Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік құқықтық басқару тетігі
Экология саласында мемлекеттік басқаруды жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың жүйесі мен құзыреті
Экологиялық мониторингті күқықтық реттеу
Қазақстан Республикасының жер қойнауының мониторингі
Жерлер мониторингі
Қоршаған ортаның сапасын нормалау
Экологиялық сараптаманы құқыктық реттеу
Табиғи ресурстардың кадастры, ұғымы мен жалпы сипаттамасы
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік бақылаудың құқыктық негіздері
Экологиялық мониторингті күқықтық реттеу
Қазақстан Республикасының жер қойнауының мониторингі
Жерлер мониторингі
Қоршаған ортаның сапасын нормалау
Экологиялық сараптаманы құқыктық реттеу
Табиғи ресурстардың кадастры, ұғымы мен жалпы сипаттамасы
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік бақылаудың құқыктық негіздері
Экология саласындағы мемлекеттік басқарудың ұғымы мен жалпы сипаттамасы
Табиғатты қорғау мен табиғат пайдалану саласындағы басқаруды ұйымдастыру мәселелері. Қазақстан Республикасының қазіргі дамуы үшін мейлінше көкейтесті мәселелер болып табылады. Экономиканың аса маңызды бір саласы табиғи ресурстарды пайдала¬ну қоршаған ортаны ластаудың тұрақты көзі және халықтың денсаулығы мен экологиялық сауаттылығына төнген қатер болып табылады. Табиғат пайдаланудың ұтымды тәртібін анықтау, табиғи ресурстарды тиімді басқару үшін оңтайлы құқықтық негіз қалау — бұл қолданыстағы занда көзделуі қажет міндеттер және біздің курсты оқыпүйренудің нысаны болып табылады.
Экология саласындағы мемлекеттік басқару проблемасына табиғат қорғау мен табиғат пайдалану теориясының жалпы мәселелерін зерттейтін ғалым заңгерлер, сондай-ақ экологиялық құқықтың ресурстық салаларының өкілдері үнемі ден қойып келеді. Әрбір зерттеу елеулі түрде ғылыми құндылық болып табылды, өйткені басқарудың жалпы теориясын толықтыра және дамыта отырып, салалық заңдарда ғалымдар басқару тетігінің айрықша белгілерін — басқарудың өзіндік нысандары мен әдістерін бөліп көрсетті, бұлар осы әлеуметтік күбылыстың аса серпінді сипаттамалары болып табылады.
Басқаруды ұйымдастыру мәселелері қазіргі уақытта да мемлекеттегі экономикалық қайта құрулармен, меншіктің саналуан нысандарымен байланысты ерекше көкейтесті сипат алып отыр. Біздің республикамызда болып жатқан өзгерістердің осы жағдайларында ол өзгерістер қоғамдық өмірдің барлық салаларын, соның ішінде басқару саласын да қамтуда. Бұдан ертеректе болған басқарудың әкімшілік әміршілдік жүйе орнын барынша икемді аппарат басты, онда ықпалды басқарудың билік әдістері мен нысандары қоғамдық қатынастар субъектілерінің экономикалық тетіктермен ауыстырылды. Меншіктің мемлекеттік емес нысандарының пайда болуы, жеке кәсіпкерліктің дамуы, біздің республикамыздың өмірін демократияландыру қазіргі басқару органдарының жүйесін, өз қызметінің сипатын өзгертуге мәжбүр етуде.
Табиғатты қорғау мен табиғат пайдалану саласындағы басқаруды ұйымдастыру мәселелері. Қазақстан Республикасының қазіргі дамуы үшін мейлінше көкейтесті мәселелер болып табылады. Экономиканың аса маңызды бір саласы табиғи ресурстарды пайдала¬ну қоршаған ортаны ластаудың тұрақты көзі және халықтың денсаулығы мен экологиялық сауаттылығына төнген қатер болып табылады. Табиғат пайдаланудың ұтымды тәртібін анықтау, табиғи ресурстарды тиімді басқару үшін оңтайлы құқықтық негіз қалау — бұл қолданыстағы занда көзделуі қажет міндеттер және біздің курсты оқыпүйренудің нысаны болып табылады.
Экология саласындағы мемлекеттік басқару проблемасына табиғат қорғау мен табиғат пайдалану теориясының жалпы мәселелерін зерттейтін ғалым заңгерлер, сондай-ақ экологиялық құқықтың ресурстық салаларының өкілдері үнемі ден қойып келеді. Әрбір зерттеу елеулі түрде ғылыми құндылық болып табылды, өйткені басқарудың жалпы теориясын толықтыра және дамыта отырып, салалық заңдарда ғалымдар басқару тетігінің айрықша белгілерін — басқарудың өзіндік нысандары мен әдістерін бөліп көрсетті, бұлар осы әлеуметтік күбылыстың аса серпінді сипаттамалары болып табылады.
Басқаруды ұйымдастыру мәселелері қазіргі уақытта да мемлекеттегі экономикалық қайта құрулармен, меншіктің саналуан нысандарымен байланысты ерекше көкейтесті сипат алып отыр. Біздің республикамызда болып жатқан өзгерістердің осы жағдайларында ол өзгерістер қоғамдық өмірдің барлық салаларын, соның ішінде басқару саласын да қамтуда. Бұдан ертеректе болған басқарудың әкімшілік әміршілдік жүйе орнын барынша икемді аппарат басты, онда ықпалды басқарудың билік әдістері мен нысандары қоғамдық қатынастар субъектілерінің экономикалық тетіктермен ауыстырылды. Меншіктің мемлекеттік емес нысандарының пайда болуы, жеке кәсіпкерліктің дамуы, біздің республикамыздың өмірін демократияландыру қазіргі басқару органдарының жүйесін, өз қызметінің сипатын өзгертуге мәжбүр етуде.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:
ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ САЛАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ БАСҚАРУ ТЕТІГІ
Экология саласындағы мемлекеттік басқарудың ұғымы мен жалпы сипаттамасы
Табиғатты қорғау мен табиғат пайдалану саласындағы басқаруды
ұйымдастыру мәселелері. Қазақстан Республикасының қазіргі дамуы үшін
мейлінше көкейтесті мәселелер болып табылады. Экономиканың аса маңызды бір
саласы табиғи ресурстарды пайдалану қоршаған ортаны ластаудың тұрақты көзі
және халықтың денсаулығы мен экологиялық сауаттылығына төнген қатер болып
табылады. Табиғат пайдаланудың ұтымды тәртібін анықтау, табиғи ресурстарды
тиімді басқару үшін оңтайлы құқықтық негіз қалау — бұл қолданыстағы занда
көзделуі қажет міндеттер және біздің курсты оқыпүйренудің нысаны болып
табылады.
Экология саласындағы мемлекеттік басқару проблемасына табиғат қорғау
мен табиғат пайдалану теориясының жалпы мәселелерін зерттейтін ғалым
заңгерлер, сондай-ақ экологиялық құқықтың ресурстық салаларының өкілдері
үнемі ден қойып келеді. Әрбір зерттеу елеулі түрде ғылыми құндылық болып
табылды, өйткені басқарудың жалпы теориясын толықтыра және дамыта отырып,
салалық заңдарда ғалымдар басқару тетігінің айрықша белгілерін — басқарудың
өзіндік нысандары мен әдістерін бөліп көрсетті, бұлар осы әлеуметтік
күбылыстың аса серпінді сипаттамалары болып табылады.
Басқаруды ұйымдастыру мәселелері қазіргі уақытта да мемлекеттегі
экономикалық қайта құрулармен, меншіктің саналуан нысандарымен байланысты
ерекше көкейтесті сипат алып отыр. Біздің республикамызда болып жатқан
өзгерістердің осы жағдайларында ол өзгерістер қоғамдық өмірдің барлық
салаларын, соның ішінде басқару саласын да қамтуда. Бұдан ертеректе болған
басқарудың әкімшілік әміршілдік жүйе орнын барынша икемді аппарат басты,
онда ықпалды басқарудың билік әдістері мен нысандары қоғамдық қатынастар
субъектілерінің экономикалық тетіктермен ауыстырылды. Меншіктің мемлекеттік
емес нысандарының пайда болуы, жеке кәсіпкерліктің дамуы, біздің
республикамыздың өмірін демократияландыру қазіргі басқару органдарының
жүйесін, өз қызметінің сипатын өзгертуге мәжбүр етуде. Қазіргі кезенде,
басқару процесін ұйымдастыра отырып, мемлекет мемлекеттік басқарудың
саласында бола отырып, жаңа экономикалық құрылымға ықпал етудің нысандарын
пайдалану керек, солай бола тұрса да, мемлекеттік нұсқауларға бағынуға
міндетті болуға тиіс. Сондықган бұл экология саласында ерекше реттелуге
тиіс, онда азаматтар мен мемлекеттің экологиялық мүдделерінің басымдығы сол
мемлекеттің, кәсіпорынның және жеке кәсіпкерлердің экономикалық
мүдделерінен жоғары түруға тиіс.
Осының бәрі экология саласындағы мемлекеттік басқарудың құқықтық
тетігінің республикадағы қазіргі ахуал айқындамасы тұрғысынан қаралуға тиіс
екенін білдіреді.
Сонымен, табиғат қорғау мен табиғи ресурстарды мемлекегтік басқару
дегеннен нені түсінеміз. Осы мәселе бойынша ғалымдардың көзкдрастарындағы
айырмашылыққа назар аудармай болмайды.
О. С. Колбасов мемлекеттіктен нақты мемлекеттік органдардың
ұйымдастырушылық қызметін түсінеді. Басқа ғалымдар былай деп есептейді:
мемлекеттік басқарудың мәнін сипаттау үшін алғы шарт "басқарушы жүйенің
(басқару субъектісінің) басқару жүйесіне ықпалы ретінде басқару туралы ілім
(басқару объектісі)".
Г. В. Атаманчук мемлекеттік басқаруга анықтама бере келіп, билік
ыкдалы принципін атап көрсетеді. Ол былай деп жазады: "мемлекеттік басқару
— бұл ғылыми негіздеме, мемлекеттің қоғамдық жүйеге ықпалы жоспарлы,
үздіксіз билікжүргізу ыкдалы...".
Бұл анықтама бәрінен бұрын басқарудың әміршілдікәкімшілік жүйесінің
мәніне сәйкес келетінін анғару қиын емес, ол бұрын біздің мемлекетімізде
болған. Қоғамды қазіргі реформалау республканың әлеуметтік және
экономикалық өмірінің барлық салаларындағы демократиялық үрдістердің күшеюі
оның сипаттамасына "мемлекеттік органдардың атқарушы өкімдік қызметін" қоса
отырып, "басқару" ұғымын неғұрлым кеңінен түсіндіруге мәжбүр етеді". Бұл
арада, біздің пікіріміз бойынша, осы заманғы айқындама Н. Б. Мұхитдиновтың
айқындамасы болып табылады, ол бұл проблеманы таукен құқығына балап
талдайды. Ол былай деп есептейді: мемлекеттің басқару пәрменділігін
белгілеу үшін "ықпалдан" төрі неғұрлым кең "аткдрушьшықәкімшілік қызмет"
терминін қолдану тиімдірек болар . Оның дәлелдері мынаған негізделген:
"басқару тек қоғамдық қатынастарға қатысушыларға ықпалды ғана көздеп
қоймай, сонымен бірге олардың арасындағы өзара іскңмылды да реттейді".
Мемлекеттік басқарудың уәкілетті органдарының бұл "атқарушылықәкімшілік"
қызметі қоғам мен табиғаттың экологиялық тұрғыдан негізді өзара ісқимылын
ұйымдастыру негізінде қоршаған ортаның қолайлы сапасын қамтамасыз ету
жөніндегі мемлекет қызметін іс жүзінде жүзеге асыруға бағытталған.
Сөйтіп, жоғарыда аталған анықтамалардың негізінде мемлекетгік басқару
ұғымын тұжырымдаймыз — бұл қоғамның өзара ісқимылы жағдайыңда (қоршаған
ортамен, экологиялық қүкзықгарды жүзеге асырумен және мемлекет
субъектілерінің экологиялық міңдеттерін сақтаумен) экологиялық тәртіпті
қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік органдардың аткдрушыл ық әкімшілік
қызметі.
Экология саласындағы мемлекеттік басқару органдарының қызметі белгілі
бір басшылық бастаулары негізінде жүзеге асырылады, соған сәйкес
мемлекеттің экологиялық саясаты қалыптасады.
Бұл басшылық идеялары, олар жиынтығында белгілі бір мақсаттарға қол
жеткізуде мемлекеттің мәнін, негізгі қасиеттерін, ішкі бірлігін білдіруі
мемлекеттік басқарудың принциптері деп аталады.
Мемлекеттік басқарудың принциптері белгілі бір қоғам дамуының
экономикалық және әлеуметтік зандарымен анықталады, және, әдетте,
қолданыстағы занда көрінісін тапқан. "Қоршаған ортаны қорғау туралы" заңды
және өзге де актілерді талдай келіп, экология саласындағы мемлекеттік
басқарудың принциптері жүйесін анықтауға болады:
• адамның өмірі мен денсаулығын қорғаудың басымдығы, халықтың өмірі үшін
колайлы қоршаған ортаны сақтау мен қалпына келтіру;
• табиғи ресурстарға мемлекеттік меншік, мемлекет бақылайтын жерге жеке
меншік;
• мемлекеттің әлеуметтікэкономикалық міндеттерін шешу кезіңде қоғам
дамуының экологиялық міндеттерін теңгерімді шешу;
• экологиялық тәртіпті қамтамасыз ету үшін экономикалық ынталандыруды
еңгізу арқылы басқарудың экономикалық әдістерін қолдану;
• экономикалық проблемаларды шешуге азаматтарды, халықты, қоғамдық
бірлестіктер мен жергілікті өзінөзі басқару органдарын кеңінен тарту
және белсенді түрде қатысу.
Бұл экологиялық құқық саласындағы мемлекеттік басқарудың неғұрлым айрықша
принциптрі. Алайда мынаны ескеру керек: табиғат пайдалану саласында
басқарудың жалпы принциптері де: заңдылық, жоспарлылық, бағыныштьшықжәне
т.б. қолданылады.
Басқару қызметін жүзеге асырудың әдістері заң әдебиетінде көпшілік
қабылдаған әдістер, олар басқарудың нысандары мен әдістерін белгілейді.
Мемлекеттік басқарудың нысандары үш негізгі түрде көрініс береді:
1) заң шығарушылық нысаны — мемлекеттік органдардың басқару қатынастарын
реттеуге бағыталған нормативтік актілерін әзірлеу мен қабылдау;
2) құқық қолданушылық — бұл нақты ісқимылдарды қабылдау мен жүзеге асыру
арқылы басқару нормативтік актілерін жүзеге асыруға бағытталған мемлекеттің
қызметі;
3) құқық қорғаушылық — бұл мемлекеттік норматавтік актілерде көзделген
талаптарды бұзатын немесе орындамайтын адамдарға жазалау шараларын қолдану
жөніндегі ммлекеттің қызметі.
Мемлекеттік басқару әдістері қазіргі уақытта меншіктің көптеген
нысандарының болуы ерекшелігін ескереді, және осының салдары ретінде,
субьекітілердің көп екенін де ескереді. Сондықтан қазіргі кезенде
мемлекеттік басқару органдары аманатты әдісті де (міндетті нұсқамалар
әдісін, мемлекеттік органдардың бұйрықтарын дәлмедәл орындауды), ұсынымдар
әдісін де (қандай да бір шарттарды ескере отырып, мемлекеттік шешімдерді
бірненше нұсқада орындау кезіндегі әдісін де) пайдаланады. Экологиялық
тәжірибеде мемлекттік санкциялау әдісі кеңінен таралған, бұл әдіс
жағдайында мемпекетгік емес органның шешімі оны мемлекет бекіткеннен кейін
зандық күшіне ие болады. Мүның мысалы ретінде қоғамдық экологиялық
сараптаманың қорытындысын атауға болады, ол оны мемлекет бекіткеннен кейін
міндетті сипатқа ие болады. Рұқсат ету әдісі мемлекеттік емес орган дербес
болған жағдайда қолданылады. Барлығы үшін міндетті шешім өздерінің "ішкі"
субъектілері үшін қабылданады. Мысалы, ПМК басқармасының су пайдалану
мәселелері бойынша шешімі осы кооператив біріктіретін тұрғындарға міндетті
болады. Басқару процесінің сипаттамасындағы орталық буындардың бірі
"қызмет" ұғымы болып табылады.
