Қазақстан Республикасының ұлттық мүдделері мен қауіпсіздігіне саяси сараптама, жан-жақты талдау

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 54 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ . . . 3

І. Тарау . Қауіпсіздік және мүдде проблемаларын зерттеудің теоретико-методологиялық негіздері

1. 1 Ұлттық мүдде ұғымы және ұлттық қауіпсіздіктің түсінігі мен деңгейлері . . . 5

1. 2 Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің концептуалдық негіздері . . . 12

ІІ. Тарау. Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздігінің моделі

2. 1 Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің негізгі механизмдері . . . 21

2. 2 Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігіне әсер ететін ықтимал ішкі және сыртқы саяси қауіп-қатерлер . . . 34

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 50

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 53

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі. Адамзат дамуының бүкіл тарихи тәжірибедегі мемлекеттің алға басуы және тұрақты өсуі жүзеге асырылатын қажетті шарттардың бастауында оның ұлтының қауіпсіздігі мен мемлекеттілігінің сақталуы тұрғанына куә.

Бостандық пен тәуелсіздікті жеңіп алу жеткіліксіз, оны табанды түрде қорғап, нығайтып, ұрпақтарға қалдыру қажет[1] .

ХХ ғасырдың соңы әлемдік саяси жүйеде ғаламдық өзгерістерге толы мезгіл болды. КСРО мемлекеті ыдырап, оның орнына жаңа тәуелсіз мемлекеттер пайда болды. Социализм мен капитализм жүйелерінің текетіресі аяқталып, ол тарих еншісінде қалды. Әлемдік саяси жүйенің осылайша өзгеруі дүние жүзінің геосаяси құрылымын айтарлықтай шиеленістіріп жіберді. Биполярлы әлем көп полюстіге айналып кетті.

Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан кейін ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету проблемаларына тап болды. Жас мемлекет өзінің ұлттық мүдделеріне жауап бере алатын сыртқы саяси бағыт пен қауіпсіздік жүйесін қалыптастыруға міндетті болды. Қоғамда әлеуметтік-экономикалық реформалар жүргізуге, сонымен қатар елдің дербес өмір сүруін қалыптастыру үшін мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажет болды. Қауіпсіздіктің басымдығы анық: егер еліміз қауіпсіздігін сақтамаса, онда тұрақты даму жоспарлары туралы сөз қозғауымыздың өзі қисынсыз.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстан-2030» стратегиясында ұлттық қауіпсіздікті бірінші ұзақ мерзімді басымдық деп атауы кездейсоқтық емес.

1997жылдың 10 қазанында Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев өзінің халыққа жолдауында еліміздің ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындап берді. Жолдауда Қазақстанның ұзақ мерзімді даму стратегиясы жарияланып, онда мемлекетіміздің ұлттық қауіпсіздігі бірінші орынға қойылды. Өйткені, ұлттық қауіпсіздік Қазақстанның тәуелсіз ел ретінде оның территориялық тұтастығын, жалпы дамуын қамтамасыз ететін негіз болып табылды.

Осынау өтпелі кезеңде еліміз ұлттық мүдделерін жүзеге асырып және өз қауіпсіздігін қамтамасыз етуге міндетті, себебі әлемнің кез-келген мемлекетінің өмір сүруінің негізі оның ұлттық мүдделері және қауіпсіздігі екені баршаға аян. Дана халқымыз «Сақтықта қорлық жоқ», - деп бекер айтпаған.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты Қазақстан Республикасының ұлттық мүдделері мен қауіпсіздігіне саяси сараптама жасап, жан-жақты талдау болып табылады. Қазақстан егеменді ел ретінде әлемде өз орнын айқындады. Мемлекетіміз өзінің ұлттық мүдделерін, территориялық тұтастығын, Қазақстан халқының еркіндігі мен тәуелсіздігін қорғауды қамтамасыз ететін ұлттық қауіпсіздік жүйесін құрды. Осыған байланысты дипломдық жұмыста еліміздің ұлттық қауіпсіздігінің қалыптасу проблемаларын жан-жақты зерттеп, саяси сараптама жасау аталған жұмыстың мақсаты болып табылады.

Мұндай мақсаттың қойылуы сәйкесінше зерттеудің міндеттерін анықтап береді.

Қауіпсіздік және мүдде проблемаларын зерттеудің теоретико- методологиялық негіздерін қарастыру.
Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің концептуалдық негіздеріне сараптама жасау.
Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздігінің моделін зерттеу;
Нақты материал негізінде Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің негізгі механизмдерін сараптау.
Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігіне әсер ететін ішкі және сыртқы саяси қауіп - қатерлерге саясаттанулық сараптама жасау.

Зерттеу жұмысының объектісі. Саяси үрдіс негізінде қарастырылатын, Қазақстан Республикасының ұлттық мүдделері және қауіпсіздігі.

Зерттеу жұмысының пәні. Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі және халықаралық қауіпсіздік жүйесін құрудағы Қазақстанның ролі.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қазақстан Республикасының ұлттық мүдделері және қауіпсіздігі тақырыбы айтарлықтай деңгейде зерттелген. Отандық авторлардың бұл тақырыпта жазған еңбектері біршама. Сонымен қатар, шетелдік авторлардың да ұлттық қауіпсіздік тақырыбындағы зерттеулері саясаттану ғылымында өз орнын алып отыр.

Аталған тақырыпта еліміздің Президенті Н. Ә. Назарбаевтың еңбектері; Қазақстан Республикасы сенат төрағасы Қ. К. Тоқаевтың еңбектері жарық көрген. Сондай-ақ, Қазақстандық авторлар Е. М. Арын, Л. К. Бакаев, Е. Т. Қарин, Лаумулин М. Т, Л. М. Иватова, Е. Б. Жатқанбаев, А. А. Акишев, Р. К. Кадыржанов, Е. М. Абен және шетелдік авторлар З. Бжезинский, Р. Арон, Э. Кирк, П. А. Цыганков, Чжен Кок Фу, сияқты ғалымдар бұл тақырыпта, зерттеу жүргізіп, еңбектер жазған.

Дипломдық жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы, кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. Тарау. Қауіпсіздік және мүдде проблемаларын зерттеудің теоретико-методологиялық негіздері.

1. 1 Ұлттық мүдде ұғымы және ұлттық қауіпсіздіктің түсінігі мен деңгейлері.

Кеңестер Одағы мемлекетінің тарауы, дамудың әлеуметтік-экономикалық және саяси моделінің ауысуы, басқарудың президенттік формасына және екіпалаталық парламентке өту -бұл біздің еліміздің бүгінгі күнгі тарихының маңызды оқиғалары. Аталған оқиғалардың осылайша өрбуі республикада саясаттану ғылымы үшін маңызды түсінік - «ұлттық мүдде» ұғымының өзектілігінің артуына әкеп соқты. «Мүдде» ұғымының мағынасы қазіргі кезде оның бағалы мазмұнымен анықталады. «Ұлттық мүдде» ұғымының тек қана идеологиялық жағы ғана емес, сонымен қатар прагматикалық жағы да бар. Бұл дегеніміз - мемлекеттің өз алдына белгілі бір мақсаттарды қоюы және оны өз уақытында орындауға қол жеткізу қабілеттілігі болып табылады.

Мемлекеттің нақты стратегиялық мақсаттары - бұл саяси элитаның ротациясы (сыбайлас жемқорлықтың өсуіне қарсы күрес мақсатында) ; әскери күшті иемдену, ішкі экономикалық қауіпсіздік және бәсекеге қабілеттілік. Мемлекетте өз қызметінің нысаны болып табылатын стратегиялық мақсаттарды шешу қабілеттілігінің бар болуы - «ұлттық мүдде» ұғымын анықтайды. Қазіргі жағдайда «ұлттық мүдде» әрбір мемлекетте өзіндік өркениеттік таңдауға ие. ТМД елдерінде «Батыстық» немесе «Еуроазияшылдық» тенденциялар байқалады. Қазақстан үшін «Еуразияшылдық» сәйкес келеді, себебі бұл мемлекеттің геосаяси орны және қазақ мемлекеттілігінің даму тарихымен ұштасып жатыр.

Жалпы алғанда ұлттық мүдде проблемасы белгілі бір талаптарға жауап беруі тиіс. Бірінші - ол шынайы, әрі маңызды проблема ретінде қабылдануы керек, өйткені ол мемлекеттіліктің тағдырын қарастырады. Екінші - мемлекеттіліктің жаңа түрінің қалыптасуы дағдарыс ретінде емес, керісінше халықтың еркіндігін, тәуелсіздігін және гүлденуін қамтамасыз ете алатын жаңа типтегі мемлекеттің қайта өрлеуі деп қабылдануы тиіс. Үшінші - ұлттық мүдделер қоғамның әлеуметтік проблемаларының шешілуін қамтамасыз етуі керек. Осы арқылы мемлекеттің ішкі тұрақтылығына қол жетеді [2, б. 326-328]

Ұлттық мүдде проблемасы 100 жыл көлемінде талқыланып келе жатқан мәселе. Бұл сұрақ қазіргі күнде де ең өзекті, сұрақтардың бірі болып отыр. Көптеген теоретиктер ұлттық мүдделер ұғымын анықтағанда, оған ұлттық қауіпсіздік категориясын қосып, соңғысына шешуші мән-мағына береді. Кейіннен осы екі ұғым қосылып, бір мағына беретін болды. Алайда, мәселенің байыбына бару үшін осы екі түсінікті ажырата білу керек.

Әртүрлі ғалымдар мүдделер иерархиясын өзінше құрды. Мысалы, Р. Осгуд «ұлттық тірі қалу және өзін-өзі сақтау»ұғымдарын ең бірінші орынға қойды. Бұл ұғымдар онымен териториялық тұтастық, саяси қауіпсіздік және өмір сүріп отырған сана режимді қолдау терминдерінде анықталды. Дж. Чейз АҚШ -ң ұлттық мүдделерін келесі тәртіп бойынша орналастырды:

1) АҚШ -қа шабуыл жасайтын ықтимал агрессорларды базаларға жібермеу;

2) Шет елдерде өзін-өзі басқару мен демократияны қолдап отыру;

3) Сауданы қорғау және дамыту;

4) Әлемде дұрыс күш балансын орнатуға әсер ету.

Осы екі мысалдан ұлттық мүдделердің ішкі және сыртқы саяси бағыттарда қолданатынын анық көруге болады.

Ұлттық мүдде, саяси ғылымда ұлттың өзін-өзі сақтауда негізгі мүдделерін қорғау және жан-жақты даму деп түсіндіріледі. Осылардың жүзеге асырылуынан ұлттың болашақ тағдыры және әлемдік қауымдастықтағы орны айқындалады.

Қазақстан Республикасы ұлттық мүдделердің стратегиясы мемлекеттің геосаяси, экономикалық, географиялық және басқа да шарттарын көрсетеді. Оларға мыналарды жатқызуға болады: Республиканың мемлекеттің тұтастығы мен тәуелсіздігін сақтау; халықаралық құқық принципі негізінде басқа мемлекеттермен қарым-қатынасты дамыту; өзге елдермен қарама-қайшылықтар пайда болған кезде, оларды шешу үшін әскери күштерді қолдануға жол бермеу; ұжымдық қауіпсіздік және ұлттық күштер негізінде шабуылға тойтарыс беру, икемділігін қолдану; азаматтық бейбітшілік пен келісімді сақтау; экономиканың дамуын қамтамасыз ету және республиканың ғылыми-техникалық потенциалын арттыру: [3] .

Ұлттық қауіпсіздік ұлттық мүдделердің қорғалу дәрежесі мен жағдайын сипаттайды. Ол мүдделердің үш деңгейі бар:

-мемлекеттік мүдделер;

-қоғамның мүдделері;

-тұлғаның мүдделері.

Қалай дегенмен, ұлттық мүдделер мемлекеттің ұлттық қауіп сіздігімен тығыз байланысты. Себебі, геосаяси тұрғыда ұлттық қауіпсіздік ұлттық мүдделерден келіп туындайды және «өмірлік маңызы бар ұлттық мүдделерді» білдіреді.

Қауіпсіздік проблемасын отандық саясаттану ғылымында өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Саясаттану ғылымы саяси процесс контекстіндегі халықаралық және ұлттық қауіпсіздікті зерттеуді өзінің обьектісі ретінде қарастырады. Тарихи тұрғыдан алып қарасақ, «қауіпсіздік ең алғаш рет ХІІ ғасыр да қолданыла бастады және өзін кез-келген қауіп-қатерден қорғалғанмын» деп санайтын адам рухының бір қалыпты тыныш жағдайын білдіретін болған.

Уақыт өте болып жатқан қоғамдық өзгерістерге байланысты бұл термин біршама өзгеріске ұшырады. Ұлттық қауіпсіздік түсінігінің бүгінгі күні мән мағынасы соғыстан кейінгі уақытта (60-50жж) жасалынды. Ұлттық қауіпсіздіктің түсінігі мен деңгейлерін, мемлекеттің ішкі және сыртқы жағдайлары оның бостандығы, тәуелсіздігі, тұтастығы, мүдделері және ішкі тұрақтылығы мен сырттан келеген шабуылдардың шынайы қауіп-қатерін жою деп қарастырсақ, онда мұны қоғамдық өмірдің барлық сферасы мен деңгейлерін қамтитын көп жоспарлы құбылыс деп айтуға болады. Жалпы айтсақ, ұлттық қауіпсіздік тек қана мемлекеттің қауіпсіздігін ғана емес, сонымен қатар қоғамның және тұлғаның қауіпсіздігін де білдіреді.

Алғашында ұлттық қауіпсіздік, жеке адамның зорлығының дене қауіпсіздігін қорғауды (ХVІ -ХVІІІғғ) кейіннен өзге мемлекеттен келетін қауіп-қатерден қорғанумен байланыстырылады. Тек ХХ ғасырдаұлттық қауіпсіздік экономикалық тәуелсіздік тарапынан болатын қауіп-қатерден қорғануды, экологиялық және ақпараттық қауіпсіздікті қорғауды білдіретін болды.

Ерте уақыттағы теорияларда ұлттық қауіпсіздік күзетшілдік рухта түсіндіретін, яғни ұлттық шекараларды шынайы адамдармен қорғауы. Ал, психологиялық жағынан қорқыныш сезімінен қорғауды білдірді. Ұлттық қауіпсіздікке деген бүгінгі күнгі көзқарастар оны жеке тұлғаның, қоғамның, қауіпсіздігімен мемлекеттік және халықаралық қауіпсіздік пен байлыаныстырады. Ішкі саясатта ұлттық қауіпсіздік заңдарды қатал сақтаумен, адамдарды, әлеуметтік қорғаумен, құқық және еркіндікке кепілдік берумен, меншікке қол сұғылмаумен, қарама-қайшылықтарды саяси және бейбіт жолдар арқылы шешілумен қамтамасыз етіледі.

Ресейлік саясаттану сөздігінің логикасына сүйенсек, ұлттық қауіпсіздіктің анықтамасы былайша анықталады: «Ұлттық қауіпсіздік тұлға мен қоғамның өмір сүруі және дамуын қамтамасыз ететін әлеуметтік институттардың жағдайын қарастыратын, саяси ғылымның категориясы. «Ұлттық қауіпсіздік» деген түсініктің өзін ең бірінші рет 1904 жылы АҚШ президенті Т. Рузвельт АҚШ конгресіне деген үндеуінде пайдаланған. Бұл үндеуде ол Панам каналы аймағының қосылуын «ұлттық қауіпсіздік» мүддесінен шығып отырғанын дәлелдеген. Одан кейінгі жылдары бұл проблема Американдық саясаттанушылардың зерттеулерінде ең басты мәселеге айналды. Осыған орай 1947 жылы АҚШ-та ұлттық қауіпсіздік туралы заң қабылданса, 1994 жылы АҚШ қауіпсіздік стратегиясын белгіледі. Американдық авторлар «ұлттық қауіпсіздік» түсінігінің пайда болуын ұлттық мүдделер теориясынан көреді. Бұл ұғымды әлеуметтанушы У. Липпман ұсынды.

Зерттеулердің көбісі ұлттық қауіпсіздікті күш арқылы анықтайды, яғни бір мемлекеттің екінші бір мемлекеттен күшінің басым болуы, немесе мемлекеттердің қарым-қатынасы жағынан анықтайды, яғни халықаралық қатынастың бүкіл жүйесін дамытуға жақсы жағдай туғызу. Ұлттық қауіпсіздік проблемасы бойынша ең танымал авторлар мыналар: Б. Броуди, М. Гальпери, Г. Кан, Г. Киссинджер, Г. Ласвелл, Г. Моргентал, Дж. Шлессингер және т. б. Қазіргі кезде ұлттық қауіпсіздік проблемасы «стратегиялық сараптама» мектебінің зерттеу қызметінде орталық мәселе болып отыр.

Ұлттық қауіпсіздікте қауіпсіздіктің үш деңгейі бөлініп көрсетіледі; тұлға, қоғам және мемлекет қауіпсіздігі. Олардың орны мен ролі динамикалық және қоғамдық қатынастардың жағдайымен саяси құрылысымен ішкі және сыртқы қауіп-қатерлердің дәрежесімен анықталады.

Ұлт үшін қиын уақытта қоғамның және мемлекеттің қауіпсіздігі басым болады. әсіресе авторитарлық және тоталитарлық режимдер әрдайым осындай қиын жағдайды ойлап табады да, ең бірінші орынға тұлғаның қауіпсіздігі арқасында мемлекет қауіпсіздігін қояды. Демократиялық қоғамдар үшін ең алдымен тұлғаның еркіндігі мен қауіпсіздігі бағалы. Демократиялық қоғамдар үшін мемлекеттің және қоғамның қауіпсіздігі мақсат болып табылмайды, керісінше тұлғаның еркіндігі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ететін функция ғана болып табылады.

Мемлекеттің қауіпсіздігі басқаруідың тиімді механизмінің бар болуымен және саяси күштер мен қоғамдық топтардың іс-әрекетін реттеумен жүзеге асырылады. Қоғамның қауіпсіздігі қоғамдық институттардың, нормалардың, халықтың барлық топтарының құқығы мен еркіндігін жүзеге асыруды және қоғамды қақ жаруға апаратын іс-әрекеттерге қарсы тұра алатын қоғамдық сананың дамыған формаларының бар болуымен қамтамасыз етіледі. Тұлғаның қауіпсіздігі оның әлеуметтік маңызы бар қабілеті мен қажеттілігін дамытып және жүзеге асыруға мүмкіндік беретін комплекстік құқықтық нормалардың қоғамдық институттармен ұғымдардың қалыптасуынан тұрады. Сонымен қатар тұлға қауіпсіздігі қоғам және мемлекет тарапынан қарсы іс-әрекеттерді көрмеуі тиіс.

Мазмұнды жоспар тұрғысынан ұлттық қауіпсіздіктің әртүрлі бағыттары, құрылымдық элементтері бөлініп шығады. Ең алдымен оған мыналар жатады; саяси, экономикалық, әскери, экологиялық, ақпараттық, әлеуметтік қауіпсіздіктер. Әр мемлекетте ұлттық (мемлекеттік) қауіпсіздік доктриалды жоспар негізінде түсінеді. Англияда - а) территорияға қол сұғылмаушылықты сақтау; б) қарсы тұру мақсатына жауап бере алатын қарулы күштердің жоғары деңгейін қолдау; в) колонияларды қорғау; Францияда - а) территориялық тұтастықты қамтамасыз ету; б) саяси және экономикалық қауіпсіздікті қолдап отыру; в) әлемдегі белгілі бір ролді сақтау; г) мемлекетте бар саяси күшті қорғау [4, б. 13] .

Ғылымды дамыту жөніндегі Американдық ассоциацияның ғалымдары қауіпсіздіктің екі түрлі мән мағынасын бөліп көрсетеді, тар мағынасында - территориялық шекараларды, халықты және саяси жүйені қорғау; кең мағынасында - мемлекеттің гүлденуін және оның азаматтарын қорғау. Әйтесе де, қауіпсіздік деңгейлерінің өсуі байқалып отыр; 1) локальды, 2) ұлттық немесе мемлекеттік, 3) аймақтық, 4) халықаралық, 5) жаһандық.

Қауіпсіздіктің жалпы анықтамасын Э. Кирк ұсынады. Оның ойынша «Әрбір мемлекеттің қауіпсіздігі оның халықының өмір сүруінің жақсы деңгейін қолдап отыру шегіне тәуелді және де мемлекет аталған шарттарды болашақ жас буынға қалдырып отыру керек». Бұл көзқарастың одан әрі дамуында басқа теоретик Б. Бузан қауіпсіздікті типтері бойынша анықтады; әскери қарулы күреске деген мүмкіндіктер жиынтығы және мемлекеттердің бір-бірінің ой мақсатын қабылдауы; саяси мемлекеттің, басқару жүйесінің және идеологияның тұрақтылығы; экономикалық ресурстарға қарсы және рынокқа жолдың ашық болуы; қоғамдық тілдің, мәдениеттің, салттың дәстүрлі моделін сақтау. Сонымен қатар діни және ұлттық шынайылықты, қоршаған ортаны қорғау[5, б. 6] .

КСРО мемлекеті тұсында ұлттық қауіпсіздік түсінігі өз қолданысын таппады. 1990 ж. басында ғана ең алғашқы кітаптар мен мақалалар шыға бастады. Ресейде және ТМД елдерінде ұлттық қауіпсіздік проблемасының теоретикалық жағдайы қалыптасу үстінде болды. Жан-жақты және масштабты кеңестік анықтама; «ұлттық қауіпсіздік - бұл ішкі және сыртқы қауіп-қатерлерден қорғану, сырттан келетін кереғар әсерлерге төтеп беру, қоғамның және азаматтардың жан-жақты дамуына кепілдік бере алатын мемлекеттің ішкі және сыртқы жағдайларын қамтамасыз ету». Осы жерден қорғалатын екі негізгі факторды көруге болады. Сыртқы қауіп-қатерден әскеои жарақты күшейту арқылы қорғану және ішкі тұрақтылық яғни, ұлттық қауіпсіздік мемлекеттің қауіпсіздігімен теңбе-тең. Бұл жайлы ғасырлар бұрын Макиавелли мен Гоббс жазып кеткен. Цыганковтардың ойы бойынша ұлттық қауіпсіздік «жеке бір мемлекет азаматтарының аман қалуымен ғана емес», сонымен қатар «тұрақты көбеюді қамтамасыз етумен» байланысты.

Ұлттық қауіпсіздік, біріншіден - территориялық тұтастыққа байланысты проблема, екіншіден - көрші аймақта басым болып отырған саяси күштердің қарым-қатынасы, көшбасшылардың симпатиялары мен антипатиялары; үшіншіден - экономикалық байланыстардың, кедендік келісімдердің пайдалы, пайдасы аз, пайдасыз нұсқаларымен келісу және келіспеу. Ұлттық қауіпсіздік теориясы саяси ғылымның ерекше бөлімі ретінде саясаттанудың қалыптасуымен айқындалып келе жатыр. (ТМД елдерінде)

30 жыл бұрын А. Волферс өзінің «Разногласия сотрудничество» атты кітабында ұлттық қауіпсіздікті «анық емес символ» деп қарастырды оның ойынша бұл ұғымның белгіленген, анық мән-мағынасы жоқ. А. Буханның ойынша «қауіпсіздік - бұл көп мағынасы бар сөз».

Ұлттық қауіпсіздікті ішкі ұлтқа яғни елге мемлекетке сырттан қауіп-қатердің төнуі ретінде анықталады. Халықаралық қауіпсіздік бүгінгі күні тікелей мемлекеттің ішкі қауіпсіздігіне тәуелді. Қазіргі әлемнің дамуы мен жаһандық проблемаларға байланысты ұлттық қауіпсіздік көп нәрсені қамту керек. қоғам ашық болуы керек, мемлекеттік егеменділік «жұмсақ», ал ұлттық қауіпсіздік компромисті болу керек. жаһандану өзімен бірге тағы бір ұлттық қауіпсіздіктің халықаралық жан-жақты өлшемі - адам құқығын алып келді. Ұлттық қауіпсіздік қорғаныс жағдайы ретінде - бұл сөзсіз синхрония статика секілді. Әйткенмен біздің алдымызда ол - динамика, үрдіс. Тек қана алыстан еске түсіретін статика - бұл стратегиялық тұрақтылық олсыз ұлттық қауіпсіздік болмайды.

Қауіпсіздік әлеуметтік өмірдің қиында көпжоспарлы құбылысы болып табылады. Қауіпсіздікті обьектілік және пәндік сфералары бойынша бөліп көрсетуге болады. Қорғаныстың обьектісіне байланысты былайша бөлінеді;

Тұлғаның қауіпсіздігі, тұлғаның құқығы мен еркіндігін қамтиды;
Қоғамның қауіпсіздігі, яғни материалдық және рухани құндылықтар;
Мемлекеттің қауіпсіздігі - оның конституциялық құрылымы, егемендік және территориялық тұтастығы.

Пәндік сфера тұрғысынан қарасақ, қауіпсіздікті қоғамдық мемлекеттік, техникалық, экологиялық және т. б. деп қарастыруға болады. Қауіпсіздікті бұзатын көптеген факторлар бар. Оларды төрт негізгі топтарға бөлуге болады;

Әлеуметтік - саяси факторлар (адамдардың саналы іс-әрекеті) ауқымды, үлкен тәртіпсіздіктер, ұлтаралық қақтығыстар, шерулер, терроризм, ұйымдасқан қылмыс, конституциялық құрылыстың өзгеруі, диверсиялар, соғыстар;
Техногендік факторлар - өндірістік апаттар, транспорттық апаттар, жарылыстар, өрттер, химиялық қауіпті заттардың тасталуы, радиоактивті заттардың тасталуы, судың, ауаның және жер бедерінің ластануы, ас-тағам өнімдерінің зиянды заттармен ластануы;
Табиғи факторлар;
Биологиялық факторлар;

Әлеуметтік - саяси, техногендік, табиғи, биологиялық фактролардың немесе олардың жиынтығының әсері нәтижесінде тұлға, қоғам және мемлекеттің өмірлік маңызы бар мүдде қауіпсіздігі үшін қауіп-қатер туындайды. Мемлекеттің, қоғамның, тұлғаның негізгі өмірлік маңызы бар мүдделеріне мыналарды жатқызуға болады: мемлекеттік тұтастықпен және мемлекеттің тәуелсіздігін сақтау, азаматтардың қауіпсіздігін, материалдық және рухани құндылықтарын қамтамасыз ету, конфликтілерді шешу үшін әскери күшті қолдануға жол бермеу, экономика дамуының тұрақтылығын қамтамасыз ету, қоғамның, мемлекеттің және азаматтың тіршілік етуіне дұрыс жағдай жасап қолдау.

Ұлттық қауіпсіздіктің көптеген анықтамалары оның обьектісі мен мақсаты сұрақтарын ашып берді. Мысалы, А. Уолферс ұлттық тәуелсіздік пен территроиялық тұтастықты мемлекеттің минимальды негізгі құндылықтары ретінде анықтады. Бірақ, ол сонымен қатар екі мүмкін жолдан таюды көрсетеді; 1) Кейбір мемлекеттердің, әсіресе әлемдік державалардың маргиналдық құндылықтарды қорғауға ұмтылуы. Аталған қорғау негізгі құндылықтардың минимумнан кеңеюіне әкеп соғады. 2) Кейбір мемлекеттер өзінің минимальді негізгі құндылықтарын қорғауы үшін аз ғана тырысыуы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.