Ислам жайлы

1. Ислам жайлы.
2. Исламдағы ағымға бөлінушіліктің себептері.
3. Исламдағы сунниттік ағымдар.
4. Исламдағы шииттік ағымдар.

Әлемде үш дін адамзаттың мәдени қазынасы деп танылады. Оларға бұр-қан діні, мәсіхшілік және ислам діні жатады.
Солардың ішінен мен ислам дінін қарастырайың. Ислам бұлардын қатарындағы жаңа әрі жас дін. Бүгінде дүние жүзінде шамамен бір миллиард жүз жетпіс мыңлай адам ислам дінін ұстанады.Жиырмасыншы ғасырда ислам дінін тұтунышылар саны екі есеге жуық өсті. Бұл біріншіден, ислам діні тараған региондардағы демографиялық жағдайларға байланысты болса, екіншіден басқа діндер тараған дәстүрлі аймақтарда ислам жолына бет бұруынан болып отыр.
Ислам араб тілінен аударғанда «бой ұсыну» деген мағына береді. Ислам және мұсылман ( муслимун –бой ұсыннушы ерлер, муслиматун – бой ұсынушы әйелдер ) сөздерінің түбірі бір.
Ислам – монотеиістік дін. Ол мейірімді және қайырымды Аллаға ғана сенуді уағыздайды .Бүкіл әлемді –көк пен жерді жаратушы – Алла.Барша әлем тек соның хұзырында.Алла болмаса әлем сол сәтінде жоқ етілер еді. Адам баласының жалған дүниеде жасаған жақсылық-жамадығын тара-зылаушы ,заманның ақырында оларға осы қылықтарыа қарай рахым жасаушы немесе жазалаушы бір Алла. Барлық өлгендер замаақырда қайта тіріліп,соның алдына жауапқа келеді.
Ислам – адам баласыа аян жолымен келген дін.Қасиетті Құран аяттары жиыриа үшжыл боцыда Жебірейіл періште арқылы Мұхаммед пайғамбарға жеткізіліп тұрған.
Ислам діни ғұрыптары жіне дүниелік мәселелерді шариғат жолымен реттеп отырады. Ол сөзсіз орындалуы тиіс мұсылмандық парыздарды және орындағаны қосымша сауап болатын суннажолдарын айқындайды,жоғарғы адамгершілікке,еңбекке әрі білімге уағыздайды және Құран-Кәрімдегі аяттар мен пайғамбардың хадистері арқылы соның ережелерін белгілейді.
Исламның өзге әлемдік діндерден айырмасы – оның айқын рәміздерінің болуы. Мұсылманшылық екі сенім негізі бойынша құрылған,біріншісі – Алладан басұа құлшылық етілетін тәңірдің жоқтығына, екінші – Мұхаммедтің Алла тарапынан бүкіл адам баласына жіберілген пайғамбар екндігіе сену. Сондықтан «Ла илаһа иллаллаһ Мұхаммеддүр-Рассулуллаһ,» қазақ тілінде «Алладан басқа тәңір жоқ, Мұхаммед оның елшісі,» - деген мүбарак қағиданы тілімен айтып, көңілімен бекіткен адам ислам дінінде деп саналады.Бұл сенімді Иман,сенушіні Мүһмин деп атайды.

1. Основы религиоведения: Учеб./ Ю.Ф.Борунков, И.Н.Яблоков, К.И.Никонов и др.; Под. ред. И.Н.Яблокова. - 4-е изд,. перераб. и доп. – М.: Высшая школа, 2002. – 511 с.
2. Қазақ Совет Энциклопедиясы. 1974 ж. 5-том.
3. «ХХ ғасырдың ұлы имамы». Гүлбахрам Жебесін. - Алматы, 1997.
4. Islam Tarihi. Хусейін Алгүл. Истанбул, 1997 жыл. 3-том.
5. «Возникновение шиизма» (http:/www.rubrica.ru).

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
1. Ислам жайлы.
2. Исламдағы ағымға бөлінушіліктің себептері.
3. Исламдағы сунниттік ағымдар.
4. Исламдағы шииттік ағымдар.
Ислам жайлы
Әлемде үш дін адамзаттың мәдени қазынасы деп танылады. Оларға бұр-қан
діні, мәсіхшілік және ислам діні жатады.
Солардың ішінен мен ислам дінін қарастырайың. Ислам бұлардын
қатарындағы жаңа әрі жас дін. Бүгінде дүние жүзінде шамамен бір миллиард
жүз жетпіс мыңлай адам ислам дінін ұстанады.Жиырмасыншы ғасырда ислам дінін
тұтунышылар саны екі есеге жуық өсті. Бұл біріншіден, ислам діні тараған
региондардағы демографиялық жағдайларға байланысты болса, екіншіден басқа
діндер тараған дәстүрлі аймақтарда ислам жолына бет бұруынан болып отыр.
Ислам араб тілінен аударғанда бой ұсыну деген мағына береді. Ислам
және мұсылман ( муслимун –бой ұсыннушы ерлер, муслиматун – бой ұсынушы
әйелдер ) сөздерінің түбірі бір.
Ислам – монотеиістік дін. Ол мейірімді және қайырымды Аллаға ғана
сенуді уағыздайды .Бүкіл әлемді –көк пен жерді жаратушы – Алла.Барша әлем
тек соның хұзырында.Алла болмаса әлем сол сәтінде жоқ етілер еді. Адам
баласының жалған дүниеде жасаған жақсылық-жамадығын тара-зылаушы ,заманның
ақырында оларға осы қылықтарыа қарай рахым жасаушы немесе жазалаушы бір
Алла. Барлық өлгендер замаақырда қайта тіріліп,соның алдына жауапқа келеді.
Ислам – адам баласыа аян жолымен келген дін.Қасиетті Құран аяттары
жиыриа үшжыл боцыда Жебірейіл періште арқылы Мұхаммед пайғамбарға
жеткізіліп тұрған.
Ислам діни ғұрыптары жіне дүниелік мәселелерді шариғат жолымен реттеп
отырады. Ол сөзсіз орындалуы тиіс мұсылмандық парыздарды және орындағаны
қосымша сауап болатын суннажолдарын айқындайды,жоғарғы
адамгершілікке,еңбекке әрі білімге уағыздайды және Құран-Кәрімдегі аяттар
мен пайғамбардың хадистері арқылы соның ережелерін белгілейді.
Исламның өзге әлемдік діндерден айырмасы – оның айқын рәміздерінің
болуы. Мұсылманшылық екі сенім негізі бойынша құрылған,біріншісі – Алладан
басұа құлшылық етілетін тәңірдің жоқтығына, екінші – Мұхаммедтің Алла
тарапынан бүкіл адам баласына жіберілген пайғамбар екндігіе сену.
Сондықтан Ла илаһа иллаллаһ Мұхаммеддүр-Рассулуллаһ, қазақ тілінде
Алладан басқа тәңір жоқ, Мұхаммед оның елшісі, - деген мүбарак қағиданы
тілімен айтып, көңілімен бекіткен адам ислам дінінде деп саналады.Бұл
сенімді Иман,сенушіні Мүһмин деп атайды.
Нағыз ислам жоғары мәдениетті және гуманистік идеяларды насихаттайды.
Мұхаммед пайғамбар өзінің хадисінде Дінде зорлық жоқ - деген.Яғни,ислам
дініне біреуді мұқтаж ету немесе пайдасын беріп, енгізуге жол жоқ.Әр
пенде исламды өз еркімен, өзінің қалыбымен ( жүрегімен ) қабылдауы тиіс.
Біздің дәуіріміздің жетіші ғасырында Таяу Шығыстың жүрегі аталатын
Араб шығанағыңда саяси және діи тұрақсыздық белен лады.Көшпелі және
отырықшы араб тайпаларының бас араздығы салдарына бір кездегі қуатты
мемлкеттер ыдырап,аймақтағы ықпалынан айырылып қалды. Оның халқы
теріскейінде мәсіхшілікті, оңтүстігінде иаһұди мен көпқұдайлықты уағыз-
дады. Бұл жайт жиі әскери қақтығыстарға соқтырып отырды.
Ол кездері Африка мен Йеменнен Палестинаға және Месопотамияға өтетін
сауда жолы қуатты Византия империясы мен Сасанидтық Иранды,Химьярит және
Аксум патшалықтарың байлаыстырып тұратын. Осы сауда жолы бойында орналасқан
Мекке қаласы араб жұртында біртіндеп алға оза бастады. Оның маңында жыл
сайын өтетін сауда жәрменкесіне барлық араб тайпалары жиналып, бас қосатын
болды
Жәрменкеге жиналатын айда соғыс қимылдарына тыйым салынды. Бұл ай араб
жұртының басты діни орталығы – Меккедегі Қағбаға құлшылық жасау мерзімімен
орайластырылды. Бұл ай зуль-Хиджа,яғниХажылық айы деп аталды. Демек,оның
әуел бастан дүиелік маңызынан діни маңызы айқынырақ болды.Араб тайпалары
қай дін жолында болмасын осы айда Меккеге сапар шегуді өздеріне міндет
санады. Ислам діні кейбір ғылыми орталарда Ибраһим діні деп те атайды.
Меккедегі қасиетті Қағба, Зәмзам құдығы,Сафа және Маруа таулары – бәрі
осы Ибраһим есімімен байланысты.Осыда хажылық сапарында Қағбаны жеті рет
айналып шығады. Олар осымен қатар өзге де толып жатқан құдайларға тағзым
етті. Мәселен біздерге Манат, Лат, Узза деген әйел құдай-ларының есімдері
белгілі.Қағбада осылардың және басқа да құдайлардың мүсіндері қойылды.
Сонымен қатар алтыншы ғасырда ханиф ілімі ( жалғыз құдайға илану ) кең
тарай бастады. Мұны түптеп келгенде саралы діни ілім деуге де болмайды.Одан
араб тайпаларының монотеистік дінді орнықтыруға деген ұмтылысы басымырақ
екендігі көрінді.
Ханифшілер иаһұдилік және мәсіхшілік үлгілерімен бір құдайға табынуды
жақтады.Бірақ олар күмәнді болды. Әдетте басымдыққа ие ьолған тайпа көсемі
немесе мемлекет басшысы бір дінді қабылдап уағыздайды. Яғни дін күшпен
орнап, сол күштің, саясаттың қызметшісі болатын.Ал жетінші ғасырдағы араб
елінде болған оқиға мүлдем басқа жолға түсті, жаңа, һақ дін-ді саясатшы
көсем емес, дін уағызшысы , Алланың елшісі насихаттап, Атлантикадан Үнді
мұхитына дейін созылып жатқан аса қуатты мемлекет – Араб халифатын
орнықтырды.
Адамзат тарихында осындай орасан бетбұрыс жасаған Меккедкегі аса
беделді құрацыш тайпасының Әшім әулетінен шыққан Мұхаммед пайғамбар еді.
Ислам Мұхаммед пайғамбарлардың мөрі деп аталады. Өйткені ислам діні
адамзат баласына келген және келетін ең соңғы һақ дін,Мұхаммед Алланың
соңғы елшісі деп саналады. Осыдан соң пайғамбарлық тынады, халифтер
(ізбасарлар ) келеді.
Мұхаммедтің өмірі ақиқат пен аңыз. Әшім, одан соң,оның баласы Әбд-әл-
Мүталлиб Қағбаның шырақшылары, аса беделді, салиқалы адамдар еді. Әбд-әл-
Мүталлибтен Әбу-Тәліп, Әбу-Лахаб, Ғаббас, Хамза және Әбдаллаһ деген
ұрпақтар өнді. Әбдаллаһ өте көркем еді, ол құрайыш тайпасынан Әмина деп
аталатын қызбен некелесіп, осы некеде Алланың рахымымен рабиғұл-әууәл
айының он екінші кешінде, бейсенбі күні ( 23 маусым ) 571 милад жылында
Мұхаммед пайғамбар дүниеге келді.
Мұхаммедтің дүниеге келуі туралы ақиқат пен аңыздың арасы пышақ
жүзіндей, ажырату өте қиын. Туған жылы кейбір деректерде 570 деп көрсе-
тілген. Бұл мынадай оқиғаға байланысты, 570 жылы заратуштралық Иранмен
соғыстағы мәсіхшілік Византияға Аксум патшалығы жәрдемге келеді.Ол Хиджаз
жазығы арқылы өтіп, жолында Меккені қоршауға алады. Меккеліктер Аксум
әскеріің жауынгер пілдерінен түршікті. Бұл олардың бұрын көрмеген хайуаны
еді. Осыдан Меккенің қоршалған жылын арабтар піл жылы деп атап
кетті.
Меккені қамауға алған бірінші түнде-ақ аксумдықтар арасында апат ауру
басталып, әскері қырыла бастьады, қорыққан дұшпан Меккені тастап қаша
жөнеледі. Иран шахы шаттануы тиіс еді, бірақ осы түні оның сарайында
кереметтер болды,Заратуштра құрметіне жағылған мәңгілік шырақ кенет өшіп
қалды, ал парсының бас қазысының түсіне ноқта көрмеген атанды бір арабтың
мұрындықтағаны кірді. Түн күндей жарық болды. Осы түнде дүниеге Мұхаммед
келді.Мұхаммедтің әйелі – Хадишаның жасы туралы да дерек екі түрлі.
Ислам кітаптарында Мұхаммед жиырма бес жасыда үйленді,әйелі он бес жас
үлкен, бай саудагердің жесірі еді десе, еуропалық дінтанушылар Хадишаның
осы екеден бес бала көтергенің алға тартып, оның жасын жиырма сегізде еді
деп көрсетеді.Пайғамбарымыз бен Хадишаның некесі үйлесімді,абыройлы
болды,араб дәстүрі рұқсат етуіне қарамастан Мұхаммед Хадишаның көзі
тірісінде оның үстінен әйел алған жоқ.
Пайғабардың туылуынан екі ай бұрын әкесі, туғаннан кецін алты жасында
шешесі дүниеден қайтты. Сегіз жасына дейін атасы Ғабул – Мүтәліптің,одан
соң немере ағасы ,төрт жыл абзал халифтың бірі – хазіреті Әлінің әкесі Әбу
– Тәліптің қолыда тәрбиеледі. Ол балалық шағынан адал, шыншыл еді. Осыдан
оы көбіне Мұхаммадүл - Әмин, Сенімді Мұхаммед деп атайды.
Мұхаммедтің балалық шағы туралы діни аңыз былай дейді: ол замандарда
қала тұрғындарының жас әрестеің таза ауамен тыныстанып, табиғат ортасында
еркін өсуі үшін қла сыртын мекендейтің тайпалардың әйелдерінен сүт – ана
тауып, кесімді мерзімге соған табыстау салты болтын. Мұдай әйелдер Меккеге
келіп, емшек сүтімен асырайтың нәрестені таңдап алар еді.
Келушілердің көбінің назары Әмиәнің перзентіне тоқтамады. Солардың
ішінде Халима есімді әйел ғана көңілін Мұхаммедке бөледі. Оның тұрмысы төмн
еді. Бірақ, Мұхаммедті бауырына алғаан ризығы артты,құдығы суалмады,жері
көктеп тұрды, ақ мол болды. Бала үш айында аяғын басатың болды, жеті
айлығында жүгіріп кетті, тоғыз айыда адам таң - тамаша болар-лықтай есті
сөздер айтар еді. Үш жасына келгеде далада ойнап жүрген жеріе екі періште
адам кейпінде келіп оныңкеудесі ашып, жүрегін ұйыңа қаннан, Адам – Атадан
бермен келе жатқа бастапқы күнәдан тазартты, оған иман нұрын салды.
Діни кітаптарда Мұхаммедке пайғамбарлық қырық жасыда келді, деп
жазылады. Оған дейін ол Дамшаққа дейін керуе тартып, көп жерлерді көрді,
көп адамдармен диддарласты.
Ол Хира тауына оңашаланып, терең ойларға берілді. Осындай оңаша
сәттерінің бірінде оға үн келді. Ол оқы деп әмір етті . Мен нені оқимын
? деді. Сонда құлағыа Құранның беташар аяты келді. Мұхаммед ғажаптанып жан
– жағыа қарады.Қайда мойын бұрмаса да, алдында адам бейнем\сіндегі
Жебірейіл періште тұрды. Мұхаммед! Сен Алланың елшісісің - деді ол.
Осыдан кейін де, ол бірталай уақыт күмәнді жүрді. Бірақ, Жебірейіл арқылы
Алладан тағы ая ая болды. Хадиша оы мұың бәрі жаратушы һақ тағалаың әміріен
екдігіе сендірді. Өзі мұсылман болды. Мұхаммедтін пайғамбарлығы осылай
басталып, адам бласың адамшылық нәрімен сусындатты, қияметке дейі сөнбейтін
ғылым, білім, мәдениет күнінің шырағы бүкіл дүикні нұрландырды.
Ол ислам дінін үш жыл бойы құпия таратты. Кейін Алланың әмірімен
халықты тура жолға ашық шақыра бастады. Бірақ, рұхтары дүиялық пиғылдармен
қарайып қалған ді дұшпандары пайғамбарға қиянат жасап, қастандық жасауын
ойлады. Бұл кезде оның сүйікті зайыбы – Хадиша ме қамқор ағасы Әбу – Тәліп
дүиеден озған еді.Осы уақытыда ол Йасрибтің хазрадж тайпасынан өзіне
жақтастар тапты.Олар Мұхаммедті жаңа дінді таратып, қауымға басшы болуға
шақырды. Бұл қауым кейін ансарилер ( көмекшілер ) деп аталып,
дін жолында қайырымды істер жасады. Осылайша Мұхаммед Алланың әмірімен он
үш жылда кейін ол ізгі жолға түсүшілерді бастап, Медина қаласыа көшті.Бірақ
көш алдында Исраһа - л - миғраж аталатын ерекше оқиғаы бостан өткереді.
Қағбаның маңында тыныстап жатқан Мұхаммедке Жебірейіл періште келді. Ол әл
– Барак деп аталатын бір жануарды келтіріп, соған отыруға бұйырады. Көзді
ашып – жұмғанша Хебронда, Вифлеем мен Иерусалимде болды. Осында Ибраһим,
Мұса, Ғайса пайғамбарлармен мінажат етті. Сода соң көкке ұшып, Алланың
дәргейінде болды. Оқиғаның жылдам болғаны соншалық еді – ол қайтып
оралғанда, төсегі де суымаған, қисайып құлаған құмырадан сүт тамшылап
үлгермеген ...
622 – жылы жиырмасыншы қыркүйекте Мұхаммед пайғамбар Йасриб қаласына
көшті. Осымен ислам тарыхының жаңа беті ашылды. Мұсылмандық жыл санау –
хиджра басталды. Йасриб қаласы Мадинат ан аби, яғни Пайғамбар қаласы деген
ат алды.
Бертін келе, ол жай Медина, яғни қала аталып кетті. Хиджраның екіші
жылында тұңғыш мешіт (масдшид) – Пайғамбар мешіті тұрғызылды. Мұхаммед
пайғамбарға Меккеден көшкенде жүз жиырма адам ере келген еді. Бас аяғы
сегіз жылдан соң, ол Меккеге он мың қол бастап аттанды.
Хиджра – ислам тарихыдағы аса елеулі кезең болды. Кейбір зертеулерде
аталатындай, бұл жаңа дінді және Мұхаммедті қабылдамаған Меккеден жай
қоңыс аудару немесе қашу емес еді. Пайғамбардың соңына ергендер дін жолыда
арабтар үшін аса қасиетті саналатың тайпалық қатынастарын құрбан етті.
Оларды ислам нұры қуаттандырды.
Бұл алғашқы мұсылмандар арабтың мұхаджир деге сөзімен анықталды, ал
жаңа дінді қабылдаған йасрибтіктер, жоғарыда айтқанымдай, ансарилер деп
аталды. Мұхаммед жаңа қоңыста тайпалық одақтарды жойды, олардың жауласуына
тыйым салды. Исламды қабылдағандарды дін қарындас етті. Бұл өзге
туыстықтан да артық еді. Қвауымда темір тәртіп орнады. Ол Алланың жердегі
өкілі – имамға ғана бағынаты болды. Мұхаммед пайғамбар бірінші жұма намазын
және тұңғыш хұтпаны (өсиет) осында оқыды, дейді діни жәдігерліктер.
Бірақ, Мекке мен Мединаның арасы жараспады. Меккеліктер жаңа
пайғамбарды мойындамады. Әбу - Суфиян бастаған меккеліктер мединалық-тарды
бағындырмақ болып жорық жасады. 624- ші жылы он алтыншы нау-рызда екі қол
кездесіп, мединалықтар айтулы жеңіске жетті. Араға бір жыл салып, тағы ірі
әскери қақтығыс болды. Соңында екі қаланың арасындағы соғыс созыла берді.
Осы жерде Мұхаммед асқан көрегендік танытады. Ол 628 жылы арабтар-дың
дәстүрі бойынша ұрыс қимылдары тоқтатылуы тиіс хажылық айыда Меккегк сапар
шекті. Оған қалаға кіруге рұқсат болмады. Бірақ, осы сапарында олон жылға
бітім жасады. 629 жылы мұсылмандар келісімді пайдалаып, хажылық сапарын
атқаруға мүмкіндік алды. Мединалық мұсылмандарды бұрынғы тайпаластары жылы
қарсы алды. Көбі мұсылман болды. 630 жылы Мұхаммед пайғамбар Меккенің
іргесіне он мың қолме келгенде Әбу – Суфиян өзі қаланы соғыссыз берді.
Осылай сегіз жылдан соң Мұхаммед пайғамбар Меккеге жеңімпаз ретінде
салтанатпен енді. Қала түгел мұсылма болды. Қағба пұттардан тазартылды.
Пайғамбар Византиә мен Иранға исламды мойындау туралы жаушылар жіберді.
Ислам Араб түбегінен тысқа тарала бастады. Бірақ, ол күнге Мұхаммед
пайғамбар жеткен жоқ. Меккеде ұзақ аялдамай Медина қаласына оралды.
Осында алпыс үш жасында дүние салды.
Ислам төрт халифті - Әбу – Бәкірді, Омарды, Османды және Әліні сенімді
деп бөліп атайды. Бұл адамдар ислам діні жолында ерекше қызмет қылған
қайраткерлер, кәміл мұсылмандар. Осы халифтер тұсында ислам Мысырға,
Сирияға, Иракқа, Иранға, Ливияға, т.б. елдерге тарады.
Бұл уақыттарда жихад – дін жолындағы күрестер жүрді. Оның бір нысаны –
ғазауат, дінсіздерге қарсы соғыс. Әр кәміл мұсылма дін жолында жаның пида
қылуды мақсат тұтты Бірақ, жихадтың мағыасын тек соғыспе шектеуге
болмайды.Мұхаммед пайғамбар айтқан екен: Муджахит деген сол адам – Алла
жолына көндіру үшін өз-өзімен күрессе; ал мұхаджир деген - барлық
күнәлардан және зұлымдықтарда қашқан адам.
Ислам елдеріде жихад жайында негізі бес қағида бар:
1.Рухаи жихад - өзін-өзі Алла жолына әзірлеу;
2.Найза жихады – дінсіздермен күрес;
3.Жүрек жихады - өзінің ерсіз қылықтарыме күрес;
4.Тіл жихады – тілді жақсы істерге қолдануға үйрету үшін күрес;
5.Қол жихады – қолды адал істерге үйретуге үшін күрес.
Яғни, жихад – қару алып күресу ғана емес, негізінен рухани күрес әрі
адамның өзін-өзі жақсы істерге дағды алуына тәрбиелеуі үшін күрес.
Исламда Төрт пайғамбарға жіберілген кітаптар һақ деп саналады, олар:
Таурат – Мұса пайғамбарға түсірілген, Зәбур – Дәуіт пайғамбарға келтіріл-
ген, Інжіл – Ғайса пайғамбарға келтірілген, Құран мұхаммед пайғамбарға
түсірілген. Құранның алғашқы бес аяты Мұхаммедке Хира тауының үңгірін-де
Жебірейіл періште арқылы аян етілді. Барлық аяттар жиырма үш жылда
жеткізілген екен. Түскен аяттарына қарай меккелік және мединалық болып
бөлінеді.Құраың мәртебесін ұлықтап мұсылмандар оны Құран-Кәрім, Құран-
Шәрип, Құран-хатым деп атайды.Ол бір жүз он төрт сурадан тұрады. Сура –
араб тілінде қатар, дәреже деген мағыналар береді. Суралардағы аяттар саны
бірдей емес. Ең қысқа Каусар сурасы үш аяттан ғана тұрса, Бақара сурасында
екіжүз сексен алты аят бар. Құран 114 сурадан тұрады, ал аяттар саны болса,
әр Құран баспаларында сөйлемдегі үтір мен нүктелердің орналасуына
байланыстыбір деректерде 6204, басқа деректерде 6236 аяттан тұрады. Мысалы
Орыс ғалымы Люциан Климовичтің деректеріне сүйенер болсақ, Құран аяттары
Меккелік баспаларда – 6219 аят, Мединелік баспаларда – 600 аят, Басыралықта
– 6214 аят, Сириялықта – 6226 аят, ал Куфалық, Самарқан-дық, Үнділік,
Бұқаралық баспаларда - 6225 аят есептелген, ал Құранның жалпы халықтық
тізімі бойынша – 6225 аят есептелінген.
Құран Мұхаммедтің көзі тірісі кезінде жиналмай, ауыхзша тараған.
Бірінші халиф Әбу- Бәкір хижраның он үшінші жылы, 634 милад жылында Зайд
ибн Сәбитке Құранды жинастыруды табыс етті. Бұл жұмыс Алланың рахымымен
Османның халиф болған кезінде аяқталды. Зайд 651 жылы Құранды төрт дана
етіп қолмен жазып шықты. Осылай адамзат үшін екі дүниені нұрландыруштуралық
пен білім бұлағы кітаб болды. Ислам Құран аяттарың жатқа білетіндер Алланың
мол шапағатына бөленеді дейді. Құранды жатқа білушілерді қари деп атайды.
Мұсылмандар үшін келесі бір сенімнің негізі – сүннет. Сүннет ол
Мұхаммед пайғамбардың айтқан насихаты мен істеген ізгі істерінің жиынтығы.
Хадистер хижраның бірінші жылдарынан бастап-ақ жинақтала бастады. Бүгінгі
таңда көпшілік ғұламалар шынайы деп тапқан сан алуан хадистер бар. Ислам
дінін шариғаты осы Құран және хадиске негізделген.
Мұсылман қырық парызы осы шариғаттың алғы шарттарының бірі болып
табылады. Ал қырық парызғдың ең негізгілері мыналар: 1) иман келтіру, 2)
бес уақыт намаз, 3) зекет беру, 4) ораза тұту, 5) қажылыққа бару.

Исламдағы ағымға бөлінушіліктің себептері

Әлемдік діндердің бірі болған ислам діні тарихи кезең бойынша көптеген
проблемаларды бастан өткерді. Сол проблемалардың бірі мұсылмандардың өзара
бөлінуі болып табылады. Бұл бөлінушілік көптеген мәселелерден туындаған
болатын. Ислам дінінде мұндай топтарға мәзхаб немесе фирқа деп атады.
Мазхаб сөзі жүрілген жол деген мағынаны білдіреді. Терминдік мағынасы
болса, белгілі бір кісіге бағынып, оны қолдаған және саяси бір бағыт
ұстанып, ислам дінінің негізгі қағидалары болған Құран Кәрім мен пайғамбар
сүннетін түсінуде түрлі жолдарды ұстанған ағымдар.
Ислам дініндегі ағымдар Хз. Мұхаммед пайғамбар мен оның ізбасарлары
болған әділетті төрт халифа тұсында болмады. Төртінші халифа Хз. Әлидің
кезеңінен (656-661) басталған саяси оқиғалардан кейін мұсылмандар түрлі
ағымға бөліне бастады. Сол бөлінушілік жиырмасыншы ғасырға дейін өз
жалғасын тауып отырды. Тарихи кезең бойынша пайда болған бұл ағымдардың
көпшілігі тарих сахнасынан жойылып, қазіргі таңда біразы ғана дүниенің төрт
бұрышында жалғасын табуда.
Тарихшы ғалымдарымыз мұсылмандардың ағымға бөлінуінің өзіндік себептері
бар екендігі жайында түрлі пікірлерді айтуда. Ағымға бөлінуге себеп болған
мәселелер көп болғандықтан бұл мәселелерді бес негіз аясында қарастырсақ
түсінікті болар: Құран Кәрімнің мұсылмандарға берген ой еркіндігі; ағымға
бөлінуде діни үкімдердің ролі; ағымға бөлінуде әлеуметтік өзгерістердің
әсері; ағымға бөлінуге себеп болған саяси оқиғалар.
Ислам дінің ең алдымен жүгінетін заңы Қасиетті Құран-Кәрім. Құран
мұсылмандар үшін ең шынайы жол болып табылады. Ал Құранды зерттейтін болса,
ішінде ағымға бөліну немесе Әй мүміндер! Бөлініңдер деген мағынада
айтылған ешқандай аятты кездестіру мүмкін емес. Керісінше Құран аяттары
мұсылмандарды бірлікке, ынтымаққа, бауырмаластыққа шақыра отырып, тек бір
кісіге яғни басшыға бағынуысызды парыз етеді. Бұл жайында аятта былай
дейді: Әй мүміндер! Аллаға бой ұсынып, Пайғамбарға әрі өздеріңнен болған
әмір иелеріне бой ұсыныңдар (4. Ниса-59), бүкіл әлемді жаратқан Аллаһ өзі
жаратқан адамзаттың психологиясын, қимыл-әрекетін жақсы білгендіктен
адамдардың ерте ме, кеш пе бәрібір бөлінетіндігін біледі. Мұсылмандардың да
осындай жағдайға түсетіндігін білген Аллаһ шығар жол ретінде Құранды
нұсқап: Түп-түгел Аллаһтың жібіне (дініне) жабысыңғдар да бөлінбеңдер, -
деп әмір етеді (3. Али-Имран - 103). Аяттан шығатын ұғым мұсылмандар
пікірде, көзқараста жанжалдасып түсінбеушілікке баратын болса, Құранға
сүйенулерін, осылай еткен жағдайда мәмілеге келетіндігін білдіреді.
Дегенмен Аллаһ Тағала Құранда мұсылмандарға ойлануын, әлемнің ішіндегі
тамаша теңдесі жоқ байланысты көріп ой жүгіртуін, зерттеуін, шындықты
ізденіп табуын, ақылмызды қолдануымызды талап етеді. Өйткені, діннің әр
түрлі әмір мен міндеттерін, бұларды түсіну, талқылау, қорытындылау, оның
мақсатын білу адамның ақыл ойына сүйенеді. Сол үшін Құранда 275 жерде
Ойланбайсыңдар ма? Ақыл жүгіртпейсіңдер ме! деп талапты, әрің сұраулы
түрде айтылады. Ал 200 жерде түсіну мен ойлану әмір етілсе, 12 жерде
Әлемді шарлап ғибрат алуды бұйрады және 670 жерде Ілім мен ғылымға
шақырады. Құранда мұсылмандарға бөлінбеңдер деп айтқанмен осы айтылған
мәселелер мұсылмандардың түсінік пен пікір тұрғысынан бәрібір
бөлінетіндігіне себеп болуда.
Олай болса Құранның талабы түк ілместен сенетін адамдар емес, білімді,
ынталы, түсінетін және ақылды дұрыс қолдана алатын мұсылмандар қауымын
жарату болып табылады. Тарихқа үңілсек шын мәнінде мұсылман ғалымдар Құран
арқылы, исламның ғылымға деген талабы арқылы көптеген жаңалықтар ашып,
әлемге әйгілі болып, есімдерін тарих парағына алтын әріппен жаздырып
қалдырған. Сондай-ақ европалық ғалымдарға түрлі салаларда жол көрсетіп,
ұстаздық еткендігі баршамызға аян.
Құран аяттары адамдарға сену мен исламды қабыл ету мәселесінде толық
еркіндік берген. Себебі біздер былай дейді: Бұл ақиқат Раббыларыңнан де.
Сонда кім қаласа сенсін, кім қаласа қарсы келсін, (18. Кәхф - 29) және де
дұрысты бұрыстан айруда жүгінетін, ұстанатын негізгі прицип. Енді осындай
ойлау еркіндігін бергеннен кейін мұсылмандардың арасында Құранды түсіну мен
үкім шығаруда айырмашылықтар болатындығына ешкім бөгет бола алмас. Сонымен
қатар кейбір сеніммен байланысты аяттарды түсіну барысында түрлі
көзқарастар туды. Әр ғалым аяттарды өз түсінігі бойынша талдауға
тырысқандықтан бұның ақыры ағымдардың пайда болуына себеп болды. Нәтижеде
ағымдар арасында қырғи қабақ туып, бір-бірін кінәлау мен тіл ұзату, адасқан
деп айту саханалары көрініс бере бастады. Бұл мәселеде де Құран
мұсылмандарға былай деп өсиет айтуда: Сәлем бергенді дүние мүлікке қызығын
мүмин емессің демеңдер, (4.Ниса-94). Пайғамбарымыз да бұл мәселеге
байланысты былай деп өсиет қалдырған: Бір адам бір адамды фасық немесе
кәпір деп сөз айтпасын. Негізінде ол кісіде бұл жағдай жоқ болатын болса,
бұл айтылған сөз соны айтқанға кері келеді, (Риязус-Салихин, ІІІ, 159-ші
хадис). өкінішке орай мұсылмандар өз ағымына қосылмаған өзге мұсылмандарды
кінәлаудан әлі болса арылар емес.
Мұсылмандарды о бастан бері толғандырып жүрген мәселенің бірі
Пайғамбарымыз (с.а.у.): Израил ұлдарының басына келегн нәрсе үмметімнің
басына келеді. Израил ұлдары 72 бөлікке айрылады және біреуінен басқа
өзгелері жәһәннамға кіреді. Әй Алланың елшісі! Оттан құтылатын бұл бөлік
қайсысы? - деп сұрағанда Пайғамбарымыз (с.а.у.): Менің және сахабаларымның
жолымен болған бөлік - деген хадисі еді.
Осы хадисті айтылғандай мұсылмандар кейінірек өзара түсініспеушілік пен
түрлі себептерге байланысты көптеген ағымдарға бөлінеді. Әрбір ағым өзінің
ұстанған жолын хақ жол деп, аят пен хадистерден дәлелдер келтірген. Сол
дәлелдердің біреуі де осы айтылған хадис болатын. Себебі, хадисте айтылған
жәннатқа баратын бір ғана ағым өздері екендігін дәлелдеуге тырысты.
Осылайша көптеген ағымдар өздірінің жолын ақиқат жолы, әрі тозақтан
құтылатын ағым ретінде жариялады. Осындай бақталастықтан қаншама соғыстар
шығып, бейкүнә адамдардың қаны төгіліп жатты.
Ағымға бөлінуде ислам дінінің әкелген діни үкімдерінің де атарлықтай
ролі бар. Мұсылмандар алдымен Құран аяттарын түсіну, тәпсірлеу үшін себебі
нузулді (аяттың түсу себебін) жақсы білу керек болды. Құран 23 жылда
белгілі бір оқиға, сұрақ немесе мәселеге байланысты аят-аят болып түсті.
Құран аяттары тақырып – тақырып болып, яғни қазіргі қалпындағы ретімен
түскендігі мәлім. Сондықтан да табиун және әтбауттабиун кезеңінде Құранның
себебі нузулі мәселелер туғызды. Ал сахабалар дәуірінде Құран аяттарының
мағынасын, тәпсірін, мақсатын Пайғамбарымыз (с.а.у.) айтып бергендіктен
ешқандай артық сұрақ тумайтын және де фиқһ, сенім, ғибадат секілді мәселеде
түсініспеушілік болмады десек артық кеткен болмаспыз. Пайғамбарымыз
(с.а.у.) дүниеден өткеннен кейін мұсылмандардың саны артып, сахабалардың
ішіндегі ғұламалар азайып, Исламның алғы шебіне табиундармен атбауттабиун
өтті. Бұлардың кезеңінде көптеген жаңа мәселелер шыққандықтан оны шешу үшін
Құран аятымен хадиске жүгінді. Бірақ кейбір жауапты Құран мен хадистен таба
алмады. Сонымен қатар кейбір Құран аяттарын ашықтауда қиыншылық шекті.
Өйткені, Құран аяттары бәрідерлік оңай, әрі түсінікті емес еді. Кейбір
аяттарды тек Аллаһ пен Оның елшісі ғана білетін. Сондықтан Құран аяттары
түсінігі жағынан екіге бөлінеді. Мұны Құранның өзі растауда: Ол Аллаһ
Саған Құранды түсірді. Оның ашық мағыналы аяттары бар. Ал жүректерінде
қыңырлық болғандар бұзақылық іздеп, ұқсас мағыналы аяттардың ұғымын
іздестіріп соңына түседі. Оның ұғымын Аллаһ қана біледі. Сондай-ақ ғылымда
озат болғандар: Бұған сендік. Барлығы Раббымыздың қасынан, дейді. Бұны ақыл
иелері ғана түсінеді. (3.Али- Имран - 7). Демек Құран аяттары мұхкам
(түсінікті) және муташабих (құпия) болып екіге бөлінеді екен. Мұхкам
аяттарды тәпсірлеп мағыналарын шығаруға болғанмен муташабих аяттарды
тәпсірлеп мағына бере алмаймыз. Ондай аяттардың ұғымын тек Аллаһ қана
біледі. Кейбір мазхабтар болса, осындай аяттардың мағынасын ашықтау,
түсіндіру мақсатында пайда болды. Мысалы, Мушаббиха, Муржия,
Муғтазила.
Муташабих аяттарға кейбір сүрелердің басындағы Хуруфуk Муқатта’а
аяттары, Аллаһтың жаратылғандарға ұқсаған сипаттарын баяндайтын аяттар,
жәннат, жәһаннам, рух, кәусар, түрлі қиссалар, ақіретте болатын
жағдайлармен байланысты айтылған аяттар жатады. Міне, осындай аяттарды
ашықтау керек пе, немесе айтылған күйінде қабыл ету керек пе деген мәселе
туады. Көпшілік яғни, әһли сүннет уәл-жамағат бойынша аят қалай айтылса,
солай қабыл етілуі керек. Өйткені, ондай аяттың мағынасын Аллаһ қана біледі
және олар тәпсірленбейді. Ал керісінше көптеген ағымдар мұндай аяттардың
мағынасын ашықтауға тырысқан. Олардың айтуынша Құран адамзат үшін
түсірілгендіктен оның түсініксіз аяты болмау керек. Сондықтан барлық аятты
түсінуіміз керек дейді. Оларды бұлай айтуының негізі жоғарыда айтылған Али
Имран сүресінің 7-ші аятын: Оның мағынасын Аллаһ және сондай-ақ ғылымда
озат болғандар біледі, - деп аударады. Яғни ғылымда озат болғандар мұндай
аяттарды ашықтауына болады деген пікірмен түрлі-түрлі мағына беріп
ашықтаған. Әсіресе Пайғамбарымыз (с.а.у.): Бір ағым ғана құтылады,- деп
айтқан хадисіндегі құтылатын топтың өздері екендігін дәлелдеу үшін
муташабих аяттарды қисынсыз мағына беруге зорлаған. Енді осы муташабих
аяттарды ашықтауға бола ма деген сұрақ туады. Әһли сүннет уәл жамағат
бойынша болмайды. Себебі, оның мағынасын Аллаһ қана біледі және сахабалар
кезеңінде мұндай аятты ешбір сахаба ашықтауға жүгінбеген. Бір шетінен
Пайғамбарымыз (с.а.у.) осы секілді кейбір мәселелерді талқылауға тиім
салған және ондай ниеттегі кісілерден сақтануды әмір еткен. Неге десеңіз
алдыңғы өткен үмметтердің бастарына келген бәлекеттерді осы секілді
мәселелерді түсінуге, қазбалауға жүгінгендіктерінен еді. Барлық нәрсені
біздің білуіміз шарт емес. Сонымен қатар Пайғамбарымыз (с.а.у.) бір мәселе
жайында түрлі варианттармен айтқан хадистерімен жасалған амалдар фиқһи
мазхабтардың тууына жол ашты. Пайғамбарымыз (с.а.у.) бұлай хадис айтуының
себебі болса, қарсыдағы адамның түсіну деңгейіне байланысты.
Ислам дінін алғаш қабылдағандар негізінен арабтар болған. Алғашқы
халифа Хз. Әбу Бәкірдің (632-634) Шығыс, Батыс және Солтүстік батысқа
Исламды жаю мақсатымен басталған жорықтар Аббастықтар кезеңіне дейін (750-
1258) жалғасты. Аз уақыт ішінде көптеген жерлер Ислам мемлекетінің қол
астына енді. Сонымен қатар түрлі діндер мен мәдениетке ие болған
мемлекеттерге көрші болды. Ислам жорықтар әр түрлі діндерге ие болған
халықтар мұсылманшылықты қабылдағаны мен бірден ескі діндері мен
мәдениеттерін тастай алмады. Керісінше кейбір наным-сенімдерін Исламның
болуымен бояп, жаңа пішін беріп, Ислам мәдениеті ішіне енгізіп жіберді.
Мысалы халық арасындағы ырымдардың Исламға ешқандай қатысы жоқ екендігін
айта аламыз. Себебі, Пайғамбарымыз (с.а.у.): Исламда ырым, жаманшылыққа
жору жоқ,- деген.
Яһуди немесе христиан болып, кейіннен мұсылман болған ғалымдар түбірі
жоқ кейбір мәліметтерді тәпсір саласына енгізіп жібереді. Әсіресе, Құран
мен хадистерде аз ғана мағлұмат берілген немесе мүлдем берілмеген
нәрселерді толықтыру үшін өздерінің мифологиясының және Таурат пен Інжілден
көбірек сілтеме жасады. Ислам дінін күшпен жеңе алмайтындығына көздері
жеткен яһуди, мажуси және өзге де дін өкілдері де жалған хадистер шығарды.
Бұл хадистердің көпшілігі тәркі дүние жасап, ақыретке көбірек көңіл бөлу
мағынасында айтылды. Себебі, мұсылмандардың ынта-жігерін құртып, барлық
нәрседен бас тартып, тек құлшылыққа бет бұрғызуды көздеді. Осылай болған
жағдай да ғана мұсылмандарды билеу оңайға түсетін еді. Түбірі жоқ кейіннен
кірме мәліметтерге тәпсір саласында Исрайлият деп атады. Мұндай түбірі
жоқ мәліметтерді саяси бағыттағы кісілер қарапайым халықты өзіне тарту
үшін көбірек қолданды. Ағымға бөлінуге осындай факторлар әсер еткендей
қалалық пен далалық мәселесі де өз үлесін қосты. Мысалы, Харижииттер,
Шииттер т.б. осы секілді ағым мүшелерінің көпшілігі сауатсыз болатын.
Мұсылмандардың ағымға бөлінуіне әсіресе саяси оқиғалардың ролі
айтарлықтай басым болды. Осындай саяси оқиғалардан кейін бөлінген Ислам
әлеміндегі мұсылмандар күні бүгінге дейін қарым-қатынасы түзеле қоймады.
Тарихи кезең бойынша шыққан саяси оқиғаларға шолу жасаған кезімізде кейбір
мәселелер айтарлықтай маңызды болып көрінбегенімен тамшыдан теңіз
құралады дегендей үлкенді-кішілі оқиғалардың жиынтығынан барып, қайнаған
қазандай бұрқ ете қалған. Кейбір ғалымдар алғашқы саяси оқиғалар мен ағымға
бөлінушілік ІҮ Халифа Хз. Алидің кезеңінде (656-661) Харижиттер жағынан
сахнаға шыққандығын айтуда. Ал, көпшілік ғалымдар Хз. Мұхаммед (с.а.у.)
пайғамбардың төсек тартып, науқастанып жатқан кезінен басталғанын
білдіреді. Шындығында да осылай болғандығы тарихтан мәлім. Енді саяси
оқиғаларға ұйытқы болған мәселелерге қысқаша шолу жасасақ:
1.Хз. Пайғамбарымыз (с.а.у.) өмірінің соңында төсек тартып қатты
науқастанып жатқанеда қасындағы сахабаларына: Маған қалам мен қағаз
әкеліңдер. Сіздерге менен кейін түсініспеушілікке бармауларың үшін өсиет
жазайын , - деген. Сол жерде болған мұсылмандардың арасында қалам мен
қағаз әкелу, әкелмеу жайында дау шығады. Біреулері әкел десе, біреулері
әкелудің қажеті жоқ, өйткені пайғамбар температурасының жоғарылауынан
айтқан шығар десті. Хз. Омарда: Аллаһтың кітабымен пайғамбардың сүннеті
бізге жетеді, бұдан басқа жазылатын нәрсе қалмады деп : Бүгін сіздің
дініңізді толықтырдым - деген. Маида сүресінің 5 аятын оқыды. Бұл мәселе
кейінірек шииттер жағынан көтеріледі. Егер сол кезде қалам мен қағаз
әкелінгенде пайғамбар өзінен кейін Алиді мұрагер етіп сайлап кетер еді деп
шииттер уәж айтуда.
2. Сонымен қатар Пайғамбарымыз (с.а.у) науқас кезінде үш өсиет
қалдырады: 1. Араб түбегінде мұсылман емес кісілерді тұрғызбау; 2. Өзінің
кезеңіндегідей келген елшілерге құрметпен қарауларын бұйырады. 3. Ал бұл
өсиетті осы өсиетті айтқан рауидің ұмытып қалғаны айтылады. Осы үшінші
өсиет жайында сүнниттермен шииттер арасында ғасырлар бойы тартыстар болды.
Яғни шиттер үшінші өсиетке Алидің халифа болатындығы айтылған деуде. Сол
сөзді әдейі жасырдыңдар деп сүнниттерді кінәлаған.
3. Пайғамбардан кейін кімнің халифа болатындығы жайында Құрайыш пен
Мадиналық мұсылмандар арасында дау шығарды, Құрайыштар билікті алады.
4. Хз. Әбу Бакірдің халифалық кезеңінде жалғаншы пайғамбарлармен болған
шайқас және зекет беруден бас тартқан руларды жазалау мәселесін кейінірек
мәселеге айналады.
5. Үшінші халифа Османның өкімет аппаратына өз туыстарын көбірек
әкелуі халық арасында наразылықты тудырады. Нәтижеде бұл наразылық халифаны
өлтірумен аяқталады.
6. ХЗ. Али халифа болысымен 656 жылы Хз. Айшамен, 657 жылы Шам әкімі
Муауия мен соғысады. Екі жақта мұсылман бола тұра бір-бірлеріне қылыш
жұмсау және жазықсыз қаншама мұсылманның қаны төгілуі сол дәуірдің өзекті
мәселесіне айналады. Осы мәселеге байланысты бірнеше ағым пайда болады.
Себебі, осы соғыста өлген мұсылманның ахыреттегі жағдайы не болады деген
сауал әркімді мазалайды. Өйткені, ниса сүресінің 93 аятында былай дейді:
Кім бір мүминді әдейілеп өлтірсе оның жазасы ішінде мәңгі қалатын тозақ
болады. Сондай-ақ оған Аллаһтың ашуы, қарғысы болып және оған зор азап
әзірлеп қойған.
7. Хз. Алидің 17 рамазан 661 жылы бір харижит жағынан және баласы Хасан
7 сәуір 669 жылы, Хусейн 10 қазан 680жылы, Язид жағынан шехит етілуі шиит
ағымының өрби түсуіне қатты әсер етті.
8. Умеялықтар салтанаты кезеңінде (661-750) халифалар мен әкімдердің
әділетсіздігіне ашынған халық түрлі топтарға бөлініп, халифа билігіне қарсы
шықты.
9. Аббастықтар тұсында (750-1258) халифаның әлсіздігінен пайдаланып,
түрлі дін бұзар адамдар шықты. Мысалы Батынилер, Зындықтар, Исмаилиттер
т.б.
10. Мұсылмандардың осындай кезеңдерден өтуіне байланысты көптеген
ағымның шығуы, бидғаттардың пайда болуы секілді өзгерістердің Исламда
ешқандай орны жоқ, бұлардан арылу крек дегендер пайда болады. Олар тек
Құранмен сүннетке жүгіну және 610 мен 632 жылдардағы Ислами өмірді қайта
жаңғыртып, өзгелерді тастау керек деп ұран көтерді. Бұл 1740 жылының
басталған Уаххабизм діни саяси қозғалысы еді.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Бекир Топалоглу, Келема гириш, Истанбул – 1996ж.
2. Мұхаммед Әбу Захра, Мезхеплер тарихи, Истанбул
3. Етхем Рухи Фыглалы, Чаымызда итикади ислам мезхеплери, Истанбул –
1997ж.
4. Хусейн Алгүл, Ислам тарихи, 3 том, Истанбул -1997ж.
5. Догуштан гүнүмүзге бүйік ислам тарихи, 3 том, Истанбул – 1992ж.
6. Құран Кәрім қазақша мағынасы, Х. Алтай
7. Сейітбеков С. Нысанбаев С., Ислам тарихы, Шымкент – 2002ж.
8. Жолдасов С., Ислам тарихы, Алматы 1998ж.
9. Невеи, Риязуссалихин, Анкара 1996ж.
10. Етхем Рухи Фыглалы, Мезхеплер арасындаки фарклар, Анкара

Суниттік бағыттар.

Суннит тобына жататын мазхабтарды Сүннәтпен Құран қағидаларын
бұлжытпай орындайтын мектептерді айтамыз. Сүннәт пайғамбарымыз Мұхаммед
(с.ғ.с)-ның айтқан сөздері (хадис) және орындаған амалдары
Пайғамбарымыздың өмір тарихын және оның артынан ерген сахабалардың өмір
тарихтарымен солардың орындаған істеріне құштар болып, соларға еліктеу.
Иманға қатысты пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с) былай анықтап айтқан:
Менің артымнан ерген үмметім жетпіс үш тармаққа бөлініп кетеді.
Біреуінен басқасы тозақты. Сол кезде қасында болған сахабалар қайсы топ
тозақтан құтылатын Аллаһтың елшісі деп сұрағанда ол топ менің артымнан
ерген және менің артымнан ергендердің соңынан жүргендер - деп жауап қатты.
Осы құтылған топты болмаса мазхабты фирка-и- наджия бұл топтың және де
басқа атауы бар Ахли сунна уаль жамаға Пайғамбарымыз (с.ғ.с) сенімге
байланысты, әдепте және Исламға сәйкес келіп, қоғамға қарсы келмеу қайта
бірге болуда. Ислам бұл біріншіден адамдардың бірігуі деп айтты. Адамдардың
әрқайсысының түсігіне байланысты. Қарама-қайшылық діни негізде емес, тек
әдіс-тәсілде ғана. Бұлардың түпкі мақсаты біреу ғана Аллаһ Тағаланың
бірлігі мен Мұхаммед (с.ғ.с) ақырғы пайғамбар деп біліп түсіндіру. Бұл
мәзхаптардың негізін қалаушылар мыналар: Әбу Ханифа,
Шафи, Ханбали, Малики
Имам Ағзам Әбу Ханифа Нұғман ибн Сәбит хижрий 80-ші жылы Куфа қаласында
дүниеге келген. Ханафий мәзхабын ұстаушылар имам Ағзамның өмір баянын жақсы
біліп, әрдайым ол кісіге дұға етіп тұруға міндетті. Ғұламалардың бір
ауыздан келісімдері бойынша имам Ағзамның есімі ән-Нұғман Қан деген
мағнаны білдіреді, қан дегенің дененің тірегі және тіршіліктің жүйесі.
Кейбір ғұламалар қанға рух деп балама берген. Имам Ағзам (р.а) фиһқтың
тірегі, әрі зәру мәселелердің тәртіп жүйесі еді немесе Нұғман қызыл гүл,
яғни қызғалдақ деген мағнаны білдіреді. Хазретті имам Ағзам фиһқ бағының
қызғалдағы , яғни ислам гүлінің қызыл өзегі. Тағы да басқа бірнеше атпен
аталғаны Әбул Милләти Ханафиати, сиратул уммати. Кейінгі үш мәзғаб
имамадары, имам Ағзамның білімділігі мен кереметін мойындаған. Шәкірті имам
Юсуф бет пішіні, дене бітімі жөнінен адамдардың бәрінен әдемі еді. Сөзге
өте шешен, дәлел келтіруге өте ұста, тілі майда, дәрісіне қатысқан кез-
келген адам, оның ілмінен лаззат алатын. Ибн Мубарак имам Ағзамды сипаттай
келе, ол кісінің дәрежесін өлеңмен берген екен. Ол өлеңнің мазмұны мынадай:
Мұсылмандардың қолбасшысы хазретті Әбу Ханифа мұсылман қауымына
шариғат үкімдерді орындаудың жолдарын өзінің жазған кітаптарымен фиһқ ілімі
арқылы Забур аяттары бұрын түскен парақтарды көркемдеп әшекейлегені сияқты,
толықтырылып берді. Куфада да Батыс пен шығыс аралығында да имам Ағзамның
теңдесі жоқ.
Имам Ағзам 16 сахабаны көрген. Осы кісілерден хадис риуаят еткен.
Имам Ағзамға нәсіп болған мұндай дәреже, яғни Пайғамбарымыз (с.ғ.с)-ның
сахабаларымен сұхбаттас болып, табиғин атану, Ол кісімен замандас болған,
басқа имамдарға нәсіп болмаған.

Шафиғи мәзхабының негізін қалаушы Мұхаммед аш-Шафиғи есімді адам, ол
VIII- IX ғғ арасында өмір сүрген.Шафиғи мәзғабы бітімшіл басқаша айтқанда
Ханафишіл және Мәлікшіл мәзхабтардың ерекшеліктерін қабылдай отырып,
солардың ықпалымен қалыптасқан. Оның негізгі принциптері төмендегідей.
Құран мен сүннат біртұтас түпнұсқа ретінде қарастырылады, сүнна тек Құранда
толықтыратын қысқаша ғана, ол салыстырылып аралық шешім шығару үшін Құранға
балама материал бере алмайды. Бұл орайда Мединалық таратушылардан алынған
хадистер күмәнсіз қабылданды. Ұжым (арабша ижма) Құранмен сүннаға қосымша
ретінде қарастырылды, бірақ назарға тек мединалық муджтаһидтердің шешімі
ғана алынды. Ұқсату ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.