Қызметтік көзқарас басқару қызметінің ерекшелігі мен мазмұнына
тереңірек үңілуге көмектеседі. Мемлекеттік басқару қызметі дегеннен
бірбірінен нысаны, мазмұны және басқарылатын объектілердің немесе өзінің
басқару компоненттерінің сақталуы мен қайта құрылу әдісі жағынан өзгеше
мемлекеттің билік етуінің жоспарлауұйымдастыру және реттеу ықпалдарының
объективті түрдегі шартты түрлері ұғынылады.
Әрбір қызметгі жүзеге асыру экологиялық занды қолдану негізінде мүмкін
болады. Экологияны мемлекетгік басқарудың қызметтері элемент болып
табылады, ол басқару қызметінің мазмұнын басқарудың мемлекеттік органдары
жүйесімен байланыстырады.
Бүгінгі таңда экология саласындағы мемлекеттік басқару қызметінің мына
қызметтерін бөліп көрсетуге болады:
1. Қоршаған табиғат ортасының нормаланған сапасы;
2. Экологиялық мониторинга жүзеге асыру;
3. Экологиялық және табиғат пайдалану кадастрларын жүргізу;
4. Экологиялық сараптаманы жүргізу;
5. Экологиялық бақылауды ұйымдастыру;
6. Экологиялықтөлемдер мен салықтарды алу;
7. Экология саласында мемлекеттік органдардың бұзушылықтары үшін жазалау
шараларын қолдану .
Әрбір қызметтің мазмұны келесі тарауларда ашылатын болады.
Экология саласында мемлекеттік басқаруды жүзеге асыратын мемлекеттік
органдардың жүйесі мен құзыреті
Республикада экология мәселелерін кең көлемді мемлекеттік органдар
басқарады. Жалпы мақұлданған үлгіге сәйкес олар негізінен үш топқа
жіктеледі: өкілді биліктің органдары, атқарушы билік, сот билігі. Осы
топтардың әрқайсысының нысаналы мақсатымен, сипатымен және жұмыс көлемімен,
нысандары мен әдістерімен өзара өзгешелігі бар. Бірақбұл органдар
мемлекеттік экологиялық қызметті жүзеге асыруда қалыпты жүйеге түскен.
Біздің зерттеуіміздің міндеті осы органдардың құзыретін талдау болып
табылады; олардың экологиялық заңның құқықтыққолданылуы"тетігіне қатысуының
және олардың жүйесін жетілдірудің нақты ұсыныстарын алга қою болып
табылады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 49бабына сәйкес Парламент
—Республиканың ең жоғарғы өкілді органы. Ол 5 жыл мерзімге (Мәжіліс) және 6
жыл мерзімге (Сенат) сайланады.
Парламент сондай-ақ бірденбір заң шығарушы орган болып табылады,
Республиканың Конституциясын, зандарын, кодекстерін және өзге де шешімдерін
қабылдайды, оларға ресми түсіндірме береді. Парламент қабылдайтын
нормативтік актілер мемлекеттің экологиялық саясатын анықтайды, барлық
қоғамдық экологиялық қатынастарды реттейді, табиғи ресурстарга меншік
нысанын белгілейді. Парламент атқарушы биліктің жүйесіндегі лауазымды
адамдарды тагайындауга келісім беру арқылы атқарушы органдарды бақылайды.
Олар сондай-ақ экономикалық өмірдің аса маңызды мәселелерін шешеді,
республикалық бюджетті бекітеді және оның орындалуын бақылайды,
Республиканың ақша жүйесі анықталады, мемлекеттік заемдар ұсынылады.
Сонымен бірге Парламент қызметінің маңызды бағыттарының бірі Республиканың
сот жүйесін құру болып табылады. Ол Жоғарғы Сотты сайлайды, төменгі тұрған
соттарды құру тәртібін белгілейді.
Облыстың, ауданның, қаланың аумақтарында өкілді биліктің жүйесін
Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасының жергілікті өкілді және
атқарушы органдары туралы" Заңына (2001 ж. қаңтар) сәйкес мәслихаттар
депугаттар жиналысы (1бап) жалгастырады.
Жергілікті өкілді органдардың құзыретіне облыстың, ауданның, қаланың
экологиялық ахуалына ықпал ететін маңызды мәселелер жатады. Мәслихат
аумақты басқарудың схемасын, әлеуметтікэкономикалық дамудың жоспары мен
бағдарламасын, бюджеттің жобасын бекітеді. Жергілікті әкімшіліктің
қабылдаған шешімдерінің орындалуын бақылайды, ол үшін тұрақты комиссиялар
құрады. "Қазақстан Республикасының жергілікті өкілді және атқарушы
органдары туралы" жаңа Заң мәслихаттардың жергілікгі қояды органдарының
құзыретіне міндетті ережелерді бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілікті
көздейтін осы ережелерді бекіту құқығын еңгізді. Жоғарыда көрсетілген
міндетті ережелер әзірленетін тізбесінің арасында: "жерді, орманды, су
ресурстарын, табиғаттың бірегей объектілерін қорғау, күтіп ұстау; аумақты
санитарлық тазарту, жасыл екпелерді күтіп ұстау мен қорғау: елді
мекендердің аумақтарын салу бар". Бұл ережелер экологиялық ережелер болып
табылады және оларды бұзғаны үшін қолданыстағы заң бойынша қазірдің өзінде
әкімшілік жауапкершілік көзделген.
Мәслихаттар қабылдайтын ережелер қолданыстағы заңға қайшы келмеуге
тиіс. Осы тұрғыдан алғанда занды толықтырған, сондай-ақ мәслихаттар салатын
акша айыппұлдарьшьщ ауқымын көрсеткен, яғни әкімшілік жауапкершілікті
қолдану тетігін аша түскен жөн болар еді. Бұдан басқа, жалпы міндетті
ережелердің арасында атмосфералық ауаны, жануарлар дүниесін және жер
қойнауын қорғауды көрсету керек еді. Тұтастай алғанда, жергілікті өкілді
билік органдары өзінің нысаналы мақсаты бойынша табиғатты қорғау мен
табиғатты ұтымды пайдалануда басшылық рөл атқарады. Олар заң шығарумен
айналысады, яғни атқарушы билік қызметінің негізгі бағыттарын анықтай
отырып, мемлекеттің экологиялық саясатын заңтілімен білдіреді. Атап
айтқанда, сондықтан да биліктің өкілді органдары заң қолдану процесіне
тікелей қатыспайды. Олардың мақсаты экологиялық құқықты жасау болып
табылады, ал оны орындауға бақылау жасау басқа органдардың қызметтік
міндеті болады.
Құқық қолдану органдардың ісқимылындағы негізгі орынды атқарушы
биліктің лауазымды адамдары алады. Қазақстан Pecпубликасының Президенті —
мемлекеттің басшысы және республиканың атқарушы билігінің бірыңғай жүйесін
басқарады (Қазақстан Pecnyбликасы Конституциясының 40бабы). Президенттің
экология саласындағы басқаруды ұйымдастыру жөніндегі өкілеттігі мейлінше
кең ауқымды. Президент республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар
мемлекеттік бағдарламаларды бекітеді, жарлықтар, қаулылар мен өкімдер
шығарады. Қазіргі күні президенттік институттың орнығуы кезінен бастап
Президенттің табиғатты қорғау және табиғат жүзден астам жарлықтары мен
қаулылары қабылданды, олардың басқару органдары жүйесін ұтымды жетілдіру,
табиғат пайдаланудың экономикалық тетігін еңгізу, заңдық жауапкершілік
шараларын қолдану проблемаларына қатысы бар. Қазақстан Республикасының
қоршаған ортаны қорғауды басқару органдарының құрылымын жетілдіру және
табиғи ресурстарын ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету. мақсатында Президент
республикалық, облыстық және аудандық деңгейлерде қоршаған ортаны сақтау
мен сауықтыруды, мемлекеттің биоресурстарын молықтыру мен ұтымды
пайдалануды мемлекеттік басқару мен бақылаудың мемлекеттік органдарьшың
бірыңғай тік жүйесін құруға қаулы қабылдады. Президенттің 1992 жылғы 16
наурыздағы "Қазақстан Республикасынын экология және биоресурстар
кұрылымытур алы" бұл қаулысы біздің зерттеуіміздегі тарихи құбылыс болып
табылады.
Республикада атқарушы билікті нығайту процесі байқалады, сондықтан
құқық қолдану тетігіндегі Президенттің рөлі орасан зор. Сонымен бірге
атқарушы билік өте күрделі әрі тармақты жүйе болып табылады. Бұл жүйеде
негізгі орынды Қазақстан Республикасының Үкіметі ал ады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қызметі тұтастай алғанда қоршаған
ортаны қорғауды жүзеге асыратын жалпы құзырет органының қызметті болып
табылды. Бұл органның зерттеліп отырган мәселе бойынша құзыретінің шектері
Қазақстан Республикасының Конституциясында, соңдайақ Қазақстан
Республикасының "Қоршаған ортаны қорғау туралы" Заңының 7бабында
белгіленген. Өзінің құқықтық жағдайына сәйкес (Үкіметтің қызметі экология
жөніндегі аса маңызды мәселелерді шешумен, жалпы шараларды белгілеумен және
осы саладағы негізгі бағыттарды белгілеумен, мемлекеттік экологиялық
бағдарамаларды әзірлеумен және жүзеге асырумен, экологиялықнормативтерді,
табиғи ресурстарды пайдалану лимиттерін және табиғат пайдаланудың
экономикалықтетігін анықтаумен байланысты болады. Үкімет табиғат ортасын
қорғау, экологиялық тәрбие мен білім беруді ұйымдастыру жөніндегі
министрліктер мен ведостволардың қызметін үйлестіру мәселелері бойынша
шешім қабылдайды. Бұл заңдылықтардың мазмұны мемлекеттік экологиялық
шаралардың мәні болып табылады.
Қоғамдық экологиялық қатынастарды реттеуде Үкімет шығаратын
нормативтік актілердің маңызы зор. Нормативтер шығару қызметінен басқа
Үкімет қоршаган ортаны қорғауға тікелей қатысып отырады. 1983 жылғы 4
ақпанда республикада табиғатты қорғауды басқаруды одан әрі жетілдіру,
сондай-ақ осы мәселелер бойынша Үкімет шешімдерінің орындалуы барысына
бақылауды күшейту мақсатында Қазақ KCP Министрлер Төралқасының қоршаған
ортаны қорғау, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану жөніндегі Комиссиясы
құрылды. Бұл орган табиғат қорғау саласындағы барлықшараларды өткізуге
жүйелі түрде бақылау, сондай-ақ осы мәселе бойынша министрліктер мен
ведомстволардың, қоғамдық ұйымдардың қызметгерін үйлестіру үшін құрылған
болатын.
Үкіметтің осы шешімінің маңыздылығын атап айту керек. Осы актімен
бірыңғай ведомствоның үстінен қарайтын органды құру арқылы мемлекеттің
дербес қызметі анықталды. Бұл шараның маңызы экология саласындағы атқарушы
билік жүйесін қайта ұйьшдастыруды бастауына негіз қолданғандығында болып
табылады. KCP Министрлер Төралқасының Комиссиясы деңгейінде оны шешу мүмкін
емес екендігін көрсетті. Ведомствоның үстінен қарайтын орган болып
табылатын жеке министрліктің ауқымында экологияны басқаруды ұйымдастыру
мәселесіне не ғұрлым іргелі көзқарас қажет болды. Сөйтіп мұңдай қайта
ұйымдастыру ҚазақКСР Минстрлер Кеңесінің 1988 жылғы 18 ақпанындағы N 66
"СОКП Орталық Комитеті мен KCPO Министрлер Кеңесінің 1988 жылғы 7
қаңтардағы "Елде табиғат қорғау ісін түбегейлі қайта құру туралы" Кдулысын
жүзеге асыру туралы" Кдулысымен жүргізілді.
Бұл нормативтік актінің маңызы мынада болып табылады: табиғат қорғау
немесе жекелеген табиғат объектілері саласында басқару мен бақылау қызметін
жүзеге асыратын бытыраңқы мемлекеттік органдар бірыңгай комитет ауқымына
топтастырылды. Осы қаулыны қабылдауда бірыңғай экологиялық министрлік құру
туралы ғалым экологтардың көптеген ұсыныстары қолдау тапты. Мемлекет
салалық ресурстық заңнамадан қоршаған ортаны қорғау заңдылығына көшті.
Қазақ КСРнің Табиғатты қорғау жөніндегі мемлекеттік комитеті (Қазақ
KCP Табиғатмемкомитеті) құрылды, ол табиғатты қорғау мен табиғи ресурстарды
пайдалану саласындағы орталык орган болды.
Табиғатты қорғау жөніндегі мемлекеттік комитеті арнайы қүзыреттер
жүйесін басқарды, олардың жалпы құзыреттер органдарынан өзгешелігі
экологиялық заңды басқару мен қолдану мәселелерімен тікелей айналысты.
Табиғатты қорғау жөніндегі мемлекеттік комитетіне бұрын табиғат
объектілерін қорғаумен айналысқан министрліктер мен ведомстволар қарауынан
бақылау қызметтері берілді. Жоғарыда аталған қаулыға сәйкес Қазақ KCP
Мемагроөнеркәсіп жүйесінен Қазақ KCP Табиғат мемкомитеті қарауына жерді
пайдалану мен қорғауга мемлекеттік бақылауды жүзеге аеыру қызметі,
Суландыру және су шаруашылығы министрлігінен — суды пайдалану мен қорғауды
қарауына мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру, Орман шаруашылығы
министрлігігіен — орман шаруашылығы мен ормандарды ұтымды пайдалануды
қарауына мемлекеттік бакылауды жүзеге асыру, Геология министрлігінен жер
суларын қорғауына мемлекеттік бакылауды жүзеге асыру, Балық шаруашылығы
министрлігінен балық босалқыларын, су жануарларын қорғау мен пайдалануға
мемлекетгік бақылауды жүзеге асыру, Қазақ ауа райын бақылау басқармасынан —
атмосфералықауага мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру, Қорықтар мен аң
шаруашылығы Бас басқармасынан — жануарлар дүниесін қорғау мен қорық
істеріне мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру қызметтерін беру тиімді болады
деп танылды.
Осы қаулыға сәйкес тәжірибеге экологиялық қатынастарға қатысушыларға
ықпал етудің жаңа тетіктері еңгізілді. Қазақ KCP Мемтабиғаткомының
шешімдері барлық министрліктер мен ведомстволар, мекемелер мен ұйымдар
үшін, ведомстволық бағыныштылығы мен меншік нысандарына қарамастан (соның
ішінде әскери өнеркәсіп кешені кәсіпорындары үшін де) орындау үшін міндетгі
болды. Оған өнеркәсіп және өзге де мақсаттағы объектілерді салуға, қайта
құруға немесе ұлғайтуға тыйым салуға, табиғат қорғау заңын бұза отырып
жүзеге асырылатын табиғи ресурстарды пайдалану жөніндегі және басқа да
жұмыстарды жүргізуге, сондай-ақ қоршаған орта нормаларын өрескел бұзған
өнеркәсіп және басқа да кәсіпорындарының жұмысын тоқтата тұруға, табиғат
қорғау мен табиғи ресурстарды қорғау саласындағы құқық бұзушылық үшін
әкімшілік жауапкершілік туралы істерді қарауға, қоршаған ортаны ластаумен
мемлекетке келтірілген нұқсанды өтеу үшін қаражаттарды өндіріп алу туралы
талaп қоюға құқық берілді.
Өнеркәсіп, тұрмыстық және өзге де қалдықтарын көмуге рұқсат алудың
арнайы табиғат пайдаланудың, қоршаған ортаға зиянды заттардың
шығарындылары, арнайы су пайдалану, жануарлар дүниесін пайдалану,
геологиялық жұмыстарды жүргізу үшін жер қойнауын беру, есептік ағаш кесетін
жерлерді бекіту, шаруашылықтың барлық түрлері үшін жер бөліп беру
мәселелері де — Мемтабиғат комитетінің қарауына берілді. Ол ластағыш
заттардың шығындылары үшін төлемдер нормативтерін әзірлеу үшін жауап
беретін болды. Экологиялық төлемдердің аударым қаражаттары Табиғат қорғау
жөніндегі Мемкомитеттің резервтік қорына түсуге тиіс болды.
Мынаны атап көрсету керек: экологиялық басқарудың атқарушы
оргәндарында кейіннен бірқатар елеулі қайта құрулар жүргізілді.
1992 жылғы 7 ақпанда Президенттің "Реформа жағдайларында Қазақстан
Республикасының басқару органдары ұйымдары мен қызметін жетілдіру туралы"
жарлығын орындау үшін Қазақстан Республикасының Экология және табиғат
пайдалану Мемлекеттік комитеті мен Орман шаруашылығы министрлігі Эколология
және биоресурстар министрлігі болып қайта құралды.
1997 жылғы 4 наурызда Президенттің "Қазақстан Республика сының мемлекеттік
органдары жүйесін реформалау жөніндегі кезекті шаралар туралы" Жарлығына
сәйкес Эколология және биоресурстар министрлігіне Aya райын байқау Бас
басқармасының қызметтері берілді. Сондай-ақ осы жарлыққа сәйкес жер
қатынастары және жерге орналастыру Мемлекеттік комитеті, су ресурстары
комитеті Ауыл шаруашылығы министрлігінің күрамына кірді. Осы минстрліктің
құрамына 1996 жылы Орман шаруашылығы министрлігі де кірді.
1997 жылғы 10 қазанда Президент "Қазақстан Республика сында
мемлекеттік басқару тиімділігін одан әрі арттыру жөніндегі шаралар туралы"
Жарлыққа қол қойды, оған сәйкес Экология және биоресурстар министрлігі мен
Геология және жер қойнауын қорғау министрлігі Экология және табиғат
ресурстарын қорғау министрлігі болып қайта құрылды.
Қазір жұмыс істеп отырған мемлекеттік басқару жүйесінде экология мен
табиғат пайдалануды ұйымдастыру мәселелері екі министрлікте — қоршаған
ортаны қорғау министрліне және Ауыл шаруашылығы министрлігіне
шоғырландырылған.
2002 жылғы 6 қарашада Қазақстан Республикасының Үкіметі Қоршаған
ортаны қорғау министрлігі туралы Ережені бекітті. Осы Ережеге сәйкес
Министрлік қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы орган болып
табылады. Оган қарасты ведомстволар кұрылымдық бөлімшелерімен бірге ол
бірыңгай орталықтандырылган жүйені құрайды. Министрлік құрамына: шаруашылық
жүргізу құқығында "Қазауарайынбайқау" республикалық мемлекеттік кәсіпорын,
шаруашылық жүргізу құқығында "Қазавиамыс" республикалық мемлекеттік
кәсіпорын, шаруашылық жүргізу құқығында "Крршаган ортаны қорғаудың
ақпараттықталдау орталығы" кіреді.
Қоршаган ортаны қорғау министрлігі мен оның құрылымдық бөлімшелерінің
міндеттері: 1) қоршаған ортаны қорғау саласындағы және табиғат қорғау
заңын, экологиялық талаптардың нормативтерін сақтауга мемлекеттік бақылауды
кдмтамасыз етү; 2) мемлекеттік басқару жүйесін және қоршаган ортаны қорғау
саласындағы бақылауды, өзінің кұзыреті шектерінде қоршаған ортаны қорғаудың
экономикалық әдістерін жетілдіру; 3) қоршаған ортаны қорғау жүиесін
оңгайландыру және табиғат пайдалану жүйесін оңгайландыруға қатысу; 4)
қолданыстағы заңнаманы жетілдіру; 5) қоршаған ортаны қорғау саласындағы
халыкдралықынтымақтастыідғы дамыту және оған қатысу; 6) қоршаган ортаны
қорғау саласындағы ақпарат пен ағарту ісін тарату жүйесін дамыту.
Өзіне жүктелген міндеттерді орындау үшін қоршаған ортаны қорғау
министрлігі өзінің өкілеттігі шектерінде мына қызметтерді жүзеге асырады:
1) қоршаған ортаны қорғау саласындағы бірыңгай мемлекеттік саясатты
жүргізеді және мемлекеттік экологиялық багдарламаларды орындауды
ұйымдастырады; 2) шаруашылық және өзге де қызметтерге экологиялық
нормативтерді және экологиялық талаптарды өзінің құзыреті шегінде бекітеді
немесе келіседі, қоршаган ортаны ластайтын шығарындылар мен тастандыларга,
өндіріс пен тұтынудың қалдықтарын орналастыруга лимиттер мен квоталарды
белгілейді; 3) Қазақстан Республикасы Үкіметі белгілеген тәртіпте
шаруашылық қызметінің экологиялық жағынан қауіпті түрлеріне, қоршаған
ортаға зиянды заттардың тастандылары мен шығарындыларына лицензиялар
береді; 4) қоршаған орта қызметін және табиғат пайдалануды басқаруды жүзеге
асыратын орталық атқарушы органдардың қызметін үйлестіреді; 5) қоршаган
ортаның мемлекеттік мониторинг! жөніндегі жұмысты жүргізеді, сондай-ақ
қоршаган ортаның мемлекеттік Мониторингінің және табиғат ресурстарының
бірыңгай жүйесіне басшылықты жүзеге асырады, өндірістік үлгі ережелерін
бекітеді және өндірістік Мониторингінің бағдарламаларын келіседі; 6 )
республикалық бюджет бағдарламаларының әкімшісі болады, сондай-ақ олардың
орындалуын ұйымдастырады; 7) қоршаған ортаның жай-күйін бағалауды
қамтамасыз етеді.; 8) мемлекеттік экологиялық сараптаманы ұйымдастырып,
қамтамасыз етеді және Қазақстан Республикасы Үкіметін хабардар етеді және
экологиялық сараптама қызметін үйлестіруді жүзеге асырады; 9) белгіленген
тәртіпте қоршаған ортаға ықпалды және, өткізу тәртібін қоса алғанда,
мемлекеттік экологиялық сараптаманы бағалау жөніндегі нүскдмалықәдістемелік
құжаттарды әзірлеп, бекітеді; 10) белгіленген тәртіпте табиғат қорғау
жобаларына, экологиялық сараптама саласындағы нормалау мен жұмысқа
лицензиялар беруді жүзеге асырады; 11) қоршаған ортаны қорғау саласындағы
сараптама комиссиясының дербес құрамын анықтайды; 12) ауа райының ахуалы
мен ондағы сабақтас саланың мониторингі мен талдауын жүзеге асырады; 13)
қоршаған ортаны қорғау саласындағы ғылыми зерттеулер бағдарламаларын
әзірлеп, бекітеді; 14) қоршаған ортаны қорғау саласындағы акдараттықталдау
жұмысын ұйымдастырып, жүзеге асырады; 15) өзінің құзыреті шегінде қоршаған
ортаны қорғау саласындағы және табиғи ресурстарын ұтыңды пайдалануға,
табиғат қорғау заңын сақтауға, оның ішінде: атмосфералық ауаға зиянды
заттар шығарындыларының белгіленген нормативтерін, өндірістік объектілердің
санитарлыққорғаныш аймақтарының режимін атмосфералық ауаның стандарттарын,
ережелері мен өзге де талаптарын сақтауға мемлекеттік бақылауды
ұйымдастырып, жүзеге асырады;
жерді техногендік ластанудан сақтау, топырақ қүнарлылығын қорғау, қалпына
келтіру мен арттыру жөніндегі шаралар кешенін орындау; табиғат ресурстарын
пайдалануға берілген лицензияларда және мемлекеттік сараптама
қорытындыларында белгіленген шарттарды сақтау, табиғат пайдалануға жасасқан
шарттарды (келісім шарттарды) орындау; су ресурстарын ұтымды пайдалану, жер
үсті суларын ластанудан, бітеліп қалудан, тартылудан қорғау, лимиттерді
(нормаларды) және су тұтыну мен су беру ережелерін, сондай-ақ су пайдалану
ережелерін, сарқынды су қашыртқыларының тәртібі мен шарттарын сақтау;
радиациялық қауіпсіздік талаптарын сақтау, өнеркәсш, тұрмыстықжәне өзге де
қалдықтартарды кому мен (үймектеу) кезінде табиғат қорғау шараларын
орындау; жер қойнауын пайдалану мен минералдық шикізатты өңдеу кезінде
экологиялық нормалар мен ережелерді, сондай-ақ жалпы таралған пайдалы
қазындыларды өңдіру мен пайдалану кезінде талаптарды сақтау, пестицидтерді,
минералдық тыңайтқьіштарды, басқа да химиялықзаттарды қолдану, сақтау,
тасымалдау және кәдеге асыру жөніндегі нормалар мен ережелерді сақтау;
табиғат қорғау мақ саттарына бағытталған күрделі қаржыны игеру; жануарлар
мен өсімдіктер дүниесін қорғау, молайту мен пайдалану саласындағы
экологиялық талаптарды, сондай-ақ ерекше қорғалатын аумақтардың режимін
сақтау; құрып кету кдупі төнген жабайы жануарлар мен өсімдіктерді, олардың
бөліктері мен алғашқы туындыларын елге әкелу және одан тысқары жерлерге
әкету; 16) меншік нысанына қарамастан шаруашылық және өзге де қызметтерге
экологиял ық талаптарды сақтауға мемдекеттік бақылауды ұйымдастырып, жүзеге
асырады; 17) бірыңғай ғылыми әдістемелік негізде қоршаған ортаны қорғау
саласындағы талдау зертханасының жұмысын ұйымдастырады; 18) заңға сәйкес
әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарайды; 19) Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілейтін жағдайлар мен тәртіпте тауарлардың
экспорта мен импортына лицензиялар беру туралы шешімдерді келіседі; 20)
қоршаған ортаны қорғау саласында қоғамдық бірлестіктермен өзара ісқимыл
жасайды; 21) қоршаған ортаны қорғау саласында халықаралық ынтымақтастыкқа
қатысады; 22) заңмен оған жүктелген өзге де мівдеттерді орындайды.
Экологиялық нұсқамаларды жүзеге асыру және зандық шараларды қолдану
үшін қоршаған ортаны қорғау министрлігі мейлінше кең ауқымды өкілеттіктерге
ие болған. Олардың мынадай құқығы бар: 1) өзінің құзыреті шегінде
лицензииялауды және лицензияларды келісуге; 2) өзінің құзыреті шегінде
табиғат пайдалануға, оны ішінде қоршаған ортаға ластайтын шығарындылар мен
тас тандыларға, өндіріс пен тұтыну қалдықтарын көмуге және сақтауға рұқсат
беруге; 3 ) меншік нысанына қарамастан ұйымдар мен шаруашылық жүргізуші
субъектілердің қызметіне зертханалық талдау бақылауын жүзеге асыруға; 4)
өндіріс және тұтыну қалдықтарын орналастыра отырып, қоршаған ортаға
шаруашылық қызметінің қауіпті түрлерімен, шығарындылармен және
тастандылармен байланысты табиғат пайдалануға шарттар (келісім шарттар)
жасасуға; 5) өзінің құзыреті шегінде қоршаған орта сапасының нормативтерін
және шаруашылыкжәне өзге де қызмеітік экологиялык талаптарын, оның ішінде:
атмосфераға шығындылардың, жер үсті және жер асты суларына тастандылардың
шекті жол берілетін нормативтерін, зиянды заттар көмбелерінің, жер
бедеріндегі және жер қойнауывдағы қалдықтарды орналастырудың жол берілетін
көлемінің нормативтерін қоса алғанда, қоршаған ортаға ықпалдың
нормативтерін; қоршаған ортаны ластағаны үшін, оның ішінде атмосфераға
шығындылар, жер үсті және жер асты суларына тастандылар үшін, зиянды заттар
көмбелерінің, жер бедеріндегі және жер қойнауындағы қалдықтарды
орналастырғаны үшін төлемдер нормативтерін бекітуге немесе келісуге; 6)
мемлекеттік органдардан, өзге де ұйымдар мен жеке тұлғалардан мемлекеттік
экологиялық сараптаманы қоршаған орта мен табиғат пайдалану саласындағы
мемлекеттік бақылау мен мониторингті жүзеге асыру үшін қажетті ақпаратты
сүратуға және алуға; 7 ) өзінің құзыреті шегівде әкімшілік құқық
бұзушылықтуралы істерді кдрауға және әкімшілік жаза қолдануға, сондай-
ақталап қоюға және қоршаған орта саласындағы заң талаптарын бұзушылық
туралы істер бойынша сотта қарап тексерулерде мемлекет атынан талапкер
болуға; 8) табиғат қорғау заңын сақтау мәселелері бойынша тексерулер
жүргізуге және заң тәртібінде ұйымның, құрылыстар мен объектілердің жұмысын
шектеу мен тоқтата түру , оларды пайдалануға беруге тыйым салу, экологиялық
талаптарды бүза отырып жүзеге асырылатын шаруашылық және өзге де қызметке
шектеу қою туралы нұсқама шығаруға немесе осы қызметті тоқтата түру туралы
ұсыныс еңгізуге; 9) белгіленген тәртіпте министрлік қызметі мәселелері
бойынша халықаралық ұйымдармен өзара ісқимыл жасауға; 10) заңмен көзделген
өзге де құқықты жүзеге асыруға құқығы бар.
Атқарушы билік органдарының жүйесінде аудандар мен қалалардың
әкімдіктері ерекше орын алады. Бұл органдар экология саласындағы басқаруды
жүзеге асыру кезінде мейлінше пәрменді болуға тиіс.
Өздерінің аумағында ол ар шаруашылық және мәденитұрмыс тық қызметке
басшылық жасайды. Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасының
жергілікті өкілді және атқарушы органдары туралы" Заңының 44 бабына сәйкес
олардың құзыретіне: табиғат қорғауға және табиғи ресурстарды ұтымды
пайдалануға мемлекеттік бақылау; табиғатты қорғау жөніндегі бағдарламаларды
әзірлеуді, экологиялық сараптама, табиғат қорғау объектілерін салу мен
қайта салу; экологиялық сараптама теріс қорытынды шығарған объектілерді
салуға және қайта салуга тыйым салу туралы қорытынды дайындау; экологиялық
заңдар өрескел бүзылған реттерде шаруашылық қызметті немесе объектілер
салуды тоқтата түру; табиғат ескеркіштерін табиғат объектілері деп жариялау
туралы шешім қабылдау жатады. Мысалы, Алматы қаласының әкімдігі Қазақстан
Республикасы Үкіметінің қаладағы ахуал жөніңдегі тұтас бірқатар қаулыларын
жүзеге асыруға бағытталған талай рет шешім қабылдады. Қазақстан
Республикасы Үкіметінің Алматы қаласындағы экологиялық ахуалды жақсарту
жөніндегі шаралар туралы кдулыларын орындау үшін Алматы кщіасының әкімі
"Алматы кэласындағы экологиялық ахуалды жақсарту жөніндегі шаралар туралы"
шешім қабылдады. Бұл шешіммен қалада көлікті ұйымдастыру, қала құрылысы
проблемаларын, кдланың рекреациялықаймақтарын қорғау, қалдықтарды кәдеге
жарату мәселелері, ластағыш затгардың шығарыңдыларын тазарту саласьвддағы
шаралардың тұтас кешені көзделді. Негізгісі мынада болып отыр: бұл шаралар
2010 жылға дейін Алматы қаласында табиғатты қорғау жөніндегі қала
органдарының қызметін көздейтін неғұрлым кең көлемді "Экология 2010"
бағдарламасының бір бөлігі болып табылады.
Алматы қаласы әкімінің шешімінде экологиялық талаптарды ескере отырып,
Алматы кзласын жобалау мен құрылыс салу ережелерін қайта қарау туралы
мәселе қойылған. Бұл, бірінші кезекте кдланың өнеркәсіп және тұрғын үйлер
аймақтарын құру, өндірістік объектілерді елді мекеннің шегінен тысқары
орналастыру деп түсініледі. Багдарламада кдланың көлік профіемасын шешуте
елеулі айқындама орын алған. 2010 жылға таман халықты электр көлігімен
тасымалдаудың үлесті салмағын 60 % ға дейін жеткізу жоспарланған. МАИ дың
қалалық басқармасына автокөліктің ұлы шығарындыларына техниклық бақылау
жасау, сондай-ақ көліктің қаланың санитарлықкурорттьіқаймақтарына ықпалын
шектейтін жағдайлардың тұтас кешенін жасау (келгені үшін ақы төлеу,
қозгалысты ұйымдастыру, шығарындыларға бақылау бекеттері) міндеті
жүктеледі.
Өнеркәсіптің, канализациялық, тұрмыстық ластанулардан қаланың су
көздерінің тазалығын қорғау маңызды проблема болып табылады. Сондықтан
мұнда барлықбас саға ұңғымаларына тексеру жүргізу және оларды пайдалану
режимі жоспарланады, каланы жер асты суларының ластану деңгейін зерттеу,
қалалық канализациялық тазарту құрылыстарын қайта салу жөніндегі кешенді
шаралар әзірлеу жоспарланады.
Экологиясаласыңцағы мемлекегтік басқару органдары жүйесінің
қазіргіжалпы сипаттамасы, міне, осындай.
Экологиялық мониторингті күқықтық реттеу
Экология саласындағы мемлекетгік басқарудың тиімділігін қамтамасыз
ететін маңызды факторлардың бірі — бұл табиғат ортасының жай-күйі мен
сапасы туралы толық, объективті ақпараттың болуы және оған ықпал етудің
деңгейі. Егжей-тегжейлі ақпарат алу мем лекеттің дербес қызметінің мазмұны
болатын экологиялық мониторинг.
Қоршаған ортаның мониторингі адамды қоршаған табиғи ортаның жай-күйін
бақылау және адамдардың денсаулығы мен өзге де тірі организмдерге зиянды
немесе қауіп туғызатын қатерлі ахуалдар туралы ескерту. Қоршаған орта
мониторингінің мұндай анықтамасы Қазақстан Репсубликасының 1997 жылғы 15
шілдедегі "Қоршаған ортаны қорғау туралы" Заңында берілген, онда қоршаған
ортаның мониторингі туралы ереже жеке тарауда бөліп көрсетілген (6тарау,
24, 25баптар).
Қоршаған ортаның мониторингі жөніндегі жұмысты ұйымдастыру Қазақстан
Республикасында 1972 жылдан, Ауарайынбайкдумемкомитеті жанындағы Табиғи
ортаның ластануы деңгейін байқаулардың Мемлекеттік қызметі құрылтан кезде
басталған болатын, Экологиялық мониторингтің мазмұнына ол кезде бірқатар
бағыттар жатқан еді:
1. атмосфералық ауа мен атмосфералық жауыншашынның
мониторингі;
2. жер үсті суларының мониторингі;
3. топырақтың пестицидермен ластануының мониторингі;
4. ортаның мониторингі;
5. табиғат ортасының радиоактивтік ластануының мониторингі.
Қазіргі кезде қоршаған ортаның және табиғи ресурстар мониторингіне
"Қоршаган ортаны қорғау туралы" Заңына сәйкес:
1. қоршаған орта мен табиғи ресурстардың жай-күйіне, оларға антропогендік
ықпал жасау көздерін байқау (және де аталған байқаулар белгілі бір
бағдарлама бойынша жүргізіледі);
2. қоршаған ортаның, табиғи ресурстардың жай-күйін және оларға
антропогендік ықпал жасау көздерін бағалау;
3. қоршаған ортаның, табиғи ресурстардың және оларға
антропогендік ықпал жасау көздерін болжау жатады.
Экология саласындағы басқарудың қазіргі тәжірибесі меншіктің мемлекеттік
емес нысаны объектілерінің болуын ескереді. Сондықтан қолданыстағы заңда
мемлекеттік экологиялық мониторинг және өндірістік экологиялық мониторинг
болып бөлінеді. Қоpшаған ортаның мемлекеттік мониторингін мониторингсің
тұрақты және жылжымалы стансаларының жүйесі арқылы Экология және табиғи
ресурстар министрлігі жүзеге асырады.
Өндірістік мониторинг занды түлгалардың — табиғат пайдаланушылардың —
қоршаған ортаның мониторингін жүргізу қоршаган ортада жүзеге асыратын
олардың шаруашылық қызметінің ықпалы туралы есеп пен есептшігі. Қоршаған
ортаны қадағалау құралдары, олар қолданатын әдістеме экологиялық
мемлекеттік органдар талаптарына сәйкес келуге тиіс. Өндірістік және
экологиялық мониторингтің деректері мезгілмезгіл Қоршаған ортаны қорғау
министрлігіне жіберіледі.
"Қоршаған ортаны қорғау туралы" Заңына талдау жасай отырып, мынаны
атап көрсетуге болады: онда қоршаған ортаның мониторингі және табиғи
ресурстардың мониторингі қатысады. Ол ол ма, арнайы заңмен қоршаған ортаның
жекелеген объектілеріне қатысты жер, жер қойнауы және т. б. мониторинге
жүргізу жөніндегі ережелер белгіленеді.
Қазақстан Республикасындағы орман экологиялық жүйесінің мониторингі
Орман мониторингін еңгізу Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 шілдедегі
Орман кодексімен және 2004 жылғы 17 ақпанда Қазақстан Республикасы
Министрлер кабинетінің Қаулысымен бекітілген және қабылданган Орман
экологиялық жүйелерінің мониторингін жүргізудің құрылымы, мазмұны мен
тәртібі туралы ережемен реттеледі.
Орман кодексінің 61бабына сәйкес орман ресурстарының мониторингі орман
қорын күзету, қорғау және ормандарды толықтыру, орман қорын пайдалану
ормандардың биологиялық әралуандығы мен экологиялық функциярын сақтау
саласын мемлекеттік басқару мақсатында орман қорының жай-күйі мен қарідынын
қадагалау, бағатау және болжау жүйесін білдіреді. Жоғарыда көрсетілген
Ереже оны ұдайы кешенді байқаулардың, бағалаудың орман экологиялық
жүйесінің жай-күйін бақылау мен болжаудың жүйесі ретінде анықтай отырып,
орман мониторингінің неғұрлым толық анықтамасын береді.
Орман мониторингі мынадай мақсаттарды көздейді:
1. Орман қоры туралы турақты жаңарып тұратын акдаратты алу;
2. Орман ресурстарын көптеген мақсатқа пайдалану;
3. Табиғи және антропогендік ықпал әскерімен орман экологиялық жүйесі жай-
күйінің өзгеруін болжау;
4. Пайдалану, молықтыру саласындағы тиімді басқару; ормандарды қорғау мен
сақтау.
Орман мониторингін орман шаруашылығының органдары; яғни Қазақстан
Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Орман және аң шаруашылығы
комитеті мен оның аумақтық бөлімшелері жүзеге асырады. Орман мониторингін
жүргізу үшін орман шаруашылығын басқарудың мемлекеттік органы мынандай
міндеттерді атқарады; жоғырыда көрсетілген Ережеге сәйкес:
1. Орманның жай-күйіне топырақ, геоботаникалық, орманпатологиялықжәне
басқа да зерттеулер мен іздестірулер жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру;
2. Аәроғарыштық және ауа райын байқау ақпараттарын, қоршаған ортаның
ластануы туралы деректерді алуды ұйымдастыру;
3. Түскен ақпараттарды есептеу орталықтарында өңдеуді ұйымдастыру, орман
қорын картографиял[ау және ормандарға абиотикалық, биотикалықжәне
антропогендік факторлардың теріс ықпаддарын азайту үшін шараларды
әзірлеу;
4. Орман қорының жер үсті және қашықтық әдістерімен
зерттеулерін жүргізу, оны картографиялау, орман мониторингін
жүргізу үшін деректер банкін жасау мен жүргізу, тақырыптық
орман карталарын жасау жөніндегі зерттеулер жүргізу, әдістемелік
нұсқаулар мен нұсқамалықтарды мүдделі министрліктер мен ве
домстволардың қатысуымен әзірлеу және бекіту;
5. Ұзақмерзімді және жедел акдарат пен тақырыптықкарталарға сүраным мен
қажеттіктерін ұдайы зерделеу және орман қорының жай-күйін бағалау,
оларға тиісті пайда болатын халық шаруашыығының және табиғат қорғау
қажеттеріне сәйкес келетін деректерді еңгізу;
6. Орман қоры туралы статистикалық және картографиялық ақпаратты
жүйелеуді, зерделеу мен сақтауды кдмтамасыз ету, сондай-ақ жариялауға
тиісті материалдарды басып шығару және орман экологиялық жүйесінің
мониторингін өткізу жөніндегі жұмыстарды қаржыландыру".
Орман шаруашылығының органдары өз кезегінде орман экологиялық жүйесінің
мониторингі қызметін ұйымдастырады. Орман экологиялық жүйесінің мониторингі
қызметіне:
1. Орман экологиялықжүйесі мониторингінің республикалық орталығы.
2. Орман экологиялық жүйесі мониторингінің өңірлік орталықтары жатады.
Орман экологиялықжүйесі мониторингінің республикалық орталығы орман
экологиялықжүйесі мониторингі бойынша мынадай қызметтерді:
1. Орман қоры туралы деректер банкін жасап, жүргізеді;
2. Орман қорын қорғау жөніндегі ақпаратты жинаумен, оны өңдеумен, талдау
жасаумен және берумен айналысады;
3. Орман пайдалану және оны молықтыру тәртібіне бақылауды, антропогендік
ықпалмен және басқа да факторлармен туындайтын орман қорындағы
ағымдағы өзгерістердің есебін жүзеге асырады;
4. Орман экологиялықжүйесінің мониторингін жүргізу үшін қажетті
ақпаратпен өңірлік орталықтарды жабдықтайды;
5. Орман мониторингі бойынша өзге де қызметті жүзеге асырады.
Өңірлік орталықтар негізінен әркдйсысы өз аумағының шегінде орман
мониторингі бойынша жұмыстарды жүргізеді. Өңірлік орталыктардың орман
шаруашылығы кәсіпорындарының және орман қорғау қызметінің қызметкерлерімен
бірлесіп жұмыс істейтін ақпаратты өндейтін өздерінің орталықтары мен
топтары болады. Орман қорының жай-күйі туралы жинақталған ақпаратты олар
одан әрі жинақтау мен талдау үшін Орман экологиялық жүйесі мониторингінің
республикалықорталығына мезгілмезгіл жіберіп отырады.
Орман экологиялық жүйесі мониторингі туралы Ереже орман морріторингі
мыналарды көздейді: орман моринторингінің мәні:
1. ауа райы деректерін, ауаның, топырақтың судың ластануы туралы ақпарат,
орманды жер үстінде зерттеулерінің нәтижелерін, орман қоры
шекараларының өзгеруі туралы мағлұматтар, аәроғарыштық ақпарат және
басқаларын алу;
2. аәроғарыш суреттерін өндеуде, алынған акдаратты талдау мен
статастакалықжәне каргографиялық; ақпарат банктерінің деректерімен
салыстыру, орман қорында болған өзгерістерді анықтау;
3. шаруашылық қызметімен және табиғи зілзала әсер етпеген бөліп беру
деректеріне көкейтестілік сипат беру; деректердің бөліс және
картографиялық банктеріне өзгерістерді еңгізу;
4. болган өзгерістерді ескере отырып, орман қорының статистикалық
көрсеткіштерін қайта есептеу;
5. әр түрлі тақырыптық орман карталарын жасау; орман қорындағы
өзгерістерді талдау мен болжау, сондай-ақ әр түрлі ықпалдардан келетін
нұқсанды азайту жөнівдегі шараларды әзірлеу болып табылады".
Қазақстан Республикасында орман экологиялықжүйелерінің мониторингін
жүргізудің құрылымы, мазмұны мен тәртібі туралы Ереженің 6тармағы орман
экологиялық жүйесіне ықпалын байкдудың жер үсті және қашықтық әдістері
туралы сөз етеді. Зерттеулерге арналған жер үсті әдістері орманды
орналастыру ұйымдарының орманды қорғау мен сақтау қызметтерінің, саланың
жобалау және ғылыми ұйымдарының ақпаратын кең көлемде тарта отырып, тұрақты
және уақытша сынама аландарында (полигондарда) жүргізіледі. Неғұрлым тиімді
жұмыс үшін ауа райының деректері мен ауа ортасының, топырақтың және қардың
әр түрлі заттармен ластану деңгейі туралы ақпарат беріледі. Қосымша ақпарат
ретіңде топографиялық геодезиялық материалдар (оның ішінде жердің сандық
үлгілері), табиғат экономикалық жағдайлар мен шаруашылық қызметі туралы
басқа да материалдар тартылады. Байқаудың қашықтық әдісі суретке түсірудің,
көп спектрлік сканерлік, әр түрлі сипатта рұқсат етілген жылу инфрақызыл
және радиолокациялық аәроғарыштық құралдарын пайдалана отырып жүзеге
асырылады.
Орман мониторингінің тиісті құжаттамамен білдірілетін өзінің ішкі нысаны,
атап айтқанда, ол мыналарда:
1. орман қорының жай-күйінің, оны орман иелеріне, көлемдеріне,
түқымдарына, орман түрлеріне және басқаларына бөлудің тақырыптық
карталарында;
2. орман қорының болуы, жай-күйі мен оны бағалау туралы мәтіндік және
статистикалық материалдарда болады.
Қазақстан Республикасының жер қойнауының мониторингі
Жер қойнауының мониторингін жүргізу Қазақстан Республикасы
Президентінің 1996 жылғы 27 қаңтардағы заң күші бар "Жер қойнауы және жер
қойнауын пайдалану туралы" Жарлығымен және 1997 жылға 27 қаңтардағы N 106
Қазақстан Республикасының жер қойнауының мемлекеттік мониторингі туралы
Ережемен реттеледі.
Жер қойнауының мемлекеттік мониторингі - жер қойнауының мемлекеттік
қорын ұтымды пайдалануды және олардың өзгер.улерін анықтау, келеңсіз
процестердің салдарларын бағалауды, алдын алуды және жоюды қамтамасыз ету
үшін жер қойнауы жай-күйін байқау жүйесі (жарлықтың 56бабы). Жер қойнауы
мониторингінің объектісін, оның субъектілерін, жер қойнауы мониторингінің
мақсаттары мен міндеттерін, гүрлерін, мазмұнын, жүйесі мен әдістерін ашатын
ережелерін басшылыққа ала отырып, жер қойнауы мониторингінің не екенін
қарастырайық.
Жер қойнауы мониторингінің объектісі Қазақстан Республикасының жер
қойнауы және онда болып жатқан процестер болып табылады. Eгep мониторинг
объектісінің анықтамасына неғұрлым егжей-тегжейлі келетін болсақ, онда
оларға таурудалы аудаңдарын, мұнайлы-газды провинцияларды, жер аслы
суларының бассейндерін, пайдалы кдзындылар кеніштерін, оның ішінде жер асты
суларын, сулы кешендер мен горизонттарды, су өтпейтін кдлың қабаттарды,
өздерінде геологиялық процестер жүріп жататын геологиялық денелерді (карст,
суффозия, әрозия және т.б.) геофизикалық, сейсмикалық гравитациялық және
басқа аландарды, жер қойнауын пайдалану учаскелерін және жер қойнауының
ластануын, таукені шығарылып жатқан жерді және судың бас сағасын және
басқаларын қоса алғанда, табиғи және табиғи техногендік жүйелер жатады.
Мемлекеттік мониторингті Қазақстан Республикасының Энергетика және
минералдық шикізат министрлігінің Геология және жер қойнауын қорғау
комитеті мен оның аумақтық бөлімшелері жүзеге асырады. Жер қойнауының жай-
күйі мен жер қойнауын пайдалану туралы материалдарға ие болатын өзге де
министрліктер, мемлекеттік комитеттер мен орталық атқарушы органдар занды
және жеке тұлғалар оларды Геология және жер қойнауын қорғау комитетіне
беруге міндетті болады.
Геология және жер қойнауын қорғау комитеті жүйесінде жер қойнауының
мемлекеттік мониторинг қызметі ұйымдастырылады. Оган байқаулар қызметі мен
республикалық, аумақтық деңгейлердегі ақпараттықталдау орталықтары жатады.
Жер қойнауының мемлекеттік мониторинг қызметіне белгілі бір құқықтар
мен міндеттер берілген, олар Қазақстан Республикасының жер қойнауының
мемлекеггік мониторинг туралы Ереженің 4бөлімінде сипатталған. Атап
айтқанда, жер қойнауы мемлекеттік мониторингі қызметін басқарудың
мемлекеттік органдарынан, қызметтері жер қойнауын пайдаланумен немесе жер
қойнауына өзге де ықпалмен байланысты заңды және жеке тұлғалардан жер
қойнауы мен жер қойнауын пайдаланудың жай-күйі туралы ақпаратты талап
етуге; жер қойнауын пайдаланушылардың мониторингті жүргізуіне әдістемелік
басшылық пен бақылауды және өзге де құқықтарды, сондай-ақ жер қойнауы мен
жер койнауын пайдаланудың жай-күйін ұдайы байқауларын жүргізу сияқты
міндеттерін, өзгерістерді жинақтауды, оларға талдау жасау мен болжауды
жүзеге асыруға құқығы бар;
Жер қойнауы мемлекеттік мониторингінің мақсаты жер асты суларын,
сондай-ақжер қойнауын басқаруды және жер қойнауын қорғауды қоса алғанда,
жер қойнауының мемлекеттік қорын ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету болып
табылады.
Жер қойнауы мемлекеттік мониторингінің негізгі міндеттері:
• жер қойнауының жай-күйін байқау;
• жер қойнауының және жер қойнауын пайдаланудаң жай-күйін бағалау;
• жер қойнауы жай-күйінің өзгеруі болжауларын жасау;
• жер қойнауы жай-күйі өзгеруінің келеңсіз салдарларын болдырмау,
бәсеңцету немесе жою жөніндегі ұсынымдарды әзірлеу;
• жер қойнауының және жер қойнауын пайдаланудың жай-күйі, оларға
келеңсіз ықпал ететін факторлар, сондай-ақ жер қойнауы жай-күйінің
өзгеруімен байланысты ықтимал төтенше жағдайлар туралы ақпарат беру;
• жер қойнауына зиянды ықпал етуді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Экология саласындағы мемлекеттік басқарудың ұғымы мен жалпы сипаттамасы
Табиғатты қорғау мен табиғат пайдалану саласындағы басқаруды
ұйымдастыру мәселелері. Қазақстан Республикасының қазіргі дамуы үшін
мейлінше көкейтесті мәселелер болып табылады. Экономиканың аса маңызды бір
саласы табиғи ресурстарды пайдалану қоршаған ортаны ластаудың тұрақты көзі
және халықтың денсаулығы мен экологиялық сауаттылығына төнген қатер болып
табылады. Табиғат пайдаланудың ұтымды тәртібін анықтау, табиғи ресурстарды
тиімді басқару үшін оңтайлы құқықтық негіз қалау — бұл қолданыстағы занда
көзделуі қажет міндеттер және біздің курсты оқыпүйренудің нысаны болып
табылады.
Экология саласындағы мемлекеттік басқару проблемасына табиғат қорғау
мен табиғат пайдалану теориясының жалпы мәселелерін зерттейтін ғалым
заңгерлер, сондай-ақ экологиялық құқықтың ресурстық салаларының өкілдері
үнемі ден қойып келеді. Әрбір зерттеу елеулі түрде ғылыми құндылық болып
табылды, өйткені басқарудың жалпы теориясын толықтыра және дамыта отырып,
салалық заңдарда ғалымдар басқару тетігінің айрықша белгілерін — басқарудың
өзіндік нысандары мен әдістерін бөліп көрсетті, бұлар осы әлеуметтік
күбылыстың аса серпінді сипаттамалары болып табылады.
Басқаруды ұйымдастыру мәселелері қазіргі уақытта да мемлекеттегі
экономикалық қайта құрулармен, меншіктің саналуан нысандарымен байланысты
ерекше көкейтесті сипат алып отыр. Біздің республикамызда болып жатқан
өзгерістердің осы жағдайларында ол өзгерістер қоғамдық өмірдің барлық
салаларын, соның ішінде басқару саласын да қамтуда. Бұдан ертеректе болған
басқарудың әкімшілік әміршілдік жүйе орнын барынша икемді аппарат басты,
онда ықпалды басқарудың билік әдістері мен нысандары қоғамдық қатынастар
субъектілерінің экономикалық тетіктермен ауыстырылды. Меншіктің мемлекеттік
емес нысандарының пайда болуы, жеке кәсіпкерліктің дамуы, біздің
республикамыздың өмірін демократияландыру қазіргі басқару органдарының
жүйесін, өз қызметінің сипатын өзгертуге мәжбүр етуде. Қазіргі кезенде,
басқару процесін ұйымдастыра отырып, мемлекет мемлекеттік басқарудың
саласында бола отырып, жаңа экономикалық құрылымға ықпал етудің нысандарын
пайдалану керек, солай бола тұрса да, мемлекеттік нұсқауларға бағынуға
міндетті болуға тиіс. Сондықган бұл экология саласында ерекше реттелуге
тиіс, онда азаматтар мен мемлекеттің экологиялық мүдделерінің басымдығы сол
мемлекеттің, кәсіпорынның және жеке кәсіпкерлердің экономикалық
мүдделерінен жоғары түруға тиіс.
Осының бәрі экология саласындағы мемлекеттік басқарудың құқықтық
тетігінің республикадағы қазіргі ахуал айқындамасы тұрғысынан қаралуға тиіс
екенін білдіреді.
Сонымен, табиғат қорғау мен табиғи ресурстарды мемлекегтік басқару
дегеннен нені түсінеміз. Осы мәселе бойынша ғалымдардың көзкдрастарындағы
айырмашылыққа назар аудармай болмайды.
О. С. Колбасов мемлекеттіктен нақты мемлекеттік органдардың
ұйымдастырушылық қызметін түсінеді. Басқа ғалымдар былай деп есептейді:
мемлекеттік басқарудың мәнін сипаттау үшін алғы шарт "басқарушы жүйенің
(басқару субъектісінің) басқару жүйесіне ықпалы ретінде басқару туралы ілім
(басқару объектісі)".
Г. В. Атаманчук мемлекеттік басқаруга анықтама бере келіп, билік
ыкдалы принципін атап көрсетеді. Ол былай деп жазады: "мемлекеттік басқару
— бұл ғылыми негіздеме, мемлекеттің қоғамдық жүйеге ықпалы жоспарлы,
үздіксіз билікжүргізу ыкдалы...".
Бұл анықтама бәрінен бұрын басқарудың әміршілдікәкімшілік жүйесінің
мәніне сәйкес келетінін анғару қиын емес, ол бұрын біздің мемлекетімізде
болған. Қоғамды қазіргі реформалау республканың әлеуметтік және
экономикалық өмірінің барлық салаларындағы демократиялық үрдістердің күшеюі
оның сипаттамасына "мемлекеттік органдардың атқарушы өкімдік қызметін" қоса
отырып, "басқару" ұғымын неғұрлым кеңінен түсіндіруге мәжбүр етеді". Бұл
арада, біздің пікіріміз бойынша, осы заманғы айқындама Н. Б. Мұхитдиновтың
айқындамасы болып табылады, ол бұл проблеманы таукен құқығына балап
талдайды. Ол былай деп есептейді: мемлекеттің басқару пәрменділігін
белгілеу үшін "ықпалдан" төрі неғұрлым кең "аткдрушьшықәкімшілік қызмет"
терминін қолдану тиімдірек болар . Оның дәлелдері мынаған негізделген:
"басқару тек қоғамдық қатынастарға қатысушыларға ықпалды ғана көздеп
қоймай, сонымен бірге олардың арасындағы өзара іскңмылды да реттейді".
Мемлекеттік басқарудың уәкілетті органдарының бұл "атқарушылықәкімшілік"
қызметі қоғам мен табиғаттың экологиялық тұрғыдан негізді өзара ісқимылын
ұйымдастыру негізінде қоршаған ортаның қолайлы сапасын қамтамасыз ету
жөніндегі мемлекет қызметін іс жүзінде жүзеге асыруға бағытталған.
Сөйтіп, жоғарыда аталған анықтамалардың негізінде мемлекетгік басқару
ұғымын тұжырымдаймыз — бұл қоғамның өзара ісқимылы жағдайыңда (қоршаған
ортамен, экологиялық қүкзықгарды жүзеге асырумен және мемлекет
субъектілерінің экологиялық міңдеттерін сақтаумен) экологиялық тәртіпті
қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік органдардың аткдрушыл ық әкімшілік
қызметі.
Экология саласындағы мемлекеттік басқару органдарының қызметі белгілі
бір басшылық бастаулары негізінде жүзеге асырылады, соған сәйкес
мемлекеттің экологиялық саясаты қалыптасады.
Бұл басшылық идеялары, олар жиынтығында белгілі бір мақсаттарға қол
жеткізуде мемлекеттің мәнін, негізгі қасиеттерін, ішкі бірлігін білдіруі
мемлекеттік басқарудың принциптері деп аталады.
Мемлекеттік басқарудың принциптері белгілі бір қоғам дамуының
экономикалық және әлеуметтік зандарымен анықталады, және, әдетте,
қолданыстағы занда көрінісін тапқан. "Қоршаған ортаны қорғау туралы" заңды
және өзге де актілерді талдай келіп, экология саласындағы мемлекеттік
басқарудың принциптері жүйесін анықтауға болады:
• адамның өмірі мен денсаулығын қорғаудың басымдығы, халықтың өмірі үшін
колайлы қоршаған ортаны сақтау мен қалпына келтіру;
• табиғи ресурстарға мемлекеттік меншік, мемлекет бақылайтын жерге жеке
меншік;
• мемлекеттің әлеуметтікэкономикалық міндеттерін шешу кезіңде қоғам
дамуының экологиялық міндеттерін теңгерімді шешу;
• экологиялық тәртіпті қамтамасыз ету үшін экономикалық ынталандыруды
еңгізу арқылы басқарудың экономикалық әдістерін қолдану;
• экономикалық проблемаларды шешуге азаматтарды, халықты, қоғамдық
бірлестіктер мен жергілікті өзінөзі басқару органдарын кеңінен тарту
және белсенді түрде қатысу.
Бұл экологиялық құқық саласындағы мемлекеттік басқарудың неғұрлым айрықша
принциптрі. Алайда мынаны ескеру керек: табиғат пайдалану саласында
басқарудың жалпы принциптері де: заңдылық, жоспарлылық, бағыныштьшықжәне
т.б. қолданылады.
Басқару қызметін жүзеге асырудың әдістері заң әдебиетінде көпшілік
қабылдаған әдістер, олар басқарудың нысандары мен әдістерін белгілейді.
Мемлекеттік басқарудың нысандары үш негізгі түрде көрініс береді:
1) заң шығарушылық нысаны — мемлекеттік органдардың басқару қатынастарын
реттеуге бағыталған нормативтік актілерін әзірлеу мен қабылдау;
2) құқық қолданушылық — бұл нақты ісқимылдарды қабылдау мен жүзеге асыру
арқылы басқару нормативтік актілерін жүзеге асыруға бағытталған мемлекеттің
қызметі;
3) құқық қорғаушылық — бұл мемлекеттік норматавтік актілерде көзделген
талаптарды бұзатын немесе орындамайтын адамдарға жазалау шараларын қолдану
жөніндегі ммлекеттің қызметі.
Мемлекеттік басқару әдістері қазіргі уақытта меншіктің көптеген
нысандарының болуы ерекшелігін ескереді, және осының салдары ретінде,
субьекітілердің көп екенін де ескереді. Сондықтан қазіргі кезенде
мемлекеттік басқару органдары аманатты әдісті де (міндетті нұсқамалар
әдісін, мемлекеттік органдардың бұйрықтарын дәлмедәл орындауды), ұсынымдар
әдісін де (қандай да бір шарттарды ескере отырып, мемлекеттік шешімдерді
бірненше нұсқада орындау кезіндегі әдісін де) пайдаланады. Экологиялық
тәжірибеде мемлекттік санкциялау әдісі кеңінен таралған, бұл әдіс
жағдайында мемпекетгік емес органның шешімі оны мемлекет бекіткеннен кейін
зандық күшіне ие болады. Мүның мысалы ретінде қоғамдық экологиялық
сараптаманың қорытындысын атауға болады, ол оны мемлекет бекіткеннен кейін
міндетті сипатқа ие болады. Рұқсат ету әдісі мемлекеттік емес орган дербес
болған жағдайда қолданылады. Барлығы үшін міндетті шешім өздерінің "ішкі"
субъектілері үшін қабылданады. Мысалы, ПМК басқармасының су пайдалану
мәселелері бойынша шешімі осы кооператив біріктіретін тұрғындарға міндетті
болады. Басқару процесінің сипаттамасындағы орталық буындардың бірі
"қызмет" ұғымы болып табылады.
Қызметтік көзқарас басқару қызметінің ерекшелігі мен мазмұнына
тереңірек үңілуге көмектеседі. Мемлекеттік басқару қызметі дегеннен
бірбірінен нысаны, мазмұны және басқарылатын объектілердің немесе өзінің
басқару компоненттерінің сақталуы мен қайта құрылу әдісі жағынан өзгеше
мемлекеттің билік етуінің жоспарлауұйымдастыру және реттеу ықпалдарының
объективті түрдегі шартты түрлері ұғынылады.
Әрбір қызметгі жүзеге асыру экологиялық занды қолдану негізінде мүмкін
болады. Экологияны мемлекетгік басқарудың қызметтері элемент болып
табылады, ол басқару қызметінің мазмұнын басқарудың мемлекеттік органдары
жүйесімен байланыстырады.
Бүгінгі таңда экология саласындағы мемлекеттік басқару қызметінің мына
қызметтерін бөліп көрсетуге болады:
1. Қоршаған табиғат ортасының нормаланған сапасы;
2. Экологиялық мониторинга жүзеге асыру;
3. Экологиялық және табиғат пайдалану кадастрларын жүргізу;
4. Экологиялық сараптаманы жүргізу;
5. Экологиялық бақылауды ұйымдастыру;
6. Экологиялықтөлемдер мен салықтарды алу;
7. Экология саласында мемлекеттік органдардың бұзушылықтары үшін жазалау
шараларын қолдану .
Әрбір қызметтің мазмұны келесі тарауларда ашылатын болады.
Экология саласында мемлекеттік басқаруды жүзеге асыратын мемлекеттік
органдардың жүйесі мен құзыреті
Республикада экология мәселелерін кең көлемді мемлекеттік органдар
басқарады. Жалпы мақұлданған үлгіге сәйкес олар негізінен үш топқа
жіктеледі: өкілді биліктің органдары, атқарушы билік, сот билігі. Осы
топтардың әрқайсысының нысаналы мақсатымен, сипатымен және жұмыс көлемімен,
нысандары мен әдістерімен өзара өзгешелігі бар. Бірақбұл органдар
мемлекеттік экологиялық қызметті жүзеге асыруда қалыпты жүйеге түскен.
Біздің зерттеуіміздің міндеті осы органдардың құзыретін талдау болып
табылады; олардың экологиялық заңның құқықтыққолданылуы"тетігіне қатысуының
және олардың жүйесін жетілдірудің нақты ұсыныстарын алга қою болып
табылады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 49бабына сәйкес Парламент
—Республиканың ең жоғарғы өкілді органы. Ол 5 жыл мерзімге (Мәжіліс) және 6
жыл мерзімге (Сенат) сайланады.
Парламент сондай-ақ бірденбір заң шығарушы орган болып табылады,
Республиканың Конституциясын, зандарын, кодекстерін және өзге де шешімдерін
қабылдайды, оларға ресми түсіндірме береді. Парламент қабылдайтын
нормативтік актілер мемлекеттің экологиялық саясатын анықтайды, барлық
қоғамдық экологиялық қатынастарды реттейді, табиғи ресурстарга меншік
нысанын белгілейді. Парламент атқарушы биліктің жүйесіндегі лауазымды
адамдарды тагайындауга келісім беру арқылы атқарушы органдарды бақылайды.
Олар сондай-ақ экономикалық өмірдің аса маңызды мәселелерін шешеді,
республикалық бюджетті бекітеді және оның орындалуын бақылайды,
Республиканың ақша жүйесі анықталады, мемлекеттік заемдар ұсынылады.
Сонымен бірге Парламент қызметінің маңызды бағыттарының бірі Республиканың
сот жүйесін құру болып табылады. Ол Жоғарғы Сотты сайлайды, төменгі тұрған
соттарды құру тәртібін белгілейді.
Облыстың, ауданның, қаланың аумақтарында өкілді биліктің жүйесін
Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасының жергілікті өкілді және
атқарушы органдары туралы" Заңына (2001 ж. қаңтар) сәйкес мәслихаттар
депугаттар жиналысы (1бап) жалгастырады.
Жергілікті өкілді органдардың құзыретіне облыстың, ауданның, қаланың
экологиялық ахуалына ықпал ететін маңызды мәселелер жатады. Мәслихат
аумақты басқарудың схемасын, әлеуметтікэкономикалық дамудың жоспары мен
бағдарламасын, бюджеттің жобасын бекітеді. Жергілікті әкімшіліктің
қабылдаған шешімдерінің орындалуын бақылайды, ол үшін тұрақты комиссиялар
құрады. "Қазақстан Республикасының жергілікті өкілді және атқарушы
органдары туралы" жаңа Заң мәслихаттардың жергілікгі қояды органдарының
құзыретіне міндетті ережелерді бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілікті
көздейтін осы ережелерді бекіту құқығын еңгізді. Жоғарыда көрсетілген
міндетті ережелер әзірленетін тізбесінің арасында: "жерді, орманды, су
ресурстарын, табиғаттың бірегей объектілерін қорғау, күтіп ұстау; аумақты
санитарлық тазарту, жасыл екпелерді күтіп ұстау мен қорғау: елді
мекендердің аумақтарын салу бар". Бұл ережелер экологиялық ережелер болып
табылады және оларды бұзғаны үшін қолданыстағы заң бойынша қазірдің өзінде
әкімшілік жауапкершілік көзделген.
Мәслихаттар қабылдайтын ережелер қолданыстағы заңға қайшы келмеуге
тиіс. Осы тұрғыдан алғанда занды толықтырған, сондай-ақ мәслихаттар салатын
акша айыппұлдарьшьщ ауқымын көрсеткен, яғни әкімшілік жауапкершілікті
қолдану тетігін аша түскен жөн болар еді. Бұдан басқа, жалпы міндетті
ережелердің арасында атмосфералық ауаны, жануарлар дүниесін және жер
қойнауын қорғауды көрсету керек еді. Тұтастай алғанда, жергілікті өкілді
билік органдары өзінің нысаналы мақсаты бойынша табиғатты қорғау мен
табиғатты ұтымды пайдалануда басшылық рөл атқарады. Олар заң шығарумен
айналысады, яғни атқарушы билік қызметінің негізгі бағыттарын анықтай
отырып, мемлекеттің экологиялық саясатын заңтілімен білдіреді. Атап
айтқанда, сондықтан да биліктің өкілді органдары заң қолдану процесіне
тікелей қатыспайды. Олардың мақсаты экологиялық құқықты жасау болып
табылады, ал оны орындауға бақылау жасау басқа органдардың қызметтік
міндеті болады.
Құқық қолдану органдардың ісқимылындағы негізгі орынды атқарушы
биліктің лауазымды адамдары алады. Қазақстан Pecпубликасының Президенті —
мемлекеттің басшысы және республиканың атқарушы билігінің бірыңғай жүйесін
басқарады (Қазақстан Pecnyбликасы Конституциясының 40бабы). Президенттің
экология саласындағы басқаруды ұйымдастыру жөніндегі өкілеттігі мейлінше
кең ауқымды. Президент республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар
мемлекеттік бағдарламаларды бекітеді, жарлықтар, қаулылар мен өкімдер
шығарады. Қазіргі күні президенттік институттың орнығуы кезінен бастап
Президенттің табиғатты қорғау және табиғат жүзден астам жарлықтары мен
қаулылары қабылданды, олардың басқару органдары жүйесін ұтымды жетілдіру,
табиғат пайдаланудың экономикалық тетігін еңгізу, заңдық жауапкершілік
шараларын қолдану проблемаларына қатысы бар. Қазақстан Республикасының
қоршаған ортаны қорғауды басқару органдарының құрылымын жетілдіру және
табиғи ресурстарын ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету. мақсатында Президент
республикалық, облыстық және аудандық деңгейлерде қоршаған ортаны сақтау
мен сауықтыруды, мемлекеттің биоресурстарын молықтыру мен ұтымды
пайдалануды мемлекеттік басқару мен бақылаудың мемлекеттік органдарьшың
бірыңғай тік жүйесін құруға қаулы қабылдады. Президенттің 1992 жылғы 16
наурыздағы "Қазақстан Республикасынын экология және биоресурстар
кұрылымытур алы" бұл қаулысы біздің зерттеуіміздегі тарихи құбылыс болып
табылады.
Республикада атқарушы билікті нығайту процесі байқалады, сондықтан
құқық қолдану тетігіндегі Президенттің рөлі орасан зор. Сонымен бірге
атқарушы билік өте күрделі әрі тармақты жүйе болып табылады. Бұл жүйеде
негізгі орынды Қазақстан Республикасының Үкіметі ал ады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қызметі тұтастай алғанда қоршаған
ортаны қорғауды жүзеге асыратын жалпы құзырет органының қызметті болып
табылды. Бұл органның зерттеліп отырган мәселе бойынша құзыретінің шектері
Қазақстан Республикасының Конституциясында, соңдайақ Қазақстан
Республикасының "Қоршаған ортаны қорғау туралы" Заңының 7бабында
белгіленген. Өзінің құқықтық жағдайына сәйкес (Үкіметтің қызметі экология
жөніндегі аса маңызды мәселелерді шешумен, жалпы шараларды белгілеумен және
осы саладағы негізгі бағыттарды белгілеумен, мемлекеттік экологиялық
бағдарамаларды әзірлеумен және жүзеге асырумен, экологиялықнормативтерді,
табиғи ресурстарды пайдалану лимиттерін және табиғат пайдаланудың
экономикалықтетігін анықтаумен байланысты болады. Үкімет табиғат ортасын
қорғау, экологиялық тәрбие мен білім беруді ұйымдастыру жөніндегі
министрліктер мен ведостволардың қызметін үйлестіру мәселелері бойынша
шешім қабылдайды. Бұл заңдылықтардың мазмұны мемлекеттік экологиялық
шаралардың мәні болып табылады.
Қоғамдық экологиялық қатынастарды реттеуде Үкімет шығаратын
нормативтік актілердің маңызы зор. Нормативтер шығару қызметінен басқа
Үкімет қоршаган ортаны қорғауға тікелей қатысып отырады. 1983 жылғы 4
ақпанда республикада табиғатты қорғауды басқаруды одан әрі жетілдіру,
сондай-ақ осы мәселелер бойынша Үкімет шешімдерінің орындалуы барысына
бақылауды күшейту мақсатында Қазақ KCP Министрлер Төралқасының қоршаған
ортаны қорғау, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану жөніндегі Комиссиясы
құрылды. Бұл орган табиғат қорғау саласындағы барлықшараларды өткізуге
жүйелі түрде бақылау, сондай-ақ осы мәселе бойынша министрліктер мен
ведомстволардың, қоғамдық ұйымдардың қызметгерін үйлестіру үшін құрылған
болатын.
Үкіметтің осы шешімінің маңыздылығын атап айту керек. Осы актімен
бірыңғай ведомствоның үстінен қарайтын органды құру арқылы мемлекеттің
дербес қызметі анықталды. Бұл шараның маңызы экология саласындағы атқарушы
билік жүйесін қайта ұйьшдастыруды бастауына негіз қолданғандығында болып
табылады. KCP Министрлер Төралқасының Комиссиясы деңгейінде оны шешу мүмкін
емес екендігін көрсетті. Ведомствоның үстінен қарайтын орган болып
табылатын жеке министрліктің ауқымында экологияны басқаруды ұйымдастыру
мәселесіне не ғұрлым іргелі көзқарас қажет болды. Сөйтіп мұңдай қайта
ұйымдастыру ҚазақКСР Минстрлер Кеңесінің 1988 жылғы 18 ақпанындағы N 66
"СОКП Орталық Комитеті мен KCPO Министрлер Кеңесінің 1988 жылғы 7
қаңтардағы "Елде табиғат қорғау ісін түбегейлі қайта құру туралы" Кдулысын
жүзеге асыру туралы" Кдулысымен жүргізілді.
Бұл нормативтік актінің маңызы мынада болып табылады: табиғат қорғау
немесе жекелеген табиғат объектілері саласында басқару мен бақылау қызметін
жүзеге асыратын бытыраңқы мемлекеттік органдар бірыңгай комитет ауқымына
топтастырылды. Осы қаулыны қабылдауда бірыңғай экологиялық министрлік құру
туралы ғалым экологтардың көптеген ұсыныстары қолдау тапты. Мемлекет
салалық ресурстық заңнамадан қоршаған ортаны қорғау заңдылығына көшті.
Қазақ КСРнің Табиғатты қорғау жөніндегі мемлекеттік комитеті (Қазақ
KCP Табиғатмемкомитеті) құрылды, ол табиғатты қорғау мен табиғи ресурстарды
пайдалану саласындағы орталык орган болды.
Табиғатты қорғау жөніндегі мемлекеттік комитеті арнайы қүзыреттер
жүйесін басқарды, олардың жалпы құзыреттер органдарынан өзгешелігі
экологиялық заңды басқару мен қолдану мәселелерімен тікелей айналысты.
Табиғатты қорғау жөніндегі мемлекеттік комитетіне бұрын табиғат
объектілерін қорғаумен айналысқан министрліктер мен ведомстволар қарауынан
бақылау қызметтері берілді. Жоғарыда аталған қаулыға сәйкес Қазақ KCP
Мемагроөнеркәсіп жүйесінен Қазақ KCP Табиғат мемкомитеті қарауына жерді
пайдалану мен қорғауга мемлекеттік бақылауды жүзеге аеыру қызметі,
Суландыру және су шаруашылығы министрлігінен — суды пайдалану мен қорғауды
қарауына мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру, Орман шаруашылығы
министрлігігіен — орман шаруашылығы мен ормандарды ұтымды пайдалануды
қарауына мемлекеттік бакылауды жүзеге асыру, Геология министрлігінен жер
суларын қорғауына мемлекеттік бакылауды жүзеге асыру, Балық шаруашылығы
министрлігінен балық босалқыларын, су жануарларын қорғау мен пайдалануға
мемлекетгік бақылауды жүзеге асыру, Қазақ ауа райын бақылау басқармасынан —
атмосфералықауага мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру, Қорықтар мен аң
шаруашылығы Бас басқармасынан — жануарлар дүниесін қорғау мен қорық
істеріне мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру қызметтерін беру тиімді болады
деп танылды.
Осы қаулыға сәйкес тәжірибеге экологиялық қатынастарға қатысушыларға
ықпал етудің жаңа тетіктері еңгізілді. Қазақ KCP Мемтабиғаткомының
шешімдері барлық министрліктер мен ведомстволар, мекемелер мен ұйымдар
үшін, ведомстволық бағыныштылығы мен меншік нысандарына қарамастан (соның
ішінде әскери өнеркәсіп кешені кәсіпорындары үшін де) орындау үшін міндетгі
болды. Оған өнеркәсіп және өзге де мақсаттағы объектілерді салуға, қайта
құруға немесе ұлғайтуға тыйым салуға, табиғат қорғау заңын бұза отырып
жүзеге асырылатын табиғи ресурстарды пайдалану жөніндегі және басқа да
жұмыстарды жүргізуге, сондай-ақ қоршаған орта нормаларын өрескел бұзған
өнеркәсіп және басқа да кәсіпорындарының жұмысын тоқтата тұруға, табиғат
қорғау мен табиғи ресурстарды қорғау саласындағы құқық бұзушылық үшін
әкімшілік жауапкершілік туралы істерді қарауға, қоршаған ортаны ластаумен
мемлекетке келтірілген нұқсанды өтеу үшін қаражаттарды өндіріп алу туралы
талaп қоюға құқық берілді.
Өнеркәсіп, тұрмыстық және өзге де қалдықтарын көмуге рұқсат алудың
арнайы табиғат пайдаланудың, қоршаған ортаға зиянды заттардың
шығарындылары, арнайы су пайдалану, жануарлар дүниесін пайдалану,
геологиялық жұмыстарды жүргізу үшін жер қойнауын беру, есептік ағаш кесетін
жерлерді бекіту, шаруашылықтың барлық түрлері үшін жер бөліп беру
мәселелері де — Мемтабиғат комитетінің қарауына берілді. Ол ластағыш
заттардың шығындылары үшін төлемдер нормативтерін әзірлеу үшін жауап
беретін болды. Экологиялық төлемдердің аударым қаражаттары Табиғат қорғау
жөніндегі Мемкомитеттің резервтік қорына түсуге тиіс болды.
Мынаны атап көрсету керек: экологиялық басқарудың атқарушы
оргәндарында кейіннен бірқатар елеулі қайта құрулар жүргізілді.
1992 жылғы 7 ақпанда Президенттің "Реформа жағдайларында Қазақстан
Республикасының басқару органдары ұйымдары мен қызметін жетілдіру туралы"
жарлығын орындау үшін Қазақстан Республикасының Экология және табиғат
пайдалану Мемлекеттік комитеті мен Орман шаруашылығы министрлігі Эколология
және биоресурстар министрлігі болып қайта құралды.
1997 жылғы 4 наурызда Президенттің "Қазақстан Республика сының мемлекеттік
органдары жүйесін реформалау жөніндегі кезекті шаралар туралы" Жарлығына
сәйкес Эколология және биоресурстар министрлігіне Aya райын байқау Бас
басқармасының қызметтері берілді. Сондай-ақ осы жарлыққа сәйкес жер
қатынастары және жерге орналастыру Мемлекеттік комитеті, су ресурстары
комитеті Ауыл шаруашылығы министрлігінің күрамына кірді. Осы минстрліктің
құрамына 1996 жылы Орман шаруашылығы министрлігі де кірді.
1997 жылғы 10 қазанда Президент "Қазақстан Республика сында
мемлекеттік басқару тиімділігін одан әрі арттыру жөніндегі шаралар туралы"
Жарлыққа қол қойды, оған сәйкес Экология және биоресурстар министрлігі мен
Геология және жер қойнауын қорғау министрлігі Экология және табиғат
ресурстарын қорғау министрлігі болып қайта құрылды.
Қазір жұмыс істеп отырған мемлекеттік басқару жүйесінде экология мен
табиғат пайдалануды ұйымдастыру мәселелері екі министрлікте — қоршаған
ортаны қорғау министрліне және Ауыл шаруашылығы министрлігіне
шоғырландырылған.
2002 жылғы 6 қарашада Қазақстан Республикасының Үкіметі Қоршаған
ортаны қорғау министрлігі туралы Ережені бекітті. Осы Ережеге сәйкес
Министрлік қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы орган болып
табылады. Оган қарасты ведомстволар кұрылымдық бөлімшелерімен бірге ол
бірыңгай орталықтандырылган жүйені құрайды. Министрлік құрамына: шаруашылық
жүргізу құқығында "Қазауарайынбайқау" республикалық мемлекеттік кәсіпорын,
шаруашылық жүргізу құқығында "Қазавиамыс" республикалық мемлекеттік
кәсіпорын, шаруашылық жүргізу құқығында "Крршаган ортаны қорғаудың
ақпараттықталдау орталығы" кіреді.
Қоршаган ортаны қорғау министрлігі мен оның құрылымдық бөлімшелерінің
міндеттері: 1) қоршаған ортаны қорғау саласындағы және табиғат қорғау
заңын, экологиялық талаптардың нормативтерін сақтауга мемлекеттік бақылауды
кдмтамасыз етү; 2) мемлекеттік басқару жүйесін және қоршаган ортаны қорғау
саласындағы бақылауды, өзінің кұзыреті шектерінде қоршаған ортаны қорғаудың
экономикалық әдістерін жетілдіру; 3) қоршаған ортаны қорғау жүиесін
оңгайландыру және табиғат пайдалану жүйесін оңгайландыруға қатысу; 4)
қолданыстағы заңнаманы жетілдіру; 5) қоршаған ортаны қорғау саласындағы
халыкдралықынтымақтастыідғы дамыту және оған қатысу; 6) қоршаган ортаны
қорғау саласындағы ақпарат пен ағарту ісін тарату жүйесін дамыту.
Өзіне жүктелген міндеттерді орындау үшін қоршаған ортаны қорғау
министрлігі өзінің өкілеттігі шектерінде мына қызметтерді жүзеге асырады:
1) қоршаған ортаны қорғау саласындағы бірыңгай мемлекеттік саясатты
жүргізеді және мемлекеттік экологиялық багдарламаларды орындауды
ұйымдастырады; 2) шаруашылық және өзге де қызметтерге экологиялық
нормативтерді және экологиялық талаптарды өзінің құзыреті шегінде бекітеді
немесе келіседі, қоршаган ортаны ластайтын шығарындылар мен тастандыларга,
өндіріс пен тұтынудың қалдықтарын орналастыруга лимиттер мен квоталарды
белгілейді; 3) Қазақстан Республикасы Үкіметі белгілеген тәртіпте
шаруашылық қызметінің экологиялық жағынан қауіпті түрлеріне, қоршаған
ортаға зиянды заттардың тастандылары мен шығарындыларына лицензиялар
береді; 4) қоршаған орта қызметін және табиғат пайдалануды басқаруды жүзеге
асыратын орталық атқарушы органдардың қызметін үйлестіреді; 5) қоршаган
ортаның мемлекеттік мониторинг! жөніндегі жұмысты жүргізеді, сондай-ақ
қоршаган ортаның мемлекеттік Мониторингінің және табиғат ресурстарының
бірыңгай жүйесіне басшылықты жүзеге асырады, өндірістік үлгі ережелерін
бекітеді және өндірістік Мониторингінің бағдарламаларын келіседі; 6 )
республикалық бюджет бағдарламаларының әкімшісі болады, сондай-ақ олардың
орындалуын ұйымдастырады; 7) қоршаған ортаның жай-күйін бағалауды
қамтамасыз етеді.; 8) мемлекеттік экологиялық сараптаманы ұйымдастырып,
қамтамасыз етеді және Қазақстан Республикасы Үкіметін хабардар етеді және
экологиялық сараптама қызметін үйлестіруді жүзеге асырады; 9) белгіленген
тәртіпте қоршаған ортаға ықпалды және, өткізу тәртібін қоса алғанда,
мемлекеттік экологиялық сараптаманы бағалау жөніндегі нүскдмалықәдістемелік
құжаттарды әзірлеп, бекітеді; 10) белгіленген тәртіпте табиғат қорғау
жобаларына, экологиялық сараптама саласындағы нормалау мен жұмысқа
лицензиялар беруді жүзеге асырады; 11) қоршаған ортаны қорғау саласындағы
сараптама комиссиясының дербес құрамын анықтайды; 12) ауа райының ахуалы
мен ондағы сабақтас саланың мониторингі мен талдауын жүзеге асырады; 13)
қоршаған ортаны қорғау саласындағы ғылыми зерттеулер бағдарламаларын
әзірлеп, бекітеді; 14) қоршаған ортаны қорғау саласындағы акдараттықталдау
жұмысын ұйымдастырып, жүзеге асырады; 15) өзінің құзыреті шегінде қоршаған
ортаны қорғау саласындағы және табиғи ресурстарын ұтыңды пайдалануға,
табиғат қорғау заңын сақтауға, оның ішінде: атмосфералық ауаға зиянды
заттар шығарындыларының белгіленген нормативтерін, өндірістік объектілердің
санитарлыққорғаныш аймақтарының режимін атмосфералық ауаның стандарттарын,
ережелері мен өзге де талаптарын сақтауға мемлекеттік бақылауды
ұйымдастырып, жүзеге асырады;
жерді техногендік ластанудан сақтау, топырақ қүнарлылығын қорғау, қалпына
келтіру мен арттыру жөніндегі шаралар кешенін орындау; табиғат ресурстарын
пайдалануға берілген лицензияларда және мемлекеттік сараптама
қорытындыларында белгіленген шарттарды сақтау, табиғат пайдалануға жасасқан
шарттарды (келісім шарттарды) орындау; су ресурстарын ұтымды пайдалану, жер
үсті суларын ластанудан, бітеліп қалудан, тартылудан қорғау, лимиттерді
(нормаларды) және су тұтыну мен су беру ережелерін, сондай-ақ су пайдалану
ережелерін, сарқынды су қашыртқыларының тәртібі мен шарттарын сақтау;
радиациялық қауіпсіздік талаптарын сақтау, өнеркәсш, тұрмыстықжәне өзге де
қалдықтартарды кому мен (үймектеу) кезінде табиғат қорғау шараларын
орындау; жер қойнауын пайдалану мен минералдық шикізатты өңдеу кезінде
экологиялық нормалар мен ережелерді, сондай-ақ жалпы таралған пайдалы
қазындыларды өңдіру мен пайдалану кезінде талаптарды сақтау, пестицидтерді,
минералдық тыңайтқьіштарды, басқа да химиялықзаттарды қолдану, сақтау,
тасымалдау және кәдеге асыру жөніндегі нормалар мен ережелерді сақтау;
табиғат қорғау мақ саттарына бағытталған күрделі қаржыны игеру; жануарлар
мен өсімдіктер дүниесін қорғау, молайту мен пайдалану саласындағы
экологиялық талаптарды, сондай-ақ ерекше қорғалатын аумақтардың режимін
сақтау; құрып кету кдупі төнген жабайы жануарлар мен өсімдіктерді, олардың
бөліктері мен алғашқы туындыларын елге әкелу және одан тысқары жерлерге
әкету; 16) меншік нысанына қарамастан шаруашылық және өзге де қызметтерге
экологиял ық талаптарды сақтауға мемдекеттік бақылауды ұйымдастырып, жүзеге
асырады; 17) бірыңғай ғылыми әдістемелік негізде қоршаған ортаны қорғау
саласындағы талдау зертханасының жұмысын ұйымдастырады; 18) заңға сәйкес
әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарайды; 19) Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілейтін жағдайлар мен тәртіпте тауарлардың
экспорта мен импортына лицензиялар беру туралы шешімдерді келіседі; 20)
қоршаған ортаны қорғау саласында қоғамдық бірлестіктермен өзара ісқимыл
жасайды; 21) қоршаған ортаны қорғау саласында халықаралық ынтымақтастыкқа
қатысады; 22) заңмен оған жүктелген өзге де мівдеттерді орындайды.
Экологиялық нұсқамаларды жүзеге асыру және зандық шараларды қолдану
үшін қоршаған ортаны қорғау министрлігі мейлінше кең ауқымды өкілеттіктерге
ие болған. Олардың мынадай құқығы бар: 1) өзінің құзыреті шегінде
лицензииялауды және лицензияларды келісуге; 2) өзінің құзыреті шегінде
табиғат пайдалануға, оны ішінде қоршаған ортаға ластайтын шығарындылар мен
тас тандыларға, өндіріс пен тұтыну қалдықтарын көмуге және сақтауға рұқсат
беруге; 3 ) меншік нысанына қарамастан ұйымдар мен шаруашылық жүргізуші
субъектілердің қызметіне зертханалық талдау бақылауын жүзеге асыруға; 4)
өндіріс және тұтыну қалдықтарын орналастыра отырып, қоршаған ортаға
шаруашылық қызметінің қауіпті түрлерімен, шығарындылармен және
тастандылармен байланысты табиғат пайдалануға шарттар (келісім шарттар)
жасасуға; 5) өзінің құзыреті шегінде қоршаған орта сапасының нормативтерін
және шаруашылыкжәне өзге де қызмеітік экологиялык талаптарын, оның ішінде:
атмосфераға шығындылардың, жер үсті және жер асты суларына тастандылардың
шекті жол берілетін нормативтерін, зиянды заттар көмбелерінің, жер
бедеріндегі және жер қойнауывдағы қалдықтарды орналастырудың жол берілетін
көлемінің нормативтерін қоса алғанда, қоршаған ортаға ықпалдың
нормативтерін; қоршаған ортаны ластағаны үшін, оның ішінде атмосфераға
шығындылар, жер үсті және жер асты суларына тастандылар үшін, зиянды заттар
көмбелерінің, жер бедеріндегі және жер қойнауындағы қалдықтарды
орналастырғаны үшін төлемдер нормативтерін бекітуге немесе келісуге; 6)
мемлекеттік органдардан, өзге де ұйымдар мен жеке тұлғалардан мемлекеттік
экологиялық сараптаманы қоршаған орта мен табиғат пайдалану саласындағы
мемлекеттік бақылау мен мониторингті жүзеге асыру үшін қажетті ақпаратты
сүратуға және алуға; 7 ) өзінің құзыреті шегівде әкімшілік құқық
бұзушылықтуралы істерді кдрауға және әкімшілік жаза қолдануға, сондай-
ақталап қоюға және қоршаған орта саласындағы заң талаптарын бұзушылық
туралы істер бойынша сотта қарап тексерулерде мемлекет атынан талапкер
болуға; 8) табиғат қорғау заңын сақтау мәселелері бойынша тексерулер
жүргізуге және заң тәртібінде ұйымның, құрылыстар мен объектілердің жұмысын
шектеу мен тоқтата түру , оларды пайдалануға беруге тыйым салу, экологиялық
талаптарды бүза отырып жүзеге асырылатын шаруашылық және өзге де қызметке
шектеу қою туралы нұсқама шығаруға немесе осы қызметті тоқтата түру туралы
ұсыныс еңгізуге; 9) белгіленген тәртіпте министрлік қызметі мәселелері
бойынша халықаралық ұйымдармен өзара ісқимыл жасауға; 10) заңмен көзделген
өзге де құқықты жүзеге асыруға құқығы бар.
Атқарушы билік органдарының жүйесінде аудандар мен қалалардың
әкімдіктері ерекше орын алады. Бұл органдар экология саласындағы басқаруды
жүзеге асыру кезінде мейлінше пәрменді болуға тиіс.
Өздерінің аумағында ол ар шаруашылық және мәденитұрмыс тық қызметке
басшылық жасайды. Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасының
жергілікті өкілді және атқарушы органдары туралы" Заңының 44 бабына сәйкес
олардың құзыретіне: табиғат қорғауға және табиғи ресурстарды ұтымды
пайдалануға мемлекеттік бақылау; табиғатты қорғау жөніндегі бағдарламаларды
әзірлеуді, экологиялық сараптама, табиғат қорғау объектілерін салу мен
қайта салу; экологиялық сараптама теріс қорытынды шығарған объектілерді
салуға және қайта салуга тыйым салу туралы қорытынды дайындау; экологиялық
заңдар өрескел бүзылған реттерде шаруашылық қызметті немесе объектілер
салуды тоқтата түру; табиғат ескеркіштерін табиғат объектілері деп жариялау
туралы шешім қабылдау жатады. Мысалы, Алматы қаласының әкімдігі Қазақстан
Республикасы Үкіметінің қаладағы ахуал жөніңдегі тұтас бірқатар қаулыларын
жүзеге асыруға бағытталған талай рет шешім қабылдады. Қазақстан
Республикасы Үкіметінің Алматы қаласындағы экологиялық ахуалды жақсарту
жөніндегі шаралар туралы кдулыларын орындау үшін Алматы кщіасының әкімі
"Алматы кэласындағы экологиялық ахуалды жақсарту жөніндегі шаралар туралы"
шешім қабылдады. Бұл шешіммен қалада көлікті ұйымдастыру, қала құрылысы
проблемаларын, кдланың рекреациялықаймақтарын қорғау, қалдықтарды кәдеге
жарату мәселелері, ластағыш затгардың шығарыңдыларын тазарту саласьвддағы
шаралардың тұтас кешені көзделді. Негізгісі мынада болып отыр: бұл шаралар
2010 жылға дейін Алматы қаласында табиғатты қорғау жөніндегі қала
органдарының қызметін көздейтін неғұрлым кең көлемді "Экология 2010"
бағдарламасының бір бөлігі болып табылады.
Алматы қаласы әкімінің шешімінде экологиялық талаптарды ескере отырып,
Алматы кзласын жобалау мен құрылыс салу ережелерін қайта қарау туралы
мәселе қойылған. Бұл, бірінші кезекте кдланың өнеркәсіп және тұрғын үйлер
аймақтарын құру, өндірістік объектілерді елді мекеннің шегінен тысқары
орналастыру деп түсініледі. Багдарламада кдланың көлік профіемасын шешуте
елеулі айқындама орын алған. 2010 жылға таман халықты электр көлігімен
тасымалдаудың үлесті салмағын 60 % ға дейін жеткізу жоспарланған. МАИ дың
қалалық басқармасына автокөліктің ұлы шығарындыларына техниклық бақылау
жасау, сондай-ақ көліктің қаланың санитарлықкурорттьіқаймақтарына ықпалын
шектейтін жағдайлардың тұтас кешенін жасау (келгені үшін ақы төлеу,
қозгалысты ұйымдастыру, шығарындыларға бақылау бекеттері) міндеті
жүктеледі.
Өнеркәсіптің, канализациялық, тұрмыстық ластанулардан қаланың су
көздерінің тазалығын қорғау маңызды проблема болып табылады. Сондықтан
мұнда барлықбас саға ұңғымаларына тексеру жүргізу және оларды пайдалану
режимі жоспарланады, каланы жер асты суларының ластану деңгейін зерттеу,
қалалық канализациялық тазарту құрылыстарын қайта салу жөніндегі кешенді
шаралар әзірлеу жоспарланады.
Экологиясаласыңцағы мемлекегтік басқару органдары жүйесінің
қазіргіжалпы сипаттамасы, міне, осындай.
Экологиялық мониторингті күқықтық реттеу
Экология саласындағы мемлекетгік басқарудың тиімділігін қамтамасыз
ететін маңызды факторлардың бірі — бұл табиғат ортасының жай-күйі мен
сапасы туралы толық, объективті ақпараттың болуы және оған ықпал етудің
деңгейі. Егжей-тегжейлі ақпарат алу мем лекеттің дербес қызметінің мазмұны
болатын экологиялық мониторинг.
Қоршаған ортаның мониторингі адамды қоршаған табиғи ортаның жай-күйін
бақылау және адамдардың денсаулығы мен өзге де тірі организмдерге зиянды
немесе қауіп туғызатын қатерлі ахуалдар туралы ескерту. Қоршаған орта
мониторингінің мұндай анықтамасы Қазақстан Репсубликасының 1997 жылғы 15
шілдедегі "Қоршаған ортаны қорғау туралы" Заңында берілген, онда қоршаған
ортаның мониторингі туралы ереже жеке тарауда бөліп көрсетілген (6тарау,
24, 25баптар).
Қоршаған ортаның мониторингі жөніндегі жұмысты ұйымдастыру Қазақстан
Республикасында 1972 жылдан, Ауарайынбайкдумемкомитеті жанындағы Табиғи
ортаның ластануы деңгейін байқаулардың Мемлекеттік қызметі құрылтан кезде
басталған болатын, Экологиялық мониторингтің мазмұнына ол кезде бірқатар
бағыттар жатқан еді:
1. атмосфералық ауа мен атмосфералық жауыншашынның
мониторингі;
2. жер үсті суларының мониторингі;
3. топырақтың пестицидермен ластануының мониторингі;
4. ортаның мониторингі;
5. табиғат ортасының радиоактивтік ластануының мониторингі.
Қазіргі кезде қоршаған ортаның және табиғи ресурстар мониторингіне
"Қоршаган ортаны қорғау туралы" Заңына сәйкес:
1. қоршаған орта мен табиғи ресурстардың жай-күйіне, оларға антропогендік
ықпал жасау көздерін байқау (және де аталған байқаулар белгілі бір
бағдарлама бойынша жүргізіледі);
2. қоршаған ортаның, табиғи ресурстардың жай-күйін және оларға
антропогендік ықпал жасау көздерін бағалау;
3. қоршаған ортаның, табиғи ресурстардың және оларға
антропогендік ықпал жасау көздерін болжау жатады.
Экология саласындағы басқарудың қазіргі тәжірибесі меншіктің мемлекеттік
емес нысаны объектілерінің болуын ескереді. Сондықтан қолданыстағы заңда
мемлекеттік экологиялық мониторинг және өндірістік экологиялық мониторинг
болып бөлінеді. Қоpшаған ортаның мемлекеттік мониторингін мониторингсің
тұрақты және жылжымалы стансаларының жүйесі арқылы Экология және табиғи
ресурстар министрлігі жүзеге асырады.
Өндірістік мониторинг занды түлгалардың — табиғат пайдаланушылардың —
қоршаған ортаның мониторингін жүргізу қоршаган ортада жүзеге асыратын
олардың шаруашылық қызметінің ықпалы туралы есеп пен есептшігі. Қоршаған
ортаны қадағалау құралдары, олар қолданатын әдістеме экологиялық
мемлекеттік органдар талаптарына сәйкес келуге тиіс. Өндірістік және
экологиялық мониторингтің деректері мезгілмезгіл Қоршаған ортаны қорғау
министрлігіне жіберіледі.
"Қоршаған ортаны қорғау туралы" Заңына талдау жасай отырып, мынаны
атап көрсетуге болады: онда қоршаған ортаның мониторингі және табиғи
ресурстардың мониторингі қатысады. Ол ол ма, арнайы заңмен қоршаған ортаның
жекелеген объектілеріне қатысты жер, жер қойнауы және т. б. мониторинге
жүргізу жөніндегі ережелер белгіленеді.
Қазақстан Республикасындағы орман экологиялық жүйесінің мониторингі
Орман мониторингін еңгізу Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 шілдедегі
Орман кодексімен және 2004 жылғы 17 ақпанда Қазақстан Республикасы
Министрлер кабинетінің Қаулысымен бекітілген және қабылданган Орман
экологиялық жүйелерінің мониторингін жүргізудің құрылымы, мазмұны мен
тәртібі туралы ережемен реттеледі.
Орман кодексінің 61бабына сәйкес орман ресурстарының мониторингі орман
қорын күзету, қорғау және ормандарды толықтыру, орман қорын пайдалану
ормандардың биологиялық әралуандығы мен экологиялық функциярын сақтау
саласын мемлекеттік басқару мақсатында орман қорының жай-күйі мен қарідынын
қадагалау, бағатау және болжау жүйесін білдіреді. Жоғарыда көрсетілген
Ереже оны ұдайы кешенді байқаулардың, бағалаудың орман экологиялық
жүйесінің жай-күйін бақылау мен болжаудың жүйесі ретінде анықтай отырып,
орман мониторингінің неғұрлым толық анықтамасын береді.
Орман мониторингі мынадай мақсаттарды көздейді:
1. Орман қоры туралы турақты жаңарып тұратын акдаратты алу;
2. Орман ресурстарын көптеген мақсатқа пайдалану;
3. Табиғи және антропогендік ықпал әскерімен орман экологиялық жүйесі жай-
күйінің өзгеруін болжау;
4. Пайдалану, молықтыру саласындағы тиімді басқару; ормандарды қорғау мен
сақтау.
Орман мониторингін орман шаруашылығының органдары; яғни Қазақстан
Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Орман және аң шаруашылығы
комитеті мен оның аумақтық бөлімшелері жүзеге асырады. Орман мониторингін
жүргізу үшін орман шаруашылығын басқарудың мемлекеттік органы мынандай
міндеттерді атқарады; жоғырыда көрсетілген Ережеге сәйкес:
1. Орманның жай-күйіне топырақ, геоботаникалық, орманпатологиялықжәне
басқа да зерттеулер мен іздестірулер жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру;
2. Аәроғарыштық және ауа райын байқау ақпараттарын, қоршаған ортаның
ластануы туралы деректерді алуды ұйымдастыру;
3. Түскен ақпараттарды есептеу орталықтарында өңдеуді ұйымдастыру, орман
қорын картографиял[ау және ормандарға абиотикалық, биотикалықжәне
антропогендік факторлардың теріс ықпаддарын азайту үшін шараларды
әзірлеу;
4. Орман қорының жер үсті және қашықтық әдістерімен
зерттеулерін жүргізу, оны картографиялау, орман мониторингін
жүргізу үшін деректер банкін жасау мен жүргізу, тақырыптық
орман карталарын жасау жөніндегі зерттеулер жүргізу, әдістемелік
нұсқаулар мен нұсқамалықтарды мүдделі министрліктер мен ве
домстволардың қатысуымен әзірлеу және бекіту;
5. Ұзақмерзімді және жедел акдарат пен тақырыптықкарталарға сүраным мен
қажеттіктерін ұдайы зерделеу және орман қорының жай-күйін бағалау,
оларға тиісті пайда болатын халық шаруашыығының және табиғат қорғау
қажеттеріне сәйкес келетін деректерді еңгізу;
6. Орман қоры туралы статистикалық және картографиялық ақпаратты
жүйелеуді, зерделеу мен сақтауды кдмтамасыз ету, сондай-ақ жариялауға
тиісті материалдарды басып шығару және орман экологиялық жүйесінің
мониторингін өткізу жөніндегі жұмыстарды қаржыландыру".
Орман шаруашылығының органдары өз кезегінде орман экологиялық жүйесінің
мониторингі қызметін ұйымдастырады. Орман экологиялық жүйесінің мониторингі
қызметіне:
1. Орман экологиялықжүйесі мониторингінің республикалық орталығы.
2. Орман экологиялық жүйесі мониторингінің өңірлік орталықтары жатады.
Орман экологиялықжүйесі мониторингінің республикалық орталығы орман
экологиялықжүйесі мониторингі бойынша мынадай қызметтерді:
1. Орман қоры туралы деректер банкін жасап, жүргізеді;
2. Орман қорын қорғау жөніндегі ақпаратты жинаумен, оны өңдеумен, талдау
жасаумен және берумен айналысады;
3. Орман пайдалану және оны молықтыру тәртібіне бақылауды, антропогендік
ықпалмен және басқа да факторлармен туындайтын орман қорындағы
ағымдағы өзгерістердің есебін жүзеге асырады;
4. Орман экологиялықжүйесінің мониторингін жүргізу үшін қажетті
ақпаратпен өңірлік орталықтарды жабдықтайды;
5. Орман мониторингі бойынша өзге де қызметті жүзеге асырады.
Өңірлік орталықтар негізінен әркдйсысы өз аумағының шегінде орман
мониторингі бойынша жұмыстарды жүргізеді. Өңірлік орталыктардың орман
шаруашылығы кәсіпорындарының және орман қорғау қызметінің қызметкерлерімен
бірлесіп жұмыс істейтін ақпаратты өндейтін өздерінің орталықтары мен
топтары болады. Орман қорының жай-күйі туралы жинақталған ақпаратты олар
одан әрі жинақтау мен талдау үшін Орман экологиялық жүйесі мониторингінің
республикалықорталығына мезгілмезгіл жіберіп отырады.
Орман экологиялық жүйесі мониторингі туралы Ереже орман морріторингі
мыналарды көздейді: орман моринторингінің мәні:
1. ауа райы деректерін, ауаның, топырақтың судың ластануы туралы ақпарат,
орманды жер үстінде зерттеулерінің нәтижелерін, орман қоры
шекараларының өзгеруі туралы мағлұматтар, аәроғарыштық ақпарат және
басқаларын алу;
2. аәроғарыш суреттерін өндеуде, алынған акдаратты талдау мен
статастакалықжәне каргографиялық; ақпарат банктерінің деректерімен
салыстыру, орман қорында болған өзгерістерді анықтау;
3. шаруашылық қызметімен және табиғи зілзала әсер етпеген бөліп беру
деректеріне көкейтестілік сипат беру; деректердің бөліс және
картографиялық банктеріне өзгерістерді еңгізу;
4. болган өзгерістерді ескере отырып, орман қорының статистикалық
көрсеткіштерін қайта есептеу;
5. әр түрлі тақырыптық орман карталарын жасау; орман қорындағы
өзгерістерді талдау мен болжау, сондай-ақ әр түрлі ықпалдардан келетін
нұқсанды азайту жөнівдегі шараларды әзірлеу болып табылады".
Қазақстан Республикасында орман экологиялықжүйелерінің мониторингін
жүргізудің құрылымы, мазмұны мен тәртібі туралы Ереженің 6тармағы орман
экологиялық жүйесіне ықпалын байкдудың жер үсті және қашықтық әдістері
туралы сөз етеді. Зерттеулерге арналған жер үсті әдістері орманды
орналастыру ұйымдарының орманды қорғау мен сақтау қызметтерінің, саланың
жобалау және ғылыми ұйымдарының ақпаратын кең көлемде тарта отырып, тұрақты
және уақытша сынама аландарында (полигондарда) жүргізіледі. Неғұрлым тиімді
жұмыс үшін ауа райының деректері мен ауа ортасының, топырақтың және қардың
әр түрлі заттармен ластану деңгейі туралы ақпарат беріледі. Қосымша ақпарат
ретіңде топографиялық геодезиялық материалдар (оның ішінде жердің сандық
үлгілері), табиғат экономикалық жағдайлар мен шаруашылық қызметі туралы
басқа да материалдар тартылады. Байқаудың қашықтық әдісі суретке түсірудің,
көп спектрлік сканерлік, әр түрлі сипатта рұқсат етілген жылу инфрақызыл
және радиолокациялық аәроғарыштық құралдарын пайдалана отырып жүзеге
асырылады.
Орман мониторингінің тиісті құжаттамамен білдірілетін өзінің ішкі нысаны,
атап айтқанда, ол мыналарда:
1. орман қорының жай-күйінің, оны орман иелеріне, көлемдеріне,
түқымдарына, орман түрлеріне және басқаларына бөлудің тақырыптық
карталарында;
2. орман қорының болуы, жай-күйі мен оны бағалау туралы мәтіндік және
статистикалық материалдарда болады.
Қазақстан Республикасының жер қойнауының мониторингі
Жер қойнауының мониторингін жүргізу Қазақстан Республикасы
Президентінің 1996 жылғы 27 қаңтардағы заң күші бар "Жер қойнауы және жер
қойнауын пайдалану туралы" Жарлығымен және 1997 жылға 27 қаңтардағы N 106
Қазақстан Республикасының жер қойнауының мемлекеттік мониторингі туралы
Ережемен реттеледі.
Жер қойнауының мемлекеттік мониторингі - жер қойнауының мемлекеттік
қорын ұтымды пайдалануды және олардың өзгер.улерін анықтау, келеңсіз
процестердің салдарларын бағалауды, алдын алуды және жоюды қамтамасыз ету
үшін жер қойнауы жай-күйін байқау жүйесі (жарлықтың 56бабы). Жер қойнауы
мониторингінің объектісін, оның субъектілерін, жер қойнауы мониторингінің
мақсаттары мен міндеттерін, гүрлерін, мазмұнын, жүйесі мен әдістерін ашатын
ережелерін басшылыққа ала отырып, жер қойнауы мониторингінің не екенін
қарастырайық.
Жер қойнауы мониторингінің объектісі Қазақстан Республикасының жер
қойнауы және онда болып жатқан процестер болып табылады. Eгep мониторинг
объектісінің анықтамасына неғұрлым егжей-тегжейлі келетін болсақ, онда
оларға таурудалы аудаңдарын, мұнайлы-газды провинцияларды, жер аслы
суларының бассейндерін, пайдалы кдзындылар кеніштерін, оның ішінде жер асты
суларын, сулы кешендер мен горизонттарды, су өтпейтін кдлың қабаттарды,
өздерінде геологиялық процестер жүріп жататын геологиялық денелерді (карст,
суффозия, әрозия және т.б.) геофизикалық, сейсмикалық гравитациялық және
басқа аландарды, жер қойнауын пайдалану учаскелерін және жер қойнауының
ластануын, таукені шығарылып жатқан жерді және судың бас сағасын және
басқаларын қоса алғанда, табиғи және табиғи техногендік жүйелер жатады.
Мемлекеттік мониторингті Қазақстан Республикасының Энергетика және
минералдық шикізат министрлігінің Геология және жер қойнауын қорғау
комитеті мен оның аумақтық бөлімшелері жүзеге асырады. Жер қойнауының жай-
күйі мен жер қойнауын пайдалану туралы материалдарға ие болатын өзге де
министрліктер, мемлекеттік комитеттер мен орталық атқарушы органдар занды
және жеке тұлғалар оларды Геология және жер қойнауын қорғау комитетіне
беруге міндетті болады.
Геология және жер қойнауын қорғау комитеті жүйесінде жер қойнауының
мемлекеттік мониторинг қызметі ұйымдастырылады. Оган байқаулар қызметі мен
республикалық, аумақтық деңгейлердегі ақпараттықталдау орталықтары жатады.
Жер қойнауының мемлекеттік мониторинг қызметіне белгілі бір құқықтар
мен міндеттер берілген, олар Қазақстан Республикасының жер қойнауының
мемлекеггік мониторинг туралы Ереженің 4бөлімінде сипатталған. Атап
айтқанда, жер қойнауы мемлекеттік мониторингі қызметін басқарудың
мемлекеттік органдарынан, қызметтері жер қойнауын пайдаланумен немесе жер
қойнауына өзге де ықпалмен байланысты заңды және жеке тұлғалардан жер
қойнауы мен жер қойнауын пайдаланудың жай-күйі туралы ақпаратты талап
етуге; жер қойнауын пайдаланушылардың мониторингті жүргізуіне әдістемелік
басшылық пен бақылауды және өзге де құқықтарды, сондай-ақ жер қойнауы мен
жер койнауын пайдаланудың жай-күйін ұдайы байқауларын жүргізу сияқты
міндеттерін, өзгерістерді жинақтауды, оларға талдау жасау мен болжауды
жүзеге асыруға құқығы бар;
Жер қойнауы мемлекеттік мониторингінің мақсаты жер асты суларын,
сондай-ақжер қойнауын басқаруды және жер қойнауын қорғауды қоса алғанда,
жер қойнауының мемлекеттік қорын ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету болып
табылады.
Жер қойнауы мемлекеттік мониторингінің негізгі міндеттері:
• жер қойнауының жай-күйін байқау;
• жер қойнауының және жер қойнауын пайдаланудаң жай-күйін бағалау;
• жер қойнауы жай-күйінің өзгеруі болжауларын жасау;
• жер қойнауы жай-күйі өзгеруінің келеңсіз салдарларын болдырмау,
бәсеңцету немесе жою жөніндегі ұсынымдарды әзірлеу;
• жер қойнауының және жер қойнауын пайдаланудың жай-күйі, оларға
келеңсіз ықпал ететін факторлар, сондай-ақ жер қойнауы жай-күйінің
өзгеруімен байланысты ықтимал төтенше жағдайлар туралы ақпарат беру;
• жер қойнауына зиянды ықпал етуді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz