Бейнелеу өнері сабағында көне мұраларды оқыту арқылы оқушылардың рухани білімін дамыту
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Бейнелеу өнеріндегі кескіндеме туралы ұғым
және оның тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Бейнелеу өнері және таным жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 1.2.Бейнелеу өнері саласындағы кескіндеме өнерінің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Көрініс (пейзаж) жанрының ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Бейнелеу өнері сабағында көне мұраларды оқыту арқылы оқушылардың рухани білімін дамыту. «Қожа Ахмет Яссауи» кесенесі. Шығармашылық
жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Бейнелеу өнеріндегі Қазақстан суретшілерінің кескіндеме жанры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Менің шығармашылық жұмысым «Қожа Ахмет Яссауи» кесенесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3. Кескіндеме өнерін, бейнелеу өнері сабақтарында
және сабақтан тыс тәрбие жұмыстарында қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1 Кескіндеме өнерін бейнелеу өнері сабақтарында қолдану ... ... ... ... ...
3.2 Сабақтан тыс кескіндемеден үйірме жұмыстарын ұйымдастыру және сабақ жоспарын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымшалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Бейнелеу өнеріндегі кескіндеме туралы ұғым
және оның тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Бейнелеу өнері және таным жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 1.2.Бейнелеу өнері саласындағы кескіндеме өнерінің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Көрініс (пейзаж) жанрының ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Бейнелеу өнері сабағында көне мұраларды оқыту арқылы оқушылардың рухани білімін дамыту. «Қожа Ахмет Яссауи» кесенесі. Шығармашылық
жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Бейнелеу өнеріндегі Қазақстан суретшілерінің кескіндеме жанры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Менің шығармашылық жұмысым «Қожа Ахмет Яссауи» кесенесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3. Кескіндеме өнерін, бейнелеу өнері сабақтарында
және сабақтан тыс тәрбие жұмыстарында қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1 Кескіндеме өнерін бейнелеу өнері сабақтарында қолдану ... ... ... ... ...
3.2 Сабақтан тыс кескіндемеден үйірме жұмыстарын ұйымдастыру және сабақ жоспарын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымшалар
Кіріспе
Тақырыптың көкейкестілігі: Бұрынғы дәуірлердің қай - қайсына да шоқтығы биігірек көрінетін, көркемдік бейнелеу тұжырымдамасын анағұрлым байытқан сондай бір қызғылықты бағыт ХYІ-ХYII ғасырларда Голланд пейзажынан басталады. Сараптық, жасанды көріністерге толы шартты туындылар аясынан тұңғыш рет табиғат өз алдына бейнелеу, сұлулықты зерттеу нысанасы ретінде жеке дара бөлініп шықты. Жаратылыс құбылысының жанды келбетін, қаз-қалпын, бар бояу-бедерімен мейлінше көрнекі мүсіндеуді мұрат тұтқан, кәдімгі біз білетін шын мағынасындағы пейзаж жанры қалыптасты.
Дүниені сұлулық жанрымен сезіну, көркемдік тұрғыдан тану жалпы өмір құбылысына табиғи қатынас түрлерінің бар өзгерісі қоғамдық даму үрдісімен қаншалықты дәрежеде сабақтастығын кейінгі өнер тәжірбиелерінен де аңғаруға болады.
Тельжанов шығармасында адам табиғаттың өзекті арқауы, оның мән мағынасын ашатын тиянақты - тірегі ретінде білдіріп, ұлттық бояу рухы да айқын аңғарылған.
Көрініс тектес бейнесі ата қонысымен бауырласып, біте қайнасқан байсалды бір парасаттылық бабын жеткізеді. Жер мен адам жарасымы бірегейлік табиғат құшағында адам салтанатын даралап, әсемдеп жырлауға мол мүмкіндік туғызған. Дала төсінде терең ойға шомған еңселі қазақ сол суретке жан бітіріп, жаратылыс келбетіне айрықша ажар дарытқан.
Көркем бейне тіршілік тынысының қыруар құбылысын түсіндіре алады өйткені, ол сезіну үндестігі, көрнекілік негізі арқылы табиғаттың өзімен табысып кеткен. Байырғы құбылыс өңін ашу тереңдігін өнер иесінің ойшылдық парасаты аңғарылады.
Көркемдік қайсыбір эстетика мамандары айтқандай, дүниетану талпынысының долбарлы бастапқы сатысы емес. Немесе оны - жай бір жалпылама ұғымды бейнелі суретке қарамай көшіре салу әрекеті деп бағалауға болмайды. Көркем өнер ойшылдық өрісінің баянды бір көрінісі. Қазіргі кезде халықтың өнерге деген ынта-ықыласы анағұрлым артты. Халық шығармашылығын жаңғыртып одан әрі дамыту бүгінгі күннің көкей тесті мәселесі болып табылады. Осыған орай қазіргі таңда мектептерде бейнелеу өнері пәніне аса көп көңіл бөлінуде. Тәрбие берудің жалпы мақсаттарына сәйкес мектепте бейнелеу өнерін оқыту бірнеше мақсаттарды көздейді. Мәселен, қоғамның жан-жақты дамыған белсенді мүшесін дайындау,оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру негізінде эстетикалық және көркемдік тәрбие беру. Эстетикалық тәрбие дегеніміз оқушылардың қоғамдағы, ғылымдағы,өнердегі,табиғаттағы әсемдік қабілетін қабылдау, тәрбиелеу болып табылады. Орта мектепте бейнелеу өнерін оқыту жалпы білім беру мақсатын көздейді. Эстетикалық тәрбие беру процесінде мемлекеттің даму жолындағы замандастардың еңбегінің әсемдігін көрсету маңызды орын алады. Осыған орай елбасымыздың халыққа жолдаған жолдауында білім, мәдениет, өнер саласына баса назар аударылған. Менің жұмысымның негізгі мақсаты, өсіп келе жатқан жас ұрпақтың бойына өнер шығармалары арқылы өз туған жеріне деген сүйіспеншілігін, өнерге деген қызығушылығын арттыру, патриоттық сезімін ояту, оқушылардың ой-өрісін дамыту, эстетикалық тәрбие беру болып табылады.
Әлем көркін бейнелеу жемісінде әр кезеңнің қайталанбас келбеті қашанда өз дәуірінің өзекті ағындарымен, негізгі даму бағдарларымен мейлінше тығыз байланыста ашылған. Ағарту дәуірі табиғатқа құштарлық қатынасын жаңа қырынан дамытып, қайтадан жасандырып дүние заңдылықтарына сай өмір сүретін «Жаратылыс адамы» теориясын қалыптастырды.
Қоғам өмірінің келесі, кезек оқиғаларымен сабақтас пейзаж өнерінің даму белсенділерін қарастырғанда, оларды қашанда жалпы азаматтық ортақ мәдениет өрісінде алатын орны тұрғысынан ғана саралап бағалай білген жөн. Бұл арада тек табиғатты рухани игерудің өзіндік ерекшелік үлгілерін ескере отыру керек - ақ.
Көркемдік және ғылыми таным көрінісінің шынайы бауырластығын теориялық, логикалық түр-тұрпаттардың өзі мейлінше бейнелі жарастық тауып, сезім әсерімен байыған, шабыттанған ғылыми ізденістер тәжірибесінен аңғаруға болады. Ал мұндай бірлестікте әдетте «сезім» теориялық сипат алады. Суреткер көз қарасын аңдау, аңғару әрекеті, ұғым ойы жанданып, рухтанып, көркем ойға айналып кетеді.
Көркем өнер жеке құбылыстардың жалпы табиғатын ашуға тырысады, ал жалпы табиғат, жалпы қасиеттің өзін көрікті бейнелер арқылы аралайды. Сұлулықты тану үрдісі жаратылыстану құбылысының тек бірегей, нақты көрінісін бейнелеп қана қоймайды, ол сол құбылыстың тыныстану, «өмір сүру» заңдылығын айқындайтын негізгі қасиеттерін де тап баса алады.
Көркемөнер табиғат мәнімен шұғылданғанда ол өз тұрғысынан емес «адамзат мәні» тұрғысынан қарастырады, яғни нақты «шынайы мәнін» сипатын айқындайды. Бұл жаратылыс құбылыстың өз болмысынан бүлінбей, жіктелмей, мейлінше тұтас мүсінделетін сапалық мағыналы бейнесі. Суреткер табиғи тіршілік пішінінің нақтылығы, мазмұны, сыртқы әлпетінің сезіне білу құдіретіне еркінірек бойлап тұңғиық сырларына бірте бірте жақындай береді. Әр құбылыс өзінің мәнісімен табыса бастаған тұста ғана ол көркемдік таным тақырыбына айналады.
Аңдау, аңғару түріндегі ойлау машығына жақындау көркемдік таным әрекетінің өзіндік бір ерекшелігін өрісі ашылмай-ақ көрінетін ой қисынымен кәдімгі сыршылдық сезім бірлігін іздеу керек. Логикалық тыныс, сезімдік сипат қашанда жаратылыс құбылысын суреткер санасы байыта қорытып, келісті мүсіндеген бейне бойында біте қайнасып жатады. Әрине логикалық жүйеде өз алдына жеке бөлініп ап-айқын, бадырайып тұрмайды, ол тек сезім арқылы өріліп жетеді. Өйткені, сұлулық игілігін сомдау жолында өнер адамы қашанда ойлана отырып, тіршілік жарасымын бұрмаламай, өз әл қадірінше дүние құбылысын бар болмысымен мейлінше қаз қалпында, дәлелді бейнелеуге тырысады.
Нанымдылық - сурет сенімділігі дейтініміз осындай жауапкершіліктен туған. Көріністік үлгіден аңғарылатын нақтылық қасиет әдетте сыртқы сұлулық бедері сияқты көрінгенімен, шын суреткер талантты ішкі әлем «жан-сарайы» жалынында жарқыратып жеткізе білмек.
Адам игілікті дүние құбылыстарын өзара сабақтастырып жатқан ең басты тұлға ретінде көрінеді. Рухани өмір ағымында ол табиғаттың ең биік сатысынан қарайды.
Өнер туындысында бейнелер жаратылыс негізі сезім арқылы қабылданатын төңірегін қоршаған байырғы кеңістік болмысы. Көрнекілік, сезінерлік нақтылық көркемдік игіліктің басты белгілері болып табылады. Суретші ұлан ғайыр дүние шындығынан ойлантып, көңіл-күйіне қуат берген, рухани тірек болған толғандырған жеке бір тіршілік көзін саралап алады да, азаматтық ортақ мән мағына дарытады. Сезім байлығымен суарылған өнер туындысы дейтініміз осы.
Тақырыптың көкейкестілігі: Бұрынғы дәуірлердің қай - қайсына да шоқтығы биігірек көрінетін, көркемдік бейнелеу тұжырымдамасын анағұрлым байытқан сондай бір қызғылықты бағыт ХYІ-ХYII ғасырларда Голланд пейзажынан басталады. Сараптық, жасанды көріністерге толы шартты туындылар аясынан тұңғыш рет табиғат өз алдына бейнелеу, сұлулықты зерттеу нысанасы ретінде жеке дара бөлініп шықты. Жаратылыс құбылысының жанды келбетін, қаз-қалпын, бар бояу-бедерімен мейлінше көрнекі мүсіндеуді мұрат тұтқан, кәдімгі біз білетін шын мағынасындағы пейзаж жанры қалыптасты.
Дүниені сұлулық жанрымен сезіну, көркемдік тұрғыдан тану жалпы өмір құбылысына табиғи қатынас түрлерінің бар өзгерісі қоғамдық даму үрдісімен қаншалықты дәрежеде сабақтастығын кейінгі өнер тәжірбиелерінен де аңғаруға болады.
Тельжанов шығармасында адам табиғаттың өзекті арқауы, оның мән мағынасын ашатын тиянақты - тірегі ретінде білдіріп, ұлттық бояу рухы да айқын аңғарылған.
Көрініс тектес бейнесі ата қонысымен бауырласып, біте қайнасқан байсалды бір парасаттылық бабын жеткізеді. Жер мен адам жарасымы бірегейлік табиғат құшағында адам салтанатын даралап, әсемдеп жырлауға мол мүмкіндік туғызған. Дала төсінде терең ойға шомған еңселі қазақ сол суретке жан бітіріп, жаратылыс келбетіне айрықша ажар дарытқан.
Көркем бейне тіршілік тынысының қыруар құбылысын түсіндіре алады өйткені, ол сезіну үндестігі, көрнекілік негізі арқылы табиғаттың өзімен табысып кеткен. Байырғы құбылыс өңін ашу тереңдігін өнер иесінің ойшылдық парасаты аңғарылады.
Көркемдік қайсыбір эстетика мамандары айтқандай, дүниетану талпынысының долбарлы бастапқы сатысы емес. Немесе оны - жай бір жалпылама ұғымды бейнелі суретке қарамай көшіре салу әрекеті деп бағалауға болмайды. Көркем өнер ойшылдық өрісінің баянды бір көрінісі. Қазіргі кезде халықтың өнерге деген ынта-ықыласы анағұрлым артты. Халық шығармашылығын жаңғыртып одан әрі дамыту бүгінгі күннің көкей тесті мәселесі болып табылады. Осыған орай қазіргі таңда мектептерде бейнелеу өнері пәніне аса көп көңіл бөлінуде. Тәрбие берудің жалпы мақсаттарына сәйкес мектепте бейнелеу өнерін оқыту бірнеше мақсаттарды көздейді. Мәселен, қоғамның жан-жақты дамыған белсенді мүшесін дайындау,оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру негізінде эстетикалық және көркемдік тәрбие беру. Эстетикалық тәрбие дегеніміз оқушылардың қоғамдағы, ғылымдағы,өнердегі,табиғаттағы әсемдік қабілетін қабылдау, тәрбиелеу болып табылады. Орта мектепте бейнелеу өнерін оқыту жалпы білім беру мақсатын көздейді. Эстетикалық тәрбие беру процесінде мемлекеттің даму жолындағы замандастардың еңбегінің әсемдігін көрсету маңызды орын алады. Осыған орай елбасымыздың халыққа жолдаған жолдауында білім, мәдениет, өнер саласына баса назар аударылған. Менің жұмысымның негізгі мақсаты, өсіп келе жатқан жас ұрпақтың бойына өнер шығармалары арқылы өз туған жеріне деген сүйіспеншілігін, өнерге деген қызығушылығын арттыру, патриоттық сезімін ояту, оқушылардың ой-өрісін дамыту, эстетикалық тәрбие беру болып табылады.
Әлем көркін бейнелеу жемісінде әр кезеңнің қайталанбас келбеті қашанда өз дәуірінің өзекті ағындарымен, негізгі даму бағдарларымен мейлінше тығыз байланыста ашылған. Ағарту дәуірі табиғатқа құштарлық қатынасын жаңа қырынан дамытып, қайтадан жасандырып дүние заңдылықтарына сай өмір сүретін «Жаратылыс адамы» теориясын қалыптастырды.
Қоғам өмірінің келесі, кезек оқиғаларымен сабақтас пейзаж өнерінің даму белсенділерін қарастырғанда, оларды қашанда жалпы азаматтық ортақ мәдениет өрісінде алатын орны тұрғысынан ғана саралап бағалай білген жөн. Бұл арада тек табиғатты рухани игерудің өзіндік ерекшелік үлгілерін ескере отыру керек - ақ.
Көркемдік және ғылыми таным көрінісінің шынайы бауырластығын теориялық, логикалық түр-тұрпаттардың өзі мейлінше бейнелі жарастық тауып, сезім әсерімен байыған, шабыттанған ғылыми ізденістер тәжірибесінен аңғаруға болады. Ал мұндай бірлестікте әдетте «сезім» теориялық сипат алады. Суреткер көз қарасын аңдау, аңғару әрекеті, ұғым ойы жанданып, рухтанып, көркем ойға айналып кетеді.
Көркем өнер жеке құбылыстардың жалпы табиғатын ашуға тырысады, ал жалпы табиғат, жалпы қасиеттің өзін көрікті бейнелер арқылы аралайды. Сұлулықты тану үрдісі жаратылыстану құбылысының тек бірегей, нақты көрінісін бейнелеп қана қоймайды, ол сол құбылыстың тыныстану, «өмір сүру» заңдылығын айқындайтын негізгі қасиеттерін де тап баса алады.
Көркемөнер табиғат мәнімен шұғылданғанда ол өз тұрғысынан емес «адамзат мәні» тұрғысынан қарастырады, яғни нақты «шынайы мәнін» сипатын айқындайды. Бұл жаратылыс құбылыстың өз болмысынан бүлінбей, жіктелмей, мейлінше тұтас мүсінделетін сапалық мағыналы бейнесі. Суреткер табиғи тіршілік пішінінің нақтылығы, мазмұны, сыртқы әлпетінің сезіне білу құдіретіне еркінірек бойлап тұңғиық сырларына бірте бірте жақындай береді. Әр құбылыс өзінің мәнісімен табыса бастаған тұста ғана ол көркемдік таным тақырыбына айналады.
Аңдау, аңғару түріндегі ойлау машығына жақындау көркемдік таным әрекетінің өзіндік бір ерекшелігін өрісі ашылмай-ақ көрінетін ой қисынымен кәдімгі сыршылдық сезім бірлігін іздеу керек. Логикалық тыныс, сезімдік сипат қашанда жаратылыс құбылысын суреткер санасы байыта қорытып, келісті мүсіндеген бейне бойында біте қайнасып жатады. Әрине логикалық жүйеде өз алдына жеке бөлініп ап-айқын, бадырайып тұрмайды, ол тек сезім арқылы өріліп жетеді. Өйткені, сұлулық игілігін сомдау жолында өнер адамы қашанда ойлана отырып, тіршілік жарасымын бұрмаламай, өз әл қадірінше дүние құбылысын бар болмысымен мейлінше қаз қалпында, дәлелді бейнелеуге тырысады.
Нанымдылық - сурет сенімділігі дейтініміз осындай жауапкершіліктен туған. Көріністік үлгіден аңғарылатын нақтылық қасиет әдетте сыртқы сұлулық бедері сияқты көрінгенімен, шын суреткер талантты ішкі әлем «жан-сарайы» жалынында жарқыратып жеткізе білмек.
Адам игілікті дүние құбылыстарын өзара сабақтастырып жатқан ең басты тұлға ретінде көрінеді. Рухани өмір ағымында ол табиғаттың ең биік сатысынан қарайды.
Өнер туындысында бейнелер жаратылыс негізі сезім арқылы қабылданатын төңірегін қоршаған байырғы кеңістік болмысы. Көрнекілік, сезінерлік нақтылық көркемдік игіліктің басты белгілері болып табылады. Суретші ұлан ғайыр дүние шындығынан ойлантып, көңіл-күйіне қуат берген, рухани тірек болған толғандырған жеке бір тіршілік көзін саралап алады да, азаматтық ортақ мән мағына дарытады. Сезім байлығымен суарылған өнер туындысы дейтініміз осы.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Тарақты Аселеу «Көшпенділер тарихы» Алматы «Атамұра Қазақстан» 1995ж.
2. «Бүгінгі Қазақстан» Республика суретшілерінің шығармаларында Алматы Өнер 1983ж.
3. Ә.Қастеев. Альбом. Алматы. 1978ж.
4. Ө. Жәнібеков. Қазақ қолөнерінің мәдениеті. Алматы. 1977ж.
5. Е. Жиенбаев зергерлік өнерінің әліппесі. Шымкент. 1994ж.
6. Б. Зауырбекова. Альбом. 1990ж.
7. Қазақ ССР Қысқаша Энциклопедиясы 4-том Алматы. 1993ж.
8. Ә. Мағұлан. Қазақтың сәндік қолданбалы өнері 1-2 том Алматы, Өнер 1987ж.
9. С. Төленбаев. Ою салуға үйрене біл Алматы. 1993ж.
10.Е. Зарисовик. Казахский народный орнамент М. 1969ж.
11.Казахская национальная одежда. А. Жалын. 1976ж.
12.Н. Қастеев. Альбом. 1976ж.
13.С. Қасиманов Қазақтың сәндік қолданбалы өнері. А. Өнер 1966ж.
14. А.Х. Маргулан Древняя культура Центрального Казахстана. Алматы. 1966ж.
15. А. Маргулан., Т.Басенов Архитектура Казахстана. Алматы. 1959ж.
16. «Советтік Қазақстанның бейнелеу өнері» Алматы. Өнер. 1990ж.
17. Ералин Қ., Халмуратов Ж. «Қазақстанның бейнелеу өнері шеберлері» Алматы «М-Талант фирмасы» 1997ж.
18.Шипанов А.С. «Әуесқой жас суретшілермен мүсіншілерге» Алматы «Мектеп» 1989ж.
19. Е.Шорохов Композиция Москва. «Просвещение» 1986ж.
20. Е. Каменова «Кемпірқосақтың түсі қандай?» Алматы 1981ж.
21. Ералин Қ., Тастемиров К., «Бейнелеу өнері сабақтарында оқушылардың кеңістік туралы түсінігін қалыптастыру».
22. Ростовцев Н.Н. Методика преподавания ИЗО в школе.
1. Тарақты Аселеу «Көшпенділер тарихы» Алматы «Атамұра Қазақстан» 1995ж.
2. «Бүгінгі Қазақстан» Республика суретшілерінің шығармаларында Алматы Өнер 1983ж.
3. Ә.Қастеев. Альбом. Алматы. 1978ж.
4. Ө. Жәнібеков. Қазақ қолөнерінің мәдениеті. Алматы. 1977ж.
5. Е. Жиенбаев зергерлік өнерінің әліппесі. Шымкент. 1994ж.
6. Б. Зауырбекова. Альбом. 1990ж.
7. Қазақ ССР Қысқаша Энциклопедиясы 4-том Алматы. 1993ж.
8. Ә. Мағұлан. Қазақтың сәндік қолданбалы өнері 1-2 том Алматы, Өнер 1987ж.
9. С. Төленбаев. Ою салуға үйрене біл Алматы. 1993ж.
10.Е. Зарисовик. Казахский народный орнамент М. 1969ж.
11.Казахская национальная одежда. А. Жалын. 1976ж.
12.Н. Қастеев. Альбом. 1976ж.
13.С. Қасиманов Қазақтың сәндік қолданбалы өнері. А. Өнер 1966ж.
14. А.Х. Маргулан Древняя культура Центрального Казахстана. Алматы. 1966ж.
15. А. Маргулан., Т.Басенов Архитектура Казахстана. Алматы. 1959ж.
16. «Советтік Қазақстанның бейнелеу өнері» Алматы. Өнер. 1990ж.
17. Ералин Қ., Халмуратов Ж. «Қазақстанның бейнелеу өнері шеберлері» Алматы «М-Талант фирмасы» 1997ж.
18.Шипанов А.С. «Әуесқой жас суретшілермен мүсіншілерге» Алматы «Мектеп» 1989ж.
19. Е.Шорохов Композиция Москва. «Просвещение» 1986ж.
20. Е. Каменова «Кемпірқосақтың түсі қандай?» Алматы 1981ж.
21. Ералин Қ., Тастемиров К., «Бейнелеу өнері сабақтарында оқушылардың кеңістік туралы түсінігін қалыптастыру».
22. Ростовцев Н.Н. Методика преподавания ИЗО в школе.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Бейнелеу өнеріндегі кескіндеме туралы ұғым
және оның
тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
1.1 Бейнелеу өнері және таным
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2.Бейнелеу өнері
саласындағы кескіндеме өнерінің даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Көрініс (пейзаж) жанрының
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Бейнелеу өнері сабағында көне мұраларды оқыту арқылы оқушылардың рухани
білімін дамыту. Қожа Ахмет Яссауи кесенесі. Шығармашылық
жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Бейнелеу өнеріндегі Қазақстан суретшілерінің кескіндеме
жанры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Менің шығармашылық жұмысым Қожа Ахмет Яссауи
кесенесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. Кескіндеме өнерін, бейнелеу өнері сабақтарында
және сабақтан тыс тәрбие жұмыстарында
қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1 Кескіндеме өнерін бейнелеу өнері сабақтарында
қолдану ... ... ... ... ...
3.2 Сабақтан тыс кескіндемеден үйірме жұмыстарын ұйымдастыру және сабақ
жоспарын
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымшалар
Кіріспе
Тақырыптың көкейкестілігі: Бұрынғы дәуірлердің қай - қайсына да шоқтығы
биігірек көрінетін, көркемдік бейнелеу тұжырымдамасын анағұрлым байытқан
сондай бір қызғылықты бағыт ХYІ-ХYII ғасырларда Голланд пейзажынан
басталады. Сараптық, жасанды көріністерге толы шартты туындылар аясынан
тұңғыш рет табиғат өз алдына бейнелеу, сұлулықты зерттеу нысанасы ретінде
жеке дара бөлініп шықты. Жаратылыс құбылысының жанды келбетін, қаз-қалпын,
бар бояу-бедерімен мейлінше көрнекі мүсіндеуді мұрат тұтқан, кәдімгі біз
білетін шын мағынасындағы пейзаж жанры қалыптасты.
Дүниені сұлулық жанрымен сезіну, көркемдік тұрғыдан тану жалпы өмір
құбылысына табиғи қатынас түрлерінің бар өзгерісі қоғамдық даму үрдісімен
қаншалықты дәрежеде сабақтастығын кейінгі өнер тәжірбиелерінен де аңғаруға
болады.
Тельжанов шығармасында адам табиғаттың өзекті арқауы, оның мән мағынасын
ашатын тиянақты - тірегі ретінде білдіріп, ұлттық бояу рухы да айқын
аңғарылған.
Көрініс тектес бейнесі ата қонысымен бауырласып, біте қайнасқан байсалды
бір парасаттылық бабын жеткізеді. Жер мен адам жарасымы бірегейлік табиғат
құшағында адам салтанатын даралап, әсемдеп жырлауға мол мүмкіндік туғызған.
Дала төсінде терең ойға шомған еңселі қазақ сол суретке жан бітіріп,
жаратылыс келбетіне айрықша ажар дарытқан.
Көркем бейне тіршілік тынысының қыруар құбылысын түсіндіре алады
өйткені, ол сезіну үндестігі, көрнекілік негізі арқылы табиғаттың өзімен
табысып кеткен. Байырғы құбылыс өңін ашу тереңдігін өнер иесінің ойшылдық
парасаты аңғарылады.
Көркемдік қайсыбір эстетика мамандары айтқандай, дүниетану талпынысының
долбарлы бастапқы сатысы емес. Немесе оны - жай бір жалпылама ұғымды
бейнелі суретке қарамай көшіре салу әрекеті деп бағалауға болмайды. Көркем
өнер ойшылдық өрісінің баянды бір көрінісі. Қазіргі кезде халықтың өнерге
деген ынта-ықыласы анағұрлым артты. Халық шығармашылығын жаңғыртып одан әрі
дамыту бүгінгі күннің көкей тесті мәселесі болып табылады. Осыған орай
қазіргі таңда мектептерде бейнелеу өнері пәніне аса көп көңіл бөлінуде.
Тәрбие берудің жалпы мақсаттарына сәйкес мектепте бейнелеу өнерін оқыту
бірнеше мақсаттарды көздейді. Мәселен, қоғамның жан-жақты дамыған белсенді
мүшесін дайындау,оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру негізінде
эстетикалық және көркемдік тәрбие беру. Эстетикалық тәрбие дегеніміз
оқушылардың қоғамдағы, ғылымдағы,өнердегі,табиғаттағы әсемдік қабілетін
қабылдау, тәрбиелеу болып табылады. Орта мектепте бейнелеу өнерін оқыту
жалпы білім беру мақсатын көздейді. Эстетикалық тәрбие беру процесінде
мемлекеттің даму жолындағы замандастардың еңбегінің әсемдігін көрсету
маңызды орын алады. Осыған орай елбасымыздың халыққа жолдаған жолдауында
білім, мәдениет, өнер саласына баса назар аударылған. Менің жұмысымның
негізгі мақсаты, өсіп келе жатқан жас ұрпақтың бойына өнер шығармалары
арқылы өз туған жеріне деген сүйіспеншілігін, өнерге деген қызығушылығын
арттыру, патриоттық сезімін ояту, оқушылардың ой-өрісін дамыту, эстетикалық
тәрбие беру болып табылады.
Әлем көркін бейнелеу жемісінде әр кезеңнің қайталанбас келбеті қашанда
өз дәуірінің өзекті ағындарымен, негізгі даму бағдарларымен мейлінше тығыз
байланыста ашылған. Ағарту дәуірі табиғатқа құштарлық қатынасын жаңа
қырынан дамытып, қайтадан жасандырып дүние заңдылықтарына сай өмір сүретін
Жаратылыс адамы теориясын қалыптастырды.
Қоғам өмірінің келесі, кезек оқиғаларымен сабақтас пейзаж өнерінің даму
белсенділерін қарастырғанда, оларды қашанда жалпы азаматтық ортақ мәдениет
өрісінде алатын орны тұрғысынан ғана саралап бағалай білген жөн. Бұл арада
тек табиғатты рухани игерудің өзіндік ерекшелік үлгілерін ескере отыру
керек - ақ.
Көркемдік және ғылыми таным көрінісінің шынайы бауырластығын теориялық,
логикалық түр-тұрпаттардың өзі мейлінше бейнелі жарастық тауып, сезім
әсерімен байыған, шабыттанған ғылыми ізденістер тәжірибесінен аңғаруға
болады. Ал мұндай бірлестікте әдетте сезім теориялық сипат алады.
Суреткер көз қарасын аңдау, аңғару әрекеті, ұғым ойы жанданып, рухтанып,
көркем ойға айналып кетеді.
Көркем өнер жеке құбылыстардың жалпы табиғатын ашуға тырысады, ал жалпы
табиғат, жалпы қасиеттің өзін көрікті бейнелер арқылы аралайды. Сұлулықты
тану үрдісі жаратылыстану құбылысының тек бірегей, нақты көрінісін бейнелеп
қана қоймайды, ол сол құбылыстың тыныстану, өмір сүру заңдылығын
айқындайтын негізгі қасиеттерін де тап баса алады.
Көркемөнер табиғат мәнімен шұғылданғанда ол өз тұрғысынан емес адамзат
мәні тұрғысынан қарастырады, яғни нақты шынайы мәнін сипатын айқындайды.
Бұл жаратылыс құбылыстың өз болмысынан бүлінбей, жіктелмей, мейлінше тұтас
мүсінделетін сапалық мағыналы бейнесі. Суреткер табиғи тіршілік пішінінің
нақтылығы, мазмұны, сыртқы әлпетінің сезіне білу құдіретіне еркінірек
бойлап тұңғиық сырларына бірте бірте жақындай береді. Әр құбылыс өзінің
мәнісімен табыса бастаған тұста ғана ол көркемдік таным тақырыбына
айналады.
Аңдау, аңғару түріндегі ойлау машығына жақындау көркемдік таным
әрекетінің өзіндік бір ерекшелігін өрісі ашылмай-ақ көрінетін ой қисынымен
кәдімгі сыршылдық сезім бірлігін іздеу керек. Логикалық тыныс, сезімдік
сипат қашанда жаратылыс құбылысын суреткер санасы байыта қорытып, келісті
мүсіндеген бейне бойында біте қайнасып жатады. Әрине логикалық жүйеде өз
алдына жеке бөлініп ап-айқын, бадырайып тұрмайды, ол тек сезім арқылы
өріліп жетеді. Өйткені, сұлулық игілігін сомдау жолында өнер адамы қашанда
ойлана отырып, тіршілік жарасымын бұрмаламай, өз әл қадірінше дүние
құбылысын бар болмысымен мейлінше қаз қалпында, дәлелді бейнелеуге
тырысады.
Нанымдылық - сурет сенімділігі дейтініміз осындай жауапкершіліктен
туған. Көріністік үлгіден аңғарылатын нақтылық қасиет әдетте сыртқы сұлулық
бедері сияқты көрінгенімен, шын суреткер талантты ішкі әлем жан-сарайы
жалынында жарқыратып жеткізе білмек.
Адам игілікті дүние құбылыстарын өзара сабақтастырып жатқан ең басты
тұлға ретінде көрінеді. Рухани өмір ағымында ол табиғаттың ең биік
сатысынан қарайды.
Өнер туындысында бейнелер жаратылыс негізі сезім арқылы қабылданатын
төңірегін қоршаған байырғы кеңістік болмысы. Көрнекілік, сезінерлік
нақтылық көркемдік игіліктің басты белгілері болып табылады. Суретші ұлан
ғайыр дүние шындығынан ойлантып, көңіл-күйіне қуат берген, рухани тірек
болған толғандырған жеке бір тіршілік көзін саралап алады да, азаматтық
ортақ мән мағына дарытады. Сезім байлығымен суарылған өнер туындысы
дейтініміз осы.
1. Бейнелеу өнеріндегі кескіндеме туралы ұғым және оның тарихы
1.1 Бейнелеу өнері және таным жүйесі
Ғылыми тұрғыдан тану дегеніміз - жер-жаһан шындығын, күш қуатын парасат
- білімін пайдалану, ұғыну, адам игілігіне айналдыру үшін оның бар
құбылысын ой санаңмен көре білу. Ғылыми таным үлгісінің тарихи жолы бастан
кешкен, сезінген тәжірибелік білімдер негізінде қалыптасқан. Деректердің
молдығы, оларды қорытып, топшалау арқылы жинақталған қыруар білімнің бірте
- бірте жүйелену ең алдымен дүние кеңістігінде бағыт-бағдар табуға
мүмкіндік берді.Осы мүмкіндіктен барып жер бетіндегі табиғат құбылыстарын
ғана емес, алыс аспан шырақтарының да қозғалысын зерттеп, бақылау ісі
басталған . Ғылым мен көркемөнердегі шексіз әлем сырын тану дәстүрлерінің
айырмашылығын, ғалым мен суреткер қатынасының дүние тұтастығы, бірегейлігі
туралы үғым -түсінігін кезең-кезеңге бөліп, жан-жақты қадағалау мейлінше
қызықты. Таным жүйесінде бейнелеу мүмкіндігі барған сайын еркінірек ашылып,
тіршілік болмысын нұсқалы, қаз-қалпында жеткізетін, онымен парапарлық
қасиетке ие бола бастайды. Көркемдік кейіптің алуан сырлы, сарқылмас
сұлулық байлығы мен ғылыми ойдың логикалық дара мәнділік, мейлінше дәлме-
дәлдік сипаты негізінен танылатын табиғат пен танитын адам ерекшелігіне
тікелей қатысты. Егер суреткер жеке бір құбылыстар туралы үғым-танымын
қосалқы өзге тіршілік деректерімен толықтырып, соның негізінде мүлде жаңа
жиындық бейне сомдап шықса, ал ғалым бірден қыруар қүбылысты егжей-тегжейлі
саралап, түгел қамтып, солардың өзінен өндіріп алған әр түрлі дәлел
түсініктер арқылы біртұтас ғылыми үғым қалыптастырады.
Танитын адамның танылатын дүние болмысына қатынасы бір-бірінен алшақ
кете алмайды, сырт көзге әр-текті көрінер денелер әрекетін іштей
бауырластырып жіберетін диалектикалық толассыз тіршілік бұл. Таным өрісінің
кемелдену дәрежесіне қарай бейнелі ойдың бірте-бірте құбылыс сырына
тереңдеп бойлап, шын жаратылыс мәнісіне барған сайын жақындата түсер рухани
қыруар үлгісі, жалпы адамзаттық көркемдік түйіндеу тәжірибесі мен ғылыми
жаңалықтар, салтанатты көп шындықтың куәсі етіп отыр.
Жұмыр жерге табанын тіреген әр адам көзімен көріп көкірегімен сезетін
жер - жаһан иелігін шексіз - шетсіз ұлан - ғайыр дүние мұхиты көмкерген.
Ою-өрнек, бояуы түрлі-түсті, тұңғиығы терең, дамып, құбылып, бірте
-бірте өзгеріп, тынысын кеңейте беретін ұлы жаратылыс ұғымына адам баласы
әлем, ғарыш, ғалам дейтіндей балама тапқан. Ғылым мен көркем өнердің даму
белестері, адамзат ұрпағының міне дәл осы ғалам құпиясын ашу жолындағы
ғасырлар бойғы бай тәжірибесі, сайып келгенде дүниенің бірлігі заңдылығына
сүйенген біртұтас әлем тану тарихын құрайды.
Дүниенің көрінген һәм көрінбеген сырын түгелдеп, ең болмаса денелеп
білмесе, адамдықтың орны болмайды, - дейді Абай жетінші сөзінде.
Ақынның жалынды жүрегі, өмір шындығын мейлінше саралап түсінуге
талпынған құдіретті көңіл заман қайшылығы жайлы тебіреніп отырып, әлем
құпиясына ой жіберген.
Бүгінгі әдеби өнер туындысының көпшілігіне енді әлем айдынының жалаң
суреті, сыртқы сұлулық беделі ғана емес, ғылыми ізденіс жаңалықтары да
тікелей тән. Табиғат әлемін, оның қат-қабат қасиеттерін, ерекшеліктерін
эстетикалық түрғыдан танып - білудің жаңа белесі Томас Манн мұрасында
дәстүрлі, қалыптасқан, байырғы пейзаждық үлгілердің өзін құлпыртып
жіберген.
Көркемдік таным үлгісінде әлемдегі тек көрнекті жер бедеріне, дүние
келбетіне тарихи қатынас, көзқарас құбылысы арқылы ғана емес сонымен бірге
көзге көрінбейтін адам өмірімен, тұрмысымен белгілі бір дәрежеде сабақтасып
әр қилы жаңалықтар арқылы да өрісін дамытып отырған.
Көркемдік таным табиғаттың, өзіндік мүмкіндігін жетілдіре отырып, адам
баласы жаңа ғасыр, ғалам сырын жете тану, игеру жолында құлшына қызмет
етуде ұлан ғайыр макроғарыш, жаратылыс тұңғиығына әсіресе көркем
фантастикаға терең деп бойлап еніп барады .
Суретші фантастист бірін-бірі толықтыратын ғылым мен көркемөнердің
тоғысқан тобында тұр. Дүние болмысының құпия қазынасына ғажайып кейіпкер,
амал-тәсілдерімен барлау жасап, көз жіберіп, олар адамзат ұрпағының
болашаққа бет бұрған салтанатты сапарын ғалымға дейін ұлғаюы өнер мазмұнын
байытып, табиғат тану сезімін ұштай түскен. Ғарыш мұхитын жан - жақты
қайталанбас ғажайып сұлулығымен, көркемдік тұрғыдан игеру өрісінде жаңа
жанрдың туып, қалыптасуының алғашқы белгілері де көріне бастады. Жай көз
онша дағдылана қоймаған бояу, рең құбылыстары бай, жаңа аспан денелері
бедерін, күн мен түннің алмасуын аңғартар қат - қабат тосын ырғақтары, кең
байтақ әлем тұңғиығының жанарыңды жасытар түр -түсін біршама ажырата алатын
болдық .
Тұңғыш ғарышкер - суретші Леоновтың шығармалары шынайы, шыншылдық
мәнерде салынған, адам баласының зеңгір көк құбылыстары жайлы тікелей сезім
- түйнісін жеткізуге тырысады. Өз сөзінде ғылыми үғым бәрін бірдей жан
жақты қамтитын қаншама құдыретке ие бола берсін, бәрібір, адамзат ұрпағының
рухани дүниесін, қайталанбас қанық ғарыш бояуын қаз - қалпында бере алатын
тек көркем өнер деген. Ғалам мұхитының ғажайып бояулар реңін, жердің үш
түрлі белдеуін, баска элемдердегі күн мен түн алмасынуының жан білмейтін
өзгешіліктерін, жалпы, бұрын қиял мен асқақ арман үлесіндегі құпия жұмбақ
сырларды ол тұңғыш рет жұртшылық иелігіне айналдырды. Ғарыш таңы да,
Түнгі жер де біздің бүгінгі замандастарымыздың жан жылуын, сезім
түсінігін, қуаныш -құлшынысын, адамгершілік мейірімін жырлаған. Үш түрлі
бояудың құлпыра жайнап құбылған сәукеле сәні арқылы әлем кеңістігінің
сұлулық сипаттық бояуы соны ырғақтатқан.
Ақын - жазушылар, суретшілер, ғалымдар дүние
болмысының
біртұтас сұлулық, ғылыми келбетін айқындау жолында бірін -
бірі
толықтырып, байытып бірегей ғибратты үлгілер дарытатын сәттер
аз
емес. Мұндай кезде детте көркемдік ой логикалық, теориялық толғамдары
-мен сабақтасып ақиқат өмір шындығы, жаратылыс құбылысы көбіне бейнелі
көрініске, суретке айналып кетеді.
Дүние тану үрдісінің қарышты қадамы, шексіздігі - заттар мен құбылыстар
шексіздігіне тікелей байланысты. Көркемдік таным нысанасы айқындала түскен
сайын пейзаждық өнер шеңбері де ұлғайып, тақырыптың ауқымы кеңейе бермек.
Жаратылыс шындығын нақтылы тарихи кешен тұрғысында барлап оның сан -
салалы белестерін жан - жақты қамту өнер құбылысына тән белгілер.
Бұл тарапта кеңес суретшілері өзге елдер табиғатын мүсіндеу арқылы жол
суреттерін жасаумен бірге жұлдыздар әлемін игеру тақырыбын да рухани тірек
тұтқан.
Әлем өрісінің, заман құбылысының әлі жете танылмаған аясы кең. Көркем
өнер көзге көрініп тұрған дүние болмысын да, жерден ғалам кеңістігінде
нақты тарихи дерегімен беріле зерттеп, мүмкін қадірінше оларды өмір
шындығына бір табан жақын, шынайы бейнелеуге ізгі талпыныстар жасауда. Күн
айналысындағы кеңістік көлемі туралы кейінгі ұғым, әлем тану жіктілігі,
ғарыштық жаңа өлшемдер, таным нысанасының бүкіл шертетін аңыз болжам
әңгімелер геология ғылымы жаңалықтарымен өзектесіп, өріліп мазмұн -
мағынасы тереңдей түскен. Ғылыми, көркемдік дүние таным тәсілдерін табиғи
табыстыратын ғылыми көпшілік жанр қалың бұқараға қозғалтқы әртүрлі әдеби
түрде, құнарлы, бояулы тілмен ғылыми жаңалықтар ұлылығын жеткізіп, іздену
өрісін ашатын бейнелеу, суреттеу сыршылдығымен де бағалы.
Бояу ашықтығы, бейнелеу ізденістеріндегі тапқырлық, жазу мәдинеті, өмір
өрісін, адамзат ұрпағының арман -мұратын кеңейтер көкейкесті
мәселелерге барлау сөз жоқ, фантастардың жан -жақты сөз ететін
шеберлікті сипаттайтын біріне айланып отыр.
Бірақ соған қарамастан, қалай дегенмен, Әлем және адам тақырыбы
көркемөнерге әлі де мейлінше баяу игеріліп келе жатқанын біз тіпті де
жасыра алмас едік. Көз көріп құлақ естімеген табиғаттың таңғажайып
кеңістігін тану жолында қазіргі адам баласы жеткен ұлан-ғайыр рухани дүние
өсу, жеке бір салаларда ғана болмаса, көркемдік ой жүйесі әлі тұтас қамти
алған жоқ. "Ғылыми фантастика... Бірақ ол осы қазіргі қалпында біздің
рухани сусынымызды қандыра алар ма екен ?" - дейтін Ш. Айтматов сөзінің
жаны бар.
Көркемдік таным қашанда өз заманының ғылыми табыстармен сабақтас
дамыған. Суретшілер ежелден жаратылыс сырына жан-жақты бойлау үшін ғылыми
әдістерді кең пайдаланып, көркем өнер әсіресе дүние құбылысының мән-
мағынасын сезіну жолында математикалық зерттеу үлгілерімен керемет байыған.
Кешендік құрылым, өрістілік қағидаларының ашылуына байланысты дүние
заңдылықтарын зерттейтін математикалық әдіс қылқалам шеберлерін ерекше
қызықтырған. Көрінетін нәрселер, нысаналар құрылысын орналасу тәртібін
бейнелеуде ауа, жарық сәуле қатынасын айқындауда ғылыми жетістіктер мен
заңдылықтар тікелей басшылыққа алынып, бейнелеу өнері ақыл-ой, парасат,
білім ұғымымен пара-пар саналған кездер де болған.
Табиғат құбылыстарын бағалап, сыр-сипатын саралап жете сезіну жолында
жаратылыс зерттеушілер тәрізді пейзажистке де өсімдіктер дүниесін талмай
зерттеп, ботаника негіздерін игеру керек еді. Адам баласының жарық, ауа
қозғалысы, бояу, түр-түс құбылысы түрғысынан тану, түйсіну мүмкіндігін
кеңейту үшін бейнеленетін нәрсенің ішкі құрылымын белгілеп, кеңістік өріс
заңдылығын айқындау үшін геометрия, математика ғылымдарын да зерттеп үйрену
қажет болған.
Шын суреткер маңдайына, міне, осының бәрін жазған, оған мол мұра, зор
жауапкершілік бұйырған. Адамзат ақыл - ой дарытқан ғылым -білім, парасат
мұратын өз бойына жан - жақты сіңірген көркем - өнер үлгілері ғана
ұрпақтан - ұрпаққа қастерлі қазына болып қала береді. Шын мәніндегі өнер
туындыларының қай - қайсынан да біз осындай жаратылыс тынысына жан
біткендей, суреткер көңіл күйімен, шеберлік, сезімімен біте қайнасып, бір
тұтас рухани игілікке айналған бай білім, өлмес бейнелер қуанышын табамыз.
Замандастары орыс өнертану ғылымының қадірлі қолбасшысы ретінде
бағалаған, жан тәнімен беріліп голланд бейнелеу өнерінің тамаша үлгілерін
жинаған Ресей ғалымы, саяхатшы П.П.Семенов - Тянь-Шанскийдің Нидерланды
бейнелеу өнері тарихы жайлы нұсқалар авторы ретінде танылуы да тегін емес.
Осы нұсқалардың бүтіндей екінші бөлімі, бірінші бөлімінің жеке тараулары
көркем өнердегі табиғат тақырыбына арналған.
Біртұтас дүние келбетін айқындауға ғылыммен. көркемөнердің өзара
бауырластығы тақырыбы ғылымдарды, өнер шеберлерін көптен бері ойландырып
келеді. 1880 жылы Д.И. Менделеев А.И.Куинджи суреті алдында деген мақала
жазған.
Менделеевтің пікірінше, жаратылыс тану ғылымы мен жер бедерін бейнелеу
өнерінің үзеңгілес тууы мейілінше сүйсінерлік құбылыс. Адам өзін қоршаған
дүние болмысына еркінірек ой жүргізіп, ұшы қиырсыз кең әлемге
көкірек - көзін тікті. Тұңғыш рет өзі табиғат деп аталатын біртұтас алып
құдіреттің жұрағаты екенін сезінді.
Табиғат көркі бұлардың қай – қайсысынан да негізгі нысана, негізгі
кейіпкер, бүкіл суретті көмкеріп тұрады. Ал, таураттық желілерге көріністің
азын аулақ аумағы ғана арналған. Бір шығарманың өзінде суретші табиғат
кескінінің ұлан - ғайыр қиыр - қырқасын түгел тізіп, көзіне түскен
құбылыстың бәрін де қамтып қалуға тырысады. Жалпы таным жүйесіндегі осы
өзгерістердің өзі - ақ жаратылыс жайлы жинақталған бүкіл ұғым - білімді
мейілінше көрікті бейнелеуге бірте -бірте жол аша берді. Ғылым
жетістіктерін талмай, тынымсыз қадағалап, рухани сүйеніш тұту - пейзаждық
өнер туындыларына ортақ қасиеттердің бірі.
Көркем өнерді ғылымиландыру ұранын біздің заманымызда абстракционизм
мамандарын ту қылып отыр. Джон Бор Жаңа пейзаж дейтін мақаласында қазіргі
Америка суретшілері ұстанған қағиданы қолдайды.
Бұл - бізге мейілінше кереғар көзқарас. Өнер үшін ғылымды, білімді
жіктеп ұғындыру бірден - бір дара мақсат емес. Көркемдік ойлау жүйесін
бұлай қарабайырландыруға ғылым мен жаратылысты түсіндіретін нобайлы ұғым
тәсілімен алмастыруға әсте болмайды.
Абстракционистер жаратылыс мағынасын тек ғылым аясында -логикалық ой
желісімен ашуға тырысуда Абстракционизм табиғаты XX ғасырдағы америка
көркемөнеріндегі бейнелеу және мүсін өнерінің табиғатқа қатынасы дейтін
кітабында жарияланған өзге бір мақаласында Бор абстракционист -
абстракциялау дегеніміз - ең мәнді белгілерді тап басу логикалық қаруға
айналып бара жатыр, абстракциялау дегеніміз ең мәнді белгілерді тап басу -
оны өрістету, еселеп күшейту" деп жазады.
Бордың сөзімен айтқанда, ғылыми қисынды талдаудан абстракционизмнің
айырмашылығы - табиғатты жіктеп, жіліктеп алу, қалағанынша еркін қайта
құрастыру, жинақтау болып табылады. Ал, жаратылыс мәнін бұлай бет алды,
қалай болса солай тану мүмкін емес. Суретші табиғат әлемін қисындылық
тұрғысынан жүйелеуге тіпті де міндетті емес, нобайлап ойлау жемісін
айшықтап бейнелеп, ғылыми түсінікті көркем көрініске көшіру ешқашан оның
дара мақсаты болмаған.
Ғалам көрінісінің ғажайып жұмбақ сырларын, заңдылығын, сезім байлығын,
сұлулығын жан - жақты игеру жолында ғылыммен көркем өнердің жаңа белестерге
көтеріле беретіні даусыз.
Көркемдік тұрғысынан дүние сырын игеру – жаратылыс шындығына, әр –
нәрсе, әр құбылыстың мән - мағынасына талдау, саралау жолымен жай ойлана
үңілу ғана емес, ол ең алдымен күллі әдемілік әлемін, сұлулық сипатын бар
табиғатыңмен беріліп жан - жақты тану, рухани жан-жылуымен егжей - тегжейлі
сезіну.
Табиғат бейнесімен біте қайнасып, бауырласып кеткен екі бірдей қатынас
шамасын байқаймыз, танылу сипаты, бағалау сипаты. өнер туындысында әдетте
жаратылыс шындығы осылай таныла отырып сұлулық көрінісі ретінде бағаланады,
айшықты өрнекті келісімін табады. Сұлулық дегеніміз - адам жанымен танылып
, адам санасында бейнеленген табиғи әлеуметтік құбылыс,- деп жазады
профессор В.П.Тучаринов. Осы көзқарас бізге біршама дұрысырақ көрінеді.
Өйткені табиғатқа тән ақиқаттық қасиеттерсіз, адамның оған өзіндік жеке
қатынасынсыз сұлулықты сезіну мүмкін емес. Көркемдік, әдемілік үғымының өн
бойына осы екі қасиеттің екеуін де аялаған, біреуінен бас тартсаңыз
екіншісі бәрібір жеке дара сұлулық сырын жеткізе алмайды.
1.2 Бейнелеу өнері саласындағы кескіндеме өнерінің
даму тарихы.
Кескіндеме өнер әлеміндегі орасан зор, өзіне еліктіріп әкететін,
сиқырлы аймақ. Ол адамзат дамуының таң шапағында, біздің тарихтан бұрынғы
ата-бабаларымыздың үңгірлерінде дүниеге келді. Сан ғасырлар бойынша
суретшілердің басшылыққа алған идеялары, олардың ұмтылыстары өзгеріп
отырады, бір стильдің орнын екінші стиль басты, бірақ бәрібір кескіндеме
жасап дами берді.
Басқа өнерлердің арасында кескіндеме суретшінің қырағы көзі
шалғанның бәрін мейілінше толық бере алса керек. Сан жүздеген жылдар бойы
ол табиғаттан үйреніп, дүниені қызғылықты ететіннің бәрін бейнелеудің
таңдай қақтыратын жаңа әдістерін ойлап тапты. Оның бейнелеу құралдары
шексіз бай бола бастады. Сызықтардың өте батыл жүргізілуі, бояулардың бай
үндестігі, жарық пен көлеңкенің батыл, күтпеген контрастары, бейнеленіп
отырған нәрсені орналастырудағы ойлы мөлшерлестік және айқын логика,
қиялдың қызықты құбылмалылығы, осының бәрі кескіндемеге өз міндеттерін шешу
үшін берілген.
Батырлардың сауыттарының жылтырын, жібек маталардың асқан
әдемілерін, көз жанарының дымқылдануын, жас қыз денесінің нәзіктігін және
ағаштардың дөрекі қабығын көзге түсетіндей етіп беру тіс қаққан кескіншілер
қиындық келтіре қоймайды. Кең жайылған емендердің қуатын, көктемгі
қайыңдардың жан жадыратар жасыл жапырақтарын, қаһарлы да асқақ аспанды,
мөлдір – сұр тұманды және айлы түндердің тылсым, жұмбақ әлемін, буырқанған
көк теңізді сендерге қызықты, сан қырлы кескіндеме өнері көрсетіп бере
алады.
Ал ең ғажабы бұл емес! Бар ықыласымен берілген суретші шапшаң, батыл
да нәзік қимылмен, келіп керілген кенеп бетіне қылқаламмен бояу жағады –
міне одан өзімізге тірі адам көз тастайды! Суретші оның жүзіндегі көзге
шалына қоймайтын ой нышандары мен құштарлықтары
таң ғажайып қырағылықпен кенеп бетіне түсірген және бір
мезгілде сендерге оның жан - дүниесін ашып берген.
Кескіндеменің ұлылығы менімше мынада - ол сансыз жүректерді бір мәнді
ойды, бір күшті сезімде бірге соғуға мәжбүр етеді. Ол шапшаң, бірден әсер
етеді, оның тілі халықаралық тіл. Оған аудармашылар қажет емес. Оның
алдында уақыттың өзі кейін шегінеді.
Аса көрнекті Кеңес кескіншілерінің бірі - А.Пластов кескіндеме туралы
осылай шабыттана айтады.
Кескіндеме - бұл майлы бояулармен жасалған және пакет рамаға салынған,
біз музейлерде қызықтайтын картиналар ғана емес. Кескіндеме ұғымы кең әрі
мейілінше сан алуан техниканы қамтиды, мысалы түрлі сулы бояулармен,
темперамен, гуашьпен, акварельмен салынған кескіндеме болады. Тіпті аздап
боялған суретке (пастель) ауысатын кескіндеме бар.
Мұның бәрі станоктік, яғни станок та (мольбертте ) жасалатын кескіндеме.
Монументтік кескіндеме де болады. Оның үлгілерін біз ғимараттардың
қабырғаларынан көреміз. Мұлдай кескіндеме арнайы техникада әк суына
араластырылган бояулар және жаңа сылақ бетіне жиі жасалады. Мүлдем бояусыз
- ақ жасалатын өзінше ерекшелігі бар монументтік кескіндеме де бар. Бейне
түрлі материалдардың алуан түсті кесектерінен жасалады (мозайка). Сондай -
ақ жарықтанатын кескіндеме - шыныдан жасалған картинадан өтіп түрлі -
түсті жарық түсіретін кескіндеме де болады (витраж).
Кескіндеме шығармаларын орындаудың алуан түрлі техникаларын қарастыруға
көшпестен бұрын түс танудың кейбір меселелерімен танысайық.
Кескіндеменің түсі. Гравюраға арналған өткен тарауда біз түс, бояулар
туралы біршама сөз еттік. Бірақ онда түс әлі де тапшы, оның ролі шектеулі
де шартты болатын. Кескіндемеге түс бәрін
айқындайды, мұнда ол жетекші орынға ие болады және барлық күш-қуатымен
өркен жаяды.
Түс - кескіндеменің жаны. Шынында да реалистік кескіндеменің көркемдік
қүралдарының негізінен суретпен және жарықпен көлеңкемен бірлікте түс
құрайды. Бірақ кескіндемедегі түс деп нені түсеміз. Бәлкім, бізге
тәжірибеден белгілі заттардың боялғандығы болар. Бақсақ, олай емес,
басқаша, неғұрлым күрделі нәрсе екен. Кескіндеме - біздің қайсы бір заттар
туралы білімдеріміз жөніндегі протоколдық есеп емес, осы білімдерге сәйкес
суретті боямалау емес, түстік жағдайды оны нақты жағдайларда біз
қабылдағанымыздай етіп, көркем бере білу.
Біз шөптің жасыл, гүлдің қызыл, ал қардың ақ екенін тәжірибеден білеміз.
Біз картинада оларды осындай бояулармен бояй аламыз ба? Бұл сұраққа ия
деп те, жоқ деп те жауап беруге болар еді. Жасыл шөпті кескіндеменің
шығармаларды іс жүзінде сұрғылт немесе көк дерлік, немесе тіпті қызыл
дерлік ( мысалы, батып бара жатқан күн сәулесінде) болып шығуы мүмкін. Егер
картинада қарды бір ғана ақ бояумен боясақ, қар сияқты әсер қалдырмай, жай
ақ дақ болып шығады. Мұның болатын себебі, ақ қарда мыңдаған - қызғылт,
алтын түстес, көгілдір және күлгін реңктер болады. Мысалы:
В. Суриковтың Бояр әйел Морозова атты картинасында қардың суреті қалай
салынғанына назар аударып, мұқият қарап көріңдер.
Егер заттардың дәл өзіндей түстерді көшірмесек, табиғаттың түстік сан
құбылмалылығын қалай нанымды беруге болады. Бәрін де картинада дұрыс
табылған түстердің өзара қатынастары шешеді. Заттың түсімен сәйкес келетін
бояуды таңдап алуға ұмтылу тіпті де керек емес. Суретшіге қолына қылқалам
ұстап затқа жақын келіп, таңдап алынған түсті, ол дәлме – дәл сәйкес келуі
үшін затпен салыстырып жатудың қажеті жоқ. Картинада, басқа түстердің
қоршауында заттың өзіне сәйкес келетін, дұрыс та дәлме – дәл түс ретінде
нанымды қабылданатындай түсті тауып, іріктеп алу қажет.
Сөйтіп суретші заттардың түсін емес, олардың түстік өзара байланысын
зерттейді. Ол қайсыбір заттардың бізге белгілі табиғи түсіне онша сәйкес
келмейтін, біршама басқаша сияқты болып көрінетін бояуларды пайдалануы
мүмкін. Бірақ ол осы бояулардың картинаның ішіндегі барлық түстік дақтар
заттың өзіндегідей бір -бірімен ара қатынаста болатындай етіп алады.
Нақ осы түстік қатынастарды дұрыс алу реалистік кескіндеменің негізіне
жатады.
Біздің түстерді қабылдауымызға, әдемі сабақтас түстің пайда болуына
жарық, қашықтық (ауа қабаты) және түстік орта, яғни түрліше боялған
заттардың қатар тұруы шешуші ықпал жасайды. Мәселен, өте күшті жарық
жағдайында, мысалыға, жазғы ашық тал түсте, жарық түскен жерлерде түстер
өзінің қанықтылығын жоғалтады, ағарып түссізденеді. Бұлтты күндері немесе
көлеңкеде, керісінше, түстер өзінің қанықтылығына ие болады да біздің
көзіміз түстік алмасулармен реңктерді әлдеқайда көбірек қабылдайды. Кейде
жаңа айналыса бастаған кескіндемешілер мұны түсінбейді де керісінше
жасайды, күшті жарықта тұрғанда ең ашық бояулармен салады, ал
көлеңкелердегіні күңгірттеу үшін суық түсті бояуды пайдаланады.
Кескіндеменің бүкіл құпиясы, - дейді Б.Иогансон, көлеңкелер мен
жартылай көлеңкелерде.
Жарықтан басқа, түстерді қабылдауға қашықтық ауа қабаты әсер етеді. Бұл
жөнінде ауа перспективасы туралы тарауда айтылады. Заттардың бір
қабылдайтын түстері шағылысқан сәулелермен заттар бір - біріне жіберетін
рефлекстерімен де анықталады. Бәрін де тесіп өтіп, қоршап алғандай болатын
күшті де әлсіз, үлкен де кіші рефлекстердің осынау айқұш - ұйқыш айқасқан
ағымдары ерекше түстік ортаны, әлдебір жалпы түсінік қатарды жасайды.
Картинаның
барлық бояулық үйлестірімдері бірыңғай, тұтас, жарасымды реттілікке
және өмірлік шынайылыққа ұмтылған кезде, оның мұндай жалпы
түстік кейпі кескіндемеде колорит деп атайды. Профессионал кескіндеменің
басты белгілерінің бірі жалпы және суық реңктердің бірлігімен күресі.
Белгілі бір заттың жарық түсіп тұрған және көлеңкеленген бөліктері
жарықтанумен ғана емес, сонымен бірге жылы немесе суық түстік реңктерімен
де міндетті түрде ерекшеленеді - егер жарық жылы болса, керісінше, онда
көлеңке жылы реңкте болады. Бірақ осы жалпы түстік дақтарда оларға қарама -
қарсы реңктер кейде қылаң береді. Әрбір жағылған бояу көрші бояуға
ұқсамайтын, оған контрасты болуы тиіс.
Жылы және суық түстерді қатарлас тұруы
кескіндемеге интенсивті әуен береді. Кескіндемешінің міндеті - картинаның
жақын және алыс нүктелеріндегі түстердің айырмашылығын
аңғарымпаздықпен ұстай білуінде.
1.3. Пейзаж жанры және оның ерекшеліктері
Өнердегі басты саланың бірі - пейзаж. Пейзаж дегеніміз өзі француз сөзі,
біздің тілімізге аударғанда табиғат деген ұғымды береді. Өнер саласында
да пейзаж жеке жанр болып қалыптасқан.
Пейзаж тек кескіндеме саласында емес, сол сияқты графика, керамика,
мүсін, бетіндегі рельефтерде т.б. кездеседі.
Пейзажды негізінен табиғатты ғана емес, адам пішіндері, хайуанаттар
дүниесі, бірқатар сюжеттік көріністерді бейнелеп береді. Мұнда ескеретін
жағдай хайуанаттар дүниесі мен адамдар басты рольді атқармайды, керісінше
композициялық шешімді дұрыс атқару мақсатында немесе картинаның сюжетін ашу
үшін қосымша деталь ретінде таңдап алынады. Бұл заңдылықты сақтамаған
жағдайда суретшінің картинасы басқа жанрға ауысып кетуі ғажап емес, суретші
айтарлықтай деңгейге жете алмайды.
Енді пейзаж өнері немесе дәлірек айтқанда пейзаж жанрының қалыптасуының
тарихына тоқталайықшы.
Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде, яғни неолит дәуірінің өзінде адамдар
табиғатты жан-жануарлар дүниесін бейнелейді. Мәселен Алжир сахарасындағы
үңгірлердегі жартастарда алғашқы адамдардың ағаштары, тас суларды
бейнелеулерін кездестіруге болады.
Сонымен қатар бұл бейнелер тек жартасқа бейнеленіп қана қоймаған, өзіндік
композициялық шешімі бар, белгілі бір ұғымды береді.
Бұл пейзаж жанрының алғашқы жазбалары ежелгі шығыста Крит жерінде, яғни
Египет жерінде кездестіруге болады. Онда негізінен жартастағы бейнелер б.э.
XX ғ. Аңшы фараондардың өмірлерінен көріністер, сол сияқты жабайы мысық
түқымдасының аң аулау сәті бейнеленген жазбаларды (роспись) кездестіруге
болады. Сол сияқты б.э. XX ғ. Киоск сарайындағы жасалған росписьтерді
(криште) құстармен бірге табиғат суреттерін кездестіруге болады.
Бұл аталған табиғат суреттерінің барлығы тек нобай немесе жоба ретінде
атауға болады.
Жалпы орта ғасырлар Европа өнерінде, ежелгі Икон жазуы орыс өнерінде
табиғат схематизациялық түрінде жазылған жалпы бұл пейзаж жанрынан апаратын
басбалдақтар еді.
XXI - XXII ғ.ғ. пейзаж Европа өнерінде белгілі бір тақырыптағы картинаның
фонын немесе портретте тек фон қызметін ғана атқарады, оған мысал атақты
итальян суретшісі Леонардо да Винчидің белгілі Монне Лизаны (1503 - Лучр.
Париж) айтуға болады.
Алғашқы пейзаждардың қалыптасуы, яғни белгі бере бастауы XI ғасырда Қытай
өнерінде байқалады.
Қытай пейзаж шеберлерінің жұмысында табиғат өте поэтикалық нәзіктікпен
жазылған. Оған мысал Х-ғасырдағы Дунь-юанның жібек матаға тушьпен орындаған
Өзен пейзажы деп аталған жұмысы.
Уақыт өте келе Қытай пейзаж шеберлерінің ықпалды жапон пейзаждарымен
араласып, өзіндік стиль құрады.
Жалпы өнерде пейзаждың өз алдында жанр болып Европадағы Қайта өрлеу
дәстүрінің үлкен маңызы болды.
Енді суретшілер картина жазғанда бір нәрседен қарап жазуға, сол сияқты
сызықтың перспективаға, кеңістікті беруге жалпы картинаның сюжетін шынайы
түрде ұмтыла бастады.
XX ғасырдың бірінші жартысында-ақ швецар суретшісі К.Вицаның Ғажайып
аулау (1444 Женева) деген картинасында көлдің жағалауын нақты және
кеңістікті көрсете білді. Бұл сол ғасырда үлкен жетістік еді.
Одан кейінгі суретшілердің кіші өлшемдегі картиналарында нидерландық
И.Потини-рада, неміс А.Дюрерде және А. Альтдо бірінші план өз үстемдігін
ала бастады. Яғни, алғашқы план картинада нақты талданып жазыла бастады.
Дәл осы уақытта, яғни қайта өрлеу дәуірінде итальян суретшілері табиғатқа
басқаша көңіл бөле бастады.
Итальян суретшілері Тициан, Франческо, А.Матеньи, Джорджоне
картиналарында табиғат адамға гармониялық жағынан әуен бере бастады.
Картинаның көп бөлігін архитектуралық орта дами бастады.
XXI ғасырдың ортасында П.Бейгеля табиғат адамзатпен бөлінбес, ажыратқысыз
бірлігін көрсетуге өз жұмыстарында басты назарға алды және қол жеткізді.
Оған мысал, суретшінің Жыл мезгілдері, Қар бетіндегі аңшы (1565-екеуі
де Вена өнер музейі) деген жұмыстары мысал бола алады.
XXI ғасырда табиғатты бейнелеу нақты орнығып болып, пейзажды идеалды
түрде бейнелеу етек алды.
Бұл ғасырда, яғни жаңа ағым классицизм қалыптасты.
Пейзаж шеберлері енді табиғатқа жаңа көзқараспен қарап, басты мақсатты
табиғат деп танып, картинада басты орында табиғат образ ретінде таңдап
алынып, сол картинаның арқауы табиғат болды.
Ал француз суретшісі И. Пуссенің картиналарында мифологиялық кейіпкерлер
және антикалық мифология табиғатпен ажырағысыз бейнеленеді. (Геркулес және
Канус, 1949 ГМНН). Ал кейін барокко стиліндегі суретшілерде, олардың
пейзаждарына табиғаттың стихиялық күш қуаттары көрсетіледі.
Д. Веласкестің күн сәулесінің өзгеруіне байланысты ауа қабаттарының
өзгеруі, атмосфераның өзгеруінде болып қалыптасты.
2. Бейнелеу өнері сабағында көне мұраларды оқыту арқылы оқушылардың рухани
білімін дамыту. Қожа Ахмет Яссауи кесенесі. Шығармашылық жұмыс.
2.1 Бейнелеу өнеріндегі Қазақстан суретшілерінің кескіндеме жанры.
Қазақстанда кескіндеме өнеріндегі пейзаж жанрының қалыптасуы оның
дамуы жайында анализ жүргізер болсақ, біздің елімізде кескіндеме өнерінің
өзі Ұлы Октябрь революциясынан кейін бастау алды.
Жетпіс жыл кескіндеме өнерінің дамуы мен кескіндеме мектебінің
қалыптасуы үшін көп уақыт деп ауыз толтырып айта салуға болмайды. Алайда
республика көркем өнерінің қазіргі жағдайы ол жөнінде байсалды, әрі жан –
жақты пікір айтуға лайықты.
Бір кездерде діни ұғымдардың ықпалы үзіліп қалған кескіндеме дәстүрі
бірден қалпына келіп, жоғары дәрежеге жете қоюы мүмкін емес еді.
Бірақ 30 - 40 жылдардан бастап еліміздің көркем өнері саласы күннен
– күнге қарыштап біртіндеп қалыптаса берді.
Өзге республикалардан әсіресе Москва мен Ленинградтан келген
суретшілер бұған көп жәрдемін тигізді, жалпы жағдай, әрине онша еместі
шығармашылық күштер де өте батырыңқы болатын. 1933 жылы Қазақстан
Суретшілер Одағының ұйымдастыру бюросы құрылды, оған В.Сладков, Э.Исмаилов,
Ф.Болхаев кірді, ал 1940жылы республика суретшілерінің съезі өткен болатын.
Қазақстан көркем өнерінің дамуының екінші кезеңінде 50 – 60
жылдарында оның бүкіл Кеңес көркем өнерінің жалпы дамуымен тығыз байланысты
дамыды. Бұл кезде республика суретшілерінің творчествосында натураға,
табиғатқа, болмысқа, заттың өзіне көбірек зер салу, соны бейнелеу тән
болса, 60 – жылдарда бейнелеу публицистикасына бой ұру. “Қатаң стильді”
ұлттық тұрғысынан игеру, жаңа кейіпкерді іздеу Ал 70 – жылдардағы
көркемөнерді айтсақ - бұл айтарлықтай жаңа дамыған әрі кемелденген,
анағұрлым өте күрделі кезең. Бұл кезеңнің ерекшелігі – дараланған
трактовкалардың өзінше бейнелеу, мәнерлер мен стильдердің, заманымыздың
көкейтесті проблемаларын әр қилы шешетін жарқын творчестволық тұлғалардың
септігінде.
Қазақстан кескіндеме өнерінің бастауы осында 1879 жылы келген орыс
суретшісі Н.Г. Глудовтың есімімен, тікелей байланысты. Ол жаңа әлемді өте
ыждағаттылықпен, кенепке, қағазға түсірумен болды.
Бірінші ұлттық қылқалам шебері, өз творчествосында таңқаларлықтай
тиянақты, табиғат және өнердің міндеттерін түсіне білуде өзінің аңғал
тазалығын творчестволық өмірінің өн бойында кірпік түсірмей сақтаған Ә.
Қастеев те Глудовтың шәкірті болған.
Ә.Қастеев сұлулықты дүниенің (түсінігі) бұлжымас қасиеті деп біліп, оны
мүмкін қадірінше дәлме – дәл бейнелеуге тиістімін деп есептеген.
Ал, суретшінің бейнелегіштік түйсігі арқылы үйлесімді үңірек түзеген
айрықша түстер бұйымдық әлем бояуының сан алуандығын ғана беріп қоймайды,
сонымен қатар халық тұрмысының оптимистік өмір шендігін бейнелейді.
Ә. Қастеевтің алғашқы суреттеріне тән ерекшелігі, ол көбіне кәсіптік
салуға, ширақ контурларды беруге, әр түстің өзіндік ерекшелігі бар,
формалары мейлінше жинақталған, композициялық өрімі бір орталықтан өрби
жайылады, кескіндеу мен суреттеуі, эпикалық лирикалық жағы басым шығып
жатады. Күмән жоқ бұл қасиет бойынша оның халықтық қолданбалы өнер
шығармаларының жақын таныстығының төлімі, форманың мінсіздігін қапысыз
сезінушілік арқылы дарыған деуімізге болады.
20-шы жылдары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Бейнелеу өнеріндегі кескіндеме туралы ұғым
және оның
тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
1.1 Бейнелеу өнері және таным
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2.Бейнелеу өнері
саласындағы кескіндеме өнерінің даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Көрініс (пейзаж) жанрының
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Бейнелеу өнері сабағында көне мұраларды оқыту арқылы оқушылардың рухани
білімін дамыту. Қожа Ахмет Яссауи кесенесі. Шығармашылық
жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Бейнелеу өнеріндегі Қазақстан суретшілерінің кескіндеме
жанры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Менің шығармашылық жұмысым Қожа Ахмет Яссауи
кесенесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. Кескіндеме өнерін, бейнелеу өнері сабақтарында
және сабақтан тыс тәрбие жұмыстарында
қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1 Кескіндеме өнерін бейнелеу өнері сабақтарында
қолдану ... ... ... ... ...
3.2 Сабақтан тыс кескіндемеден үйірме жұмыстарын ұйымдастыру және сабақ
жоспарын
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымшалар
Кіріспе
Тақырыптың көкейкестілігі: Бұрынғы дәуірлердің қай - қайсына да шоқтығы
биігірек көрінетін, көркемдік бейнелеу тұжырымдамасын анағұрлым байытқан
сондай бір қызғылықты бағыт ХYІ-ХYII ғасырларда Голланд пейзажынан
басталады. Сараптық, жасанды көріністерге толы шартты туындылар аясынан
тұңғыш рет табиғат өз алдына бейнелеу, сұлулықты зерттеу нысанасы ретінде
жеке дара бөлініп шықты. Жаратылыс құбылысының жанды келбетін, қаз-қалпын,
бар бояу-бедерімен мейлінше көрнекі мүсіндеуді мұрат тұтқан, кәдімгі біз
білетін шын мағынасындағы пейзаж жанры қалыптасты.
Дүниені сұлулық жанрымен сезіну, көркемдік тұрғыдан тану жалпы өмір
құбылысына табиғи қатынас түрлерінің бар өзгерісі қоғамдық даму үрдісімен
қаншалықты дәрежеде сабақтастығын кейінгі өнер тәжірбиелерінен де аңғаруға
болады.
Тельжанов шығармасында адам табиғаттың өзекті арқауы, оның мән мағынасын
ашатын тиянақты - тірегі ретінде білдіріп, ұлттық бояу рухы да айқын
аңғарылған.
Көрініс тектес бейнесі ата қонысымен бауырласып, біте қайнасқан байсалды
бір парасаттылық бабын жеткізеді. Жер мен адам жарасымы бірегейлік табиғат
құшағында адам салтанатын даралап, әсемдеп жырлауға мол мүмкіндік туғызған.
Дала төсінде терең ойға шомған еңселі қазақ сол суретке жан бітіріп,
жаратылыс келбетіне айрықша ажар дарытқан.
Көркем бейне тіршілік тынысының қыруар құбылысын түсіндіре алады
өйткені, ол сезіну үндестігі, көрнекілік негізі арқылы табиғаттың өзімен
табысып кеткен. Байырғы құбылыс өңін ашу тереңдігін өнер иесінің ойшылдық
парасаты аңғарылады.
Көркемдік қайсыбір эстетика мамандары айтқандай, дүниетану талпынысының
долбарлы бастапқы сатысы емес. Немесе оны - жай бір жалпылама ұғымды
бейнелі суретке қарамай көшіре салу әрекеті деп бағалауға болмайды. Көркем
өнер ойшылдық өрісінің баянды бір көрінісі. Қазіргі кезде халықтың өнерге
деген ынта-ықыласы анағұрлым артты. Халық шығармашылығын жаңғыртып одан әрі
дамыту бүгінгі күннің көкей тесті мәселесі болып табылады. Осыған орай
қазіргі таңда мектептерде бейнелеу өнері пәніне аса көп көңіл бөлінуде.
Тәрбие берудің жалпы мақсаттарына сәйкес мектепте бейнелеу өнерін оқыту
бірнеше мақсаттарды көздейді. Мәселен, қоғамның жан-жақты дамыған белсенді
мүшесін дайындау,оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру негізінде
эстетикалық және көркемдік тәрбие беру. Эстетикалық тәрбие дегеніміз
оқушылардың қоғамдағы, ғылымдағы,өнердегі,табиғаттағы әсемдік қабілетін
қабылдау, тәрбиелеу болып табылады. Орта мектепте бейнелеу өнерін оқыту
жалпы білім беру мақсатын көздейді. Эстетикалық тәрбие беру процесінде
мемлекеттің даму жолындағы замандастардың еңбегінің әсемдігін көрсету
маңызды орын алады. Осыған орай елбасымыздың халыққа жолдаған жолдауында
білім, мәдениет, өнер саласына баса назар аударылған. Менің жұмысымның
негізгі мақсаты, өсіп келе жатқан жас ұрпақтың бойына өнер шығармалары
арқылы өз туған жеріне деген сүйіспеншілігін, өнерге деген қызығушылығын
арттыру, патриоттық сезімін ояту, оқушылардың ой-өрісін дамыту, эстетикалық
тәрбие беру болып табылады.
Әлем көркін бейнелеу жемісінде әр кезеңнің қайталанбас келбеті қашанда
өз дәуірінің өзекті ағындарымен, негізгі даму бағдарларымен мейлінше тығыз
байланыста ашылған. Ағарту дәуірі табиғатқа құштарлық қатынасын жаңа
қырынан дамытып, қайтадан жасандырып дүние заңдылықтарына сай өмір сүретін
Жаратылыс адамы теориясын қалыптастырды.
Қоғам өмірінің келесі, кезек оқиғаларымен сабақтас пейзаж өнерінің даму
белсенділерін қарастырғанда, оларды қашанда жалпы азаматтық ортақ мәдениет
өрісінде алатын орны тұрғысынан ғана саралап бағалай білген жөн. Бұл арада
тек табиғатты рухани игерудің өзіндік ерекшелік үлгілерін ескере отыру
керек - ақ.
Көркемдік және ғылыми таным көрінісінің шынайы бауырластығын теориялық,
логикалық түр-тұрпаттардың өзі мейлінше бейнелі жарастық тауып, сезім
әсерімен байыған, шабыттанған ғылыми ізденістер тәжірибесінен аңғаруға
болады. Ал мұндай бірлестікте әдетте сезім теориялық сипат алады.
Суреткер көз қарасын аңдау, аңғару әрекеті, ұғым ойы жанданып, рухтанып,
көркем ойға айналып кетеді.
Көркем өнер жеке құбылыстардың жалпы табиғатын ашуға тырысады, ал жалпы
табиғат, жалпы қасиеттің өзін көрікті бейнелер арқылы аралайды. Сұлулықты
тану үрдісі жаратылыстану құбылысының тек бірегей, нақты көрінісін бейнелеп
қана қоймайды, ол сол құбылыстың тыныстану, өмір сүру заңдылығын
айқындайтын негізгі қасиеттерін де тап баса алады.
Көркемөнер табиғат мәнімен шұғылданғанда ол өз тұрғысынан емес адамзат
мәні тұрғысынан қарастырады, яғни нақты шынайы мәнін сипатын айқындайды.
Бұл жаратылыс құбылыстың өз болмысынан бүлінбей, жіктелмей, мейлінше тұтас
мүсінделетін сапалық мағыналы бейнесі. Суреткер табиғи тіршілік пішінінің
нақтылығы, мазмұны, сыртқы әлпетінің сезіне білу құдіретіне еркінірек
бойлап тұңғиық сырларына бірте бірте жақындай береді. Әр құбылыс өзінің
мәнісімен табыса бастаған тұста ғана ол көркемдік таным тақырыбына
айналады.
Аңдау, аңғару түріндегі ойлау машығына жақындау көркемдік таным
әрекетінің өзіндік бір ерекшелігін өрісі ашылмай-ақ көрінетін ой қисынымен
кәдімгі сыршылдық сезім бірлігін іздеу керек. Логикалық тыныс, сезімдік
сипат қашанда жаратылыс құбылысын суреткер санасы байыта қорытып, келісті
мүсіндеген бейне бойында біте қайнасып жатады. Әрине логикалық жүйеде өз
алдына жеке бөлініп ап-айқын, бадырайып тұрмайды, ол тек сезім арқылы
өріліп жетеді. Өйткені, сұлулық игілігін сомдау жолында өнер адамы қашанда
ойлана отырып, тіршілік жарасымын бұрмаламай, өз әл қадірінше дүние
құбылысын бар болмысымен мейлінше қаз қалпында, дәлелді бейнелеуге
тырысады.
Нанымдылық - сурет сенімділігі дейтініміз осындай жауапкершіліктен
туған. Көріністік үлгіден аңғарылатын нақтылық қасиет әдетте сыртқы сұлулық
бедері сияқты көрінгенімен, шын суреткер талантты ішкі әлем жан-сарайы
жалынында жарқыратып жеткізе білмек.
Адам игілікті дүние құбылыстарын өзара сабақтастырып жатқан ең басты
тұлға ретінде көрінеді. Рухани өмір ағымында ол табиғаттың ең биік
сатысынан қарайды.
Өнер туындысында бейнелер жаратылыс негізі сезім арқылы қабылданатын
төңірегін қоршаған байырғы кеңістік болмысы. Көрнекілік, сезінерлік
нақтылық көркемдік игіліктің басты белгілері болып табылады. Суретші ұлан
ғайыр дүние шындығынан ойлантып, көңіл-күйіне қуат берген, рухани тірек
болған толғандырған жеке бір тіршілік көзін саралап алады да, азаматтық
ортақ мән мағына дарытады. Сезім байлығымен суарылған өнер туындысы
дейтініміз осы.
1. Бейнелеу өнеріндегі кескіндеме туралы ұғым және оның тарихы
1.1 Бейнелеу өнері және таным жүйесі
Ғылыми тұрғыдан тану дегеніміз - жер-жаһан шындығын, күш қуатын парасат
- білімін пайдалану, ұғыну, адам игілігіне айналдыру үшін оның бар
құбылысын ой санаңмен көре білу. Ғылыми таным үлгісінің тарихи жолы бастан
кешкен, сезінген тәжірибелік білімдер негізінде қалыптасқан. Деректердің
молдығы, оларды қорытып, топшалау арқылы жинақталған қыруар білімнің бірте
- бірте жүйелену ең алдымен дүние кеңістігінде бағыт-бағдар табуға
мүмкіндік берді.Осы мүмкіндіктен барып жер бетіндегі табиғат құбылыстарын
ғана емес, алыс аспан шырақтарының да қозғалысын зерттеп, бақылау ісі
басталған . Ғылым мен көркемөнердегі шексіз әлем сырын тану дәстүрлерінің
айырмашылығын, ғалым мен суреткер қатынасының дүние тұтастығы, бірегейлігі
туралы үғым -түсінігін кезең-кезеңге бөліп, жан-жақты қадағалау мейлінше
қызықты. Таным жүйесінде бейнелеу мүмкіндігі барған сайын еркінірек ашылып,
тіршілік болмысын нұсқалы, қаз-қалпында жеткізетін, онымен парапарлық
қасиетке ие бола бастайды. Көркемдік кейіптің алуан сырлы, сарқылмас
сұлулық байлығы мен ғылыми ойдың логикалық дара мәнділік, мейлінше дәлме-
дәлдік сипаты негізінен танылатын табиғат пен танитын адам ерекшелігіне
тікелей қатысты. Егер суреткер жеке бір құбылыстар туралы үғым-танымын
қосалқы өзге тіршілік деректерімен толықтырып, соның негізінде мүлде жаңа
жиындық бейне сомдап шықса, ал ғалым бірден қыруар қүбылысты егжей-тегжейлі
саралап, түгел қамтып, солардың өзінен өндіріп алған әр түрлі дәлел
түсініктер арқылы біртұтас ғылыми үғым қалыптастырады.
Танитын адамның танылатын дүние болмысына қатынасы бір-бірінен алшақ
кете алмайды, сырт көзге әр-текті көрінер денелер әрекетін іштей
бауырластырып жіберетін диалектикалық толассыз тіршілік бұл. Таным өрісінің
кемелдену дәрежесіне қарай бейнелі ойдың бірте-бірте құбылыс сырына
тереңдеп бойлап, шын жаратылыс мәнісіне барған сайын жақындата түсер рухани
қыруар үлгісі, жалпы адамзаттық көркемдік түйіндеу тәжірибесі мен ғылыми
жаңалықтар, салтанатты көп шындықтың куәсі етіп отыр.
Жұмыр жерге табанын тіреген әр адам көзімен көріп көкірегімен сезетін
жер - жаһан иелігін шексіз - шетсіз ұлан - ғайыр дүние мұхиты көмкерген.
Ою-өрнек, бояуы түрлі-түсті, тұңғиығы терең, дамып, құбылып, бірте
-бірте өзгеріп, тынысын кеңейте беретін ұлы жаратылыс ұғымына адам баласы
әлем, ғарыш, ғалам дейтіндей балама тапқан. Ғылым мен көркем өнердің даму
белестері, адамзат ұрпағының міне дәл осы ғалам құпиясын ашу жолындағы
ғасырлар бойғы бай тәжірибесі, сайып келгенде дүниенің бірлігі заңдылығына
сүйенген біртұтас әлем тану тарихын құрайды.
Дүниенің көрінген һәм көрінбеген сырын түгелдеп, ең болмаса денелеп
білмесе, адамдықтың орны болмайды, - дейді Абай жетінші сөзінде.
Ақынның жалынды жүрегі, өмір шындығын мейлінше саралап түсінуге
талпынған құдіретті көңіл заман қайшылығы жайлы тебіреніп отырып, әлем
құпиясына ой жіберген.
Бүгінгі әдеби өнер туындысының көпшілігіне енді әлем айдынының жалаң
суреті, сыртқы сұлулық беделі ғана емес, ғылыми ізденіс жаңалықтары да
тікелей тән. Табиғат әлемін, оның қат-қабат қасиеттерін, ерекшеліктерін
эстетикалық түрғыдан танып - білудің жаңа белесі Томас Манн мұрасында
дәстүрлі, қалыптасқан, байырғы пейзаждық үлгілердің өзін құлпыртып
жіберген.
Көркемдік таным үлгісінде әлемдегі тек көрнекті жер бедеріне, дүние
келбетіне тарихи қатынас, көзқарас құбылысы арқылы ғана емес сонымен бірге
көзге көрінбейтін адам өмірімен, тұрмысымен белгілі бір дәрежеде сабақтасып
әр қилы жаңалықтар арқылы да өрісін дамытып отырған.
Көркемдік таным табиғаттың, өзіндік мүмкіндігін жетілдіре отырып, адам
баласы жаңа ғасыр, ғалам сырын жете тану, игеру жолында құлшына қызмет
етуде ұлан ғайыр макроғарыш, жаратылыс тұңғиығына әсіресе көркем
фантастикаға терең деп бойлап еніп барады .
Суретші фантастист бірін-бірі толықтыратын ғылым мен көркемөнердің
тоғысқан тобында тұр. Дүние болмысының құпия қазынасына ғажайып кейіпкер,
амал-тәсілдерімен барлау жасап, көз жіберіп, олар адамзат ұрпағының
болашаққа бет бұрған салтанатты сапарын ғалымға дейін ұлғаюы өнер мазмұнын
байытып, табиғат тану сезімін ұштай түскен. Ғарыш мұхитын жан - жақты
қайталанбас ғажайып сұлулығымен, көркемдік тұрғыдан игеру өрісінде жаңа
жанрдың туып, қалыптасуының алғашқы белгілері де көріне бастады. Жай көз
онша дағдылана қоймаған бояу, рең құбылыстары бай, жаңа аспан денелері
бедерін, күн мен түннің алмасуын аңғартар қат - қабат тосын ырғақтары, кең
байтақ әлем тұңғиығының жанарыңды жасытар түр -түсін біршама ажырата алатын
болдық .
Тұңғыш ғарышкер - суретші Леоновтың шығармалары шынайы, шыншылдық
мәнерде салынған, адам баласының зеңгір көк құбылыстары жайлы тікелей сезім
- түйнісін жеткізуге тырысады. Өз сөзінде ғылыми үғым бәрін бірдей жан
жақты қамтитын қаншама құдыретке ие бола берсін, бәрібір, адамзат ұрпағының
рухани дүниесін, қайталанбас қанық ғарыш бояуын қаз - қалпында бере алатын
тек көркем өнер деген. Ғалам мұхитының ғажайып бояулар реңін, жердің үш
түрлі белдеуін, баска элемдердегі күн мен түн алмасынуының жан білмейтін
өзгешіліктерін, жалпы, бұрын қиял мен асқақ арман үлесіндегі құпия жұмбақ
сырларды ол тұңғыш рет жұртшылық иелігіне айналдырды. Ғарыш таңы да,
Түнгі жер де біздің бүгінгі замандастарымыздың жан жылуын, сезім
түсінігін, қуаныш -құлшынысын, адамгершілік мейірімін жырлаған. Үш түрлі
бояудың құлпыра жайнап құбылған сәукеле сәні арқылы әлем кеңістігінің
сұлулық сипаттық бояуы соны ырғақтатқан.
Ақын - жазушылар, суретшілер, ғалымдар дүние
болмысының
біртұтас сұлулық, ғылыми келбетін айқындау жолында бірін -
бірі
толықтырып, байытып бірегей ғибратты үлгілер дарытатын сәттер
аз
емес. Мұндай кезде детте көркемдік ой логикалық, теориялық толғамдары
-мен сабақтасып ақиқат өмір шындығы, жаратылыс құбылысы көбіне бейнелі
көрініске, суретке айналып кетеді.
Дүние тану үрдісінің қарышты қадамы, шексіздігі - заттар мен құбылыстар
шексіздігіне тікелей байланысты. Көркемдік таным нысанасы айқындала түскен
сайын пейзаждық өнер шеңбері де ұлғайып, тақырыптың ауқымы кеңейе бермек.
Жаратылыс шындығын нақтылы тарихи кешен тұрғысында барлап оның сан -
салалы белестерін жан - жақты қамту өнер құбылысына тән белгілер.
Бұл тарапта кеңес суретшілері өзге елдер табиғатын мүсіндеу арқылы жол
суреттерін жасаумен бірге жұлдыздар әлемін игеру тақырыбын да рухани тірек
тұтқан.
Әлем өрісінің, заман құбылысының әлі жете танылмаған аясы кең. Көркем
өнер көзге көрініп тұрған дүние болмысын да, жерден ғалам кеңістігінде
нақты тарихи дерегімен беріле зерттеп, мүмкін қадірінше оларды өмір
шындығына бір табан жақын, шынайы бейнелеуге ізгі талпыныстар жасауда. Күн
айналысындағы кеңістік көлемі туралы кейінгі ұғым, әлем тану жіктілігі,
ғарыштық жаңа өлшемдер, таным нысанасының бүкіл шертетін аңыз болжам
әңгімелер геология ғылымы жаңалықтарымен өзектесіп, өріліп мазмұн -
мағынасы тереңдей түскен. Ғылыми, көркемдік дүние таным тәсілдерін табиғи
табыстыратын ғылыми көпшілік жанр қалың бұқараға қозғалтқы әртүрлі әдеби
түрде, құнарлы, бояулы тілмен ғылыми жаңалықтар ұлылығын жеткізіп, іздену
өрісін ашатын бейнелеу, суреттеу сыршылдығымен де бағалы.
Бояу ашықтығы, бейнелеу ізденістеріндегі тапқырлық, жазу мәдинеті, өмір
өрісін, адамзат ұрпағының арман -мұратын кеңейтер көкейкесті
мәселелерге барлау сөз жоқ, фантастардың жан -жақты сөз ететін
шеберлікті сипаттайтын біріне айланып отыр.
Бірақ соған қарамастан, қалай дегенмен, Әлем және адам тақырыбы
көркемөнерге әлі де мейлінше баяу игеріліп келе жатқанын біз тіпті де
жасыра алмас едік. Көз көріп құлақ естімеген табиғаттың таңғажайып
кеңістігін тану жолында қазіргі адам баласы жеткен ұлан-ғайыр рухани дүние
өсу, жеке бір салаларда ғана болмаса, көркемдік ой жүйесі әлі тұтас қамти
алған жоқ. "Ғылыми фантастика... Бірақ ол осы қазіргі қалпында біздің
рухани сусынымызды қандыра алар ма екен ?" - дейтін Ш. Айтматов сөзінің
жаны бар.
Көркемдік таным қашанда өз заманының ғылыми табыстармен сабақтас
дамыған. Суретшілер ежелден жаратылыс сырына жан-жақты бойлау үшін ғылыми
әдістерді кең пайдаланып, көркем өнер әсіресе дүние құбылысының мән-
мағынасын сезіну жолында математикалық зерттеу үлгілерімен керемет байыған.
Кешендік құрылым, өрістілік қағидаларының ашылуына байланысты дүние
заңдылықтарын зерттейтін математикалық әдіс қылқалам шеберлерін ерекше
қызықтырған. Көрінетін нәрселер, нысаналар құрылысын орналасу тәртібін
бейнелеуде ауа, жарық сәуле қатынасын айқындауда ғылыми жетістіктер мен
заңдылықтар тікелей басшылыққа алынып, бейнелеу өнері ақыл-ой, парасат,
білім ұғымымен пара-пар саналған кездер де болған.
Табиғат құбылыстарын бағалап, сыр-сипатын саралап жете сезіну жолында
жаратылыс зерттеушілер тәрізді пейзажистке де өсімдіктер дүниесін талмай
зерттеп, ботаника негіздерін игеру керек еді. Адам баласының жарық, ауа
қозғалысы, бояу, түр-түс құбылысы түрғысынан тану, түйсіну мүмкіндігін
кеңейту үшін бейнеленетін нәрсенің ішкі құрылымын белгілеп, кеңістік өріс
заңдылығын айқындау үшін геометрия, математика ғылымдарын да зерттеп үйрену
қажет болған.
Шын суреткер маңдайына, міне, осының бәрін жазған, оған мол мұра, зор
жауапкершілік бұйырған. Адамзат ақыл - ой дарытқан ғылым -білім, парасат
мұратын өз бойына жан - жақты сіңірген көркем - өнер үлгілері ғана
ұрпақтан - ұрпаққа қастерлі қазына болып қала береді. Шын мәніндегі өнер
туындыларының қай - қайсынан да біз осындай жаратылыс тынысына жан
біткендей, суреткер көңіл күйімен, шеберлік, сезімімен біте қайнасып, бір
тұтас рухани игілікке айналған бай білім, өлмес бейнелер қуанышын табамыз.
Замандастары орыс өнертану ғылымының қадірлі қолбасшысы ретінде
бағалаған, жан тәнімен беріліп голланд бейнелеу өнерінің тамаша үлгілерін
жинаған Ресей ғалымы, саяхатшы П.П.Семенов - Тянь-Шанскийдің Нидерланды
бейнелеу өнері тарихы жайлы нұсқалар авторы ретінде танылуы да тегін емес.
Осы нұсқалардың бүтіндей екінші бөлімі, бірінші бөлімінің жеке тараулары
көркем өнердегі табиғат тақырыбына арналған.
Біртұтас дүние келбетін айқындауға ғылыммен. көркемөнердің өзара
бауырластығы тақырыбы ғылымдарды, өнер шеберлерін көптен бері ойландырып
келеді. 1880 жылы Д.И. Менделеев А.И.Куинджи суреті алдында деген мақала
жазған.
Менделеевтің пікірінше, жаратылыс тану ғылымы мен жер бедерін бейнелеу
өнерінің үзеңгілес тууы мейілінше сүйсінерлік құбылыс. Адам өзін қоршаған
дүние болмысына еркінірек ой жүргізіп, ұшы қиырсыз кең әлемге
көкірек - көзін тікті. Тұңғыш рет өзі табиғат деп аталатын біртұтас алып
құдіреттің жұрағаты екенін сезінді.
Табиғат көркі бұлардың қай – қайсысынан да негізгі нысана, негізгі
кейіпкер, бүкіл суретті көмкеріп тұрады. Ал, таураттық желілерге көріністің
азын аулақ аумағы ғана арналған. Бір шығарманың өзінде суретші табиғат
кескінінің ұлан - ғайыр қиыр - қырқасын түгел тізіп, көзіне түскен
құбылыстың бәрін де қамтып қалуға тырысады. Жалпы таным жүйесіндегі осы
өзгерістердің өзі - ақ жаратылыс жайлы жинақталған бүкіл ұғым - білімді
мейілінше көрікті бейнелеуге бірте -бірте жол аша берді. Ғылым
жетістіктерін талмай, тынымсыз қадағалап, рухани сүйеніш тұту - пейзаждық
өнер туындыларына ортақ қасиеттердің бірі.
Көркем өнерді ғылымиландыру ұранын біздің заманымызда абстракционизм
мамандарын ту қылып отыр. Джон Бор Жаңа пейзаж дейтін мақаласында қазіргі
Америка суретшілері ұстанған қағиданы қолдайды.
Бұл - бізге мейілінше кереғар көзқарас. Өнер үшін ғылымды, білімді
жіктеп ұғындыру бірден - бір дара мақсат емес. Көркемдік ойлау жүйесін
бұлай қарабайырландыруға ғылым мен жаратылысты түсіндіретін нобайлы ұғым
тәсілімен алмастыруға әсте болмайды.
Абстракционистер жаратылыс мағынасын тек ғылым аясында -логикалық ой
желісімен ашуға тырысуда Абстракционизм табиғаты XX ғасырдағы америка
көркемөнеріндегі бейнелеу және мүсін өнерінің табиғатқа қатынасы дейтін
кітабында жарияланған өзге бір мақаласында Бор абстракционист -
абстракциялау дегеніміз - ең мәнді белгілерді тап басу логикалық қаруға
айналып бара жатыр, абстракциялау дегеніміз ең мәнді белгілерді тап басу -
оны өрістету, еселеп күшейту" деп жазады.
Бордың сөзімен айтқанда, ғылыми қисынды талдаудан абстракционизмнің
айырмашылығы - табиғатты жіктеп, жіліктеп алу, қалағанынша еркін қайта
құрастыру, жинақтау болып табылады. Ал, жаратылыс мәнін бұлай бет алды,
қалай болса солай тану мүмкін емес. Суретші табиғат әлемін қисындылық
тұрғысынан жүйелеуге тіпті де міндетті емес, нобайлап ойлау жемісін
айшықтап бейнелеп, ғылыми түсінікті көркем көрініске көшіру ешқашан оның
дара мақсаты болмаған.
Ғалам көрінісінің ғажайып жұмбақ сырларын, заңдылығын, сезім байлығын,
сұлулығын жан - жақты игеру жолында ғылыммен көркем өнердің жаңа белестерге
көтеріле беретіні даусыз.
Көркемдік тұрғысынан дүние сырын игеру – жаратылыс шындығына, әр –
нәрсе, әр құбылыстың мән - мағынасына талдау, саралау жолымен жай ойлана
үңілу ғана емес, ол ең алдымен күллі әдемілік әлемін, сұлулық сипатын бар
табиғатыңмен беріліп жан - жақты тану, рухани жан-жылуымен егжей - тегжейлі
сезіну.
Табиғат бейнесімен біте қайнасып, бауырласып кеткен екі бірдей қатынас
шамасын байқаймыз, танылу сипаты, бағалау сипаты. өнер туындысында әдетте
жаратылыс шындығы осылай таныла отырып сұлулық көрінісі ретінде бағаланады,
айшықты өрнекті келісімін табады. Сұлулық дегеніміз - адам жанымен танылып
, адам санасында бейнеленген табиғи әлеуметтік құбылыс,- деп жазады
профессор В.П.Тучаринов. Осы көзқарас бізге біршама дұрысырақ көрінеді.
Өйткені табиғатқа тән ақиқаттық қасиеттерсіз, адамның оған өзіндік жеке
қатынасынсыз сұлулықты сезіну мүмкін емес. Көркемдік, әдемілік үғымының өн
бойына осы екі қасиеттің екеуін де аялаған, біреуінен бас тартсаңыз
екіншісі бәрібір жеке дара сұлулық сырын жеткізе алмайды.
1.2 Бейнелеу өнері саласындағы кескіндеме өнерінің
даму тарихы.
Кескіндеме өнер әлеміндегі орасан зор, өзіне еліктіріп әкететін,
сиқырлы аймақ. Ол адамзат дамуының таң шапағында, біздің тарихтан бұрынғы
ата-бабаларымыздың үңгірлерінде дүниеге келді. Сан ғасырлар бойынша
суретшілердің басшылыққа алған идеялары, олардың ұмтылыстары өзгеріп
отырады, бір стильдің орнын екінші стиль басты, бірақ бәрібір кескіндеме
жасап дами берді.
Басқа өнерлердің арасында кескіндеме суретшінің қырағы көзі
шалғанның бәрін мейілінше толық бере алса керек. Сан жүздеген жылдар бойы
ол табиғаттан үйреніп, дүниені қызғылықты ететіннің бәрін бейнелеудің
таңдай қақтыратын жаңа әдістерін ойлап тапты. Оның бейнелеу құралдары
шексіз бай бола бастады. Сызықтардың өте батыл жүргізілуі, бояулардың бай
үндестігі, жарық пен көлеңкенің батыл, күтпеген контрастары, бейнеленіп
отырған нәрсені орналастырудағы ойлы мөлшерлестік және айқын логика,
қиялдың қызықты құбылмалылығы, осының бәрі кескіндемеге өз міндеттерін шешу
үшін берілген.
Батырлардың сауыттарының жылтырын, жібек маталардың асқан
әдемілерін, көз жанарының дымқылдануын, жас қыз денесінің нәзіктігін және
ағаштардың дөрекі қабығын көзге түсетіндей етіп беру тіс қаққан кескіншілер
қиындық келтіре қоймайды. Кең жайылған емендердің қуатын, көктемгі
қайыңдардың жан жадыратар жасыл жапырақтарын, қаһарлы да асқақ аспанды,
мөлдір – сұр тұманды және айлы түндердің тылсым, жұмбақ әлемін, буырқанған
көк теңізді сендерге қызықты, сан қырлы кескіндеме өнері көрсетіп бере
алады.
Ал ең ғажабы бұл емес! Бар ықыласымен берілген суретші шапшаң, батыл
да нәзік қимылмен, келіп керілген кенеп бетіне қылқаламмен бояу жағады –
міне одан өзімізге тірі адам көз тастайды! Суретші оның жүзіндегі көзге
шалына қоймайтын ой нышандары мен құштарлықтары
таң ғажайып қырағылықпен кенеп бетіне түсірген және бір
мезгілде сендерге оның жан - дүниесін ашып берген.
Кескіндеменің ұлылығы менімше мынада - ол сансыз жүректерді бір мәнді
ойды, бір күшті сезімде бірге соғуға мәжбүр етеді. Ол шапшаң, бірден әсер
етеді, оның тілі халықаралық тіл. Оған аудармашылар қажет емес. Оның
алдында уақыттың өзі кейін шегінеді.
Аса көрнекті Кеңес кескіншілерінің бірі - А.Пластов кескіндеме туралы
осылай шабыттана айтады.
Кескіндеме - бұл майлы бояулармен жасалған және пакет рамаға салынған,
біз музейлерде қызықтайтын картиналар ғана емес. Кескіндеме ұғымы кең әрі
мейілінше сан алуан техниканы қамтиды, мысалы түрлі сулы бояулармен,
темперамен, гуашьпен, акварельмен салынған кескіндеме болады. Тіпті аздап
боялған суретке (пастель) ауысатын кескіндеме бар.
Мұның бәрі станоктік, яғни станок та (мольбертте ) жасалатын кескіндеме.
Монументтік кескіндеме де болады. Оның үлгілерін біз ғимараттардың
қабырғаларынан көреміз. Мұлдай кескіндеме арнайы техникада әк суына
араластырылган бояулар және жаңа сылақ бетіне жиі жасалады. Мүлдем бояусыз
- ақ жасалатын өзінше ерекшелігі бар монументтік кескіндеме де бар. Бейне
түрлі материалдардың алуан түсті кесектерінен жасалады (мозайка). Сондай -
ақ жарықтанатын кескіндеме - шыныдан жасалған картинадан өтіп түрлі -
түсті жарық түсіретін кескіндеме де болады (витраж).
Кескіндеме шығармаларын орындаудың алуан түрлі техникаларын қарастыруға
көшпестен бұрын түс танудың кейбір меселелерімен танысайық.
Кескіндеменің түсі. Гравюраға арналған өткен тарауда біз түс, бояулар
туралы біршама сөз еттік. Бірақ онда түс әлі де тапшы, оның ролі шектеулі
де шартты болатын. Кескіндемеге түс бәрін
айқындайды, мұнда ол жетекші орынға ие болады және барлық күш-қуатымен
өркен жаяды.
Түс - кескіндеменің жаны. Шынында да реалистік кескіндеменің көркемдік
қүралдарының негізінен суретпен және жарықпен көлеңкемен бірлікте түс
құрайды. Бірақ кескіндемедегі түс деп нені түсеміз. Бәлкім, бізге
тәжірибеден белгілі заттардың боялғандығы болар. Бақсақ, олай емес,
басқаша, неғұрлым күрделі нәрсе екен. Кескіндеме - біздің қайсы бір заттар
туралы білімдеріміз жөніндегі протоколдық есеп емес, осы білімдерге сәйкес
суретті боямалау емес, түстік жағдайды оны нақты жағдайларда біз
қабылдағанымыздай етіп, көркем бере білу.
Біз шөптің жасыл, гүлдің қызыл, ал қардың ақ екенін тәжірибеден білеміз.
Біз картинада оларды осындай бояулармен бояй аламыз ба? Бұл сұраққа ия
деп те, жоқ деп те жауап беруге болар еді. Жасыл шөпті кескіндеменің
шығармаларды іс жүзінде сұрғылт немесе көк дерлік, немесе тіпті қызыл
дерлік ( мысалы, батып бара жатқан күн сәулесінде) болып шығуы мүмкін. Егер
картинада қарды бір ғана ақ бояумен боясақ, қар сияқты әсер қалдырмай, жай
ақ дақ болып шығады. Мұның болатын себебі, ақ қарда мыңдаған - қызғылт,
алтын түстес, көгілдір және күлгін реңктер болады. Мысалы:
В. Суриковтың Бояр әйел Морозова атты картинасында қардың суреті қалай
салынғанына назар аударып, мұқият қарап көріңдер.
Егер заттардың дәл өзіндей түстерді көшірмесек, табиғаттың түстік сан
құбылмалылығын қалай нанымды беруге болады. Бәрін де картинада дұрыс
табылған түстердің өзара қатынастары шешеді. Заттың түсімен сәйкес келетін
бояуды таңдап алуға ұмтылу тіпті де керек емес. Суретшіге қолына қылқалам
ұстап затқа жақын келіп, таңдап алынған түсті, ол дәлме – дәл сәйкес келуі
үшін затпен салыстырып жатудың қажеті жоқ. Картинада, басқа түстердің
қоршауында заттың өзіне сәйкес келетін, дұрыс та дәлме – дәл түс ретінде
нанымды қабылданатындай түсті тауып, іріктеп алу қажет.
Сөйтіп суретші заттардың түсін емес, олардың түстік өзара байланысын
зерттейді. Ол қайсыбір заттардың бізге белгілі табиғи түсіне онша сәйкес
келмейтін, біршама басқаша сияқты болып көрінетін бояуларды пайдалануы
мүмкін. Бірақ ол осы бояулардың картинаның ішіндегі барлық түстік дақтар
заттың өзіндегідей бір -бірімен ара қатынаста болатындай етіп алады.
Нақ осы түстік қатынастарды дұрыс алу реалистік кескіндеменің негізіне
жатады.
Біздің түстерді қабылдауымызға, әдемі сабақтас түстің пайда болуына
жарық, қашықтық (ауа қабаты) және түстік орта, яғни түрліше боялған
заттардың қатар тұруы шешуші ықпал жасайды. Мәселен, өте күшті жарық
жағдайында, мысалыға, жазғы ашық тал түсте, жарық түскен жерлерде түстер
өзінің қанықтылығын жоғалтады, ағарып түссізденеді. Бұлтты күндері немесе
көлеңкеде, керісінше, түстер өзінің қанықтылығына ие болады да біздің
көзіміз түстік алмасулармен реңктерді әлдеқайда көбірек қабылдайды. Кейде
жаңа айналыса бастаған кескіндемешілер мұны түсінбейді де керісінше
жасайды, күшті жарықта тұрғанда ең ашық бояулармен салады, ал
көлеңкелердегіні күңгірттеу үшін суық түсті бояуды пайдаланады.
Кескіндеменің бүкіл құпиясы, - дейді Б.Иогансон, көлеңкелер мен
жартылай көлеңкелерде.
Жарықтан басқа, түстерді қабылдауға қашықтық ауа қабаты әсер етеді. Бұл
жөнінде ауа перспективасы туралы тарауда айтылады. Заттардың бір
қабылдайтын түстері шағылысқан сәулелермен заттар бір - біріне жіберетін
рефлекстерімен де анықталады. Бәрін де тесіп өтіп, қоршап алғандай болатын
күшті де әлсіз, үлкен де кіші рефлекстердің осынау айқұш - ұйқыш айқасқан
ағымдары ерекше түстік ортаны, әлдебір жалпы түсінік қатарды жасайды.
Картинаның
барлық бояулық үйлестірімдері бірыңғай, тұтас, жарасымды реттілікке
және өмірлік шынайылыққа ұмтылған кезде, оның мұндай жалпы
түстік кейпі кескіндемеде колорит деп атайды. Профессионал кескіндеменің
басты белгілерінің бірі жалпы және суық реңктердің бірлігімен күресі.
Белгілі бір заттың жарық түсіп тұрған және көлеңкеленген бөліктері
жарықтанумен ғана емес, сонымен бірге жылы немесе суық түстік реңктерімен
де міндетті түрде ерекшеленеді - егер жарық жылы болса, керісінше, онда
көлеңке жылы реңкте болады. Бірақ осы жалпы түстік дақтарда оларға қарама -
қарсы реңктер кейде қылаң береді. Әрбір жағылған бояу көрші бояуға
ұқсамайтын, оған контрасты болуы тиіс.
Жылы және суық түстерді қатарлас тұруы
кескіндемеге интенсивті әуен береді. Кескіндемешінің міндеті - картинаның
жақын және алыс нүктелеріндегі түстердің айырмашылығын
аңғарымпаздықпен ұстай білуінде.
1.3. Пейзаж жанры және оның ерекшеліктері
Өнердегі басты саланың бірі - пейзаж. Пейзаж дегеніміз өзі француз сөзі,
біздің тілімізге аударғанда табиғат деген ұғымды береді. Өнер саласында
да пейзаж жеке жанр болып қалыптасқан.
Пейзаж тек кескіндеме саласында емес, сол сияқты графика, керамика,
мүсін, бетіндегі рельефтерде т.б. кездеседі.
Пейзажды негізінен табиғатты ғана емес, адам пішіндері, хайуанаттар
дүниесі, бірқатар сюжеттік көріністерді бейнелеп береді. Мұнда ескеретін
жағдай хайуанаттар дүниесі мен адамдар басты рольді атқармайды, керісінше
композициялық шешімді дұрыс атқару мақсатында немесе картинаның сюжетін ашу
үшін қосымша деталь ретінде таңдап алынады. Бұл заңдылықты сақтамаған
жағдайда суретшінің картинасы басқа жанрға ауысып кетуі ғажап емес, суретші
айтарлықтай деңгейге жете алмайды.
Енді пейзаж өнері немесе дәлірек айтқанда пейзаж жанрының қалыптасуының
тарихына тоқталайықшы.
Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде, яғни неолит дәуірінің өзінде адамдар
табиғатты жан-жануарлар дүниесін бейнелейді. Мәселен Алжир сахарасындағы
үңгірлердегі жартастарда алғашқы адамдардың ағаштары, тас суларды
бейнелеулерін кездестіруге болады.
Сонымен қатар бұл бейнелер тек жартасқа бейнеленіп қана қоймаған, өзіндік
композициялық шешімі бар, белгілі бір ұғымды береді.
Бұл пейзаж жанрының алғашқы жазбалары ежелгі шығыста Крит жерінде, яғни
Египет жерінде кездестіруге болады. Онда негізінен жартастағы бейнелер б.э.
XX ғ. Аңшы фараондардың өмірлерінен көріністер, сол сияқты жабайы мысық
түқымдасының аң аулау сәті бейнеленген жазбаларды (роспись) кездестіруге
болады. Сол сияқты б.э. XX ғ. Киоск сарайындағы жасалған росписьтерді
(криште) құстармен бірге табиғат суреттерін кездестіруге болады.
Бұл аталған табиғат суреттерінің барлығы тек нобай немесе жоба ретінде
атауға болады.
Жалпы орта ғасырлар Европа өнерінде, ежелгі Икон жазуы орыс өнерінде
табиғат схематизациялық түрінде жазылған жалпы бұл пейзаж жанрынан апаратын
басбалдақтар еді.
XXI - XXII ғ.ғ. пейзаж Европа өнерінде белгілі бір тақырыптағы картинаның
фонын немесе портретте тек фон қызметін ғана атқарады, оған мысал атақты
итальян суретшісі Леонардо да Винчидің белгілі Монне Лизаны (1503 - Лучр.
Париж) айтуға болады.
Алғашқы пейзаждардың қалыптасуы, яғни белгі бере бастауы XI ғасырда Қытай
өнерінде байқалады.
Қытай пейзаж шеберлерінің жұмысында табиғат өте поэтикалық нәзіктікпен
жазылған. Оған мысал Х-ғасырдағы Дунь-юанның жібек матаға тушьпен орындаған
Өзен пейзажы деп аталған жұмысы.
Уақыт өте келе Қытай пейзаж шеберлерінің ықпалды жапон пейзаждарымен
араласып, өзіндік стиль құрады.
Жалпы өнерде пейзаждың өз алдында жанр болып Европадағы Қайта өрлеу
дәстүрінің үлкен маңызы болды.
Енді суретшілер картина жазғанда бір нәрседен қарап жазуға, сол сияқты
сызықтың перспективаға, кеңістікті беруге жалпы картинаның сюжетін шынайы
түрде ұмтыла бастады.
XX ғасырдың бірінші жартысында-ақ швецар суретшісі К.Вицаның Ғажайып
аулау (1444 Женева) деген картинасында көлдің жағалауын нақты және
кеңістікті көрсете білді. Бұл сол ғасырда үлкен жетістік еді.
Одан кейінгі суретшілердің кіші өлшемдегі картиналарында нидерландық
И.Потини-рада, неміс А.Дюрерде және А. Альтдо бірінші план өз үстемдігін
ала бастады. Яғни, алғашқы план картинада нақты талданып жазыла бастады.
Дәл осы уақытта, яғни қайта өрлеу дәуірінде итальян суретшілері табиғатқа
басқаша көңіл бөле бастады.
Итальян суретшілері Тициан, Франческо, А.Матеньи, Джорджоне
картиналарында табиғат адамға гармониялық жағынан әуен бере бастады.
Картинаның көп бөлігін архитектуралық орта дами бастады.
XXI ғасырдың ортасында П.Бейгеля табиғат адамзатпен бөлінбес, ажыратқысыз
бірлігін көрсетуге өз жұмыстарында басты назарға алды және қол жеткізді.
Оған мысал, суретшінің Жыл мезгілдері, Қар бетіндегі аңшы (1565-екеуі
де Вена өнер музейі) деген жұмыстары мысал бола алады.
XXI ғасырда табиғатты бейнелеу нақты орнығып болып, пейзажды идеалды
түрде бейнелеу етек алды.
Бұл ғасырда, яғни жаңа ағым классицизм қалыптасты.
Пейзаж шеберлері енді табиғатқа жаңа көзқараспен қарап, басты мақсатты
табиғат деп танып, картинада басты орында табиғат образ ретінде таңдап
алынып, сол картинаның арқауы табиғат болды.
Ал француз суретшісі И. Пуссенің картиналарында мифологиялық кейіпкерлер
және антикалық мифология табиғатпен ажырағысыз бейнеленеді. (Геркулес және
Канус, 1949 ГМНН). Ал кейін барокко стиліндегі суретшілерде, олардың
пейзаждарына табиғаттың стихиялық күш қуаттары көрсетіледі.
Д. Веласкестің күн сәулесінің өзгеруіне байланысты ауа қабаттарының
өзгеруі, атмосфераның өзгеруінде болып қалыптасты.
2. Бейнелеу өнері сабағында көне мұраларды оқыту арқылы оқушылардың рухани
білімін дамыту. Қожа Ахмет Яссауи кесенесі. Шығармашылық жұмыс.
2.1 Бейнелеу өнеріндегі Қазақстан суретшілерінің кескіндеме жанры.
Қазақстанда кескіндеме өнеріндегі пейзаж жанрының қалыптасуы оның
дамуы жайында анализ жүргізер болсақ, біздің елімізде кескіндеме өнерінің
өзі Ұлы Октябрь революциясынан кейін бастау алды.
Жетпіс жыл кескіндеме өнерінің дамуы мен кескіндеме мектебінің
қалыптасуы үшін көп уақыт деп ауыз толтырып айта салуға болмайды. Алайда
республика көркем өнерінің қазіргі жағдайы ол жөнінде байсалды, әрі жан –
жақты пікір айтуға лайықты.
Бір кездерде діни ұғымдардың ықпалы үзіліп қалған кескіндеме дәстүрі
бірден қалпына келіп, жоғары дәрежеге жете қоюы мүмкін емес еді.
Бірақ 30 - 40 жылдардан бастап еліміздің көркем өнері саласы күннен
– күнге қарыштап біртіндеп қалыптаса берді.
Өзге республикалардан әсіресе Москва мен Ленинградтан келген
суретшілер бұған көп жәрдемін тигізді, жалпы жағдай, әрине онша еместі
шығармашылық күштер де өте батырыңқы болатын. 1933 жылы Қазақстан
Суретшілер Одағының ұйымдастыру бюросы құрылды, оған В.Сладков, Э.Исмаилов,
Ф.Болхаев кірді, ал 1940жылы республика суретшілерінің съезі өткен болатын.
Қазақстан көркем өнерінің дамуының екінші кезеңінде 50 – 60
жылдарында оның бүкіл Кеңес көркем өнерінің жалпы дамуымен тығыз байланысты
дамыды. Бұл кезде республика суретшілерінің творчествосында натураға,
табиғатқа, болмысқа, заттың өзіне көбірек зер салу, соны бейнелеу тән
болса, 60 – жылдарда бейнелеу публицистикасына бой ұру. “Қатаң стильді”
ұлттық тұрғысынан игеру, жаңа кейіпкерді іздеу Ал 70 – жылдардағы
көркемөнерді айтсақ - бұл айтарлықтай жаңа дамыған әрі кемелденген,
анағұрлым өте күрделі кезең. Бұл кезеңнің ерекшелігі – дараланған
трактовкалардың өзінше бейнелеу, мәнерлер мен стильдердің, заманымыздың
көкейтесті проблемаларын әр қилы шешетін жарқын творчестволық тұлғалардың
септігінде.
Қазақстан кескіндеме өнерінің бастауы осында 1879 жылы келген орыс
суретшісі Н.Г. Глудовтың есімімен, тікелей байланысты. Ол жаңа әлемді өте
ыждағаттылықпен, кенепке, қағазға түсірумен болды.
Бірінші ұлттық қылқалам шебері, өз творчествосында таңқаларлықтай
тиянақты, табиғат және өнердің міндеттерін түсіне білуде өзінің аңғал
тазалығын творчестволық өмірінің өн бойында кірпік түсірмей сақтаған Ә.
Қастеев те Глудовтың шәкірті болған.
Ә.Қастеев сұлулықты дүниенің (түсінігі) бұлжымас қасиеті деп біліп, оны
мүмкін қадірінше дәлме – дәл бейнелеуге тиістімін деп есептеген.
Ал, суретшінің бейнелегіштік түйсігі арқылы үйлесімді үңірек түзеген
айрықша түстер бұйымдық әлем бояуының сан алуандығын ғана беріп қоймайды,
сонымен қатар халық тұрмысының оптимистік өмір шендігін бейнелейді.
Ә. Қастеевтің алғашқы суреттеріне тән ерекшелігі, ол көбіне кәсіптік
салуға, ширақ контурларды беруге, әр түстің өзіндік ерекшелігі бар,
формалары мейлінше жинақталған, композициялық өрімі бір орталықтан өрби
жайылады, кескіндеу мен суреттеуі, эпикалық лирикалық жағы басым шығып
жатады. Күмән жоқ бұл қасиет бойынша оның халықтық қолданбалы өнер
шығармаларының жақын таныстығының төлімі, форманың мінсіздігін қапысыз
сезінушілік арқылы дарыған деуімізге болады.
20-шы жылдары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz