғылыми-техникалық
прогреске жетуге тікелей қатысты.
Кәсіпкер қабылданған заңға қайшы келмейтін қызметтің қандай да болмасын
түрімен айналыса алады.Олар: шаруашылық-өндірістік,сауда-көтерме
сату,жаңарпашылық, көрсетілетін консультациялық қызметтер және т.б.
коммерциялық делдалдық,сол сияқты құнды қағаздар операциялары.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметтің субъектілері мыналар
бола алады:
- Қазақстанның азаматтары;
- шетел мемлекетінің азаматтары;
- адамдардың бірігуі (кәсіпкерлер ұжымы).
Кәсіпкердің мәртебесі заңды және заңды тұлғалар мемлекеттік тіркеуден
өткеннен кейін күшіне енеді.Құқығы,міндеті,жауапкершілігі және
кәсіпкерлердің кепілдіктері ұлттық заңдармен реттеледі.
Кәсіпкерлік жоғарыда айтылғандай кәсіпорынның экономикалық дамуының
маңызды факторы.Сонымен бірге ұлттық экономиканы одан әрі дамытуға да аса
басты ықпал етеді.Соңғысын мына жағдаймен түсіндіруге болады:кәсіпкерлік
өзінің мәнін жете түсіну негізінде (әрбір азаматтың өзінің материалдық
жағдайын одан әрі жақсартуға талаптануы) шағын және орта бизнесті дамыту
формасы арқылы жалпы жағдайды тудырады.
Шағын кәсіпорынның ел экономикасындағы рөлі аса үлкен.Біздің
республикада шағын кәсіпкерліктің үлесі қазіргі кезде 90%-ке жетеді.
Шағын кәсіпорындардың ең басты маңыздылығы - бұл әлеуметтік
аспектілігінде.Өзінің құрылуымен шағын кәсіпорындар жұмыс орындарын
көбейтуге жағдай жасайды,сөйтіп, жұмыссыздықты азайтады.Бұдан басқа
халықтың жалпы білімділігінің артуы барысында азаматтар арасында жаппай
өздерінің жеке қабілеттіліктерін көрсетулері үдей түседі.Ең алдымен бұған
қол жеткізуде өз істерін ұнататындықтары және бұған бейімділіктерінің сай
болуына қарай өздерінің жеке "ісін" ашу,өзінің бизнеспен айналысуын
жалғастыру болып табылады.Мұның өзі сондай-ақ шағын кәсіпорындардың дамуына
қажеттілігін тудырады.
Жоғарыда баяндалғандай экономиканың жаңа жағдайындағы рынокқа өтуінде
шағын кәсіпорындар "жанама" өнім ретінде болмайды.Олар еліміздің
ажырамайтын саяси-экономикалық жүйенің бөлігі болып табылады
1. Кәсіпкерлік іс-әрекеттің экономикалық негізі
Ел шаруашылығында шағын және орта фирмалар,кәсіпорындар сан жағынан
бірінші орында тұр және жылдан жылға дамып отыр.Кәсіпкерлік іс-әрекетімен
шұғылдану үшін ең алдымен капитал керек.Өндірісті ұйымдастыруда капитал екі
түрге бөлінеді:
1)Негізгі капитал – бұл еңбектің барлық техникалық құралдары
(өндірістік үй,жабдықтар,тасымалдау құралдары т.б.).
2)Айналым капиталы – бұл еңбек заттары (шикізат,материал,өңдеуі
бітпеген өнім,ақшасы келіп түспеген дайын өнім т.б.).
Еңбек құралдары мен еңбек заттарының қосындысы өндірістің құрал-
жабдықтары немесе өндірістің факторлары деп аталады.
Кәсіпкер алдына қойған мәселені іске асыруда қажетті өндірістік
факторларды есептеуге кіріседі.
2. Кәсіпорынның жұмысын ұйымдастырудағы орындалатын негізгі есептеу
жұмыстары
2.1 Бастапқы мәліметтер
– Өңделетін бұйымдардың аты – тісті доңғалақтар;
– Бұйымның материалы – болат 15кп;
– Бұйым бірлігіне жұмсалатын материалдың қара салмағы – 4,5 кг;
– Өнімнің мөлшері, бағдарламасы – 12500 дана;
– Технология процесі бойынша қолданылатын жабдықтардың тізімі,аталуы,әр
операцияның уақыты,сағатпен,технологиялық операциялардың ұзақтылығы - t=3,0
сағат.
2.2 Негізгі өндірістік қорды есептеу
Негізгі өндірістік қордың мөлшері,құрамындағы элементтерінің шамалары
анықталады.Өндірісте жабдықтар екі топқа бөлінеді:технологиялық және
көмекші жабдықтар.
1)Технологиялық жабдықтар.
Әр операциядағы технологиялық жабдықтардың саны мына формуламен
анықталады:
Q ti
Тжі=———, (1)
Ужі
мұнда Тжі – і–ші операция бойынша қажетті жабдықтардың,станоктардың
саны;
ti – технологиялық операцияның уақыты,сағатпен;
Q – өңделетін бұйымның мөлшері;
Ужі – жабдықтар,станоктар жұмыстың сағатпен берілген уақытының жылдық
қоры,сағатпен.
Өнеркәсіпте жабдықтардың жұмыс уақытының жылдық қор шамасы мына
формуламен есептеледі:
Ужқ = Жқ Ку Кс (1-L100), (2)
мұнда Жқ – жыл ішіндегі жұмыс күнінің саны;
Ку – кезең уақытының шамасы,сағатпен;
Кс – тәуліктегі кезеңнің саны;
L – жұмыс істеп тұрған жабдықтардың ақаулықтарын жоюға,жөндеу
жұмыстарын атқаруға жылдық уақыт қорынан бөлінетін уақыттың
мөлшері,пайызбен.
Мысалы,бір жылда 266 жұмыс күні болсын,1 кезең уақыты 8 сағат деп
белгіленсін,жұмыс істеп тұрған жабдықтардың жылына жылдық жұмыс уақыт
қорынан 3-5 пайыз уақыты жабдықтардың ақаулықтарын жоюға,жөндеу жұмыстарын
атқаруға бөлінеді.
Сонда жабдықтардың жылдық уақыт қорының шамасы тәулікте бір кезең ғана
жұмыс істесе мынаған тең:
Ужқ = 266 8 1 (1-L100)=2030 сағат, (3)
Ал екі кезең жұмыс істесе мынаған тең:
Ужқ = 266 8 2 (1-L100)=4015 сағат, (4)
Сонда әр операциядағы технологиялық жабдықтардың саны
Q tі 12500* 3,0
Тжі = ——— = —————— =18,47 ≈19 дана
Ужқ 2030
2)Көмекші жабдықтар.
Технологиялық жабдықтардың жұмысы дұрыс жүріп тұруына қызмет жасау
қажет,осы қызметтер көмекші жабдықтар арқылы орындалады.Мысалы,істен шыққан
аспаптарды қайта іске қосу үшін жону қажет па,былайша айтқанда,осындай
жұмысты атқару үшін жабдықтар қажет,бұндай жабдықтарды көмекші жабдықтар
деп атайды,оларды технологиялық жабдықтардан 2 пайыз шамасындай алу керек:
19*0,02=0,38 ≈1
Негізгі өндірістік қор дегеніміз - бұл өндірістік ақша арқылы
көрсетілген құны,сондықтан жабдықтарға жұмсалған қаржының есебін шығару
керек.
Жабдықтарға жұмсалған қаржыны оның сату бағасына,тасымалдау мен
монтаждауға жұмсалатын шығындарды қосып есептейді.Экономикада бұны
жабдықтардың алғашқы құны деп атайды.Орта есеппен жабдықтарды сатып алған
пункіден орнататын кәсіпорынға дейін тасымалдауда жұмсалатын шығынның
шамасын сатып алынған бағасынан 3 пайыз мөлшеріндей алуға болады,Сбx0,03,ал
сол жабдықтарды монтаждауға,былайша айтқанда,орнатуға жұмсалатын қаржыны
оның сатып алынған бағасынан 7 пайыздай алуға болады.
Орта есеппен жабдықтардың алғашқы құнының мәнін төмендегідей формуламен
есептейді:
Ақ = Сқ + 0,03Сқ + 0,07Сқ = 1,10Сқ, (5)
мұнда Ақ - жабдықтардың алғашқы құны,теңгемен;
Сқ - жабдықтардың сату құны,бағасы,теңгемен.
Кәсіпорынды ұйымдастырудағы жабдықтарға жұмсалатын қаржының көлемі
кесте 1 бойынша анықталады.
Кесте 1 - Өндіріс жабдықтарына жұмсалатын шығынның сметасы
ҚуатыЖабдықтарБарлық ЖабдықтаБарлық Жабдықтарды
, кВтдың қосынды рдың біржабдықтардың алғашқы
Жабдықтардың қажетті қуаттың данасының сату құны (1,1*6
аталуы саны,данамәні,кВт ң сату бағасы бағана),мың
мен бағасы,м(3бағана*5 тг
ың тг бағана),мың
тг
1 2 3 4 5 6 7
Негізгі
жабдықтар: 7 19 133 50,0 950,0 1045,0
1)Токарлық
станоктар
Көмекші жабдықтар
7 1 7 50,0 50,0 55,0
Барлығы ∑=20 ∑=140 ∑=1100,0
Қажетті жабдықтарды анықтаған соң өндірістік негізгі қордың басқа
элементтерін есептеу үшін төмендегі нұсқаулар қолданылады.
3)Өндірістік үй мен құрылыстар.
Бұлардың құнын есептеп шығару үшін төмендегідей көрсеткіштерді анықтап
алу керек:
а)цехтың жалпы ауданы;
ә)өндіріс үйдің биіктігі;
б)өндіріс үйдің 1 м³ құны.
Цехтың жалпы ауданына өндірістік,көмекші және қызмет пен тұрмыс
бөлмелерінің ауданы кіреді.Цехтың өндірістік ауданын анықтау үшін әрбір
жабдықтың меншікті ауданын анықтап алу керек.
Зауыттың механикалық цехтардағы меншікті аудандары:
бір ұсақ станокқа 10-12 м²
1 ұсақ станоктың меншікті ауданы - Sұ.с=1*12=12 м²
бір орта станокқа 15-20 м²
бір ірі станокқа 30-40 м²
19 ірі станоктың меншікті ауданы - Si.c=19*30=570 м²
бір слесарлық немесе бақылау жұмысының орны 10-15 м²
Sс.б.ж.о.=1*15=15 м²
Сонымен цехтың өндірістік ауданы:
Sө.а.=Sұ.с+Sі.с+ Sс.б.ж.о.=12+570+15=597 м²
Өндіріс ауданына жүретін жол,жүк таситын құралдардың орны,жүріп
отыратын жолдар кіреді т.б.
Көмекші және қызмет пен тұрмыс бөлмелерінің ауданының мөлшерін
өндірістік ауданынан 20-30 пайыз шамасында алынады,немесе цехтың жалпы
өндірістік ауданы қажетті өндірістік ауданның 1,25-1,30 ретіндей етіп
алынады:
А=597*1,3=776,1 м²
Цехтың биіктігі 7-10 м болу керек.Цехтың жалпы өндірістік ауданын
цехтың биіктігіне көбейтсек,цехтың көлемі шығады.Өндірістік үйдің 1 м³ құны
800-1000 тенге шамасында болса,онда өндірістік үйдің құны мына формула
бойынша есептеледі:
Fқ=A* H* П, (6)
мұнда Fқ - өндірістік үйдің құны,мың тенгемен
А - цехтың ауданы,м² (776,1);
Н - цехтың биіктігі,м (10);
П - өндірістік үйдің м³ бағасы,теңгемен (1000).
Сонымен
Fқ=A H П=776,1*10*1000=7761000 тг =7761 мың тг.
4)Энергетикалық жабдықтар - бұл жабдықтарға жұмсалатын қаржының
мөлшерін өндірістік жабдықтардың алғашқы құнынан 3 пайыз шамасындай алуға
болады:
0,03*1100,0=33 мың тенге
5)Аспаптар мен қондырғылар - бұларға жұмсалатын қаржының көлемін
өндірістік жабдықтардың құнынан 10 пайыз мөлшеріндей алуға болады:
0,1*1100,0=110 мың тенге
6)Электронды есептеу техникасы - бұларға жұмсалатын қаржының көлемін
өндірістік жабдықтардың құнынан 8 пайыздай алу керек:
0,08*1100,0=88 мың тенге
7)Бақылау мен өлшеуіш аспаптары,приборлары және қажет болатын жарақтар
- бұлардың құнын өндірістік жабдықтардың құнынан 5 пайыз шамасындай алуға
болады:
0,05*1100,0=55 мың тенге
8)Жүк тасу немесе көлік құралдары - бұларға жұмсалатын қаржының
мөлшерін технологиялық процесте қолданылатын көлік құралдарының
түріне,санына,бағаларына қарай анықтау қажет:
20 станокқа -2 қара
800000*2=1600.000 мың тенге
9)Өндірістік және шаруашылық инвентарьлар - өндірістік инвентарьларға
мыналар жатады - желдеткіштер,верстактар,стелаждар т.б;шаруашылық
инвентарьларға - столдар,шкафтар,оргтехникалар т.б. жатады.Бұларға
жұмсалатын шығындардың мөлшерін өндірістік үй мен өндірістік жабдықтардың
құнынан 1 пайыз мөлшерінде алуға болады:
0,01*1100,0=11 мың теңге
0,01*7761=77,61 мың теңге
11+77.61=88,61 мың теңге
Негізгі өндірістік қордың барлық элементтерін есептеп болғаннан кейін 2
кестені толтыру керек.Бұл кестенің қорытындысы жобалап отырған
кәсіпорындағы өндірістік негізгі қордың құнын көрсетеді,былайша
айтқанда,осы кәсіпорынды ұйымдастыруға қажетті күрделі қаржының,несиенің
мөлшерін көрсетеді.
Кесте 2 - Негізгі өндірістік қор және жылдық амортизациялық жарна
Алғашқы АмортизацияЖылдық
құны,мың лық амортизациялық
Негізгі өндірістік қордың тенге жарнаның жарна,мың тенге
элементтерінің аталуы мөлшері,%
1 Өндірістік үйлер және 7761 5 388,05
құрылыстар
2 Өндірістік жабдықтар және 1100,0 10 110
станоктар
3 Энергетикалық жабдықтар 33 10 3,3
4 Аспаптар мен қондырғылар 110 20 22
5 Электронды есептеу техника 88 20 17,6
6 Бақылау және өлшеуіш аспаптары 55 20 11
7 Жүк тасу құралдары 1600 10 160
8 Өндірістік және шаруашылық 88,61 12 10,6332
инвентарьлар
Барлығы ∑=10835,61 ∑=722,5832
Жыл сайын негізгі өндірістік қордың тозуына байланысты амортизациялық
жарна арқылы өндіріп отырған өнімнің шығынына өткізіліп отырады,сондықтан
кестеде әрбір элементтің амортизациясының нормасы келтірілген.Осы көрсеткіш
арқылы әрбір элементтің жылдық амортизациялық жарнасының көлемін есептеу
қажет.
Кәсіпорын келіп түскен табысынан амортизациялық жарнасын өзінің
банкідегі есеп шотына аударып отырады.Жиналған амортизациялық қаржыдан
элементтердің іске жарар мерзімі біткен сайын,сол элементтерді жаңартып
отырады.
2.3 Айналым қаражатты есептеу
Айналым қаражатының басты элементі - шикізат,былайша
айтқанда,материалдар.Бұл жұмыста өңделетін өнімге қажетті материалды ғана
есептейміз.Материалдар екі топқа бөлінеді - негізгі және көмекші.
1)Негізгі материал.Кәсіпорынның негізгі материалға қажетті көлемін
есептеу әдісі кесте 3-те келтірілген.
Кесте 3 - Негізгі материалға жұмсалатын қаржының мөлшерін есептеу
Көрсеткіштердің аталуы Белгісі Есептеу әдісі
1 Негізгі материалдың аты,маркасы болат
15кп
2 Өнімнің бірлігіне жұмсалатын
материалдың:
а)қара салмағы,кг; Сқ=4,5
ә)таза салмағы,кг. Ст Ст=(0,6-0,7)*Сқ=0,6*4,5=2,7
3 Бағдарламаға жұмсалатын
материалдың көлемі,тоннамен Мк Мк=Q*Сқ=12,5*4,5=56,25
4 Материалдың бір тоннасының
бағасы,мың тенгемен Бм 50,0
5 Бағдарламаға жұмсалатын
материалдың жалпы сомасы,мың
тенгемен Шм Шм=Мк*Бм=56,25*50,0=2812,5
6 Өнім бірлігінің қалдығының
салмағы,кг Кс Кс=Сқ-Ст=4,5-2,7=1,8
7 Бағдарлама бойынша барлық
қалдықтың салмағы,тоннамен Тк Тк=Кс*Q=1,8*12,5=22,5
8 Қалдықтың бір тоннасының сату
бағасы,мың тенгемен Бс Бс=0,1*Бм=0,1*50,0=5,0
9 Қалдықтарды сатқан кездегі
келетін табыстың мөлшері,мың
тенгемен Тм Тм=Тк*Бс=22,5*5=112,5
10 Бағдарламаға жұмсалатын негізгі
материалдың құны мен қалдықтар Шт=Шм-Тм=2812,5-112,5=2700
құнының айырмасы,мың теңгемен Шт
2)Көмекші материал.Көмекші материалдарға ағындағы жөндеуге,жабдықтарға
күнделікті қызмет атқаруға көмектесетін басқа да материалдар жатады.Қажетті
көмекші материалдың мөлшерін негізгі материалдың шамасынан 2 пайыз
көлеміндей алуға болады:
2812,5*0,02=56,25 мың тенге
2.4 Энергиялар
Өндірісте энергияның құрамына электроэнергия,су,бу,тығыз ауа жатады.
1)Электроэнергия - кәсіпорынның электроэнергияға қажеті екі түрге
бөлінеді-өндірістік мақсатқа және жарық түсіру үшін:
а)Өндірістік мақсатқа жұмсалатын электроэнергияның жылдық шығынын мына
формула бойынша есептеуге болады:
Эт=Уж*Р*Кж*Кс*Бэ, (7)
мұнда Уж - жабдықтар жұмысының сағатпен берілген жылдық уақытының қоры
(2030);
Р - барлық орнатылған жабдықтардың қосынды қуатының мөлшері,кВт (140);
Кж - жабдықтардың уақыт мерзімінде пайдалануын сипаттайтын жүктеу
коэффициенті,орта есеппен бұл коэффициенттің мөлшерін мына шамада алуға
болады 0,8-0,9 (0,8);
Кс - сұраныс коэффициенті,бұл жабдықтардың қуатын пайдаланудағы кем
жүктелулерін есепке алатын коэффициент,оның шамасын орта есеппен 0,4-0,6
мөлшерінде алуға болады (0,4);
Бэ - электроэнергияның 1 кВт бағасы,теңгемен (5);
Сонымен
Эт=Уж*Р*Кж*Кс*Бэ=2030*140*0,8*0,4*5 =454720 тг.
б)Жарық түсіру үшін жұмсалатын электроэнергияның жылдық шығыны былайша
есептеледі:
- өндірістік ауданда,тұрмыстық бөлмелерде 1 м² жерге 1 сағаттың
ішінде 30 Вт электроэнергия жұмсалады;
- жарық әлеуетінің жылдық мөлшері бір кезеңде -800 сағат,екі
кезеңде 2400 сағат,үш кезеңде - 4700 сағат.
Жалпы ауданы 776,1 м²,бір кезең жұмыс істейтін цехта қажетті
электроэнергияның жарық түсіру үшін жұмсалатын шығынның мөлшері:
Эжт=776,1 *800*(30:1000)=18626,4 кВт, (8)
Электроэнергияның 1 кВт бағасы 5 теңге болса,онда электроэнергияның
шығынын ақшамен есептегенде:
Эжт=18626,4*5=93132 тенге, (9)
2)Будың шығыны.
Будың шығыны курстық жұмыста тұрмыстық қажетке ғана есептеледі.Оны мына
формула бойынша есептеуге болады:
Q=0,5*V*Бб, (10)
мұнда V - өндірістік үйдің көлемі,м³ (7761 м³);
Бб - будың бағасы,тенгемен (250).
Q=0,5*7761*250=970125тг.
3)Судың шығыны.
Суға қажеттілік кәсіпорынның технологиялық процесімен байланысты.Жалпы
суға қажеттілік екіге бөлінеді:өндірістік және тұрмыстық.
а)Өндірістік қажет - бір металл кескіш станокқа орта есеппен бір
сағатта 0,6 литр су қажет.Сонда цех бойынша судың шығынын мына формуламен
есептеуге болады:
С=Жс*Уж*Кж*Шс*Бс, (11)
мұнда Жс - жабдықтардың,станоктардың саны,данамен (20);
Уж - жұмыс уақытының жылдық қоры,сағатпен (2030);
Кж - жабдықтардың,станоктардың жүктеу коэффициенті (0,8);
Шс - судың 1 сағатта жұмсалатын шығыны (механикалық цехтағы станоктарға
қажетті эмульсия) (0,6 литр);
Бс - 1 м³ эмульсияның бағасы,мысалы (200 теңге).
Сонда
С=20*2030*0,8*0,6*200=3897600 тг.
б)Тұрмыстық қажет - орта есеппен санитарлық норма әрбір жұмысшыға 1
кезең ішінде 20 литр мөлшерінде болсын,сонда цех бойынша суға қажеттілікті
мына формуламен есептеуге болады:
Шс=Ж*Нс*2*Ккс*Бс, (12)
мұнда Ж - жұмысшылардың саны (Ж=27);
Нс - әрбір жұмысшыға судың нормасы,литрмен (20);
Бс - судың 1 м³ бағасы (12 тенге);
Ккс - бір жылдағы календарлық күндер саны (266);
Шс=27*20*2*266*12=3447360 тг.
4)Тығыз ауа
Тығыз ауаға қажеттілік кәсіпорындағы технологиялық процеспен
байланысты.Мысалы,машина жасау саласында жабдықтарда,станоктарда пневматика
қолданса,өңдеп отырған бөлшектерді қондырғыларда бекіту үшін немесе
оқтын,оқтын станоктарды жоңқадан желдетіп тазалау үшін т.б. тығыз ауаны
қолданған жөн.
Орта есеппен тығыз ауаның шығыны:
- станоктарды желдетіп тазалау үшін 1 сағатта - 1 м³;
- пресстерді бөлшектерден желдетіп босату үшін 1 сағатта - 1 м³;
- қыспа қондырғылардың пневмоцилиндрлерінде 1 сағатта - 1 м³;
- орта есеппен,мысалы,тығыз ауаның 1 м³ 50 тенге болсын.
Цехта барлық жабдықтарда пневматика қолданылатын болсын,онда тығыз
ауаға қажеттілікті мына формула арқылы есептеуге болады:
а)жабдықтарды желдетіп тазалау үшін
Шта=Жс*Ужқ*Нта*Бта, (13)
мұнда Жс - жабдықтардың,станоктардың саны (20);
Ужқ - жұмыс уақыттың жылдық қоры (2030 сағ.);
Нта - тығыз ауаның 1 сағаттағы нормасы (1 м³);
Бта - тығыз ауаның 1 м³ бағасы,мысалы 1 м³ - 50 теңге.
Шта=20*2030*1*50=2030000 тг.
Жоғары келтірілген әдіспен кәсіпорынның тығыз ауаға басқа да түрдегі
қажеттілігі есептеледі.
5)Аз құнды тез тозғыш аспаптар мен қондырғылар
Бұл элементтерге жұмсалатын қаржының мөлшерін жабдықтардың құнынан 3
пайыз мөлшеріндей алынады:
1100000*0,03=33000 тг.
Жоғарыда есептелген бүкіл энергиялардың шығындары кестеде 4
жинақталады.
Кесте 4 - Энергияларға жұмсалатын шығындар
Энергиялардың аталуы Өндірістік Тұрмыстық Барлығы
қажетке,тенге қажетке,тенге
1 Электроэнергия:
соның ішінде
а)технологиялық қажетке 454720
ә)жарық түсіруге 93132
2 Тығыз ауа
а)өндірістік қажетке 2030000
3 Судың шығыны:
соның ішінде
а)өндіріс қажетіне 3897600 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz