Маркетингтік орта

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

І ТАРАУ. МАРКЕТИНГ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІКТІ ЖОҒАРЫЛАТУ ФАКТОРЫ РЕТІНДЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1 Маркетингтің әлеуметік . экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2 Маркетингтік зерттеулер процесі және оның кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.3 Кәсіпорындағы маркетингтік зерттеулер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10

ІІ ТАРАУ. МАРКЕТИНГТІК ОРТА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.1. Макроорта ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.2. Микроорта ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
2.3. Кәсіпорындағы маркетингті ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының экономикасы түбегейлі жүйелік өзгерістер кезеңнін басынан өткеріп жатыр. Кәсіпорындар мен ұйымдарда басқарудың жаңа жүйесі қалыптасып келе жатқан кезінде негізгі құрамдарының бірі - маркетинг жүйесі. Қазақстанның маркетингтің қалыптасуының қажеттілігі жалпы әлімдік басқарудың теориясы мен практикасының тенденцияларымен анықталады. Қазақстанда маркетинг жүйесінің қалыптасуы бағыттары мен мүмкіндіктерін, шарттарын анықтау мақсатында маркетингтің дамуының теориялық тұжырымдамаларын құру және оның тәжірибесін талдау маңызды мәселелердің бірі.
Қазақстан Республикасында өндірілетін тауарлар мен қызметтердің көпшілігі бойынша тұтынушылар мұқтаждығының қанағаттандырылуы деңгейі әлі де төмен, осы кезде өндіріс құралдары мен жекелей түрлерінің дамуы әр түрлі қарқынды жүруі салдарынан айтарлықтай ішкі салалық және аймақтық диспропорциялардың болуына әкелді. Қазақстан Республикасы экономикасында болып жатқан құнсыздану үрдісі, жалпы өндірістік қуаттылықтар құнының қымбаттауы, сонымен қатар кәсіпорындардың қалыптасқан қаржылық жағдайындағы өз қоры есебінен дамыту және жаңғырту айтарлықтай ауыртпалықтар туғызады. Осындай көптеген ауыртпалықтарды жеңуде маркетинг ғылым, кәсіпкерлік және нақты уақытпен тексерілген тәжірибелік әдістердің қоспасы ретінде рынок шарттарында кәсіпорындардың іс-әрекетін жетілдіру мен өндірістік, өткізу, қаржылық және тағы да баска сол сияқты кең аумағында көптеген қателіктерден құтылуға көмектесуге қолайлы жағдайлар құратын әмбебап жүйе болып табылады.Бұл тақырыптың өзектілігі нарықтық экономикада маркетингтің рөлі, яғни кәсіпорындағы маркетингтің рөлін және маркетингтік зерттеулерді талдау, маркетингті қалай ұйымдастыру мен жоспарлау керек екендігін қарастыру. Сондықтан біз кәсіпорындағы экономика пәнінен курстық жұмыстың тақырыбын “Қазақстанда кәсіпорын қызметінде маркетингті ұйымдастыру нысандары және оның рөлі” деп аламыз.
Міндеттерін айтатын болсақ Қазақстанда маркетинг қызметін зерттеу, атқаратын қызметі мен үйымдастырылуын талдау, “АБДИ Компани” ААҚ-ның құрылымын, оның нарықтағы рөлін мен ерекшелігін қарастыру.
Ал мақсаты Қазастан Республикасының маркетинг қызметінің мәнін толығымен ашу болып келеді. Бұл курстық жұмысты Мейірбеков А.К., Акуленок Д.Н., Волков О.И., Іліясов Д.Қ. Котлер Ф. сияқты ғалымдардың еңбектерін және интернет сайттарына жүгініп жазылды. Негізі курстық жұмыс кіріспе, негізгі және қорытынды бөлімдерден құралады. Негізгі бөлімнің өзі екі бөлімшеден тұрады: 1. Маркетинг бәсекеге қабілеттілікті жоғарылату факторы ретінде. 2. Маркетингті кәсіпорынға енгізу мәселелері.

1. А.К. Мейірбеков, К.Ә.Әлімбетов. Кәсіпорынның экономикасы: Оқу құралы – Алматы: Экономика 2003, 252бет
2. Д.Н.Акуленок, В.П.Буров, В.А.Морошкин, О.К.Новиков. Бизнес – план фирмы, комментрий методики составления. Реальный пример. – М.: Гном – Пресс, 1997. – 88с.
3. Экономика предприятия под редакции профессора О.И.Волкова
4. Экономика предприятия под редакции В.Я.Горфинкеля, В.А.Швандера.-4-е изд., перераб. и доп.- : ЮНИТИ-Дана,2004. 332-349
5. С.Н. Нысанбаев, Г.А. Садыханова "Маркетинг негіздері" Оқулық - Алматы:ҚУ- 2002-202б.
6. Д.Қ. Ілиясов. Маркетинг: теориясы мен практикасы. — Оқу құралы: - Алм.: Қазақ Университеті, 2002. – 223б.
7. Филип Котлер. Маркетинг негіздері — Алматы: 2002
8. Эванс Дж. Берман Б. Маркетинг — Москва: 1993

Пән: Маркетинг
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .3

І ТАРАУ. МАРКЕТИНГ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІКТІ ЖОҒАРЫЛАТУ ФАКТОРЫ
РЕТІНДЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4
1.1 Маркетингтің әлеуметік – экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2 Маркетингтік зерттеулер процесі және оның
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... 7

1.3 Кәсіпорындағы маркетингтік
зерттеулер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .10

ІІ ТАРАУ. МАРКЕТИНГТІК
ОРТА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
16
2.1.
Макроорта ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.2.
Микроорта ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2.3. Кәсіпорындағы маркетингті
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 0

КІРІСПЕ

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының экономикасы түбегейлі
жүйелік өзгерістер кезеңнін басынан өткеріп жатыр. Кәсіпорындар мен
ұйымдарда басқарудың жаңа жүйесі қалыптасып келе жатқан кезінде негізгі
құрамдарының бірі - маркетинг жүйесі. Қазақстанның маркетингтің
қалыптасуының қажеттілігі жалпы әлімдік басқарудың теориясы мен
практикасының тенденцияларымен анықталады. Қазақстанда маркетинг жүйесінің
қалыптасуы бағыттары мен мүмкіндіктерін, шарттарын анықтау мақсатында
маркетингтің дамуының теориялық тұжырымдамаларын құру және оның тәжірибесін
талдау маңызды мәселелердің бірі.
Қазақстан Республикасында өндірілетін тауарлар мен қызметтердің
көпшілігі бойынша тұтынушылар мұқтаждығының қанағаттандырылуы деңгейі әлі
де төмен, осы кезде өндіріс құралдары мен жекелей түрлерінің дамуы әр түрлі
қарқынды жүруі салдарынан айтарлықтай ішкі салалық және аймақтық
диспропорциялардың болуына әкелді. Қазақстан Республикасы экономикасында
болып жатқан құнсыздану үрдісі, жалпы өндірістік қуаттылықтар құнының
қымбаттауы, сонымен қатар кәсіпорындардың қалыптасқан қаржылық жағдайындағы
өз қоры есебінен дамыту және жаңғырту айтарлықтай ауыртпалықтар туғызады.
Осындай көптеген ауыртпалықтарды жеңуде маркетинг ғылым, кәсіпкерлік және
нақты уақытпен тексерілген тәжірибелік әдістердің қоспасы ретінде рынок
шарттарында кәсіпорындардың іс-әрекетін жетілдіру мен өндірістік, өткізу,
қаржылық және тағы да баска сол сияқты кең аумағында көптеген қателіктерден
құтылуға көмектесуге қолайлы жағдайлар құратын әмбебап жүйе болып
табылады.Бұл тақырыптың өзектілігі нарықтық экономикада маркетингтің рөлі,
яғни кәсіпорындағы маркетингтің рөлін және маркетингтік зерттеулерді
талдау, маркетингті қалай ұйымдастыру мен жоспарлау керек екендігін
қарастыру. Сондықтан біз кәсіпорындағы экономика пәнінен курстық жұмыстың
тақырыбын “Қазақстанда кәсіпорын қызметінде маркетингті ұйымдастыру
нысандары және оның рөлі” деп аламыз.
Міндеттерін айтатын болсақ Қазақстанда маркетинг қызметін зерттеу,
атқаратын қызметі мен үйымдастырылуын талдау, “АБДИ Компани” ААҚ-ның
құрылымын, оның нарықтағы рөлін мен ерекшелігін қарастыру.
Ал мақсаты Қазастан Республикасының маркетинг қызметінің мәнін
толығымен ашу болып келеді. Бұл курстық жұмысты Мейірбеков А.К., Акуленок
Д.Н., Волков О.И., Іліясов Д.Қ. Котлер Ф. сияқты ғалымдардың еңбектерін
және интернет сайттарына жүгініп жазылды. Негізі курстық жұмыс кіріспе,
негізгі және қорытынды бөлімдерден құралады. Негізгі бөлімнің өзі екі
бөлімшеден тұрады: 1. Маркетинг бәсекеге қабілеттілікті жоғарылату факторы
ретінде. 2. Маркетингті кәсіпорынға енгізу мәселелері.

1 МАРКЕТИНГ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІКТІ ЖОҒАРЫЛАТУ ФАКТОРЫ РЕТІНДЕ

1.1 Маркетингтің әлеуметтік-экономиколық мәні және мазмұны.

Нарықтық экономикасы дамыған елдерде маркетинг кәсіпорынның
рыноктық және өндірістік стратегиясын анықтайтын басқарудың басты бернесі
ретінде қаралады. Осы жағдайға байланысты ол нақты тұтынушылардың, нақты
зерттеу мен болжау негізінде мол табыс табуға, сыртқы шығарушы кәсіпорынның
ішкі және сыртқы рыноктың қазіргі жағдайын және оның болашағын білуге
бағытталады. Сонымен бірге, кәсіпорынның маркетинг қызметіне бәсекелесті
зерттеу, баға саясатын қамтамасыз ету, өнім өткізуді мен жарнамалауды
ынталандыру, тауарларды өткізуді тиімді ұйымдастыруды жолға қою, тағы басқа
да шаралар жатады.
Маркетингтің негізі болып табылатыны – бұл бірін – бірі
толықтыратын тәсілдеме. Бұл дегеніміз рынокты жан – жақты және нақтылы
зерделеу, сол сияқты рынокқа белсенді ықпал ету, қажеттілікті және
тұтынушының артықшылығын қалыптастыру. Дайындаушы мен тұтынушыны
байланыстыру және олардың бірін – бірі табуға жәрдем беру – кез келген
маркетинг қызметінің басты мақсатына жатады.
Елімізде болып жатқан нарықтық қатынастардың ықпалымен үнемі
қозғалыста болатын маркетинг қызметі рыноктың талаптарына мен шарттарына
толық бағынышты.
Маркетинг – бұл шын мәнінде, кәсіпорынның кез келген шаруашылық
қызметін басқару жүйесінің маңызды бөлігі болып табылады.
Маркетинг – бұл рынокты талдау, кәсіпорындар қызметіның әр қилы
түрлерінің өзара іс – қимылдарын қамтитын өндірісті ұйымдастыру өнімді
өткізудегі кешенді жүйе: баға құрылымы, сату (сатып алу), шикізаттарды
жеткізу, өнім (тауарлар) және қызмет көрсету.
Маркетингтің негізгі қызметі – сатып алу, сату процесінде ең
жоғарғы мөлшерде пайда табуды, сонымен бірге оның міндеті – кәсіпорын
қызметінің тұрақтылығын барынша қалыптастыру және стратегиялық мақсатқа
жетуді қамтамасыз ету.
Маркетинг қызметінің жүйесінде, сол сияқты кәсіпорынның басқа жеке
міндеттері шешіледі:
• Рынок, тауарлар, тұтынушылар және бәсекелестер жөнінде сенімді, дер
кезінде және шынайы жарнамалармен қамтамасыз ету.
• Кәсіпорынның тауар өндірудегі мүмкіншілігі.
• Тұтынушыларға ықпал ететін сұраныс, рынок, бәсекелестер.
Маркетингтің экономиколық мәні мына төмендегі нәтижелікті
тұжырымдайды:
• Тауардың бәсеке жарамдылығын жасау.
• Тауарларды жылжытуды жеделдету.
• Сатып алушылардың қажеттіліктерін қанағатандыру.
• Өндірістің тиімділігі және тауарлар сату.
Маркетинг қызметі жағдайында рынок екі түрге ажыратылады:
• Сатушы нарығы (рыногы)
• Сатып алушы нарығы (рыногы)
Сатушы рыногы – бұл шын мәнінде, тапшылық рыногы, онда сатушылар
үлкен билікке ие болады. Сатып алушы рыногы – бұл шын мәнінде толықтырылған
рынок, мұнда сатып алушылар үлкен билікке ие.
Рынокты зерделеу екі жайғасымда жүзеге асырылады: оның ерекшелік
сипаты, сиымдылыққа қажеттілігі және мүмкіншілігі, молықтыру деңгейі,
бәсекелестің жағдайы, ұқсас тауарлар шығуының ықтималдығы, т.б.
Ондай және басқадай жайғасымның артықшылығы өнімге бағдарланған
маркетинг немесе тұтынушыларға бағдарланған маркетингке алып келеді.
Өнімге бағдарланған маркетинг, мынандай жағдайда қолданылады, егер
де кәсіпорынның қызметі жаңа тауарларды шығаруға немесе шығарылғанды
жетілдіруге бағдарланса. Мұның негізгі мақсаты – тұтынушыларды жаңа немесе
жетілдірген тауарды алуға ынталандыруға болып табылады.
Егер де кәсіпорынның қызметі тікелей рыноктың өзінен шығатын
мұқтаждықты қанағаттандыруға бағытталса, тұтынушыға бағдарланған маркетинг
пайдалынады. Мұндағы маркетингтің негізгі мақсаты - әлуеті мұқтаждықты
зерделеу, рынок тауашасын іздестіру. Маркетингтің бұл үлгісі – жалпы
коммерциялық қызметтің маңызды бөлігі, себебі, тұтынушылардың сұрау салуды
зерделеусіз кәсіпкер үшін мүмкін емес.
Маркетингтің негізгі принциптері - жалпыға бірдей нысалығы, яғни
тұтынушылардың қалаулары мен нақтылы талаптарына сай өндірістің түпкілікті
нәтижелеріне бағдарлануы.
Маркетингтің принциптік әдіснамалына сәйкес кел келген процестерге
тән басқару және өткізудің рыноктық тұжырымдамасының бернесін анықтайық.

Берне Қызмет түрлері
Маркетингтік ортаны талдау, тұтынушылар, тауар
құрылымы, жабдықтау көздері, кәсіпорынның ішкі ортасы,
Талдамалық бәсекелестер, нарық саралымын анықтау және зерделеу,
жарнама саласы.
Талдаманы ұйымдастыру және жаңа тауарлар өндіру,
Өндірістік әлуеті сатып алушылардың қажеттілін қанағаттандыру,
олардың ерекшелгі, орамы, баға, пайдалану сапасы.
Тауар қозғалысы жүйесін ұйымдастыру, өткізу арналарын
Өткізушілік таңдау, жинақтау, сұранысты қалыптастыру, өндірісті
ынталандыру және баға саясаты.
Басқару және Маркетинг жоспарын әзірлеу (бағдарламалар), оларды
бақылау қаржыландыру, маркетингті ақпаратпен қамтамасыз ету,
кадр саясаты, кәсіпорынның ұсынған мақсатының
жетістігі, тәуелділікті бағалау, т.б.

1-ші сурет. Маркетингтің негізгі бернелері.
Талдамалық арнаны екі қосалқы бернеге бөлуге болады: рынокты
кешенді түрде зерттеу және кәсіпорынның ішкі ортаны талдау. Бұл екі қосалқы
берне бір – бірімен өзара тығыз байланысты. Нарықтық жағдайда кәсіпорын
маркетингтік зерттеуді үнемдеуге тиіс емес, өйткені, мақсатқа жетуді
қамтамасыз ету үшін жұмысты көз жұмып істеуге болмайды.
Маркетингтің талдамалы берненің нәтижесі оның өндірістік бернеесін
және қосалқы бернесін іске асырудағы негізі болып табылады.
Шығарылған тауарлар, өндірілген өнімдер рынокқа келіп түседі.
Мұндағы маркетингтің негізгі міндеті тиімді өткізу, оны тұтынушыларға
жеткізу.
Өткізім тұжырымының тәсімі және маркетинг мына төмендегі бейнемен
көрінеді:

Өткізу тұжырымдамасы
Тауарлар Өткізім және сатуды Сату
көлемінің
ынталандыру
өсуінен алынған

пайда

Маркетинг тұжырымдамасы
Қажетсіну Біріктірілген Сатып алушылардың қажет
маркетинг тілігін
қанағаттандыру есебі
нен
алынған пайда

Маркетингтің негізгі принциптері мыналардан тұрады:
• Тұтынушы мұқтажын, нарықтық жағдайда, кәсіпорынның нақты мүмкіндіктерін
делме – дәл білу арқылы өнім өндіру.
• Тұтынушы мұқтажын мейілінше толық қанағаттандыру, нақтылы проблемаларды
шешу үшін оны құралдармен немесе құрал - жабдықтар кешендерімен
қамтамасыз ету, балама принцип - өнім өткізетін орындарды іздестіре
отырып, өнім өндіру мен қызмет көрсету.
• Нақтылы бір рынок жоспарланған мөлшерде және белгілі мерзімде өнімді
өткізумен қызмет көрсетуді тиімді жүзеге асыру.
• Ғылыми – техникалық ойды және нарық жаңалықтарын пайдаланып, тауарларды
өткізуді дайындау үшін зерттеулерді ұдайы қорыта отырып, кәсіпорынның
өндірістік – коммерциялық қызметінің ұзақ мерзімді нәтижелігінің
пайдалалылығын қамтамасыз ету.
• Сұранысты қалыптастыру мен оған жағдай жасау бір мерзім ішінде ықпал ете
отырып, тұтынушылардың үнемі өзгеріп отырытын талаптарына дағдыланудағы
өндіріушінің жүріс – тұрыс стратегиясы мен тактикасының тұтастығы.
Маркетингтегі бастысы - мақсаты бағдарлану және кешенділік, яғни
кәсіпкерлік, шаруашылық, өндірістік және өткізу қызметтерінің қосылуы.
Маркетингтің мақсаты - өндірістің жоғары тиімділігін және өндірістік
тауарларды сатуды қамтамасыз ету. 1, 181-185б.
Маркетингтің құрал - жабдықтарына:
1.Есептеу – мәлімет тіркеу жүйесі. Басқару процесін эффективті ұйымдастыру
үшін массивті ақпарат алу мақсатында қолданылатын маркетингтік қызметінің
көрінісі.
2.Сұранысты жоспарлау – ғылыми жүргізу формасы, перспективті зерттеудегі
шешем. Жобалау пассивті және активті болуы мүмкін. Жобалау кепілдеме
жасауға көмектеседі, мысылы, өнім өндіруге, нарықты зерттеуге, бағаны құру,
қызмет көрсетуді күшейту, басқарау эффективтілігін артыру.
3.Нарық коньюктарасын анализдеу – белгілі бір кезеңде және нақты жерде –
регионда- әлеуметтік экономикалы, сауда – ұйымдастырушылық және т.б.
жағдайдағы өнімді өткізуге қалыптасқан анализ. Фирманың жетістігі жоғары
өніммен қызметтердің, оларды үнемі жаңарту мен жетілдіру, жабдықтаушылармен
тұтынушылармен жұмыс жасаумен анықталады.
4.Жарнама – соңғы мақсатқа жетудегі бағыталған, яғни тауар мен қызметтер
өткізу мен оларға сұранысты қалыптастыруға бағытталған комплекстік іс –
шаралар.5, 361б.

1.2 Маркетингтік зерттеулер процесі және оның кезеңдері

Маркетингтік зертеулерді бес кезеңмен өткізуге болады:
1. Зерттеу мәселесі мен мақсаттарын айқындау.
2. Зерттеу жоспарын құру.
3. Ақпарат жинау.
4. Жиналған ақпаратты талдау.
5. Зерттеу қортындылары туралы есеп.
Маркетингтік зерттеудің тұжырымдамасы – зерттеудің міндеттерін,
обьектісін және мақсаттарын айқын белгілеу, жұмыс жоспарын жасау.
Маркетингтік зерттеу қалыптасқан пробемалардан
пайда болады, осы мақсаттарға жетуі анықтама алуға қол жеткізеді.
Маркетингтік зерттеу Маркетингті зерттеудің мінезінің мақсаты зерттеу түрін
алдын- ала анықтайды.
Зерттеу мақсаты, міндетті нақтылау және зерттеу мәселесі туралы
бірінші түсінікті қалыптастыру болып саналады.
Маркетингтік зерттеудің әзірлеу талаптарын қалыптастыру және зерттеу
мәселесін анықтау қажет. Мәселені анық баяндау – табысты маркетингтің
негізі. Егер мәселе дұрыс тұжырымдалса, ол аздап шешілді деуге болады.
Мақсаттар мен мәселелер неғұрлым анық және түсінікті белгіленсе,
маркетингтік зерттеулер соғұрлым тиімді болдады. Ақпарат жинау - өте
қымбатқа түседі сондықтан , мәселе бұлдыр немесе дұрыс белгіленбесе,
қажетсіз шығындарға ұшыранады. Мәселелерді айқындау процедурасына мәселелер
каталогы кіреді.
Әдетте, мәселелер өндірістік- өткізу қызметін талдау нәтижесінде және
басшылар мен мамандардан сараптамалық пікір сұрау жүргізу арқылы
анықталады.
Мәселелер анықталғаннан кейін мақсаттар қойылады. Егер мәселе (обьект)
– бұл міндеттердің жалпы қойылымы болса, онда мақсаттар – зерттеу
обьектісінен шығатын жеке міндеттердің жиынтығы болып табылады. Мақсаттар
анық құрастырылып, олардың сандық өлшемі болуы қажет. Мысалы, тауар
өлшемінің өткізу көлемді төмендей бастады. Осы құбылыстардың себептері мен
факторларын анықтау зерттеулердің мәселесі болып табылады. Бұл мәселені
шешуде маркетингтік зертеудің алдында мынандай мақсаттар қойылады : Өнімге
сатып алушылар көзқарасын айқындау; осы өнімді сату көлемінің өзгеруіне
бәсекелестерінің тигізетін әсерін талдау; осы өнімді сату көлемінің
өзгеруіне бәсекелестердің тигізетін әсерін талдау; тауар өніміне нақты
сұранысы бар анықтау.
Менің курстық жұмысымның қарастыратын мәселесі Қазақстандағы
кондитерлік өнімдерінің қазіргі нарықтық жағдайына маркетингтік зерттеу
жүргізу.
2004 жылы 31 .12 Қазақстан республикасының Премьер- Министр міндетін
атқкарушы А. Есимов Қазақстан Республикасы Үкіметінің №1448 бұйрығына қол
қойды. Кондитерлік өнімнің кейбір түрлерінің импортына уақытша қорғау
шараларын енгізуді бастау бұйрық басылымға шыққан күнінен бастап күшіне
енді, яғни 2005ж 8 қаңтар.
Қорғау шараларын енгізу қазақстандық кондитерлерді теңсіз
бәсекелестіктен қорғауға және мемлекет нарығында өз орнын сақтап қалуға
көмектесуге тиіс болды бірақ бұл жағдайда енгізілген кондитерлік өнімнің
қорғау импорт салықтары ішкі нарықта бәсекелестіктің төмендеуіне әкелді,
соның нәтижесінде мемлекеттік ішкі нарықта баға көтерілді.
Салықты енгізіуден кейін, тек шет ел өндірушілерінің ғана емес, сонымен
қатар отандық өндірушілердің кондитерлік өнімінің ассортименті азайды және
бағасы өсті.
Экономика ғылымының көлемдердің кезең түріндегі толқуын және өнім
өмірінің кезеңдерін экономикалық циклі, немесе тауардың өмір циклі деп
аталады. Тауардың өміршеңдік кезеңі дегеніміз тауардың рыноктағы өмір сүру
мерзімі, өмір сатылары болады. Өнімнің өтіміне, пайданың көлеміне,
тұтынушылардың мінез құлқына, бәсекелертеріне, маркетинг статегиясына,
тауардың өмір циклі аса күшті ықпал жасайды. Тауардың өміршеңдік кезеңінің
фазалары 14-суретте көрсетілген:
• Рынокқа енгізу
• Өсу
• Кемеліне жету
• Құлдырау

Рынокқа енгізу фазасында – жаңа тауарға рынок қалыптасады. Сату көлемі,
маркетинг шығындары шамалы болады. Бұл фазада пайда алынбайды, керісінше
шығын болуы мүмкін.
Өсу фазасы тауардың болашағына әсер етеді. Бұл фазада тұтынушылар
тауарды қабылдайды, сұраныс өсе бастайды және сату көлемі де өседі. Тауарды
өткізуден түскен пайдабарынша максималды деңгейіне жетеді. Мұндағы фирманың
негізгі мақсаты сату көлемінің өсуін неғұрлым ұзақ уақытқа созу керек. Бұл
мақсатқа жаңа сегменттеріне шығу, жаңа өткізу арналарын табу, жарнамаларды
күшейту арқылы жетуге болады. Баға тіпті төмендеуіә мүмкін, өйткені рынокта
бәсекелестердің тауарлары сатылады. Олардың жолын бөгеу үшін бағаны
төмендету қажеті де кездеседі.
Кемеліне жету фазасында жаңа тауар дәстүрлі тауарға айналады, сату
көлемі шектеледі. Пайда көлемі төмендей бастайды. Алайда тұтынушылардың
көпшілігі тауарды әлі де сатып алады.
Құлдырау фазасында сату көлемі төмендей түседі. Бұл фазада тауардың
қасиеттерін зерттеп, оны жаңарту мүмкіндігі немесе оны өндірістен шығаруды
қарастыру қажет.
Бір фазадан басқасына ауысқан кезде күрт өзгерстер әдетте
байқалмайды. Сондықтан маркетинг бағдарламасына дер кезінде ұтымды
өзгерістер енгізу үшін сату көлемінің өзгерісіне зер сала қадағалау қажет.
Рынокта сырқат тауар ұстағандар көп шығынға ұшырайды, ол фирма беделіне
де нұсқан келтіріледі.
Тауар өміршеңдік кезеңдері сиапты және әрбір фазасының ұзақтығы
тауардың тұтыну қасиеттеріне, олардың тұтынушылар қажеттіліктеріне
сәйкестігіне, өзара алмасушы тауарлар санына және олардың бәсекелік
қабілеттілігіне байланысты. Осыған қоса рынок жағдайы да есепке алынуы
маңызды орын алады.
Жоғарыда дәстүрлі түрде орын алған тауардың өміршеңдік кезеңін
қарастырған едік. Алайда іс жүзінде оның басқа да түрлері көп болып келеді.
Дәстүрлі ирегі: рынокқа тауарды енгізу, өсу, кемеліне жету және
құлдырау фазалары нақты мезгілдерімен қамтылған.
Классикалық ирегі: тауардың тұрақты өтімі ұзақ уақытпен сипатталған.
Елігу ирегі: тауардың өтімі аса тез көтеріліп және тез төмендеуімен
сипатталған.
Ұзаққа созылған елігу ирегі: бұл да жоғарыдағыдай, тек өнімнің өтімі
төмендеп барып бір деңгейде сақталады.
Мерзімді немесе сән ирегі: тауар жақсы өтімін тауып, маусым мерзіміне
қарай осы ирек сипатын алады.
Жаңарту немесе зарығу ирегі: белгілі бір уақыт өткеннен кейін,
тауарға қайтадан сұраныс пайда болғанын сипаттайды.
Сәтсіздікке ұшырау ирегі: рынокта мүлдем табыс бермейтін тауарды
сипаттайды және ол тек екі фазамен қамытлады.
Рыноққа бір мезгіл ішінде өміршеңдік кезеңіне байланысты келесі тауар
топтарын ұсынған ұтымды болмақ:
• Негізгі тобы – кәсіпорынға негізінен пайда әкелетін және өсу
фазасындағы тауарлар;
• Қолдаушы тобы – табысты тұрақтандыруға әсері бар және кемеліне жету
фазасындағы тауарлар;
• Стратегиялық тобы – болашақтағы пайданы қамтамасыз етуге арналған
тауарлар;
• Тактикалық тобы – негізгі тобы сатуды көтермелеуге бағытталған және
әдетте өсу және көмеліне жету фазасындағы тауарлар;
• Зерттелінетін тобы – рынокқа шығаруға дайындық жобасындағы тауарлар;
• Өндірістен алынатын тауарлар тобы – құлдырау фазасындағы тауарлар.
Ең ұтымдысы тауарлардың негізгі тобының сатудағы үлесі 75-85% құрауы
тиіс. Тауар номенклатурасында құлдырау фазасындағы тауарлар да болуы
әбден ықтимал. Оларды сатылымнан шығару ісі жоспарлы ойластырылған түрде
жүргізілуі қажет. Бұл жұмыс ұдайы жалғасады, өйткені:
1. өткізу арналарындағы көптеген ескірген тауарлар жинақталып
жатады;
2. оларға жұмсалған жарнамалық шығындар жалпы шығынды тиімсіз
көбейтеді;
3. басқару және өткізу жұмыстың уақытын айтарлықтай босқа алады;
4. тұтынушылардың алдында кәсіпорынның беделін төмендетеді.

1.3 Кәсіпорындағы маркетингтік зерттеулер

Маркетингтік зерттеулер – шаруашылық басқарудың элементі. Олар
кәсіпорында өндіріс – саттық, жабдықтауды және сауда қызметін қосады.
Рынокқа тауарды шығару алдында, кәсіпорын мыналарда сенімді болу
керек:
• Ұсынылған өнім өз сатып алушыларын табады.
• Сатушы ұсынған баға өнім өндіруге кеткен шығыннан аз болмайды.
• Өнімді дайындау үшін кәсіпорын нарықта материал, шикізат және т.б.
компаненттер жеткілікті мөлшерде және тиімді бағамен сатылатындығы.
Кәсіпорын потенциалын бағалау.
Кәсіпорын күшті жақтарына потенциалды ресурстардың жеткілікті
мөлшерде бар болуы (материалдық, қаржылық, еңбектік, ақпараттық және т.б.)
сапалы өнім және сатып алушыларда жақсы атаққа иілік ету, аз шығын,
шығарылатын өнімнің рационалды ассортименті, дамыған өнім өткізу жүйесі,
эффективті менеджмент, инновацияға бейімділік, қосымша қызмет көрсету және
т.б.
Кәсіпорынның әлсіз жақтарына қызметтің стратегиялық бағыттың толық
жетілдірмеуі, нарық туралы толық білмеу, қиын шешілетін өндірістік
проблемалар, жоғары мамандырылған қызметкерлердің болмауы, жаман жарнама,
өндіріс рентабильдігінің төмен болуы және т.б.
Тиімді мүмкіндіктеріне кәсіпорынды алдын – алу және қадағалау, яғни
жаңа нарыққа шығу мүмкіндігі, қосымша инвесторларды тарту (соның ішінді
шетел), cеріктестік қарым – қатынастарды орнату, жаңа технология мен құрал
– жабдықтардың пайда болуы, темір жол, экспорттық және т.б. тарифтерге
бағаны төмендету, сонымен қатар банктік кредиттер бойынша пайыздық
ставкаларды, мемлекеттік тапсырыстарды алуды, салық салуды оптималдандыру,
және мемлекеттік қолдауды күшейту, нарықтан бәсекелестердің кетуі.
Қауіп – қатер ықтималдықтың пайда болуына кәсіпорынның маркетингтік
жүйесі байқау жасау керек. Оған нарықта жаңа бәсекелестердің пайда болуы,
нарық қарқының баяу өсуінің, макроэкономикалық көмек жүйесінің нашарлауы,
сатып алушылардың талғамының өзгеруі және т.б. жатады.
Кәсіпорынның күшті және әлсіз жақтардың құрамы мен оның
мүмкіндіктері мен қауіп - қатердің құрамын талдағаннан кейін олардың
арасында байланысты талдау керек. Ол үшін біз мақсатты матрицаны құрамыз.
Матрицаның сол жағында екі бөлікті (әлсіз жақтарынң және күшті
жақтарынң), бөлеміз, оның құрамына жоғарыда айтып кеткен анализдар жатады.
Құрамына барлық анықталған мүмкіндіктер мен қауіп – қатер кіретін
матрицаның жоғарғы бөлігінде мүмкіндіктерң және қауіп – қатерң
орналасқан.
Бөліктердің қиылысқан жерінде төрт бөлік: А бөлігі (күшті жақтар
мен мүмкіндіктерң), В бөлігі (әлсіз жақтары мен мүмкіндіктерің), С бөлігі
(күшті жақтары мен қауіп - қатерң), Д бөлігі (Әлсіз жақтары мен қауіп -
қатерң).

Кәсіпорын Перспективалар
жағдайының
ерекшеліктері.
Мүмкіндіктері Қауіп-қатер
1. 2.
Әлсіз жақтары
1 В Д
2
3
...

2-ші сурет. Кәсіпорынның күшті және әлсіз жақтарын ескере отырып
мүмкіндіктер мен қауіп –катерге матрицалық анализ.

Анализдің қорытындысы бойынша А бөлігінде кәсіпорынынң күшті жақтарын
ескере отырып, сыртқы ортада пайда болған мүмкіндіктерге жүзеге асыру үшін
стратегияны жасау. В бөлігінде кәсіпорынның әлсіз жақтарын шешу үшін пайда
болған мүмкіндіктерді пайдалану. С бөлігінде пайда болатын қауіп – қатерді
жену үшін кәсіпорынның маркетингтік стратегиясы оның күшті жақтарын
пайдалану қажет. Д бөлігі үшін кәсіпорын пайда болатын қауіп – қатерді
және әлсіз жақтарын женуге бағытталған маркетингтік стратегияны әзірлеу
керек.
Стратегияны жасау барысында мүмкіндіктер мен қауып – қатерлер
өзінің қарама – қайшылығына өтіп кету мүмкін. Қолданылмаған мүмкіндік қауіп
– қатер болуы мүмкін, егер де оны оны бәсекелес кәсіпорын пайдаланса.
Немесе керісінше, сәтті болдырмаған қауіп – қатер, кәсіпорында бәсекелестік
арттықшылыққа ие болады, егер де бәкелес қауіп- қатерді жоймаса. 3, 329-
330б.
Кәсіпорынның (фирманың) маркетингі.
Қазіргі кәсіпорынның маркетингі көп мақсатты мінез – құлқтан тұрады.
Стратегиялық мақсаттарды жетумен бірге көптеген ағымды және оперативті
шешімдерді шешу керек. Экономикалық проблемалардан басқа әлеуметтік,
ұйымдастырушылық, ғылыми – техникалық проблемелар туындайды. Жиі
қайталанатындар, дәстүрлі проблемалардан басқа күтпеген жағдайда шешім
қабылдау қажет. Маркетингтің мақсаттары келесі жүйелік суретте көрсетілген:
Мақсаттардың белгілері бойынша жіктелуі.
Маркетингтік мақсаттардың жіктелуі мақсаттарды жобалуды нақтылау және
сәйкесінше әдістер мен жүйені қолдану. Маркетингтің мақсаттарды әртүрлі
және олардың саны көп. Кәсіпорынның меншік түріне, формасына, масштабына
қарамастан оның құрамын жүйелі түрде анықтамай жұмыс жасай алмайды.
Кәсіпорында шаруашлық дамудың бағыттарының стратегиялқ құрамы және оның
бәсекеге қабілеттілікті құру бағдарламасының қамтамасыз етілуінің рөлі 5-ші
суретте көрсетілген. Егер де кәсіпорын нақты даму мақсаттарын анықтамаса,
осы мақсатқа жетудің жолдарын қарастырмаса, ол нарқтық экономикада өз
қызметін жүргізе алмайды.

ациялық
3-ші сурет. Кәсіпорынның маркетингтік мақсаттрадың жүйесі.

Маркетингті қайта құру.
Маркетингті қайта құру біріншіден, ескі маркетингтік тәсілдерден жаңа
тәсілдерге бір қалыпты өтуді, екіншіден, маркетингті қайта құру үшін
бірнеше жағдайларды атап өтуге жөн. Соның қатарында:
• Фирмаға жаңа маркетингтік және ұйымдастырушылық әдістерді енгізу үшін
алдын – ала анализ жасау.
• Қайта құрудың әдесі мақсатталған бағдарламаның жасалуы.
• Осы бағдарламаны басқару үшін құрылымды құру.
• Қайта құруды түзету үшін басқарудың әдістерін мен формаларын
қалыптастыру.
Жаңалықты енгізудегі кәсіпорынның қаржылық, материалдық және
еңбектік ресурстардың бар болуы мен қатар оның жолында негізгі ұйымдық және
психологиялық барьерларды анықтау маңызды.
Ұйымдастырушылық жоспарда мынандай кедергілер болуы мүмкін:
• Бөлемшелер арасында кофликт.
• Бөлемшелер арасында коммуникацияның жақсы дамымағандығы.
• Ұйымдастырушылық жұмыстарға жаңа талаптар мен қалыптасқан ынталандыру
жүйесі арасында қайшылықтар.
• Не болсада қалыптасқан қарым – қатынасты сақтап қалу.
Барлық барьерлардің ішінен мамандар жоғарығы басқарушылық
кәсіпорындардағы маркетингтің жаңа әдістеріне көп мән береді. Жаңалықты
енгізгенде басшылардың көмегі маңызды ал жаңартпашылықты енгізгенде
кәсіпорын басшылары жағынан көңіл бөлінгенін талап етеді. Маркетингтегі
жаңалық жауапкершілік пен өкілеттілікті қайта тағайындауды, шешім қабылдау
процедураларын өзгертеді.
Нарық сегментін таңдау.
Маркетинг тұрғысынан қарағанда рыноктар бір – біріне ұқсамайтын әрбір
рынокта ерекше тұтынушылардан тұрады. Ал коммерциялық әрекет табысты болуы
үшін тұтынушылардың әр түрлі категориясының айрықша талабын есепке алу
керек. Міне, осы рынокты сегменттеудің негізі болады.
Сонымен рынокты сегменттеу дегеніміз – рыноқтағы тұтынушыларды
әртүрлі топтарға бөлу және әр топтың талабына сай жеке тауар мен оның
маркетинг кешенін ұсыну болады. Рынокты сегменттеу ұғымын тұңғыш рет 50
жылдары Смит Уэнделл пайдаланды. Және бұл тәсіл жалпы маркетинг
стратегиясы ретінде ұсынылады. Сегменттеудің мақсаты өндірілген және
жетілген және өткізетін тауарға нақтылы сатып алушыны қамтамасыз ету болып
табылады. Маркетирнг іс – тәжірбиесінде рынокты сегменттеу арқылы фирма
мынандай нәтижелерге ие болады:
• Тұтынушылардың әртүрлі тауарға деген қажеттілігін қанағатандыру деңгейі
максималды дәрежеге жеткізу.
• Фирманың тауарды өңдеуге, өндіруге, өткізуге кеткен шығындарды ұтымды
және үйлесімді болуын қамтамасыз етеді.
• Әлуетті тұтынушылардың іс - әрекетін айқындап, талдау негізінде қолайлы
маркетинг стратегиясын жасауға көмектеседі.
• Тауардың, фирманың бәсеке қабілетін жоғарлатуды қамтамасыз етеді.
• Бұрын басқа фирмалар ескермеген жаңа рынок сегментіне шығу арқылы
бәсекелік күресті жоюға немесе төмендетуге мүмкіндік береді. Бұл
бәсекеге кететін шығынды азайтады. 5, 175б
Нарық нишасын анықтау.
Кәсіпорының коммерциялық табысы өзінің нарығын табуымен ғана емес,
сонымен бірге бос орынды (рыноктық нишаны) табуымен байланысты.
Яғни кәсіпорынның бәсекелестік артықшылығын жүзеге асыруға мүмкіндік
беретін нақты тұтынушылары бар әрекет өрісі. Нишаның көлемі тұтынышылар
сегментінің масштабымен анықталады, яғни осы сегменті құрайтын потенциалды
сатып алушылардың санымен және сатып алу бейімділік факторымен. Басқаша
айтқанда нақты сегменттің ішінен сатып алушылар тауар ассортиментінің
ішіндегі өнімге қанша ақшыны жұмсайтынын немесе нақты сегмент сатып
алушылары қанша тауарды тұтынатынатыны. Рыноктык нишаның сыйымдлығы келесі
формул арқылы есептеуге болады:
EP = Х * П * У , немесе ЕР = Х * Н ,
(2)
Мұнда:
ЕР – і-ші тұтынушылық сегменттің нарық сиымдылығы j-ші тауарлық
секторына қолдану;
Х - і-ші тұтынушылық сегментте мүмкін болатын тұтынушылардың саны;
П - і-ші тұтынушылық сегментке орташа сатып алушылық қаржылық
потенциалы;
У - j-ші тауарлық сектордың өнімін сатып алуға мүмкін болатын і-
ші сегменттің шығындар деңгейі;
Н - j-ші тауарлық сектор бойынша і-ші сегменттің бір бірлікке
нақты сатып алынатын тауарлар саны;
Егер j-ші тауарлық сектор бойынша барлық тұтынушылық сегменттердің
көлемін қоссақ, j-ші тауарлық сектордың (ЕР ) нарықтық сиымдылығы болады:
ЕР = ∑ Х * П * У немесе ЕР =∑ Х * Н . (3)

Барлық тауарлы сектор брйынша нарықтық сиымдылықтарын қоссақ, онда
жалры нарық сиымдылығын (ЕР) аламыз:
ЕР= ∑ ЕР. (4)

Жалпы нарық сиымдылықта (dn ) әрбір нишаның бөлігі келесі
қтынаспенанықталады:
Dn = ЕР ЕР. (5)

Ниша вертикалды және горизонтальды болуы мүмкін (немесе олардың
қосылуы). Вертикалды нишаға бағытталған маркетинг бір немесе ұқсас тауар
ассортиментті бойынша тұтынушылар тобын қажеттілігін қанағаттандыру.
Горизонтальды нишаға бағытталған маркетинг әртүрлі тауар ассортименті
бойынша бір немесе ұқсас тұтынушылар тобының қажеттіліктерін
қанағаттандыруға бағытталған. Ол мақсаты түрде тұтынушылар үшін қызмет
және тауар ассортиментін ұлғайтытуды көздейді, олардың арасында тығыз
байланыс бар болуына қарамастан.

ІІ ТАРАУ. МАРКЕТИНГТІК ОРТА

2.1. Макроорта

Ұйым - іс-әрекетіне көптеген күрделі күштер әсер ететін макроортадағы
микроорганизм. Ұзақ мерзімді жоспарға сай тұрақты дамуы үшін оның іс-қимылы
қоршаған орта жағдайларымен үйлесімді болуы шарт, өйткені жағдай
мемлекеттік шешімдердің, заңдардың өзгеруі, бәсекелестер әрекеті мен
тұтынушы мінез-құлкы салдарынан, сондай-ақ әлемдік нарықта болып жатқан
процестердің болуына қарай қауіпті сипат алуы мүмкін. Мысал ретінде 70-
жылдардағы мүнай дағдарысын, 1987 жылғы қор нарығының күйреуін, Германияның
бірігуін, Шығыс Еуропа революциясьш, Кеңестер Одағының ыдырауын, 1993 жылғы
Біртұтас еуропа нарығының пайда болуын, еуровалютаның енуін, Ирактағы
соғысты және т.б. жағдайларды айтуға болады,
Сондықтан да маркетинг теориясына макро және микро-ортадан тұрагын
маркетингтік орта үғымы енгізілді . Макроорта фирманы қоршап тұратын және
оның қалып-тасуына әсер ететін факторлардан тұрады. Ф. Котлер бойын-ша,
макроорта факторларына демографиялық, экономикалық, табиғи, ғылыми-
техникалық, саяси және әлеуметтік-мәдени факторлар жатады.
Республикамыздағы маркетингтік орта белгілі бір дәрежедегі нарықтық
өзгерістер жолындағы елдерге тән өтпелі кезеңнің жалпы заңдылықтары мен
нақты Қазақстан эконо-микасының ерекшеліктеріне сай қалыптасты.
Қазақстандағы бұл орта әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени
және құқықтық аспектілерде өзіндік ерекшеліктерге ие. Алға қойған
мақсаттарға жетуі үшін фирманың маркетингтік қызметі ішкі және сыртқы орта
факторларының іс-әрекеті мен үйлесімді болуы қажет. PRG Bottlers, Филип
Моррис, Әсем-ай сияқты нарыққа бейімделген компаниялардың маркетинг
бөлімдерінде маркетингтік орта факторларының динамикасы туралы мәліметтер
бар және олар үнемі бақыланып отырылады. Бұл ақпараттарды өзара
сабақтастыруға, жүйелендіруге, маркетингтік шешімдерді дұрыс қабылдауға,
факторлар арасындағы байланысты табуға мүмкіндік береді.
Демографияльщ орта. Демографиялық ортаны зерттеу бүкіл дүние жүзі
біртүтас әлемдік нарыққа айнала бастауымен түсіндіріледі. Қазіргі кезде
демографиялық ортада мынадай өзгерістер болып жатыр.
А. Халық санының өсуі. Әлемдік демографиялық дүмпу болып жатыр. Егер
1981 жылы жер шарындағы адам саны 4,5 млрд адам болса, 2004 жылы ол 6
милярдқа жетті.
ҚР Статисгика агенттігінІң мәліметтері бойынша, республикамыздағы
халық саны 1993 жылы 18 млн, 1997 жылы ~ 16,5 млн, 2000 жылы - 14,8 млн, ал
2004 жылы - 14,8 млн адамды күрады. Нарықтық экономикаға өту кезіндегі
халық санының азаюы экономиканың құлдырауына, өмір сүру деңгейінің
төмендеуіне, көші-қон процестеріне, бала туудың азайып, өлім санының
көбеюіне байланысты болды. Миг-рациялық тасқынның өсуі 1994 жылы байқалды.
Бұл жылы елімізден 410 мыңға жуық адам қоныс аударды.
Б. Хальщтыц жас шамасы қурылымы. Әлем бойыңша халқы ең жас ел -
Мексика, ал ең кәрі ел - Жапония (5). Қазақстандағы 1000 адамға шаққандағы
туу саны 1980 жылы 23,9, 2001 жылы -14,9, ал 2004 жылы - 16,7 адамнан
келеді. Сәбилердің дүниеге келуінің азаюы балаларға арналған
тауарлар шығаратын фирма қызметіне өз ықпалын тигізіп, фирманың тауар
стратегиясын кайта қарауға мәжбүр етеді.
Бұл жағдай жастарға арналған тауарларды өткізу қарқы-нын бәсеңдету
арқьтлы сұраныс құрылымының өзгеруіне әсерін тигізді. Отбасындағы балалар
саны азайып, ажырасу көбейді. Мысалы, 2004 жылы тіркелген үш некеге бір
ажырасудан келіп отыр. Демографиялық ортадағы бүл өзгерістер кішігірім
тұрғын үйге, көлемі мен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.