Батик өнерін үйрету әдістемесі
Мазмұны
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Батик техникасының шығу және даму тарихы ... ... ... ... ... ... ...
1.1.Батик өнерінiң жетiстіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2.Батиктiң орындалу әдiстерi оған қажеттi материалдар ... ... ... ... ..
1.3. Эстетика пәні, оның тәрбиелік мәні. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Сәндiк қолданбалы өнер үйiрмесiн ұйымдастыру әдiстемесi 7.8 сыныптар
2.1. Сәндiлiк қолданбалы өнер үйiрмесiнің тәрбиелік мәнi ... ... ... ... .
2.2. Сәндiк қолданбалы өнер үйiрмесiн ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... .
2.3. Бастауыш сыныптарда сәндік қолданбалы өнер сабағын оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4. Үйiрменiң жылдық жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.5.Үйiрме сабағының өтiлу жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. „Наурыз” атты дипломдық жұмыстың жасалу барысы.
3.1.Батик: сәндiк қолданбалы өнердiң негiзгi бiр бөлiгi ... ... ... ... ... ..
3.2. Ою . өрнек және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.3. „Наурыз” атты дипломдық жұмыстың композициялық
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6. Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Батик техникасының шығу және даму тарихы ... ... ... ... ... ... ...
1.1.Батик өнерінiң жетiстіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2.Батиктiң орындалу әдiстерi оған қажеттi материалдар ... ... ... ... ..
1.3. Эстетика пәні, оның тәрбиелік мәні. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Сәндiк қолданбалы өнер үйiрмесiн ұйымдастыру әдiстемесi 7.8 сыныптар
2.1. Сәндiлiк қолданбалы өнер үйiрмесiнің тәрбиелік мәнi ... ... ... ... .
2.2. Сәндiк қолданбалы өнер үйiрмесiн ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... .
2.3. Бастауыш сыныптарда сәндік қолданбалы өнер сабағын оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4. Үйiрменiң жылдық жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.5.Үйiрме сабағының өтiлу жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. „Наурыз” атты дипломдық жұмыстың жасалу барысы.
3.1.Батик: сәндiк қолданбалы өнердiң негiзгi бiр бөлiгi ... ... ... ... ... ..
3.2. Ою . өрнек және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.3. „Наурыз” атты дипломдық жұмыстың композициялық
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6. Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кiрiспе.
Сәндiк-қолданбалы өнердiң әсемдiк әлемiндегi алар орны ерекше. Жылдар өткен сайын адамзат баласының осы өнерге деген қызығылушылығы, құштарлығы еселеп артып келедi.
Сәндiк қолданбалы өнер адам өмiрiмен, оның тұрмысымен тығыз байланысты.
Барлық жоғары оқу орындарында, соның iшiнде әсiресе бiздiң М.Әуезов атындағы Оңтүстiк Қазақстан Мемлекеттiк университетiнде оның Педагогикалық мәдениет және өнер институтында осы өнерге деген ынта-ықылас, құлшыныс өте жоғары.
Ал ұлттық өнер сонау әрiден, тереңнен, көне дәуiрлерден бастау алады. Осы сәндiк-қолданбалы өнердiң бiр түрi- батик өнерi. Бұл өзi ежелден шығыс халқына тән өнер.
Мен өзiм дипломдық жұмысыма, осы батик өнерiн алдым. Өйткенi батик техникасы өзiнiң нәзiктiгiмен, әдемiлiгiмен ерекшеленедi. Ал әдемiлiкке қызықпайтын, сұлулыққа сұқтанбайтын адам болмайды.
Қазақтын пейiлi қандай кең болса, далася да сондай кең, дархан. Сондықтан мен дипломдық жұмысымның тақырыбын “Қазақстан әуендерi” деп атадым.
Қандай да бiр шығармашылық жұмыс болмасын адам баласының рухани өмiрiне, мәдениет мен тұрмысына қызмет етедi. Осы өнер туындылары арқылы болашақ ұрпағымызды тәрбиелеймiз және соларға мұра етiп қалдырамыз. Өйткенi бұл өнер бiзге ата-бабалары- мыздан қалған аманат.
Жаңа әлеуметтiк экономикалық кезеңде қоғамда көптеген өзгерiстер болып жатқаны баршамызға белгiлi. Қоғамда елдiң хал-әуқаты өскен сайын айналадағы сұраныс, болып жатқан өзгерiстерге көзқарастың бұрыңғы деңгейi артта қалғаны белгiлi болып көрiнедi.
Халықтардың мәдениетi, хабарламалар, бiлiм деңгейi өскен сайын айналасына сын көзбен қарау, өнер туындыларына басқа көзқараспен бағалау күннен күнге өсiп келе жатқанын көремiз. Айта кетсек жас өспiрiмдердiң, оқущылардың, студент жастардың талғамы жоғарлап, сұранысы арта бастаған. Осы салада қоғамды, жастарды, болашақты тәрбиелеуде озық өнер туындыларының атқарар мiндетi өте жоғары. Декорация деген сөз латын сөзiнен алғанда әрлеймiн, әшекейлеймiн деген сөз. Сәндi өнер адамды қоршаған қажеттi заттардың барлығын шығармаға айналдыру. Адам өмiрiне күнделiктi қызмет атқару үшiн қоршаған орта адам өмiрiнiң негiзгi бөлiгi болып табылады.
Қазақстанның егемендiк алған күндерiнен бастап өнер саласы ерекше бiр сарынға түскендей болды. Олай дейтiнiмiз қазақ елi өзiнiң ежелгi қол өнер мен үй тұрмысында қажеттiлiгiне пайдаланған заттары бүгiнгi күнi үлкен шығармашылық өнерiне ұштасып отыр.
Сәндiк қолданбалы өнер тек қана практикалық жағынан емес, эстетикалық мән жағынан да маңызды дайындалған және көркем жасалған өндiрiстiк немесе қолөнер арқылы өмiрге келген көркем туындылар жасау болып табылады.
Қазақ елiнiң өзiне тән ерекшелiктерi мен ұлттық көрiнiсi, қол өнерiнiң даму тарихында жатыр. Үй тұрмысында пайдаланылған қандай да заттары болмасын оның қажеттiлiгiне байланысты өзiне тән ерекшелiктерi мен де сәндiк көркем ойлары ерекшеленiп көрiнедi. Шаруалықта, үй тұрмысында, қолданылатын заттардың тұтынуға жарамдылығы мен оларды бейнелеудегi ерекшелiктерi, ою өрнектердi пайдаланудағы өзiндiк ерекшелiктердiң барлығы да осы iспеттес. Тек қана мата түрлерiн алатын болсақ, түрлi малдардың жүн терiлерiнен жiп иiрiп, одан тұрмысқа қажеттi неше түрлi мата түрлерiн тоқу, одан орамал көйлек, кестелi орамалдар, шапан-шекпендер, шалбар, т.б. қажеттi заттарды өздерi қолдан тоқып қажетiне жаратқан. Ұлттық дәстүрiне сәйкес етiп қыз келiншектерге арнай тiккен киiмдер, ондағы ою-өрнектердiң ұлттық әрленуi өзiнше ерекше дүние. Халық өнерi өшпес азық. Қазақ халқы да сол сияқты маталарды бояу, сол бояулардың өзiнен ұлттық таным, даланың өзiне ерекше әуенi шарықтағандай, қой үстiнде бозторғай жұмыртқалағандай жұмсақ та, кейде тебiрентеклiктей күйге келтiретiн дала толқынындай шақтарға жетелейдi.
Сәндiк-қолданбалы өнердiң әсемдiк әлемiндегi алар орны ерекше. Жылдар өткен сайын адамзат баласының осы өнерге деген қызығылушылығы, құштарлығы еселеп артып келедi.
Сәндiк қолданбалы өнер адам өмiрiмен, оның тұрмысымен тығыз байланысты.
Барлық жоғары оқу орындарында, соның iшiнде әсiресе бiздiң М.Әуезов атындағы Оңтүстiк Қазақстан Мемлекеттiк университетiнде оның Педагогикалық мәдениет және өнер институтында осы өнерге деген ынта-ықылас, құлшыныс өте жоғары.
Ал ұлттық өнер сонау әрiден, тереңнен, көне дәуiрлерден бастау алады. Осы сәндiк-қолданбалы өнердiң бiр түрi- батик өнерi. Бұл өзi ежелден шығыс халқына тән өнер.
Мен өзiм дипломдық жұмысыма, осы батик өнерiн алдым. Өйткенi батик техникасы өзiнiң нәзiктiгiмен, әдемiлiгiмен ерекшеленедi. Ал әдемiлiкке қызықпайтын, сұлулыққа сұқтанбайтын адам болмайды.
Қазақтын пейiлi қандай кең болса, далася да сондай кең, дархан. Сондықтан мен дипломдық жұмысымның тақырыбын “Қазақстан әуендерi” деп атадым.
Қандай да бiр шығармашылық жұмыс болмасын адам баласының рухани өмiрiне, мәдениет мен тұрмысына қызмет етедi. Осы өнер туындылары арқылы болашақ ұрпағымызды тәрбиелеймiз және соларға мұра етiп қалдырамыз. Өйткенi бұл өнер бiзге ата-бабалары- мыздан қалған аманат.
Жаңа әлеуметтiк экономикалық кезеңде қоғамда көптеген өзгерiстер болып жатқаны баршамызға белгiлi. Қоғамда елдiң хал-әуқаты өскен сайын айналадағы сұраныс, болып жатқан өзгерiстерге көзқарастың бұрыңғы деңгейi артта қалғаны белгiлi болып көрiнедi.
Халықтардың мәдениетi, хабарламалар, бiлiм деңгейi өскен сайын айналасына сын көзбен қарау, өнер туындыларына басқа көзқараспен бағалау күннен күнге өсiп келе жатқанын көремiз. Айта кетсек жас өспiрiмдердiң, оқущылардың, студент жастардың талғамы жоғарлап, сұранысы арта бастаған. Осы салада қоғамды, жастарды, болашақты тәрбиелеуде озық өнер туындыларының атқарар мiндетi өте жоғары. Декорация деген сөз латын сөзiнен алғанда әрлеймiн, әшекейлеймiн деген сөз. Сәндi өнер адамды қоршаған қажеттi заттардың барлығын шығармаға айналдыру. Адам өмiрiне күнделiктi қызмет атқару үшiн қоршаған орта адам өмiрiнiң негiзгi бөлiгi болып табылады.
Қазақстанның егемендiк алған күндерiнен бастап өнер саласы ерекше бiр сарынға түскендей болды. Олай дейтiнiмiз қазақ елi өзiнiң ежелгi қол өнер мен үй тұрмысында қажеттiлiгiне пайдаланған заттары бүгiнгi күнi үлкен шығармашылық өнерiне ұштасып отыр.
Сәндiк қолданбалы өнер тек қана практикалық жағынан емес, эстетикалық мән жағынан да маңызды дайындалған және көркем жасалған өндiрiстiк немесе қолөнер арқылы өмiрге келген көркем туындылар жасау болып табылады.
Қазақ елiнiң өзiне тән ерекшелiктерi мен ұлттық көрiнiсi, қол өнерiнiң даму тарихында жатыр. Үй тұрмысында пайдаланылған қандай да заттары болмасын оның қажеттiлiгiне байланысты өзiне тән ерекшелiктерi мен де сәндiк көркем ойлары ерекшеленiп көрiнедi. Шаруалықта, үй тұрмысында, қолданылатын заттардың тұтынуға жарамдылығы мен оларды бейнелеудегi ерекшелiктерi, ою өрнектердi пайдаланудағы өзiндiк ерекшелiктердiң барлығы да осы iспеттес. Тек қана мата түрлерiн алатын болсақ, түрлi малдардың жүн терiлерiнен жiп иiрiп, одан тұрмысқа қажеттi неше түрлi мата түрлерiн тоқу, одан орамал көйлек, кестелi орамалдар, шапан-шекпендер, шалбар, т.б. қажеттi заттарды өздерi қолдан тоқып қажетiне жаратқан. Ұлттық дәстүрiне сәйкес етiп қыз келiншектерге арнай тiккен киiмдер, ондағы ою-өрнектердiң ұлттық әрленуi өзiнше ерекше дүние. Халық өнерi өшпес азық. Қазақ халқы да сол сияқты маталарды бояу, сол бояулардың өзiнен ұлттық таным, даланың өзiне ерекше әуенi шарықтағандай, қой үстiнде бозторғай жұмыртқалағандай жұмсақ та, кейде тебiрентеклiктей күйге келтiретiн дала толқынындай шақтарға жетелейдi.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Ә. Тәжімұратов. Шебердің қолы ортақ. Алматы. Қазақстан, 1997ж.
2. Х.Арғынбаев. Қазақ халқының қолөнері. Алматы. Өнер. 1987ж.
3. С.Қасиманов. Қазақ ұлттық қолөнері. Алматы. Рауан. 1994ж.
4. Ү.Әбдіғапбарова. Қазақтың ұлттық ою-өрнектері. Алматы. Өнер. 1994ж.
5. "Советтік Қазақстанның бейнелеу өнері" Алматы "Өнер" 1990 жыл.
6. Ералина А., "Сәндік өнер терминдерінің қысқаша түсіндірме сөздігі". Шымкент М.Әуезов атындағы ОҚМУ, 1997, 36-бет.
7. Ералин Қ., Халмуратов Ж., "Қазақстан бейнелеу өнерінің шеберлері". Алматы "М-Талант фирмасы" 1997ж.
8. Шипанов А.С., "Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілерге" Алматы "Мектеп" 1989 ж.
9. Е.Шорахов Композиция Москва. "Просвещение" 1986ж.
10. Е.Каменова "Кемпірқосақтың түсі қандай?" Алматы 1981ж.
11. Г.А.Ильина "Педагогика" Мектеп баспасы/ алматы 1977ж.
12. Ералин Қ., "Қазақстан бейнелеу өнері арқылы оқушыларға эстетикалық тәрбие беру". Алматы 1998ж.
13. "Қазақстан шеберлері" Алматы 1980 ж.
14. Ералин К., Тастемиров К., "Бейнелеу өнері сабақтарында оқушылардың кеңістік туралы түсінігін қалыптастыру".
15. Тарақты Ақселеу "Көшпелілер тарихы" Алматы "Атамұра Қазақстан" 1995ж.
16. "Бүгінгі Қазақстан" Республика суретшілерінің шығармаларында Алматы Өнер 1983 ж.
17. Большая советская энциклопедия, т. 8, стр. 132
18. Бородулина В.А. “Основы художественного ремесла”. Москва, “Просвещение”, 1978 г.
19. Блинчева И.Б. Смирнова О.К. “Батик. Домашнее крашение”. Москва, “Легпромбытиздат”, 1990 г.
20. Виноградова Н.А. “Китайская пейзажная живопись”. Москва, “Изобразительное искусство”, 1972 г.
21. Виноградова Н.А. “Изобразительное искусство в школе”. Москва, “Просвещение”, 1990 г.
22. Дитмар К.В. Камнева Е.С. “Чтобы стены ожили”. Москва, “Молодая гвардия”, 1977 г.
23. Зверев М.А. “Совершенная образование в школе”. Москва, “Просвешение”, 1985 г.
24. Каптерева Т.П. Виноградова Н.А. “Искусство средневекового Востока”. Москва, “Детская литература”, 1989 г.
25. Корюкин В.Н. “Батик. Художественное оформление тканей”. Москва, Искусство, 1978 г.
26. .Муриан И.Ф. “Искусство Индонезии с древнейших времен до конца XV века”. Москва, “Искусство”, 1981 г.
27. Макаренко А.С. “Методика организации воспитательного процесса”, педагогические сочинения.
28. Николаева Н.С. Виноградова Н.А. “Малая история искусств”. Москва, “Искусство”, 1979 г.
29. Пискулова А. Воробьев М.А. “Методы, педагогические исследования”. Москва, “Педагогика”, 1979 г.
30. Ростовцев Н.Н. “Методика преподавания изобразительного искусства в школе”. Москва, “Просвещение”, 1980 г.
31. Синица И.Е. “Педагогический такт и мастерство учителя”. Москва, “Просвещение”, 1983 г.
32. Сердюк Е.В. “Японская классическая гравюра”, журнал “Юный художник”, №9, 10, 1982 г.
33. Чекалов А.К. “Основы понимания декоративно-прикладного искусство”. Москва, “Просвещение”, 1962 г.
1. Ә. Тәжімұратов. Шебердің қолы ортақ. Алматы. Қазақстан, 1997ж.
2. Х.Арғынбаев. Қазақ халқының қолөнері. Алматы. Өнер. 1987ж.
3. С.Қасиманов. Қазақ ұлттық қолөнері. Алматы. Рауан. 1994ж.
4. Ү.Әбдіғапбарова. Қазақтың ұлттық ою-өрнектері. Алматы. Өнер. 1994ж.
5. "Советтік Қазақстанның бейнелеу өнері" Алматы "Өнер" 1990 жыл.
6. Ералина А., "Сәндік өнер терминдерінің қысқаша түсіндірме сөздігі". Шымкент М.Әуезов атындағы ОҚМУ, 1997, 36-бет.
7. Ералин Қ., Халмуратов Ж., "Қазақстан бейнелеу өнерінің шеберлері". Алматы "М-Талант фирмасы" 1997ж.
8. Шипанов А.С., "Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілерге" Алматы "Мектеп" 1989 ж.
9. Е.Шорахов Композиция Москва. "Просвещение" 1986ж.
10. Е.Каменова "Кемпірқосақтың түсі қандай?" Алматы 1981ж.
11. Г.А.Ильина "Педагогика" Мектеп баспасы/ алматы 1977ж.
12. Ералин Қ., "Қазақстан бейнелеу өнері арқылы оқушыларға эстетикалық тәрбие беру". Алматы 1998ж.
13. "Қазақстан шеберлері" Алматы 1980 ж.
14. Ералин К., Тастемиров К., "Бейнелеу өнері сабақтарында оқушылардың кеңістік туралы түсінігін қалыптастыру".
15. Тарақты Ақселеу "Көшпелілер тарихы" Алматы "Атамұра Қазақстан" 1995ж.
16. "Бүгінгі Қазақстан" Республика суретшілерінің шығармаларында Алматы Өнер 1983 ж.
17. Большая советская энциклопедия, т. 8, стр. 132
18. Бородулина В.А. “Основы художественного ремесла”. Москва, “Просвещение”, 1978 г.
19. Блинчева И.Б. Смирнова О.К. “Батик. Домашнее крашение”. Москва, “Легпромбытиздат”, 1990 г.
20. Виноградова Н.А. “Китайская пейзажная живопись”. Москва, “Изобразительное искусство”, 1972 г.
21. Виноградова Н.А. “Изобразительное искусство в школе”. Москва, “Просвещение”, 1990 г.
22. Дитмар К.В. Камнева Е.С. “Чтобы стены ожили”. Москва, “Молодая гвардия”, 1977 г.
23. Зверев М.А. “Совершенная образование в школе”. Москва, “Просвешение”, 1985 г.
24. Каптерева Т.П. Виноградова Н.А. “Искусство средневекового Востока”. Москва, “Детская литература”, 1989 г.
25. Корюкин В.Н. “Батик. Художественное оформление тканей”. Москва, Искусство, 1978 г.
26. .Муриан И.Ф. “Искусство Индонезии с древнейших времен до конца XV века”. Москва, “Искусство”, 1981 г.
27. Макаренко А.С. “Методика организации воспитательного процесса”, педагогические сочинения.
28. Николаева Н.С. Виноградова Н.А. “Малая история искусств”. Москва, “Искусство”, 1979 г.
29. Пискулова А. Воробьев М.А. “Методы, педагогические исследования”. Москва, “Педагогика”, 1979 г.
30. Ростовцев Н.Н. “Методика преподавания изобразительного искусства в школе”. Москва, “Просвещение”, 1980 г.
31. Синица И.Е. “Педагогический такт и мастерство учителя”. Москва, “Просвещение”, 1983 г.
32. Сердюк Е.В. “Японская классическая гравюра”, журнал “Юный художник”, №9, 10, 1982 г.
33. Чекалов А.К. “Основы понимания декоративно-прикладного искусство”. Москва, “Просвещение”, 1962 г.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ ӨНЕР ИНСТИТУТЫ
СУРЕТ ЖӘНЕ СҰҢҒАТ кафедрасы
Қорғауға жіберілді
___ ______ ж.
кафедра меңгерушісі,
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Батик өнерін үйрету әдістемесі.
Наурыз
Орындаған:
Ғылыми жетекші:
Сипаттама беруші:
Мазмұны
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
6
1. Батик техникасының шығу және даму 9
тарихы ... ... ... ... ... ... ... 12
1.1.Батик өнерінiң 18
жетiстіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..
1.2.Батиктiң орындалу әдiстерi оған қажеттi
материалдар ... ... ... ... .. 24
1.3. Эстетика пәні, оның тәрбиелік мәні. 28
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
30
2. Сәндiк қолданбалы өнер үйiрмесiн ұйымдастыру әдiстемесi 7-836
сыныптар 38
2.1. Сәндiлiк қолданбалы өнер үйiрмесiнің тәрбиелік
мәнi ... ... ... ... .
2.2. Сәндiк қолданбалы өнер үйiрмесiн 42
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... .. 43
2.3. Бастауыш сыныптарда сәндік қолданбалы өнер сабағын оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
2.4. Үйiрменiң жылдық 52
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
.. 57
2.5.Үйiрме сабағының өтiлу
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3. „Наурыз” атты дипломдық жұмыстың жасалу барысы.
3.1.Батик: сәндiк қолданбалы өнердiң негiзгi бiр
бөлiгi ... ... ... ... ... ..
3.2. Ою - өрнек және оның
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.3. „Наурыз” атты дипломдық жұмыстың композициялық
құрылымы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .
4.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
5.Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
6.
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Кiрiспе.
Сәндiк-қолданбалы өнердiң әсемдiк әлемiндегi алар орны ерекше. Жылдар
өткен сайын адамзат баласының осы өнерге деген қызығылушылығы, құштарлығы
еселеп артып келедi.
Сәндiк қолданбалы өнер адам өмiрiмен, оның тұрмысымен тығыз байланысты.
Барлық жоғары оқу орындарында, соның iшiнде әсiресе бiздiң М.Әуезов
атындағы Оңтүстiк Қазақстан Мемлекеттiк университетiнде оның Педагогикалық
мәдениет және өнер институтында осы өнерге деген ынта-ықылас, құлшыныс өте
жоғары.
Ал ұлттық өнер сонау әрiден, тереңнен, көне дәуiрлерден бастау алады.
Осы сәндiк-қолданбалы өнердiң бiр түрi- батик өнерi. Бұл өзi ежелден шығыс
халқына тән өнер.
Мен өзiм дипломдық жұмысыма, осы батик өнерiн алдым. Өйткенi батик
техникасы өзiнiң нәзiктiгiмен, әдемiлiгiмен ерекшеленедi. Ал әдемiлiкке
қызықпайтын, сұлулыққа сұқтанбайтын адам болмайды.
Қазақтын пейiлi қандай кең болса, далася да сондай кең, дархан.
Сондықтан мен дипломдық жұмысымның тақырыбын “Қазақстан әуендерi” деп
атадым.
Қандай да бiр шығармашылық жұмыс болмасын адам баласының рухани
өмiрiне, мәдениет мен тұрмысына қызмет етедi. Осы өнер туындылары арқылы
болашақ ұрпағымызды тәрбиелеймiз және соларға мұра етiп қалдырамыз.
Өйткенi бұл өнер бiзге ата-бабалары- мыздан қалған аманат.
Жаңа әлеуметтiк экономикалық кезеңде қоғамда көптеген өзгерiстер болып
жатқаны баршамызға белгiлi. Қоғамда елдiң хал-әуқаты өскен сайын айналадағы
сұраныс, болып жатқан өзгерiстерге көзқарастың бұрыңғы деңгейi артта
қалғаны белгiлi болып көрiнедi.
Халықтардың мәдениетi, хабарламалар, бiлiм деңгейi өскен сайын
айналасына сын көзбен қарау, өнер туындыларына басқа көзқараспен бағалау
күннен күнге өсiп келе жатқанын көремiз. Айта кетсек жас өспiрiмдердiң,
оқущылардың, студент жастардың талғамы жоғарлап, сұранысы арта бастаған.
Осы салада қоғамды, жастарды, болашақты тәрбиелеуде озық өнер туындыларының
атқарар мiндетi өте жоғары. Декорация деген сөз латын сөзiнен алғанда
әрлеймiн, әшекейлеймiн деген сөз. Сәндi өнер адамды қоршаған қажеттi
заттардың барлығын шығармаға айналдыру. Адам өмiрiне күнделiктi қызмет
атқару үшiн қоршаған орта адам өмiрiнiң негiзгi бөлiгi болып табылады.
Қазақстанның егемендiк алған күндерiнен бастап өнер саласы ерекше бiр
сарынға түскендей болды. Олай дейтiнiмiз қазақ елi өзiнiң ежелгi қол өнер
мен үй тұрмысында қажеттiлiгiне пайдаланған заттары бүгiнгi күнi
үлкен шығармашылық өнерiне ұштасып отыр.
Сәндiк қолданбалы өнер тек қана практикалық жағынан емес, эстетикалық
мән жағынан да маңызды дайындалған және көркем жасалған өндiрiстiк немесе
қолөнер арқылы өмiрге келген көркем туындылар жасау болып табылады.
Қазақ елiнiң өзiне тән ерекшелiктерi мен ұлттық көрiнiсi, қол өнерiнiң
даму тарихында жатыр. Үй тұрмысында пайдаланылған қандай да заттары
болмасын оның қажеттiлiгiне байланысты өзiне тән ерекшелiктерi мен де
сәндiк көркем ойлары ерекшеленiп көрiнедi. Шаруалықта, үй тұрмысында,
қолданылатын заттардың тұтынуға жарамдылығы мен оларды бейнелеудегi
ерекшелiктерi, ою өрнектердi пайдаланудағы өзiндiк ерекшелiктердiң барлығы
да осы iспеттес. Тек қана мата түрлерiн алатын болсақ, түрлi малдардың жүн
терiлерiнен жiп иiрiп, одан тұрмысқа қажеттi неше түрлi мата түрлерiн тоқу,
одан орамал көйлек, кестелi орамалдар, шапан-шекпендер, шалбар, т.б.
қажеттi заттарды өздерi қолдан тоқып қажетiне жаратқан. Ұлттық дәстүрiне
сәйкес етiп қыз келiншектерге арнай тiккен киiмдер, ондағы ою-өрнектердiң
ұлттық әрленуi өзiнше ерекше дүние. Халық өнерi өшпес азық. Қазақ халқы да
сол сияқты маталарды бояу, сол бояулардың өзiнен ұлттық таным, даланың
өзiне ерекше әуенi шарықтағандай, қой үстiнде бозторғай жұмыртқалағандай
жұмсақ та, кейде тебiрентеклiктей күйге келтiретiн дала толқынындай
шақтарға жетелейдi.
1. Батик техникасының шығу және даму тарихы
Батик жасайтын көптеген кiшiгiрiм кәсiпорындардың пайда болуына және
арзан болуына байланысты, батиктерге сұраныс жылдан – жылға артып келеді.
Батик жазу техникасы Шығыс елдерiнде дүниеге келген. Бiрақ ол қай
мезгiл екенi айқын емес. Батик деген сөздiң өзi явалық елiнiң тегi. Сол
елде Индонезияға, содан Индия мен Бирма елдерiне, одан кейiн көптеген басқа
елдерге тараған, соның iшiнде Ресейде болған. Ява елiнiң Джакарта қаласы
әлi күнге дейiн батик жасайтын орталықтардың бiрi екенiн бiлемiз. Батик
жазу бұл елде бейнелеу өнерiнiң өрнек жазудағы негiзгi өнерiнiң бiрi болып
табылады. Кейде композициялық туындыларда керемет құстардың, мифологиялық
аңдар, т.б. бейнеленедi. Батик өнерi-матаға жазу. Бұны индонезиялықтардың
әйел және ер адамдарының ұлттық киiмдерiнен көруге болады. Саронгом
дегенiмiз матаның кiшкене қиындысы, ол адам денесiнiң төменгi жағын жауып
тұратын мата қиындысы.
Кейiнгi онжылдықта Индонезияда жеңiл текстилдiк өнеркәсiптiң жедел
дамуына байланысты батик өнерi техникалық әдiстермен де көп орындала
бастады. Оған техникалық жолдармен бояулардың фабрикалық түрлерi де
пайдалана бастады. Мұндай батиктердi өнер шеберлерiнiң орындаған
жұмыстарымен рең, түс, сапасы жағынан қатар қоюға болмайды. Джакарта және
басқа да қалаларды жеке шеберханалар мен кiшiгiрiм кәсiпкерлер әлi күнге
дейiн өздерiнiң кәсiбiн тастамай келедi. Сукарно уақытында батик жазу
институты ашылып, онда негiзiнен осы елге келетiн туристердi өз өнерiмен
таныстыру және өзiне қарату мақсатында және жеке-жеке батик жасаушы
кәсiпкерлердiң жұмыстарын жақсарту мақсатындағы кәсiпкерлердi үйрету
ұйымдастырылуы. Жаңа үлгiде үлкен ғимаратта кiшiгiрiм мұражай ашып, онда
батик жасау өнерiнiң барлық орындалу барысымен таныстырылып отырады.
Орындалу процесiн басынан аяғына дейiн көруге болады. Алғашқыда батик
жасауға өз елдерiнiң қалың да әрi қолдан жасалынған материалдары
қолданылған. Қазiргi кезде неше түрлi шет ел маталары пайдаланылады.
Голландиядан, Жапониядан неше түрлi жiбек маталар әкелiнiп пайдаланылады.
Олар әрi арзанға түсiп отырады. Батик жұмысын жүргiзу үшiн алдын ала мата
қиындысы орап алып, ағаш балғамен бiр сағаттай тоқпақтайды, ол мата бояумен
жұмыс iстеген кезде матада бояулар жеңiл жайылып, көркем болуы үшiн қажет.
Шамамен батиктiң мөлшерi: екi жарым-ұзындығы, енi бiр метр болғаны жөн.
Осындай көлемдегi батиктi қолмен орындап шығуға шамамен бес ай уақыт
кетедi, бұрынырақ одан да көп уақыт керек еткен. Қазiргi шеберлердiң матаға
суреттi түсiруi шаблондар, штамптар-трафареттер пайдалану арқасында
жеңiлдетiлген. Бұл процесс олардың жұмыстарын едәуiр жеңiлдеттi. Ява
елдерiнде көптеген батик шығаратын кәсiпорындар бар. Әрқайсысының түр
жағынан және суреттерi мен реңдерi жағынан әр түрде орындайды. Дакар
шеберлерi қоңыр және көгiлдiр түстерде орындайды. Оларды төрт түстiң
қоспалары арқылы табады: шоколадты-қоңыр, сары, қызыл және көк. Кей
кездерде бояуға әк және қант шырындарын да қосады. Батик орындаудың негiзгi
этаптары: трафарет арқылы азық қоңыр түспен таза матаға суреттi түсiредi.
Бұл бiрiншi этап.
Суреттегi боялмайтын жерлерiн ара желiмiмен жауып шығу керек. Ол үшiн
қыздырылған ара желiмi арнайы жасалған ағаш ұстағышы немесе частинг арқылы,
аса шеберлiкпен жазылуы тиiс. Частинг-ол матаға сызық жүргiзетiн құрал. Ол
арқылы матаға арнайы қоспамен өрнектi сызықтар жүргiзiледi. Оның шүмегi
иiңкi болып келедi. Ондағы сұйықтық қою немесе сұйық болуға болмайды. Ол
бөлме температурасында болуға тиiс. Ал, қоспаның дайындау жолдары оның
батик түрлерiне байланысты болып келедi. Бұл екiншi этап. Оқыс қозғалыс
немесе дұрыс орындалмаған жағдайда жұмысты бүлдiрiп алу да мүмкiн.
Үшiншi этап, бұл көк түске бояу. Арнайы қондырғы арқылы ара
желiмiмен даярланған жұмыс рамаға орналастырылып бояуға малтып
қайта көтерiлуi тиiс. Осылай процесс жиырма ретке дейiн бояуға түсiрiлiп
алынады. Мұндай жағдайда ара желiмiмен жабылған жерiнен басқа жерлерi
бояумен толықтырылады.
Төртiншi этап-қоңыр түске бояуға даярлық, ендiгi кезекте боялатын
жерлерiн ара желiмiнен тазарту керек. Арнайы ыдыстағы бояуды қыздырып
трафарет арқылы келесi суреттi түсiремiз. Қызып тұрған бояу ара желiмiн
ерiтедi де, арнайы құрал-сайман арқылы тазартылады. Осылайша келесi сурет
те мата бетiне түсiрiледi.
Бесiншi этап-қоңыр түспен бояу. Бұл жерде де алдыңғы этаптағыдай сурет
көшiрiледi. Бұдан кейiн матадағы қалған жерлерiнен ара желiмi алынып
тасталынады.
1.1.Батик өнерінiң жетiстіктері.
Батик өнері қазiргi кезеңде Шығыс елдерi Жапония мен Қытайда күштi
дамыған өнердiң бiрi болып табылады.
Батик-техникалық жазу роспись немесе түрлi түстi мата қиындыларынан,
т.б. әр түрлi материалдар қиындыларынан әсемдеу. Батик негiзiнен суретпен
жымдасқан және мата, қиындыларына түрлi бояулармен қыздырылған бояулар,
желiм, т.б. немесе тампондармен мата, бетiне жағылады. Батик техникасын
ерте кезден-ақ Индонезия халықтары толық меңгерген. Батик индиго көк, және
қоңыр түстi дәстүрiмен iстелетiн және символикалық әсер беретiн өнер
шығармасы. Европада батик басында сәндiк маталарға пайдалана бастады. Кеңес
өнерiнде Батик жасау 1930 жылдардан басталды, негiзiнен жiбек орамалдарға
және т.б. материалдарға пайдалана келiп, кейiннен сәндiк-қолданбалы өнерде
пайдаланатын болды. Батик техникасы негiзi өз бойынан су өткiзбейтiн бояу
құрамынан тұрады, сонымен бiрге оның белгiлi жерлерi жазылып, жазылмай
қалған жерлерi өрнектерге айналатын өнер ара желiмi немесе ара желiмi
араласқан ерекше қоспа, парафин және вазелин.
Бұл техниканы матаға түсiрiлетiн әшекейдiң түрлерiне қарай бiрнеше
топтарға бөлуге болада:
Ыстық батик, суық, батик және аралас батик деп екеуiн де қоса
пайдаланғанда айтамыз, және де тағы басқа түрлерi:еркiн жазу, т.б.
Ыстық батик жазған кезде бiрнеше әдiстер қолданылады: жай батик ол
мата бетiне бiр жазғанда, күрделi батик ол мата бетiне бiрнеше рет
қайталап жазу және бөлшектеп жұмыс iстеу болып табылады.
Жай батиктi жазарда бiрiншi шығармадағы боялмайтын жерлерiн арнайы
даярлаған сұйықпен бояп алады. Фонын жасап алғаннан кейiн ол орында бiр
түстi өрнек жалпы фонда салынады.
Парафиннен жасалған арнайы сұйыққа, араларын ажыратып тұруға және
жұмсақтық беру үшiн техникалық вазелин және ара желiмi араластырылады.
Қосылған компаненттердiң құрамы таңдалған матаның құрамына байланысты
болады. Парафин-300г., техникалық вазелин -150г., ара желiмi-150г. Сұйықтың
даярлану қатары мына төмендегiдей: керектi барлық заттарды кiшiлеу темiр
банкесiне салып, iшiнде суы бар тостаққа орналастырамыз, сөйтiп оны спиралi
көрiнбейтiн электро плиткасына қоямыз.
Бұл жерде айта кететiн ескерту қоспа азық отқа тез тұтанып кетуi
мүмкiн, сол себептен қауiпсiздiктi сақтаған дұрыс. Ерiген ерiтiндiнi мата
бетiнi жай қылқаламмен де жағуға болады.
Күрделi батик жасаған кезде өз қатарымен түстерi жарықтан қаранғысына
қарай кезегiмен орындалуы тиiс. Даярлаған сұйықпен жұмыстың ақ болып
қалатын жерлерiн бояп тастаған дұрыс. Одан кейiн барлық қалған жерлерiн
ең жарық деген түспен жағу керек.
Мысалы: сары түспен. Бояу кепкеннен кейiн сары болып қалатын жерлердi
арнайы жасалған сұйықпен бөлектеп бояу керек, ал келесi бөлiгi сарыдан
қараңғылау түспен боялады, мысалы қызыл түс. Одан ары қарай одан да күңгiрт
түстердi жағу керек –қоңыр және қара. Мүмкiндiгiнше бiрiнiң үстiне бiрiн
көп жақпауға тырысу керек, көп қабаттан қалың жиектер пайда болып сынып
кету қаупi пайда болады. Арнайы даярланған сұйық тек кебу матаға жағылуы
тиiс.
Суық күйдегi батик жазу кейiнiректе пайда болды. Барлық техникалық және
жазу әдiстерi мен жұмыстың орындалу суық күйде жазылады, бұл орындау тәсiлi
кезiнде түсiрiлген суреттiң сызықтары әр уақытта көрiнiп тұрады. Ақ фонда
әр уақытта суреттiң көрiнуi айқын болатыны анық, сол себептен арнайы
даярланған сұйықты бояуға реңiне қарай жалпы келiстiре қосылады, қоңыр,
қара, солғын. Алдыңғы түстерi майлы бояумен алдын-ала майы жоқ қағазға
түсiрiледi.
Шығарманың рамаға тартылған матаның терiс жағына қойып суреттi қаламды
пайдаланып контурын жүргiзiп мата бетiне шығарманың суретi көшiрiледi.
Осыдан кейiн шыны түтiктердiң көмегi арқылы парафин қосылған сұйықпен
суреттiң контуры қайта жүргiзiледi. Шыны түтiктiң орнына рейсфедер
пайдалануға да болады, рейсфедердiң iшiне мақтаны тығыз етiп қысып арнайы
сұйықты толтыра рейсфедер винтi арқылы қалындығын керегiнше келтiре отырып
сызуға болады. Бұл жұмысқа арнайы шыны түтiкшелер болады, олардың арнайы
бояуды артығымен ұстап тұратын ортасында қабақшасы болады. Бұл жұмысты
орындап болған соң шыны түтiктерiн немесе рейсфедердi бензинмен жуу қажет.
Мұндай арнайы шыны түтiкшелердi жұмыстағы көлемi үлкен емес жазықтықтарды
толтыру үшiн қылқаламның орнына пайдалануға да болады.
1.2.Батиктiң орындалу әдiстерi оған
қажеттi материалдар
Мата батик жазу үшiн алдын-ала арнайы бiр-бiрiне мекем етiп бекiтiлген
ағаштан жасалған рамкаларға керiледi, немесе жеке бекiтiлген таяқшалардан
жасалған рамкаға тартылады. Керектi мөлшерде рамкаға мата тимей тұру үшiн
ағаштың шетiнен 5-6 мм қашықтықта ара қашықтығы кемiнде 2 см, ағаштың бет
жағынан 12-13 мм өтiп тұратындай етiп шегелер қағу керек, шегенiң ұштары
өткiр болуды қажет, немесе екiншi вариант: матаны керiп ұстап тұруға
арналған iлгiштер орындалуы тиiс. Шегелер тот баспау үшiн үшкiр жақтарын
спирттi сумен сүрткен дұрыс болады.
Батик немесе роспись жазылатын мата өте таза болуы қажет, сол үшiн
матаны алдын-ала жуу қажет. Рамкаға матаны керер алдында аздап сулау керек.
Алдымен жазу техникасын толық меңгергенше мекем бекiтiлiп жасалынған
рамкада орындаған дұрыс. Мұндай рамкаларда матаны керу оңайлау болады және
техникалық қауiпсiздiк жағынан алғанда матаны керу өте жеңiл. Матаның
тартылуы рамка бетiнде бiрдей қалыпта болуы қажет.
Матаның iшкi талшықтарының қисайып кетпеуiн қадағалауымыз тиіс, мұндай
жағдайда суреттiң қисайып тура шықпауы мүмкiн. Олай болмау үшiн матаны
кергенде ортасынан бастап қарама-қарсы керу керек те содан кейiн бұрыштары
керiлуi тиiс.
Арнайы сұйық суық батик жазу үшiн де қолданылады, ол резина желiмiнен,
парафиннен және бензиннен құралады, сол себептi жұмыс орындаған уақытта
техника қауiпсiздiгiн сақтаған жөн болады.
Суық батикте қолданылатын резевртi қоспаның құрамы:
80г. парафин,
300-400 г. резина желiмi,
300-400 г. таза бензиннен тұрады.
Бұл қоспа былай даярланады: фосфорлы стаканға немесе эмальды ыдысқа
парафин майдалап салынады, оның үстiне сұйықтығына байланысты 300 - 400 г.
резина желiмi құйылады. Одан кейiн бензин қосылады. Дайын қоспаны 100
градустық ыстық суға салып, парафин толық ерiгенше, арнайы сұйық пайда
болғанша ұстаймыз. Оны суытып болған соң, бетi толық жабылатын ыдысқа құйып
алады. Жұмысты орындау барысында қажеттi сұйықтықты сақтау үшiн жұмысты
бастамай тұрып бір тәулік бұрын бензин қосу керек.
Батиктi еркiн жазу техникасы ыстық және суық жазу техникасынан көптеген
айырмашылықтары бар, ол акварель жазғанға ұқсастау болып келедi. Тек
қағазға емес рамкаға тартылған матаға жазылады. Даярлаған бояумен мақта
тампонымен немесе майда губкамен жарық реңдерiнен бастап қараңғы жағына
қарай жазылады. Ең соныңда реңi қанық түспен барлығын толық жағу керек.
Егер жұмыс барысында мата тез кеуiп жатса, онда оны бiрнеше рет сулау
қажет, бояу бұл әдiстен ағып кетпейдi. Жұмыстың бетін сулау жекелеген
орындарда емес толық қамтылып сулануы керек, олай болмаған жағдайда жұмыс
ала-құла болып қалуы мүмкiн. Батик жазудың бұл еркiн түрi басқа жазу
техникалармен өте жақсы байланысып, толықтырылып отырады.
Батик жазу кезiндегi шығармашылықтың негiзi – гаммалық үйлесiмдiлiгi
болып табылады. Сол үшiн алдымен бояулардың түрлерiнiң барлығын, керек
болса бiр-бiрiмен араластыру арқылы даярлап алу керек. Бояуды тек палитрада
араластыру керек, көп бояудың араластыру он күңгiрт тартуына соқтырады,
әсiресе анилиндi бояулар түйiршiктенiп кетуi де мүмкiн. Жұмысты бастар
алдында сол маталардың қалдықтарына жазып көру керек. Батик жазатын матаның
өзi сияқты мата болуы қажет. Тексерiп көрген жұмыстың нәтежесi бояу
кепкеннен кейiн көрiнедi. Өйткенi матаға жазылған бояулар кепкеннен кейiн
өте қатты ағарады. Ал анилиндi бояулардың қақпағы тығыз және жақсы
жабылатын шыны ыдыстарда сақтаған жөн. Бояу түрлерiн пайдаланғанда мақта
бояйтын бояулар түрлерiн пайдалану керек. Бояулардың әр түрi былай
даярланады: 15 г. анилиндi ұнтаққа 900 г. ыстық су құямыз, содан соң ұнтақ
толық ерiгенге дейiн қайнату керек, содан соң барып оны сүзiп қоямыз.
Даярланған қоспа суығаннан кейiн 100 г. спирт және жарты грамм сода
қосамыз.
Анилиндi бояулар мата бетiнде өте тез жайылғыш болады, мұндай жағдайда
күтпеген түрлi реңдердi алуға болады. Рең жағынан, түс жағынан күтпеген
гаммалар пайда болады. Бұл жағдайда бояуларға басқа ешнәрсе қоспаса да
болады. Егер сурет бiр-бiрiне ағып кетпеуi үшiн бояуға қоюлатқыш қосқан
жөн, қоюлатқыш-трагант деп аталады, немесе трагантты желiм қосу керек. Оны
былай iстейдi: бiр стакан суға трагант араластырып 10-15 жапырақ желiм
қосып, оны сұйық анилиндi бояуға қосу керек, 31 қоюлатқышты, 32
бояуға. Бояудың ағып кетпеуiне қарсы бұдан басқа тағы бiр әдiс-ол матаның
бетiн сұйықпен жабу грунтовка.
Бiр литр ыстық суға 2-3 грамм желатин ерiту керек, ол ерiп болған соң
матаны сол сұйыққа малып алып, кептiргеннен кейiн рамаға тартып, бұдан
кейiн суреттi түсiрiп жұмысты жаза беруге болады. Батик немесе роспись
жазғанда тушты пайдалануға да болады. Жұмыс сол кезде жақсы шығуы мүмкiн,
бiрақ анилиндi бояудай бола алмайды. Өйткенi анилиндi бояулар өте жеңiл де,
жұмсақ реңдер бере алады. Ал тушьпен жасалынған жұмыстардың реңi солғындау
болып келедi. Тағы бiр кеңес: үй-тұрмыс жағдайында жiбек сияқты
материалдарға жазуға болмайды, оларға бояулардың арнайы түрлерi
қолданылатын болғандықтан, техникалық қауiп қатерлер тууы мүмкiн.
Жұмысты бiткеннен кейiн арнайы сұйықтарды сурет бетiнен алып тастау
керек. Ол былай атқарылады: жасалынған жұмысты рамадан алып, бiрнеше
қабатты газет арқылы шығарманы ыстық үтiкпен үтiктеу керек, содан кейiн
жұмысты бензинге жусаңыз, ол матадағы сұйық қалдықтарынан тазартады. Даяр
жұмысты кептiредi де, қажетiнше әшекейлейдi.
Ыстық батиктiң резервтi қоспасының құрамы:
Құрамы №1
Парафин 660 гр.
Вазелин 340 гр.
Құрамы №2
Парафин 500гр.
Техникалық вазелин 250 гр.
Ара желiмi 250 гр.
Құрамы №3
Петролатум 210 гр.
Парафин 790 гр.
Суық батик.
Суық батикте матаға жазу тәсiлi ондағы суреттердiң өзiндiк ерекшелiгiн
бiлдiретiн контурлы сызықтар жүргiзiледi. Арнайы дайындалған резерв
қоспасының құрамы шүмегi иiңкi шыны ыдысы арқылы матадағы сурет контурына
жүргiзiледi. Шыны ыдыс артық мөлшердегi сұйықтықты жинайтын шар тәрiздi
жуандатылған пiшiндi құрал. Суреттегi контурлы сызықтардың жуандығы шыны
ыдыстың иiңкi шүмегiнiң сұйықтық жағылатын тесiгiнiң көлемiне байланысты.
Шыны ыдыстың ұшының иiлуi өрнектi сызықтарының сапалы жазылуына маңызды
әсер етеді. Түтiкшенiң үшкiр жағы 1350 иiлуi қажет. Осы шарт сақталмаған
жағдайда резерв құрамының матаға жағылу тепе-теңдiгi бұзылып, көп мөлшерде
жазылып, суреттегi өрнектердi бүлдiрiп алуымыз мүмкiн.
Сызықтың жүргiзiлу бастамасында және жай қозғалыстағы жүргiзiлген
контурлы сызықтарда тамшы құралады. Сондықтан жұмысты бастар алдында
түтiкшенi бiрқалыпты қозғалыста жүргiзiп отыру қажет. Контурлы сызықтарды
жүргiзiп болғаннан кейiн түтiкшенiң иiңкi ұшын матадан ала жоғарыға бұрып
бағыттайды. Резерв құрамы мата бетiне тамып кетпеуi үшiн түтiкшенiң соңын
сәл көтерiңкi жағдайда бiркелкi ұстап отыру керек. Өрнектi сызықтарды
жүргiзгеннен кейiн суреттi кептiру қажет. Боялмаған суреттi шамамен 24
сағат қою мiндеттi, мұндай жағдайда резерв құрамы майланып, матаға толық
сiңiп, жағылған бояу суреттiң басқа бөлiктерiне сызықтар арқылы өтiп
кетпеуi тиiс.
Суретке бояуды тампонмен, қылқаламмен немесе түтiкше арқылы жағады.
Матаға бояуды жаққан кезде сурет бетiнде сызықтар немесе түрлi дақтар пайда
болуы мүмкiн, сондықтан бояудың суретке бiркелкi жағылуына көп көңiл
аударуымыз керек.
Шыны түтiкшенi басқа құрал-жабдықтардан бөлек арнайы ағаш қорапта
сақтайды.
Жұмысты аяқтағаннан кейiн түтiкшенi бензинмен тазалап, жуып, сымға
жiңiшке етiп оралған мақтамен тазалайды.
Ыстық батик.
Ыстық батик мынадай негiзгi жұмыс тәсiлдерiмен ерекшелiнедi:
1. Жай батик.
2. Куделi батик.
3. Дақтар арқылы (нүктелеп) матаға жазу.
Жай батик. Шаблондағы суреттi матаға штамп, сүйек, пышақ арқылы резерв
қоспасын жағады. Бұдан контурлы сурет немесе геометриялық өрнектер шығады.
Пышақ алдын-ала жұқа матамен тартылып керiледi. Жұмыс барысында бiрнеше
минут қыздырылған резерв қоспасына батырылады. Жұмыс орындауда оны қыздырып
тұру керек. Себебi резерв қоспасы пышаққа түгелдей сiңiп, мата бетiне
бiркелкi жағылмауы мүмкiн. Матаға жағылған резерв құрамын суығаннан кейiн
паралонды губкамен жағып шығады. Резерв құрамының жағылған жерлерiнде мата
фонында ашық түстi өрнектер құралады. Резерв жағылған өрнектiң әрбiр
бөлiгiн бiрнеше түстермен бояуға болады. Бояу барысында матаға бояуды
түгелдей бiркелкi жағылып, кейiннен кепкен фонға резерв құрамы жағылады.
Күрделi батик. Қатты керiлген матаға резерв құрамы жағылып, бiркелкi
боялып кептiрiледi. Түстер ашық түстен қанық түстерге өте бастайды. Бояуды
жағар алдында резерв құрамының сапасын тексерiп шаблондағы өрнектердiң
дұрыс түсiрiлуiн қадағалап отыру керек.
Дақтармен жазу. Бұл әдiс өте қызық әрi күрделi болып келедi. Резерв
қыздырылған күйiнде эскизге байланысты дақ тәрiздi нүктелеп тамызып жағады.
Нүктелi өрнектердi толық орналастырылғаннан кейiн матаның фонын қанық
түстермен бояп шығады. Мұнда бояудың жағылуын, матаның кебуiн қадағалап
отырады. Жұмысты аяқтағаннан кейiн матаны рамадан алып көлденең кередi.
Кейде резервтiң толық кетуi үшiн матаны умаждап, қатты сiлкiп қағады. Бұдан
кейiн үстелге 3-4 газет төсеп, үстiне бүтiндей ақ қағаз қойып қатты
қыздырылған үтiкпен жүргiзедi. Үтiктiң қызуынан резерв құрамы ерiп қағаз
бетiне өтедi. Қағазды ауыстырып отырады, ал матадағы қалып қойған дақтарды
бензинмен кетiредi. Жоғарыда көрсетiлген тәсiлдер ыстық резерв құрамымен
салынған батик болып табылады. Ол өзiндiк ерекшелiгiмен айрықша көз
тартады.
1.3. Эстетика пәні, оның тәрбиелік мәні.
Мұғалім пәнді оқытқанда бірден терең философиялық үлгілерден бастаса,
ол оқушының түсінуіне көп қиындық келтіреді. Сондықтан мұғалім бұл салада
алғашқы қадамды күнделікті өмірде кездесетін қарапайым эстетикалық
түсініктерден бастауы қажет. Ғұлама философтардың еңбектерімен
таныстырғанда, әңгімені олардың терең философиялық ойларынан емес,
оқушыларға жеңіл қарапайым пікірлерінен бастауы қажет. Алдымен еңбектің
құндылығын ұғындырып, атын толық білгізіп, даналық сөздерін іріктеп
жазғызып, конспект жазуына толық мүмкіндік туғызуы керек. Ғұлама эстетик-
философтар Платон, Аристотель, Конт, Гоголь, Чернышевский туралы
түсіндіргенде шығармаларының ішінен түсінуге жеңіл, оңай тұстарынан бастап
үғындырған жөн болады. Мұғалім оқушыларға неғұрлым түсінікті болатын жағын
өзі алдын ала қарастырып отырғаны жөн.
Қазақ халқының ғасырлар бойы қалыптасып келген өзіндік әдет-ғұрып, салт-
санасын, мәдениеті, өнері бар. Халық сол өзі туғызған өнердан эстетикалық
нәр алып, тұрмыстың маңызы барларын одан әрі жетілдіріп отырған. Оларды
тұрмыс бейнесін әрлендіруге пайдаланған . Ұзатылған қызға жасаған жасауда,
жас семьяға арнап тігілген отауды айрықша сәндеген. Ел ішінде он саусағынан
өнері тамған небір ісмер шеберлер халыққа мінсіз қызмет көрсеткен. Оюшы,
өрнекші, кілемші, тігінші, зергер, асқан өрен ұсталар болған. Халық олардың
ісіне айрықша сүйсініп қастерлеген.
Әрбір елдің туғызған тұрмыстық ұлттық мәдиниетін жай нәрсе деп қарауға
болмайды. Онда халықтың тарихи, этногра-фиясы, мәдениеті берік сақталған.
Халық әсемдік, жарастық дейтін ізгі сапалы да өмір салтына енгізіп, өзінің
тұрмыстық эстетикасында терең талдап көрсете білген.
Қазақ халқының эстетикасы оның халық ауыз әдебиетінде, музыкасын да,
қол өнерінде барынша айқын көрінеді. Сондықтан эстетикадан сабақ беретін
мұғалімнің ең алдымен халықтың ұлттық мәдениетіне көңіл бөлуі қажет. Бұл
жөнінде қазақ тілінде жазылған әдебиеттар көп-ақ.
Мүғалім негізінен осы бағдарламада көрсетілген әде-биеттерді басшылыққа
алғаны жөн.
Эстетика пәні мектепте тәжірибелік сипатта оқытылады. Мұғалім бұл пәнді
оқытқанда оқушылармен бірлесе отырып көптеген тәжірибелік жұмыстарды жүзеге
асыра алады. Бұл жұмыстар сабақ үстінде оқушылардың мінез-құлқын, білім
дәрежесін эстетикалық талғамын білуге жол ашады. Көбіне оқушылтардың өзіне
сөз беріп, ойын еркін айтуға төселдіру қажет. Диалог арқылы оқушыларды
әңгімеге түгел қатыстырып, пікір таласты өрістетіп отырған пайдалы. Әрбір
тақырып бойынша оқушылардың айтқан пікірлерін есепке алу арқылы олардың
білім дәрежесін анықтап, эстетикалық талғамын жетілдіре түсуге болады.
Эстетиа сабағында оқушылардың өздері көрген музейлері, сурет көрмелері
туралы әңгіме ұйымдастыруға болады. Осы мәселеде өзінің алған әсерлерін,
түйген ойларын айтқызып, пікірлерін арнаулы дәптерге және реферат жаза
білуге үйрету қажет. Сондай-ақ оқушылардың көрген кинолары мен текст
қойылымдарын класта ешбір әңгіме етпей елеусіз қалдыруға болмайды. Оларды
көрген қойылымдары мен кинолары туралы ойларын ортаға салып әңгімелеп
отыратын болса, эстетикалық тұрғыдан талдау жасауға дағдылана бастайды.
Күннен күнге эстетикалық мәдениеті артып, ой-парасаты биіктей түседі.
Оқушылар мұғаліммен ашық сөйлесіп, таласты ой-пікірін ірікпей, еркін айтып
отырса, бірте-бірте олардың сезіну мен ойлау қабілеті артып өнерге деген
қызығушылығы оянады, көркемдік мәдениеті өсіп шығармаларға өздігінен талдау
жасауға талаптанады. Сонымен бірге осы эстетика сабағында оқушылардың жыл
бойы оқыған көркем әдеби шығармаларын оқтын-оқтын талқылап отырған жөн.
Оқушылар көркем әдеби шығармаларды оқығанымен, оны эстетикалық тұрғыдан
өзінше талдауға батылы да, тәжірибесі де жете бермейді. Осыған орай
эстетика сабағында әрқандай тақырып бойынша оқушылардың өз бетінше оқуына
тапсырмалар беріп, оны бүкіл класс болып талдаған тиімді.
Ол үшін мұғалім күні бұрын оқушылардың алдына қойған эстетикалық
негізгі бас сауалдың мән жайын түсіндіріп алуға тиіс. Бұл бес сауалды
көркем өнердің барлық түрін санып-білуге пайдалануға болады. Ол бес сауал
мынапар:
1. Оқыған кітаптан оқушының алған ақпараттық мағлұ-маттары қандай?
2. Шығарманың сезімдік эмоционалдық әсерлері қандай? Жазушы оқырман
сезімін баулап әкету үшін өте әсерлі, аса тартымды оқиғаларды тілге тиек
етеді. Бұлар кітаптың қай тұстарында ұшырасып отыратынын оқушылар аңғаруға
тиіс.
3. Шығармадағы адамгершілік жайттар мен эстетикалық қатынастардың
көріністері қандай? Сөз жоқ, шығармада қахармандардың нағыз адамгершілік
бағыттағы әрекеттері сөз болады. Оқушыларды адам мен адамның арасындағы
эстети-калық қатынастарды дәл басып танып, қадағалап отыруға үйрету керек.
4. Шығарманың эстетикалық әсері қандай? Автор өз шығармасында асқақ
сезімдерді, әсем көріністерді бейнелейді. Осыны оқушы өз бетінше оқығанда
аңғаруға тиіс.
5. Шығарманың ақыл-ойлық интеллектуалдық мәні қандай? Бұл сауалда үш
ой тоғысады: жазушының, қахарманның және оқырманның ойы. Мұнда шығармадағы
білік, таным, ой, сана, талғам мәселелері көрінетін болады. Оқушы осыларды
байқай білсе, өзінің де ақыл ой парасаты биіктей түседі.
5. Эстетика пәні бойынша оқырылатын тақырыптар мен оларға бөлінетін
сағат мына төмендегідей:
Сағат саны
№ Оқылатын тақырыптар
Оқыту Жаттығу сабағы мен
сабағы диспут
1 Эстетика ғылымы туралы түсінік 2 -
2 Жеке адамның эстетикалық дамуы 2 2
3 Эстетиканың басты категориялары 4 2
4 Еңбек, тұрмыс және мініз-құлық 4 2
эстетикасы
5 Өнердің түрлері мен маңызы 4 2
6 Әлемнің жеті кереметі 4
7 Қазақ халық өнерінің көне тектері мен 4 2
түрлері
8 Эстетикалық тәрбиенің маңызы 2
Барлығы 26 10
ЖЕКЕ АДАМНЫҢ ЭСТЕТИКАЛЫҚ ДАМУЫ
1. Эстетикалық сезімнің табиғаты. Оның рухани сипаты. Эстатикалық
сезімнің дамуындағы еңбектің ролі.
2. Эстетикалық мұрат - өмірдегі эстетикалық тұрғыдан жетілдіру
көрінісі. Адамгершілік демократияның эстетикалық мұраты.
3. Эстетикалық талғам туралы жалпы түсінік. Эстетикалық талғам -
қоғамдық қатынастың нагізгі сипаты. Ол адамның көзқарасы мен жеке
тәжірибесінде байланысты болып келеді.
4. Эстетикалық талғамның әлеуметтік сипаты. Өнердің адам тәрбиесіне
тигізер әсері.
Бақылау сұрақтары:
1. Өмір шындығындағы және өнердегі әсендік дегеніміз не?
2. Өнерде адамның жан дүниесі мен сыртқы тән сұлулығы қалай
бейнеленеді?
3. Сіздің өз үйіңізде, жұмыс істеген жеріңізде, оқу орнында қандай
эстетикалық көріністерді байқайсыз?
4. Шынайы сұлулық дейтін түсінік пен тоғышарлықтың арасында қандай
айырмашылық бар?
Баяндама мен рефераттың тақырыптары:
I. Эстетикалық сезімнің тууы мен дамуындағы еңбектің ролі.
2. Эстетикалық мұрат дегеніміз не?
Әңгіме мен диспутқа арналған тақырыптар:
1. Өзіңіз білетін еңбек ардагерлері туралы әңгіме өткізу.
2. Эститикалық талғам дегеніміз не?
ЭСТЕТИКАНЫҢ БАСТЫ КАТЕГОРИЯЛАРЫ
I. Өмір шындығындағы және адам бойындағы әсемдік.
2. Әсемдік және келеңсіздік.
3. Асқақтылық және қайырымдылық. Асқақтылық және ро-мантика.
4. Трагедиялық. Трагедиялықтың әсемдік және асқақты-лықпен байланысы.
Өмір шындығы мен өнердегі трагедиялық.
5. Комедиялық. Комедиялық және эстетикалық мұрат.
6. Эстетиканың құрылымдық категориялары: жарасым, дәже-дәлдік.
7. Эстетикалық категориялардың өз ара байланысы.
ЕҢБЕК, ТҰРМЫС, МІНЕЗ ЭСТЕТИКАСЫ
І. Эстетикалық сананың тууы мен дамуындағы еңбектің ролі.
2. Егеменді Қазақстанның материалдық тұрмысына эстетика-лық жүйені
енгізу.
3. Техникалық эстетиканың негізгі принциптері. Дизайн.
4. Тұрмыс эстетикасы және көрдемдік талгамның мәні.
5. Қолданбалы өнердің туындылары және көркемдік талғамды тәрбиеленудегі
орны.
6. Жеке адамның эстетикалық тәрбиесі. Көркемдік талғам адамның алған
біліміне, тәрбиесіне, мамандығына байланысты дамып отырады.
7. Сән және талғам. Сән және сұлулық мұраты. Сәннің эсте-тикалық мәні.
8. Адамның сөйлеу мәдениеті, сезімі, оның эстетикалық мәдениетін
танытады. Әдептілік дегеніміз - әдемілік. Адамның жақсы мінез құлқы,
әдептілігі, сыпайылығы сүйкімділікті ту-ғызады.
2. Сәндiк қолданбалы өнер үйiрмесiн ұйымдастыру әдiстемесi.
7-8 сыныптар
2.1. Сәндiлiк қолданбалы өнер үйiрмесiнің тәрбиелік мәнi
Сәндiк қолданбалы өнер сабағы эстетикалық тәрбие берiп қана қоймайды,
сонымен бiрге қоршаған ортаны бiлуге, кеңiстiктi түсiнуге үйретедi. Сол
үшiн қолданбалы өнерi жалпы бiлiм беретiн мектептерде пән ретiнде
енгiзiлдi. Сәндiк қолданбалы өнер эстетикалық тәрбиенiң ең ықпалды және
тиiмдi құралы болып табылады.
Сәндiк қолданбалы өнер тереңдеп оқытылатын бейнелеу өнерi сабақтарының
негiзгi мақсаты, мектеп жасындағы балалардың шығармашылық қабiлетiн дамыту
мен оларды ұлттық қолөнер мұраларымен таныстыру.
Адамдардың эстетикалық сезiмдерi олардың өмiрiнде зор роль атқарады.
Әсемдiктi көре, түсiне, жасай бiлу оқушылардың рухани өмiрiн байытады,
қызғылықты етедi, оған ең жоғары рухани ләззат алуға мүмкiндiк бередi. Бiз
әр оқушының адамгершiлiктi тұлғалық мәнiн жан-жақты дамытуға ұмтыламыз,
сондықтан үйiрме сабағында әр баланың сезiм нәзiктiгiн, көркемдiктi, әсем,
нәрсенi сүйетiндей дамытуымыз керек. Оқушының әсемдiктi және
сұрықсыздықты, сәулеттiлiк және ұнамсыздықты, қуаныш пен қайғыны т.б.
түсiнуiне байланысты, оның санасы тәртiбi мен мiнез-құлқы айқындалады.
Осыдан келiп оқушылардың әсемдiлiкке шынайы көзқарасы мен мұраттары болуы
керек екендiгi шығады. Қазiргi кезде эстетикалық көзқарастарды тәрбиелеу
тәрбие барысында зейiн салуды, күн санап өсуді талап ететiн мәселе. Сәндiк
қолданбалы өнердi оқыту барысында эстетикалық көзқарастар оқушының шындыққа
қатынасын анықтайды, әрдайым қуатты рухани күш ретiнде көрiнедi.
Балаға балғын бөбектiк кезеңiнен бастап әсемдiкке ұмтылу тән нәрсе. Ол
әрдайым бойларында әсемдiк құндылықтары бар қатар-құрбыларына, ересектерге
елiктейдi. Балалардың өз еңбек iс-әрекетi тиiмдi және сапалы болуы үшiн
оның ұйымдастырылуы толысып, тамаша нәрсенi қабылдау деңгейiне жеткенi жөн.
Оқушылардың эстетикалық тәрбиесi оқу және сыныптан тыс тәрбие процесiнде
iске асырылады. Оқушылар үйiрме сабақтарын оқу нәтижесiнде табиғаттың,
еңбектiң сұлулығын және адам iс-әрекетiнiң әдемiлiгiн бағалай бiлудi
түсiнедi. Олардың көркемдiк танымы қалыптасып, қиялында жаңа талпыныстарды
жасауды үйренедi. Көркемдiктi сезiнуге талғамы пайда болып, олардың рухани
сезімі дамиды.
Бейнелеу өнерi сабақтарының да балалардың эстетикалық көзқарасын
тәрбиелеуде ықпалы мол. Кескiндеме, мүсiн, сызықтық суреттер, сәулет
өнерлерi құралдарымен өмiр, табиғат және қоғам әсемдiгi өрнектеледi.
Бейнелеу өнерi әсiмдiктi түсiну мен нәзiк сезiну, алған әсерiн бейнелеу
өнерi құралдарымен шамасына сай беру, сызықтық сурет салу сауатын меңгеру
және балаларда кескiн, мүсiн сызықтық суреттерде әсемдiктi жасау қабiлетi,
олардың өзiндiк iс-әрекетi сәндiк қолданбалы өнерiн тану барысында
қалыптаса бастайды. Мұғалiм сәндiк қолданбалы өнер үйiрмесiнде өз
тапсырмаларын бейнелеу өнерi және басқа сабақтардың тапсырмасымен
үйлестiредi. Табиғаттың ұлылығы, көркемдiгi, сыры осы үйiрме сабақтарында
ашылады. Оқушылар табиғи құбылыстардың бай эстетикалық сымбаты жөнiнде
мәлiметтер алады. Биология, география сабақтарында пейзаждық кескiндеме
шығармалары, суреттiк шығармалар оқушылардың эстетикалық дүниетанымын
байытады.
Сәндiк қолданбалы өнер үйiрмесi оқушылардың өнерге әуестiгiн,
қызығушылығын, талғамын дамытуда үлкен роль атқарады. Үйiрме сынып,
сыныпаралық және мектеп бойынша ұйымдастырылады. Оқушылар негiзiнен кесте
тiгiстерi түрлерiне, басқа да бұйымдар жасауға, тоқу инесiмен алаша тоқуға,
ойша-нақышты әдiспен бұйымдар жасауға, құрақ тiгуге, кiлем тоқуға
үйренедi.
Эстетикалық тәрбие жұмысына көмектесуде мектеп кiтапханасының көп
мүмкiншiлiктерi бар. Кiтапхана бейнелеу өнерi, кескiндеме, сәндiк
қолданбалы өнерi, музыка және өнердiң басқа түрлерiне байланысты кiтаптар
көрмесiн ұйымдастырады, әдебиет тiзiмдерiн дайындайды, әңгiмелер өткiзедi,
мұғалiмдермен бiрiгiп сыныптан тыс үйiрмелер өткiзедi.
Үйiрме сабағында еңбек әсемдiгiн қабылдауды үйретiп, қоғамдық iс-әрекет
әсемдiлiгiне сезiмталдығын, тәрбиелеп, мұғалiм балалардың еңбек
белсендiлiгiн кеңейтуге дем бередi. Эстетикалық көзқарасты тәрбиелеудiң
экономикалық мәселелерге, әрi тiкелей, әрi жанама қатынасы бар.Бұл бiздiң
қоғамдағы қоғамды өндiрiс адамдардың өскелең рухани және материалдық
қажеттiлiктерiн қанағаттандыруға бағытталғандығынан туындайды.
Өндiрiлген тауар сапаның әсемдiгi тұтынылу жағына үлкен әсер етедi.
Мұның өзi әр баланың бiлiм алуында белгiлi дәрежеде эстетикалық
көзқарас мәдениетi болуын талап етедi. Өнерде шоғырланған адамдардың
шындыққа эстетикалық қарым-қатынасы қоғамдық идеяларды алға алып
баруымыздың құралы, сол арқылы санаға сіңіп, өте күштi әсер ету жүзеге
асады.
Сонымен, оқушыларды эстетикалық тәрбиелеу әсемдiк, сана мен талғамды,
оны қабылдау және бағалау қабiлетiн қалыптастырудың мақсатқа бағыттала
ұйымдастырылған процес. Эстетикалық көзқарасты тәрбиелеу оқушыны жан-жақты
және үйлесiмдi дамытудың жалпы жүйесiнде ең алдымен өзiне тән қызмет
атқарады. Ол iс-әрекеттiң барлық түрiндегi әсемдiк нышанын анықтап, оны
оқушының әсемдiкке көзқарасының дамуын, бiлiм алуын қалыптасу құралына
айналдырады.
Сәндiк қолданбалы өнер - бейнелеу өнерiнiң алуан әдiстерiмен және сан
алуан материалдардан жасалған бұйымдардың көптеген түрлерiн қамтитын ерекше
түрi.
Сәндiк қолданбалы өнер заттары көбiне ұлттық өрнектермен көзге түседi.
Халық қолөнерiнен туған асыл бұйымдарды, заттарды көрмелерден көрiп
тамашалап, сонымен қатар күнделiктi тұрмысымызда кеңiнен қолданып,
қажетiмiзге жаратсақ болады.
Қолданбалы өнер үйiрме сабақтарының барысында оқущылардың шығармашылық
қабiлетiн, қол икемдiлiгiн дамыта отырып, жұмыстың әдiстерiмен таныстырып,
қызығушылықтарын арттырып, еңбек сүйгiштiкке тәрбиелеу қажет. Баланың
эстетикалық көзқарасын тәрбиелеу әсемдiктiң қасиеттерi бар әр түрлi өмiр
мен қатынастар арқылы жүзеге асырылады. Кiшi мектеп жасындағы балалардың
эстетикалық көзқарасы үздiксiз дамиды. Оған себеп болатын нәрсе – оқу,
қоғамдық және тұрмыстық еңбектiң жаңа жүйеге түсуi.
Соңғы кезде оқу тәрбие процесiнде тын серпiлiстер пайда болып, шын
мәнiнде халықтық сипатқа ие болып отыр. Бұл қазақ мектептерiндегi
эстетикалық тәрбие беру процесiне тiкелей байланысты. Эстетикалық бiлiм
берудiң мақсаты жан-жақты бiлiмдi, рухани күш жiгерi мол, өзiнiң бiлiмi мен
бiлiктiлiгiн қоғам үшiн жемiстi пайдалана алатын сонымен бiрге айналада
толып жатқан сәндi бұйымдарға, қоршаған орта мен табиғатқа адамгершiлiк
ықыласпен қарай алатын адамды қалыптастыру.
Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру, олардың бойындағы көркемдiк бiлiм
берудiң деңгейiн көтеру мәселесi бүгiнгi таңда айрықша мәнге ие болып отыр.
Оқушыларға бiлiм беру процесiнде мұғалiмдердiң практикалық бiлiмдерiнiң мол
болуы белгiлi дәрежеде ықпал етедi. Қазiргi кезде халықтың өнерге деген
ықыласы анағұрлым артты. Халық шығармашылығын жаңғыртып одан әрi дамыту
бүгiнгi күннiң көкейтестi мәселесi болып табылады. Бұл орайда қазақтың
сәндiк қолданбалы өнерi туралы оқушыларға өз бетiнше тапсырма берiлгенi
жөн. Тәрбиенiң бiр саласы эстетикалық тәрбие беру iсiнде мұғалiмнiң
атқаратын мiндетi сан алуан.
2.2. Сәндiк қолданбалы өнер үйiрмесiн ұйымдастыру.
Үйiрме жұмысының ұйымдастырылуы барлық уақытта мақсатты құрастырылған.
Оның мектептегi мақсаты оқушыларды бiлiммен қаруландырып қана қоймай,
сонымен бiрге қоғамның болашақ белсендi де жаңашыл, еңбекқор азаматтары
ретiнде тәрбиелеуге бағытталған. Негiзгi үйiрме сабағы өтiлетiн бөлме
үйiрмеге қатысушы оқушылар мен мұғалiмдерге алдын-ала арнайы ұйымдастырылуы
керек. Жасөспiрiмдердiң мектеп үйiрмесiнде бiлiмдi сапалы әрi жетiк
меңгерулерiнде үйiрме өтiлетiн бөлменiң және жұмыстың дұрыс ұйымдастырылуы
маңызды роль атқарады. Бөлме үйiрме сабағының өтiлуiне дұрыс дайындалған,
түрлi жиһаздармен тарылтылмаған және жарық болуы қажет. Ыңғайына қарай
бөлме сөрелерiн керектi кiтаптармен, альбомдармен, дидактикалық
материалдармен, көрнекiлiктермен толтыруға болады. Үйiрме сабағы – бұл
еңбек түрiнiң бiрi, мұндай еңбекте мұғалiм мен оқушылар бiрлесiп әрекет
жасайды. Мектептерде мұғалiм үйiрме сабақтарының ұйымдастыру мәселесiне
ерекше көңiл бөлiп мыналарды ескеруі керек:
1. Жұмысты iстей бiлу – бұл өзiне нақты мақсат қойып, оны жете түсiну,
қойған мақсатты орындауда өте тиiмдi құралдарды таңдап ала бiлу.
2. Өз уақытыңды бөле бiл, яғни жұмысты өнiмдi етiп iстеуге, өзiнiң
жұмыс қабiлеттiлiгiңдi көтеруге үйрету.
3. Жұмысты iстей бiлу – бұл өз күшiңдi және басқалардың күшiн, барлық
жұмыс жағдайын еспке алу, iстiң нәтижесiн қорытындылау.
4. Оқылатын материалды және сабақты ұйымдастырудың ең тиiмдi әдiстерiн
таңдап алу.
Сабақты дұрыс ұйымдастыру және жетiлдiру, еңбек iс-әрекетiнде уақытты,
күш – қуатты, әдiстер мен құралдарды барлық қатысушылардың толық және
тиiмдi пайдалануы – педагогикалық ұжымының тiкелей мiндетi. Мұғалiм бiр
сабақты қайталап өте бермейтiндей, керiсiнше оқушылардың қызығушылықтарын
арттырып әр сабақты мазмұнды етiп өте алатындай шебер болуы мiндеттi.
Мұғалiмнiң алдындағы мақсаты, ол оқушылардың сәндiк-қолданбалы өнер сабағын
жақсы көрiп, оны әрi қарай алып кетуiне бағыт берiп отыру. Әрдайым iзденiп,
шығармашылық жұмыстармен айналысып, үйiрме сабағын дұрыс ұйымдастыру
керек.
Үйiрме сабағын арнайы бiр күнге тұрақты етiп белгiлеп, аптасына бiр рет
екi сағаттан өткiзiп тұрғаны дұрыс. Әр оқушының үлгерiмiне жеке көңiл
бөлiнуi үшiн топтар 10-15 адамнан аспауы қажет. Мұғалiм оқушыларға үйiрме
жұмысындағы ережелердi, өзiндiк тепе-теңдiктi сақтап дұрыс ұстануға,
сабаққа қатысуына және құрал-жабдықтарының ұқыптылығына, жұмыс орнының
тазалығына үлкен талаптар қоюы керек. Үйiрме жұмысымның бағдарламасын
жетекшi әр оқушының жас ерекшелiк психологиясына сүйене отырып құрастырады.
Үйiрмедегi оқушылардың жаңа бiлiмдi игеру сабағының құрылымы: жаңа
материалды баяндау, бекiту, үй тапсырмасы. Мұндай сабақтарды әр түрлi
вариантта өткiзуге болады.
1.Мұғалiм барлық оқу материалын баяндайды, оны оқушылар сыныпта ұғады
және жадында бекiтедi;
2.Мұғалiм тек қана кейбiр басты мәселелердi баяндайды, ал оқушылар
барлық оқу материалын өз бетiмен игерiп қабылдайды.
3.Жаңа материалды оқып бiлу үшiн мұғалiм оқушылардың өз бетiмен
орындауын ұйымдастырады және бағыт бередi.
Сабақтың құрылымы мұғалiм мен оқушылардың iс-әрекеттерiнiң сыртқы жағы
ғана емес, сонымен бiрге оның iшкi процесiнiң мәнін де бейнелейдi
(фактылар, идеялар, заңдылықтар қалай қолданылады, оқушылар олардың
мәнiн қалай түсiнедi).
2.3. Бастауыш сыныптарда сәндік қолданбалы өнер сабағын оқыту әдістемесі.
Сәндік қолданбалы өнер тереңдетіп оқытылатын еңбек сабақтардың негізі
мектеп жасындағы балаларды икемдікке баулуымен қатар. Оларды ұлттық қол
өнер мұраларымен таныстыру. Еңбек сабағына қойылатын талап, балаларға түрлі
материалдардың ерекшеліктерін, құрылысымен түсіндіру. Оларды қарапайым
құралдарымен тиімді әдістерді қолдана отырып, жұмыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ ӨНЕР ИНСТИТУТЫ
СУРЕТ ЖӘНЕ СҰҢҒАТ кафедрасы
Қорғауға жіберілді
___ ______ ж.
кафедра меңгерушісі,
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Батик өнерін үйрету әдістемесі.
Наурыз
Орындаған:
Ғылыми жетекші:
Сипаттама беруші:
Мазмұны
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
6
1. Батик техникасының шығу және даму 9
тарихы ... ... ... ... ... ... ... 12
1.1.Батик өнерінiң 18
жетiстіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..
1.2.Батиктiң орындалу әдiстерi оған қажеттi
материалдар ... ... ... ... .. 24
1.3. Эстетика пәні, оның тәрбиелік мәні. 28
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
30
2. Сәндiк қолданбалы өнер үйiрмесiн ұйымдастыру әдiстемесi 7-836
сыныптар 38
2.1. Сәндiлiк қолданбалы өнер үйiрмесiнің тәрбиелік
мәнi ... ... ... ... .
2.2. Сәндiк қолданбалы өнер үйiрмесiн 42
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... .. 43
2.3. Бастауыш сыныптарда сәндік қолданбалы өнер сабағын оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
2.4. Үйiрменiң жылдық 52
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
.. 57
2.5.Үйiрме сабағының өтiлу
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3. „Наурыз” атты дипломдық жұмыстың жасалу барысы.
3.1.Батик: сәндiк қолданбалы өнердiң негiзгi бiр
бөлiгi ... ... ... ... ... ..
3.2. Ою - өрнек және оның
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.3. „Наурыз” атты дипломдық жұмыстың композициялық
құрылымы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .
4.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
5.Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
6.
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Кiрiспе.
Сәндiк-қолданбалы өнердiң әсемдiк әлемiндегi алар орны ерекше. Жылдар
өткен сайын адамзат баласының осы өнерге деген қызығылушылығы, құштарлығы
еселеп артып келедi.
Сәндiк қолданбалы өнер адам өмiрiмен, оның тұрмысымен тығыз байланысты.
Барлық жоғары оқу орындарында, соның iшiнде әсiресе бiздiң М.Әуезов
атындағы Оңтүстiк Қазақстан Мемлекеттiк университетiнде оның Педагогикалық
мәдениет және өнер институтында осы өнерге деген ынта-ықылас, құлшыныс өте
жоғары.
Ал ұлттық өнер сонау әрiден, тереңнен, көне дәуiрлерден бастау алады.
Осы сәндiк-қолданбалы өнердiң бiр түрi- батик өнерi. Бұл өзi ежелден шығыс
халқына тән өнер.
Мен өзiм дипломдық жұмысыма, осы батик өнерiн алдым. Өйткенi батик
техникасы өзiнiң нәзiктiгiмен, әдемiлiгiмен ерекшеленедi. Ал әдемiлiкке
қызықпайтын, сұлулыққа сұқтанбайтын адам болмайды.
Қазақтын пейiлi қандай кең болса, далася да сондай кең, дархан.
Сондықтан мен дипломдық жұмысымның тақырыбын “Қазақстан әуендерi” деп
атадым.
Қандай да бiр шығармашылық жұмыс болмасын адам баласының рухани
өмiрiне, мәдениет мен тұрмысына қызмет етедi. Осы өнер туындылары арқылы
болашақ ұрпағымызды тәрбиелеймiз және соларға мұра етiп қалдырамыз.
Өйткенi бұл өнер бiзге ата-бабалары- мыздан қалған аманат.
Жаңа әлеуметтiк экономикалық кезеңде қоғамда көптеген өзгерiстер болып
жатқаны баршамызға белгiлi. Қоғамда елдiң хал-әуқаты өскен сайын айналадағы
сұраныс, болып жатқан өзгерiстерге көзқарастың бұрыңғы деңгейi артта
қалғаны белгiлi болып көрiнедi.
Халықтардың мәдениетi, хабарламалар, бiлiм деңгейi өскен сайын
айналасына сын көзбен қарау, өнер туындыларына басқа көзқараспен бағалау
күннен күнге өсiп келе жатқанын көремiз. Айта кетсек жас өспiрiмдердiң,
оқущылардың, студент жастардың талғамы жоғарлап, сұранысы арта бастаған.
Осы салада қоғамды, жастарды, болашақты тәрбиелеуде озық өнер туындыларының
атқарар мiндетi өте жоғары. Декорация деген сөз латын сөзiнен алғанда
әрлеймiн, әшекейлеймiн деген сөз. Сәндi өнер адамды қоршаған қажеттi
заттардың барлығын шығармаға айналдыру. Адам өмiрiне күнделiктi қызмет
атқару үшiн қоршаған орта адам өмiрiнiң негiзгi бөлiгi болып табылады.
Қазақстанның егемендiк алған күндерiнен бастап өнер саласы ерекше бiр
сарынға түскендей болды. Олай дейтiнiмiз қазақ елi өзiнiң ежелгi қол өнер
мен үй тұрмысында қажеттiлiгiне пайдаланған заттары бүгiнгi күнi
үлкен шығармашылық өнерiне ұштасып отыр.
Сәндiк қолданбалы өнер тек қана практикалық жағынан емес, эстетикалық
мән жағынан да маңызды дайындалған және көркем жасалған өндiрiстiк немесе
қолөнер арқылы өмiрге келген көркем туындылар жасау болып табылады.
Қазақ елiнiң өзiне тән ерекшелiктерi мен ұлттық көрiнiсi, қол өнерiнiң
даму тарихында жатыр. Үй тұрмысында пайдаланылған қандай да заттары
болмасын оның қажеттiлiгiне байланысты өзiне тән ерекшелiктерi мен де
сәндiк көркем ойлары ерекшеленiп көрiнедi. Шаруалықта, үй тұрмысында,
қолданылатын заттардың тұтынуға жарамдылығы мен оларды бейнелеудегi
ерекшелiктерi, ою өрнектердi пайдаланудағы өзiндiк ерекшелiктердiң барлығы
да осы iспеттес. Тек қана мата түрлерiн алатын болсақ, түрлi малдардың жүн
терiлерiнен жiп иiрiп, одан тұрмысқа қажеттi неше түрлi мата түрлерiн тоқу,
одан орамал көйлек, кестелi орамалдар, шапан-шекпендер, шалбар, т.б.
қажеттi заттарды өздерi қолдан тоқып қажетiне жаратқан. Ұлттық дәстүрiне
сәйкес етiп қыз келiншектерге арнай тiккен киiмдер, ондағы ою-өрнектердiң
ұлттық әрленуi өзiнше ерекше дүние. Халық өнерi өшпес азық. Қазақ халқы да
сол сияқты маталарды бояу, сол бояулардың өзiнен ұлттық таным, даланың
өзiне ерекше әуенi шарықтағандай, қой үстiнде бозторғай жұмыртқалағандай
жұмсақ та, кейде тебiрентеклiктей күйге келтiретiн дала толқынындай
шақтарға жетелейдi.
1. Батик техникасының шығу және даму тарихы
Батик жасайтын көптеген кiшiгiрiм кәсiпорындардың пайда болуына және
арзан болуына байланысты, батиктерге сұраныс жылдан – жылға артып келеді.
Батик жазу техникасы Шығыс елдерiнде дүниеге келген. Бiрақ ол қай
мезгiл екенi айқын емес. Батик деген сөздiң өзi явалық елiнiң тегi. Сол
елде Индонезияға, содан Индия мен Бирма елдерiне, одан кейiн көптеген басқа
елдерге тараған, соның iшiнде Ресейде болған. Ява елiнiң Джакарта қаласы
әлi күнге дейiн батик жасайтын орталықтардың бiрi екенiн бiлемiз. Батик
жазу бұл елде бейнелеу өнерiнiң өрнек жазудағы негiзгi өнерiнiң бiрi болып
табылады. Кейде композициялық туындыларда керемет құстардың, мифологиялық
аңдар, т.б. бейнеленедi. Батик өнерi-матаға жазу. Бұны индонезиялықтардың
әйел және ер адамдарының ұлттық киiмдерiнен көруге болады. Саронгом
дегенiмiз матаның кiшкене қиындысы, ол адам денесiнiң төменгi жағын жауып
тұратын мата қиындысы.
Кейiнгi онжылдықта Индонезияда жеңiл текстилдiк өнеркәсiптiң жедел
дамуына байланысты батик өнерi техникалық әдiстермен де көп орындала
бастады. Оған техникалық жолдармен бояулардың фабрикалық түрлерi де
пайдалана бастады. Мұндай батиктердi өнер шеберлерiнiң орындаған
жұмыстарымен рең, түс, сапасы жағынан қатар қоюға болмайды. Джакарта және
басқа да қалаларды жеке шеберханалар мен кiшiгiрiм кәсiпкерлер әлi күнге
дейiн өздерiнiң кәсiбiн тастамай келедi. Сукарно уақытында батик жазу
институты ашылып, онда негiзiнен осы елге келетiн туристердi өз өнерiмен
таныстыру және өзiне қарату мақсатында және жеке-жеке батик жасаушы
кәсiпкерлердiң жұмыстарын жақсарту мақсатындағы кәсiпкерлердi үйрету
ұйымдастырылуы. Жаңа үлгiде үлкен ғимаратта кiшiгiрiм мұражай ашып, онда
батик жасау өнерiнiң барлық орындалу барысымен таныстырылып отырады.
Орындалу процесiн басынан аяғына дейiн көруге болады. Алғашқыда батик
жасауға өз елдерiнiң қалың да әрi қолдан жасалынған материалдары
қолданылған. Қазiргi кезде неше түрлi шет ел маталары пайдаланылады.
Голландиядан, Жапониядан неше түрлi жiбек маталар әкелiнiп пайдаланылады.
Олар әрi арзанға түсiп отырады. Батик жұмысын жүргiзу үшiн алдын ала мата
қиындысы орап алып, ағаш балғамен бiр сағаттай тоқпақтайды, ол мата бояумен
жұмыс iстеген кезде матада бояулар жеңiл жайылып, көркем болуы үшiн қажет.
Шамамен батиктiң мөлшерi: екi жарым-ұзындығы, енi бiр метр болғаны жөн.
Осындай көлемдегi батиктi қолмен орындап шығуға шамамен бес ай уақыт
кетедi, бұрынырақ одан да көп уақыт керек еткен. Қазiргi шеберлердiң матаға
суреттi түсiруi шаблондар, штамптар-трафареттер пайдалану арқасында
жеңiлдетiлген. Бұл процесс олардың жұмыстарын едәуiр жеңiлдеттi. Ява
елдерiнде көптеген батик шығаратын кәсiпорындар бар. Әрқайсысының түр
жағынан және суреттерi мен реңдерi жағынан әр түрде орындайды. Дакар
шеберлерi қоңыр және көгiлдiр түстерде орындайды. Оларды төрт түстiң
қоспалары арқылы табады: шоколадты-қоңыр, сары, қызыл және көк. Кей
кездерде бояуға әк және қант шырындарын да қосады. Батик орындаудың негiзгi
этаптары: трафарет арқылы азық қоңыр түспен таза матаға суреттi түсiредi.
Бұл бiрiншi этап.
Суреттегi боялмайтын жерлерiн ара желiмiмен жауып шығу керек. Ол үшiн
қыздырылған ара желiмi арнайы жасалған ағаш ұстағышы немесе частинг арқылы,
аса шеберлiкпен жазылуы тиiс. Частинг-ол матаға сызық жүргiзетiн құрал. Ол
арқылы матаға арнайы қоспамен өрнектi сызықтар жүргiзiледi. Оның шүмегi
иiңкi болып келедi. Ондағы сұйықтық қою немесе сұйық болуға болмайды. Ол
бөлме температурасында болуға тиiс. Ал, қоспаның дайындау жолдары оның
батик түрлерiне байланысты болып келедi. Бұл екiншi этап. Оқыс қозғалыс
немесе дұрыс орындалмаған жағдайда жұмысты бүлдiрiп алу да мүмкiн.
Үшiншi этап, бұл көк түске бояу. Арнайы қондырғы арқылы ара
желiмiмен даярланған жұмыс рамаға орналастырылып бояуға малтып
қайта көтерiлуi тиiс. Осылай процесс жиырма ретке дейiн бояуға түсiрiлiп
алынады. Мұндай жағдайда ара желiмiмен жабылған жерiнен басқа жерлерi
бояумен толықтырылады.
Төртiншi этап-қоңыр түске бояуға даярлық, ендiгi кезекте боялатын
жерлерiн ара желiмiнен тазарту керек. Арнайы ыдыстағы бояуды қыздырып
трафарет арқылы келесi суреттi түсiремiз. Қызып тұрған бояу ара желiмiн
ерiтедi де, арнайы құрал-сайман арқылы тазартылады. Осылайша келесi сурет
те мата бетiне түсiрiледi.
Бесiншi этап-қоңыр түспен бояу. Бұл жерде де алдыңғы этаптағыдай сурет
көшiрiледi. Бұдан кейiн матадағы қалған жерлерiнен ара желiмi алынып
тасталынады.
1.1.Батик өнерінiң жетiстіктері.
Батик өнері қазiргi кезеңде Шығыс елдерi Жапония мен Қытайда күштi
дамыған өнердiң бiрi болып табылады.
Батик-техникалық жазу роспись немесе түрлi түстi мата қиындыларынан,
т.б. әр түрлi материалдар қиындыларынан әсемдеу. Батик негiзiнен суретпен
жымдасқан және мата, қиындыларына түрлi бояулармен қыздырылған бояулар,
желiм, т.б. немесе тампондармен мата, бетiне жағылады. Батик техникасын
ерте кезден-ақ Индонезия халықтары толық меңгерген. Батик индиго көк, және
қоңыр түстi дәстүрiмен iстелетiн және символикалық әсер беретiн өнер
шығармасы. Европада батик басында сәндiк маталарға пайдалана бастады. Кеңес
өнерiнде Батик жасау 1930 жылдардан басталды, негiзiнен жiбек орамалдарға
және т.б. материалдарға пайдалана келiп, кейiннен сәндiк-қолданбалы өнерде
пайдаланатын болды. Батик техникасы негiзi өз бойынан су өткiзбейтiн бояу
құрамынан тұрады, сонымен бiрге оның белгiлi жерлерi жазылып, жазылмай
қалған жерлерi өрнектерге айналатын өнер ара желiмi немесе ара желiмi
араласқан ерекше қоспа, парафин және вазелин.
Бұл техниканы матаға түсiрiлетiн әшекейдiң түрлерiне қарай бiрнеше
топтарға бөлуге болада:
Ыстық батик, суық, батик және аралас батик деп екеуiн де қоса
пайдаланғанда айтамыз, және де тағы басқа түрлерi:еркiн жазу, т.б.
Ыстық батик жазған кезде бiрнеше әдiстер қолданылады: жай батик ол
мата бетiне бiр жазғанда, күрделi батик ол мата бетiне бiрнеше рет
қайталап жазу және бөлшектеп жұмыс iстеу болып табылады.
Жай батиктi жазарда бiрiншi шығармадағы боялмайтын жерлерiн арнайы
даярлаған сұйықпен бояп алады. Фонын жасап алғаннан кейiн ол орында бiр
түстi өрнек жалпы фонда салынады.
Парафиннен жасалған арнайы сұйыққа, араларын ажыратып тұруға және
жұмсақтық беру үшiн техникалық вазелин және ара желiмi араластырылады.
Қосылған компаненттердiң құрамы таңдалған матаның құрамына байланысты
болады. Парафин-300г., техникалық вазелин -150г., ара желiмi-150г. Сұйықтың
даярлану қатары мына төмендегiдей: керектi барлық заттарды кiшiлеу темiр
банкесiне салып, iшiнде суы бар тостаққа орналастырамыз, сөйтiп оны спиралi
көрiнбейтiн электро плиткасына қоямыз.
Бұл жерде айта кететiн ескерту қоспа азық отқа тез тұтанып кетуi
мүмкiн, сол себептен қауiпсiздiктi сақтаған дұрыс. Ерiген ерiтiндiнi мата
бетiнi жай қылқаламмен де жағуға болады.
Күрделi батик жасаған кезде өз қатарымен түстерi жарықтан қаранғысына
қарай кезегiмен орындалуы тиiс. Даярлаған сұйықпен жұмыстың ақ болып
қалатын жерлерiн бояп тастаған дұрыс. Одан кейiн барлық қалған жерлерiн
ең жарық деген түспен жағу керек.
Мысалы: сары түспен. Бояу кепкеннен кейiн сары болып қалатын жерлердi
арнайы жасалған сұйықпен бөлектеп бояу керек, ал келесi бөлiгi сарыдан
қараңғылау түспен боялады, мысалы қызыл түс. Одан ары қарай одан да күңгiрт
түстердi жағу керек –қоңыр және қара. Мүмкiндiгiнше бiрiнiң үстiне бiрiн
көп жақпауға тырысу керек, көп қабаттан қалың жиектер пайда болып сынып
кету қаупi пайда болады. Арнайы даярланған сұйық тек кебу матаға жағылуы
тиiс.
Суық күйдегi батик жазу кейiнiректе пайда болды. Барлық техникалық және
жазу әдiстерi мен жұмыстың орындалу суық күйде жазылады, бұл орындау тәсiлi
кезiнде түсiрiлген суреттiң сызықтары әр уақытта көрiнiп тұрады. Ақ фонда
әр уақытта суреттiң көрiнуi айқын болатыны анық, сол себептен арнайы
даярланған сұйықты бояуға реңiне қарай жалпы келiстiре қосылады, қоңыр,
қара, солғын. Алдыңғы түстерi майлы бояумен алдын-ала майы жоқ қағазға
түсiрiледi.
Шығарманың рамаға тартылған матаның терiс жағына қойып суреттi қаламды
пайдаланып контурын жүргiзiп мата бетiне шығарманың суретi көшiрiледi.
Осыдан кейiн шыны түтiктердiң көмегi арқылы парафин қосылған сұйықпен
суреттiң контуры қайта жүргiзiледi. Шыны түтiктiң орнына рейсфедер
пайдалануға да болады, рейсфедердiң iшiне мақтаны тығыз етiп қысып арнайы
сұйықты толтыра рейсфедер винтi арқылы қалындығын керегiнше келтiре отырып
сызуға болады. Бұл жұмысқа арнайы шыны түтiкшелер болады, олардың арнайы
бояуды артығымен ұстап тұратын ортасында қабақшасы болады. Бұл жұмысты
орындап болған соң шыны түтiктерiн немесе рейсфедердi бензинмен жуу қажет.
Мұндай арнайы шыны түтiкшелердi жұмыстағы көлемi үлкен емес жазықтықтарды
толтыру үшiн қылқаламның орнына пайдалануға да болады.
1.2.Батиктiң орындалу әдiстерi оған
қажеттi материалдар
Мата батик жазу үшiн алдын-ала арнайы бiр-бiрiне мекем етiп бекiтiлген
ағаштан жасалған рамкаларға керiледi, немесе жеке бекiтiлген таяқшалардан
жасалған рамкаға тартылады. Керектi мөлшерде рамкаға мата тимей тұру үшiн
ағаштың шетiнен 5-6 мм қашықтықта ара қашықтығы кемiнде 2 см, ағаштың бет
жағынан 12-13 мм өтiп тұратындай етiп шегелер қағу керек, шегенiң ұштары
өткiр болуды қажет, немесе екiншi вариант: матаны керiп ұстап тұруға
арналған iлгiштер орындалуы тиiс. Шегелер тот баспау үшiн үшкiр жақтарын
спирттi сумен сүрткен дұрыс болады.
Батик немесе роспись жазылатын мата өте таза болуы қажет, сол үшiн
матаны алдын-ала жуу қажет. Рамкаға матаны керер алдында аздап сулау керек.
Алдымен жазу техникасын толық меңгергенше мекем бекiтiлiп жасалынған
рамкада орындаған дұрыс. Мұндай рамкаларда матаны керу оңайлау болады және
техникалық қауiпсiздiк жағынан алғанда матаны керу өте жеңiл. Матаның
тартылуы рамка бетiнде бiрдей қалыпта болуы қажет.
Матаның iшкi талшықтарының қисайып кетпеуiн қадағалауымыз тиіс, мұндай
жағдайда суреттiң қисайып тура шықпауы мүмкiн. Олай болмау үшiн матаны
кергенде ортасынан бастап қарама-қарсы керу керек те содан кейiн бұрыштары
керiлуi тиiс.
Арнайы сұйық суық батик жазу үшiн де қолданылады, ол резина желiмiнен,
парафиннен және бензиннен құралады, сол себептi жұмыс орындаған уақытта
техника қауiпсiздiгiн сақтаған жөн болады.
Суық батикте қолданылатын резевртi қоспаның құрамы:
80г. парафин,
300-400 г. резина желiмi,
300-400 г. таза бензиннен тұрады.
Бұл қоспа былай даярланады: фосфорлы стаканға немесе эмальды ыдысқа
парафин майдалап салынады, оның үстiне сұйықтығына байланысты 300 - 400 г.
резина желiмi құйылады. Одан кейiн бензин қосылады. Дайын қоспаны 100
градустық ыстық суға салып, парафин толық ерiгенше, арнайы сұйық пайда
болғанша ұстаймыз. Оны суытып болған соң, бетi толық жабылатын ыдысқа құйып
алады. Жұмысты орындау барысында қажеттi сұйықтықты сақтау үшiн жұмысты
бастамай тұрып бір тәулік бұрын бензин қосу керек.
Батиктi еркiн жазу техникасы ыстық және суық жазу техникасынан көптеген
айырмашылықтары бар, ол акварель жазғанға ұқсастау болып келедi. Тек
қағазға емес рамкаға тартылған матаға жазылады. Даярлаған бояумен мақта
тампонымен немесе майда губкамен жарық реңдерiнен бастап қараңғы жағына
қарай жазылады. Ең соныңда реңi қанық түспен барлығын толық жағу керек.
Егер жұмыс барысында мата тез кеуiп жатса, онда оны бiрнеше рет сулау
қажет, бояу бұл әдiстен ағып кетпейдi. Жұмыстың бетін сулау жекелеген
орындарда емес толық қамтылып сулануы керек, олай болмаған жағдайда жұмыс
ала-құла болып қалуы мүмкiн. Батик жазудың бұл еркiн түрi басқа жазу
техникалармен өте жақсы байланысып, толықтырылып отырады.
Батик жазу кезiндегi шығармашылықтың негiзi – гаммалық үйлесiмдiлiгi
болып табылады. Сол үшiн алдымен бояулардың түрлерiнiң барлығын, керек
болса бiр-бiрiмен араластыру арқылы даярлап алу керек. Бояуды тек палитрада
араластыру керек, көп бояудың араластыру он күңгiрт тартуына соқтырады,
әсiресе анилиндi бояулар түйiршiктенiп кетуi де мүмкiн. Жұмысты бастар
алдында сол маталардың қалдықтарына жазып көру керек. Батик жазатын матаның
өзi сияқты мата болуы қажет. Тексерiп көрген жұмыстың нәтежесi бояу
кепкеннен кейiн көрiнедi. Өйткенi матаға жазылған бояулар кепкеннен кейiн
өте қатты ағарады. Ал анилиндi бояулардың қақпағы тығыз және жақсы
жабылатын шыны ыдыстарда сақтаған жөн. Бояу түрлерiн пайдаланғанда мақта
бояйтын бояулар түрлерiн пайдалану керек. Бояулардың әр түрi былай
даярланады: 15 г. анилиндi ұнтаққа 900 г. ыстық су құямыз, содан соң ұнтақ
толық ерiгенге дейiн қайнату керек, содан соң барып оны сүзiп қоямыз.
Даярланған қоспа суығаннан кейiн 100 г. спирт және жарты грамм сода
қосамыз.
Анилиндi бояулар мата бетiнде өте тез жайылғыш болады, мұндай жағдайда
күтпеген түрлi реңдердi алуға болады. Рең жағынан, түс жағынан күтпеген
гаммалар пайда болады. Бұл жағдайда бояуларға басқа ешнәрсе қоспаса да
болады. Егер сурет бiр-бiрiне ағып кетпеуi үшiн бояуға қоюлатқыш қосқан
жөн, қоюлатқыш-трагант деп аталады, немесе трагантты желiм қосу керек. Оны
былай iстейдi: бiр стакан суға трагант араластырып 10-15 жапырақ желiм
қосып, оны сұйық анилиндi бояуға қосу керек, 31 қоюлатқышты, 32
бояуға. Бояудың ағып кетпеуiне қарсы бұдан басқа тағы бiр әдiс-ол матаның
бетiн сұйықпен жабу грунтовка.
Бiр литр ыстық суға 2-3 грамм желатин ерiту керек, ол ерiп болған соң
матаны сол сұйыққа малып алып, кептiргеннен кейiн рамаға тартып, бұдан
кейiн суреттi түсiрiп жұмысты жаза беруге болады. Батик немесе роспись
жазғанда тушты пайдалануға да болады. Жұмыс сол кезде жақсы шығуы мүмкiн,
бiрақ анилиндi бояудай бола алмайды. Өйткенi анилиндi бояулар өте жеңiл де,
жұмсақ реңдер бере алады. Ал тушьпен жасалынған жұмыстардың реңi солғындау
болып келедi. Тағы бiр кеңес: үй-тұрмыс жағдайында жiбек сияқты
материалдарға жазуға болмайды, оларға бояулардың арнайы түрлерi
қолданылатын болғандықтан, техникалық қауiп қатерлер тууы мүмкiн.
Жұмысты бiткеннен кейiн арнайы сұйықтарды сурет бетiнен алып тастау
керек. Ол былай атқарылады: жасалынған жұмысты рамадан алып, бiрнеше
қабатты газет арқылы шығарманы ыстық үтiкпен үтiктеу керек, содан кейiн
жұмысты бензинге жусаңыз, ол матадағы сұйық қалдықтарынан тазартады. Даяр
жұмысты кептiредi де, қажетiнше әшекейлейдi.
Ыстық батиктiң резервтi қоспасының құрамы:
Құрамы №1
Парафин 660 гр.
Вазелин 340 гр.
Құрамы №2
Парафин 500гр.
Техникалық вазелин 250 гр.
Ара желiмi 250 гр.
Құрамы №3
Петролатум 210 гр.
Парафин 790 гр.
Суық батик.
Суық батикте матаға жазу тәсiлi ондағы суреттердiң өзiндiк ерекшелiгiн
бiлдiретiн контурлы сызықтар жүргiзiледi. Арнайы дайындалған резерв
қоспасының құрамы шүмегi иiңкi шыны ыдысы арқылы матадағы сурет контурына
жүргiзiледi. Шыны ыдыс артық мөлшердегi сұйықтықты жинайтын шар тәрiздi
жуандатылған пiшiндi құрал. Суреттегi контурлы сызықтардың жуандығы шыны
ыдыстың иiңкi шүмегiнiң сұйықтық жағылатын тесiгiнiң көлемiне байланысты.
Шыны ыдыстың ұшының иiлуi өрнектi сызықтарының сапалы жазылуына маңызды
әсер етеді. Түтiкшенiң үшкiр жағы 1350 иiлуi қажет. Осы шарт сақталмаған
жағдайда резерв құрамының матаға жағылу тепе-теңдiгi бұзылып, көп мөлшерде
жазылып, суреттегi өрнектердi бүлдiрiп алуымыз мүмкiн.
Сызықтың жүргiзiлу бастамасында және жай қозғалыстағы жүргiзiлген
контурлы сызықтарда тамшы құралады. Сондықтан жұмысты бастар алдында
түтiкшенi бiрқалыпты қозғалыста жүргiзiп отыру қажет. Контурлы сызықтарды
жүргiзiп болғаннан кейiн түтiкшенiң иiңкi ұшын матадан ала жоғарыға бұрып
бағыттайды. Резерв құрамы мата бетiне тамып кетпеуi үшiн түтiкшенiң соңын
сәл көтерiңкi жағдайда бiркелкi ұстап отыру керек. Өрнектi сызықтарды
жүргiзгеннен кейiн суреттi кептiру қажет. Боялмаған суреттi шамамен 24
сағат қою мiндеттi, мұндай жағдайда резерв құрамы майланып, матаға толық
сiңiп, жағылған бояу суреттiң басқа бөлiктерiне сызықтар арқылы өтiп
кетпеуi тиiс.
Суретке бояуды тампонмен, қылқаламмен немесе түтiкше арқылы жағады.
Матаға бояуды жаққан кезде сурет бетiнде сызықтар немесе түрлi дақтар пайда
болуы мүмкiн, сондықтан бояудың суретке бiркелкi жағылуына көп көңiл
аударуымыз керек.
Шыны түтiкшенi басқа құрал-жабдықтардан бөлек арнайы ағаш қорапта
сақтайды.
Жұмысты аяқтағаннан кейiн түтiкшенi бензинмен тазалап, жуып, сымға
жiңiшке етiп оралған мақтамен тазалайды.
Ыстық батик.
Ыстық батик мынадай негiзгi жұмыс тәсiлдерiмен ерекшелiнедi:
1. Жай батик.
2. Куделi батик.
3. Дақтар арқылы (нүктелеп) матаға жазу.
Жай батик. Шаблондағы суреттi матаға штамп, сүйек, пышақ арқылы резерв
қоспасын жағады. Бұдан контурлы сурет немесе геометриялық өрнектер шығады.
Пышақ алдын-ала жұқа матамен тартылып керiледi. Жұмыс барысында бiрнеше
минут қыздырылған резерв қоспасына батырылады. Жұмыс орындауда оны қыздырып
тұру керек. Себебi резерв қоспасы пышаққа түгелдей сiңiп, мата бетiне
бiркелкi жағылмауы мүмкiн. Матаға жағылған резерв құрамын суығаннан кейiн
паралонды губкамен жағып шығады. Резерв құрамының жағылған жерлерiнде мата
фонында ашық түстi өрнектер құралады. Резерв жағылған өрнектiң әрбiр
бөлiгiн бiрнеше түстермен бояуға болады. Бояу барысында матаға бояуды
түгелдей бiркелкi жағылып, кейiннен кепкен фонға резерв құрамы жағылады.
Күрделi батик. Қатты керiлген матаға резерв құрамы жағылып, бiркелкi
боялып кептiрiледi. Түстер ашық түстен қанық түстерге өте бастайды. Бояуды
жағар алдында резерв құрамының сапасын тексерiп шаблондағы өрнектердiң
дұрыс түсiрiлуiн қадағалап отыру керек.
Дақтармен жазу. Бұл әдiс өте қызық әрi күрделi болып келедi. Резерв
қыздырылған күйiнде эскизге байланысты дақ тәрiздi нүктелеп тамызып жағады.
Нүктелi өрнектердi толық орналастырылғаннан кейiн матаның фонын қанық
түстермен бояп шығады. Мұнда бояудың жағылуын, матаның кебуiн қадағалап
отырады. Жұмысты аяқтағаннан кейiн матаны рамадан алып көлденең кередi.
Кейде резервтiң толық кетуi үшiн матаны умаждап, қатты сiлкiп қағады. Бұдан
кейiн үстелге 3-4 газет төсеп, үстiне бүтiндей ақ қағаз қойып қатты
қыздырылған үтiкпен жүргiзедi. Үтiктiң қызуынан резерв құрамы ерiп қағаз
бетiне өтедi. Қағазды ауыстырып отырады, ал матадағы қалып қойған дақтарды
бензинмен кетiредi. Жоғарыда көрсетiлген тәсiлдер ыстық резерв құрамымен
салынған батик болып табылады. Ол өзiндiк ерекшелiгiмен айрықша көз
тартады.
1.3. Эстетика пәні, оның тәрбиелік мәні.
Мұғалім пәнді оқытқанда бірден терең философиялық үлгілерден бастаса,
ол оқушының түсінуіне көп қиындық келтіреді. Сондықтан мұғалім бұл салада
алғашқы қадамды күнделікті өмірде кездесетін қарапайым эстетикалық
түсініктерден бастауы қажет. Ғұлама философтардың еңбектерімен
таныстырғанда, әңгімені олардың терең философиялық ойларынан емес,
оқушыларға жеңіл қарапайым пікірлерінен бастауы қажет. Алдымен еңбектің
құндылығын ұғындырып, атын толық білгізіп, даналық сөздерін іріктеп
жазғызып, конспект жазуына толық мүмкіндік туғызуы керек. Ғұлама эстетик-
философтар Платон, Аристотель, Конт, Гоголь, Чернышевский туралы
түсіндіргенде шығармаларының ішінен түсінуге жеңіл, оңай тұстарынан бастап
үғындырған жөн болады. Мұғалім оқушыларға неғұрлым түсінікті болатын жағын
өзі алдын ала қарастырып отырғаны жөн.
Қазақ халқының ғасырлар бойы қалыптасып келген өзіндік әдет-ғұрып, салт-
санасын, мәдениеті, өнері бар. Халық сол өзі туғызған өнердан эстетикалық
нәр алып, тұрмыстың маңызы барларын одан әрі жетілдіріп отырған. Оларды
тұрмыс бейнесін әрлендіруге пайдаланған . Ұзатылған қызға жасаған жасауда,
жас семьяға арнап тігілген отауды айрықша сәндеген. Ел ішінде он саусағынан
өнері тамған небір ісмер шеберлер халыққа мінсіз қызмет көрсеткен. Оюшы,
өрнекші, кілемші, тігінші, зергер, асқан өрен ұсталар болған. Халық олардың
ісіне айрықша сүйсініп қастерлеген.
Әрбір елдің туғызған тұрмыстық ұлттық мәдиниетін жай нәрсе деп қарауға
болмайды. Онда халықтың тарихи, этногра-фиясы, мәдениеті берік сақталған.
Халық әсемдік, жарастық дейтін ізгі сапалы да өмір салтына енгізіп, өзінің
тұрмыстық эстетикасында терең талдап көрсете білген.
Қазақ халқының эстетикасы оның халық ауыз әдебиетінде, музыкасын да,
қол өнерінде барынша айқын көрінеді. Сондықтан эстетикадан сабақ беретін
мұғалімнің ең алдымен халықтың ұлттық мәдениетіне көңіл бөлуі қажет. Бұл
жөнінде қазақ тілінде жазылған әдебиеттар көп-ақ.
Мүғалім негізінен осы бағдарламада көрсетілген әде-биеттерді басшылыққа
алғаны жөн.
Эстетика пәні мектепте тәжірибелік сипатта оқытылады. Мұғалім бұл пәнді
оқытқанда оқушылармен бірлесе отырып көптеген тәжірибелік жұмыстарды жүзеге
асыра алады. Бұл жұмыстар сабақ үстінде оқушылардың мінез-құлқын, білім
дәрежесін эстетикалық талғамын білуге жол ашады. Көбіне оқушылтардың өзіне
сөз беріп, ойын еркін айтуға төселдіру қажет. Диалог арқылы оқушыларды
әңгімеге түгел қатыстырып, пікір таласты өрістетіп отырған пайдалы. Әрбір
тақырып бойынша оқушылардың айтқан пікірлерін есепке алу арқылы олардың
білім дәрежесін анықтап, эстетикалық талғамын жетілдіре түсуге болады.
Эстетиа сабағында оқушылардың өздері көрген музейлері, сурет көрмелері
туралы әңгіме ұйымдастыруға болады. Осы мәселеде өзінің алған әсерлерін,
түйген ойларын айтқызып, пікірлерін арнаулы дәптерге және реферат жаза
білуге үйрету қажет. Сондай-ақ оқушылардың көрген кинолары мен текст
қойылымдарын класта ешбір әңгіме етпей елеусіз қалдыруға болмайды. Оларды
көрген қойылымдары мен кинолары туралы ойларын ортаға салып әңгімелеп
отыратын болса, эстетикалық тұрғыдан талдау жасауға дағдылана бастайды.
Күннен күнге эстетикалық мәдениеті артып, ой-парасаты биіктей түседі.
Оқушылар мұғаліммен ашық сөйлесіп, таласты ой-пікірін ірікпей, еркін айтып
отырса, бірте-бірте олардың сезіну мен ойлау қабілеті артып өнерге деген
қызығушылығы оянады, көркемдік мәдениеті өсіп шығармаларға өздігінен талдау
жасауға талаптанады. Сонымен бірге осы эстетика сабағында оқушылардың жыл
бойы оқыған көркем әдеби шығармаларын оқтын-оқтын талқылап отырған жөн.
Оқушылар көркем әдеби шығармаларды оқығанымен, оны эстетикалық тұрғыдан
өзінше талдауға батылы да, тәжірибесі де жете бермейді. Осыған орай
эстетика сабағында әрқандай тақырып бойынша оқушылардың өз бетінше оқуына
тапсырмалар беріп, оны бүкіл класс болып талдаған тиімді.
Ол үшін мұғалім күні бұрын оқушылардың алдына қойған эстетикалық
негізгі бас сауалдың мән жайын түсіндіріп алуға тиіс. Бұл бес сауалды
көркем өнердің барлық түрін санып-білуге пайдалануға болады. Ол бес сауал
мынапар:
1. Оқыған кітаптан оқушының алған ақпараттық мағлұ-маттары қандай?
2. Шығарманың сезімдік эмоционалдық әсерлері қандай? Жазушы оқырман
сезімін баулап әкету үшін өте әсерлі, аса тартымды оқиғаларды тілге тиек
етеді. Бұлар кітаптың қай тұстарында ұшырасып отыратынын оқушылар аңғаруға
тиіс.
3. Шығармадағы адамгершілік жайттар мен эстетикалық қатынастардың
көріністері қандай? Сөз жоқ, шығармада қахармандардың нағыз адамгершілік
бағыттағы әрекеттері сөз болады. Оқушыларды адам мен адамның арасындағы
эстети-калық қатынастарды дәл басып танып, қадағалап отыруға үйрету керек.
4. Шығарманың эстетикалық әсері қандай? Автор өз шығармасында асқақ
сезімдерді, әсем көріністерді бейнелейді. Осыны оқушы өз бетінше оқығанда
аңғаруға тиіс.
5. Шығарманың ақыл-ойлық интеллектуалдық мәні қандай? Бұл сауалда үш
ой тоғысады: жазушының, қахарманның және оқырманның ойы. Мұнда шығармадағы
білік, таным, ой, сана, талғам мәселелері көрінетін болады. Оқушы осыларды
байқай білсе, өзінің де ақыл ой парасаты биіктей түседі.
5. Эстетика пәні бойынша оқырылатын тақырыптар мен оларға бөлінетін
сағат мына төмендегідей:
Сағат саны
№ Оқылатын тақырыптар
Оқыту Жаттығу сабағы мен
сабағы диспут
1 Эстетика ғылымы туралы түсінік 2 -
2 Жеке адамның эстетикалық дамуы 2 2
3 Эстетиканың басты категориялары 4 2
4 Еңбек, тұрмыс және мініз-құлық 4 2
эстетикасы
5 Өнердің түрлері мен маңызы 4 2
6 Әлемнің жеті кереметі 4
7 Қазақ халық өнерінің көне тектері мен 4 2
түрлері
8 Эстетикалық тәрбиенің маңызы 2
Барлығы 26 10
ЖЕКЕ АДАМНЫҢ ЭСТЕТИКАЛЫҚ ДАМУЫ
1. Эстетикалық сезімнің табиғаты. Оның рухани сипаты. Эстатикалық
сезімнің дамуындағы еңбектің ролі.
2. Эстетикалық мұрат - өмірдегі эстетикалық тұрғыдан жетілдіру
көрінісі. Адамгершілік демократияның эстетикалық мұраты.
3. Эстетикалық талғам туралы жалпы түсінік. Эстетикалық талғам -
қоғамдық қатынастың нагізгі сипаты. Ол адамның көзқарасы мен жеке
тәжірибесінде байланысты болып келеді.
4. Эстетикалық талғамның әлеуметтік сипаты. Өнердің адам тәрбиесіне
тигізер әсері.
Бақылау сұрақтары:
1. Өмір шындығындағы және өнердегі әсендік дегеніміз не?
2. Өнерде адамның жан дүниесі мен сыртқы тән сұлулығы қалай
бейнеленеді?
3. Сіздің өз үйіңізде, жұмыс істеген жеріңізде, оқу орнында қандай
эстетикалық көріністерді байқайсыз?
4. Шынайы сұлулық дейтін түсінік пен тоғышарлықтың арасында қандай
айырмашылық бар?
Баяндама мен рефераттың тақырыптары:
I. Эстетикалық сезімнің тууы мен дамуындағы еңбектің ролі.
2. Эстетикалық мұрат дегеніміз не?
Әңгіме мен диспутқа арналған тақырыптар:
1. Өзіңіз білетін еңбек ардагерлері туралы әңгіме өткізу.
2. Эститикалық талғам дегеніміз не?
ЭСТЕТИКАНЫҢ БАСТЫ КАТЕГОРИЯЛАРЫ
I. Өмір шындығындағы және адам бойындағы әсемдік.
2. Әсемдік және келеңсіздік.
3. Асқақтылық және қайырымдылық. Асқақтылық және ро-мантика.
4. Трагедиялық. Трагедиялықтың әсемдік және асқақты-лықпен байланысы.
Өмір шындығы мен өнердегі трагедиялық.
5. Комедиялық. Комедиялық және эстетикалық мұрат.
6. Эстетиканың құрылымдық категориялары: жарасым, дәже-дәлдік.
7. Эстетикалық категориялардың өз ара байланысы.
ЕҢБЕК, ТҰРМЫС, МІНЕЗ ЭСТЕТИКАСЫ
І. Эстетикалық сананың тууы мен дамуындағы еңбектің ролі.
2. Егеменді Қазақстанның материалдық тұрмысына эстетика-лық жүйені
енгізу.
3. Техникалық эстетиканың негізгі принциптері. Дизайн.
4. Тұрмыс эстетикасы және көрдемдік талгамның мәні.
5. Қолданбалы өнердің туындылары және көркемдік талғамды тәрбиеленудегі
орны.
6. Жеке адамның эстетикалық тәрбиесі. Көркемдік талғам адамның алған
біліміне, тәрбиесіне, мамандығына байланысты дамып отырады.
7. Сән және талғам. Сән және сұлулық мұраты. Сәннің эсте-тикалық мәні.
8. Адамның сөйлеу мәдениеті, сезімі, оның эстетикалық мәдениетін
танытады. Әдептілік дегеніміз - әдемілік. Адамның жақсы мінез құлқы,
әдептілігі, сыпайылығы сүйкімділікті ту-ғызады.
2. Сәндiк қолданбалы өнер үйiрмесiн ұйымдастыру әдiстемесi.
7-8 сыныптар
2.1. Сәндiлiк қолданбалы өнер үйiрмесiнің тәрбиелік мәнi
Сәндiк қолданбалы өнер сабағы эстетикалық тәрбие берiп қана қоймайды,
сонымен бiрге қоршаған ортаны бiлуге, кеңiстiктi түсiнуге үйретедi. Сол
үшiн қолданбалы өнерi жалпы бiлiм беретiн мектептерде пән ретiнде
енгiзiлдi. Сәндiк қолданбалы өнер эстетикалық тәрбиенiң ең ықпалды және
тиiмдi құралы болып табылады.
Сәндiк қолданбалы өнер тереңдеп оқытылатын бейнелеу өнерi сабақтарының
негiзгi мақсаты, мектеп жасындағы балалардың шығармашылық қабiлетiн дамыту
мен оларды ұлттық қолөнер мұраларымен таныстыру.
Адамдардың эстетикалық сезiмдерi олардың өмiрiнде зор роль атқарады.
Әсемдiктi көре, түсiне, жасай бiлу оқушылардың рухани өмiрiн байытады,
қызғылықты етедi, оған ең жоғары рухани ләззат алуға мүмкiндiк бередi. Бiз
әр оқушының адамгершiлiктi тұлғалық мәнiн жан-жақты дамытуға ұмтыламыз,
сондықтан үйiрме сабағында әр баланың сезiм нәзiктiгiн, көркемдiктi, әсем,
нәрсенi сүйетiндей дамытуымыз керек. Оқушының әсемдiктi және
сұрықсыздықты, сәулеттiлiк және ұнамсыздықты, қуаныш пен қайғыны т.б.
түсiнуiне байланысты, оның санасы тәртiбi мен мiнез-құлқы айқындалады.
Осыдан келiп оқушылардың әсемдiлiкке шынайы көзқарасы мен мұраттары болуы
керек екендiгi шығады. Қазiргi кезде эстетикалық көзқарастарды тәрбиелеу
тәрбие барысында зейiн салуды, күн санап өсуді талап ететiн мәселе. Сәндiк
қолданбалы өнердi оқыту барысында эстетикалық көзқарастар оқушының шындыққа
қатынасын анықтайды, әрдайым қуатты рухани күш ретiнде көрiнедi.
Балаға балғын бөбектiк кезеңiнен бастап әсемдiкке ұмтылу тән нәрсе. Ол
әрдайым бойларында әсемдiк құндылықтары бар қатар-құрбыларына, ересектерге
елiктейдi. Балалардың өз еңбек iс-әрекетi тиiмдi және сапалы болуы үшiн
оның ұйымдастырылуы толысып, тамаша нәрсенi қабылдау деңгейiне жеткенi жөн.
Оқушылардың эстетикалық тәрбиесi оқу және сыныптан тыс тәрбие процесiнде
iске асырылады. Оқушылар үйiрме сабақтарын оқу нәтижесiнде табиғаттың,
еңбектiң сұлулығын және адам iс-әрекетiнiң әдемiлiгiн бағалай бiлудi
түсiнедi. Олардың көркемдiк танымы қалыптасып, қиялында жаңа талпыныстарды
жасауды үйренедi. Көркемдiктi сезiнуге талғамы пайда болып, олардың рухани
сезімі дамиды.
Бейнелеу өнерi сабақтарының да балалардың эстетикалық көзқарасын
тәрбиелеуде ықпалы мол. Кескiндеме, мүсiн, сызықтық суреттер, сәулет
өнерлерi құралдарымен өмiр, табиғат және қоғам әсемдiгi өрнектеледi.
Бейнелеу өнерi әсiмдiктi түсiну мен нәзiк сезiну, алған әсерiн бейнелеу
өнерi құралдарымен шамасына сай беру, сызықтық сурет салу сауатын меңгеру
және балаларда кескiн, мүсiн сызықтық суреттерде әсемдiктi жасау қабiлетi,
олардың өзiндiк iс-әрекетi сәндiк қолданбалы өнерiн тану барысында
қалыптаса бастайды. Мұғалiм сәндiк қолданбалы өнер үйiрмесiнде өз
тапсырмаларын бейнелеу өнерi және басқа сабақтардың тапсырмасымен
үйлестiредi. Табиғаттың ұлылығы, көркемдiгi, сыры осы үйiрме сабақтарында
ашылады. Оқушылар табиғи құбылыстардың бай эстетикалық сымбаты жөнiнде
мәлiметтер алады. Биология, география сабақтарында пейзаждық кескiндеме
шығармалары, суреттiк шығармалар оқушылардың эстетикалық дүниетанымын
байытады.
Сәндiк қолданбалы өнер үйiрмесi оқушылардың өнерге әуестiгiн,
қызығушылығын, талғамын дамытуда үлкен роль атқарады. Үйiрме сынып,
сыныпаралық және мектеп бойынша ұйымдастырылады. Оқушылар негiзiнен кесте
тiгiстерi түрлерiне, басқа да бұйымдар жасауға, тоқу инесiмен алаша тоқуға,
ойша-нақышты әдiспен бұйымдар жасауға, құрақ тiгуге, кiлем тоқуға
үйренедi.
Эстетикалық тәрбие жұмысына көмектесуде мектеп кiтапханасының көп
мүмкiншiлiктерi бар. Кiтапхана бейнелеу өнерi, кескiндеме, сәндiк
қолданбалы өнерi, музыка және өнердiң басқа түрлерiне байланысты кiтаптар
көрмесiн ұйымдастырады, әдебиет тiзiмдерiн дайындайды, әңгiмелер өткiзедi,
мұғалiмдермен бiрiгiп сыныптан тыс үйiрмелер өткiзедi.
Үйiрме сабағында еңбек әсемдiгiн қабылдауды үйретiп, қоғамдық iс-әрекет
әсемдiлiгiне сезiмталдығын, тәрбиелеп, мұғалiм балалардың еңбек
белсендiлiгiн кеңейтуге дем бередi. Эстетикалық көзқарасты тәрбиелеудiң
экономикалық мәселелерге, әрi тiкелей, әрi жанама қатынасы бар.Бұл бiздiң
қоғамдағы қоғамды өндiрiс адамдардың өскелең рухани және материалдық
қажеттiлiктерiн қанағаттандыруға бағытталғандығынан туындайды.
Өндiрiлген тауар сапаның әсемдiгi тұтынылу жағына үлкен әсер етедi.
Мұның өзi әр баланың бiлiм алуында белгiлi дәрежеде эстетикалық
көзқарас мәдениетi болуын талап етедi. Өнерде шоғырланған адамдардың
шындыққа эстетикалық қарым-қатынасы қоғамдық идеяларды алға алып
баруымыздың құралы, сол арқылы санаға сіңіп, өте күштi әсер ету жүзеге
асады.
Сонымен, оқушыларды эстетикалық тәрбиелеу әсемдiк, сана мен талғамды,
оны қабылдау және бағалау қабiлетiн қалыптастырудың мақсатқа бағыттала
ұйымдастырылған процес. Эстетикалық көзқарасты тәрбиелеу оқушыны жан-жақты
және үйлесiмдi дамытудың жалпы жүйесiнде ең алдымен өзiне тән қызмет
атқарады. Ол iс-әрекеттiң барлық түрiндегi әсемдiк нышанын анықтап, оны
оқушының әсемдiкке көзқарасының дамуын, бiлiм алуын қалыптасу құралына
айналдырады.
Сәндiк қолданбалы өнер - бейнелеу өнерiнiң алуан әдiстерiмен және сан
алуан материалдардан жасалған бұйымдардың көптеген түрлерiн қамтитын ерекше
түрi.
Сәндiк қолданбалы өнер заттары көбiне ұлттық өрнектермен көзге түседi.
Халық қолөнерiнен туған асыл бұйымдарды, заттарды көрмелерден көрiп
тамашалап, сонымен қатар күнделiктi тұрмысымызда кеңiнен қолданып,
қажетiмiзге жаратсақ болады.
Қолданбалы өнер үйiрме сабақтарының барысында оқущылардың шығармашылық
қабiлетiн, қол икемдiлiгiн дамыта отырып, жұмыстың әдiстерiмен таныстырып,
қызығушылықтарын арттырып, еңбек сүйгiштiкке тәрбиелеу қажет. Баланың
эстетикалық көзқарасын тәрбиелеу әсемдiктiң қасиеттерi бар әр түрлi өмiр
мен қатынастар арқылы жүзеге асырылады. Кiшi мектеп жасындағы балалардың
эстетикалық көзқарасы үздiксiз дамиды. Оған себеп болатын нәрсе – оқу,
қоғамдық және тұрмыстық еңбектiң жаңа жүйеге түсуi.
Соңғы кезде оқу тәрбие процесiнде тын серпiлiстер пайда болып, шын
мәнiнде халықтық сипатқа ие болып отыр. Бұл қазақ мектептерiндегi
эстетикалық тәрбие беру процесiне тiкелей байланысты. Эстетикалық бiлiм
берудiң мақсаты жан-жақты бiлiмдi, рухани күш жiгерi мол, өзiнiң бiлiмi мен
бiлiктiлiгiн қоғам үшiн жемiстi пайдалана алатын сонымен бiрге айналада
толып жатқан сәндi бұйымдарға, қоршаған орта мен табиғатқа адамгершiлiк
ықыласпен қарай алатын адамды қалыптастыру.
Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру, олардың бойындағы көркемдiк бiлiм
берудiң деңгейiн көтеру мәселесi бүгiнгi таңда айрықша мәнге ие болып отыр.
Оқушыларға бiлiм беру процесiнде мұғалiмдердiң практикалық бiлiмдерiнiң мол
болуы белгiлi дәрежеде ықпал етедi. Қазiргi кезде халықтың өнерге деген
ықыласы анағұрлым артты. Халық шығармашылығын жаңғыртып одан әрi дамыту
бүгiнгi күннiң көкейтестi мәселесi болып табылады. Бұл орайда қазақтың
сәндiк қолданбалы өнерi туралы оқушыларға өз бетiнше тапсырма берiлгенi
жөн. Тәрбиенiң бiр саласы эстетикалық тәрбие беру iсiнде мұғалiмнiң
атқаратын мiндетi сан алуан.
2.2. Сәндiк қолданбалы өнер үйiрмесiн ұйымдастыру.
Үйiрме жұмысының ұйымдастырылуы барлық уақытта мақсатты құрастырылған.
Оның мектептегi мақсаты оқушыларды бiлiммен қаруландырып қана қоймай,
сонымен бiрге қоғамның болашақ белсендi де жаңашыл, еңбекқор азаматтары
ретiнде тәрбиелеуге бағытталған. Негiзгi үйiрме сабағы өтiлетiн бөлме
үйiрмеге қатысушы оқушылар мен мұғалiмдерге алдын-ала арнайы ұйымдастырылуы
керек. Жасөспiрiмдердiң мектеп үйiрмесiнде бiлiмдi сапалы әрi жетiк
меңгерулерiнде үйiрме өтiлетiн бөлменiң және жұмыстың дұрыс ұйымдастырылуы
маңызды роль атқарады. Бөлме үйiрме сабағының өтiлуiне дұрыс дайындалған,
түрлi жиһаздармен тарылтылмаған және жарық болуы қажет. Ыңғайына қарай
бөлме сөрелерiн керектi кiтаптармен, альбомдармен, дидактикалық
материалдармен, көрнекiлiктермен толтыруға болады. Үйiрме сабағы – бұл
еңбек түрiнiң бiрi, мұндай еңбекте мұғалiм мен оқушылар бiрлесiп әрекет
жасайды. Мектептерде мұғалiм үйiрме сабақтарының ұйымдастыру мәселесiне
ерекше көңiл бөлiп мыналарды ескеруі керек:
1. Жұмысты iстей бiлу – бұл өзiне нақты мақсат қойып, оны жете түсiну,
қойған мақсатты орындауда өте тиiмдi құралдарды таңдап ала бiлу.
2. Өз уақытыңды бөле бiл, яғни жұмысты өнiмдi етiп iстеуге, өзiнiң
жұмыс қабiлеттiлiгiңдi көтеруге үйрету.
3. Жұмысты iстей бiлу – бұл өз күшiңдi және басқалардың күшiн, барлық
жұмыс жағдайын еспке алу, iстiң нәтижесiн қорытындылау.
4. Оқылатын материалды және сабақты ұйымдастырудың ең тиiмдi әдiстерiн
таңдап алу.
Сабақты дұрыс ұйымдастыру және жетiлдiру, еңбек iс-әрекетiнде уақытты,
күш – қуатты, әдiстер мен құралдарды барлық қатысушылардың толық және
тиiмдi пайдалануы – педагогикалық ұжымының тiкелей мiндетi. Мұғалiм бiр
сабақты қайталап өте бермейтiндей, керiсiнше оқушылардың қызығушылықтарын
арттырып әр сабақты мазмұнды етiп өте алатындай шебер болуы мiндеттi.
Мұғалiмнiң алдындағы мақсаты, ол оқушылардың сәндiк-қолданбалы өнер сабағын
жақсы көрiп, оны әрi қарай алып кетуiне бағыт берiп отыру. Әрдайым iзденiп,
шығармашылық жұмыстармен айналысып, үйiрме сабағын дұрыс ұйымдастыру
керек.
Үйiрме сабағын арнайы бiр күнге тұрақты етiп белгiлеп, аптасына бiр рет
екi сағаттан өткiзiп тұрғаны дұрыс. Әр оқушының үлгерiмiне жеке көңiл
бөлiнуi үшiн топтар 10-15 адамнан аспауы қажет. Мұғалiм оқушыларға үйiрме
жұмысындағы ережелердi, өзiндiк тепе-теңдiктi сақтап дұрыс ұстануға,
сабаққа қатысуына және құрал-жабдықтарының ұқыптылығына, жұмыс орнының
тазалығына үлкен талаптар қоюы керек. Үйiрме жұмысымның бағдарламасын
жетекшi әр оқушының жас ерекшелiк психологиясына сүйене отырып құрастырады.
Үйiрмедегi оқушылардың жаңа бiлiмдi игеру сабағының құрылымы: жаңа
материалды баяндау, бекiту, үй тапсырмасы. Мұндай сабақтарды әр түрлi
вариантта өткiзуге болады.
1.Мұғалiм барлық оқу материалын баяндайды, оны оқушылар сыныпта ұғады
және жадында бекiтедi;
2.Мұғалiм тек қана кейбiр басты мәселелердi баяндайды, ал оқушылар
барлық оқу материалын өз бетiмен игерiп қабылдайды.
3.Жаңа материалды оқып бiлу үшiн мұғалiм оқушылардың өз бетiмен
орындауын ұйымдастырады және бағыт бередi.
Сабақтың құрылымы мұғалiм мен оқушылардың iс-әрекеттерiнiң сыртқы жағы
ғана емес, сонымен бiрге оның iшкi процесiнiң мәнін де бейнелейдi
(фактылар, идеялар, заңдылықтар қалай қолданылады, оқушылар олардың
мәнiн қалай түсiнедi).
2.3. Бастауыш сыныптарда сәндік қолданбалы өнер сабағын оқыту әдістемесі.
Сәндік қолданбалы өнер тереңдетіп оқытылатын еңбек сабақтардың негізі
мектеп жасындағы балаларды икемдікке баулуымен қатар. Оларды ұлттық қол
өнер мұраларымен таныстыру. Еңбек сабағына қойылатын талап, балаларға түрлі
материалдардың ерекшеліктерін, құрылысымен түсіндіру. Оларды қарапайым
құралдарымен тиімді әдістерді қолдана отырып, жұмыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz