Криосақтау
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. Генофендтарды in vitro сақтау. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.1. Генофондтарды in vitro сақтау (гендер банкі) ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2. Клеткалардың өсуін бәсеңдету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.3. Клеткаларды мұздатып сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.4. Клеткаларды мұздатуға дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2. Криопротекторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.1.Криопротекторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.2. Мұздату мен сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.3.Еріту және криопротекторлардан тазарту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.4. Клеткаларды қайтадан өсіру және оны талдау ... ... ... ... ... ... ... ... .13
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1. Генофендтарды in vitro сақтау. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.1. Генофондтарды in vitro сақтау (гендер банкі) ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2. Клеткалардың өсуін бәсеңдету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.3. Клеткаларды мұздатып сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.4. Клеткаларды мұздатуға дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2. Криопротекторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.1.Криопротекторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.2. Мұздату мен сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.3.Еріту және криопротекторлардан тазарту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.4. Клеткаларды қайтадан өсіру және оны талдау ... ... ... ... ... ... ... ... .13
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
Жаңа сорттарды шығағу және бұрынғы сорттарды жақсарту үшін генетикалық материалдар қажет. Сирек кездесетін және жоғалып бара жатқан түрлерді, құнды селекциялық объектілерді және қосымша метоболизмнен түзілетін заттарды беретін бағалы клеткаларды сақтау мақсатымен гендер банкісін жасау әдістері зерттелуде.
Тірі организмдерде төмен температураның әсерін зерттейтін биологияның бір саласы – криобиологияның қарқынды дамуына байланысты, сұйық азотта /-196ºС/ мұздату арқылы өсімдіктердің жасанды ортада өскен ұлпаларын сақтаудың криогендік әдістері қолданыла бастады. Бұл жасанды ортада өскен объектілердің ұзақ уақыт өзгеріссіз сақталуын қамтамасыз етеді. Қандай болса да ұлпаларды ұзақ уақыт қайта-қайта жаңа ортаға ауыстырып отырғызып өсіргенде, оларда гендік, храмасомалық және геномдық деңгейде жүретін өзгерістер көбейеді.
Өсімдік шаруашылығында сорттар жиі алмастырылып тұруы қажет. Ол жағдай бірнеше себептерге байланысты:
1) біраз мерзімнен соң сорттардың кейбір құнды белгілері біртіндеп жоғала бастайды;
2) ауру қоздырушы кейбір микроорганизмдер мен зиянкес жәндіктердің өте қауіпті жаңа популяциялары пайда болады да, оларға төтеп беру қиынға соғады;
3) климат өзгереді;
4) топырақтың құнарлығы төмендейді және тағы да көптеген жағдайлар. Мысалы, бидай мен басқа астық дақылдары сорттарының шаруашылықта пайдаланатын орташа мерзімі әдетте 5 – 10 жыл болады. Жаңа сорттарды шығару үшін әр алуан бағалы генетикалық материалдар қажет. Сирек кездесетін және жоғалып бара жатқан түрлердің генофондын және селекция үшін бағалы обьектілер мен штамдарды сақтау үшін in vitro жағдайында гендер қорын (гендер банкі) жасау жөнінде зерттеулер өткізілуде.
Тірі организмдерде төмен температураның әсерін зерттейтін биологияның бір саласы – криобиологияның қарқынды дамуына байланысты, сұйық азотта /-196ºС/ мұздату арқылы өсімдіктердің жасанды ортада өскен ұлпаларын сақтаудың криогендік әдістері қолданыла бастады. Бұл жасанды ортада өскен объектілердің ұзақ уақыт өзгеріссіз сақталуын қамтамасыз етеді. Қандай болса да ұлпаларды ұзақ уақыт қайта-қайта жаңа ортаға ауыстырып отырғызып өсіргенде, оларда гендік, храмасомалық және геномдық деңгейде жүретін өзгерістер көбейеді.
Өсімдік шаруашылығында сорттар жиі алмастырылып тұруы қажет. Ол жағдай бірнеше себептерге байланысты:
1) біраз мерзімнен соң сорттардың кейбір құнды белгілері біртіндеп жоғала бастайды;
2) ауру қоздырушы кейбір микроорганизмдер мен зиянкес жәндіктердің өте қауіпті жаңа популяциялары пайда болады да, оларға төтеп беру қиынға соғады;
3) климат өзгереді;
4) топырақтың құнарлығы төмендейді және тағы да көптеген жағдайлар. Мысалы, бидай мен басқа астық дақылдары сорттарының шаруашылықта пайдаланатын орташа мерзімі әдетте 5 – 10 жыл болады. Жаңа сорттарды шығару үшін әр алуан бағалы генетикалық материалдар қажет. Сирек кездесетін және жоғалып бара жатқан түрлердің генофондын және селекция үшін бағалы обьектілер мен штамдарды сақтау үшін in vitro жағдайында гендер қорын (гендер банкі) жасау жөнінде зерттеулер өткізілуде.
1. Г.Ж.Уәлиханова., Қ. Есмағұлов., «Өсімдіктер биотехнологиясының негіздері». Оқу құралы., Алматы, 1999 ж.
2. Г.Ж. Уәлиханова «Өсімдік биотехнологиясы». Алматы, 2001ж.
3. Бекер М.Е., Райпуллис Е.П., Лиепиньш Г.К. «Биотехнология», Москва, 1990ж.
2. Г.Ж. Уәлиханова «Өсімдік биотехнологиясы». Алматы, 2001ж.
3. Бекер М.Е., Райпуллис Е.П., Лиепиньш Г.К. «Биотехнология», Москва, 1990ж.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Кафедрасы
Криосақтау
курстық жұмыс
Орындаған:
Тексерген:
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .3
1. Генофендтарды in vitro сақтау.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1. Генофондтарды in vitro сақтау (гендер
банкі) ... ... ... ... ... ... ... . ... .4
1.2. Клеткалардың өсуін
бәсеңдету ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.3. Клеткаларды мұздатып
сақтау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.4. Клеткаларды мұздатуға
дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
2.
Криопротекторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..11
2.1.Криопротекторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 11
2.2. Мұздату мен
сақтау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...11
2.3.Еріту және криопротекторлардан
тазарту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.4. Клеткаларды қайтадан өсіру және оны
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... 13
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
Кіріспе
Биотехнология – биологиялық процестер мен объектілердің пайдалануға
негізделген, экономикалық жағынан тиімді де маңызды заттар өңдіру және
жоғары өнімділігі бар микроорганизмдер штаммдарын алу, өсімдіктердің
сорттары мен формаларын, жануарлар асыл тұқымдарын шығаратын ғылым мен
өндірістің жаңа бағыты.
Осы биотехнология саласында көптеген басқа да салалары бар. Солардың
ішінде, мысалы, клеткалық және гендік инженеря әдістері. Клетканы жасанды
жрлмен будандастырып, яғни протоплстарды қосып, будан клетка алып, одан
будан өсімдіктерді шығаруға болады – бұл клеткалық инженерияәдісі. Тікелей
ДНҚ-ы деңгейінде генетикалық әрекет жасау арқылы генетикалық
трансформацияны іске асырып, өсімдіктердің толықтай жаңа формаларын алу –
гендік инженерия міндеті. Осымен қоса гаплоидтық технология, яғни
клеткаларды жасанды қоректік ортада өсіру әдісі арқылы алынады. Өсімдік
клеткалары in vitro жағдайында тұтас өсімдікке тән биосинтездік
қабілеттілігін сақтайды, сондықтан экономикалық маңызды клеткалық зат
алмасу өнімдерінің көзі бола алады. Өсірілетін клеткалардың бұндай
ерекшеліктері өндірістік жолмен құнды заттарды алу мақсатында жаңа
технологиялар жасау үшін пайдаланылуда.
Міне, осы әдістер арқылы алынған жаңа сорттар мен бұрынғы сорттарды
жақсарту үшін және де азайып бара жатқан түрлерін сақтап қалу мақсатында
ғылымда жаңа криосақтау, яғни мұздатып сақтау әдісі кең даму үстінде.
1.Генофондты in vitro сақтау.
1.1. Генофондты in vitro сақтау (гендер банкі).
Жаңа сорттарды шығағу және бұрынғы сорттарды жақсарту үшін
генетикалық материалдар қажет. Сирек кездесетін және жоғалып бара жатқан
түрлерді, құнды селекциялық объектілерді және қосымша метоболизмнен
түзілетін заттарды беретін бағалы клеткаларды сақтау мақсатымен гендер
банкісін жасау әдістері зерттелуде.
Тірі организмдерде төмен температураның әсерін зерттейтін биологияның
бір саласы – криобиологияның қарқынды дамуына байланысты, сұйық азотта -
196ºС мұздату арқылы өсімдіктердің жасанды ортада өскен ұлпаларын
сақтаудың криогендік әдістері қолданыла бастады. Бұл жасанды ортада өскен
объектілердің ұзақ уақыт өзгеріссіз сақталуын қамтамасыз етеді. Қандай
болса да ұлпаларды ұзақ уақыт қайта-қайта жаңа ортаға ауыстырып отырғызып
өсіргенде, оларда гендік, храмасомалық және геномдық деңгейде жүретін
өзгерістер көбейеді.
Өсімдік шаруашылығында сорттар жиі алмастырылып тұруы қажет. Ол
жағдай бірнеше себептерге байланысты:
1) біраз мерзімнен соң сорттардың кейбір құнды белгілері біртіндеп жоғала
бастайды;
2) ауру қоздырушы кейбір микроорганизмдер мен зиянкес жәндіктердің өте
қауіпті жаңа популяциялары пайда болады да, оларға төтеп беру қиынға
соғады;
3) климат өзгереді;
4) топырақтың құнарлығы төмендейді және тағы да көптеген жағдайлар.
Мысалы, бидай мен басқа астық дақылдары сорттарының шаруашылықта
пайдаланатын орташа мерзімі әдетте 5 – 10 жыл болады. Жаңа сорттарды шығару
үшін әр алуан бағалы генетикалық материалдар қажет. Сирек кездесетін және
жоғалып бара жатқан түрлердің генофондын және селекция үшін бағалы
обьектілер мен штамдарды сақтау үшін in vitro жағдайында гендер қорын
(гендер банкі) жасау жөнінде зерттеулер өткізілуде.
Гендердің негізгі көзі ұрық, соңғы кезде биотехнология әдістері
дамып, селекцияда қолданыла бастаған соң, генетикалық материал in vitro
өсірілетін клеткалар мен ұлпалар түрінде қажет болып жатар. Гендерді in
vitro сақтау әдісі әдеттегі жағдайда ұрықтары сақталмайтын өсімдіктерге
қолайлы, вегетативтік жолмен көбейетін және табиғатта жоғалып бара жатқан
түрлер үшін лайықты. Құнды заттарды беретін жаңа клеткалар линияларын жасау
үшін эталон клеткалары бола алатын клеткалар коллекциясын да сақтау керек.
Сонымен, бірталай теориялық және практикалық мәселелерді шешуге клеткаларды
сақтаудың ыңғайлы әдістері қажет екені сөзсіз.
Көптеген жылдар бойы бастапқы клеткаларды сақтау мақсатымен оларды ең
қолайлы жағдайда өсіруді қолданды. Бірақ бұнда клеткаларда генетикалық
өзгерістер өрістеуі ықтимал. Сонымен қатар, бұл еңбек пен қаражат көп
жұмсалатын жұмыс. Өсірілетін клеткаларды сақтаудың екі жолы бар: олардың
өсуін барынша бәсеңдету немесе оларды мұздатып сақтау – криосақтау.
1.2.Клеткалардың өсуін бәсеңдету.
Бұл тәсілдің міндеті, клеткалардың өсу кинетикасын өзгерту, жаңа
қоректік ортаға көшіру уақыт аралығын барынша созу, мысалы, 3-4 айға, тіпті
бір жылға дейін. Қазір белгілі факторлардың әсерімен өсуді бәсеңдету
өркендер мен регенеранттарға қолданылады.
Өсуді бәсеңдету үшін ең әрекетті жол, ол температура мен жарықты
төмендету. Температура өсімдіктің суыққа төзімділігіне қарап іріктеліп
алынады. Мысалы, картоп клеткаларының коллекциясын сақтағанда температура
10ºС, ал алма үшін 1ºС болады. Әдетте 20º - 25ºС температурада өсетін
клеткаларға 4º - 10ºС, ал 30ºС өсетін клеткаларға 15º- 20ºС температура
қолайлы.
Өсімдіктердің өсуін сонымен қатар қоректік ортаға қосылған кейбір
заттар тежейді. Мысалы, маннит пен сорбит осмотиктер ретінде, сахароза
жоғары концентрацияда және өсуді тежейтін арнайы заттар (малеин қышқылының
гидролизі, сукцинаттың 2,2 – метилгидразиті, хлорхолинхлорид, абсциз
қышқылы, n – диметилсукцинамин қышқылы). Өсуді тежеу үшін гипоксияны да
қолданады, яғни оттегін азайтады. Гипоксияны туғызу үшін 90% азот пен 10%
оттегі қоспасын пайдаланады. Кейде оттегі концентрациясымен бірге атмосфера
қысымын да төмендетеді. Қоректік орта сарқылмау және сорғымау үшін оның
көлемін ұлғайтады. Сұйық орта қолданылғанда, оған оқтын-оқтын қоректік
заттар қосылып тұрады.
Көптеген клеткалардың өсуі осы тәсілдермен қаншама бәсеңдетілсе де,
өсуді мүлдем тоқтату мүмкін емес. Сондықтан өсуді толығымен тоқтату жолы,
ол клеткаларды мұздату.
1.3.Клеткаларды мұздатып сақтау.
Мұздатып сақтау (криосақтау) – клеткаларды қатты мұздатып алып өте
төмен температурада сақтау, мысалы сұйық азот температурасында (-196ºС).
Бұл клеткалардың генетикалық сипаттамасы қай мерзімде болса да тұрақты
сақталуына кепіл болады. Бұл әдіспен әр түрлі материалды сақтауға болады –
протопластардан ұрық пен тұқымға дейін. Қазіргі уақытта клеткаларды,
ұлпаларды, мүшелерді қатты мұздатып сақтау медицина мен мал шаруашылығында
кеңінен пайдаланады. Ал өсімдіктерге келсек, өқінішке орай, жағдай басқаша.
Басты қиындығы, ол өсімдік клеткаларына тән ерекшеліктері және мұздың
оларға әсері. Өсімдік клеткалары көлемі үлкен, вакуолі зор, суы көп
болғандықтан мұздату және еріту кезеңдерінде олар қатты зақымданады. Ол
мұздың клетка ішінде де, сыртында да қатуына байланысты. Әдетте, мұз
алдымен клетканы қоршаған сыртқы ерітінді де пайда болады. Цитоплазманың
өзінің қату нүктесі 1ºС, бірақ клеткалар -10º-15ºС дейін қатпай тұрады,
себебі плазмалемма оған дейін мұздың кристалдарының клетка ішіне кіруін
бөгейді. Мұз кристалдары клетка ішінде өсе бастаса, мембраналарды қиратады.
Температура баяу төмендесе, клетканың бос суы жарым-жартылай сыртқа шығып
үлгереді де, сыртқы ерітіндіде мұзға айналады. Ал мұздату өте жедел өтсе,
клетканың дегидратациясы жүріп үлгермейді де, мұз цитоплазма ішінде түзіле
бастайды. Бәсең мұздатқанда клетка ішінде мұз кристалдары пайда болуы
мүмкін, бірақ бұнда клетканың едәуір сорғуымен протоплазманың сығылысуы
болмай қалмайды. Протоплазманың сорғылуы, мұз түзілу салдарынан сыртқы
ерітіндінің концентрациясы өсу себебінен болады. Шектен тыс плазмолиз және
соның нәтижесінде пайда болатын осмостық стресс (әсіресе кейін өтетін
деплазмолизде) клетканы зақымдайды.
Сонымен, мұздатқанда клетканың құруының себебі, ол ішінде мұз түзіліп
оның мембраналары механикалық қиратылуы. Демек, криомұздату әдісінде
қолданылатын тәсілдердің міндеті, осы екі факторлардың зиян әсерін
төмендету. Клеткалардың тірі қалуы көптеген факторларға байланысты. Олар:
генетикалық және морфофизиологиялық ерекшеліктері; суыққа шынықтыруға
қабілеті; түрлі криопротекторлардың құрамы мен мөлшері; осызаттар мен судың
клеткаға сіңу деңгейі; температураны төмендету жылдамдығы; еріту
жағдайлары. Клеткаларды мұздатып сақтау жұмысының этаптары (1-сурет):
1) клеткаларды дайындау; 2) криопротекторды қосу; 3) бағдарламаны мұздату;
4) сұйфқ азотта сақтау; 5) тез еріту; 6) криопротекторды кетіру; 7)
қайтадан өсіру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Кафедрасы
Криосақтау
курстық жұмыс
Орындаған:
Тексерген:
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .3
1. Генофендтарды in vitro сақтау.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1. Генофондтарды in vitro сақтау (гендер
банкі) ... ... ... ... ... ... ... . ... .4
1.2. Клеткалардың өсуін
бәсеңдету ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.3. Клеткаларды мұздатып
сақтау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.4. Клеткаларды мұздатуға
дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
2.
Криопротекторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..11
2.1.Криопротекторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 11
2.2. Мұздату мен
сақтау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...11
2.3.Еріту және криопротекторлардан
тазарту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.4. Клеткаларды қайтадан өсіру және оны
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... 13
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
Кіріспе
Биотехнология – биологиялық процестер мен объектілердің пайдалануға
негізделген, экономикалық жағынан тиімді де маңызды заттар өңдіру және
жоғары өнімділігі бар микроорганизмдер штаммдарын алу, өсімдіктердің
сорттары мен формаларын, жануарлар асыл тұқымдарын шығаратын ғылым мен
өндірістің жаңа бағыты.
Осы биотехнология саласында көптеген басқа да салалары бар. Солардың
ішінде, мысалы, клеткалық және гендік инженеря әдістері. Клетканы жасанды
жрлмен будандастырып, яғни протоплстарды қосып, будан клетка алып, одан
будан өсімдіктерді шығаруға болады – бұл клеткалық инженерияәдісі. Тікелей
ДНҚ-ы деңгейінде генетикалық әрекет жасау арқылы генетикалық
трансформацияны іске асырып, өсімдіктердің толықтай жаңа формаларын алу –
гендік инженерия міндеті. Осымен қоса гаплоидтық технология, яғни
клеткаларды жасанды қоректік ортада өсіру әдісі арқылы алынады. Өсімдік
клеткалары in vitro жағдайында тұтас өсімдікке тән биосинтездік
қабілеттілігін сақтайды, сондықтан экономикалық маңызды клеткалық зат
алмасу өнімдерінің көзі бола алады. Өсірілетін клеткалардың бұндай
ерекшеліктері өндірістік жолмен құнды заттарды алу мақсатында жаңа
технологиялар жасау үшін пайдаланылуда.
Міне, осы әдістер арқылы алынған жаңа сорттар мен бұрынғы сорттарды
жақсарту үшін және де азайып бара жатқан түрлерін сақтап қалу мақсатында
ғылымда жаңа криосақтау, яғни мұздатып сақтау әдісі кең даму үстінде.
1.Генофондты in vitro сақтау.
1.1. Генофондты in vitro сақтау (гендер банкі).
Жаңа сорттарды шығағу және бұрынғы сорттарды жақсарту үшін
генетикалық материалдар қажет. Сирек кездесетін және жоғалып бара жатқан
түрлерді, құнды селекциялық объектілерді және қосымша метоболизмнен
түзілетін заттарды беретін бағалы клеткаларды сақтау мақсатымен гендер
банкісін жасау әдістері зерттелуде.
Тірі организмдерде төмен температураның әсерін зерттейтін биологияның
бір саласы – криобиологияның қарқынды дамуына байланысты, сұйық азотта -
196ºС мұздату арқылы өсімдіктердің жасанды ортада өскен ұлпаларын
сақтаудың криогендік әдістері қолданыла бастады. Бұл жасанды ортада өскен
объектілердің ұзақ уақыт өзгеріссіз сақталуын қамтамасыз етеді. Қандай
болса да ұлпаларды ұзақ уақыт қайта-қайта жаңа ортаға ауыстырып отырғызып
өсіргенде, оларда гендік, храмасомалық және геномдық деңгейде жүретін
өзгерістер көбейеді.
Өсімдік шаруашылығында сорттар жиі алмастырылып тұруы қажет. Ол
жағдай бірнеше себептерге байланысты:
1) біраз мерзімнен соң сорттардың кейбір құнды белгілері біртіндеп жоғала
бастайды;
2) ауру қоздырушы кейбір микроорганизмдер мен зиянкес жәндіктердің өте
қауіпті жаңа популяциялары пайда болады да, оларға төтеп беру қиынға
соғады;
3) климат өзгереді;
4) топырақтың құнарлығы төмендейді және тағы да көптеген жағдайлар.
Мысалы, бидай мен басқа астық дақылдары сорттарының шаруашылықта
пайдаланатын орташа мерзімі әдетте 5 – 10 жыл болады. Жаңа сорттарды шығару
үшін әр алуан бағалы генетикалық материалдар қажет. Сирек кездесетін және
жоғалып бара жатқан түрлердің генофондын және селекция үшін бағалы
обьектілер мен штамдарды сақтау үшін in vitro жағдайында гендер қорын
(гендер банкі) жасау жөнінде зерттеулер өткізілуде.
Гендердің негізгі көзі ұрық, соңғы кезде биотехнология әдістері
дамып, селекцияда қолданыла бастаған соң, генетикалық материал in vitro
өсірілетін клеткалар мен ұлпалар түрінде қажет болып жатар. Гендерді in
vitro сақтау әдісі әдеттегі жағдайда ұрықтары сақталмайтын өсімдіктерге
қолайлы, вегетативтік жолмен көбейетін және табиғатта жоғалып бара жатқан
түрлер үшін лайықты. Құнды заттарды беретін жаңа клеткалар линияларын жасау
үшін эталон клеткалары бола алатын клеткалар коллекциясын да сақтау керек.
Сонымен, бірталай теориялық және практикалық мәселелерді шешуге клеткаларды
сақтаудың ыңғайлы әдістері қажет екені сөзсіз.
Көптеген жылдар бойы бастапқы клеткаларды сақтау мақсатымен оларды ең
қолайлы жағдайда өсіруді қолданды. Бірақ бұнда клеткаларда генетикалық
өзгерістер өрістеуі ықтимал. Сонымен қатар, бұл еңбек пен қаражат көп
жұмсалатын жұмыс. Өсірілетін клеткаларды сақтаудың екі жолы бар: олардың
өсуін барынша бәсеңдету немесе оларды мұздатып сақтау – криосақтау.
1.2.Клеткалардың өсуін бәсеңдету.
Бұл тәсілдің міндеті, клеткалардың өсу кинетикасын өзгерту, жаңа
қоректік ортаға көшіру уақыт аралығын барынша созу, мысалы, 3-4 айға, тіпті
бір жылға дейін. Қазір белгілі факторлардың әсерімен өсуді бәсеңдету
өркендер мен регенеранттарға қолданылады.
Өсуді бәсеңдету үшін ең әрекетті жол, ол температура мен жарықты
төмендету. Температура өсімдіктің суыққа төзімділігіне қарап іріктеліп
алынады. Мысалы, картоп клеткаларының коллекциясын сақтағанда температура
10ºС, ал алма үшін 1ºС болады. Әдетте 20º - 25ºС температурада өсетін
клеткаларға 4º - 10ºС, ал 30ºС өсетін клеткаларға 15º- 20ºС температура
қолайлы.
Өсімдіктердің өсуін сонымен қатар қоректік ортаға қосылған кейбір
заттар тежейді. Мысалы, маннит пен сорбит осмотиктер ретінде, сахароза
жоғары концентрацияда және өсуді тежейтін арнайы заттар (малеин қышқылының
гидролизі, сукцинаттың 2,2 – метилгидразиті, хлорхолинхлорид, абсциз
қышқылы, n – диметилсукцинамин қышқылы). Өсуді тежеу үшін гипоксияны да
қолданады, яғни оттегін азайтады. Гипоксияны туғызу үшін 90% азот пен 10%
оттегі қоспасын пайдаланады. Кейде оттегі концентрациясымен бірге атмосфера
қысымын да төмендетеді. Қоректік орта сарқылмау және сорғымау үшін оның
көлемін ұлғайтады. Сұйық орта қолданылғанда, оған оқтын-оқтын қоректік
заттар қосылып тұрады.
Көптеген клеткалардың өсуі осы тәсілдермен қаншама бәсеңдетілсе де,
өсуді мүлдем тоқтату мүмкін емес. Сондықтан өсуді толығымен тоқтату жолы,
ол клеткаларды мұздату.
1.3.Клеткаларды мұздатып сақтау.
Мұздатып сақтау (криосақтау) – клеткаларды қатты мұздатып алып өте
төмен температурада сақтау, мысалы сұйық азот температурасында (-196ºС).
Бұл клеткалардың генетикалық сипаттамасы қай мерзімде болса да тұрақты
сақталуына кепіл болады. Бұл әдіспен әр түрлі материалды сақтауға болады –
протопластардан ұрық пен тұқымға дейін. Қазіргі уақытта клеткаларды,
ұлпаларды, мүшелерді қатты мұздатып сақтау медицина мен мал шаруашылығында
кеңінен пайдаланады. Ал өсімдіктерге келсек, өқінішке орай, жағдай басқаша.
Басты қиындығы, ол өсімдік клеткаларына тән ерекшеліктері және мұздың
оларға әсері. Өсімдік клеткалары көлемі үлкен, вакуолі зор, суы көп
болғандықтан мұздату және еріту кезеңдерінде олар қатты зақымданады. Ол
мұздың клетка ішінде де, сыртында да қатуына байланысты. Әдетте, мұз
алдымен клетканы қоршаған сыртқы ерітінді де пайда болады. Цитоплазманың
өзінің қату нүктесі 1ºС, бірақ клеткалар -10º-15ºС дейін қатпай тұрады,
себебі плазмалемма оған дейін мұздың кристалдарының клетка ішіне кіруін
бөгейді. Мұз кристалдары клетка ішінде өсе бастаса, мембраналарды қиратады.
Температура баяу төмендесе, клетканың бос суы жарым-жартылай сыртқа шығып
үлгереді де, сыртқы ерітіндіде мұзға айналады. Ал мұздату өте жедел өтсе,
клетканың дегидратациясы жүріп үлгермейді де, мұз цитоплазма ішінде түзіле
бастайды. Бәсең мұздатқанда клетка ішінде мұз кристалдары пайда болуы
мүмкін, бірақ бұнда клетканың едәуір сорғуымен протоплазманың сығылысуы
болмай қалмайды. Протоплазманың сорғылуы, мұз түзілу салдарынан сыртқы
ерітіндінің концентрациясы өсу себебінен болады. Шектен тыс плазмолиз және
соның нәтижесінде пайда болатын осмостық стресс (әсіресе кейін өтетін
деплазмолизде) клетканы зақымдайды.
Сонымен, мұздатқанда клетканың құруының себебі, ол ішінде мұз түзіліп
оның мембраналары механикалық қиратылуы. Демек, криомұздату әдісінде
қолданылатын тәсілдердің міндеті, осы екі факторлардың зиян әсерін
төмендету. Клеткалардың тірі қалуы көптеген факторларға байланысты. Олар:
генетикалық және морфофизиологиялық ерекшеліктері; суыққа шынықтыруға
қабілеті; түрлі криопротекторлардың құрамы мен мөлшері; осызаттар мен судың
клеткаға сіңу деңгейі; температураны төмендету жылдамдығы; еріту
жағдайлары. Клеткаларды мұздатып сақтау жұмысының этаптары (1-сурет):
1) клеткаларды дайындау; 2) криопротекторды қосу; 3) бағдарламаны мұздату;
4) сұйфқ азотта сақтау; 5) тез еріту; 6) криопротекторды кетіру; 7)
қайтадан өсіру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz