Еңбек қолдаудың инновациялық модельдері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЕҢБЕК ҚОЛДАУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ МОДЕЛЬДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1 Иновация теориясының дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Еңбек қолдау саласындағы инновацияның қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... .8
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕҢБЕК ҚОЛДАУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ МОДЕЛЬДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.1 Қазақстандағы инновациялық еңбектің дамуы кезеңдері ... ... ... ... ... ... ...11
2.2 Қазақстан Республикасының жоғарғы мектебіндегі инновациялық модельдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
І. ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЕҢБЕК ҚОЛДАУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ МОДЕЛЬДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1 Иновация теориясының дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Еңбек қолдау саласындағы инновацияның қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... .8
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕҢБЕК ҚОЛДАУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ МОДЕЛЬДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.1 Қазақстандағы инновациялық еңбектің дамуы кезеңдері ... ... ... ... ... ... ...11
2.2 Қазақстан Республикасының жоғарғы мектебіндегі инновациялық модельдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
Елдегі экономикалық қайта құрулар белгілі бір баламасыз, сызықты дами алмайды. Қазіргі жағдайда Қазақстанның инновациялық даму жолына түсуі міндетті түрде инновацияларға, адам капиталына инвестицияларға және өндірістің тиімділігіне сүйенуі қажет, онсыз динамикалық даму болмайды.
Қазір өткен жылдардағы дамудың шикізатты – экспорттық нұсқасына бағытталуы күннен – күнге тиімсіз болып барады. Қазіргі жағдайда тек нарықта сұранысқа ие болатын жоғарғы қосымша құнды өнімдер шығаратын, технологиялары жетік инновацияға бағытталған корпорациялар ғана әлемдік экономиканың интернационализациясы беретін мүмкіндіктерден артықшылықтарға ие болады. Бұл саясат Қазақстанның ғылым мен технологияда әлемдік инновациялық көшбасшыларының қатарында болуына жетелейді.
Қазақстанның егемендігін алғаннан бері өткен уақыты ұзақтығы бойынша нарықтық қайта құрулардың тиімділігін тек әлеуметтік– экономикалық тұрғыдан ғана емес, салалық макро және микро деңгейлерде талдауға жеткілікті. Осы жерде еңбек жүйесіне көп көңіл аудару қажет, себебі оның жағдайы ұлттық экономиканың барлық салалардағы инновациялық процесстерді жүзеге асыруда анықтаушы фактор болып табылады.
Жоғарғы технологиялық және ғылыми сыйымдылығы жоғары өндірістерді құру мен дамыту материалдық және материалдық емес өндіріс салаларын дамытуға жол ашады.
Бұл жерде еңбек беру жүйесінің рөлі күшейе түседі. Бірақ, қазіргі жағдайда еңбек беру сферасында көптеген мәселелер өз шешімін таппай отыр. Осыған байланысты қарастырылатын диссертация тақырыбы өте өзекті және ғылыми – тәжірибелік мәні бар болып табылады. Нарықты экономика ғаламдық процестерді ескеретін еңбек жүйесінің модернизациясын және жоғары сапа дәрежесіндегі мамандарды қажет етеді.
Қазір өткен жылдардағы дамудың шикізатты – экспорттық нұсқасына бағытталуы күннен – күнге тиімсіз болып барады. Қазіргі жағдайда тек нарықта сұранысқа ие болатын жоғарғы қосымша құнды өнімдер шығаратын, технологиялары жетік инновацияға бағытталған корпорациялар ғана әлемдік экономиканың интернационализациясы беретін мүмкіндіктерден артықшылықтарға ие болады. Бұл саясат Қазақстанның ғылым мен технологияда әлемдік инновациялық көшбасшыларының қатарында болуына жетелейді.
Қазақстанның егемендігін алғаннан бері өткен уақыты ұзақтығы бойынша нарықтық қайта құрулардың тиімділігін тек әлеуметтік– экономикалық тұрғыдан ғана емес, салалық макро және микро деңгейлерде талдауға жеткілікті. Осы жерде еңбек жүйесіне көп көңіл аудару қажет, себебі оның жағдайы ұлттық экономиканың барлық салалардағы инновациялық процесстерді жүзеге асыруда анықтаушы фактор болып табылады.
Жоғарғы технологиялық және ғылыми сыйымдылығы жоғары өндірістерді құру мен дамыту материалдық және материалдық емес өндіріс салаларын дамытуға жол ашады.
Бұл жерде еңбек беру жүйесінің рөлі күшейе түседі. Бірақ, қазіргі жағдайда еңбек беру сферасында көптеген мәселелер өз шешімін таппай отыр. Осыған байланысты қарастырылатын диссертация тақырыбы өте өзекті және ғылыми – тәжірибелік мәні бар болып табылады. Нарықты экономика ғаламдық процестерді ескеретін еңбек жүйесінің модернизациясын және жоғары сапа дәрежесіндегі мамандарды қажет етеді.
1 Инновационный потенциал: современные подходы к содержанию категории // КазЭУ хабаршысы - 2008 ж. №6. 25-28 б.п.
2 Инновациялық үрдістер: өткенге және қазіргіге ой толғау- болашаққа көзқарас. // КазЭУ хабаршысы -2007ж. №5.141-145 б.п.
3 Инновационные аспекты реализации стратегии развития экономики // КазЭУ хабаршысы - 2009ж. №1
4 Теория и практика рыночных отношений в Республике Казахстан (регистрационный номер – 0101 РК 00665), под ред. Макаренко Н. А. (общий объем 9 п.л.).2007,Усть-Каменогорск Глава.8.§§1-3, 273-296с.с
5 Феномен инновации в концепциях зарубежных и отечественных ученых. //Сборник материалов IV Международной НПК «Актуальные проблемы современных наук» г. Przemysl, Польша, 16-31 июня 2008 года.16-18 б.п.
6 Инновация как экономическая категория и ее классификация //«Жаңартпашылық экономика үшін мамандарды дайындаудағы ЖОО-ның ролі. Еңбек, ғылым және өнеркәсіп интеграциясы» Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары, Өскемен, ШҚМТУ, 2006.131-135 б.п.
7 Теория инновации: аналитический обзор современных концепций и категорий //«Инновациялық экономиканы құрудағы университеттердің ролі» Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары, Өскемен, ШҚМТУ, 2008. 115-119 б.п.
2 Инновациялық үрдістер: өткенге және қазіргіге ой толғау- болашаққа көзқарас. // КазЭУ хабаршысы -2007ж. №5.141-145 б.п.
3 Инновационные аспекты реализации стратегии развития экономики // КазЭУ хабаршысы - 2009ж. №1
4 Теория и практика рыночных отношений в Республике Казахстан (регистрационный номер – 0101 РК 00665), под ред. Макаренко Н. А. (общий объем 9 п.л.).2007,Усть-Каменогорск Глава.8.§§1-3, 273-296с.с
5 Феномен инновации в концепциях зарубежных и отечественных ученых. //Сборник материалов IV Международной НПК «Актуальные проблемы современных наук» г. Przemysl, Польша, 16-31 июня 2008 года.16-18 б.п.
6 Инновация как экономическая категория и ее классификация //«Жаңартпашылық экономика үшін мамандарды дайындаудағы ЖОО-ның ролі. Еңбек, ғылым және өнеркәсіп интеграциясы» Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары, Өскемен, ШҚМТУ, 2006.131-135 б.п.
7 Теория инновации: аналитический обзор современных концепций и категорий //«Инновациялық экономиканы құрудағы университеттердің ролі» Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары, Өскемен, ШҚМТУ, 2008. 115-119 б.п.
Жоспар:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. Қазіргі кездегі еңбек қолдаудың инновациялық
модельдері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Иновация теориясының
дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.2 Еңбек қолдау саласындағы инновацияның
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... 8
ІІ. Қазақстан Республикасындағы еңбек қолдаудың инновациялық
модельдері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.1 Қазақстандағы инновациялық еңбектің дамуы
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. .11
2.2 Қазақстан Республикасының жоғарғы мектебіндегі инновациялық
модельдері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .23
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..26
КІРІСПЕ
Елдегі экономикалық қайта құрулар белгілі бір баламасыз, сызықты дами
алмайды. Қазіргі жағдайда Қазақстанның инновациялық даму жолына түсуі
міндетті түрде инновацияларға, адам капиталына инвестицияларға және
өндірістің тиімділігіне сүйенуі қажет, онсыз динамикалық даму болмайды.
Қазір өткен жылдардағы дамудың шикізатты – экспорттық нұсқасына
бағытталуы күннен – күнге тиімсіз болып барады. Қазіргі жағдайда тек
нарықта сұранысқа ие болатын жоғарғы қосымша құнды өнімдер шығаратын,
технологиялары жетік инновацияға бағытталған корпорациялар ғана әлемдік
экономиканың интернационализациясы беретін мүмкіндіктерден артықшылықтарға
ие болады. Бұл саясат Қазақстанның ғылым мен технологияда әлемдік
инновациялық көшбасшыларының қатарында болуына жетелейді.
Қазақстанның егемендігін алғаннан бері өткен уақыты ұзақтығы бойынша
нарықтық қайта құрулардың тиімділігін тек әлеуметтік– экономикалық тұрғыдан
ғана емес, салалық макро және микро деңгейлерде талдауға жеткілікті. Осы
жерде еңбек жүйесіне көп көңіл аудару қажет, себебі оның жағдайы ұлттық
экономиканың барлық салалардағы инновациялық процесстерді жүзеге асыруда
анықтаушы фактор болып табылады.
Жоғарғы технологиялық және ғылыми сыйымдылығы жоғары өндірістерді құру
мен дамыту материалдық және материалдық емес өндіріс салаларын дамытуға жол
ашады.
Бұл жерде еңбек беру жүйесінің рөлі күшейе түседі. Бірақ, қазіргі
жағдайда еңбек беру сферасында көптеген мәселелер өз шешімін таппай отыр.
Осыған байланысты қарастырылатын диссертация тақырыбы өте өзекті және
ғылыми – тәжірибелік мәні бар болып табылады. Нарықты экономика ғаламдық
процестерді ескеретін еңбек жүйесінің модернизациясын және жоғары сапа
дәрежесіндегі мамандарды қажет етеді.
ХХІ ғасырдағы Қазақстанның инновациялық дамуының жарияланған
принциптері шетелдік инновациялық қызметтің даму тәжірибесін тереңірек
қарастыруды және елде инновациялық механизмдердің жаңа әдістерін енгізу
қажеттілігін қарастырады. Бұл әсіресе жоғары еңбек беру жүйесіне қатысты.
Инновациялық процестердің даму аспектілері шетелдік көптеген
ғалымдардың зерттеулерінде көрініс тапқан, солардың ішінде келесі
ғалымдарды атап өтуге болады: Р. Акофф, Б. Артур, Г. Беккер, В. Беренс,
Р.Драккер, Д. Кларк, Р. Нельсон, Б. Санто, Г. Сильверберг, А. Тоффлер, Д.
Фридман, Т. Шульц және т.б. Олар инновация теориясының, инновациялық
процестердің дамуының, олардың жекелеген елдердегі халық шаруашылығында
және кәсіпорындарда алатын орындарының базалық концептуалды жағдайларын
негіздеді. Инновацияның қоғамдық өндіріс тиімділігіне тигізер әсерін
сараптау және зияткерлік еңбек процестері Л.И.Абалкинның, Э. М.
Аганбегянның, Л. С. Бляхманның, С. В. Валдайцевтың, Т. И. Волкованың, А.
Г. Глинчикованың, В. С. Гойлоның, П. Н. Завлинның, Н. Н. Карпованың, А. Н.
Козыревтың, Д. И. Кокуринның, Ю. П. Коновтың, В. Ю. Крамаренконың, Н. В.
Лынниктың, Б. С. Розовтың, В. М. Файгельсонның, А. Г. Фонотовтың, А. Ю.
Юдановтың еңбектерінде талқыланған. Инновациялық теорияның негіздері мен
сонымен тығыз байланысты зияткерлік меншік қатынастыры қалыптасқанына
қарамастан, көптеген жағдайлар нақтылауды, зерттеуді әрі қарай жалғастыруды
және дамытуды қажет етеді.
Қазақстанда жаңалықты енгізу мәселелерімен және оларды жоғары еңбек
беру жүйесіне енгізумен Ә.Ә.Әбішев, О.Б.Баймұратов., Б.А.Кембаев,
А.К.Қошанов, А.Г.Кравцов, Ю.В.Комлев, Ф.М.Днішев, Қ.О.Оқаев, Ұ.М.Ысқақов,
Е.М.Арынов, С.Б.Абдыгаппарова, Г.М. Мұтанов, Ю.В. Баталов айналысады. Олар
ғылымның инновациялық дамуының жалпы басымдылықтары мен инновациялық
жаңалықтарды енгізуді ұсынған.
Соған қарамастан сол жаңалықтарды енгізудің нақты принциптері
зерттеулерде жеткілікті мөлшерде көрініс таппаған. Қазақстанның еңбек беру
жүйесін реформалау мәселелері, еңбек беруді инновациялау кең талқыланбаған,
оның инновациялық әлеуеті дұрыс бағаланбаған.
Еңбек қолдаудың инновациямен қамтамасыз ету мәселелеріне ғалымдардың
назар аударуына қарамастан, солардың көбі өз шешімін таппаған, бұл кұрстық
жұмыстың мақсаты мен міндеттерін айқындап берді.
І. Қазіргі кездегі еңбек қолдаудың инновациялық модельдері
1.1 Иновация теориясының дамуы
Қазіргі кезеңдегі экономика ғылымының, оның ішінде инновация
теориясының дамуында жаңаның қалыптасуы, жаңа енгізілімдерді
тарату(диффузия), инновациялық шешімдерді жасау, инновацияларды адам
қажеттілігіне бейімдеуге негізделетін бағыттарды ажыратуға болады.
Инновация басқа да ғылымдардың қарастыратын объектілеріне айналуда, сонымен
бірге әрқайсысы оның өзіндік мәселелері мен сұрақтарын зерттейді. Философия
жаңа еңбек мен қайшылықтарды шешу нұсқаларына, психология туындаған
келіспеушіліктер мен оларды шешу тәсілдеріне назар аударады. Техникалық
ғылымдар түбегейлі жаңа өндіріс әдістерін қалыптастырудың технологиялық
жақтарын негізге аласа, экономикалық ғылымдар идеялар мен теорияларды
ендіру, инновация мәселелерінің басымдылығы сұрақтарына және инновациялық
идеялардың қажеттілігінің экономикалық алғышарттарына көңіл аударады.
Ғылыми әдебиеттердің талдауы инновациялық қызмет пен инновациялық
үдеріс категорияларын түсіндіретін бірыңғай көзқарастың жоқтығын
дәлелдейді. Кей авторлардың пікірінше, бұл – ұқсас түсініктер, басқаларының
пікірінше – бұл санаттар түрлі мазмұнға ие. Алайда, соңғысының ішінде де
бірыңғай көзқарас жоқ: біреулері инновациялық үдеріс инновациялық қызметтен
тұрады десе, басқалары – керісінше.
Инновациялық қызмет түрлі зерттеушілердің пікірінше – үрдістерді
орындаудағы қызмет түрі, яғни талданып жатқан түсінік бөлінбейді.
Инновациялық үдеріс тәжірибелік пайдалану мен таралуға жарамды жаңалық
алумен аяқталуы тиіс. Инновация алғашында жаңа өнім, технологиялар, еңбекті
ұйымдастыру және тағы басқа түрінде материализацияланады, кейін
коммерцияландырылып, табыс көзі болады.
Бесінші және алтыншы технологиялық құрылымның, дәуірлік және базисті
инновациялардың игерілуі мен таралуымен сипатталатын жиырмасыншы және
жиырма бірінші ғасыр белгілі көзқарастардың, зерттеулердің нығаюына әкеліп,
оларды өндірістік аппараттың жаңаруына, ғылыми ауқымды, ақпараттық, сандық
технологияларды енгізуге маңызды макроэкономикалық өлшемдерге үйлестіреді.
Инновациялық үдерістер оның теориялық негіздеуінсіз мүмкін емес,
инновациялық үдерістер стратегиясының нұсқаларының ғылыми талдауының
қажеттілігі, оны тәжірибелік тексеру, шығармашылық тұрғыдан ұғыну –
резервтерді, факторларды және инноватика сапасын шындық тұрғысынан
бағалауға мүмкіндік туғызады. Ғылым шаруашылық өмірдің шынайы көрінісін
көрсетуге бейімделген, дәлелдемені ақиқатты дамуға, теорияны байытуға,
барлық көнергеннен бас тарту деген қабілеттілік ажыратуы қажет. Ұстанымдар,
пікірсайыстарды саралау, талдау үшін маңызды теориялық – қолданбалы
мағынасы бар материал береді.
Ғылыми ұстанымның әділ талдауы, олардың шынайы аспектілерін көрсету
шынайылыққа кереғарлығын мәлімдейтін дәлелдер. Мұндай сыншыл талдау
зерттеуді серпінді өзгермелі жағдайларға, ұдайы өзгермелі шаруашылық
ахуалдарға және экономикалық дүниетану деңгейіне, құндылық түсініктерінің
өзгеруіне байлап қоюға мүмкіндік береді. Әңгіме, ұсынылып отырған
инновация түсіндірулерінің бүгінгі күннің кеңейтілген талаптарына жауап
бере алмауында. Оларда мемлекеттің функционалды рөлінің түсіндірмесі жоқ.
Инновациялар мен мемлекет тығыз байланысты, солай бола тұра біршама дербес.
Инновациялық экономиканың қазіргі заманғы жағдайда қалыптасуында қоғамдық
өндіріс барысындағы, қоғамның әлеуметтік экономикалық тұрақтылығын
қолдаудағы құқықтық және әлеуметтік реттеуге деген қажеттілік әділ және
шаруашылық қызметтің барлық түріне арналған экономикалық еркіндікке әділ,
әрі тек мемлекет қызметінің делдалдығымен жүзеге аса алады.
Дамыған елдерде мемлекет шаруашылық жүргізуші субъектілердің
инновациялық қызметіне тікелей әсер етеді, оны тура және жанама түрде
реттейді. Осының аясында инновациялық үдерістер бойынша қолдағы
методологиялық және техникалық багажды түгендеу, ғылыми зерттемелерге
мемлекеттің экономикалық рөлінің күшейюімен байланысты жаңа болмыстарды қою
қажет. Осы алғышартқа сүйене отырып, нақты жағына ерекше көңіл аударып,
инновацияға жаңа авторлық түсіндіру беру қажет – экономикадағы мемлекетті
реттеуші рөлі.
Біздің ойымызша, инновацияны жаңалық ашумен, ғылыми – техникалық
шешімдермен, өз қызметін пайдаланатын мемлекеттің тура және жанама әсерінің
арқасында рационализациялау мен реттеумен байланысты өндіруші күштердің
элементтерінің жаңаруы, өзгеруі, жетілдірілуі бойынша шаруашылық жүргізуші
субъектілердің арасында пайда болатын нақты экономикалық қатынастардың
жиынтығы ретінде сипаттауға болады.
1.2 Еңбек қолдау саласындағы инновацияның қалыптасуы
Еңбек беру саласындағы инновацияны жасау, игеру және тарату – жаңа
еңбек беру жүйесін қалыптастырады. Бұл икемді, ашық, жеке тұлғалық,
жасампаздық еңбекнің, адамның бүкіл өмір бойы үздіксіз еңбек алуының
жаhандық жүйесі.
Еңбек беру жүйесіндегі инновациялар ең бірінші келесі жайлар маңызды
роль атқаратын жүйешелерден тұрады:
- Технологиялық инновациялар – жаңа еңбек беру технологиясы;
- Педагогикалық инновациялар – оқыту мен еңбек берудің жаңа әдістері мен
тәсілдері;
- Ұйымдастырушылық инновациялар – жаңа ұйымдастырушылық құрылымдар және
еңбек беру саласындағы жаңа институционалдық формалар;
- Экономикалық инновациялар – еңбек беру саласындағы жаңа экономикалық
механизмдер.
Еңбек беру жүйесі
Технологиялық инновациялар
Педагогикалық инновациялар
Ұйымдастырушылық инновациялар
Экономикалық инновациялар
Еңбек берудің жаңа жүйесі келесі принциптерге негізделген:
- еңбек беру жүйесін дамыту проблемасын тек еңбек беру жүйесі деңгейінде
ғана емес, сонымен қатар, жалпы мемлекеттік саясат және халықаралық
деңгейде шешу;
- еңбек беру менеджментінде жүйелілік принципін барлық деңгейде жүзеге
асыру;
- еңбек беруді ұйымдастырудағы қаржыландыру мен ұйымдастырудағы мемлекеттің
ролін қайта қарау;
-еңбек беру қызметі нарығын дамыту;
- еңбек беру жүйесіндегі әртүрлі әлеуметтік институттардың ролін, бірінші
кезекте кәсіпорындар мен отбасының ролін қайта қарау;
- оқу орындары мен онда оқитындардың еңбек беру процесін ұйымдастырудағы
ролін қайта қарау.
Технологиялық инновациялар – бұл жаңа заманның компьютерлік және
телекоммуникациялық технологиялары. Технологиялық инновациялар экономикалық
механизмдерде, оқытушылар мен студенттер еңбегін ұйымдастыруда түбегейлі
өзгерістерге, оқытушылық қызмет сипатына зор әсерін тигізетін көптеген
петагогикалық әдістер мен тәсілдердің айтарлықтай кеңеюіне әкеледі, мұның
барлығы жалпы педагогикалық жүйешенің дамуына ықпал етеді.
Технологиялық инновацияны әзірлеу мен пайдалану, еңбек беру процесінде
жаңа компьютерлік және телекоммуникациялық технологияны пайдалану
инновациялық оқу үрдісін дамытудың жетекші факторы болып табылады. Жаңа
ақпараттық технологияны үздіксіз қарқынмен тұрақты жетілдіру соңғы он
жылдықта еңбек беру саласындағы жаңа ендірімдерді ынталандырады және
жеделдетеді.
Жаңа технологияны пайдалану барысында ұйымдастырушы инновацияларды
меңгеру бүкіл еңбек беру жүйесінің маңызды факторы болып табылады.
Тәжірибенің көрсеткендей, дәстүрлі еңбек беруге тән ұйымдастыру
жүйесінің аясындағы белгілі бір оқу бағдарламаларында кейбір оқытушылар
жүзеге асыратын жаңа технология негізіндегі оқытудың тиімділігі өте төмен
болып келеді, себебі бұндай оқыту оқу процесінің жаңа технологиялық негізін
жасауға қосымша шығынды қажет етеді. Бұл шығындар ақталу үшін еңбек беру
нәтижесінде, бұл нәтиженің сандық және сапалық өсуге әкелуі үшін еңбек беру
саласында ұйымдастырушылық инновацияны ойластыру және тарату қажет.
Еңбек беру саласындағы ұйымдастыру инновациясы дегеніміз бұл:
- оқытушы еңбегін бөлу (мазмұнды, тьюторларды әзірлеушілерді, оқыту
әдістері бойынша мамандарды, оқу процесінің барысына бақылау жасаушы
мамандар және т.б. бөлу);
- ақпараттық технологиялар бойынша оқытушыларды, мамандарды және оқу
процесін ұйымдастырушыларды қашықтықтан оқыту курстарын ойластырушы және
ұсынушы топтарға, командаларға біріктіру.
Нарық механизмдері мен жаңа еңбек беру технологиясының дамуымен
Қазақстанда еңбек беру саласында экономикалық инновациялар қалыптасуда,
атап айтқанда:
- еңбек беруді мемлекеттік қаржыландырудың жаңа механизмдері;
- еңбек беруді қаржыландырудың көздерін диверсификациялау;
- студенттік өзін-өзі қаржыландыру және өзін-өзі басқару;
- еңбек беру саласындағы салықтық ынталандыру;
- еңбек беруді кәсіпорындардың қаржыландыруының жаңа механизмдері;
- еңбек беру саласындағы еңбекті төлеу механизмі;
- еңбек беру қызметінің ауқымынан үнемдеу механизмі.
Инновациялық еңбек беруді дамыту еңбек беру процесінің технологиялық
негізіндегі инновацияны басқару процесінде технологияны таңдау
проблемасының шешімі құрылатын негіздерді бөлуге жол ашады.
Еңбек беру инновацияларын тарату еңбек беру өнімдері мен қызметі
нарығының айтарлықтай кеңеюіне әкеледі, себебі:
- Еңбек беру қызметін тұтынушылар, еңбекге сұраныс күрт өседі;
- Еңбек беру өнімдері мен қызметінің ұсынысы барынша ұлғаяды;
- Еңбек беру өнімдері мен қызметі саласында бәсекелестік күшейеді.
Жоғары мектептегі инновациялық қызметтің мәндік мазмұнын ашуда
көрсеткіштер жүйесі айрықша маңызға ие. Жоғары мектептегі инновациялық
қызмет бір позициядан қаралуы мүмкін емес. Оған толық барабар баға беру
үшін демографиялық жағдайды, ауқымдылықты, инновациялық әлеуетті көрсететін
белгілі бір көрсеткіштер тобын таңдау қажет. Жоғар мектептің инновациялық
қамтамасыз етілуі сұрағын зерделей отырып, қомақты салмаққа, болжаулық
қасиеттерге ие негізделген көрсеткіштерді бөлген жөн.
Экономикалық әдебиеттерде талқыланатын дискуссиялық сұрақтардың біріне
– жоғарғы мектепті инновациялық жүйе ретінде түсіндірілуі жатады. Бұл
тұрғыда келесі сұрақтарды қою орынды болады: материалдық және материалдық
емес өндіріс сфераларында не өзгерді? Оның фундаменталды құрауыштары,
бірінші кезекте еңбек беру (бастауыш, орта, жоғары) жалпы интеграцияланған
сипат, таралған құрылым мен түрлі ішкі және сыртқы байланыстары бар күрделі
жүйе формасын алды ма? Ассоциациялық негізде оқу, ғылыми, конструкторлық,
өндірістік, қаржылық және басқа құрылымдар қалыптасты ма?
ІІ. Қазақстан Республикасындағы еңбек қолдаудың инновациялық модельдері
2.1 Қазақстандағы инновациялық еңбек дамуы кезеңдері
Қазақстанда инновациялық еңбек және инновациялық инфрақұрылым сәтті
дамуда, жоғары оқу орындарында корпоративті мәдениет және бәсекелестік орта
қалыптасуда, бизнес инкубаторлар мен студенттік инженерлік зертханалар
құрылып жұмыс жасауда деп бекіту- уақыттан озғандық. Бір жағынан, абайлап
оптимизммен бұл процестің қалыптасуына алғышарттар бар екендігін айтуға
болады.
Қазақстан Республикасындағы жоғары еңбек беруді реформалау мен
дамытуды келесі кезеңдерге бөлуге болады:
Бірінші – 1991-1994 жылдар – отандық жоғары еңбек берудің заңнамалық
және нормативтік базасын әзірлеу және қалыптастыру;
Екінші – 1995-1998 жылдар – мазмұнды жетілдіру және жаңалау;
Үшінші – 1999-2000 жылдар – Қазақстан Республикасының Еңбек беру
туралы Заңын, Еңбек беру мемлекеттік бағдарламасын әзірлеу және қабылдау
және олардың негізінде ұлттық еңбек беру моделін жасау;
Төртінші – 2001-2003 жылдар – нормативтік базаны жетілдіру, Болон
процесіне қосылу бойынша мақсатты жұмыстар жүргізу;
Бесінші – 2004 жылдан бастап – стратегиялық даму кезеңі – 2005-2010
жылдарға арналған Қазақстан Республикасындағы еңбек беруді дамытудың
Мемлекеттік бағдарламасын әзірлеу, қабылдау және жүзеге асыру.
Жоғары мектептің бірінші, екінші, үшінші даму кезеңдері ең бірінші
мемлекеттік жоғары оқу орындарының өсуімен сипатталды, бірақ кейіннен
отандық жеке меншік және шетелдік жоғары оқу орындары да қарқынмен дами
бастады. Оларда 140 мамандық бойынша еңбек берілді, негізінен гуманитарлық
сала бойынша.
Мемлекеттік емес жоғары оқу орындарының айтарықтай өсуі жалпы
студенттер санының өсуінен туындады. Соңғы бес жылда (200203 -200708 оқу
жылдары) студенттер контингенті 21%-ға өсті және 717053 адамды құрады, оның
ішінде мемлекеттік оқу орындарында 15% шегінде артты, ал жеке меншік жоғары
оқу орындарында студенттер саны шамамен 2,5 есе өсті, Бұл жеке меншік еңбек
берудің ролінің артқанын көрсетеді. Соңғы жылдары жалпы студенттер
санындағы меншік оқу орындарының үлесі біршама өсті – 1999-2000 оқу жылы
25,8%-дан 2007-2008 оқу жылы 51,1 %-ға дейін.
Қазіргі уақытта жоғары еңбек беру жүйесінің барлық оқу формаларында
717 мыңнан астам студенттер оқиды. Еңбек алуға қол жеткізудің теңқұқылық
мемлекеттік саясаты ҚР барлық ұлттары мен ұлыстары өкілдерінің еңбек алуына
жағдай жасайды.
Осы уақытта еліміздің жоғары оқу орындарында 80-нен астам ұлт өкілдері
оқуда. 10 мың халық санындағы студенттер 2000 жылы екі есеге артып, 2008
жылы 490 адамды құрады.
Бірінші-төртінші кезеңдерде жоғары оқу орындарының профессорлық-
оқытушылық құрамында түбегейлі өзгерістер болды.
Егер 1995 жылы мемлекеттік азаматтық жоғары оқу орындарының
профессорлық-оқытушылық құрамы 28129 адамды құраса, оның ішінде 931 доктор
және 8159 ғылым кандидаттары болды, 2004 жылы профессорлық-оқытушылық құрам
42223 адамнан тұрды, оның ішінде 2703 доктор және 12271 ғылым
кандидаттары болды. Бұл өсуге профессорлық-оқытушылық құрамға бизнестің әр
түрлі салалардан мамандарды қайтару, сонымен қатар, ғылым кандидаттары мен
докторлары дәрежелерін беру санының артуы әсерін тигізді.
Бесінші кезеңде жоғары оқу орындарының профессорлық-оқытушылық
құрамына қойылатын талап заң жүзінде қатаңдатылды. Оқытушылық лауазымға
үміткерлер жеке еңбек келсімі шартын жасау үшін конкурстық іріктеуден өтуге
міндетті болды.
Конкурста терең кәсіби даярлығы және ғылымның тиісті саласында ғылыми
жетістіктері бар, жоғары интеллектуалдық және моральдік қасиеттерге ие,
жаңа заман талабының деңгейінде мамандар даярлауға қабілетті барынша
білікті тұлғалар іріктелді.
Жоғары мектеп дамуының бесінші кезеңінде әр нақты оқу орнының
профессорлық-оқытушылық сапалық және сандық құрамы туралы айқын көріністі
қалыптастыратын Қазақстан жоғары оқу орындарының штаттық оқытушылары
жөніндегі мәліметтер базасы жасалды. Жоғары оқу орындарының педагогикалық
қызметкерлеріне жүргізілген аттестация кәсіби құзіреттілік деңгейінің
артуына, шығармашылық бастамашылықтың және шеберліктің дамуына,
педагогикалық қызметкерлердің беделі мен абыройының өсуіне, моральдік және
материалдық көтермелеу мүмкіндігінің кеңейіуіне, еңбекті төлеу деңгейінің
көтерілуіне жол ашты.
2007-2008 оқу жылында жоғары кәсіби еңбек беру жүйесіндегі
профессорлық-оқытушылық құрам қызметкерлерінің саны 41,3 адамды құрады,
оның ішінде мемлекеттік еңбек беру мекемелеріндегі қызметкерлер саны 27,6
мың адам болды. Республика бойынша жоғары еңбек беруде ғылым кандидаттары
мен докторларының үлесінің арту бағыты байқалды.
2007 жылы ғылым кандидаттарының үлесі жалпы профессорлық-оқытушылық
құрам қызметкерлерінің 31,8% құраса (2005 жылы 29,4%), ғылым докторлары
7,3% (2006 жылы 7%) құрады.
Орта есеппен елімізде 2007 жылы профессорлар үлесі біршама төмендеп,
6,3%-ды құрады. Төмендеу тенденциясы бүкіл республика бойынша, сонымен
бірге еліміздің көптеген аймақтарында орын алды. Республика бойынша жоғары
еңбек беруде ғылым кандидаттары мен докторларының доценттердің өсу қарқыны
байқалды.
Оқу процесін кадрлық қамсыздандыру Қазақстан жоғары оқу орындары
менеджменті қызметінің ең басты салаларының бірі болып табылады. Ғылыми-
педагогикалық кадарлардың ескірді, ғылыми-зерттеу әрекеттеріне деген әлсіз
мотивация жоғары еңбек беру саласынан ақыл-ойдың ел экономикасының басқа да
қызығушылық тудара білген салаларына ауып кетуіне себеп болды.
Қазақстанның жоғарғы мектебіндегі инновациялық процестердің
мезоталдауы Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық
университеті, Т.Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университеті, аль-
Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қ.Сәтпаев атындағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. Қазіргі кездегі еңбек қолдаудың инновациялық
модельдері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Иновация теориясының
дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.2 Еңбек қолдау саласындағы инновацияның
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... 8
ІІ. Қазақстан Республикасындағы еңбек қолдаудың инновациялық
модельдері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.1 Қазақстандағы инновациялық еңбектің дамуы
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. .11
2.2 Қазақстан Республикасының жоғарғы мектебіндегі инновациялық
модельдері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .23
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..26
КІРІСПЕ
Елдегі экономикалық қайта құрулар белгілі бір баламасыз, сызықты дами
алмайды. Қазіргі жағдайда Қазақстанның инновациялық даму жолына түсуі
міндетті түрде инновацияларға, адам капиталына инвестицияларға және
өндірістің тиімділігіне сүйенуі қажет, онсыз динамикалық даму болмайды.
Қазір өткен жылдардағы дамудың шикізатты – экспорттық нұсқасына
бағытталуы күннен – күнге тиімсіз болып барады. Қазіргі жағдайда тек
нарықта сұранысқа ие болатын жоғарғы қосымша құнды өнімдер шығаратын,
технологиялары жетік инновацияға бағытталған корпорациялар ғана әлемдік
экономиканың интернационализациясы беретін мүмкіндіктерден артықшылықтарға
ие болады. Бұл саясат Қазақстанның ғылым мен технологияда әлемдік
инновациялық көшбасшыларының қатарында болуына жетелейді.
Қазақстанның егемендігін алғаннан бері өткен уақыты ұзақтығы бойынша
нарықтық қайта құрулардың тиімділігін тек әлеуметтік– экономикалық тұрғыдан
ғана емес, салалық макро және микро деңгейлерде талдауға жеткілікті. Осы
жерде еңбек жүйесіне көп көңіл аудару қажет, себебі оның жағдайы ұлттық
экономиканың барлық салалардағы инновациялық процесстерді жүзеге асыруда
анықтаушы фактор болып табылады.
Жоғарғы технологиялық және ғылыми сыйымдылығы жоғары өндірістерді құру
мен дамыту материалдық және материалдық емес өндіріс салаларын дамытуға жол
ашады.
Бұл жерде еңбек беру жүйесінің рөлі күшейе түседі. Бірақ, қазіргі
жағдайда еңбек беру сферасында көптеген мәселелер өз шешімін таппай отыр.
Осыған байланысты қарастырылатын диссертация тақырыбы өте өзекті және
ғылыми – тәжірибелік мәні бар болып табылады. Нарықты экономика ғаламдық
процестерді ескеретін еңбек жүйесінің модернизациясын және жоғары сапа
дәрежесіндегі мамандарды қажет етеді.
ХХІ ғасырдағы Қазақстанның инновациялық дамуының жарияланған
принциптері шетелдік инновациялық қызметтің даму тәжірибесін тереңірек
қарастыруды және елде инновациялық механизмдердің жаңа әдістерін енгізу
қажеттілігін қарастырады. Бұл әсіресе жоғары еңбек беру жүйесіне қатысты.
Инновациялық процестердің даму аспектілері шетелдік көптеген
ғалымдардың зерттеулерінде көрініс тапқан, солардың ішінде келесі
ғалымдарды атап өтуге болады: Р. Акофф, Б. Артур, Г. Беккер, В. Беренс,
Р.Драккер, Д. Кларк, Р. Нельсон, Б. Санто, Г. Сильверберг, А. Тоффлер, Д.
Фридман, Т. Шульц және т.б. Олар инновация теориясының, инновациялық
процестердің дамуының, олардың жекелеген елдердегі халық шаруашылығында
және кәсіпорындарда алатын орындарының базалық концептуалды жағдайларын
негіздеді. Инновацияның қоғамдық өндіріс тиімділігіне тигізер әсерін
сараптау және зияткерлік еңбек процестері Л.И.Абалкинның, Э. М.
Аганбегянның, Л. С. Бляхманның, С. В. Валдайцевтың, Т. И. Волкованың, А.
Г. Глинчикованың, В. С. Гойлоның, П. Н. Завлинның, Н. Н. Карпованың, А. Н.
Козыревтың, Д. И. Кокуринның, Ю. П. Коновтың, В. Ю. Крамаренконың, Н. В.
Лынниктың, Б. С. Розовтың, В. М. Файгельсонның, А. Г. Фонотовтың, А. Ю.
Юдановтың еңбектерінде талқыланған. Инновациялық теорияның негіздері мен
сонымен тығыз байланысты зияткерлік меншік қатынастыры қалыптасқанына
қарамастан, көптеген жағдайлар нақтылауды, зерттеуді әрі қарай жалғастыруды
және дамытуды қажет етеді.
Қазақстанда жаңалықты енгізу мәселелерімен және оларды жоғары еңбек
беру жүйесіне енгізумен Ә.Ә.Әбішев, О.Б.Баймұратов., Б.А.Кембаев,
А.К.Қошанов, А.Г.Кравцов, Ю.В.Комлев, Ф.М.Днішев, Қ.О.Оқаев, Ұ.М.Ысқақов,
Е.М.Арынов, С.Б.Абдыгаппарова, Г.М. Мұтанов, Ю.В. Баталов айналысады. Олар
ғылымның инновациялық дамуының жалпы басымдылықтары мен инновациялық
жаңалықтарды енгізуді ұсынған.
Соған қарамастан сол жаңалықтарды енгізудің нақты принциптері
зерттеулерде жеткілікті мөлшерде көрініс таппаған. Қазақстанның еңбек беру
жүйесін реформалау мәселелері, еңбек беруді инновациялау кең талқыланбаған,
оның инновациялық әлеуеті дұрыс бағаланбаған.
Еңбек қолдаудың инновациямен қамтамасыз ету мәселелеріне ғалымдардың
назар аударуына қарамастан, солардың көбі өз шешімін таппаған, бұл кұрстық
жұмыстың мақсаты мен міндеттерін айқындап берді.
І. Қазіргі кездегі еңбек қолдаудың инновациялық модельдері
1.1 Иновация теориясының дамуы
Қазіргі кезеңдегі экономика ғылымының, оның ішінде инновация
теориясының дамуында жаңаның қалыптасуы, жаңа енгізілімдерді
тарату(диффузия), инновациялық шешімдерді жасау, инновацияларды адам
қажеттілігіне бейімдеуге негізделетін бағыттарды ажыратуға болады.
Инновация басқа да ғылымдардың қарастыратын объектілеріне айналуда, сонымен
бірге әрқайсысы оның өзіндік мәселелері мен сұрақтарын зерттейді. Философия
жаңа еңбек мен қайшылықтарды шешу нұсқаларына, психология туындаған
келіспеушіліктер мен оларды шешу тәсілдеріне назар аударады. Техникалық
ғылымдар түбегейлі жаңа өндіріс әдістерін қалыптастырудың технологиялық
жақтарын негізге аласа, экономикалық ғылымдар идеялар мен теорияларды
ендіру, инновация мәселелерінің басымдылығы сұрақтарына және инновациялық
идеялардың қажеттілігінің экономикалық алғышарттарына көңіл аударады.
Ғылыми әдебиеттердің талдауы инновациялық қызмет пен инновациялық
үдеріс категорияларын түсіндіретін бірыңғай көзқарастың жоқтығын
дәлелдейді. Кей авторлардың пікірінше, бұл – ұқсас түсініктер, басқаларының
пікірінше – бұл санаттар түрлі мазмұнға ие. Алайда, соңғысының ішінде де
бірыңғай көзқарас жоқ: біреулері инновациялық үдеріс инновациялық қызметтен
тұрады десе, басқалары – керісінше.
Инновациялық қызмет түрлі зерттеушілердің пікірінше – үрдістерді
орындаудағы қызмет түрі, яғни талданып жатқан түсінік бөлінбейді.
Инновациялық үдеріс тәжірибелік пайдалану мен таралуға жарамды жаңалық
алумен аяқталуы тиіс. Инновация алғашында жаңа өнім, технологиялар, еңбекті
ұйымдастыру және тағы басқа түрінде материализацияланады, кейін
коммерцияландырылып, табыс көзі болады.
Бесінші және алтыншы технологиялық құрылымның, дәуірлік және базисті
инновациялардың игерілуі мен таралуымен сипатталатын жиырмасыншы және
жиырма бірінші ғасыр белгілі көзқарастардың, зерттеулердің нығаюына әкеліп,
оларды өндірістік аппараттың жаңаруына, ғылыми ауқымды, ақпараттық, сандық
технологияларды енгізуге маңызды макроэкономикалық өлшемдерге үйлестіреді.
Инновациялық үдерістер оның теориялық негіздеуінсіз мүмкін емес,
инновациялық үдерістер стратегиясының нұсқаларының ғылыми талдауының
қажеттілігі, оны тәжірибелік тексеру, шығармашылық тұрғыдан ұғыну –
резервтерді, факторларды және инноватика сапасын шындық тұрғысынан
бағалауға мүмкіндік туғызады. Ғылым шаруашылық өмірдің шынайы көрінісін
көрсетуге бейімделген, дәлелдемені ақиқатты дамуға, теорияны байытуға,
барлық көнергеннен бас тарту деген қабілеттілік ажыратуы қажет. Ұстанымдар,
пікірсайыстарды саралау, талдау үшін маңызды теориялық – қолданбалы
мағынасы бар материал береді.
Ғылыми ұстанымның әділ талдауы, олардың шынайы аспектілерін көрсету
шынайылыққа кереғарлығын мәлімдейтін дәлелдер. Мұндай сыншыл талдау
зерттеуді серпінді өзгермелі жағдайларға, ұдайы өзгермелі шаруашылық
ахуалдарға және экономикалық дүниетану деңгейіне, құндылық түсініктерінің
өзгеруіне байлап қоюға мүмкіндік береді. Әңгіме, ұсынылып отырған
инновация түсіндірулерінің бүгінгі күннің кеңейтілген талаптарына жауап
бере алмауында. Оларда мемлекеттің функционалды рөлінің түсіндірмесі жоқ.
Инновациялар мен мемлекет тығыз байланысты, солай бола тұра біршама дербес.
Инновациялық экономиканың қазіргі заманғы жағдайда қалыптасуында қоғамдық
өндіріс барысындағы, қоғамның әлеуметтік экономикалық тұрақтылығын
қолдаудағы құқықтық және әлеуметтік реттеуге деген қажеттілік әділ және
шаруашылық қызметтің барлық түріне арналған экономикалық еркіндікке әділ,
әрі тек мемлекет қызметінің делдалдығымен жүзеге аса алады.
Дамыған елдерде мемлекет шаруашылық жүргізуші субъектілердің
инновациялық қызметіне тікелей әсер етеді, оны тура және жанама түрде
реттейді. Осының аясында инновациялық үдерістер бойынша қолдағы
методологиялық және техникалық багажды түгендеу, ғылыми зерттемелерге
мемлекеттің экономикалық рөлінің күшейюімен байланысты жаңа болмыстарды қою
қажет. Осы алғышартқа сүйене отырып, нақты жағына ерекше көңіл аударып,
инновацияға жаңа авторлық түсіндіру беру қажет – экономикадағы мемлекетті
реттеуші рөлі.
Біздің ойымызша, инновацияны жаңалық ашумен, ғылыми – техникалық
шешімдермен, өз қызметін пайдаланатын мемлекеттің тура және жанама әсерінің
арқасында рационализациялау мен реттеумен байланысты өндіруші күштердің
элементтерінің жаңаруы, өзгеруі, жетілдірілуі бойынша шаруашылық жүргізуші
субъектілердің арасында пайда болатын нақты экономикалық қатынастардың
жиынтығы ретінде сипаттауға болады.
1.2 Еңбек қолдау саласындағы инновацияның қалыптасуы
Еңбек беру саласындағы инновацияны жасау, игеру және тарату – жаңа
еңбек беру жүйесін қалыптастырады. Бұл икемді, ашық, жеке тұлғалық,
жасампаздық еңбекнің, адамның бүкіл өмір бойы үздіксіз еңбек алуының
жаhандық жүйесі.
Еңбек беру жүйесіндегі инновациялар ең бірінші келесі жайлар маңызды
роль атқаратын жүйешелерден тұрады:
- Технологиялық инновациялар – жаңа еңбек беру технологиясы;
- Педагогикалық инновациялар – оқыту мен еңбек берудің жаңа әдістері мен
тәсілдері;
- Ұйымдастырушылық инновациялар – жаңа ұйымдастырушылық құрылымдар және
еңбек беру саласындағы жаңа институционалдық формалар;
- Экономикалық инновациялар – еңбек беру саласындағы жаңа экономикалық
механизмдер.
Еңбек беру жүйесі
Технологиялық инновациялар
Педагогикалық инновациялар
Ұйымдастырушылық инновациялар
Экономикалық инновациялар
Еңбек берудің жаңа жүйесі келесі принциптерге негізделген:
- еңбек беру жүйесін дамыту проблемасын тек еңбек беру жүйесі деңгейінде
ғана емес, сонымен қатар, жалпы мемлекеттік саясат және халықаралық
деңгейде шешу;
- еңбек беру менеджментінде жүйелілік принципін барлық деңгейде жүзеге
асыру;
- еңбек беруді ұйымдастырудағы қаржыландыру мен ұйымдастырудағы мемлекеттің
ролін қайта қарау;
-еңбек беру қызметі нарығын дамыту;
- еңбек беру жүйесіндегі әртүрлі әлеуметтік институттардың ролін, бірінші
кезекте кәсіпорындар мен отбасының ролін қайта қарау;
- оқу орындары мен онда оқитындардың еңбек беру процесін ұйымдастырудағы
ролін қайта қарау.
Технологиялық инновациялар – бұл жаңа заманның компьютерлік және
телекоммуникациялық технологиялары. Технологиялық инновациялар экономикалық
механизмдерде, оқытушылар мен студенттер еңбегін ұйымдастыруда түбегейлі
өзгерістерге, оқытушылық қызмет сипатына зор әсерін тигізетін көптеген
петагогикалық әдістер мен тәсілдердің айтарлықтай кеңеюіне әкеледі, мұның
барлығы жалпы педагогикалық жүйешенің дамуына ықпал етеді.
Технологиялық инновацияны әзірлеу мен пайдалану, еңбек беру процесінде
жаңа компьютерлік және телекоммуникациялық технологияны пайдалану
инновациялық оқу үрдісін дамытудың жетекші факторы болып табылады. Жаңа
ақпараттық технологияны үздіксіз қарқынмен тұрақты жетілдіру соңғы он
жылдықта еңбек беру саласындағы жаңа ендірімдерді ынталандырады және
жеделдетеді.
Жаңа технологияны пайдалану барысында ұйымдастырушы инновацияларды
меңгеру бүкіл еңбек беру жүйесінің маңызды факторы болып табылады.
Тәжірибенің көрсеткендей, дәстүрлі еңбек беруге тән ұйымдастыру
жүйесінің аясындағы белгілі бір оқу бағдарламаларында кейбір оқытушылар
жүзеге асыратын жаңа технология негізіндегі оқытудың тиімділігі өте төмен
болып келеді, себебі бұндай оқыту оқу процесінің жаңа технологиялық негізін
жасауға қосымша шығынды қажет етеді. Бұл шығындар ақталу үшін еңбек беру
нәтижесінде, бұл нәтиженің сандық және сапалық өсуге әкелуі үшін еңбек беру
саласында ұйымдастырушылық инновацияны ойластыру және тарату қажет.
Еңбек беру саласындағы ұйымдастыру инновациясы дегеніміз бұл:
- оқытушы еңбегін бөлу (мазмұнды, тьюторларды әзірлеушілерді, оқыту
әдістері бойынша мамандарды, оқу процесінің барысына бақылау жасаушы
мамандар және т.б. бөлу);
- ақпараттық технологиялар бойынша оқытушыларды, мамандарды және оқу
процесін ұйымдастырушыларды қашықтықтан оқыту курстарын ойластырушы және
ұсынушы топтарға, командаларға біріктіру.
Нарық механизмдері мен жаңа еңбек беру технологиясының дамуымен
Қазақстанда еңбек беру саласында экономикалық инновациялар қалыптасуда,
атап айтқанда:
- еңбек беруді мемлекеттік қаржыландырудың жаңа механизмдері;
- еңбек беруді қаржыландырудың көздерін диверсификациялау;
- студенттік өзін-өзі қаржыландыру және өзін-өзі басқару;
- еңбек беру саласындағы салықтық ынталандыру;
- еңбек беруді кәсіпорындардың қаржыландыруының жаңа механизмдері;
- еңбек беру саласындағы еңбекті төлеу механизмі;
- еңбек беру қызметінің ауқымынан үнемдеу механизмі.
Инновациялық еңбек беруді дамыту еңбек беру процесінің технологиялық
негізіндегі инновацияны басқару процесінде технологияны таңдау
проблемасының шешімі құрылатын негіздерді бөлуге жол ашады.
Еңбек беру инновацияларын тарату еңбек беру өнімдері мен қызметі
нарығының айтарлықтай кеңеюіне әкеледі, себебі:
- Еңбек беру қызметін тұтынушылар, еңбекге сұраныс күрт өседі;
- Еңбек беру өнімдері мен қызметінің ұсынысы барынша ұлғаяды;
- Еңбек беру өнімдері мен қызметі саласында бәсекелестік күшейеді.
Жоғары мектептегі инновациялық қызметтің мәндік мазмұнын ашуда
көрсеткіштер жүйесі айрықша маңызға ие. Жоғары мектептегі инновациялық
қызмет бір позициядан қаралуы мүмкін емес. Оған толық барабар баға беру
үшін демографиялық жағдайды, ауқымдылықты, инновациялық әлеуетті көрсететін
белгілі бір көрсеткіштер тобын таңдау қажет. Жоғар мектептің инновациялық
қамтамасыз етілуі сұрағын зерделей отырып, қомақты салмаққа, болжаулық
қасиеттерге ие негізделген көрсеткіштерді бөлген жөн.
Экономикалық әдебиеттерде талқыланатын дискуссиялық сұрақтардың біріне
– жоғарғы мектепті инновациялық жүйе ретінде түсіндірілуі жатады. Бұл
тұрғыда келесі сұрақтарды қою орынды болады: материалдық және материалдық
емес өндіріс сфераларында не өзгерді? Оның фундаменталды құрауыштары,
бірінші кезекте еңбек беру (бастауыш, орта, жоғары) жалпы интеграцияланған
сипат, таралған құрылым мен түрлі ішкі және сыртқы байланыстары бар күрделі
жүйе формасын алды ма? Ассоциациялық негізде оқу, ғылыми, конструкторлық,
өндірістік, қаржылық және басқа құрылымдар қалыптасты ма?
ІІ. Қазақстан Республикасындағы еңбек қолдаудың инновациялық модельдері
2.1 Қазақстандағы инновациялық еңбек дамуы кезеңдері
Қазақстанда инновациялық еңбек және инновациялық инфрақұрылым сәтті
дамуда, жоғары оқу орындарында корпоративті мәдениет және бәсекелестік орта
қалыптасуда, бизнес инкубаторлар мен студенттік инженерлік зертханалар
құрылып жұмыс жасауда деп бекіту- уақыттан озғандық. Бір жағынан, абайлап
оптимизммен бұл процестің қалыптасуына алғышарттар бар екендігін айтуға
болады.
Қазақстан Республикасындағы жоғары еңбек беруді реформалау мен
дамытуды келесі кезеңдерге бөлуге болады:
Бірінші – 1991-1994 жылдар – отандық жоғары еңбек берудің заңнамалық
және нормативтік базасын әзірлеу және қалыптастыру;
Екінші – 1995-1998 жылдар – мазмұнды жетілдіру және жаңалау;
Үшінші – 1999-2000 жылдар – Қазақстан Республикасының Еңбек беру
туралы Заңын, Еңбек беру мемлекеттік бағдарламасын әзірлеу және қабылдау
және олардың негізінде ұлттық еңбек беру моделін жасау;
Төртінші – 2001-2003 жылдар – нормативтік базаны жетілдіру, Болон
процесіне қосылу бойынша мақсатты жұмыстар жүргізу;
Бесінші – 2004 жылдан бастап – стратегиялық даму кезеңі – 2005-2010
жылдарға арналған Қазақстан Республикасындағы еңбек беруді дамытудың
Мемлекеттік бағдарламасын әзірлеу, қабылдау және жүзеге асыру.
Жоғары мектептің бірінші, екінші, үшінші даму кезеңдері ең бірінші
мемлекеттік жоғары оқу орындарының өсуімен сипатталды, бірақ кейіннен
отандық жеке меншік және шетелдік жоғары оқу орындары да қарқынмен дами
бастады. Оларда 140 мамандық бойынша еңбек берілді, негізінен гуманитарлық
сала бойынша.
Мемлекеттік емес жоғары оқу орындарының айтарықтай өсуі жалпы
студенттер санының өсуінен туындады. Соңғы бес жылда (200203 -200708 оқу
жылдары) студенттер контингенті 21%-ға өсті және 717053 адамды құрады, оның
ішінде мемлекеттік оқу орындарында 15% шегінде артты, ал жеке меншік жоғары
оқу орындарында студенттер саны шамамен 2,5 есе өсті, Бұл жеке меншік еңбек
берудің ролінің артқанын көрсетеді. Соңғы жылдары жалпы студенттер
санындағы меншік оқу орындарының үлесі біршама өсті – 1999-2000 оқу жылы
25,8%-дан 2007-2008 оқу жылы 51,1 %-ға дейін.
Қазіргі уақытта жоғары еңбек беру жүйесінің барлық оқу формаларында
717 мыңнан астам студенттер оқиды. Еңбек алуға қол жеткізудің теңқұқылық
мемлекеттік саясаты ҚР барлық ұлттары мен ұлыстары өкілдерінің еңбек алуына
жағдай жасайды.
Осы уақытта еліміздің жоғары оқу орындарында 80-нен астам ұлт өкілдері
оқуда. 10 мың халық санындағы студенттер 2000 жылы екі есеге артып, 2008
жылы 490 адамды құрады.
Бірінші-төртінші кезеңдерде жоғары оқу орындарының профессорлық-
оқытушылық құрамында түбегейлі өзгерістер болды.
Егер 1995 жылы мемлекеттік азаматтық жоғары оқу орындарының
профессорлық-оқытушылық құрамы 28129 адамды құраса, оның ішінде 931 доктор
және 8159 ғылым кандидаттары болды, 2004 жылы профессорлық-оқытушылық құрам
42223 адамнан тұрды, оның ішінде 2703 доктор және 12271 ғылым
кандидаттары болды. Бұл өсуге профессорлық-оқытушылық құрамға бизнестің әр
түрлі салалардан мамандарды қайтару, сонымен қатар, ғылым кандидаттары мен
докторлары дәрежелерін беру санының артуы әсерін тигізді.
Бесінші кезеңде жоғары оқу орындарының профессорлық-оқытушылық
құрамына қойылатын талап заң жүзінде қатаңдатылды. Оқытушылық лауазымға
үміткерлер жеке еңбек келсімі шартын жасау үшін конкурстық іріктеуден өтуге
міндетті болды.
Конкурста терең кәсіби даярлығы және ғылымның тиісті саласында ғылыми
жетістіктері бар, жоғары интеллектуалдық және моральдік қасиеттерге ие,
жаңа заман талабының деңгейінде мамандар даярлауға қабілетті барынша
білікті тұлғалар іріктелді.
Жоғары мектеп дамуының бесінші кезеңінде әр нақты оқу орнының
профессорлық-оқытушылық сапалық және сандық құрамы туралы айқын көріністі
қалыптастыратын Қазақстан жоғары оқу орындарының штаттық оқытушылары
жөніндегі мәліметтер базасы жасалды. Жоғары оқу орындарының педагогикалық
қызметкерлеріне жүргізілген аттестация кәсіби құзіреттілік деңгейінің
артуына, шығармашылық бастамашылықтың және шеберліктің дамуына,
педагогикалық қызметкерлердің беделі мен абыройының өсуіне, моральдік және
материалдық көтермелеу мүмкіндігінің кеңейіуіне, еңбекті төлеу деңгейінің
көтерілуіне жол ашты.
2007-2008 оқу жылында жоғары кәсіби еңбек беру жүйесіндегі
профессорлық-оқытушылық құрам қызметкерлерінің саны 41,3 адамды құрады,
оның ішінде мемлекеттік еңбек беру мекемелеріндегі қызметкерлер саны 27,6
мың адам болды. Республика бойынша жоғары еңбек беруде ғылым кандидаттары
мен докторларының үлесінің арту бағыты байқалды.
2007 жылы ғылым кандидаттарының үлесі жалпы профессорлық-оқытушылық
құрам қызметкерлерінің 31,8% құраса (2005 жылы 29,4%), ғылым докторлары
7,3% (2006 жылы 7%) құрады.
Орта есеппен елімізде 2007 жылы профессорлар үлесі біршама төмендеп,
6,3%-ды құрады. Төмендеу тенденциясы бүкіл республика бойынша, сонымен
бірге еліміздің көптеген аймақтарында орын алды. Республика бойынша жоғары
еңбек беруде ғылым кандидаттары мен докторларының доценттердің өсу қарқыны
байқалды.
Оқу процесін кадрлық қамсыздандыру Қазақстан жоғары оқу орындары
менеджменті қызметінің ең басты салаларының бірі болып табылады. Ғылыми-
педагогикалық кадарлардың ескірді, ғылыми-зерттеу әрекеттеріне деген әлсіз
мотивация жоғары еңбек беру саласынан ақыл-ойдың ел экономикасының басқа да
қызығушылық тудара білген салаларына ауып кетуіне себеп болды.
Қазақстанның жоғарғы мектебіндегі инновациялық процестердің
мезоталдауы Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық
университеті, Т.Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университеті, аль-
Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қ.Сәтпаев атындағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz