Қаржы тәуекелі
Кіріспе
І.Қаржы тәуекелін басқару теориясы
1.1. Тәуекел мәні, мазмұны және түрлері
1.2. Косіпорынның қызметінің тәуекелін бағалау және талдау әдістері
1.3. Тәуекел менеджментінің мәні мен мазмүны
1.4. Қаржылық тәуекелді төмендету тәсілдері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
І.Қаржы тәуекелін басқару теориясы
1.1. Тәуекел мәні, мазмұны және түрлері
1.2. Косіпорынның қызметінің тәуекелін бағалау және талдау әдістері
1.3. Тәуекел менеджментінің мәні мен мазмүны
1.4. Қаржылық тәуекелді төмендету тәсілдері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Нарықтық экономика жағдайында тәуекел - бұл кәсіпкерліктің маңызды элементі. Тәуекел адамдардың кабылдайтын шешімдерінің дұрыс нэтижелілігіне эсер ететін көптеген шарттар және факторлармен байланысты қызметтердің кез келген түрлеріне тэн. Тарихи тэжірибе көзделген нәтижелерге жетпеу тәуекелі тауарлы-ақшалай қатынастар және шаруашылық айналым қатысушыларының бэсекелестігі жалпылылығында көрінетіндігін көрсетеді. Сондықтан капиталдық қатынастардың пайда болуы және дамуымен байланысты тәуекелдің түрлі теориялары пайда болады, ал экономикалық теорияның классиктері шаруашылық қызметтегі тәуекел мэселелерін зерттеуге көп көңіл бөледі.
Тәуекелсіз кәсіпкерлік болмайды. Ең көп табысты жоғары тәуекелді нарықтық операциялар экеледі. Алайда барлық жерде шек керек. Тәуекел міндетті түрде максималды жіберілетін шекке дейін есептелуі тиіс.
Өз нарықтық қызметте қате жіберуден қорықпау өте маңызды, өйткені олардан ешкім саі^тандырылмаған, ең маңыздысы - қателіктерді қайталамау. Менеджер міндеті нарықта тік бүрылыстарды ж.үмсарту үшін қосымша мүмкіндіктерді алдын ала ескеруге бағытталады. Менеджменттін басты мақсаты, әсіресе Қазақстанның бүгінгі жағдайында, ең қиын жағдайларда табыстың тек аз ғана төмендеуі болуы мүмкін, бірақ банкрот туралы сөз болмауы тиіс. Сондықтан эрқашан тәуекелді басқаруды эрқашан жетілдіруге ерекше назар аударылады, яғни тәуекел-менеджментін жетілдіру.
Нарътқтық экономика жағдайында өндірушілер, сатушылар және сатып алушылар бәсекелестік жағдайында өздері, яғни өз үрей және тәуекел жағдайында қызмет етеді. Сондықтан олардың қаржылық болашағы көбінесе аз болжанады. Тәуекел-менеджменті тәуекелді бағалау, бизнесте пайда болатын қаржылық катынастар және тәуекелді баскару жүйесі болып табылады. Белгілі бір дэрежеде тәуекел жағдайы болуын болжамдауға және тәуекел дәрежесін уақытылы төмендету шараларын қабылдауға мүмкіндік беретін түрлі тәсілдер қолдана отырып, тәуекелді басқаруға болады.
Тәуекел мөлшеріне және дэрежесіне стратегия және қаржылық менеджмент әдістерімен жүзеге асырылатын қаржылық механизм арқылы нақты эсер етуге болады. Бұл тәуекелді басқарудың өзіндік механизмі тәуекел-менеджменті болып табылады. Тәуекел-менеджментінің негізі тәуекелді анықтау және төмендету бойынша үйымдастырушылық жұмыстар больга табылады.
Бұл курстық жұмыстың негізгі мақсаты - қаржылық тәуекелдің мәнін толығырақ ашып, нақты кәсіпорын мысалында қаржы тәуекелін басқару жуйесін талдау және оның жетіспеушіліктері мен оны жетілдіру бойынша ұсыныстар беру.
Курстық жұмыс үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімінде каржы тәуекелін басқару теориясы, яғни тәуекел түрлері, оны бағалау әдістері, тәуекел-менеджментінің мазмүны, тәуекелді төмендету тәсілдері жазылған.
Екінші бөлімінде нарықтық экономика жағдайыыда кәсіпорьш мысалы ретінде «Қазақтелеком» акционерлік қоғамының филиалы алынып, қаржылық жағдайы, қаржылық тәуекелді басқару жүйесі талданады.
Үшінші бөлімінде қаржылық тәуекелді басқару жүйесі жетілдіру туралы сөз болады.
Тәуекелсіз кәсіпкерлік болмайды. Ең көп табысты жоғары тәуекелді нарықтық операциялар экеледі. Алайда барлық жерде шек керек. Тәуекел міндетті түрде максималды жіберілетін шекке дейін есептелуі тиіс.
Өз нарықтық қызметте қате жіберуден қорықпау өте маңызды, өйткені олардан ешкім саі^тандырылмаған, ең маңыздысы - қателіктерді қайталамау. Менеджер міндеті нарықта тік бүрылыстарды ж.үмсарту үшін қосымша мүмкіндіктерді алдын ала ескеруге бағытталады. Менеджменттін басты мақсаты, әсіресе Қазақстанның бүгінгі жағдайында, ең қиын жағдайларда табыстың тек аз ғана төмендеуі болуы мүмкін, бірақ банкрот туралы сөз болмауы тиіс. Сондықтан эрқашан тәуекелді басқаруды эрқашан жетілдіруге ерекше назар аударылады, яғни тәуекел-менеджментін жетілдіру.
Нарътқтық экономика жағдайында өндірушілер, сатушылар және сатып алушылар бәсекелестік жағдайында өздері, яғни өз үрей және тәуекел жағдайында қызмет етеді. Сондықтан олардың қаржылық болашағы көбінесе аз болжанады. Тәуекел-менеджменті тәуекелді бағалау, бизнесте пайда болатын қаржылық катынастар және тәуекелді баскару жүйесі болып табылады. Белгілі бір дэрежеде тәуекел жағдайы болуын болжамдауға және тәуекел дәрежесін уақытылы төмендету шараларын қабылдауға мүмкіндік беретін түрлі тәсілдер қолдана отырып, тәуекелді басқаруға болады.
Тәуекел мөлшеріне және дэрежесіне стратегия және қаржылық менеджмент әдістерімен жүзеге асырылатын қаржылық механизм арқылы нақты эсер етуге болады. Бұл тәуекелді басқарудың өзіндік механизмі тәуекел-менеджменті болып табылады. Тәуекел-менеджментінің негізі тәуекелді анықтау және төмендету бойынша үйымдастырушылық жұмыстар больга табылады.
Бұл курстық жұмыстың негізгі мақсаты - қаржылық тәуекелдің мәнін толығырақ ашып, нақты кәсіпорын мысалында қаржы тәуекелін басқару жуйесін талдау және оның жетіспеушіліктері мен оны жетілдіру бойынша ұсыныстар беру.
Курстық жұмыс үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімінде каржы тәуекелін басқару теориясы, яғни тәуекел түрлері, оны бағалау әдістері, тәуекел-менеджментінің мазмүны, тәуекелді төмендету тәсілдері жазылған.
Екінші бөлімінде нарықтық экономика жағдайыыда кәсіпорьш мысалы ретінде «Қазақтелеком» акционерлік қоғамының филиалы алынып, қаржылық жағдайы, қаржылық тәуекелді басқару жүйесі талданады.
Үшінші бөлімінде қаржылық тәуекелді басқару жүйесі жетілдіру туралы сөз болады.
1. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі
2. Балабанов И.Т. Риск-менеджмент. - М.: Финансы и статистика, 1996.
3. Бланк И.А. Стратегия и тактика управления финансами. - Киев:
ИТЕМлтд, АДЕФ-Украина, 1996.
4. Ван Хорн Дж.К. Основы управления финаысами. - М.: Финансы и
статистика, 1996.
5. Вишняков Я. Д., Колосов А. В., Шемякин В. Л. Оценка и анализ
финансовых рисков предприятия в условиях враждебной окружающей
среды бизнеса // Менеджмент в России и за рубежом - 2000 г. №3, с.
15-17.
6. Глухов В.В., Бахрамов Ю.М. Финансовый менеджмент. - С-
Петербург: Специальная литература, 1995.
7. Грабовой П. Г. . Риски в современном бизнесе. - М.: Аланс, 1994. -
240с
8. Градов А. П. и др. Стратегия и тактика антикризисного управления
фирмой. - Спб.: Специальная литература. -1996. -510с.
9. Лапуста М.Г., Шаршукова Л.Г. Риски в предпринимательской
деятельности. -М.: Финансы и статистика, 1998.
2. Балабанов И.Т. Риск-менеджмент. - М.: Финансы и статистика, 1996.
3. Бланк И.А. Стратегия и тактика управления финансами. - Киев:
ИТЕМлтд, АДЕФ-Украина, 1996.
4. Ван Хорн Дж.К. Основы управления финаысами. - М.: Финансы и
статистика, 1996.
5. Вишняков Я. Д., Колосов А. В., Шемякин В. Л. Оценка и анализ
финансовых рисков предприятия в условиях враждебной окружающей
среды бизнеса // Менеджмент в России и за рубежом - 2000 г. №3, с.
15-17.
6. Глухов В.В., Бахрамов Ю.М. Финансовый менеджмент. - С-
Петербург: Специальная литература, 1995.
7. Грабовой П. Г. . Риски в современном бизнесе. - М.: Аланс, 1994. -
240с
8. Градов А. П. и др. Стратегия и тактика антикризисного управления
фирмой. - Спб.: Специальная литература. -1996. -510с.
9. Лапуста М.Г., Шаршукова Л.Г. Риски в предпринимательской
деятельности. -М.: Финансы и статистика, 1998.
Мазмүны
Кіріспе
І.Қаржы тәуекелін басқару теориясы
1. Тәуекел мәні, мазмұны және түрлері
2. Косіпорынның қызметінің тәуекелін бағалау және талдау әдістері
3. Тәуекел менеджментінің мәні мен мазмүны
4. Қаржылық тәуекелді төмендету тәсілдері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Нарықтық экономика жағдайында тәуекел - бұл кәсіпкерліктің маңызды
элементі. Тәуекел адамдардың кабылдайтын шешімдерінің дұрыс нэтижелілігіне
эсер ететін көптеген шарттар және факторлармен байланысты қызметтердің кез
келген түрлеріне тэн. Тарихи тэжірибе көзделген нәтижелерге жетпеу тәуекелі
тауарлы-ақшалай қатынастар және шаруашылық айналым қатысушыларының
бэсекелестігі жалпылылығында көрінетіндігін көрсетеді. Сондықтан капиталдық
қатынастардың пайда болуы және дамуымен байланысты тәуекелдің түрлі
теориялары пайда болады, ал экономикалық теорияның классиктері шаруашылық
қызметтегі тәуекел мэселелерін зерттеуге көп көңіл бөледі.
Тәуекелсіз кәсіпкерлік болмайды. Ең көп табысты жоғары тәуекелді
нарықтық операциялар экеледі. Алайда барлық жерде шек керек. Тәуекел
міндетті түрде максималды жіберілетін шекке дейін есептелуі тиіс.
Өз нарықтық қызметте қате жіберуден қорықпау өте маңызды, өйткені олардан
ешкім саі^тандырылмаған, ең маңыздысы - қателіктерді қайталамау. Менеджер
міндеті нарықта тік бүрылыстарды ж.үмсарту үшін қосымша мүмкіндіктерді
алдын ала ескеруге бағытталады. Менеджменттін басты мақсаты, әсіресе
Қазақстанның бүгінгі жағдайында, ең қиын жағдайларда табыстың тек аз ғана
төмендеуі болуы мүмкін, бірақ банкрот туралы сөз болмауы тиіс. Сондықтан
эрқашан тәуекелді басқаруды эрқашан жетілдіруге ерекше назар аударылады,
яғни тәуекел-менеджментін жетілдіру.
Нарътқтық экономика жағдайында өндірушілер, сатушылар және сатып алушылар
бәсекелестік жағдайында өздері, яғни өз үрей және тәуекел жағдайында қызмет
етеді. Сондықтан олардың қаржылық болашағы көбінесе аз болжанады. Тәуекел-
менеджменті тәуекелді бағалау, бизнесте пайда болатын қаржылық катынастар
және тәуекелді баскару жүйесі болып табылады. Белгілі бір дэрежеде тәуекел
жағдайы болуын болжамдауға және тәуекел дәрежесін уақытылы төмендету
шараларын қабылдауға мүмкіндік беретін түрлі тәсілдер қолдана отырып,
тәуекелді басқаруға болады.
Тәуекел мөлшеріне және дэрежесіне стратегия және қаржылық менеджмент
әдістерімен жүзеге асырылатын қаржылық механизм арқылы нақты эсер етуге
болады. Бұл тәуекелді басқарудың өзіндік механизмі тәуекел-менеджменті
болып табылады. Тәуекел-менеджментінің негізі тәуекелді анықтау және
төмендету бойынша үйымдастырушылық жұмыстар больга табылады.
Бұл курстық жұмыстың негізгі мақсаты - қаржылық тәуекелдің мәнін
толығырақ ашып, нақты кәсіпорын мысалында қаржы тәуекелін басқару жуйесін
талдау және оның жетіспеушіліктері мен оны жетілдіру бойынша ұсыныстар
беру.
Курстық жұмыс үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімінде каржы тәуекелін
басқару теориясы, яғни тәуекел түрлері, оны бағалау әдістері, тәуекел-
менеджментінің мазмүны, тәуекелді төмендету тәсілдері жазылған.
Екінші бөлімінде нарықтық экономика жағдайыыда кәсіпорьш мысалы
ретінде Қазақтелеком акционерлік қоғамының филиалы алынып, қаржылық
жағдайы, қаржылық тәуекелді басқару жүйесі талданады.
Үшінші бөлімінде қаржылық тәуекелді басқару жүйесі жетілдіру туралы
сөз болады.
І.Қаржы тәуекелін басқару теориясы
І.І.Тәуекел мәні, мазмұны және түрлері
Тәуекел табиғаттың түрлі құбылыстары және қоғамның қызмет түрлерінің
ерекшелігінен туындайтын мүмкін болатын жоғалтулар қаупімен түсіндіріледі.
Экономикалық категория ретінде тәуекел өзімен бірге болуы мүмкін
немесе болмауы да мүмкін жағдайларды ұсынады. Мүндай жағдайдың туындауы
салдарынан келесідей үш экономикалык нэтиже болуы мүмкін: жағымсыз (ұтылыс,
зиян, шығын), нольдік, жағымды (ұтыс, пайда, табыс).
Тәуекелді басқаруға болады, яғни тәуекелдік жағдай туындауын белгілі
бір шекте болжамдау және тәуекел дәрежесін төмендету үшін шаралар
қабылдауға мүмкіндік беретін түрлі шаралар қолдануға болады.
Көбінесе тәуекелді басқаруды ұйымдастыру тиімділігі тәуекелдің
сьшыптамасына тәуелді.
Мүмкін болатын нэтижеге (тәуекелдік жағдайдың нәтижесіне) байланысты
тәуекелдер екі үлкеи топка бөлуге болады: таза және спекулятивтік.
Таза тәуекелдер жағымсыз немесе нольдік нэтиже алуға мүмкіндік береді.
Бүл тәуекел түрлеріне келесілер жатады: табиғи, экологиялық, саясаттық,
транспорттық және коммерциялық тәуекелдер бөлімі (мүліктік, өндірістік,
саудалық).
Спекулятивтік тәуекелдер жағымды да, жағьғмсыз да нэтиже алу
мүмкіндігімен сипатталады. Бүл тәуекел түрлеріне коммерциялық тәуекелдер
бөлімі болып табылатын қаржы тәуекелдері жатады.
Курстық жұмыс тақырыбы қаржы тәуекелімен байланысты болғандықтан қаржы
тоуекеліне тереңірек тоқталамыз.
Қаржы тәуекелі кәсіпорын қаржылық институттармен (банктер, қаржылық,
инвестициялық, сақтандыру компаниялары, биржалар және т.б.)
қатынасы процесінде пайда болады.
Қаржы тәуекелінің туындау себептері - инфляциялық факторлар, банктің
есептік мөлшерлемелерінің өсуі, бағалы қағаздар кұиының төмендеуі және т.б.
Қаржы тәуекелдері екі түрге бөлінеді:
1) ақшаның сатып алу қабілеттілігімен байланысты тәуекелдер;
2) капитал салымдарымен байланысты тәуекелдер (инвестициялық
тәуекелдер).
Ақшаның сатып алу кабілеттілігімен байланысты тәуекелдерге
тәуекелдердің келесі түрлері жатады: инфляциялық және дефляциялық
тәуекелдер, валюталық тәуекелдер, өтімділік тоуекелі.
Инфляция ақшаның құнсыздануы болып табылады, бағалар өседі. Дефляция -
инфляцияға кері процесс, ол бағалардын төмендеуінен және соған сэйкес
ақшаның сатып алу қабілетінің жоғарылауынан көрінеді.
Инфляцыялың тәуекел - инфляция өсімі кезінде накты сатьга алу
қабілеттілігі көзқарасынан өсуден көрі алынатын ақшалай табыстар тез
қүнсыздануындағы тәуекел. Мұндай жағдайда кәсіпкер нақты шығыстарға тап
болады.
Дефляциялык тәуекел - дефляция өсімі кезінде бағалар деңгейі
төмеыдейді, кәсіпкерліктің экономикалық жағдайы нашарлайды табыс
төмендейді.
Валюталыц тәуекелдер сыртқы экономикалық, несиелік және басқа да
валюталық операцияларды жүргізу кезінде бір шетелдік валюта бағамының басқа
валюта бағамына қатынасының өзгеруімен байланысты валюталық жоғалту
қаупімен түсіндіріледі.
Өтімділік тәуекелі - тұтынушылық құнының және сапалық бағанын өзгерісі
себебінен бағалы қағаздар немесе баска да тауарларды өткізу кезіндегі
мүмкін болатын жоғалтулармен байланысты тәуекелдер.
Инвестициялық тәуекелдер келесі ішкі жүйелік тәуекелдерді қамтиды:
1) жіберіліп қойған пайда тәуекелі;
2) табыстылықтың төмендеу тәуекелі;
3) тікелей қаржылық жоғалтулар тәуекелі.
Жіберіліп цойган пайда тәуекелі — белгілі бір шараларды (мысалы,
сақтандыру, хеджирлеу, инвестициялау т.с.с.) іске асырмау нәтижесінде
жанама (қосымша) қаржылық зиянның (алынбаған табыс) туыыдау тәуекелі.
Табыстылыңтыц төмендеу тәуекелі портфельдік инвестициялар, салымдар
және несиелер бойынша дивидендтер және пайыздар мөлшерінің төмендеу
нэтижесінде туындауы мүмкін.
Портфельдік инвестициялар инвестициялық портфельдің пайда болуымен
байланысты және бағалы қағаздар және басқа активтерді сатып алумен
түсіндіріледі. Портфельдік термині итальян сөзінен Роііе &£Ііо шығып,
инвесторда бар бағалы қағаздардың жиынтығын білдіреді.
Табыстылвіқтың төмендеу тәуекелі келесідей тәуекел түрлерінен түрады:
пайыздық тәуекелдер және несиелік тәуекелдер.
Пайыздык тәуекелдерге тартылған қаражаттар бойынша төленетін пайыздық
мөлшерлемелер ұсынылған несиелер бойынша мөлшерлемелерден жоғары болып
кетуі нэтижесіндегі коммерциялық банктердің, несиелік мекемелердің,
инвестициялық институтардың жоғалту қауіптері жатады. Пайыздық тәуекелдерге
сонымен катар акциялар бойынша дивидендтердің, облигациялар, сертификаттар
және баска бағалы қағаздар нарығындағы пайыздық мөлшерлемелердің
өзгерісімен байланысты инвесторлар жоғалтулар тәуекелі жатады.
Пайыздың нарықтық мөлшерлемесінің өсімі бағалы қағаздардың бағамдық
құнының төмендеуіне алып келеді, эсіресе тұрақты пайызды облигацияларға
қатысты. Пайыздың жоғарылауы салдарынан төмен тұрақты пайыз бойынша
шығарылған және шығару шарттары бойынша эмитент жедел қайта қабылданатын
бағалы қағаздардың массалық алынып тасталуының басталуы мүмкін.
Тұрақтандырылған дэрежемен салыстырғанда орташа нарықтық пайыздың өсуі
кезінде түрақты пайыздық орта мерзімді және ұзақ мерзімді бағалы қағаздарға
өз қаражатын салған
инвестор пайыздық тәуекелге үшырауы мүмкін. Баскаша айтқанда, инвестор
пайыздың жоғарылауы есебінен табыстар өсімін ала алатын еді, бірақ жоғарыда
көрсетілгендерге салынғаы өз каражаттарын босата алмайды.
Түрақтандырылған деңгеймен салыстырғандағы орташа нарыктық пайыздың
төмеыдеуі кезінде түрақты пайызды орта мерзімді және үзақ мерзімді бағалы
қағаздарды айналысқа шығарған эмитент пайыздық тәуекелге үшырауы мүмкін.
Басқаша айтқанда, эмитент нарықтан төмен пайызды қаражаттар тарта алатын
еді, бірақ ол өзі шығарған бағалы қағаздармен байланысты.
Тәуекелдің бүл түрі инфляция жағдайында пайыздық мөлшерлемелердің тез
өсуі кезінде қысқа мерзімді бағалы қағаздар үшін де мән береді.
Несиелік тәуекел - қарыз алушьшың негізгі қарыз және несиегерге
жататын пайыздардың төленбей қалу қаупі. Несиелік тәуекелғе сонымен қатар
қарыздық бағалы қағаздар шығарғаы эмитент қағаздар бойынша пайыздар немесе
қарыздың негізгі сомасын төлей алмайтын жағдай да жатады.
Сонымен қатар несиелік тәуекел тікелей қаржылық жоғалтулар түрлілігі
болуы мүмкін.
Тікелей қаржылық жоғалтулар тәуекелі келесі түрлерін қамтиды: биржалық
тәуекел, селективтік тәуекел, банкроттық тәуекел, сонымен қатар несиелік
тәуекел.
Биржалың тәуекелдер өзімен бірге биржалық мэмілелерден жоғалту қаупін
үсынады. Бұл тәуекелдерге келесілер жатады: коммерциялық мәмілелер бойынша
төлемеу тәуекелі, брокерлік фирманың комиссиялық сыйақы төлемеу тәуекелі
және т.б.
Селектиетік тәуекелдер (латын тілінен зеіесгіо - таңдау, сұрыптау)
-инвестициялық портфель қальштастырудағы басқа бағалы кағаздармен
салыстырғанда инвестициялау үшін бағалы қағаздардың түрін, капитал
салымының әдісін дүрыс емес таңдау тәуекелі.
Банкроттыц тәуекелі өзімен бірге капитал салымыньщ әдісін дұрыс емес
таңдау, кәсіпкердің меншікті капиталын толық жоғалту және өзіне алған
міндеттемелер бойынша есептесе алмау нэтижесінде туындайтын қауіпті
үсынады. Нэтижесінде кәсіпкер банкротқа үшырайды.
Қаржы тәуекелі өзімен бірге уақыт функциясын үсынады. Берілген
қаржылық актив немесе капитал салымының түрі үшін тәуекел деңгейі уақыт
бойыыда жоғарылайды. Мысалы, импорттаушының шығыстары бүгінгі күнде
контрактіге отырған кезден, уақыттан мэміле бойынша төлем мерзіміне дейінгі
уақытқа байланысты, себебі үлттық валютаға шетел валютасының бағамыыыц
қатынасы өсуде 9,646..
Шетелдік тәжірибеде капитал салымы тәуекелін саналы анықтау әдісі
ретінде ықтималдық теориясы ұсынылады.
Бұл әдіс инвестициялық жобаыың өткен мерзімдегі нэтижелермен
байланысты ықтималды болашақтағы ақшалай ағымдарын нақты анықтауға
мүмкіндік береді. Егер капитал салымы жобасы бірінші мерзімде қабылданатын
болса, онда келесі мерзімдерде ол қабылдануы мүмкін.
Егер түрлі мерзімдердегі ақша ағымдары бір-бірінен тәуелсіз болатын
болса, оыда эр уақыт мерзімі үшін ақша ағымдарының нэтижелерін ықтималды
орналастыруды анықтау қажет.
Түрлі мерзімдердегі ақша ағымдары арасында байланыс болған жағдайда
бұл тәуелділікті қабылдап, оның негізінде келешектегі жағдай қалай
болатынын елестетіп көруге болады.
1.2. Кәсіпорынның қызметінің тәуекелін бағалау және талдау әдістері
Кез келген қаржылық немесе шаруашылык оперциялардың тиімділігі мен онымен
бірге болатын тәуекел деңгейі бір-бірімен байланысты. Тәуекел факторын
есептемей толық инвестициялық талдау жүргізу мүмкін емес. Сондықтан тәуекел
деңгейін бағалай және оның нақты операция табыстылының деңгейімен
байланыстылығын бағалай білу қажет.
Тәуекелдің мәні мен түріне тәуелсіз кәсіпкерліктің негізгі мақсатына
-салынған капиталдан табыс алуға - тәуекелді анықтау сэйкес келеді.
Төмен табыс табу немесе шығыстарға үшырау ықтималдылығы қаншалықты
жоғары болса, соншалықты жоба тәуекелді болатыны белгілі. Капиталды салу
мүмкін нұсқауларды таңдау кезінде жиі бұл жобаның тәуекелі төменірек
сияқты дегендей абстрактілік пайымдаулармен шектеледі. Алайда, көбінесе
тәуекел деңгейін нақты анықтауға болады, сонымен қатар осы тәуекелге сэйкес
келетін, ұсынылатын жобаның табыстылық деңгейін де анықтауға болады.
Алынған нэтижелерге сүйене отырып, салымшы оған тиімді ақша салымын таіщай
алады, сонымен қатар мүмкін болатын тәуекел деңгейін де төмендете алады.
Тәуекелдің жоғары, орташа немесе төмен деңгейлерін ажьфатады. Тәуекелдің
көлемін (не деңгейін) екі критерий арқылы өлшенеді (бағаланады): орташа
ауытқу мәнімен (дисперсия) және мүмкін болатын нәтижелерді өзғермелілігімен
(вариация).
Сонымен бірге тәуекелдің орташа күтілетін мәні мүмкін болатын
нәтижелерді де бағалайды. Ауытқу орташа күтілетін мәннің орташа көлемнеы
ауытқу өлшемі мен деңгейін көрсетеді.
Кәсіпорынның қаржылық тәуекелін бағалаудағы дисперсия өзімен бірге
тәуекелді салымдардың орташа күтілетін салымдардан нақты қаржылық
нәтижелердің квадраттық ауытқулардың орташа салмақты көлемін үсынады:
а2==(х-х2)п, мүндағы а2 - дисперсия;
х - қаржы ресурстарының салымының әр жағдайы үшін күтілетін мәні;
х - қаржылық тәуекелдің орташа болжамды мәні;
п - қаржы ресурстарының салымдарының саны(жиілік). Дисперсия
қаржылық тәуекелдің жиілігінің абсолютті тербелісіы сипаттайды, ал
тербелістің салыстырмалы дэрежесін вариация коэффициенті көрсетеді. Ол
келесі формуламен анықталады:
у=сғх-100, мұндағы V - вариация коэффициенті;
о - орташа квадраттық ауытқу;
х - қаржылық тәуекелдің орташа болжамды мәні.
Вариция коэффициенті 1-ден 100%-ға дейін өзгеруі мүмкін. Вариация
коэффициеыті қаншалықты жоғары болады, соншалықты тербеліс күшті. Вариация
коэффициентінің түрлі мәндеріые келесідей сапалы баға бекітілген: 10% -ға
дейін - салымдардың төмеы тербелісі; 10-25% - қаржылық тәуекелдің орташа
тербелісі; 25%-даы жоғары - қаржылық тәуекелдің жоғары тербелісі.
Дисперсия мен вариацияны қолданған кезде тәуекелдің қаржылық нэтижеыі
алудың математикалық ықтималдылығы бар екенін ескеру қажет. Бұл
ықтималдылық субъективті эксперттік жолмен немесе объективті қаржыльтқ
тәуекелдің деңгейін математикалық есептеу негізінде анықтауға болады.
Кәсіпорынның тәуекелдерін бағалаудың негізгі әдістері болып
статистикалық әдістер есептеледі. Олардың ішіндегі перспективалы әдіс
қаржылық тәуекелдерді факторлық талдау (факторлық жүйе моделін қолдану)
болып табылады. Мысалы, диверсификацияланған инвестициялық тәуекелді
инвестиция объектісінің даму перспективаларыыың бар-жоқтығы бойынша,
бэсекелестік деңгейі, тапсырыстар саыы, келісілген шарттар саны бойынша, ал
диверсификацияланбаған - несиелер бойынша пайыздық мөлшерлемелер,
инфляциялық күтілімдер, ел экономикасының дамуының жалпы беталыстары
бойынша бағаланады.
Қаржылық тәуекелді бағалаудың баска да аналитикалық әдістері кеңінен
қолданылады. Іскерлік белсенділік, қаржылық тұрақтылық коэффициенттері
есептеледі, банкроттылыққа ұшырау ықтималдылығы анықталады, жалпы қаржылық
даму деңгейі талданады.
Тәуекел деңгейінің түрлі салыстырмалы сипаттамалары жасалып, рейтингтер
анықталады.
Тәуекелді бағалаудың перспективалы әдісі модельдеу болып табылады. Бұл
әдістің негізгі қиындағы нақты жағдайларға байланысты модельді дұрыс
таңдау. Модельдер қаржылық тәуекел ықтималдылығын бағалап, нақты жағдайды
болжамдауға мүмкіндік береді.
Тэжірибеде тәуекелдерді бағалауда аналогиялар әдісі қолданылады. Қаржы
менеджерлері, мамандар түрлі шығарылымдар немесе басқа кәсіпорындар
тэжірибесі негізінде белгілі бір жағдайлардың болуы, қаржылық нэтижелер алу
ықтималдылығын, каржылық тәуекел деңгейін анықтайды. Осы әдіс негізінде
көптеген кәсіпорындардың тактикасы мен стратегиясы құрылады. Бірақ эр
кәсіпорынның өзіндік кадрлік, шикізаттық және салалық сипаттағы
ерекшеліктері бар екенін ескеру қажет.
Тәуекелді бағалаудьщ негізгі әдісі кәсіпорынның каржылық жағдайын
кешенді талдау, оның қаржылық тұрақтылығы пен төлемқабілеттілігін талдау
болып табылады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын экспресс-талдау кеңінен тараған. Оның
мақсаты - кәсіпорынның балансы мен каржылық нэтижелер және оларды қолдану
туралы есебі негізінде жалпы қаржылық жағдайын және даму динамикасын
бағалау. Мұнда қаражаттарды (активтерді) орналастыру мен қолдануына,
олардьщ көздеріне (меншікті капитал мен міндеттемелер, яғни пассивтер)
назар аударылады.
Қаржылык жағдай тұрақтылығының баланстық моделі кеңінен танымал. Бұл
модель негізінде қаржылық тәуекел облысы анықталады және кәсіпорьшның
қаржылық тұрақтылық деңгейі талданады:
Ф + 3 + Дс - Ис + Кт + К + Р,
мұндағы Ф - негізгі қүралдар немесе басқа айналымнан тыс активтер; 3 -
запастар мен шығыстар;
Дс - ақшалай қаражаттар, қысқа мерзімді қаржылық салымдар, дебиторлық
қарыздар және басқа активтер; Ис - меншікті қаражаттар көздері;
Кт - орташа, ұзақ мерзімді несиелер және қарыздық қаражаттар; К -
қысқа мерзімді несиелер; Р - кредиторлық қарыздыр.
Қаржылық тәуекелді бағалау үшін қаржылық тәуекел ықтималдылығын
сипаттауға мүмкіндік беретін коэффициенттерді (мультипликаторлар) есептеуде
негізделетін мультипликативті әдісті қолдануға болады. Белгілі
көрсеткіштерді (коэффициенттерді) есептеу есеп берудің белгілі баптары
арасындағы қатынасын анықтауданегізделеді.
Кәсіпорыының қаржылық тәуекелін компыотерлік имитациясы перспективалы
болып табылады. Қазіргі кезде тәуекелді бағалау бойынша дайвш бағдарламалық
өнімдер жиынтығы жасалған. Әр кәсіпорынның қаржылық тәуекелді жекеше
модельдеу мүмкіндіктері бар.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І.Қаржы тәуекелін басқару теориясы
1. Тәуекел мәні, мазмұны және түрлері
2. Косіпорынның қызметінің тәуекелін бағалау және талдау әдістері
3. Тәуекел менеджментінің мәні мен мазмүны
4. Қаржылық тәуекелді төмендету тәсілдері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Нарықтық экономика жағдайында тәуекел - бұл кәсіпкерліктің маңызды
элементі. Тәуекел адамдардың кабылдайтын шешімдерінің дұрыс нэтижелілігіне
эсер ететін көптеген шарттар және факторлармен байланысты қызметтердің кез
келген түрлеріне тэн. Тарихи тэжірибе көзделген нәтижелерге жетпеу тәуекелі
тауарлы-ақшалай қатынастар және шаруашылық айналым қатысушыларының
бэсекелестігі жалпылылығында көрінетіндігін көрсетеді. Сондықтан капиталдық
қатынастардың пайда болуы және дамуымен байланысты тәуекелдің түрлі
теориялары пайда болады, ал экономикалық теорияның классиктері шаруашылық
қызметтегі тәуекел мэселелерін зерттеуге көп көңіл бөледі.
Тәуекелсіз кәсіпкерлік болмайды. Ең көп табысты жоғары тәуекелді
нарықтық операциялар экеледі. Алайда барлық жерде шек керек. Тәуекел
міндетті түрде максималды жіберілетін шекке дейін есептелуі тиіс.
Өз нарықтық қызметте қате жіберуден қорықпау өте маңызды, өйткені олардан
ешкім саі^тандырылмаған, ең маңыздысы - қателіктерді қайталамау. Менеджер
міндеті нарықта тік бүрылыстарды ж.үмсарту үшін қосымша мүмкіндіктерді
алдын ала ескеруге бағытталады. Менеджменттін басты мақсаты, әсіресе
Қазақстанның бүгінгі жағдайында, ең қиын жағдайларда табыстың тек аз ғана
төмендеуі болуы мүмкін, бірақ банкрот туралы сөз болмауы тиіс. Сондықтан
эрқашан тәуекелді басқаруды эрқашан жетілдіруге ерекше назар аударылады,
яғни тәуекел-менеджментін жетілдіру.
Нарътқтық экономика жағдайында өндірушілер, сатушылар және сатып алушылар
бәсекелестік жағдайында өздері, яғни өз үрей және тәуекел жағдайында қызмет
етеді. Сондықтан олардың қаржылық болашағы көбінесе аз болжанады. Тәуекел-
менеджменті тәуекелді бағалау, бизнесте пайда болатын қаржылық катынастар
және тәуекелді баскару жүйесі болып табылады. Белгілі бір дэрежеде тәуекел
жағдайы болуын болжамдауға және тәуекел дәрежесін уақытылы төмендету
шараларын қабылдауға мүмкіндік беретін түрлі тәсілдер қолдана отырып,
тәуекелді басқаруға болады.
Тәуекел мөлшеріне және дэрежесіне стратегия және қаржылық менеджмент
әдістерімен жүзеге асырылатын қаржылық механизм арқылы нақты эсер етуге
болады. Бұл тәуекелді басқарудың өзіндік механизмі тәуекел-менеджменті
болып табылады. Тәуекел-менеджментінің негізі тәуекелді анықтау және
төмендету бойынша үйымдастырушылық жұмыстар больга табылады.
Бұл курстық жұмыстың негізгі мақсаты - қаржылық тәуекелдің мәнін
толығырақ ашып, нақты кәсіпорын мысалында қаржы тәуекелін басқару жуйесін
талдау және оның жетіспеушіліктері мен оны жетілдіру бойынша ұсыныстар
беру.
Курстық жұмыс үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімінде каржы тәуекелін
басқару теориясы, яғни тәуекел түрлері, оны бағалау әдістері, тәуекел-
менеджментінің мазмүны, тәуекелді төмендету тәсілдері жазылған.
Екінші бөлімінде нарықтық экономика жағдайыыда кәсіпорьш мысалы
ретінде Қазақтелеком акционерлік қоғамының филиалы алынып, қаржылық
жағдайы, қаржылық тәуекелді басқару жүйесі талданады.
Үшінші бөлімінде қаржылық тәуекелді басқару жүйесі жетілдіру туралы
сөз болады.
І.Қаржы тәуекелін басқару теориясы
І.І.Тәуекел мәні, мазмұны және түрлері
Тәуекел табиғаттың түрлі құбылыстары және қоғамның қызмет түрлерінің
ерекшелігінен туындайтын мүмкін болатын жоғалтулар қаупімен түсіндіріледі.
Экономикалық категория ретінде тәуекел өзімен бірге болуы мүмкін
немесе болмауы да мүмкін жағдайларды ұсынады. Мүндай жағдайдың туындауы
салдарынан келесідей үш экономикалык нэтиже болуы мүмкін: жағымсыз (ұтылыс,
зиян, шығын), нольдік, жағымды (ұтыс, пайда, табыс).
Тәуекелді басқаруға болады, яғни тәуекелдік жағдай туындауын белгілі
бір шекте болжамдау және тәуекел дәрежесін төмендету үшін шаралар
қабылдауға мүмкіндік беретін түрлі шаралар қолдануға болады.
Көбінесе тәуекелді басқаруды ұйымдастыру тиімділігі тәуекелдің
сьшыптамасына тәуелді.
Мүмкін болатын нэтижеге (тәуекелдік жағдайдың нәтижесіне) байланысты
тәуекелдер екі үлкеи топка бөлуге болады: таза және спекулятивтік.
Таза тәуекелдер жағымсыз немесе нольдік нэтиже алуға мүмкіндік береді.
Бүл тәуекел түрлеріне келесілер жатады: табиғи, экологиялық, саясаттық,
транспорттық және коммерциялық тәуекелдер бөлімі (мүліктік, өндірістік,
саудалық).
Спекулятивтік тәуекелдер жағымды да, жағьғмсыз да нэтиже алу
мүмкіндігімен сипатталады. Бүл тәуекел түрлеріне коммерциялық тәуекелдер
бөлімі болып табылатын қаржы тәуекелдері жатады.
Курстық жұмыс тақырыбы қаржы тәуекелімен байланысты болғандықтан қаржы
тоуекеліне тереңірек тоқталамыз.
Қаржы тәуекелі кәсіпорын қаржылық институттармен (банктер, қаржылық,
инвестициялық, сақтандыру компаниялары, биржалар және т.б.)
қатынасы процесінде пайда болады.
Қаржы тәуекелінің туындау себептері - инфляциялық факторлар, банктің
есептік мөлшерлемелерінің өсуі, бағалы қағаздар кұиының төмендеуі және т.б.
Қаржы тәуекелдері екі түрге бөлінеді:
1) ақшаның сатып алу қабілеттілігімен байланысты тәуекелдер;
2) капитал салымдарымен байланысты тәуекелдер (инвестициялық
тәуекелдер).
Ақшаның сатып алу кабілеттілігімен байланысты тәуекелдерге
тәуекелдердің келесі түрлері жатады: инфляциялық және дефляциялық
тәуекелдер, валюталық тәуекелдер, өтімділік тоуекелі.
Инфляция ақшаның құнсыздануы болып табылады, бағалар өседі. Дефляция -
инфляцияға кері процесс, ол бағалардын төмендеуінен және соған сэйкес
ақшаның сатып алу қабілетінің жоғарылауынан көрінеді.
Инфляцыялың тәуекел - инфляция өсімі кезінде накты сатьга алу
қабілеттілігі көзқарасынан өсуден көрі алынатын ақшалай табыстар тез
қүнсыздануындағы тәуекел. Мұндай жағдайда кәсіпкер нақты шығыстарға тап
болады.
Дефляциялык тәуекел - дефляция өсімі кезінде бағалар деңгейі
төмеыдейді, кәсіпкерліктің экономикалық жағдайы нашарлайды табыс
төмендейді.
Валюталыц тәуекелдер сыртқы экономикалық, несиелік және басқа да
валюталық операцияларды жүргізу кезінде бір шетелдік валюта бағамының басқа
валюта бағамына қатынасының өзгеруімен байланысты валюталық жоғалту
қаупімен түсіндіріледі.
Өтімділік тәуекелі - тұтынушылық құнының және сапалық бағанын өзгерісі
себебінен бағалы қағаздар немесе баска да тауарларды өткізу кезіндегі
мүмкін болатын жоғалтулармен байланысты тәуекелдер.
Инвестициялық тәуекелдер келесі ішкі жүйелік тәуекелдерді қамтиды:
1) жіберіліп қойған пайда тәуекелі;
2) табыстылықтың төмендеу тәуекелі;
3) тікелей қаржылық жоғалтулар тәуекелі.
Жіберіліп цойган пайда тәуекелі — белгілі бір шараларды (мысалы,
сақтандыру, хеджирлеу, инвестициялау т.с.с.) іске асырмау нәтижесінде
жанама (қосымша) қаржылық зиянның (алынбаған табыс) туыыдау тәуекелі.
Табыстылыңтыц төмендеу тәуекелі портфельдік инвестициялар, салымдар
және несиелер бойынша дивидендтер және пайыздар мөлшерінің төмендеу
нэтижесінде туындауы мүмкін.
Портфельдік инвестициялар инвестициялық портфельдің пайда болуымен
байланысты және бағалы қағаздар және басқа активтерді сатып алумен
түсіндіріледі. Портфельдік термині итальян сөзінен Роііе &£Ііо шығып,
инвесторда бар бағалы қағаздардың жиынтығын білдіреді.
Табыстылвіқтың төмендеу тәуекелі келесідей тәуекел түрлерінен түрады:
пайыздық тәуекелдер және несиелік тәуекелдер.
Пайыздык тәуекелдерге тартылған қаражаттар бойынша төленетін пайыздық
мөлшерлемелер ұсынылған несиелер бойынша мөлшерлемелерден жоғары болып
кетуі нэтижесіндегі коммерциялық банктердің, несиелік мекемелердің,
инвестициялық институтардың жоғалту қауіптері жатады. Пайыздық тәуекелдерге
сонымен катар акциялар бойынша дивидендтердің, облигациялар, сертификаттар
және баска бағалы қағаздар нарығындағы пайыздық мөлшерлемелердің
өзгерісімен байланысты инвесторлар жоғалтулар тәуекелі жатады.
Пайыздың нарықтық мөлшерлемесінің өсімі бағалы қағаздардың бағамдық
құнының төмендеуіне алып келеді, эсіресе тұрақты пайызды облигацияларға
қатысты. Пайыздың жоғарылауы салдарынан төмен тұрақты пайыз бойынша
шығарылған және шығару шарттары бойынша эмитент жедел қайта қабылданатын
бағалы қағаздардың массалық алынып тасталуының басталуы мүмкін.
Тұрақтандырылған дэрежемен салыстырғанда орташа нарықтық пайыздың өсуі
кезінде түрақты пайыздық орта мерзімді және ұзақ мерзімді бағалы қағаздарға
өз қаражатын салған
инвестор пайыздық тәуекелге үшырауы мүмкін. Баскаша айтқанда, инвестор
пайыздың жоғарылауы есебінен табыстар өсімін ала алатын еді, бірақ жоғарыда
көрсетілгендерге салынғаы өз каражаттарын босата алмайды.
Түрақтандырылған деңгеймен салыстырғандағы орташа нарыктық пайыздың
төмеыдеуі кезінде түрақты пайызды орта мерзімді және үзақ мерзімді бағалы
қағаздарды айналысқа шығарған эмитент пайыздық тәуекелге үшырауы мүмкін.
Басқаша айтқанда, эмитент нарықтан төмен пайызды қаражаттар тарта алатын
еді, бірақ ол өзі шығарған бағалы қағаздармен байланысты.
Тәуекелдің бүл түрі инфляция жағдайында пайыздық мөлшерлемелердің тез
өсуі кезінде қысқа мерзімді бағалы қағаздар үшін де мән береді.
Несиелік тәуекел - қарыз алушьшың негізгі қарыз және несиегерге
жататын пайыздардың төленбей қалу қаупі. Несиелік тәуекелғе сонымен қатар
қарыздық бағалы қағаздар шығарғаы эмитент қағаздар бойынша пайыздар немесе
қарыздың негізгі сомасын төлей алмайтын жағдай да жатады.
Сонымен қатар несиелік тәуекел тікелей қаржылық жоғалтулар түрлілігі
болуы мүмкін.
Тікелей қаржылық жоғалтулар тәуекелі келесі түрлерін қамтиды: биржалық
тәуекел, селективтік тәуекел, банкроттық тәуекел, сонымен қатар несиелік
тәуекел.
Биржалың тәуекелдер өзімен бірге биржалық мэмілелерден жоғалту қаупін
үсынады. Бұл тәуекелдерге келесілер жатады: коммерциялық мәмілелер бойынша
төлемеу тәуекелі, брокерлік фирманың комиссиялық сыйақы төлемеу тәуекелі
және т.б.
Селектиетік тәуекелдер (латын тілінен зеіесгіо - таңдау, сұрыптау)
-инвестициялық портфель қальштастырудағы басқа бағалы кағаздармен
салыстырғанда инвестициялау үшін бағалы қағаздардың түрін, капитал
салымының әдісін дүрыс емес таңдау тәуекелі.
Банкроттыц тәуекелі өзімен бірге капитал салымыньщ әдісін дұрыс емес
таңдау, кәсіпкердің меншікті капиталын толық жоғалту және өзіне алған
міндеттемелер бойынша есептесе алмау нэтижесінде туындайтын қауіпті
үсынады. Нэтижесінде кәсіпкер банкротқа үшырайды.
Қаржы тәуекелі өзімен бірге уақыт функциясын үсынады. Берілген
қаржылық актив немесе капитал салымының түрі үшін тәуекел деңгейі уақыт
бойыыда жоғарылайды. Мысалы, импорттаушының шығыстары бүгінгі күнде
контрактіге отырған кезден, уақыттан мэміле бойынша төлем мерзіміне дейінгі
уақытқа байланысты, себебі үлттық валютаға шетел валютасының бағамыыыц
қатынасы өсуде 9,646..
Шетелдік тәжірибеде капитал салымы тәуекелін саналы анықтау әдісі
ретінде ықтималдық теориясы ұсынылады.
Бұл әдіс инвестициялық жобаыың өткен мерзімдегі нэтижелермен
байланысты ықтималды болашақтағы ақшалай ағымдарын нақты анықтауға
мүмкіндік береді. Егер капитал салымы жобасы бірінші мерзімде қабылданатын
болса, онда келесі мерзімдерде ол қабылдануы мүмкін.
Егер түрлі мерзімдердегі ақша ағымдары бір-бірінен тәуелсіз болатын
болса, оыда эр уақыт мерзімі үшін ақша ағымдарының нэтижелерін ықтималды
орналастыруды анықтау қажет.
Түрлі мерзімдердегі ақша ағымдары арасында байланыс болған жағдайда
бұл тәуелділікті қабылдап, оның негізінде келешектегі жағдай қалай
болатынын елестетіп көруге болады.
1.2. Кәсіпорынның қызметінің тәуекелін бағалау және талдау әдістері
Кез келген қаржылық немесе шаруашылык оперциялардың тиімділігі мен онымен
бірге болатын тәуекел деңгейі бір-бірімен байланысты. Тәуекел факторын
есептемей толық инвестициялық талдау жүргізу мүмкін емес. Сондықтан тәуекел
деңгейін бағалай және оның нақты операция табыстылының деңгейімен
байланыстылығын бағалай білу қажет.
Тәуекелдің мәні мен түріне тәуелсіз кәсіпкерліктің негізгі мақсатына
-салынған капиталдан табыс алуға - тәуекелді анықтау сэйкес келеді.
Төмен табыс табу немесе шығыстарға үшырау ықтималдылығы қаншалықты
жоғары болса, соншалықты жоба тәуекелді болатыны белгілі. Капиталды салу
мүмкін нұсқауларды таңдау кезінде жиі бұл жобаның тәуекелі төменірек
сияқты дегендей абстрактілік пайымдаулармен шектеледі. Алайда, көбінесе
тәуекел деңгейін нақты анықтауға болады, сонымен қатар осы тәуекелге сэйкес
келетін, ұсынылатын жобаның табыстылық деңгейін де анықтауға болады.
Алынған нэтижелерге сүйене отырып, салымшы оған тиімді ақша салымын таіщай
алады, сонымен қатар мүмкін болатын тәуекел деңгейін де төмендете алады.
Тәуекелдің жоғары, орташа немесе төмен деңгейлерін ажьфатады. Тәуекелдің
көлемін (не деңгейін) екі критерий арқылы өлшенеді (бағаланады): орташа
ауытқу мәнімен (дисперсия) және мүмкін болатын нәтижелерді өзғермелілігімен
(вариация).
Сонымен бірге тәуекелдің орташа күтілетін мәні мүмкін болатын
нәтижелерді де бағалайды. Ауытқу орташа күтілетін мәннің орташа көлемнеы
ауытқу өлшемі мен деңгейін көрсетеді.
Кәсіпорынның қаржылық тәуекелін бағалаудағы дисперсия өзімен бірге
тәуекелді салымдардың орташа күтілетін салымдардан нақты қаржылық
нәтижелердің квадраттық ауытқулардың орташа салмақты көлемін үсынады:
а2==(х-х2)п, мүндағы а2 - дисперсия;
х - қаржы ресурстарының салымының әр жағдайы үшін күтілетін мәні;
х - қаржылық тәуекелдің орташа болжамды мәні;
п - қаржы ресурстарының салымдарының саны(жиілік). Дисперсия
қаржылық тәуекелдің жиілігінің абсолютті тербелісіы сипаттайды, ал
тербелістің салыстырмалы дэрежесін вариация коэффициенті көрсетеді. Ол
келесі формуламен анықталады:
у=сғх-100, мұндағы V - вариация коэффициенті;
о - орташа квадраттық ауытқу;
х - қаржылық тәуекелдің орташа болжамды мәні.
Вариция коэффициенті 1-ден 100%-ға дейін өзгеруі мүмкін. Вариация
коэффициеыті қаншалықты жоғары болады, соншалықты тербеліс күшті. Вариация
коэффициентінің түрлі мәндеріые келесідей сапалы баға бекітілген: 10% -ға
дейін - салымдардың төмеы тербелісі; 10-25% - қаржылық тәуекелдің орташа
тербелісі; 25%-даы жоғары - қаржылық тәуекелдің жоғары тербелісі.
Дисперсия мен вариацияны қолданған кезде тәуекелдің қаржылық нэтижеыі
алудың математикалық ықтималдылығы бар екенін ескеру қажет. Бұл
ықтималдылық субъективті эксперттік жолмен немесе объективті қаржыльтқ
тәуекелдің деңгейін математикалық есептеу негізінде анықтауға болады.
Кәсіпорынның тәуекелдерін бағалаудың негізгі әдістері болып
статистикалық әдістер есептеледі. Олардың ішіндегі перспективалы әдіс
қаржылық тәуекелдерді факторлық талдау (факторлық жүйе моделін қолдану)
болып табылады. Мысалы, диверсификацияланған инвестициялық тәуекелді
инвестиция объектісінің даму перспективаларыыың бар-жоқтығы бойынша,
бэсекелестік деңгейі, тапсырыстар саыы, келісілген шарттар саны бойынша, ал
диверсификацияланбаған - несиелер бойынша пайыздық мөлшерлемелер,
инфляциялық күтілімдер, ел экономикасының дамуының жалпы беталыстары
бойынша бағаланады.
Қаржылық тәуекелді бағалаудың баска да аналитикалық әдістері кеңінен
қолданылады. Іскерлік белсенділік, қаржылық тұрақтылық коэффициенттері
есептеледі, банкроттылыққа ұшырау ықтималдылығы анықталады, жалпы қаржылық
даму деңгейі талданады.
Тәуекел деңгейінің түрлі салыстырмалы сипаттамалары жасалып, рейтингтер
анықталады.
Тәуекелді бағалаудың перспективалы әдісі модельдеу болып табылады. Бұл
әдістің негізгі қиындағы нақты жағдайларға байланысты модельді дұрыс
таңдау. Модельдер қаржылық тәуекел ықтималдылығын бағалап, нақты жағдайды
болжамдауға мүмкіндік береді.
Тэжірибеде тәуекелдерді бағалауда аналогиялар әдісі қолданылады. Қаржы
менеджерлері, мамандар түрлі шығарылымдар немесе басқа кәсіпорындар
тэжірибесі негізінде белгілі бір жағдайлардың болуы, қаржылық нэтижелер алу
ықтималдылығын, каржылық тәуекел деңгейін анықтайды. Осы әдіс негізінде
көптеген кәсіпорындардың тактикасы мен стратегиясы құрылады. Бірақ эр
кәсіпорынның өзіндік кадрлік, шикізаттық және салалық сипаттағы
ерекшеліктері бар екенін ескеру қажет.
Тәуекелді бағалаудьщ негізгі әдісі кәсіпорынның каржылық жағдайын
кешенді талдау, оның қаржылық тұрақтылығы пен төлемқабілеттілігін талдау
болып табылады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын экспресс-талдау кеңінен тараған. Оның
мақсаты - кәсіпорынның балансы мен каржылық нэтижелер және оларды қолдану
туралы есебі негізінде жалпы қаржылық жағдайын және даму динамикасын
бағалау. Мұнда қаражаттарды (активтерді) орналастыру мен қолдануына,
олардьщ көздеріне (меншікті капитал мен міндеттемелер, яғни пассивтер)
назар аударылады.
Қаржылык жағдай тұрақтылығының баланстық моделі кеңінен танымал. Бұл
модель негізінде қаржылық тәуекел облысы анықталады және кәсіпорьшның
қаржылық тұрақтылық деңгейі талданады:
Ф + 3 + Дс - Ис + Кт + К + Р,
мұндағы Ф - негізгі қүралдар немесе басқа айналымнан тыс активтер; 3 -
запастар мен шығыстар;
Дс - ақшалай қаражаттар, қысқа мерзімді қаржылық салымдар, дебиторлық
қарыздар және басқа активтер; Ис - меншікті қаражаттар көздері;
Кт - орташа, ұзақ мерзімді несиелер және қарыздық қаражаттар; К -
қысқа мерзімді несиелер; Р - кредиторлық қарыздыр.
Қаржылық тәуекелді бағалау үшін қаржылық тәуекел ықтималдылығын
сипаттауға мүмкіндік беретін коэффициенттерді (мультипликаторлар) есептеуде
негізделетін мультипликативті әдісті қолдануға болады. Белгілі
көрсеткіштерді (коэффициенттерді) есептеу есеп берудің белгілі баптары
арасындағы қатынасын анықтауданегізделеді.
Кәсіпорыының қаржылық тәуекелін компыотерлік имитациясы перспективалы
болып табылады. Қазіргі кезде тәуекелді бағалау бойынша дайвш бағдарламалық
өнімдер жиынтығы жасалған. Әр кәсіпорынның қаржылық тәуекелді жекеше
модельдеу мүмкіндіктері бар.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz