Әлеуметтік-экономикалық жүйелер басқармасындағы жүйелі әдістеме және үлгілеу

Кіріспе

Қазіргі зерттеу әдістемелік ғылыми ұйымдастыруда объектіні жүйе ретінде бөлу және қарауға сүйену әдісі маңызды орын алады.

Жүйелер “жүйе” деген түсінікпен ұзақ даму тарихы бар жалпы ғылыми және философиялық түсініктер тығыз байланысты.Бұған мына түсініктер кіреді, мысалға “сипат”, “қатынас,” “байланыс”, “ішкі жүйе”, “элемент”, “қоршаған орта”, “бөлім”, “бүтін”, “тұтастық”, “құрылым”.Оларды бір- біріне тәуелсіз деп бөліп қарауға болмайды, олардың барлығы құрамы бір-бірімен тығыз байланысты тұжырымдық жүйе құрайды.
Бір жағынан бұл түсінік анықталған интуитивтік түсініктеме береді, ал екінші жағынан олар үшін жасау қиындығы жан-жақты анықталғандығын көрсетеді, себебі жалпы ұлғаю мөлшерінде олар үлкен дәрежеде аксиоматикалық анықтама беретін бастапқы дәрежені алады, сонымен қатар объекті қасиеті және көптеген жеке түрдегі жүйелердің кезекті нақтылау мінезі тапсырма арқылы орындалады.

Тұтастық

Негізгі маңызды жүйе құраушының жүйелік қасиетінің бірі байланыстық, тұтастылық болып табылады. Бұл аспектіде жүйе деген ұғым физикалық немесе тұжырымдалған өзара қарым-қатнаспен байланысқан көптеген элементтердің тұтастығымен түсіндіріледі.Тұжырымдық дегеніміз жүйенің қасиетінің әрқашан оның элементінің қасиетінен шыға бермейтіндігін білдіреді.Барлық элементтер бір-бірімен тікелей және жанама байланысты болады және жалпы жағдайда бір элементті жою немесе қосу жүйенің басқа элементтерінің қатынасын өзгертеді.Әрбір жүйені жоғарғы реттегі жүйенің элементті деп қарастыруға болады.Кез келген жүйенің элементі, өз кезегінде төменгі реттегі жүйе ретінде бола алады.
Егер оның құрамына техникалық ішкі жүйеден басқа адамдарда кірсе, онда ол жүйе ұйымдастырушылар класына жатады.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

1 бөлім
Әлеуметтік-экономикалық жүйелер басқармасындағы жүйелі әдістеме және
үлгілеу
• ұйымдастырудың құрылымы және функцианалдық механизмы.
• жүйелер.
• тұтастық.
1.1 Жүйе ретінде ұйымдастыру

Қазіргі зерттеу әдістемелік ғылыми ұйымдастыруда объектіні жүйе
ретінде бөлу және қарауға сүйену әдісі маңызды орын алады.

Жүйелер “жүйе” деген түсінікпен ұзақ даму тарихы бар жалпы ғылыми
және философиялық түсініктер тығыз байланысты.Бұған мына түсініктер кіреді,
мысалға “сипат”, “қатынас,” “байланыс”, “ішкі жүйе”, “элемент”, “қоршаған
орта”, “бөлім”, “бүтін”, “тұтастық”, “құрылым”.Оларды бір- біріне тәуелсіз
деп бөліп қарауға болмайды, олардың барлығы құрамы бір-бірімен тығыз
байланысты тұжырымдық жүйе құрайды.
Бір жағынан бұл түсінік анықталған интуитивтік түсініктеме береді, ал
екінші жағынан олар үшін жасау қиындығы жан-жақты анықталғандығын
көрсетеді, себебі жалпы ұлғаю мөлшерінде олар үлкен дәрежеде аксиоматикалық
анықтама беретін бастапқы дәрежені алады, сонымен қатар объекті қасиеті
және көптеген жеке түрдегі жүйелердің кезекті нақтылау мінезі тапсырма
арқылы орындалады.

Тұтастық

Негізгі маңызды жүйе құраушының жүйелік қасиетінің бірі байланыстық,
тұтастылық болып табылады. Бұл аспектіде жүйе деген ұғым физикалық немесе
тұжырымдалған өзара қарым-қатнаспен байланысқан көптеген элементтердің
тұтастығымен түсіндіріледі.Тұжырымдық дегеніміз жүйенің қасиетінің әрқашан
оның элементінің қасиетінен шыға бермейтіндігін білдіреді.Барлық элементтер
бір-бірімен тікелей және жанама байланысты болады және жалпы жағдайда бір
элементті жою немесе қосу жүйенің басқа элементтерінің қатынасын
өзгертеді.Әрбір жүйені жоғарғы реттегі жүйенің элементті деп қарастыруға
болады.Кез келген жүйенің элементі, өз кезегінде төменгі реттегі жүйе
ретінде бола алады.
Егер оның құрамына техникалық ішкі жүйеден басқа адамдарда кірсе,
онда ол жүйе ұйымдастырушылар класына жатады.
5.1 сұлба
Процестен жеке бөлініп қаралатын элементтің үшдеңгейлік ұйымдастырушы
жүйенің құрлымдық үлгісі

Бірінші деңгейдің орталығы.

Екінші деңгейдің орталығы.

Орындаушы элементтер.

О-орталық;Э-орындаушы элементтер

Ұйымдастырушы жүйелер

Ұйымдастырушы жүйелер жанындағыларға тиесілі қасиеттермен
мінезделеді.Бұлардың қатарына айнымалы мақсатты мінезі бар функцияналды
ұйымдастырушылар (ереже бойынша ол, оның көптеген нақты мақсаттарымен бір
уақытта байланысы) иерархиялық тәртіптілік ұйымдастырушы элементтер (ішкі
жүйе) кіреді.

1.2 Ұйымдастырушы жүйелердің құрлымы
Құрылым-жүйенің қаңқасы.

Декомпозиция және синтез

Ұйымдастырушы және басқада күрделі жүйелерді зерттеу кезінде Композиция
және синтездеу әдісі кеңінен қолданылады.Бұның нәтижесінде декомпозициялық
жүйе жекеленген ішкі жүйелер, қасиеттер, мінездемелер және т.б. жиынтығынан
тұрады.Жүйе сипаттамасы декомпозиция кезінде бөлінетін синтездік сипаттың
нәтижесі түрінде беріледі.
Күрделі жүйелердің кез келген сипатталуының бірыңғай мүмкіндіктерінің
ішіне декомпозициялы-синтетикалық та кіреді, ереже бойынша ол толық емес
болып табылады, себебі ақпараттың жартысы жойылады.Сонымен қатар
декомпозициялы-синтетикалық сипатталудың әртүрлі варианттары толығымен
сәйкес келмейді, себебі өзінің жиынтығында бірін-бірі толықтырып отырады.

Жүйе құрлымы

“Жүйенің құрлымы” түсінігіне жалпы жағдайда инвариантты және статикалық
заңдылықтардың бар болуы жүйенің дамуына қатысты
біріктіріледі.Ұйымдастырушы жүйелердің құрлымы абсолютті және бірыңғай
түсінік болып табылмайды, бірақ обьектінің сипаттамасы, мақсаты және оның
құрлымының тапсырмасы арқылы анықталады.

Ұйымдастырушы жүйелердің құрлымы

Ұйымдасқан құрлымның визуалды көрсетілуі құрлымдық сұлбаның көмегімен
анықталады.Мұндай сұлбаларда әр структуралық бүлінуі қандай да бір ұйымның
қызметінің бөлігіне сәйкес келеді; сызықтар, біріктіруші блоктар
элементтердің байланысын және административті немесе функцияналды
бағынуының белгіленуіне қызмет атқарады.

5.2 сұлба
Үшдеңгейлік ұйымдастырушы жүйелердің орындалушы элементтердің
процесімен біріктірілген құрлымның үлгісі

Қоршаған орта жүйе объектісінің кірмейтін жиын ретінде
анықталады.Бар қасиеттердің өзгерісі жүйенің бар формасының өзгеруіне алып
келеді.
Процесс материалдардың, ресурстардың, шикізаттардың және т.б
қызметтердің түрленуін қамтамасыз етеді.
Ұйымдастырушы жүйелер жойылған жағдайда иерархиялық құрылым пайда
болады.Сондықтан осындай құрлымдардың элементтерінің иерархиялық деңгей
бойынша сақтауға болады.5.1-ші сұлбада ұйымдастырушы жүйенің үшдеңгейлік
құрлымы, элементтер арасындағы тік доғалар ақпараттық байланыстар және
олардың арасындағы бағыныштылық көрсетілген.Элементтер мен процесс
арасындағы тік байланыстар, бұл элементтердің процестің ақиқаттығына
тікелей қатысуына сәйкес келетін ақпараттық байланыстарды
көрсетеді.Бағынышты элементтері бар элементтерді басқарушы немесе
орталықтандырылған деп атайды.
Иерархиялық деңгейге сәйкес бірінші, екінші т.б деңгейлердің
орталықтарын анықтауға болады(5.2 сұлбада бірінші деңгейдің бір орталығы
және екінші деңгейдің екі орталығы көрсетілген ).Бағынышты элементті жоқ
және процестің жүргізілуіне тікелей қатысатын элементті орындаушы немесе
жәй элемент деп атайды.

Сипаттаманың негізгі екі дуалдық тәсілі

Ұйымдастырушы жүйені модельдеу кезінде орындаушы элементтерді олардың
өткізуі кезінде қатысатын ішкі процестермен біріктіру ыңғайлы.Құрлымдық
сұлбада бұндай элементтерді тіктөртбұрышпен, ал орындаушы элементтерді
шеңбермен белгілеуге болады.5.1 сұлбада көрсетілген бұндай белгілеулерді
5.2 сұлбаданда көре аламыз.
5.3 сұлба
Үшдеңгейлі ұйымдастырушы жүйенің административті құрлымдық үлгісі

Көлденең байланыс
5.2 –ші сұлбада тік байланыспен бірге, басқарушы және бағынушы қарым-
қатынасты көрсететін көлденең байланыстар.Басқарушы элементтер үшін бұл
байланыстар сыртқы ортамен ақпараттық және өзара байланысты сипаттайды,
сонымен қатар сыртқы ортаның басқа да бағыныңқы элементтермен байланысын
көрсетеді.Орындаушы элементтер үшін ақпараттық байланыстар және
бағынушылардың қарым-қатынасын сипаттайтын байланыстармен бірге “процесс
арқылы өтетін” материалдық ағымдар сипаттамасы да қатысуы мүмкін. Қажетті
жағдайда кеңінен сипаттау үшін қосымша құрлымдық сұлба құруымыз керек.
Мысалы элементтердің ақпараттық құрлымдық байланысы, жүйедегі материалдық
ағымның құрлымы, административтік құрылым және т.б.

Админстративтік құрылым

Админстративтік құрылым бір құрылымдық элементтің екіншісіне
бағынуын(админстративтік немесе функционалдық) сипаттайтын байланысты
көрсететін ұйымдастырушы жүйенің құрылымдық сұлбасы ретінде анықталады.
Бағынушылықтың бағыты әлде басқарушының иерархиялық орналасуымен және оған
бағынышты элементпен, әлде бұл байланыстарды құрылымдық сұлбада көрсететін
түзудің бағыттылығымен беріледі. 5.3 сұлбада жүйе үшін административтік
құрылымның мүмкін деген варианты 5.2 сұлбада көрсетілген. Екінші деңгейдің
бір орталығы және элементтердің бірі сыртқы ортада орналасқан кейбір
орталықтарға бағынатындығы көрсетілген.

Ақпараттық құрылым

Ақпараттық құрылым- бұл жүйедегі элементтер арасындағы ақпараттық
байланыстарды көрсететін ұйымдастырушы жүйенің құрылымы. Ақпараттық
байланыстың сипаттамасы берілетін ақпараттың (бір элементтің екіншіге)
қозғалыс бағытының тапсырмасымен және оның сипаты арқылы беріледі.
Ақпараттық байланысұйымдастырушы жүйеде ең алдымен бір элементтің екіншіге
бағынышты байланыстары бар жерден орын алады.

5.4 сұлба
Үшдеңгейлі ұйымдастырушы жүйенің ақпараттық құрылымды сұлбадағы
үлгісі.

5.5 сұлба
Материалдық ағымның құрылымдық үлгісі.

Бұл жағдайда олар элементтердің арасындағы ақпараттың берілуімен
көрсетіледі. Ақпараттың байланысы бағыныштылық қатнаспен байланыспайтын
элементтердің арасынан орын алады. Мысалы бұл көлденең ақпараттық байланыс
болуы мүмкін. Сонымен, ұйымдастырушы жүйенің ақпараттық құрылымдық
байланысы административтік құрылымның барлық доғаларын, сонымен қатар
оларға қарама-қарсы бағыттағы доғаларды да өзіне енгізеді.Сондай-ақ ол
админстративтік құрылымдық сұлбаның доғаларымен байланыспайтын
элементтердің арасындағы доғаларды да құрамына кіргізеді.
Ақпараттық құрылымның варианты 5.4 сұлбада көрсетілген. Элементтердің
ақпараттық байланыстарымен бірге бұл мысалда екінші деңгейлі орталықтарының
және төменгі деңгейдегі активті элементтері арасындағы байланыстар; олардың
бағынышты административті шарттары арқылы көрсетілген

Материалдық ағымның құрылымы

Шикізат, ресурс, өнім және т.б. ұйымдастырушы жүйелік қойылым сипаты
үшін материалдық ағымның құрылымдық сұлбасы қолданылады.Элементерді бөліп
қарастыру бұндай құрылымдық сұлбаның шыңы болып табылады, ал доғалар
олардың арасындағы материалдық ағымның қозғалыс бағытын көрсетеді. 5.5
сұлбада бұл бөлімде қаралып отырған 6 элементен тұратын ұйымдастырушы
жүйенің материалдық ағымының құрылымдық үлгісі көрсетілген.
Құрылымдық түрлердің бөлінуі бөлшектеп зертеуге және топтастырылып
қаралуына мүмкіндік береді.Мысалы, типтік сипаттамада олардың құрылымдық
сұлбасын (граф) және осы белгі бойынша топтастыру арқылы ұйымдастырушы
құрылымның қасиетін зертеуге болады. Мысалы: сызықтық, функционалдық,
сызықты-функционалдық, матрицалық құрылым.

Құрылымдықтың басқа варианттары

Ұйымдастырушы жүйенің құрылымдылығының мүмкін деген варианттары
мұнымен шектелмейді. Территориялық- административтік белгі, қызметкерлер
аймағы(өндірушілік, еңбек және социалдық даму, қаражат, капиталдық құрылыс,
жаңа техниканың енуі, материалдық – техникалық қамтамасыз ету т.с.с.) және
басқалар ұйымдастырушы жүйенің құрылымдылығын қолданады.

2 бөлім
Ұйымдастырушы жүйенің теориясындағы бизнес-процесті моделдеу

• көпшілік элементтердің мүмкін деген күйі
• көпшілік жүйенің мүмкін деген күйі
• жергілік және ауқымды шектеулер

2.1 Екідеңгейлі базалық қарапайым модель

Өмірдің қазығы –негізгі принциптері ,ал теорияда- базалық моделдер

Ұйымдастырушы жүйенің әдістемелік ғылыми талдауы (компания, мекеме)
көбінесе ұйымдастырушы жүйелердің қарапайым құрылымыдық жиынтығының
ұсынысына сүйенеді. Базалық моделдің бір түрі ретінде бұндай жағдайда
веерелық типтің екідеңгейлік жүйесі қарастырылады.
Жүйенің әрбір элементі оның күйін сипаттайтын айнымалылар жиынтығымен
анықталады. Ішкі жүйелер арасындағы байланысты құрылымдық сұлба(граф )
ретінде көрсетеді. Сұлбаныңбиіктігі ішкі жүйеге (орталығына, сыртқы орта
және элементерге) сәйкес келеді, ал доғалар олардың арасындағы байланысты
көрсетеді. Байланыстар табиғаты әр алуан болуы мүмкін(ақпарат алмасу,
басқарушы әсердің хабар беруі, өнімді бір элементтен келесі элементке
берлуі және т.б.). Байланыстар көлденең(элементтер арасындағы),
тік(орталықтар және элементтер арасындағы) және сыртқы(орталықтар,
элементтер және сыртқы орта арасындағы) болып бөлінеді. 5.6 сұлбада веерлық
типті ұйымдастырушы жүйенің екідеңгейлі құрылымдық үлгісі көрсетілген.
5.6 сұлба
Екідеңгейлік ұйымдастырушы жүйенің құрылымдық формасы

Бұл орталық басқарушы мүше болып табылады және шешімдер қабылдай
отырып тиімді функционалдық жүйені қамтамасыз етуге тырысады. Сыртқы орта
салыстырмалы түрде қарастырылатын жаратылыс күйімен және басқа да ішкі
жүйелермен анықталалы.
Ұйымдастырушы жүйенің күйі, оның элементтерінің күйінің жиынтығы
арқылы түсіндіріледі. Қай-қайысы күйлер осы немесе басқа да шектеулермен
және байланыстардың бар күшіне жіберіле бермейді. Сондықтанда
ұйымдастырушылардың сипаттамасының келесі қадамында
Ұйымдастырушылардың мүмкін күйін , шектеулердің сипаттамасын анықтайды
.Осы ұйымның құрастырушы маделін –шектеудің маделі деп атайды.
2.2 Құрылымдық модель

Өте қарапайым , сонымен қатар базалық модель

Екідеңгейлік ұйымдық жүйе , жоғары деңгейдің басқарылатын бар
элементімен , сыртқы ортамен және орталыққа бағынатын бірнеше
элементтермен сипатталады (көпшілік жағдайда орталыққа бір ғана элемент
бағынуы мүмкін). Екідеңгейлі ұйымдық жүйенің мысалы: біріктіру- кәсіпорын,
кәсіпорын-цех, цех- өнімдік сала және т. с. с.
Екідеңгейлі ұйымдық жүйе, олардың талдау маңыздылығын жеңілдететін
қарапайым құрылымымен тамаша. Сонымен бірге осындай жүйелер кез келген
ұйымдық жүйелерге тән: иерархиялық құрылым, жүйенің сәйкес келмейтін
мақсаттарының орталықтағы іс-әрекетінің артықшылығы және бір-бірімен
байланысқан элементтердің осы мақсатқа жету үшін нақтыланған іс-әрекеті,
әртүрлі ақпарланған орталықтардың және жүйедегі элементтердің және
басқалардың бар болу мүмкіншілігі сияқты көптеген маңызды кескіндерді
иемденеді.Сондықтан екідеңгейлі ұйымдық жүйенің үлгісінен көптеген ұйымдық
басқарудың мәселелерін қарастыруға болады. Сондай-ақ екідеңгейлі жүйелерді
одан да қиын жүйелер үшін негізгі “құрылыстық блок” ретінде қарастыру
мүмкін.

Элементтің күйі

Құрылымдық жүйенің сипаттамасына құрылымдық сұлбадан басқа ,
оның құрылымдық элементімен және жүйенің бүтіндей күйін беретін айнымалылар
жиынтығы кіреді.Әр элемент үшін i анықталған вектор қабылданады:
y=(yi1, yi2,...,yi)
Элементтің күйін беретін , mi құрастырушы , yiJ көрсеткіш, yi
векторын – элементтің күйі деп атайды. Вектордың берілісі үшін келесі
жазбаны қолдануға болады:
yi={yiJ, j J} ={yj}
бұл j индексі барлық көптеген мүмкін мәндерді елемеуін береді:
J= {jj=1,2,...,m}

Жүйенің күйі

Жүйенің күйі ретінде оның элементтерінің барлық күйінің жиынтығын
қарастырамыз:
y={yi ,i I}, мұндағы I={ ii=
1,2,...,m}
жүйенің барлық элементтерінің көпшілігін білдіреді.
Орталыққа қатысты бұл административті мүше болып саналады.
Сондықтанда орталық пен векор күйі байланыспайды және жүйенің күйі тек оның
элементтерін құрайтын күйлермен анықталады. Орталықты административті мүше
ретінде сипаттау функционалданған жүйенің ұйымдасқан іс-әрекетінің сипаты
арқылы жасалады. Сипаттаудың бұл бөлімін ұйымдасқан жүйенің
функционалдырылған тетігімен және оның өзгеру мүмкіншілігінің сипаттамасына
кіргізіледі.

2.3 Шектелген жүйенің моделі

Әр элементтің күйіне шек қойылады

Шектелген элементтің моделі, сыртқы шектеулердің жоқ болу болжамынан
құралған. Ол барлық күйлердің көпшілік сипаттамасын көрсетеді, берілген
элементтің табиғи көзқарасы ретінде таратылады және ішкі шектеулердің
моделі немесе шектелген элементтердің қарапайым моделі деп аталуы мүмкін.
Шектелген моделдің математикалық сипаттамасы көрсетілген барлық,
функционалды операторлық тәуелділіктер , таңдалған элементтің, оның ішкі
табиғатының күйінің теңсіздіктер жолымен орындалады.
i-ші элементтің барлық күйлерінің, оның шектеулерін қанағаттандыратын
yi арқылы белгілейміз:
yi Yi
(2.3.1)
Жеке элементтің шектелген күйінің түрі элементтің өзінің табиғатымен
шарттасындығын ескере отырып, оны сондай-ақ, элементтің жергілікті шектелуі
деп атайды, ал жергілікті шектеуді қанағаттандыратын көптеген Yi элементтің
күйін, i-ші элементтің жергілікті мүмкін деген көпшілігі деп атайды.
Элементтің сипаттамасы (2.3.1) жалпы формасында қарапайым болып
келеді. Элемент күйінің векторы және оның көптеген жергілікті мүмкін деген
мәні беріледі. Нақты жүйелерді зерттеуде бөлшектеп сипаттау вариантының
өңделуін талап етеді (2.3.1).

5.7 сұлба
Бір түрдегі өнімді өндіретін және Ui=rii өндірістік функциясында
бір түрдегі шығынды қолданатын көптеген өндірістік элементтің технологиялық
үлгісі.

(2.3.1) сипаттаудағы үлкен саны әртүрлі функционалдық арнаулар
(өндірістік элементтер,құрылыстық элементтер, транспорттық элементтер және
т.с.с.) және әр деңгейдегі экономикалық элементтер үшін (жер, цех,
кәсіпорын, тарау) бөлшектеудің әр дәрежедегі орындалуын өңдейді.

Өндірістік элементтің шектелген моделінің мысалы

Экономикалық теория ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.