Банктердің есеп айырысу операциялары және олардың түрлері

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2

1.бөлім. Коммерциялық банктердің есеп айырысу.кассалық
операцияларының теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4

1.1. Банктердің есеп айырысу.кассалық операциялары және
олардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2. Қолма.қолсыз есеп айырысудың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9.

2.бөлім. ҚР.ғы коммерциялық банктердегі қолма.қолсыз есеп
айырысуды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18

2.1. Коммерциялық банктердің қолма.қолсыз есеп айырысуды
жүргізуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.2.Төлем құралдарының қазіргі жағдайы және көрсеткіштер ... ... ... ...23

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28

Пайдаланылған әдебиеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29

Банктер нарықтық экономиканың маңызды әрі динамикалық құрылымы болып табылады. Банк секторының дамуы көбінесе ел экономикасының жағдайымен белгіленеді. Экономиканың шапшаң өсуі жағдайында банк секторы, әдетте, неғұрлым жоғары қарқынмен дамиды. Сондай-ақ, банк секторының мөлшері мен қызметтік мүмкіндіктері, негізінен, өңірдің экономикалық жай-күйімен белгіленеді. Нарықтық экономикаға тән жүйеге сәйкес банк жүйесінің құрылымы өзгерді. Еліміздегі банктік жүйенің халықаралық банк жүйесінің жұмыс істеу принциптеріне көшу барысында ҚР-ғы өтпелі кезеңнің ерекшеліктерімен әлемдік банктің технологиясын ұштастыра білудің маңызы өте зор.
Бүгінгі таңда, яғни осы заманғы жағдайда банк жүйесінің құрылымы күрделене түсті. Қаржы мекемелерінің жаңа түрлері, жаңа несие құралдары және клиентке қызмет көрсетудің жаңа әдістері пайда болып үлгерді. Пайда алуға, коммерциялық жетістікке бағдарланған, әр түрлі меншік формаларына негізделген серпінді әрі икемді несие жүйесіне өту қолға алынды. Банктер ақшалай есеп айырысуды жүргізіп, экономиканы несиелеп, капитаалдың қайта бөлінуінде делдал ретінде өндірістің жалпы тиімділігін арттырады әрі елдің қорлануына өз ықпалын тигізеді.
Банктердің әр түрлі меншік түріндегі шаруашылық жүргізуші субъектілермен өзара қарым-қатынасы көп жағынан объектіге, ссуданың түріне, сондай-ақ кассалық есеп айырысудың қызметіне қарай ұйымдастырылады.
Нарықтық экономикада банктік жүйе үш бірдей функция атқарады. Соладың бірі коммерциялық банктердің дамыған құрылымының төлем жүйесін басқаруда. Тәжірибемен дәлелденген мәлеметтерге сүйенсек, ақшалай есеп айырысу операцияларының ішінде көп тараған түрі болып – қолма-қолсыз есеп айырысу табылады. Ақшалай құралдардың қолдануына және айналыс шығындарының азаюына көп көңіл бөле отырып, мемлекет қолма-қолсыз есеп айырысуды ұйымдастырады және олардың қолдануы мен есеп айырысу документтерінің қолдану тәртібіне шарттар қояды.
Қолма-қолсыз есеп айырысу жүйесі қолма-қолсыз ақша айналысын ұйымдастырумен сипатталады және ол жалпы мемлекеттік заңдар мен банктік ережелерге сай жүргізіледі. Қолма-қолсыз есеп айырысудың барлығы шаруашылық субъектілер мен банк мекемелерінің арасында жүргізілетін белгілі бір ақшалай қозғалыстың есептік документтер негізінде жасалады.
Қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысу бұл – клиенттердің банкте ашқан шоттары көмегімен, олардың тапсырмасы негізінде бір шоттан екінші бір шотқа аударылатын төлемдердің жиынтығы. Мұндағы, қолма-қолсыз ақшалар –вексельдер, чектер, төлем карточкалар электрондық аударымдар көмегімен пайдаланылатын клиенттердің шоттардағы сақтаған ақшалары жатады.

1. ҚР-ның аумағында төлем құжаттарын пайдалану және ақшаның қолма-қол жасалмайтын төлемдері мен аударымдарын жүзеге асыру ережесі. ҰБ Басқармасының 2000 жылғы 25-сәуірдегі №179 қаулысы (соңғы редакцияланған күні 30.04.07 ж).
2. Мақыш.С.Б «Коммерциялық банктер операциялары». Алматы 2004 жылы.
3. Н.Н.Хамитов «Банк ісі» лекциялар курсы. Алматы2006.-214 бет.
4. Г.С.Сейткасымов «Банковское дело» Алматы: Қаржы-қаражат, 1998.-576 стр.
5. Вестник Национального банка – журнал.№7. Безналичные расчеты 2006 год.
6. «Қаржы-қаражат» журналы. Төлем құралдары. 2007ж
7. «Іскер» газеті №237
8. Айқын газеті 02.03.07. «Ұлттық банкаралық төлем карточкасы».
9. www.kazkom.kz
10. www.kaspibank.kz
11. www.tsb.kz

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2

1-бөлім. Коммерциялық банктердің есеп айырысу-кассалық
операцияларының теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..4

1. Банктердің есеп айырысу-кассалық операциялары және
олардың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 4
1.2. Қолма-қолсыз есеп айырысудың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9.

2-бөлім. ҚР-ғы коммерциялық банктердегі қолма-қолсыз есеп
айырысуды
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 18

2.1. Коммерциялық банктердің қолма-қолсыз есеп айырысуды
жүргізуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.2.Төлем құралдарының қазіргі жағдайы және көрсеткіштер ... ... ... ...23

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 8

Пайдаланылған
әдебиеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 29

Кіріспе

Банктер нарықтық экономиканың маңызды әрі динамикалық құрылымы болып
табылады. Банк секторының дамуы көбінесе ел экономикасының жағдайымен
белгіленеді. Экономиканың шапшаң өсуі жағдайында банк секторы, әдетте,
неғұрлым жоғары қарқынмен дамиды. Сондай-ақ, банк секторының мөлшері мен
қызметтік мүмкіндіктері, негізінен, өңірдің экономикалық жай-күйімен
белгіленеді. Нарықтық экономикаға тән жүйеге сәйкес банк жүйесінің құрылымы
өзгерді. Еліміздегі банктік жүйенің халықаралық банк жүйесінің жұмыс істеу
принциптеріне көшу барысында ҚР-ғы өтпелі кезеңнің ерекшеліктерімен әлемдік
банктің технологиясын ұштастыра білудің маңызы өте зор.
Бүгінгі таңда, яғни осы заманғы жағдайда банк жүйесінің құрылымы
күрделене түсті. Қаржы мекемелерінің жаңа түрлері, жаңа несие құралдары
және клиентке қызмет көрсетудің жаңа әдістері пайда болып үлгерді. Пайда
алуға, коммерциялық жетістікке бағдарланған, әр түрлі меншік формаларына
негізделген серпінді әрі икемді несие жүйесіне өту қолға алынды. Банктер
ақшалай есеп айырысуды жүргізіп, экономиканы несиелеп, капитаалдың қайта
бөлінуінде делдал ретінде өндірістің жалпы тиімділігін арттырады әрі елдің
қорлануына өз ықпалын тигізеді.
Банктердің әр түрлі меншік түріндегі шаруашылық жүргізуші
субъектілермен өзара қарым-қатынасы көп жағынан объектіге, ссуданың түріне,
сондай-ақ кассалық есеп айырысудың қызметіне қарай ұйымдастырылады.
Нарықтық экономикада банктік жүйе үш бірдей функция атқарады. Соладың
бірі коммерциялық банктердің дамыған құрылымының төлем жүйесін басқаруда.
Тәжірибемен дәлелденген мәлеметтерге сүйенсек, ақшалай есеп айырысу
операцияларының ішінде көп тараған түрі болып – қолма-қолсыз есеп айырысу
табылады. Ақшалай құралдардың қолдануына және айналыс шығындарының азаюына
көп көңіл бөле отырып, мемлекет қолма-қолсыз есеп айырысуды ұйымдастырады
және олардың қолдануы мен есеп айырысу документтерінің қолдану тәртібіне
шарттар қояды.
Қолма-қолсыз есеп айырысу жүйесі қолма-қолсыз ақша айналысын
ұйымдастырумен сипатталады және ол жалпы мемлекеттік заңдар мен банктік
ережелерге сай жүргізіледі. Қолма-қолсыз есеп айырысудың барлығы
шаруашылық субъектілер мен банк мекемелерінің арасында жүргізілетін белгілі
бір ақшалай қозғалыстың есептік документтер негізінде жасалады.
Қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысу бұл – клиенттердің банкте
ашқан шоттары көмегімен, олардың тапсырмасы негізінде бір шоттан екінші бір
шотқа аударылатын төлемдердің жиынтығы. Мұндағы, қолма-қолсыз ақшалар
–вексельдер, чектер, төлем карточкалар электрондық аударымдар көмегімен
пайдаланылатын клиенттердің шоттардағы сақтаған ақшалары жатады.
Бұл курстық жұмыстың өзектілігі – қолма-қолсыз есеп айырысу-кассалық
операцияларының банктер үшін тиімді әрі маңызды болуында және қазіргі
кездегі банктер құрылымындағы осы операцияларды қалай жүзеге асыратынын
айтып кету болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты – қолма-қолсыз есеп айырысу-кассалық
операцияларының ерекшелігіне және дамуы жайлы айту.
Ал бұл мақсатқа жету үшін менің осы тақырыптағы міндеттерім:
• Қолма-қолсыз есеп айырысу-кассалық операцияларының түрлеріне;
• Банктердің осы операцияларды жүзеге асыруына;
• Операциялардың қазіргі жағдайына тоқталып кету болып табылады.
Курстық жұмыстың құрылымына келетін болсақ бірінші бөлімінде мен
коммерциялық банктердің есеп айырысу-кассалық операцияларының теориялық
негіздері, ал екінші бөлімінде еліміздегі банктердің қолма-қолсыз есеп
айырысуды ұйымдастыру жайлы айтып өттім. Курстық жұмысты жазуда мен С.Б.
Мақыш пен Н.Н.Хамитов, Г.С.Сейткасымов деген авторлардың еңбектері және әр
түрлі газеттер мен коммерциялық банктердің осы операцияларды қалай
жүргізетіні туралы мәлеметтер алдым.

1-бөлім. Коммерциялық банктердің есеп айырысу-кассалық
операцияларының теориялық негіздері

1. Банктердің есеп айырысу-кассалық операциялары және олардың түрлері

Отандық банк тәжірибесінде банктердің есеп айырысу-кассалық
операциялары мынандай түрлерге бөлінеді:
• Банктік шоттар ашу;
• Ұлттық немесе шетел валютасында аударым операциялары;
• Алдағы уақытта валюталау күні қойылуға тиісті, ұлттық валютадағы
аударым операциялары;
• Төлемнің шартын өзгерту не қайтару;
• Шоттың архивін беру;
• Шоттан қолма-қол ақша беру;
• Ұсақ ақшаларды ірілеп беру;
• Банктен кеңсеге дейін немесе керісінше қолма-қол ақшаларды
инкассациялау;
Отандық банктер есеп айырысу операцияларын ұйымдастырушылар болып
табылады. Есеп айырысу операциялары мынандай белгілеріне байланысты
жіктеледі:
Есеп айырысу субъектілеріне қарай:
- банктік емес секторлар арасындағы банктер арқылы есеп айырысулар;
- жеке сектор-үй шаруашылықтарының банктер арқылы есеп айырысулары;
- банктік сектор-банкаралық есеп айырысулар.
Есеп айырысу объектілеріне қарай:
- тауарлы операциялар бойынша есеп айырысулар;
- бюджет және басқа бюджеттен тыс қорлармен аударымдар;
-банк несиелері, вексельдері және басқа да міндеттемелері бойынша төлемдер.
Есеп айырыс аумағына қарай:
1.Мемлекет ішіндегі есеп айырысулар, оның ішінде:
-бір қаланың ішінде;
-қаладан тыс жерлерде, аудандарда, ауылдарда.
2. Мемлекет арасында есеп айырысулар.
Есеп айырысу уақытына қарай:
- сауда операциясы басталғанға дейінгі (аванстық) төлемдер;
- мәміле жасалған соң, мерзімді төлемдер;
- коммерциялық несие шартында, яғни мәміле жасалған соң белгілі бір
уақыттан кейінгі төлемдер;
- мерзімінен бұрын, яғни келіскен мерзімге дейін;
- ашық шот бойынша, яғни тауарларды алған сайын үздіксіз төлемдер;
- мерзімі өтіп кеткен төлемдер, яғни төлем уақыты кешіктірілген.
Есеп айырысу жүйелеріне қарай:
- пошта байланысы арқылы;
- телеграф-телетайп байланысы арқылы;
- телефон байланысы арқылы;
- электрондық байланыстар арқылы;
- СВИПТ (Дүниежүзілік банкаралық телекоммуникация қоғамы) жүйесі арқылы.
Есеп айырысу құралдарына қарай:
1. Кредиттік аударымның құралдарымен есепа йырысулар, оның ішінде:
- төлем тапсырмасымен.
2. Дебеттік аударымдар құралдарымен есеп айырысулар, оның ішінде:
- төлем талап-тапсырмасы;
- чек;
- вексель;
- инкассалық өкімдер;
3. Аралас құралдар арқылы есеп айырысулар, яғни бірде дебттік, бірде
кредиттік аударымдар түрінде болатын: аккредитив, пластикалық карточкалар,
банктік аударымдар және т.б.
Есеп айырысу шамасына қарай:
- ірі төлемдер;
- ұсақ төлемдер.
Есеп айырысу кезектілігіне қарай:
1. жалақы, бюджет, сақтандыру және т.с.с. төлемдер
2. материалдық құндылықтар үшін төлемдер
3. несиелер үшін төлемдер
4. сот шешімі бойынша төлем құжаттарымен есеп айырысулар.
Банктік есеп айырысу-кассалық операциялары екі формада жүзеге асады:
қолма-қол ақшалар мен қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысулар.
Қолма-қол ақшалармен есеп айырысулар – бұл нақты ақшалармен төлемдер
және аударымдар жасауды сипаттайды. Мұндағы нақты ақшаларға: банкноталар
мен монеталар жатады. Қолма-қол ақшалармен есеп айырысулар көбінесе
кассалық операциялар көмегімен іске асады.
Есеп айырысу операцияларының басым бөлігі қолма-қолсыз түрде жүреді.
Қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысулар – клиенттердің банкте ашқан
шоттары көмегімен, олардың тапсырмасы негізінде бір шоттан екінші бір шотқа
аударылатын төлемдердің жиынтығы. Мұндағы, қолма-қолсыз ақшалар – чектер,
пластикалық карточкалар электрондық аударымдар көмегімен пайдаланылатын
клиенттердің шоттардағы сақтаған ақшалары ( депозиттері ).
Қолма-қол ақша мен қолма-қолсыз ақшалар арасында тығыз байланыс пен
өзара тәуелділік бар. Ол ақшаның үнемі бір айналыс сферасынан екінші біріне
өтіп отыруынан байқалады. Айталық, қолма-қол ақшалардың банктегі депозитке
салынуы, олардың қолма-қолсыз ақшаға айналуын білдірсе, ал банктен жалақы,
жәрдемақы, стипендия, зейнетақы және т.с.с. төлеу үшін ақша алған
жағдайларда қолма-қолсыз ақшалардың қолма-қол ақшаларға ауысуы байқалады
(2).

Қазақстан Республикасы аумағында төлем құжаттарын пайдалану және
қолма-қолсыз төлемдер мен ақшалай аударымдарды жүзеге асыру ережесі туралы
ҚР Ұлттық банк Басқармасының 2000 жылғы 25 сәуірде бекіткен №179 қаулысына
сәйкес, заңды тұлғалар арасындағы 4000 айлық есеп көрсеткішінен асатын,
яғни 3488000-(4000*872) теңге сомасынан жоғары мөлшерде есеп айырысулар тек
қана қолма-қолсыз тәртіпте жүзеге асырылуға тиіс. Осы ережеге сәйкес қолма-
қолсыз есеп айырысуларда қолданылатын төлем құжаттарының түрлеріне мыналар
жатады:
• төлем тапсырмасы;
• төлем талабы-тапсырмасы;
• инкассалық үкім;
• чекпен есеп айырысу;
• вексельмен есеп айырысу.
Аталған төлем құжаттарының мынадай өзіне тән көрсеткіштері болуы
керек:
1. төлем құжатының дамуы;
2. төлем құжатының нөмері, толтырылған күні, айы, жылы;
3. ақшаны аударушының ( төлеушінің ) толық аты-жөні және жеке
идентификациондық коды;
4. ақшаны аударуша банктің толық аты-жөні және банктік
идентификациондық коды;
5. бенефициардың ( ақшаны алушының ) толық аты-жөні және жеке
идентификациондық коды;
6. бенефициар-банктің толық аты-жөні және банктік идентификациондық
коды;
7. төлемнің тағайындалу коды;
8. санмен және жазбаша түрде берілген төлем сомасы;
9. төлемді немесе ақшалай аударымды жасайтын тұлғаның қолдары мен
мөрлері (егер құжат қағаз түрінде толтырылған болса );
10. бенефициардың және ақшаны аударушының салықты төлеуші ретіндегі
тіркеу номері ( СТТН ).
Төлем құжаттары қағаз және электрондық жолмен толтырылуы мүмкін. Төлем
құжаттарының дұрыс толтырылуына үлкен мән беріледі. Әсіресе, ондағы
төлемнің тағайындалу коды 1999 жылғы 15 қарашадағы ҚР-ның Мемлекеттік
классификаторы – төлемдердің тағайындалуының бірдей классификаторын
пайдалану ережесі туралы ҚР Ұлттық банк Басқармасының бекіткен № 388
қаулысына сәйкес болуға тиіс.
Төлемдердің тағайындалуының бірдей классификаторы Қазақстан
Республикасындағы ақша-несие және валюта саясаты, сыртқы қарыз, төлем
балансының параметрлерін, банк жүйесінің жағдайын шұғыл түрде талдау,
жоспарлау және бақылау, сондай-ақ ақша ағымын талдауға мүмкіндік беретін
көрсеткіштер жүйесін қалыптастыруға арналған.(3)
Төлемдердің тағайындалуының бірдей классификаторының құрылымы
мынандай:

1 2
Жылдық 0 % дейінгі қаржыландыру Төменгі есептеу мөлшерлемесі (несие
(вексель банктік несиеге қарағанда мөлшерлемесіне қарағанда әдетте 2
үнемі арзан болып саналатын есеге төмен
коммерциялық несиелеудің құралы
болып табылады)
Кепілдіксіз қаржыландыру (бірінші Кепілдендірілген ақша алу
санатты эмитенттердің вексельдері
Ұлттық Банктің нормативтік
құжаттарына сәйкес стандартты
активтермен мойындалады, сондықтан
банктер вексельдерді есепке алу
кезінде кепілдікті қамсыздандыруды
талап етпейді.
Кәсіпорынның жағымды имиджін Вексель бойынша мерзімінен бұрын
қалыптастыру (жоғарыда ақша алу.
көрсетілгендей, бірінші санатты
эмитент статусы кәсіпорынның тұрықты
қаржылық жағдайы мен төлемге
қабілеттілігін куәландырады,яғни
рейтинг қызметін атқарады).

Бірінші санатты эмитенттердің вексельдері авальды қажет етпейді және
Қазақстан Республикасының аймағындағы біршама тараған вексель болып
табылады.
01.07.05 жылғы жағдай бойынша вексельдердің бірінші санатты эмитенттері
елдің 14 жетекші кәсіпорыны болып табылады:
Қазатомпром ҰАК АҚ , КЕГОК АҚ , Қазақтелеком АҚ , Қазақстан темір
жолы ҰК АҚ , Алматы Құс АҚ , Астана-Финанс АҚ , KazTransCom АҚ ,
Қазхром ҰК АҚ , Ордабасы корпорациясы АҚ , Сауда келісімшарт
корпорациясы АҚ.(10)

2.2. Төлем құралдарының қазіргі жағдайы және көрсеткіштері

Мәлеметтерге жүгінетін болсақ 2007 жылдың 1–ші тоқсанында екінші
деңгейдегі банктер және Казпочта АҚ № 1 Кестеде ұсынылған төлем
құралдарын пайдалана отырып 10 445.2 млрд. теңге сомаға 22 544.2 мың
транзакция көлемінде транзакция өткізді. Тұтастай алғанда түрлі төлем
құралдарын пайдаланудың артуы байқалады. Мәселен, 2006 жылдың 1-ші
тоқсанымен салыстырғанда саны 36.2%, ал төлемдер сомасы 18.7% ұлғайды.
Ұсынылған төлем құралдарының жалпы санының ұлғаюы негізінен 460.4 мың
транзакцияға төлем тапсырмалары санының және 3 697.2 мың транзакцияға төлем
карточкалары санының ұлғаюына байланысты болды. Төлемдер көлемінің ұлғаюы
негізінен 1 923.7 млрд. теңгеге төлем тапсырмаларын пайдалана отырып
төлемдер көлемінің өсуіне байланысты болды.
№ 1 Кесте
(саны, мың тр.; сомасы, млрд. теңге)
Төлем құралдары 2006ж. I тоқсан 2007ж. I тоқсан Өзгеріс
(%)
абсолюттік жалпы абсолюттік жалпы
көрсеткіш көлемнен көрсеткіш көлемнен
% %
Төлем Саны 6 346.3 38.3% 6 806.7 30.2% 7.3%
тапсырмалары ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.