Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметті ұйымдастыру және құқықтық негіздері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
І. Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметтің құқықтық негіздері ... ... ... ... .. 1.1.Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметтің түсінігі және оның даму болашағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
6
1.2.Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметшілердің құқықтық жағдайы ... 19
1.3.Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметтің қағидалары мен түрлері ... ... 24
ІІ. Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметті ұйымдастыру негіздері. ... ... ... 33
2.1.Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметшілерді қамсыздандыру ... ... ... .. 33
2.2.Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметті өткеру. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 42
2.3.Мемлекеттік қызмет туралы заңдарды бұзу үшін жауаптылық. ... ... ... ... ... ... ... . 50
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 57
Қолданылған әдебиеттер көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
І. Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметтің құқықтық негіздері ... ... ... ... .. 1.1.Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметтің түсінігі және оның даму болашағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
6
1.2.Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметшілердің құқықтық жағдайы ... 19
1.3.Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметтің қағидалары мен түрлері ... ... 24
ІІ. Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметті ұйымдастыру негіздері. ... ... ... 33
2.1.Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметшілерді қамсыздандыру ... ... ... .. 33
2.2.Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметті өткеру. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 42
2.3.Мемлекеттік қызмет туралы заңдарды бұзу үшін жауаптылық. ... ... ... ... ... ... ... . 50
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 57
Қолданылған әдебиеттер көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
Диплом жұмысының өзектілігі. Мемлекеттік қызмет – мемлекеттік билктің қызметтері мен міндеттерін жүзеге асыруға бағытталған мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік органда лауазымдық міндеттерін орындау бойынша мемлекеттік қызметі. ҚР мемлекеттік қызметі қоғамдық үрдістерді реттеуге, мемлекеттің тұтастығын сақтауға және ҚР азаматтарының мүдделерін қорғауға бағытталған. Әлемде мемлекеттік сала қоғамдық өмірдің басты назарында болады. Осыған орай осы ұғымға оң көзқараспен қараған абзал. Мемлекеттік қызмет имиджі қызметтік және мәртебелік маңызға ие. Мемлекет тарапынан жүргізілетін қайта құру кезеңінде басқарушылық қызметтің тиімділігін қоғамның бағалауы бойынша критерийінің және халықты сенімділігінің дәрежесін анықтайтын көрсеткіші болып табылады. Қазіргі таңда мемлекет мемлекеттік қызметшілердің мәртебесін арттыру қажеттілігіне бағытталған мәселелерге ерекше көңіл бөліп отыр. Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметшілерінің мәртебесін қалыптастыру және нығайту мемлекеттік жүйені дамытудағы басым бағыттардың бірі болып саналады. «Қазақстан-2030» даму стратегиясында ұзақ мерзімді басым бағыттардың бірі кәсіби мемлекет құру болып белгіленген. Мемлекеттік қызметшілердің кәсібилігіне бағытталған, біздің мемлекетіміздің міндеті ретінде қойылған басқарудың тиімді құрылымын және жоғары кәсіби мемлекеттік қызметті құру міндеттерін жүзеге асыру. Әрбір мемлекеттік немесе қоғамдық орган, әрбір ұйымдармен немесе мекемелер қоғамдық пайдалы қызметті жүзеге асыратын адамдар ұжымдарын құрайды. Әрбір мемлекеттік немесе қоғамдық органда, ұйымдармен немесе мекемелерде жұмыс істейтіндер олардың ұжымына кіреді және ол қызметте арнайы рөл атқарады. Мемлекеттік аппарат қызметшілері сонымен қатар мемлекеттік қызметшілердің басқа да категориясындағы мемлекеттік қызметте бола тұра әр түрлі: әкімшілік, еңбек, қаржы, азаматтық және басқа да құқықтық қатынасқа қатысушылар болып табылады. Әкімшілік-құқықтық қатынаста олар атқарушы-өкімдік өкілетті жүзеге асыратын, немесе атқарушы-өкімдік өкілеттігі жоқ тек қана осы құқықтық қатынасқа қатысушылар болуы мүмкін.
ҚР Конституциясы, 1995 ж.
ҚР Парлементі туралы ҚР Конституциялық заңы, 1995 ж.
ҚР Президенті туралы ҚР Конституциялық заңы, 1995 ж.
ҚР Үкіметі туралы ҚР Конституциялық заңы, 1995 ж.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы ҚР Қодексі, 30.01.2001 ж.
ҚР Мемлекеттік қызметкерлер туралы Заң, 23.06.1999 ж.
Сыбайлас жемқорлықпен күрес туралы ҚР Заңы, 02.07.1998 ж.
ҚР жергілікті мемлекеттік басқару туралы ҚР заңы, 23.01.2001 ж.
ҚР нормативтік құқықтық актілер туралы ҚР Заңы, 24.03.1998 ж.
ҚР мемлекеттік қызметкерлердің ар-ождан Кодексі туралы ҚР Президентінің Жарлығы, 03.05.2005 ж.
Реестр должностей политических государственных служащих, утвержден Указом Президента РК от 29.12.1999 года;
Реестр должностей административных государственных служащих, утвержден Указом Президента РК от 17 января 2004 года;
Указ Президента Республики Казахстан «О концепции правовой политики РК» от 20.09.2002 года.
Указ Президента РК «Об утверждении текста присяги административного служащего и порядка принесения присяги административного государственного служащего» от 29.12.1999 года;
Указ Президента РК «Об утверждении Правил наложения дисциплинарных взысканий на административных государственных служащих» от 31.12.1999 года;
Указ Президента РК «Об утверждении текста присяги политического государственного служащего Республики Казахстан и Порядка принесения Присяги политическими государственными служащими Республики Казахстан» от 21.01.2000 года;
Указ Президента РК «Об утверждении Правил проведения аттестации административных государственных служащих» от 04.02.2000 года;
Указ Президента РК «Об утверждении Положения о кадровом резерве для занятия должностей административных государственных служащих» от 13.04.2000 года.
Указ Президента РК «Об утверждении положения о порядке согласования, назначения на должность и освобождения от должности политических государственных служащих и иных руководящих должностных лиц центральных и местных государственных органов» от 29 марта 2002 года.
Указ Президента РК «Об утверждении положения об Агентстве РК по делам государственной службы» от 03 декабря 1999 года.
Правовые проблемы реформирования государственной службы суверенного Казахстана: Монография / Коллектив авторов. – Астана, 2003.
Уваров В.Н. Государственная служба. Алматы. 1996.
Алпысбаева М.А., Ахимбеков О.К ҚР Әкімшілік құқық Альбом схем.
Алпысбаева М.А., Ахимбеков О.К. ҚР Әкімшілік құқық.
Сейдеш Б.Б. Әкімшілік құқық бойынша дәрістер. Алматы, 2004 ж.
Баянов Е. Әкімшілік құқықтың схемалар бойынша анықтамалар. Алматы, 2002
Қосымша әдебиеттер:
28.Назарбаев Н.А. Послание Президента Республики Казахстан народу Казахстана «Казахстан 2030». Алматы, Юрист, 1998 г.
29.Назарбаев Н.А. Казахстан на пути ускоренной экономической, социальной и политической модернизации. Послание Президента РК народу Казахстана. Алматы, 2005 г.
30.Татарян В.Г. Административное право РК. Караганда, 1994 г
31.Таранов А.А. Административное право РК. Алматы, 2002 г.
32.Бахрах Д.Н.. Административное право. М. Издательство БЕК. 1999 г.
33.Ибрагимов Х.Ю. Административное право. Алматы, Данекер, 2000 г.
34.Ахметов Р.И.и др. Юридические понятия и термины. Пособие по разъяснению юридических и административно – управленческих понятий (в помощь слушателям юридических учебных заведений). Алматы. 1997 г.
35.Культемирова Л. Понятие и сущность правового статуса государственных служащих. Материалы Международной научно-практической конференции «Проблемы становления и развития РК как правового государства». Алматы, 2005 год.
36.Культемирова Л. О некоторых аспектах правовых ограничений, связанных с пребыванием на государственной службе. КЖМП № 1. Алматы, 2005 год.
37.Культемирова Л. Коррупция среди административных государственных служащих как одна из угроз национальной безопасности. Вестник Университета им. Д.А. Кунаева. Алматы, 2005 год.
38.Культемирова Л. Конкурентоспособность государственного служащего как условие успешной карьеры. КЖМП № 4, 2004 год.
ҚР Парлементі туралы ҚР Конституциялық заңы, 1995 ж.
ҚР Президенті туралы ҚР Конституциялық заңы, 1995 ж.
ҚР Үкіметі туралы ҚР Конституциялық заңы, 1995 ж.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы ҚР Қодексі, 30.01.2001 ж.
ҚР Мемлекеттік қызметкерлер туралы Заң, 23.06.1999 ж.
Сыбайлас жемқорлықпен күрес туралы ҚР Заңы, 02.07.1998 ж.
ҚР жергілікті мемлекеттік басқару туралы ҚР заңы, 23.01.2001 ж.
ҚР нормативтік құқықтық актілер туралы ҚР Заңы, 24.03.1998 ж.
ҚР мемлекеттік қызметкерлердің ар-ождан Кодексі туралы ҚР Президентінің Жарлығы, 03.05.2005 ж.
Реестр должностей политических государственных служащих, утвержден Указом Президента РК от 29.12.1999 года;
Реестр должностей административных государственных служащих, утвержден Указом Президента РК от 17 января 2004 года;
Указ Президента Республики Казахстан «О концепции правовой политики РК» от 20.09.2002 года.
Указ Президента РК «Об утверждении текста присяги административного служащего и порядка принесения присяги административного государственного служащего» от 29.12.1999 года;
Указ Президента РК «Об утверждении Правил наложения дисциплинарных взысканий на административных государственных служащих» от 31.12.1999 года;
Указ Президента РК «Об утверждении текста присяги политического государственного служащего Республики Казахстан и Порядка принесения Присяги политическими государственными служащими Республики Казахстан» от 21.01.2000 года;
Указ Президента РК «Об утверждении Правил проведения аттестации административных государственных служащих» от 04.02.2000 года;
Указ Президента РК «Об утверждении Положения о кадровом резерве для занятия должностей административных государственных служащих» от 13.04.2000 года.
Указ Президента РК «Об утверждении положения о порядке согласования, назначения на должность и освобождения от должности политических государственных служащих и иных руководящих должностных лиц центральных и местных государственных органов» от 29 марта 2002 года.
Указ Президента РК «Об утверждении положения об Агентстве РК по делам государственной службы» от 03 декабря 1999 года.
Правовые проблемы реформирования государственной службы суверенного Казахстана: Монография / Коллектив авторов. – Астана, 2003.
Уваров В.Н. Государственная служба. Алматы. 1996.
Алпысбаева М.А., Ахимбеков О.К ҚР Әкімшілік құқық Альбом схем.
Алпысбаева М.А., Ахимбеков О.К. ҚР Әкімшілік құқық.
Сейдеш Б.Б. Әкімшілік құқық бойынша дәрістер. Алматы, 2004 ж.
Баянов Е. Әкімшілік құқықтың схемалар бойынша анықтамалар. Алматы, 2002
Қосымша әдебиеттер:
28.Назарбаев Н.А. Послание Президента Республики Казахстан народу Казахстана «Казахстан 2030». Алматы, Юрист, 1998 г.
29.Назарбаев Н.А. Казахстан на пути ускоренной экономической, социальной и политической модернизации. Послание Президента РК народу Казахстана. Алматы, 2005 г.
30.Татарян В.Г. Административное право РК. Караганда, 1994 г
31.Таранов А.А. Административное право РК. Алматы, 2002 г.
32.Бахрах Д.Н.. Административное право. М. Издательство БЕК. 1999 г.
33.Ибрагимов Х.Ю. Административное право. Алматы, Данекер, 2000 г.
34.Ахметов Р.И.и др. Юридические понятия и термины. Пособие по разъяснению юридических и административно – управленческих понятий (в помощь слушателям юридических учебных заведений). Алматы. 1997 г.
35.Культемирова Л. Понятие и сущность правового статуса государственных служащих. Материалы Международной научно-практической конференции «Проблемы становления и развития РК как правового государства». Алматы, 2005 год.
36.Культемирова Л. О некоторых аспектах правовых ограничений, связанных с пребыванием на государственной службе. КЖМП № 1. Алматы, 2005 год.
37.Культемирова Л. Коррупция среди административных государственных служащих как одна из угроз национальной безопасности. Вестник Университета им. Д.А. Кунаева. Алматы, 2005 год.
38.Культемирова Л. Конкурентоспособность государственного служащего как условие успешной карьеры. КЖМП № 4, 2004 год.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
І. Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметтің құқықтық 6
негіздері ... ... ... ... .. 1.1.Қазақстан Республикасының
мемлекеттік қызметтің түсінігі және оның даму 6
болашағы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
1.2.Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметшілердің 19
құқықтық жағдайы ...
1.3.Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметтің қағидалары 24
мен түрлері ... ...
ІІ. Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметті ұйымдастыру33
негіздері. ... ... ...
2.1.Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметшілерді 33
қамсыздандыру ... ... ... ..
2.2.Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметті өткеру. 42
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.3.Мемлекеттік қызмет туралы заңдарды бұзу үшін жауаптылық.50
... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды 57
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
Қолданылған әдебиеттер көздері 58
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі. Мемлекеттік қызмет –
мемлекеттік билктің қызметтері мен міндеттерін жүзеге асыруға бағытталған
мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік органда лауазымдық міндеттерін
орындау бойынша мемлекеттік қызметі. ҚР мемлекеттік қызметі қоғамдық
үрдістерді реттеуге, мемлекеттің тұтастығын сақтауға және ҚР азаматтарының
мүдделерін қорғауға бағытталған. Әлемде мемлекеттік сала қоғамдық өмірдің
басты назарында болады. Осыған орай осы ұғымға оң көзқараспен қараған
абзал. Мемлекеттік қызмет имиджі қызметтік және мәртебелік маңызға ие.
Мемлекет тарапынан жүргізілетін қайта құру кезеңінде басқарушылық қызметтің
тиімділігін қоғамның бағалауы бойынша критерийінің және халықты
сенімділігінің дәрежесін анықтайтын көрсеткіші болып табылады. Қазіргі
таңда мемлекет мемлекеттік қызметшілердің мәртебесін арттыру қажеттілігіне
бағытталған мәселелерге ерекше көңіл бөліп отыр. Қазақстан Республикасының
мемлекеттік қызметшілерінің мәртебесін қалыптастыру және нығайту
мемлекеттік жүйені дамытудағы басым бағыттардың бірі болып саналады.
Қазақстан-2030 даму стратегиясында ұзақ мерзімді басым бағыттардың бірі
кәсіби мемлекет құру болып белгіленген. Мемлекеттік қызметшілердің
кәсібилігіне бағытталған, біздің мемлекетіміздің міндеті ретінде қойылған
басқарудың тиімді құрылымын және жоғары кәсіби мемлекеттік қызметті құру
міндеттерін жүзеге асыру. Әрбір мемлекеттік немесе қоғамдық орган, әрбір
ұйымдармен немесе мекемелер қоғамдық пайдалы қызметті жүзеге асыратын
адамдар ұжымдарын құрайды. Әрбір мемлекеттік немесе қоғамдық органда,
ұйымдармен немесе мекемелерде жұмыс істейтіндер олардың ұжымына кіреді және
ол қызметте арнайы рөл атқарады. Мемлекеттік аппарат қызметшілері сонымен
қатар мемлекеттік қызметшілердің басқа да категориясындағы мемлекеттік
қызметте бола тұра әр түрлі: әкімшілік, еңбек, қаржы, азаматтық және басқа
да құқықтық қатынасқа қатысушылар болып табылады. Әкімшілік-құқықтық
қатынаста олар атқарушы-өкімдік өкілетті жүзеге асыратын, немесе атқарушы-
өкімдік өкілеттігі жоқ тек қана осы құқықтық қатынасқа қатысушылар болуы
мүмкін. Мемлекеттік қызметшілердің рөлін әкімшілік құқықтық қатынастардың
субъектілері ретінде дұрыс түсуі үшін, мемлекеттік қызметтің маңызын,
мемлекеттік-өкімдік өкілеттілік берілген мемлекеттік қызметшілердің
категорияларын, мемлекеттік-қызметтік қатынастың өзгеруімен тоқтатылуын
білу қажет. 1999 жылғы 23 шілдедегі Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік қызмет туралы Заңына сәйкес мемлекеттік қызмет - мемлекеттік
қызметшілердің лауазымдық өкілеттіктерді орындаудағы жұмысы мемлекеттік
биліктің міндеттері мен функцияларын орындауға бағытталған. 1995 жылғы 30
тамыздағы Қазақстан Республикасы Конституциясының 33-бабының 4-тармағына
сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары мемлекеттік қызметке кіруге тең
құқылы. Зерттеу жұмысының мақсаты.:
Ішкі істер органдарындағы қызмет мемлекеттік қызметтің
ерекшелігін, мазмұнын, басқа құқық қорғау органдарында қызмет етуден
айырмашылығын ашу, қарастыру, жан-жақты талдау.
Диплом жұмысының негізгі міндеттері. 1)Республиканың
Конституциясы мен заңдарын сақтауға; 2)Қазақстан Республикасының
Президенті бекіткен тәртіппен мемлекеттік қызметшінің антын беруге;
3)азаматтар мен заңды тұлғалар кұқықтарының, бостандықтары мен заңды
мүдделерінің сақталуын және қоргалуын қамтамасыз етуге, заңдарда
белгіленген тәртіп пен мерзімде азаматтардың етініштерін қарауға, олар
бойынша қажеггі шаралар қолдануға; 4)өзіне берілген қүқыктар шегінде
және қызмет міндеттеріне сәйкес өкілеттігін жүзеге асыруға;
5)мемлекеттік тәртіп пен еңбек тәртібін сақтауға; 6)өзіне заңда
белгіленген шектеулерді қабылдауға; 7)заңдарда белгіленген қызметтік
әдеп нормаларын сақтауға; 8)басшылардың бұйрықтары мен өкімдерін,
жоғары тұрған органдар мен лауазымды адамдардың өз өкілеттігі шегінде
шығарған шешімдері мен нұсқауларын орындауға; 9)мемлекеттік құпияларды
және заңмен қорғалатын өзге де құпияны сақтауға, оның ішінде мемлекеттік
қызметті тоқтатқаннан кейін де, заңмен белгіленген белгілі бір уақыт
ішінде, ол жөнінде қолхат бере отырып сақтауға; 10)қызметтік міндеттерін
атқару кезінде алған, азаматтардың жеке өмірін, ар-намысын және қадір-
қасиетін қозғайтын мәліметтерді қүпия сақтауға және олардан, заңдарда
көзделген жағдайларды қоспағанда, мұндай ақпарат беруді талап етпеуге;
мемлекеттік меншіктің сақталуын қамтамасыз етуге;
Зерттеу жұмысының заты және объектісі.
Ішкі істер органдарындағы қызмет мемлекеттік қызмет ету
барысында қалыптасатын қоғамдық қатыныстар.
Жұмыстың құрылымы:
Диплом жұмысы кіріспеден, екі таруға бөлініп
қарастырылып,пайдаланылған әдебиет көздерінен тұрады.
І. Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметтің құқықтық
негіздері.
1.1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТҮСІНІГІ
ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ.
Мемлекеттік қызмет – мемлекеттік билктің қызметтері мен
міндеттерін жүзеге асыруға бағытталған мемлекеттік қызметшілердің
мемлекеттік органда лауазымдық міндеттерін орындау бойынша мемлекеттік
қызметі. ҚР мемлекеттік қызметі қоғамдық үрдістерді реттеуге, мемлекеттің
тұтастығын сақтауға және ҚР азаматтарының мүдделерін қорғауға бағытталған.
Әлемде мемлекеттік сала қоғамдық өмірдің басты назарында болады. Осыған
орай осы ұғымға оң көзқараспен қараған абзал. Мемлекеттік қызмет имиджі
қызметтік және мәртебелік маңызға ие. Мемлекет тарапынан жүргізілетін қайта
құру кезеңінде басқарушылық қызметтің тиімділігін қоғамның бағалауы бойынша
критерийінің және халықты сенімділігінің дәрежесін анықтайтын көрсеткіші
болып табылады. Қазіргі таңда мемлекет мемлекеттік қызметшілердің
мәртебесін арттыру қажеттілігіне бағытталған мәселелерге ерекше көңіл бөліп
отыр. Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметшілерінің мәртебесін
қалыптастыру және нығайту мемлекеттік жүйені дамытудағы басым бағыттардың
бірі болып саналады. Қазақстан-2030 даму стратегиясында ұзақ мерзімді
басым бағыттардың бірі кәсіби мемлекет құру болып белгіленген. Мемлекеттік
қызметшілердің кәсібилігіне бағытталған, біздің мемлекетіміздің міндеті
ретінде қойылған басқарудың тиімді құрылымын және жоғары кәсіби мемлекеттік
қызметті құру міндеттерін жүзеге асыру. [2,36]. Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Назарбаев мемлекеттік қызметші мемлекетті
басқарудың тиімді жолдарын тандау үшін жоғары рухани жауапкершілік, кәсіби
білім, оны тәжірибеде қолдана білу, адалдық, адамгершілік, өмірге деген оң
көзқарас сияқты қасиеттерімен ерекшелену керектігін айтқан болатын.
Мемлекеттік қызметтегі әрбір адам баласы өзінің жұмысының маңыздылығын
сезіне отырып өз елінің патриоты болуы керек. Мемлекеттік қызметшілердің
мәртебесі, оң көзқарасы бойынша негізгі ережелер Қазақстан Республикасының
ар-намыс кодексінде көрсетілген. Мұны кодекстің Мемлекеттiк қызмет атқару
қоғам мен мемлекет тарапынан ерекше сенiм бiлдiру болып табылады және
мемлекеттiк қызметшiлердің адамгершілiгiне және моральдық-этикалық
бейнесiне жоғары талаптар қояды... деген жолдарынан аңғаруға болады.
Мемлекет осы бағытта дұрыс жұмыс атқарып жатқанын атауға болады.
Мемлекеттік қызметшінің имиджін дұрыс қалыптастыру – қиын және ұзақ үрдіс.
Мемлекеттік қызмет жөніндегі агенттік бұл іске өз үлесін қосып отыр. Біз
әрқашан Мемлекеттік қызметшінің имиджі тарауында өз өмірін Қазақстан
Республикасының мемлекеттік қызметіне арнаған ең мықты қызметкерлеріміз
жайында баяндап отырамыз.
Мемлекеттiк қызметшi өз қызметiнде мына этикалық нормаларды басшылыққа
алу керек:
1.Билік жүргізе білу және адал болу;
2. Мемлекеттік қызметте жеке өз мүдделеріне емес, мемлекеттің
мүддесіне қызмет ету керек. Мемлекеттің қаржысын заңсыз әрекетпен өз
қалтасына салмау;
3. Шенеуніктер биік қоршаумен қоршалған үйі мен қымбат
автокөліктерінің дұрыс жолмен, өз еңбегімен алынғанына күмән
туғызбайтындай, Қандай қаражатқа өмір сүріп жатырсын? деген сұраққа батыл
жауап беруі керек.
4. Заңнның талаптарын сақтай отырып дұрыс өмір сүру маңызды.
5. Кез келген орында, лауазымда өз елінің азаматтарының, халқтың
сенімін ақтайтындай қызмет ету;
6. Қазақстанның мемлекеттік қызметшісі шындық, қарапайымдылық
қасиеттерімен үлгі көрсете отырып, қоғамдық ортада өз-өзін ұстай білуі
керек;
7. Ұжымды басқармас бұрын өзі бағына білу керек. Өз қызметкерлерінен
талап ететін тапсырмаларды өз деңгейінде орындай білу;
8. Мемлекеттің мүддесіне немесе жемқорлыққа қарсы әрекет жасалатыныг
көрсең, шара қолданып, куақытылы шешу этикалық нормаларын басшылыққа алу
керек [4,25].
Мемлекеттік қызметің құқықтық негіздері: ҚР-ның
Конституциясы, Мемлекеттік қызмет туралы ҚР-ның Заңы 23.07.1999 ж.; ҚР-
ның ұлттық қауіпсіздігі туралы ҚР-ның Заңы 26.06.1998 ж; Сыбайлас
жемқорлыққа қарсы күрес туралы ҚР-ның Заңы 2.07.1998 ж.; Мемлекеттік
құпиялар туралы ҚР-ның Заңы 15.03.1999 ж.; Прокуратура туралы ҚР-ның
Заңы 21.12.1995 ж.; ҚР-ның сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы
ҚР-ның Конституциялық Заңы 25.12.2000 ж; ІІО-ры туралы ҚР Заңы
21.12.1995 ж. Өткен сабақтарда айтқанымыздай әкімшілік құқық
мемлекеттік басқару кезінде пайда болатын құқықтық қатынастарды реттейді.
Әкімшілік-құқықтық қатынастың негізгі субъектісі мемлекет болып табылады,
дәлірек айтсақ атқарушылық-өкім ету қызметін атқаратын мемлекеттік
органдар. Атқарушылық-өкім ету қызметі атқару билік органдарымен және оның
лауазымды адамдарымен жүзеге асырылады. Қызмет бұл адамдардың әлеуметтік
қызметтің бір түрі. Меншік нысандарының тәуелділігіне байланысты,
адамдардың органдар, мекемелер, бірлестіктердегі, ұйымдағы қызметті жүзеге
асыруларына және қызметкерлердің функцияларын орындау сипатына қарай қызмет
мемлекеттік және мемлекеттік емесболып бөлінеді. Мемлекеттік
қызмет кең және тар мағынада түсінілуі мүмкін. Кең мағынада мемлекеттік
қызмет деп мемлекеттік органдарда, мекемелерде кәсіпорындарда және
ұйымдардағы еңбек қызметі мен қызметтік функцияларын орындауды айтуға
болады. Ал тар мағынада мемлекеттік қызметші деп мемлекеттік
билік органдарында қызметкерлердің қызметтік міндеттерін орындауын айтуға
болады. Мемлекеттік қызмет арқылы мемлекеттік органдардың міндеттері мен
функциялары жүзеге асырылады. Атқару билік органдары деп
мемлекеттік билікті жүзеге асырудағы мемлекеттік билік өкілеттігіне ие
саяси ұйымдарды айтамыз. Лауазымды адам деп тұрақты, уақытша немесе арнаулы
өкіліттік бойынша билік өкілінің функцияларын жүзеге асыратын не
мемлекеттік органдарда және жергілікті басқару органдарында
ұйымдастырушылық-өкім ету немесе әкімшілік-шаруашылық функцияларды
орындайтын адамдарды айтамыз. Билік өкілі представитель власти
дегеніміз, яғни оларға қызмет жағынан тәуелді емес адамдарға қатысты заңда
белгіленген тәртіппен мемлекет атынан немесе оның органдарының атынан
заңдық маңызы бар актілер шығару құқығы [5,77].
Ұйымдастырушылық-өкім организационно-распределительная ету
қызметі ол дегеніміз әрбір лауазымды адамның қызметіне бағыныштылық тән,
яғни лауазымды адам өзіне бағынышты қызметкерлерді басқарады және оларға
белгілі бір өкілеттілік береді. Әкімшілік-шаруашылық
административно-хозяйственная қызметі, әрбір лауазымды адамның қызметі
белгілі бір нормативтік-құқықтық актілермен реттеледі. Мысалға,
Президенттік құзыреті Конституцямен және ҚР Президетнті туралы
конституциялық заңмен реттеледі, ал ІІО-дың құзыреті ІІО-дар туралы заң
күші бар ҚР Президентінің жарлығымен реттеледі. Әрбір мемлекеттік
органның министрліктер мен ведоствалар лауазымды адамы өз жұмысын белгілі
бір мемлекеттік қызметте атқарады. Мемлекеттік қызмет деп мемлекеттік
қызметшілердің мемлекеттік органдардағы мемлекеттік биліктің міндеттері мен
функцияларын іске асыруға бағытталған лауазымдық өкілеттігін атқару
жөніндегі қызметің айтамыз. Ал, мемлекеттік қызметті атқару барысында жеке
тұлға белгілі бір мемлекеттік лауазымда жұмыс жасайды. Мемлекеттік лауазым
– мемлекеттік органның нормативтік құқықтық актілермен белгіленген
лауазымдық өкілеттік пен лауазымдық міндеттердің ауқымы жүктелген құрамдық
бірлігі. Лауазымдық өкілеттік – заңдарда белгіленген құқықтары мен негізгі
міндеттері бар мемлекеттік қызметшілер өз қызметін жүзеге асыратын
мемлекеттік органдардың алдында тұрған мақсаттар мен міндеттерге жауп
беретін, нақты мемлекеттік лауазыммен көзделген өкілеттік. ҚР-сының
Конституциясының 33 бабы бойынша, республика азаматтарының мемлекеттік
қызметке кіруге тең құқығы бар. Мемлекеттік қызметші лауазымының
кандидатына қойылатын талаптар лауазымдық міндеттердің сипатына ғана
байланысты болады және заңмен белгіленеді. Мемлекеттік қызметшінің билік
өкілеттілігі оның ұйымдастырушылық-өкім ету және әкімшілік-шаруашылық
функцияларында шуғырланады. Осыған байланысты ол лауазымды адамның
жағдайымен бірдей. Мемлекеттік қызметші – мемлекеттік органда заңдарда
белгіленген тәртіппен республикалық немесе жергілікті бюджеттен не ҚР-ның
Ұлттық банкінің қаржысынан ақы төленетін қызметті атқаратын және
мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыру мақсатында лауазымдық
өкілеттікті жүзеге асыратын ҚР-ның азаматы. Бұрынғы Кеңес
өкіметінің кезінде мемлекеттік қызметте арнайы арналған заңнама болмады. Ол
кезде мемлекеттік қызмет адамдардың еңбек ету қызметі нысандарының бірі
ретінде түсінілді, оның ерекшелігі тікелей қол еңбегімен материалдық
құндылықтар жасау немесе қандайда бір өндірістік шаруашылық қызмет көрсету
емес, әкімшілік ұйымдастыру, басқару, әлеуметтік мәдени және тәрбиелеу
функцияларын жүзеге асыру болып саналады . Мемлекеттік қызмет осындай кең
мағыналы ұғымында кез келген мемлекеттік ұйымдағы, яғни тек қана
мемлекеттік органдардағы емес, сонымен қатар мемлекеттік кәсіпорындардағы
да басшылар, инженер техникалық қызметкерлер т.б. , сондай ақ мемлекеттік
мекемелердегі де мектептер, мәдени ағарту және медицина мекемелері, т.б.
жұмыс түсінілді. [7,54]. Егер нақты бір адам мемлекет құрған лауазымға
орналасқан болса, ол мемлекеттік қызметшілер қатарына жататын болды.
Сонымен бірге қандай да болмасын бір қызметкерді мемлекеттік қызметшілер
қатарына жатқызудың ең маңызды белгісі оған еңбек ақы төлеудің көзі болды
мемлекеттік қызмет өзінің барлық көрінісінде мемлекеттік бюджет
қаржысының есебінен қамтамасыз етілді. Мемлекеттік қызметті соншалықты кең
ұғынуымен қатар оны тар мағынада түсіну де болды. Соған сәйкес мемлекеттік
қызмет болып қандайда бір мемлекеттік ұйымда кез келген өндірістік емес
функцияларды орындау емес, тек мемлекеттік органдардың аппаратында,
мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелер әкімшілігінің құрамына кіретін
адамдардың қызметі танылатын. Мемлекттік басқару аясына орай мемлекеттік
қызмет деп мемлекеттік ұйымдардың әкімшілік басқару қызметін атқаратын
қызметкерлердің, яғни атқарушы өкім етушілік мемлекеттік басқарушық
сипаты бар функцияларды жүзеге асыру процесіне қандай да бір нысанда
тікелей қатысушылары болатын адамдардың қызметі саналды. Әкімшілік
басқарушы адамдар тобын құратын мемлекеттік қызметшілердің қызметі
әкімшілік ққұқықтық нормаларымен реттелінді, ал мемлкеттік қызметшілердің
басқа санаттарының қызметі, яғни жұмысшылардың қызметі сияқты, көбінесе
еңбек құқығы нормаларының реттей тін объектісі болды. 1995 жылға дейін
жағдай осындай болды. 1995 жылы 26 желтоқсанда ҚР сы Президентінің
Мемлекеттік қызмет туралы заң күші бар жарлығы шықты бұл шындығында
мемлекеттік қызметке арнайы арналіан бірінші нормативтік құқықтық акт
еді. Ол қазіргі кездегі қолданыстағы 1999 жылы 23 шілдеде қабылданған
Мемлекеттік қызмет туралы заңмен және оған өзгертулер мен толықтырулар
енгізу туралы заңмен заңдармен одан әрі дамытылып, ауыстырылды. [9,14].
Аталған заң бойынша мемлекеттік қызметші - мемлекеттік қызметшілердің
мемлекеттік органдардағы мемлекеттік биліктің міндеттері мен функцияларын
іске асыруға бағытталған лауазымдық өкілеттігін атқару жөніндегі қызметті.
Бұл анықтамадан мемлекеттік қызметтің шектелген ұғымы айқын көрініс тапқан
тек қана мемлекеттік органдардағы жұмыс мемлекеттік қызметтік сипаты бар
қызмет болып табылады. Сонымен бір мезгілде мемлекеттік әлеуметтік мәдени
мекемелердегі және мемлекеттік кәсіпорындардағы жұмыс, тіпті ол таза
басқару немесе ұйымдастыру функцияларын орындаумен байланысты болса да
мұндай қызмет болып болып танылмайды, өйткені мекемелер мен кәсіпорындар
мемлекеттік қызмет болып табылмайды. Сондықтан мемлекеттік қызмет қазіргі
кезде шенеуніктердің төрелердің қызметіне тіреледі. Мемлекеттік қызмет
ұғымының келесі бір шектеуі мемлекеттік қызметші болып танылу үшін тиісті
мемлекеттік органда құрылған мемлекеттік лауазымға орналасу керектігімен
байланысты . Бұл жағдайда шектеу мынадан көрініс табады., қандайда болмасын
бір мемлекеттік органның аппаратында адамның орналасқан кез келген лауазымы
мемлекеттік болып табыла бермейді. Мемлекеттік лауазымдардың реестрлері
тізілімдері бар. Ал бұл мемлекеттік органнның кез келген қызметкері
мемлекеттік қызметші болып таныла бермейтінін дәлелдейді м ысал ы
лаборант, диспетчер, фотограф, киім ілуші, т.с.с. [12,58].
Мемлекеттік қызмет туралы заңда мыналар белгіленген. Мемлекеттік қызмет
кәсіби негізде жүзеге асырылатын қызмет. Бірақ мемлекеттік қызметтің
ерекшелігін сипаттауға жалғыз бір белгі жеткіліксіз. Өйткені, инженердің,
дәрігердің, оқытушының қызметі де кәсіби болып табылады. Мемлекеттік
қызметті жүзеге асыру үшін мемлекеттік лауазымға орналасу керек. Бірақ бұл
белгі де жеткіліксіз, өйткені, біріншіден, мемлекеттік аппаратта
қызметте болғанмен мемлекеттік қызметші болып табылмайды және, екіншіден,
мемлекет мемлекеттік мәні бар лауазымдарды тек мемлекеттік органдарда ғана
емес, сонымен қатар өзге мемлекеттік ұйымдарда да құрады мысалы,
кәсіпорындардың , мекемелердің лауазымдары. Сондықтан, мемлекеттік
қызметтің белгілерін одан әрі жетілдіре түсу қажет сияқты. Мемлекеттік
қызмет өзінің көрінісін мемлекеттік лауазымдар ерек ше санатына
орналасудан табады заңда олардың мемлекеттік органның құрылымдық бірлігі
деп атайды. Олардың ерекшелігі мемлекеттік органдардың өкілеттіктерін
орындауды қамтамасыз ету болып табылады . Бұл жағдай мемлекеттік қызметті
мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелердегі жұмыстан айтарлықтай айырады.
Мемлекеттік қызмет нақты мемлекеттік лауазыммен көзделген қызметтік
міндеттерді жүзеге асыру жөніндегі жауапты қызметтен көрініс табады . Бұл
мемлекеттік қызметтің ең маңызды белгісі. Мемлекеттік қызмет тиісті
мемлекеттік лауазымға орналасқан адамның өзі істейтін органға берілген
өкілеттіктерді жүзеге асыруды қамтамасыз ететін міндеттерді орындауыын
болжайды. Мемлекеттік қызмет мемлекеттік қызметтің мемлекеттік лауазымына
орналасқан адамға мемлекеттік бюджет қаржысынан еңбек ақы төлеуді болжайды
. Кезінде ол жалақы деп аталатын. Бұл мемлекеттік қызмет үшін ерекше белгі
емес. Осындай тәртіппен мемлекеттік лауазымға орналасқан, бірақ бұл ретте
мемлекеттік қызметшілер болып табылмайтын адамдар ақшадай ақы алады.
Мемлекеттік қазынадай кәсіпорындар мен мекемелердің қызметшілері осыған
ұқсас еңбек ақымен қамтамасыз етіледі. Осы кезеңдегі мемлекеттік қызмет
ұғымының белгілері мен ерекшеліктері осындай. [8, 15]. Батыс елдерінің
заңнамалары мемлекеттік қызмет туралы мәселені көп жағдайларда Қазақстан
заң шығарулары басшылыққа алатын қағидаттарын өзгеше негіздемелерде
шешеді. Мәселен, АҚШ та мемлекеттік қызмет туралы зағнаманың реттуіне
бюджеттік қаржыдан ақы алатын кез келген қызметкер жатады, оларды қызметтік
және үкіметтік қызметшілерге бөліп қаралған. Ұлыбританияда барлық
шенеуніктер, сондай ақ мемлекеттік кәсіпорындар мен мемлекеттік ғылыми және
ғылыми техникалық мекемелерле істейтін адамдар да мемлекеттік азаматтық
қызмет атқарады. Францияда мемлекеттік қызмет шенеуніктердің, сондай ақ
ммемлекеттік қызметшілердің мысалы, көлік және байланыс жүйесіндегі жариялы
басқарушылық қызметі болып табылады. Соған сәйкес мемлекеттік қызмешілер
болып ең алдымен жарялы билікті иеленуші ретінде мемлекеттің барлық
қызметшілері танылады. Германияда да шенуніктер мемлекеттік қызметшілер
болып табылады. Оларға өзге мемлекеттік қызметшілер де , мысалы, көмекші
техникалық функцияларды орындайтындар жатады. Әкімшілік қызметкерлер тобын
білдіретін шенеуніктермен шенеуніктік құқық және шенеуніктер болып
табылмайтын азаматтық қызметшілер арасында шек қойылады. Қазақстан
заңнамасы мемлекеттік қызметтің мәнін анықтауға өзге көзқарасты негізге
алады оның нормалары мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелерде мемлекет
құратын лауазымдарға орналасқан және шындығында мемлекетте қызметте болатын
адамдардың жұмысына қолданылмайды. [15, 74] . Мемлекеттік қызметтің
маңыздылығы. Мемлекеттің шешетін барлық мәселелерінің ішінде кадрлар, ең
алдымен басшылар туралы мәселе негізгі болып табылатындығымен айқындалады.
Тек мемлекеттік аппарат реформаларды жаңа идеялар мен заңдық ережелерді
жүзеге асыруға міндетті, бірақ басқару қызметінде болатын кемшіліктердің
көпшілігі аппаратшылардың кейбір бөлігінің қабілетсіздігімен, қай кезде
тіпті реформалық бағдарламаларды қабыл алмауымен, одан бетер олардың
сыбайлас жемқорлығымен байланысты екендігі белгілі. Мемлекеттің мықты кадр
потенциалын тиімді етіп пайдалану алғы шепте тұратын жалпы ұлттық
міндет. Әртүрлі саясаткерлер келеді, кетеді, ал мемлекеттік басқару
машинасы барлық жағдайларда да қалтқысыз жұмыс істеуге тиіс. Мемлекеттік
қызметті реформалау жөніндегі жүргізіліп жатқан шаралар мемлекеттік
аппараттың дәл, ұтымды және үнемді қызметін қамтамасыз етуге, оны
партиялық немесе топтық мүдделерге пайдалану мүмкіндігін болдырмауға
бағытталған. Әкімшілік құқықтың субъектілері ретінде мемлекеттік
қызметкерлер еліміздің экономикасын, әлеуметтік мәдени және әкімшілік саяси
салаларын жетілдіру мақсатында қызмет атқаруда. Ал, осы қызметті жүзеге
асыруда мемлекеттік қызметкерлердің тиісті құқықтары мен міндеттері болады
. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет туралы
1999 жылы 23 шілдедегі Заңында мемлекеттік қызметтің құқықтық жағдайы
айқын көрсетілген. Сонымен заңға сәйкес мемлекеттік әкімшілік қызметші деп
мемлекеттік саяси қызметшілердің құрамына кірмейтін, мемлекеттік органда
тұрақты кәсіби негізде лауазымдық өкілеттікті жүзеге асыратын қызметшіні
айтамыз. Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы
Кодексінің 34 бабының Ескерпесінде тұрақты , уақытша немесе арнаулы
өкілеттік бойынша билік өкілінің функцияларын жүзеге асыратын яғни оларға
қызметі жағынан тәуелді емес адамдарға қатысты заңда белгіленген тәртіппен
мемлекет атынан немесе оның органдарының атынан заңдық маңызы бар актілер
шығару құқығы немесе билік ету өкілеттігі берілген не мемлекеттік
органдарға, жергілікті басқару органдарында, сондай ақ Қазақстан
Республикасының Қарулы Күштерінде , Қазақстан Республикасының басқа
әскерлері мен әскери құрамаларында ұйымдық билік ету немесе әкімшілік
шаруашылық функцияларды орындайтын адамдар лауазымды адамдар деп
танылады. [4,78]. Ал, мемлекеттік қызмет дегеніміз мемлекеттік
қызметшілердің мемлекеттік органдарындағы мемлекеттік биліктің
міндеттері мен функцияларын іске асыруға бағытталған лауазымдық
өкілеттігін атқару жөніндегі қызметі. Мемлекеттік қызметші
дегеніміз осы қызметті жүзеге асыратын адам, яғни мемлекеттік органда
заңдарда белгіленген тәртіппен Респуликалық немесе жергілікті
бюджеттен, не Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қаржысынан ақы
төленетін қызметті атқаратын және мемлекеттін міндеттері мен
функцияларын іске асыру мақсатында лауазымдық өкілеттікті жүзеге
асыратын Қазақстан Республикасының азаматы. Мемлекеттік
әкімшілік қызмет белгілі бір санаттардан тұрады, заңдағы мемлекеттік
қызмет санаты деп мемлекеттік әкімшілік қызметшілер атқаратын,
лауазымды өкілеттік көлемі мен сипатын көрсететін әкімшілік лауазымдар
жиынтығының саралаушылық сипаттамасын айтады. Мемлекеттік әкімшілік
қызметті атқаруға үміткер азаматтарға оның кәсіби даярлығының деңгейін,
құзыреттілігін және нақты әкімшілік қызметке сәйкес келуін анықтау
мақсатында біліктілік талаптары қойылады. Ол үшін конкурс жарияланып
үміткерлер таңдап алынады., жоғары аталған талаптарға сәйкес келгендері
мемлекеттік қызметке қабылданады. Өз кезегінеде мемлекеттік қызметшілердің
қызметі былай сараланады., мемлекеттік қызметшілердің саяси және әкімшілік
лауазымдары. Жоғарыда әкімшілік мемлекеттік қызметшіге анықтама берген
болатынбыз, сондықтан саяси лауазымға тоқталып өтейік. Саяси лауазымдарға:
Қазақстан Республикасының Президенті тағайындайтын мемлекеттік саяси
қызметшілер, олардың орынбасарлары. Қазақстан Республикасы Парламентінің
палаталары және Парламент палаталарының Төрағалары тағайындайтын және
сайлайтын мемлекеттік саяси қызметшілер, олардың орынбасарлары.
Конституцияға сәйкес Президент пен Үкіметтің өкілдері болып табылатын
мемлекеттік саяси қызметшілер. Орталық атқарушы органдармен
ведомстволарды басқаратын мемлекеттік саяси қызметшілер басшылар, олардың
орынбасарлары атқаратын лауазымдар жатады.. Лауазымдардың санаттары мен
әкімшілік лауазымдарды санаттарға жатқызу тәртібін уәкілетті органның
ұсынуы бойынша Республиканың Президенті бекітеді. Мемлекеттік саяси
қызметшілер үшін лауазым санаттары белгіленбейді. Мемлекеттік
саяси қызметші тағайындау сайлануы, босатылуы және қызметті саяси
айқындаушы сипатта болатын және саяси мақсаттар мен міндеттерді іске
асыру үшін жауап беретін мемлекеттік қызметші. [6,41]. Мемлекеттік қызмет
және оның даму тарихы. Мемлекеттік қызмет - әр елдің барлық
даму сатысындағы басты атрибут, ал мемлекеттік қызметшілер -
өзгерістерді негізгі орындаушылар. Қазіргі заманғы тиімді мемлекеттік
қызмет және басқару құрылымын жасаудағы Мемлекет басшысының Қазақстанның
2030 жылға дейінгі даму стратегиясында Кәсіби үкіметке басым бағыт беруі
тегіннен тегін емес. Мемлекеттік қызмет туралы қазіргі заңнама мемлекеттік
қызметтің жаңа үлгісіне негіз қалады. 1998 жылғы 18 қыркүйекте Мемлекет
басшысының шешімімен мемлекеттік қызмет істері жөніндегі агенттік және оның
аумақтық органдары құрылды., сондай ақ Президенттің жанындағы мемлекеттік
академия былтырғы жылы Президенттің жанындағы мемлекеттік басқару
академиясы болып қайта құрылды.
1999 жылғы 23 шілдеде “Мемлекеттік қызмет туралы ”заң және мемлекеттік
қызмет шеңберін реттейтін заңдық құқықтық актілер қабылданды. Халықаралық
срапшылардың бағалауы бойынша, қазіргі уақытта Достастық мемлекеттері үшін
үлгі ретінде Қазақстан ТМД елдерінің арасында алғашқылардың бірі болып
мемлекеттік қызметке сәтті реформа жүргізді. Елбасы Қазақстанның алдында
әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіруде және
мемлекеттік қызметті одан әрі жетілдіруде басым бағыттардың бірін анықтап,
оны жоғары халықаралық стандарттарға дейін жеткізу міндетін қойды.
Елімізге ісіне берілген, к әсіби даярлаған, басшылық шешім қабылдау аясында
бәсекеге түсе алатын қазіргі менеджерлерден тұратын мемлекеттік аппарат
қажет. Осыған орай, яғни экономикалық және қоғамдық модернизация
қажеттілігіне сай білім реформасыныз және басқарудың жаңа үлгісінсіз
Қазақстанның бәсекеге төтеп беруі мүмкін емес. Бұл үшін де аз нәрсе
істелген жоқ. Мемлекет басшысының Жарлығымен ҚМЭБИ құрылды, оны жыл сайын
біліктілігі жоғары 200-ден астам маман бітіреді. Президенттің “Болашақ”
бағдарламасының жұмыс істегеніне он жылдан асты, оның жолдамасымен талантты
жастарымыз дүние жүзінің ең таңдаулы университеттерінде білім алады. Үш
таңдаулы оқу орнын – дипломатиялық және сот академияларын, сондай-ақ
мемлекеттік қызмет академиясын біріктірген Президент жанындағы мемлекеттік
басқарудың жаңа академиясы жұмыс істейді. Оқуды өмір бойы жалғастыру әр
адам үшін заңдылыққа айналды. Президенттің Жарлығымен бекітілген ережеде
мемлекеттік қызметшілерді қайта даярлау және біліктілігін көтеру олардың
қосымша кәсіби білімдерінің негізгі үлгісі болып табылады. [13,25]
.Аймақтық қайта даярлау және біліктілік көтеру орталығында 2006 жылға облыс
бойынша мемлекеттік қызметшілерді оқыту үшін 17 млн. Теңге қаралған, яғни
бұл былтырғы жылмен салыстырғанда 60 пайызға көп. Жарты жылдың қорытындысы
бойынша Президент жанындағы мемлекеттік басқару академиясында облыс бойынша
75 мемлекеттік қызметші, аймақтық біліктілігін арттыру және қайта даярлау
орталығында – 514 және басқа да салалық оқу орындарында 126 адам оқыды, бұл
былтырғы жылмен салыстырғанда көбірек. Конкурстық іріктеу негізінде
мемлекеттік қызметке жастардың түсуіне жол ашылды. Бүгінде біздің
облысымызда 779 мемлекеттік орган бар, оларда 7,5 мың мемлекеттік қызметші
еңбек етеді, орта жасы – 38. Мемлекеттік қызмет үшін мамандар
даярлауға бағдар ұстаған көптеген мамандандырылған оқу орындары негізінен
ғылыми және теориялық білім беруді ұсынады, ал жүйелік түсіну, кәсіби
дағды, ұйымдастырушылық қабілетін ұштау білім беру аясынан қалыс қалады.
Сол себепті жас мамандар мемлекеттік қызмет барысындағы кездесетін кейбір
міндеттерді орындауға дайын емес. Осы мәселені шешу үшін облысымызда
мемлекеттік органдармен бірлесіп, мемлекеттік қызметке қайтадан
қабылданғандардың және де ЖОО-ның бітіруші курстарының қабілетті
студенттерінің практикасы мен сынау мерзімін өткізуді дұрыстау үшін шаралар
қолданылуда. Сондай-ақ саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметтің кадрлар
резервін қалыптастыруға баса көңіл бөлінуде. Елбасының Жарлығына сай,
облысымыздағы әкімшілік мемлекеттік қызметшілер қатарынан саяси лауазымға
үміткер 9 кандидаттың барлығы да тестілеуден сәтті өтті. Облыс бойынша
мемлекеттік әкімшілік лауазымдардың кадрлар резервіне 217 адам енгізілді,
бұлардың көпшілігі бір жыл ішінде жұмысқа орналастырылады. Жуырда
“Мемлекеттік қызмет туралы” Заңның саяси мемлекеттік қызметшілер
ротациясына қатысты өзгерістер енгізілді, яғни енгізілу жобасы Мемлекеттік
қызмет істері жөніндегі агенттігімен мақұлданады. Бұдан басқа, мемлекеттік
органдарда аппарат басшысы – статс хатшы әкімшілік лауазымы енгізіледі.
Оның қызметтік міндеттеріне орындау және еңбек тәртібі үшін бақылау
мәселелері, аппарат тұрақтылығын жүзеге асыру және мемлекеттік
қызметшілердің кадрлар шеберлігін жетілдіретін мемлекеттік қызмет ұсыну
стандарттарын енгізу, Ар-намыс кодексін сақтау кіреді. [25,41] Бірінші
кезектегі міндеттердің бірі – мемлекеттік қызметті ұсынудың халықаралық,
сервистік тәртібіне көшу. Қатаң бәсекелестік жағдайында үнемі өз
қызметтерінің сапасын арттыратын жеке меншік секторлардан мемлекеттік
органдардың айырмашылығы өздерінің даралығынан бұл мәселелерге аз көңіл
бөлінді. Еліміздің заңнамасында “мемлекеттік қызмет” және “мемлекеттік
қызметтердің стандарттары” деген түсініктер болған жоқ, сол себепті
қызметтерді мемлекеттік органдардың міндеттерімен шатастырады.
Сондықтан Елбасы мемлекеттік органдардың рейтингтік бағалауының негізгі
критерийінің арасынан ұсынылатын мемлекеттік қызмет сапасын ерекше
белгіледі. Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі агенттігінде дайындалған
мемлекеттік қызметтердің бірыңғай стандарты 2007 жылғы 1 қаңтардан бастап
енгізіледі. Осының негізінде әрбір мемлекеттік орган халыққа БАҚ арқылы
жеткізілетін стандарттар тізімін даярлайды, бұл мемлекеттік органдардың
жұмыс сапасын бақылауға мүмкіндік береді. Бүгінгі күннің басты
талаптарының бірі халықтың жаппай компьютерлік сауаттылығына жету және жаңа
информациялық технологияларды енгізу болып табылады. Қазір
елімізде 2007 жылдың соңында аяқталуға тиісті 2004 жылдың аяғында
қабылданған “электрондық үкімет” үш жылдық мемлекеттік бағдарламасы жүзеге
асырылуда. Аталған мемлекеттік бағдарламаның мақсаты – азаматтар мен
ұйымдарға көрсетілетін мемлекеттік қызметтің жедел және сапалы болуын,
мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін қамтамасыз ету. “Электрондық
үкіметті” белсенді енгізу үшін электрондық мемлекеттік қызмет көрсету
шеңбері жұмыстарында халықты оқытуды бірлесіп ұйымдастыру және Интернет-
қызметке халықтың қоғамдық қол жетуі үшін пункттер желісін құру қажет.
Мемлекеттік қызметшілерді жұмыстың жаңа жағдайына оқыту мен дайындау үшін
бірінші жарты жылдықта облыстың қала мен аудандарында үш мыңға жуық
мемлекеттік қызметші қатысқан 38 семинар-кеңес өткізілді, өздерін
ойландырып жүрген мәселелері бойынша жеке қабылдауларда 200-ден астам
азамат болды. Адал жұмыс, әлеуметтік кепіл кешенін енгізу және еңбекақыны
көтеру арқылы мемлекеттік қызмет беделі одан әрі жоғарыламақ.
Сондықтан, бізге мемлекеттік қызмет және кадрлар саясатын қайта құру мен
жетілдіру бойынша қол жеткен табыстарды әрі қарай дамыту керек. Мемлекеттік
қызмет істері жөніндегі агенттігінің Қостанай облысы бойынша басқармасы
кадрлардың кәсіби біліктілігін көтеруде Мемлекет басшысы қойған міндеттерді
мүлтіксіз орындау үшін алдағы уақытта да барлық қажетті шараларды
қолданатын болады. Қазақстан Республикасындағы Мемлекеттік
қызмет туралы Заңында былай көрсетілген : Мемлекеттік әкімшілік
қызметші— мемлекеттік саяси қызметшілердің құрамына кірмейтін, мемлекеттік
органда тұрақты кәсіби негізде лауазымдық өкілеттікті жүзеге асыратын
мемлекеттік қызметші; мемлекеттік лауазым—мемлекеттік органның нормативтік
құқықтық актілермен белгіленген лауазымдық өкілеттік пен лауазымдық
міндеттердің ауқымы жүктелген құрылымдық бірлігі; мемлекеттік қызмет—
мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік органдардағы мемлекеттік биліктің
міндеттері мен функцияларын іске асыруға бағытталған лауазымдық өкілеттігін
атқару жөніндегі қызметі; мемлекеттік қызметші— мемлекеттік органда
заңдарда белгіленген тәртіппен республикалық немесе жергілікгі бюджеттен не
Қазақстан Республикасы ¥лттық банкінің қаржысынан ақы төленетін қызметті
атқаратын және мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыру
мақсатында лауазымдық өкілеттікті жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының
азаматы; лауазымды адам— ұдайы, уақытша немесе арнайы өкілеттік
бойынша өкімет өкілінің міндеттерін жүйеге асыратын не мемлекеттік
органдарда ұйымдастырушылық өкім берушілік немесе әкімшілік шаруашылық
қызметтерді орындайтын адам; лауазымдық өкілеттік — заңдарда белгіленген
құқықтары мен негізгі міндеттері бар мемлекеттік қызметшілер ез қызметін
жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың алдында тұрған мақсаттар мен
міндеттерге жауап беретінін, нақты мемлекеттік лауазыммен көзделген
өкілеттік; мемлекеттік әкімшілік қызмет санаты — мемлекеттік әкімшілік
қызметшілер атқаратын, лауазымдық өкілеттіктің көлемі мен сипатын
керсететін әкімшілік лауазымдар жиынтығының саралаушылық сипаттамасы;
біліктілік талаптары — мемлекеттік әкімшілік қызметті атқаруға үміткер
азаматтарға оның кәсіби даярлығының деңгейін, құзыреттілігін және нақгы
әкімшілік қызметке сәйкес келуін анықтау мақсатында қойылатын талаптар;
мемлекеттік саяси қызметші — тағайындалуы (сайлануы), босатылуы және
қызметі саяси-айқындаушы сипатта болатын және саяси мақсаттар мен
міндеттерді іске асыру үшін жауап беретін мемлекеттік қызметші; ротация
- мемлекеттік саяси қызметшілерді мемлекеттік органдардың арасында, сондай-
ақ мемлекеттік органның құрылымдық бөлімшелерінің арасында лауазымдық
ауыстыру. Мемлекеттік қызмет туралы заңдар. Мемлекеттік қызмет
туралы заңдар Конституциядан, осы Заңнан, Қазақстан Республикасының өзге де
нормативтік құқықтық актілерінен тұрады. [1, 14] .
1.2 ІШКІ ІСТЕР ОРГАНДАРЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТШІЛЕРДІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ
ЖАҒДАЙЫ
Мемлекеттік қызметшінің әкімшілік құқықтық мәртебесі оны құрайтын
мына элементтерді қамтиды: негізгі міндеттерін; шектеулерді; кепілдіктерді;
көтермелеуді; еңбек ақы төлеуді; зейнетақымен; қамсыздандыруды;
жауапкершілікті. [2,15] Мемлекеттік қызметшілердің құқықтары,
біріншіден, оларға ҚР-сының азаматы ретінде Конституциямен және заңдармен
берілген; екіншіден, олардың мемлекеттік қызметтің мемлекеттік лауазымына
орналасу фактісімен туындайтын (лауазымдық немесе қызметтік
құқықтар);үшіншіден, мемлекеттік-қызметтік жұмыстың жекелеген түрлерінің
ерекшеліктерімен айқындалатын (мысалы, салықтық, кедендік, әскери қызмет)
құқықтық мүмкіндіктердің кешені болып табылады. Мемлекеттік қызметшілердің
қызметін саралау. 1. Мемлекеттік қызметшілер лауазымдарының құрамына
мемлекеттік
қызметшілердің саяси және әкімшілік лауазымдары кіреді. 2. Саяси
лауазымдарға: Саяси лауазымдарға Қазақстан Республикасының Президенті
белгілейтін өзге лауазымдар да жатқызылуы мүмкін. Қазақстан Республикасының
Президенті тағайындайтын мемлекеттік саяси қызметшілер, олардың
орынбасарлары; Қазақстан Республикасы Парламентінің Палаталары және
Парламент Палаталарының Төрағалары тағайындайтын және сайлайтын мемлекеттік
саяси қызметшілер, олардың орынбасарлары; 2-1)Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының аппаратын басқаратын мемлекеттік саяси қызметші, оның
орынбасарлары; 3)Конституцияға сәйкес Президент пен Үкіметтің өкілдері
болып табылатын мемлекеттік саяси қызметшілер; 4)орталық атқарушы органдар
мен ведомстволарды басқаратын мемлекеттік саяси қызметшілер (басшылар)
олардың орынбасарлары атқаратын лауазымдар жатады. Мемлекеттік әкімшілік
қызметшілер үшін лауазымдар санаттары белгіленеді. Мемлекеттік әкімшілік
қызметшілер лауазымдарынын санаттар бойынша тізілімін уәкілетті органның
ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Президенті бекітеді. Мемлекеттік
саяси қызметшілер үшін лауазым санаттары белгіленбейді. [6, 14] Мемлекеттік
қызмет туралы заңның 8-бабында Мемлекеттік қызметшілердің құқықтарын
бекткен: Мемлекеттік қызметшінің: Республиканың азаматтарына Қазақстан
Республикасының Конституциясымен және заңдарымен кепілдік берілетін
құқықтар мен бостандықтарды пайдалануға; өз өкілеттігі шегінде мәселелерді
қарауға және олар бойынша шешімдер қабылдауға қатысуға, тиісті органдар мен
лауазымды адамдардың оларды орындауын талап етуге; белгіленген тәртіппен
лауазымдық міндеттерді орындау үшім қажетті ақпарат пен материалдар алуға;
лауазымдық міндеттерді атқару үшін белгіленген тәртіппен меншік
нысандарына қарамастан, ұйымдарда болуға; 5)басшыдан мемлекеттік
қызметшінің атқаратын лауазымына сәйкес қызметтік өкілеттік міндеттері мен
көлемін дәл белгілеуді талап етуге; 6)жеке басының қадір-қасиетінің
құрметтелуіне, басшылар, өзге де лауазымды адамдар және азаматтар тарапынан
өзіне әділ және құрметпен көзқарас жасалуына; өзі атқаратын лауазымға жұмыс
сапасына, тәжірибесіне және осы Заңда белгіленген өзге де негіздерге қарай
ынталандырылуына және еңбегіне ақы теленуіне; тиісті бюджет қаражаты
есебінен қайта даярлануға (қайта мамандануға) және біліктілігін арттыруға;
өзінің мемлекеттік қызмет өткеруіне қатысты материалдармен кедергісіз
танысуға, қажет болған жағдайларда жеке түсініктеме беруге; біліктілігі мен
қабілеті, өзінің қызметтік міндеттерін адал орындауы ескеріле отырып,
қызметі бойынша жоғарылауға; қызметшінің пікірінше негізсіз айып тағылған
жағдайда қызметтік тексеру жүргізілуін талап етуге; 12)еңбегінің
қорғалуына, денсаулығының сақталуына, қауіпсіз және жоғары өнімді жұмыс
істеуі үшін ңажетті еңбек жағдайына; әлеуметтік және қуқықтық қорғалуға;
мемлекеттік қызметтен өз қалауы бойынша босауға; [3,56]
15)зейнетақымен және әлеуметтік қамсыздандырылуға; . 16)жоғары
тұрған мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдарға мемлекеттік қызметті
жетілдіру жөнінде ұсыныстар енгізуге құқығы бар. Қызметші өзінің
ынтасы бойынша мемлекетік қызметтің бос лауазымына орналасуға конкурсқа
қатысуға құқылы. Мемлекеттік қызмет өтіліне сәйкес оның зейнетақымен және
әлеуметтік қамсыздандыруына құқығы бар. Мемлекеттік қызметшілердің негізгі
міндеттері (заңның 9-бабы) : 1. Мемлекеттік қызметшілер:
1)Республиканың Конституциясы мен заңдарын сақтауға; 2)Қазақстан
Республикасының Президенті бекіткен тәртіппен мемлекеттік қызметшінің антын
беруге; 3)азаматтар мен заңды тұлғалар кұқықтарының, бостандықтары мен
заңды мүдделерінің сақталуын және қоргалуын қамтамасыз етуге, заңдарда
белгіленген тәртіп пен мерзімде азаматтардың етініштерін қарауға, олар
бойынша қажеггі шаралар қолдануға; 4)өзіне берілген қүқыктар шегінде
және қызмет міндеттеріне сәйкес өкілеттігін жүзеге асыруға;
5)мемлекеттік тәртіп пен еңбек тәртібін сақтауға; 6)өзіне заңда
белгіленген шектеулерді қабылдауға; 7)заңдарда белгіленген қызметтік
әдеп нормаларын сақтауға; 8)басшылардың бұйрықтары мен өкімдерін,
жоғары тұрған органдар мен лауазымды адамдардың өз өкілеттігі шегінде
шығарған шешімдері мен нұсқауларын орындауға; 9)мемлекеттік құпияларды
және заңмен қорғалатын өзге де құпияны сақтауға, оның ішінде мемлекеттік
қызметті тоқтатқаннан кейін де, заңмен белгіленген белгілі бір уақыт
ішінде, ол жөнінде қолхат бере отырып сақтауға; 10)қызметтік міндеттерін
атқару кезінде алған, азаматтардың жеке өмірін, ар-намысын және қадір-
қасиетін қозғайтын мәліметтерді қүпия сақтауға және олардан, заңдарда
көзделген жағдайларды қоспағанда, мұндай ақпарат беруді талап етпеуге;
мемлекеттік меншіктің сақталуын қамтамасыз етуге; мемлекеттік қызметшінің
жеке мүдделері оның өкілеттігінен түйісетін немесе қайшы келетін
жағдайларда, оларды тағайындауға құқығы бар лауазымды адамды дереу хабардар
етуге; қызметтік міндеттерін тиімді атқару үшін өзінің кәсіби деңгейі мен
біліктілігін арттыруға міндетті. Мемлекеттік қызметшілердің осы Заңда
белгіленген негізгі міндеттеріне туындайтын нақты міндеттері үлгі
біліктілік талаптар негізінде айқындалады және тиісті мемлекеттік
органдардың басшылары бекітетін қызметтік нұсқаулықтарда көрсетіледі.
Мемлекеттік қызметшілердің заңда белгіленген негізгі
міндеттерінен туындайтын нақты міндеттері үлгілі біліктілік талаптар
негізінде айқындалады және тиісті мемлекеттік органдардың басшылары
бекітетін мемлекеттік нұсқаулықтарда көрсетіледі. Бұлардан басқа
мемлекетік саяси қызметшілердің функционалдық міндеттері ҚР-ның
заңдарымен, Президенттің 2000 жылы 10 - наурыздағы жарлығымен
бекітілген Мемлекеттік қызметті өткеру туралы Ережемен , тиісті
мемлекеттік орган туралы Ережемен және лауазымдық нұсқаулықтармен
айқындалады. [5, 22] Олардың негізгі функциялары мыналар: -
мемлекеттік саясатты айқындауға және іске асыруға жәрдемдесетін
шешімдер қабылдау; - қабылдаған шешімдердің орындалу барысын
бақылау; - мемлекеттік және өзге де бағдарламалар мен жобалардың
орындалу барысын реттеу және бағалау, сондай-ақ орындалу үшін дербес
жауапкершілік және т.б. Мемлекеттік қызметші мемлекетік қызметке
кіргенде құқықтар мен міндеттерден басқа заңнамалармен белгіленген бірнеше
шектеулер мен тыйымдарды да өз еркімен қабылдайды, олардың мақсаты
мемлекетік қызметшінің жоғары рухани бейнесін және оның лауазымдық
өкілеттіктерінің шегінде іс қимылының еркіншілігін қамтамасыз ету. Мұндай
шектеулер мен тыйымдар билікті теріс пайдаланушылыққа, сыбайлас жемқорлық
көріністеріне тосқауыл болуға тиіс. Мемлекеттік қызметте болуға
байланысты шектеулер: 1. Мемлекеттік қызметшінің: өкілді органдардың
депутаты және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшесі болуға.
педагогтік, ғылыми және өзге де шығармашылық қызметті қоспағанда, басқа да
ақылы қызметпен айналысуға; кәсіпкерлік қызметпен айналысуға, соның ішінде,
егер коммерциялық ұйымды басқаруға тікелей қатысу Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес оның қызметтік міндетіне кірмейтін болса, ұйымдық-құқықгық
нысанына қарамастан, коммерциялық ұйымды басқаруға қатысуға; үшінші
тұлғалардың істері бойынша өзі қызмет істейтін не өзіне тікелей бағынысты
немесеөзінің бақылауындағы мемлекеттік органда өкіл болуға; өзінің
қызметтік іс-әрекетін материалдық-техникалық, қаржылық және ақпараттық
қамтамасыз ету құралдарын, басқа да мемлекеттік мүлік пен қызметтік
ақпаратты қызметтік емес мақсатта пайдалануға; ереуілдерді қоса алғанда,
мемлекеттік органдардың қалыпты жұмыс істеуіне және қызметтік міндеттерді
орындауға кедергі келтіретін әрекеттерге қатысуға; лауазымдық өкілеттігін
орындауға байланысты азаматтар мен заңды тұлғалар көрсететін қызметті жеке
мақсатына пайдалануға құқығы жоқ. Мемлекеттік қызметші белгіленген тәртіпке
және заңдарға сәйкес, қызметке кіргеннен кейін бір ай ішінде мемлекеттік
қызмет өткеру уақытына өзінің меншігіндегі коммерциялық ұйымдардың жарғылық
капиталындағы үлесті (акциялар пакеттерін) және осы адамдарға заңы тиесілі
ақшаны, сондай-ақ мүліктік жалға берілген өзге де мүлікті қоспағанда,
пайдалану табыс алуға әкеп соғатын өзге де мүлікті сенім білдірілген
басқаруға беруге міндетті. Мемлекеттік қызметшінің сенім білдірілген
басқаруға берілген мүлікген, соның ішінде сыйақы, дивидендтер, ұтыстар,
мүлікті жалға беруден және басқа да заңды көздерден түскен табыс нысанында
табыс алуға құқығы бар. [4, 22]. 3. Заңдарда көзделген жағдайларды
қоспағанда, мемлекеттік қызметшіге өзінің жақын туыстары (ата-аналары,
балалары, бала асырап алушылар, асырап алған балалар, ата-анасы бір және
ата-анасы бөлек аға-інілері мен апа-сіңілері, аталары, әжелері, немерелері)
немесе ері (зайыбы) атқаратын қызметке тікелей бағынысты лауазым атқаруына
болмайды. 3-1. Мемлекеттік қызметшілердің жақын туыстары мен жекжаттарына
(жұбайлардың аға-інілеріне, апа-сіңілілеріне, ата-аналары мен балаларына)
қатысты лауазымдық өкілеттіктерін жүзеге асыруына Қазақстан Республикасының
заң актілерімен шектеулер көзделуі мүмкін. 4. Мемлекеттік қызметке:
белгіленген тәртіппен әрекетке қабілетсіз немесе әрекетке қабілеті шектеулі
деп танылған; сот белгілі бір мерзім ішінде мемлекеттік лауазымдар атқару
құқығынан айырған; біліктілік талаптарында тиісті қызметтерді атқару үшін
денсаулық жағдайына арнаулы талагттар белгіленген реттерде медициналық
мекеменің қорытындысына сәйкес лауазымдық өкілеттікті орындауға кедергі
келтіретін науқасы бар; өзінің мәртебесін және соған негізделген беделін
жеке басылық, топтық және өзге де қызметтік емес мүдделерге пайдалануға
алып келуі ықтимал әрекеттерге жол бермеу мақсатында өзіне заңмен
белгіленген шектеулерді қабылдаудан бас тартқан; мемлекеттік қызметке кірер
алдында екі жыл ішіңде сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылығы үшін тәртіптік
жауапкершілікке тартылған; мемлекеттік қызметке кірер алдында бір жыл
ішінде қасақана кұқық бұзушылығы үшін сот тәртібімен әкімшілік жаза
қолданылған; 6-1) мемлекеттік қызметке кіргенге дейін үш жыл ішінде
сыбайлас жемқорлық кұқық бұзушылық жасағаны үшін сот тәртібімен әкімшілік
жаза қолданылған; 6-2)сыбайлас жемқорлық қылмыс жасаған; 7)мемлекеттік
қызметке кіру уақытына өтелмеген немесе заңда белгіленіп тәртіппен
алынбаған соттылығы бар адамдарды қабылдауға болмайды. 5. Аталған
мәліметтерді табыс етпеу немесе бұрмалау мемлекеттік қызметке қабыдаудан
бас тарту үшін негіз болып табылады. [15,25]. Қазақстан
Республикасы мемлекеттік қызметшілерінің Ар-Намыс кодексінде мемлекеттік
қызметшілердің мінез-құлқының бұлардан басқа да негізгі стандарттары
белгіленген. Мемлекеттік қызметшілердің этикалық, кәсіби, мәдени деңгейі
мен міңез-құлық нормалары нақтыланған. Кодексте белгіленген нақты талаптар
бойынша, мысалы, заңмен белгіленген жағдайлардан басқа, Қазақстандық немесе
шетелдік жеке және заңды тұлғалар есебінен мемлекетшілік және шетелдік
туристік, емдеу сауықтыру және өзге де сапарларға шақырулардан бас тартуға
тиіс. Сонымен жоғарыда айтылғандардың негізінде мемлекеттік
қызметшілер үшін белгіленген тыйымдар мен шектеулердің соншалықты маңызды
екеніне көзіміз жетті.
1.3.ІШКІ ІСТЕР ОРГАНДАРЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ҚАҒИДАЛАРЫ МЕН
ТҮРЛЕРІ
Мемлекеттік қызметтің қағидалары Қазақстан
Республикасы Конституциясының Республика азамттарының мемлекеттік
қызметке кіруге тең құқығы бар деп бекіткен нормаға негізделеді.
Олар мемлекеттік қызметті ұйымдастыру мен нақты жүзеге асырудың аса
маңызды заңдылықтарын белгілейді. Мемлекеттік қызмет туралы 3- бабында
мемлекеттік қызмет негізделетін қағидалар бекітілген: 1)заңдылық;
қазақстандық патриотизм; мемлекеттік өкіметтің заң шығарушылық, атқарушылық
және сот тармақтарына бөлінуіне қарамастан, мемлекеттік қызмет жүйесінің
біртұтастығы; азаматтар құқықтарының, бостандықгарының және заңды
мүдделерінің мемлекет мүдделері алдындағы басымдығы; жалпы қол жетімділік,
яғни Республика азаматтарының мемлекеттік қызметке қол жеткізуге және өз
қабілеттері мен кәсіби даярлығына сәйкес мемлекеттік қызмет
бойыншажоғарылатылуға тең құқығы. [31, 11] азаматтардың мемлекеттік
қызметке кіруінің еріктілігі; мемлекеттік қызметшілердің кәсібилігі мен
жоғары біліктілігі; 8)мәні бірдей жұмыстарды орындағаны үшін еңбекке
ақыны тең төлеу. 9)жоғары тұрған мемлекеттік органдар мен лауазымды
адамдар өз өкілеттігі шегінде қабылдаған шешімдерді орындаудың бағынысты
мемлекеттік қызметшілер мен төменгі мемлекеттік органдардың қызметшілері
үшін міндеттілігі; 10)мемлекеттік қызметшілердің бақылауда болуы және
есептілігі; мемлекеттік құпиялар немесе заңмен қорғалатын өзге де қүпия
болып есептелетін қызметті қоспағанда, қоғамдық пікір мен жариялылықты
ескеру; мемлекеттік қызметшілердің құқықтық және әлеуметтік қорғалуы;
мемлекеттік қызметшілерді қызметтік міндеттерін адал, ынталы атқарғаны,
ерекше маңызды және күрделі тапсырмаларды орындағаны үшін көтермелеу;
мемлекеттік қызметшілердің қызметгік міндеттерін орындамағаны не тиісінше
орындамағаны және өздерінің өкілеттігін асыра пайдаланғаны үшін жеке
жауаптылығы; мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін арттыруды үздіксіз
жүргізу принциптеріне негізделеді. Заңдылық қағидасы мемлекеттік
қызметшілер лауазымдық міндеттерін атқрған және олардың құқықтарын
қамтамасыз еткен кезде Қазақстан Республикасы Конституциясымен заңдарының
өзге нормативтік құқықтық актілерден жоғары күші болатындығын білдіреді.
Бұл Конституцияның ең жоғары заңдық күші бар және Республиканың бүкіл
аумағында ол тікелей қолданылады деген ҚР-сы Конституциясының 4-бабының 2-
тармағының нормасына негізделеді. Қазақстандық патриотизм
қағидасы (гректің patriotes - отандас, patris – отан) дегені мемлекеттік
қызметшінің өз Отанын, халқын сүйетіндігін, оларға деген терең сезімін,
берілгендігін, Республиканың тәуелсіздігін нығайтуға, онда өркениетті
демократиялық қоғам құруға, елдің экономикасы мен мәдениетін, ең алдымен өз
халқының тілі мендінін дамытуға бар білімі мен күш жігерін аянбай
жұмсайтындығын білдіреді. Мемлекеттік биліктің заң шығарушы,
атқарушы және сот тармақтарына бөлінуіне қарамастан мемлекеттік қызмет
жүйесінің біртұтастық қағидасы. Бұл Республикада мемлекеттік билік
біртұтас, ол аталған тармақтардың тежемелік әрі тепе-теңдік жүйесін
пайдалану арқылы, өзара іс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
І. Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметтің құқықтық 6
негіздері ... ... ... ... .. 1.1.Қазақстан Республикасының
мемлекеттік қызметтің түсінігі және оның даму 6
болашағы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
1.2.Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметшілердің 19
құқықтық жағдайы ...
1.3.Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметтің қағидалары 24
мен түрлері ... ...
ІІ. Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметті ұйымдастыру33
негіздері. ... ... ...
2.1.Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметшілерді 33
қамсыздандыру ... ... ... ..
2.2.Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметті өткеру. 42
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.3.Мемлекеттік қызмет туралы заңдарды бұзу үшін жауаптылық.50
... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды 57
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
Қолданылған әдебиеттер көздері 58
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі. Мемлекеттік қызмет –
мемлекеттік билктің қызметтері мен міндеттерін жүзеге асыруға бағытталған
мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік органда лауазымдық міндеттерін
орындау бойынша мемлекеттік қызметі. ҚР мемлекеттік қызметі қоғамдық
үрдістерді реттеуге, мемлекеттің тұтастығын сақтауға және ҚР азаматтарының
мүдделерін қорғауға бағытталған. Әлемде мемлекеттік сала қоғамдық өмірдің
басты назарында болады. Осыған орай осы ұғымға оң көзқараспен қараған
абзал. Мемлекеттік қызмет имиджі қызметтік және мәртебелік маңызға ие.
Мемлекет тарапынан жүргізілетін қайта құру кезеңінде басқарушылық қызметтің
тиімділігін қоғамның бағалауы бойынша критерийінің және халықты
сенімділігінің дәрежесін анықтайтын көрсеткіші болып табылады. Қазіргі
таңда мемлекет мемлекеттік қызметшілердің мәртебесін арттыру қажеттілігіне
бағытталған мәселелерге ерекше көңіл бөліп отыр. Қазақстан Республикасының
мемлекеттік қызметшілерінің мәртебесін қалыптастыру және нығайту
мемлекеттік жүйені дамытудағы басым бағыттардың бірі болып саналады.
Қазақстан-2030 даму стратегиясында ұзақ мерзімді басым бағыттардың бірі
кәсіби мемлекет құру болып белгіленген. Мемлекеттік қызметшілердің
кәсібилігіне бағытталған, біздің мемлекетіміздің міндеті ретінде қойылған
басқарудың тиімді құрылымын және жоғары кәсіби мемлекеттік қызметті құру
міндеттерін жүзеге асыру. Әрбір мемлекеттік немесе қоғамдық орган, әрбір
ұйымдармен немесе мекемелер қоғамдық пайдалы қызметті жүзеге асыратын
адамдар ұжымдарын құрайды. Әрбір мемлекеттік немесе қоғамдық органда,
ұйымдармен немесе мекемелерде жұмыс істейтіндер олардың ұжымына кіреді және
ол қызметте арнайы рөл атқарады. Мемлекеттік аппарат қызметшілері сонымен
қатар мемлекеттік қызметшілердің басқа да категориясындағы мемлекеттік
қызметте бола тұра әр түрлі: әкімшілік, еңбек, қаржы, азаматтық және басқа
да құқықтық қатынасқа қатысушылар болып табылады. Әкімшілік-құқықтық
қатынаста олар атқарушы-өкімдік өкілетті жүзеге асыратын, немесе атқарушы-
өкімдік өкілеттігі жоқ тек қана осы құқықтық қатынасқа қатысушылар болуы
мүмкін. Мемлекеттік қызметшілердің рөлін әкімшілік құқықтық қатынастардың
субъектілері ретінде дұрыс түсуі үшін, мемлекеттік қызметтің маңызын,
мемлекеттік-өкімдік өкілеттілік берілген мемлекеттік қызметшілердің
категорияларын, мемлекеттік-қызметтік қатынастың өзгеруімен тоқтатылуын
білу қажет. 1999 жылғы 23 шілдедегі Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік қызмет туралы Заңына сәйкес мемлекеттік қызмет - мемлекеттік
қызметшілердің лауазымдық өкілеттіктерді орындаудағы жұмысы мемлекеттік
биліктің міндеттері мен функцияларын орындауға бағытталған. 1995 жылғы 30
тамыздағы Қазақстан Республикасы Конституциясының 33-бабының 4-тармағына
сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары мемлекеттік қызметке кіруге тең
құқылы. Зерттеу жұмысының мақсаты.:
Ішкі істер органдарындағы қызмет мемлекеттік қызметтің
ерекшелігін, мазмұнын, басқа құқық қорғау органдарында қызмет етуден
айырмашылығын ашу, қарастыру, жан-жақты талдау.
Диплом жұмысының негізгі міндеттері. 1)Республиканың
Конституциясы мен заңдарын сақтауға; 2)Қазақстан Республикасының
Президенті бекіткен тәртіппен мемлекеттік қызметшінің антын беруге;
3)азаматтар мен заңды тұлғалар кұқықтарының, бостандықтары мен заңды
мүдделерінің сақталуын және қоргалуын қамтамасыз етуге, заңдарда
белгіленген тәртіп пен мерзімде азаматтардың етініштерін қарауға, олар
бойынша қажеггі шаралар қолдануға; 4)өзіне берілген қүқыктар шегінде
және қызмет міндеттеріне сәйкес өкілеттігін жүзеге асыруға;
5)мемлекеттік тәртіп пен еңбек тәртібін сақтауға; 6)өзіне заңда
белгіленген шектеулерді қабылдауға; 7)заңдарда белгіленген қызметтік
әдеп нормаларын сақтауға; 8)басшылардың бұйрықтары мен өкімдерін,
жоғары тұрған органдар мен лауазымды адамдардың өз өкілеттігі шегінде
шығарған шешімдері мен нұсқауларын орындауға; 9)мемлекеттік құпияларды
және заңмен қорғалатын өзге де құпияны сақтауға, оның ішінде мемлекеттік
қызметті тоқтатқаннан кейін де, заңмен белгіленген белгілі бір уақыт
ішінде, ол жөнінде қолхат бере отырып сақтауға; 10)қызметтік міндеттерін
атқару кезінде алған, азаматтардың жеке өмірін, ар-намысын және қадір-
қасиетін қозғайтын мәліметтерді қүпия сақтауға және олардан, заңдарда
көзделген жағдайларды қоспағанда, мұндай ақпарат беруді талап етпеуге;
мемлекеттік меншіктің сақталуын қамтамасыз етуге;
Зерттеу жұмысының заты және объектісі.
Ішкі істер органдарындағы қызмет мемлекеттік қызмет ету
барысында қалыптасатын қоғамдық қатыныстар.
Жұмыстың құрылымы:
Диплом жұмысы кіріспеден, екі таруға бөлініп
қарастырылып,пайдаланылған әдебиет көздерінен тұрады.
І. Ішкі істер органдарындағы мемлекеттік қызметтің құқықтық
негіздері.
1.1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТҮСІНІГІ
ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ.
Мемлекеттік қызмет – мемлекеттік билктің қызметтері мен
міндеттерін жүзеге асыруға бағытталған мемлекеттік қызметшілердің
мемлекеттік органда лауазымдық міндеттерін орындау бойынша мемлекеттік
қызметі. ҚР мемлекеттік қызметі қоғамдық үрдістерді реттеуге, мемлекеттің
тұтастығын сақтауға және ҚР азаматтарының мүдделерін қорғауға бағытталған.
Әлемде мемлекеттік сала қоғамдық өмірдің басты назарында болады. Осыған
орай осы ұғымға оң көзқараспен қараған абзал. Мемлекеттік қызмет имиджі
қызметтік және мәртебелік маңызға ие. Мемлекет тарапынан жүргізілетін қайта
құру кезеңінде басқарушылық қызметтің тиімділігін қоғамның бағалауы бойынша
критерийінің және халықты сенімділігінің дәрежесін анықтайтын көрсеткіші
болып табылады. Қазіргі таңда мемлекет мемлекеттік қызметшілердің
мәртебесін арттыру қажеттілігіне бағытталған мәселелерге ерекше көңіл бөліп
отыр. Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметшілерінің мәртебесін
қалыптастыру және нығайту мемлекеттік жүйені дамытудағы басым бағыттардың
бірі болып саналады. Қазақстан-2030 даму стратегиясында ұзақ мерзімді
басым бағыттардың бірі кәсіби мемлекет құру болып белгіленген. Мемлекеттік
қызметшілердің кәсібилігіне бағытталған, біздің мемлекетіміздің міндеті
ретінде қойылған басқарудың тиімді құрылымын және жоғары кәсіби мемлекеттік
қызметті құру міндеттерін жүзеге асыру. [2,36]. Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Назарбаев мемлекеттік қызметші мемлекетті
басқарудың тиімді жолдарын тандау үшін жоғары рухани жауапкершілік, кәсіби
білім, оны тәжірибеде қолдана білу, адалдық, адамгершілік, өмірге деген оң
көзқарас сияқты қасиеттерімен ерекшелену керектігін айтқан болатын.
Мемлекеттік қызметтегі әрбір адам баласы өзінің жұмысының маңыздылығын
сезіне отырып өз елінің патриоты болуы керек. Мемлекеттік қызметшілердің
мәртебесі, оң көзқарасы бойынша негізгі ережелер Қазақстан Республикасының
ар-намыс кодексінде көрсетілген. Мұны кодекстің Мемлекеттiк қызмет атқару
қоғам мен мемлекет тарапынан ерекше сенiм бiлдiру болып табылады және
мемлекеттiк қызметшiлердің адамгершілiгiне және моральдық-этикалық
бейнесiне жоғары талаптар қояды... деген жолдарынан аңғаруға болады.
Мемлекет осы бағытта дұрыс жұмыс атқарып жатқанын атауға болады.
Мемлекеттік қызметшінің имиджін дұрыс қалыптастыру – қиын және ұзақ үрдіс.
Мемлекеттік қызмет жөніндегі агенттік бұл іске өз үлесін қосып отыр. Біз
әрқашан Мемлекеттік қызметшінің имиджі тарауында өз өмірін Қазақстан
Республикасының мемлекеттік қызметіне арнаған ең мықты қызметкерлеріміз
жайында баяндап отырамыз.
Мемлекеттiк қызметшi өз қызметiнде мына этикалық нормаларды басшылыққа
алу керек:
1.Билік жүргізе білу және адал болу;
2. Мемлекеттік қызметте жеке өз мүдделеріне емес, мемлекеттің
мүддесіне қызмет ету керек. Мемлекеттің қаржысын заңсыз әрекетпен өз
қалтасына салмау;
3. Шенеуніктер биік қоршаумен қоршалған үйі мен қымбат
автокөліктерінің дұрыс жолмен, өз еңбегімен алынғанына күмән
туғызбайтындай, Қандай қаражатқа өмір сүріп жатырсын? деген сұраққа батыл
жауап беруі керек.
4. Заңнның талаптарын сақтай отырып дұрыс өмір сүру маңызды.
5. Кез келген орында, лауазымда өз елінің азаматтарының, халқтың
сенімін ақтайтындай қызмет ету;
6. Қазақстанның мемлекеттік қызметшісі шындық, қарапайымдылық
қасиеттерімен үлгі көрсете отырып, қоғамдық ортада өз-өзін ұстай білуі
керек;
7. Ұжымды басқармас бұрын өзі бағына білу керек. Өз қызметкерлерінен
талап ететін тапсырмаларды өз деңгейінде орындай білу;
8. Мемлекеттің мүддесіне немесе жемқорлыққа қарсы әрекет жасалатыныг
көрсең, шара қолданып, куақытылы шешу этикалық нормаларын басшылыққа алу
керек [4,25].
Мемлекеттік қызметің құқықтық негіздері: ҚР-ның
Конституциясы, Мемлекеттік қызмет туралы ҚР-ның Заңы 23.07.1999 ж.; ҚР-
ның ұлттық қауіпсіздігі туралы ҚР-ның Заңы 26.06.1998 ж; Сыбайлас
жемқорлыққа қарсы күрес туралы ҚР-ның Заңы 2.07.1998 ж.; Мемлекеттік
құпиялар туралы ҚР-ның Заңы 15.03.1999 ж.; Прокуратура туралы ҚР-ның
Заңы 21.12.1995 ж.; ҚР-ның сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы
ҚР-ның Конституциялық Заңы 25.12.2000 ж; ІІО-ры туралы ҚР Заңы
21.12.1995 ж. Өткен сабақтарда айтқанымыздай әкімшілік құқық
мемлекеттік басқару кезінде пайда болатын құқықтық қатынастарды реттейді.
Әкімшілік-құқықтық қатынастың негізгі субъектісі мемлекет болып табылады,
дәлірек айтсақ атқарушылық-өкім ету қызметін атқаратын мемлекеттік
органдар. Атқарушылық-өкім ету қызметі атқару билік органдарымен және оның
лауазымды адамдарымен жүзеге асырылады. Қызмет бұл адамдардың әлеуметтік
қызметтің бір түрі. Меншік нысандарының тәуелділігіне байланысты,
адамдардың органдар, мекемелер, бірлестіктердегі, ұйымдағы қызметті жүзеге
асыруларына және қызметкерлердің функцияларын орындау сипатына қарай қызмет
мемлекеттік және мемлекеттік емесболып бөлінеді. Мемлекеттік
қызмет кең және тар мағынада түсінілуі мүмкін. Кең мағынада мемлекеттік
қызмет деп мемлекеттік органдарда, мекемелерде кәсіпорындарда және
ұйымдардағы еңбек қызметі мен қызметтік функцияларын орындауды айтуға
болады. Ал тар мағынада мемлекеттік қызметші деп мемлекеттік
билік органдарында қызметкерлердің қызметтік міндеттерін орындауын айтуға
болады. Мемлекеттік қызмет арқылы мемлекеттік органдардың міндеттері мен
функциялары жүзеге асырылады. Атқару билік органдары деп
мемлекеттік билікті жүзеге асырудағы мемлекеттік билік өкілеттігіне ие
саяси ұйымдарды айтамыз. Лауазымды адам деп тұрақты, уақытша немесе арнаулы
өкіліттік бойынша билік өкілінің функцияларын жүзеге асыратын не
мемлекеттік органдарда және жергілікті басқару органдарында
ұйымдастырушылық-өкім ету немесе әкімшілік-шаруашылық функцияларды
орындайтын адамдарды айтамыз. Билік өкілі представитель власти
дегеніміз, яғни оларға қызмет жағынан тәуелді емес адамдарға қатысты заңда
белгіленген тәртіппен мемлекет атынан немесе оның органдарының атынан
заңдық маңызы бар актілер шығару құқығы [5,77].
Ұйымдастырушылық-өкім организационно-распределительная ету
қызметі ол дегеніміз әрбір лауазымды адамның қызметіне бағыныштылық тән,
яғни лауазымды адам өзіне бағынышты қызметкерлерді басқарады және оларға
белгілі бір өкілеттілік береді. Әкімшілік-шаруашылық
административно-хозяйственная қызметі, әрбір лауазымды адамның қызметі
белгілі бір нормативтік-құқықтық актілермен реттеледі. Мысалға,
Президенттік құзыреті Конституцямен және ҚР Президетнті туралы
конституциялық заңмен реттеледі, ал ІІО-дың құзыреті ІІО-дар туралы заң
күші бар ҚР Президентінің жарлығымен реттеледі. Әрбір мемлекеттік
органның министрліктер мен ведоствалар лауазымды адамы өз жұмысын белгілі
бір мемлекеттік қызметте атқарады. Мемлекеттік қызмет деп мемлекеттік
қызметшілердің мемлекеттік органдардағы мемлекеттік биліктің міндеттері мен
функцияларын іске асыруға бағытталған лауазымдық өкілеттігін атқару
жөніндегі қызметің айтамыз. Ал, мемлекеттік қызметті атқару барысында жеке
тұлға белгілі бір мемлекеттік лауазымда жұмыс жасайды. Мемлекеттік лауазым
– мемлекеттік органның нормативтік құқықтық актілермен белгіленген
лауазымдық өкілеттік пен лауазымдық міндеттердің ауқымы жүктелген құрамдық
бірлігі. Лауазымдық өкілеттік – заңдарда белгіленген құқықтары мен негізгі
міндеттері бар мемлекеттік қызметшілер өз қызметін жүзеге асыратын
мемлекеттік органдардың алдында тұрған мақсаттар мен міндеттерге жауп
беретін, нақты мемлекеттік лауазыммен көзделген өкілеттік. ҚР-сының
Конституциясының 33 бабы бойынша, республика азаматтарының мемлекеттік
қызметке кіруге тең құқығы бар. Мемлекеттік қызметші лауазымының
кандидатына қойылатын талаптар лауазымдық міндеттердің сипатына ғана
байланысты болады және заңмен белгіленеді. Мемлекеттік қызметшінің билік
өкілеттілігі оның ұйымдастырушылық-өкім ету және әкімшілік-шаруашылық
функцияларында шуғырланады. Осыған байланысты ол лауазымды адамның
жағдайымен бірдей. Мемлекеттік қызметші – мемлекеттік органда заңдарда
белгіленген тәртіппен республикалық немесе жергілікті бюджеттен не ҚР-ның
Ұлттық банкінің қаржысынан ақы төленетін қызметті атқаратын және
мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыру мақсатында лауазымдық
өкілеттікті жүзеге асыратын ҚР-ның азаматы. Бұрынғы Кеңес
өкіметінің кезінде мемлекеттік қызметте арнайы арналған заңнама болмады. Ол
кезде мемлекеттік қызмет адамдардың еңбек ету қызметі нысандарының бірі
ретінде түсінілді, оның ерекшелігі тікелей қол еңбегімен материалдық
құндылықтар жасау немесе қандайда бір өндірістік шаруашылық қызмет көрсету
емес, әкімшілік ұйымдастыру, басқару, әлеуметтік мәдени және тәрбиелеу
функцияларын жүзеге асыру болып саналады . Мемлекеттік қызмет осындай кең
мағыналы ұғымында кез келген мемлекеттік ұйымдағы, яғни тек қана
мемлекеттік органдардағы емес, сонымен қатар мемлекеттік кәсіпорындардағы
да басшылар, инженер техникалық қызметкерлер т.б. , сондай ақ мемлекеттік
мекемелердегі де мектептер, мәдени ағарту және медицина мекемелері, т.б.
жұмыс түсінілді. [7,54]. Егер нақты бір адам мемлекет құрған лауазымға
орналасқан болса, ол мемлекеттік қызметшілер қатарына жататын болды.
Сонымен бірге қандай да болмасын бір қызметкерді мемлекеттік қызметшілер
қатарына жатқызудың ең маңызды белгісі оған еңбек ақы төлеудің көзі болды
мемлекеттік қызмет өзінің барлық көрінісінде мемлекеттік бюджет
қаржысының есебінен қамтамасыз етілді. Мемлекеттік қызметті соншалықты кең
ұғынуымен қатар оны тар мағынада түсіну де болды. Соған сәйкес мемлекеттік
қызмет болып қандайда бір мемлекеттік ұйымда кез келген өндірістік емес
функцияларды орындау емес, тек мемлекеттік органдардың аппаратында,
мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелер әкімшілігінің құрамына кіретін
адамдардың қызметі танылатын. Мемлекттік басқару аясына орай мемлекеттік
қызмет деп мемлекеттік ұйымдардың әкімшілік басқару қызметін атқаратын
қызметкерлердің, яғни атқарушы өкім етушілік мемлекеттік басқарушық
сипаты бар функцияларды жүзеге асыру процесіне қандай да бір нысанда
тікелей қатысушылары болатын адамдардың қызметі саналды. Әкімшілік
басқарушы адамдар тобын құратын мемлекеттік қызметшілердің қызметі
әкімшілік ққұқықтық нормаларымен реттелінді, ал мемлкеттік қызметшілердің
басқа санаттарының қызметі, яғни жұмысшылардың қызметі сияқты, көбінесе
еңбек құқығы нормаларының реттей тін объектісі болды. 1995 жылға дейін
жағдай осындай болды. 1995 жылы 26 желтоқсанда ҚР сы Президентінің
Мемлекеттік қызмет туралы заң күші бар жарлығы шықты бұл шындығында
мемлекеттік қызметке арнайы арналіан бірінші нормативтік құқықтық акт
еді. Ол қазіргі кездегі қолданыстағы 1999 жылы 23 шілдеде қабылданған
Мемлекеттік қызмет туралы заңмен және оған өзгертулер мен толықтырулар
енгізу туралы заңмен заңдармен одан әрі дамытылып, ауыстырылды. [9,14].
Аталған заң бойынша мемлекеттік қызметші - мемлекеттік қызметшілердің
мемлекеттік органдардағы мемлекеттік биліктің міндеттері мен функцияларын
іске асыруға бағытталған лауазымдық өкілеттігін атқару жөніндегі қызметті.
Бұл анықтамадан мемлекеттік қызметтің шектелген ұғымы айқын көрініс тапқан
тек қана мемлекеттік органдардағы жұмыс мемлекеттік қызметтік сипаты бар
қызмет болып табылады. Сонымен бір мезгілде мемлекеттік әлеуметтік мәдени
мекемелердегі және мемлекеттік кәсіпорындардағы жұмыс, тіпті ол таза
басқару немесе ұйымдастыру функцияларын орындаумен байланысты болса да
мұндай қызмет болып болып танылмайды, өйткені мекемелер мен кәсіпорындар
мемлекеттік қызмет болып табылмайды. Сондықтан мемлекеттік қызмет қазіргі
кезде шенеуніктердің төрелердің қызметіне тіреледі. Мемлекеттік қызмет
ұғымының келесі бір шектеуі мемлекеттік қызметші болып танылу үшін тиісті
мемлекеттік органда құрылған мемлекеттік лауазымға орналасу керектігімен
байланысты . Бұл жағдайда шектеу мынадан көрініс табады., қандайда болмасын
бір мемлекеттік органның аппаратында адамның орналасқан кез келген лауазымы
мемлекеттік болып табыла бермейді. Мемлекеттік лауазымдардың реестрлері
тізілімдері бар. Ал бұл мемлекеттік органнның кез келген қызметкері
мемлекеттік қызметші болып таныла бермейтінін дәлелдейді м ысал ы
лаборант, диспетчер, фотограф, киім ілуші, т.с.с. [12,58].
Мемлекеттік қызмет туралы заңда мыналар белгіленген. Мемлекеттік қызмет
кәсіби негізде жүзеге асырылатын қызмет. Бірақ мемлекеттік қызметтің
ерекшелігін сипаттауға жалғыз бір белгі жеткіліксіз. Өйткені, инженердің,
дәрігердің, оқытушының қызметі де кәсіби болып табылады. Мемлекеттік
қызметті жүзеге асыру үшін мемлекеттік лауазымға орналасу керек. Бірақ бұл
белгі де жеткіліксіз, өйткені, біріншіден, мемлекеттік аппаратта
қызметте болғанмен мемлекеттік қызметші болып табылмайды және, екіншіден,
мемлекет мемлекеттік мәні бар лауазымдарды тек мемлекеттік органдарда ғана
емес, сонымен қатар өзге мемлекеттік ұйымдарда да құрады мысалы,
кәсіпорындардың , мекемелердің лауазымдары. Сондықтан, мемлекеттік
қызметтің белгілерін одан әрі жетілдіре түсу қажет сияқты. Мемлекеттік
қызмет өзінің көрінісін мемлекеттік лауазымдар ерек ше санатына
орналасудан табады заңда олардың мемлекеттік органның құрылымдық бірлігі
деп атайды. Олардың ерекшелігі мемлекеттік органдардың өкілеттіктерін
орындауды қамтамасыз ету болып табылады . Бұл жағдай мемлекеттік қызметті
мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелердегі жұмыстан айтарлықтай айырады.
Мемлекеттік қызмет нақты мемлекеттік лауазыммен көзделген қызметтік
міндеттерді жүзеге асыру жөніндегі жауапты қызметтен көрініс табады . Бұл
мемлекеттік қызметтің ең маңызды белгісі. Мемлекеттік қызмет тиісті
мемлекеттік лауазымға орналасқан адамның өзі істейтін органға берілген
өкілеттіктерді жүзеге асыруды қамтамасыз ететін міндеттерді орындауыын
болжайды. Мемлекеттік қызмет мемлекеттік қызметтің мемлекеттік лауазымына
орналасқан адамға мемлекеттік бюджет қаржысынан еңбек ақы төлеуді болжайды
. Кезінде ол жалақы деп аталатын. Бұл мемлекеттік қызмет үшін ерекше белгі
емес. Осындай тәртіппен мемлекеттік лауазымға орналасқан, бірақ бұл ретте
мемлекеттік қызметшілер болып табылмайтын адамдар ақшадай ақы алады.
Мемлекеттік қазынадай кәсіпорындар мен мекемелердің қызметшілері осыған
ұқсас еңбек ақымен қамтамасыз етіледі. Осы кезеңдегі мемлекеттік қызмет
ұғымының белгілері мен ерекшеліктері осындай. [8, 15]. Батыс елдерінің
заңнамалары мемлекеттік қызмет туралы мәселені көп жағдайларда Қазақстан
заң шығарулары басшылыққа алатын қағидаттарын өзгеше негіздемелерде
шешеді. Мәселен, АҚШ та мемлекеттік қызмет туралы зағнаманың реттуіне
бюджеттік қаржыдан ақы алатын кез келген қызметкер жатады, оларды қызметтік
және үкіметтік қызметшілерге бөліп қаралған. Ұлыбританияда барлық
шенеуніктер, сондай ақ мемлекеттік кәсіпорындар мен мемлекеттік ғылыми және
ғылыми техникалық мекемелерле істейтін адамдар да мемлекеттік азаматтық
қызмет атқарады. Францияда мемлекеттік қызмет шенеуніктердің, сондай ақ
ммемлекеттік қызметшілердің мысалы, көлік және байланыс жүйесіндегі жариялы
басқарушылық қызметі болып табылады. Соған сәйкес мемлекеттік қызмешілер
болып ең алдымен жарялы билікті иеленуші ретінде мемлекеттің барлық
қызметшілері танылады. Германияда да шенуніктер мемлекеттік қызметшілер
болып табылады. Оларға өзге мемлекеттік қызметшілер де , мысалы, көмекші
техникалық функцияларды орындайтындар жатады. Әкімшілік қызметкерлер тобын
білдіретін шенеуніктермен шенеуніктік құқық және шенеуніктер болып
табылмайтын азаматтық қызметшілер арасында шек қойылады. Қазақстан
заңнамасы мемлекеттік қызметтің мәнін анықтауға өзге көзқарасты негізге
алады оның нормалары мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелерде мемлекет
құратын лауазымдарға орналасқан және шындығында мемлекетте қызметте болатын
адамдардың жұмысына қолданылмайды. [15, 74] . Мемлекеттік қызметтің
маңыздылығы. Мемлекеттің шешетін барлық мәселелерінің ішінде кадрлар, ең
алдымен басшылар туралы мәселе негізгі болып табылатындығымен айқындалады.
Тек мемлекеттік аппарат реформаларды жаңа идеялар мен заңдық ережелерді
жүзеге асыруға міндетті, бірақ басқару қызметінде болатын кемшіліктердің
көпшілігі аппаратшылардың кейбір бөлігінің қабілетсіздігімен, қай кезде
тіпті реформалық бағдарламаларды қабыл алмауымен, одан бетер олардың
сыбайлас жемқорлығымен байланысты екендігі белгілі. Мемлекеттің мықты кадр
потенциалын тиімді етіп пайдалану алғы шепте тұратын жалпы ұлттық
міндет. Әртүрлі саясаткерлер келеді, кетеді, ал мемлекеттік басқару
машинасы барлық жағдайларда да қалтқысыз жұмыс істеуге тиіс. Мемлекеттік
қызметті реформалау жөніндегі жүргізіліп жатқан шаралар мемлекеттік
аппараттың дәл, ұтымды және үнемді қызметін қамтамасыз етуге, оны
партиялық немесе топтық мүдделерге пайдалану мүмкіндігін болдырмауға
бағытталған. Әкімшілік құқықтың субъектілері ретінде мемлекеттік
қызметкерлер еліміздің экономикасын, әлеуметтік мәдени және әкімшілік саяси
салаларын жетілдіру мақсатында қызмет атқаруда. Ал, осы қызметті жүзеге
асыруда мемлекеттік қызметкерлердің тиісті құқықтары мен міндеттері болады
. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет туралы
1999 жылы 23 шілдедегі Заңында мемлекеттік қызметтің құқықтық жағдайы
айқын көрсетілген. Сонымен заңға сәйкес мемлекеттік әкімшілік қызметші деп
мемлекеттік саяси қызметшілердің құрамына кірмейтін, мемлекеттік органда
тұрақты кәсіби негізде лауазымдық өкілеттікті жүзеге асыратын қызметшіні
айтамыз. Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы
Кодексінің 34 бабының Ескерпесінде тұрақты , уақытша немесе арнаулы
өкілеттік бойынша билік өкілінің функцияларын жүзеге асыратын яғни оларға
қызметі жағынан тәуелді емес адамдарға қатысты заңда белгіленген тәртіппен
мемлекет атынан немесе оның органдарының атынан заңдық маңызы бар актілер
шығару құқығы немесе билік ету өкілеттігі берілген не мемлекеттік
органдарға, жергілікті басқару органдарында, сондай ақ Қазақстан
Республикасының Қарулы Күштерінде , Қазақстан Республикасының басқа
әскерлері мен әскери құрамаларында ұйымдық билік ету немесе әкімшілік
шаруашылық функцияларды орындайтын адамдар лауазымды адамдар деп
танылады. [4,78]. Ал, мемлекеттік қызмет дегеніміз мемлекеттік
қызметшілердің мемлекеттік органдарындағы мемлекеттік биліктің
міндеттері мен функцияларын іске асыруға бағытталған лауазымдық
өкілеттігін атқару жөніндегі қызметі. Мемлекеттік қызметші
дегеніміз осы қызметті жүзеге асыратын адам, яғни мемлекеттік органда
заңдарда белгіленген тәртіппен Респуликалық немесе жергілікті
бюджеттен, не Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қаржысынан ақы
төленетін қызметті атқаратын және мемлекеттін міндеттері мен
функцияларын іске асыру мақсатында лауазымдық өкілеттікті жүзеге
асыратын Қазақстан Республикасының азаматы. Мемлекеттік
әкімшілік қызмет белгілі бір санаттардан тұрады, заңдағы мемлекеттік
қызмет санаты деп мемлекеттік әкімшілік қызметшілер атқаратын,
лауазымды өкілеттік көлемі мен сипатын көрсететін әкімшілік лауазымдар
жиынтығының саралаушылық сипаттамасын айтады. Мемлекеттік әкімшілік
қызметті атқаруға үміткер азаматтарға оның кәсіби даярлығының деңгейін,
құзыреттілігін және нақты әкімшілік қызметке сәйкес келуін анықтау
мақсатында біліктілік талаптары қойылады. Ол үшін конкурс жарияланып
үміткерлер таңдап алынады., жоғары аталған талаптарға сәйкес келгендері
мемлекеттік қызметке қабылданады. Өз кезегінеде мемлекеттік қызметшілердің
қызметі былай сараланады., мемлекеттік қызметшілердің саяси және әкімшілік
лауазымдары. Жоғарыда әкімшілік мемлекеттік қызметшіге анықтама берген
болатынбыз, сондықтан саяси лауазымға тоқталып өтейік. Саяси лауазымдарға:
Қазақстан Республикасының Президенті тағайындайтын мемлекеттік саяси
қызметшілер, олардың орынбасарлары. Қазақстан Республикасы Парламентінің
палаталары және Парламент палаталарының Төрағалары тағайындайтын және
сайлайтын мемлекеттік саяси қызметшілер, олардың орынбасарлары.
Конституцияға сәйкес Президент пен Үкіметтің өкілдері болып табылатын
мемлекеттік саяси қызметшілер. Орталық атқарушы органдармен
ведомстволарды басқаратын мемлекеттік саяси қызметшілер басшылар, олардың
орынбасарлары атқаратын лауазымдар жатады.. Лауазымдардың санаттары мен
әкімшілік лауазымдарды санаттарға жатқызу тәртібін уәкілетті органның
ұсынуы бойынша Республиканың Президенті бекітеді. Мемлекеттік саяси
қызметшілер үшін лауазым санаттары белгіленбейді. Мемлекеттік
саяси қызметші тағайындау сайлануы, босатылуы және қызметті саяси
айқындаушы сипатта болатын және саяси мақсаттар мен міндеттерді іске
асыру үшін жауап беретін мемлекеттік қызметші. [6,41]. Мемлекеттік қызмет
және оның даму тарихы. Мемлекеттік қызмет - әр елдің барлық
даму сатысындағы басты атрибут, ал мемлекеттік қызметшілер -
өзгерістерді негізгі орындаушылар. Қазіргі заманғы тиімді мемлекеттік
қызмет және басқару құрылымын жасаудағы Мемлекет басшысының Қазақстанның
2030 жылға дейінгі даму стратегиясында Кәсіби үкіметке басым бағыт беруі
тегіннен тегін емес. Мемлекеттік қызмет туралы қазіргі заңнама мемлекеттік
қызметтің жаңа үлгісіне негіз қалады. 1998 жылғы 18 қыркүйекте Мемлекет
басшысының шешімімен мемлекеттік қызмет істері жөніндегі агенттік және оның
аумақтық органдары құрылды., сондай ақ Президенттің жанындағы мемлекеттік
академия былтырғы жылы Президенттің жанындағы мемлекеттік басқару
академиясы болып қайта құрылды.
1999 жылғы 23 шілдеде “Мемлекеттік қызмет туралы ”заң және мемлекеттік
қызмет шеңберін реттейтін заңдық құқықтық актілер қабылданды. Халықаралық
срапшылардың бағалауы бойынша, қазіргі уақытта Достастық мемлекеттері үшін
үлгі ретінде Қазақстан ТМД елдерінің арасында алғашқылардың бірі болып
мемлекеттік қызметке сәтті реформа жүргізді. Елбасы Қазақстанның алдында
әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіруде және
мемлекеттік қызметті одан әрі жетілдіруде басым бағыттардың бірін анықтап,
оны жоғары халықаралық стандарттарға дейін жеткізу міндетін қойды.
Елімізге ісіне берілген, к әсіби даярлаған, басшылық шешім қабылдау аясында
бәсекеге түсе алатын қазіргі менеджерлерден тұратын мемлекеттік аппарат
қажет. Осыған орай, яғни экономикалық және қоғамдық модернизация
қажеттілігіне сай білім реформасыныз және басқарудың жаңа үлгісінсіз
Қазақстанның бәсекеге төтеп беруі мүмкін емес. Бұл үшін де аз нәрсе
істелген жоқ. Мемлекет басшысының Жарлығымен ҚМЭБИ құрылды, оны жыл сайын
біліктілігі жоғары 200-ден астам маман бітіреді. Президенттің “Болашақ”
бағдарламасының жұмыс істегеніне он жылдан асты, оның жолдамасымен талантты
жастарымыз дүние жүзінің ең таңдаулы университеттерінде білім алады. Үш
таңдаулы оқу орнын – дипломатиялық және сот академияларын, сондай-ақ
мемлекеттік қызмет академиясын біріктірген Президент жанындағы мемлекеттік
басқарудың жаңа академиясы жұмыс істейді. Оқуды өмір бойы жалғастыру әр
адам үшін заңдылыққа айналды. Президенттің Жарлығымен бекітілген ережеде
мемлекеттік қызметшілерді қайта даярлау және біліктілігін көтеру олардың
қосымша кәсіби білімдерінің негізгі үлгісі болып табылады. [13,25]
.Аймақтық қайта даярлау және біліктілік көтеру орталығында 2006 жылға облыс
бойынша мемлекеттік қызметшілерді оқыту үшін 17 млн. Теңге қаралған, яғни
бұл былтырғы жылмен салыстырғанда 60 пайызға көп. Жарты жылдың қорытындысы
бойынша Президент жанындағы мемлекеттік басқару академиясында облыс бойынша
75 мемлекеттік қызметші, аймақтық біліктілігін арттыру және қайта даярлау
орталығында – 514 және басқа да салалық оқу орындарында 126 адам оқыды, бұл
былтырғы жылмен салыстырғанда көбірек. Конкурстық іріктеу негізінде
мемлекеттік қызметке жастардың түсуіне жол ашылды. Бүгінде біздің
облысымызда 779 мемлекеттік орган бар, оларда 7,5 мың мемлекеттік қызметші
еңбек етеді, орта жасы – 38. Мемлекеттік қызмет үшін мамандар
даярлауға бағдар ұстаған көптеген мамандандырылған оқу орындары негізінен
ғылыми және теориялық білім беруді ұсынады, ал жүйелік түсіну, кәсіби
дағды, ұйымдастырушылық қабілетін ұштау білім беру аясынан қалыс қалады.
Сол себепті жас мамандар мемлекеттік қызмет барысындағы кездесетін кейбір
міндеттерді орындауға дайын емес. Осы мәселені шешу үшін облысымызда
мемлекеттік органдармен бірлесіп, мемлекеттік қызметке қайтадан
қабылданғандардың және де ЖОО-ның бітіруші курстарының қабілетті
студенттерінің практикасы мен сынау мерзімін өткізуді дұрыстау үшін шаралар
қолданылуда. Сондай-ақ саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметтің кадрлар
резервін қалыптастыруға баса көңіл бөлінуде. Елбасының Жарлығына сай,
облысымыздағы әкімшілік мемлекеттік қызметшілер қатарынан саяси лауазымға
үміткер 9 кандидаттың барлығы да тестілеуден сәтті өтті. Облыс бойынша
мемлекеттік әкімшілік лауазымдардың кадрлар резервіне 217 адам енгізілді,
бұлардың көпшілігі бір жыл ішінде жұмысқа орналастырылады. Жуырда
“Мемлекеттік қызмет туралы” Заңның саяси мемлекеттік қызметшілер
ротациясына қатысты өзгерістер енгізілді, яғни енгізілу жобасы Мемлекеттік
қызмет істері жөніндегі агенттігімен мақұлданады. Бұдан басқа, мемлекеттік
органдарда аппарат басшысы – статс хатшы әкімшілік лауазымы енгізіледі.
Оның қызметтік міндеттеріне орындау және еңбек тәртібі үшін бақылау
мәселелері, аппарат тұрақтылығын жүзеге асыру және мемлекеттік
қызметшілердің кадрлар шеберлігін жетілдіретін мемлекеттік қызмет ұсыну
стандарттарын енгізу, Ар-намыс кодексін сақтау кіреді. [25,41] Бірінші
кезектегі міндеттердің бірі – мемлекеттік қызметті ұсынудың халықаралық,
сервистік тәртібіне көшу. Қатаң бәсекелестік жағдайында үнемі өз
қызметтерінің сапасын арттыратын жеке меншік секторлардан мемлекеттік
органдардың айырмашылығы өздерінің даралығынан бұл мәселелерге аз көңіл
бөлінді. Еліміздің заңнамасында “мемлекеттік қызмет” және “мемлекеттік
қызметтердің стандарттары” деген түсініктер болған жоқ, сол себепті
қызметтерді мемлекеттік органдардың міндеттерімен шатастырады.
Сондықтан Елбасы мемлекеттік органдардың рейтингтік бағалауының негізгі
критерийінің арасынан ұсынылатын мемлекеттік қызмет сапасын ерекше
белгіледі. Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі агенттігінде дайындалған
мемлекеттік қызметтердің бірыңғай стандарты 2007 жылғы 1 қаңтардан бастап
енгізіледі. Осының негізінде әрбір мемлекеттік орган халыққа БАҚ арқылы
жеткізілетін стандарттар тізімін даярлайды, бұл мемлекеттік органдардың
жұмыс сапасын бақылауға мүмкіндік береді. Бүгінгі күннің басты
талаптарының бірі халықтың жаппай компьютерлік сауаттылығына жету және жаңа
информациялық технологияларды енгізу болып табылады. Қазір
елімізде 2007 жылдың соңында аяқталуға тиісті 2004 жылдың аяғында
қабылданған “электрондық үкімет” үш жылдық мемлекеттік бағдарламасы жүзеге
асырылуда. Аталған мемлекеттік бағдарламаның мақсаты – азаматтар мен
ұйымдарға көрсетілетін мемлекеттік қызметтің жедел және сапалы болуын,
мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін қамтамасыз ету. “Электрондық
үкіметті” белсенді енгізу үшін электрондық мемлекеттік қызмет көрсету
шеңбері жұмыстарында халықты оқытуды бірлесіп ұйымдастыру және Интернет-
қызметке халықтың қоғамдық қол жетуі үшін пункттер желісін құру қажет.
Мемлекеттік қызметшілерді жұмыстың жаңа жағдайына оқыту мен дайындау үшін
бірінші жарты жылдықта облыстың қала мен аудандарында үш мыңға жуық
мемлекеттік қызметші қатысқан 38 семинар-кеңес өткізілді, өздерін
ойландырып жүрген мәселелері бойынша жеке қабылдауларда 200-ден астам
азамат болды. Адал жұмыс, әлеуметтік кепіл кешенін енгізу және еңбекақыны
көтеру арқылы мемлекеттік қызмет беделі одан әрі жоғарыламақ.
Сондықтан, бізге мемлекеттік қызмет және кадрлар саясатын қайта құру мен
жетілдіру бойынша қол жеткен табыстарды әрі қарай дамыту керек. Мемлекеттік
қызмет істері жөніндегі агенттігінің Қостанай облысы бойынша басқармасы
кадрлардың кәсіби біліктілігін көтеруде Мемлекет басшысы қойған міндеттерді
мүлтіксіз орындау үшін алдағы уақытта да барлық қажетті шараларды
қолданатын болады. Қазақстан Республикасындағы Мемлекеттік
қызмет туралы Заңында былай көрсетілген : Мемлекеттік әкімшілік
қызметші— мемлекеттік саяси қызметшілердің құрамына кірмейтін, мемлекеттік
органда тұрақты кәсіби негізде лауазымдық өкілеттікті жүзеге асыратын
мемлекеттік қызметші; мемлекеттік лауазым—мемлекеттік органның нормативтік
құқықтық актілермен белгіленген лауазымдық өкілеттік пен лауазымдық
міндеттердің ауқымы жүктелген құрылымдық бірлігі; мемлекеттік қызмет—
мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік органдардағы мемлекеттік биліктің
міндеттері мен функцияларын іске асыруға бағытталған лауазымдық өкілеттігін
атқару жөніндегі қызметі; мемлекеттік қызметші— мемлекеттік органда
заңдарда белгіленген тәртіппен республикалық немесе жергілікгі бюджеттен не
Қазақстан Республикасы ¥лттық банкінің қаржысынан ақы төленетін қызметті
атқаратын және мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыру
мақсатында лауазымдық өкілеттікті жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының
азаматы; лауазымды адам— ұдайы, уақытша немесе арнайы өкілеттік
бойынша өкімет өкілінің міндеттерін жүйеге асыратын не мемлекеттік
органдарда ұйымдастырушылық өкім берушілік немесе әкімшілік шаруашылық
қызметтерді орындайтын адам; лауазымдық өкілеттік — заңдарда белгіленген
құқықтары мен негізгі міндеттері бар мемлекеттік қызметшілер ез қызметін
жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың алдында тұрған мақсаттар мен
міндеттерге жауап беретінін, нақты мемлекеттік лауазыммен көзделген
өкілеттік; мемлекеттік әкімшілік қызмет санаты — мемлекеттік әкімшілік
қызметшілер атқаратын, лауазымдық өкілеттіктің көлемі мен сипатын
керсететін әкімшілік лауазымдар жиынтығының саралаушылық сипаттамасы;
біліктілік талаптары — мемлекеттік әкімшілік қызметті атқаруға үміткер
азаматтарға оның кәсіби даярлығының деңгейін, құзыреттілігін және нақгы
әкімшілік қызметке сәйкес келуін анықтау мақсатында қойылатын талаптар;
мемлекеттік саяси қызметші — тағайындалуы (сайлануы), босатылуы және
қызметі саяси-айқындаушы сипатта болатын және саяси мақсаттар мен
міндеттерді іске асыру үшін жауап беретін мемлекеттік қызметші; ротация
- мемлекеттік саяси қызметшілерді мемлекеттік органдардың арасында, сондай-
ақ мемлекеттік органның құрылымдық бөлімшелерінің арасында лауазымдық
ауыстыру. Мемлекеттік қызмет туралы заңдар. Мемлекеттік қызмет
туралы заңдар Конституциядан, осы Заңнан, Қазақстан Республикасының өзге де
нормативтік құқықтық актілерінен тұрады. [1, 14] .
1.2 ІШКІ ІСТЕР ОРГАНДАРЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТШІЛЕРДІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ
ЖАҒДАЙЫ
Мемлекеттік қызметшінің әкімшілік құқықтық мәртебесі оны құрайтын
мына элементтерді қамтиды: негізгі міндеттерін; шектеулерді; кепілдіктерді;
көтермелеуді; еңбек ақы төлеуді; зейнетақымен; қамсыздандыруды;
жауапкершілікті. [2,15] Мемлекеттік қызметшілердің құқықтары,
біріншіден, оларға ҚР-сының азаматы ретінде Конституциямен және заңдармен
берілген; екіншіден, олардың мемлекеттік қызметтің мемлекеттік лауазымына
орналасу фактісімен туындайтын (лауазымдық немесе қызметтік
құқықтар);үшіншіден, мемлекеттік-қызметтік жұмыстың жекелеген түрлерінің
ерекшеліктерімен айқындалатын (мысалы, салықтық, кедендік, әскери қызмет)
құқықтық мүмкіндіктердің кешені болып табылады. Мемлекеттік қызметшілердің
қызметін саралау. 1. Мемлекеттік қызметшілер лауазымдарының құрамына
мемлекеттік
қызметшілердің саяси және әкімшілік лауазымдары кіреді. 2. Саяси
лауазымдарға: Саяси лауазымдарға Қазақстан Республикасының Президенті
белгілейтін өзге лауазымдар да жатқызылуы мүмкін. Қазақстан Республикасының
Президенті тағайындайтын мемлекеттік саяси қызметшілер, олардың
орынбасарлары; Қазақстан Республикасы Парламентінің Палаталары және
Парламент Палаталарының Төрағалары тағайындайтын және сайлайтын мемлекеттік
саяси қызметшілер, олардың орынбасарлары; 2-1)Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының аппаратын басқаратын мемлекеттік саяси қызметші, оның
орынбасарлары; 3)Конституцияға сәйкес Президент пен Үкіметтің өкілдері
болып табылатын мемлекеттік саяси қызметшілер; 4)орталық атқарушы органдар
мен ведомстволарды басқаратын мемлекеттік саяси қызметшілер (басшылар)
олардың орынбасарлары атқаратын лауазымдар жатады. Мемлекеттік әкімшілік
қызметшілер үшін лауазымдар санаттары белгіленеді. Мемлекеттік әкімшілік
қызметшілер лауазымдарынын санаттар бойынша тізілімін уәкілетті органның
ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Президенті бекітеді. Мемлекеттік
саяси қызметшілер үшін лауазым санаттары белгіленбейді. [6, 14] Мемлекеттік
қызмет туралы заңның 8-бабында Мемлекеттік қызметшілердің құқықтарын
бекткен: Мемлекеттік қызметшінің: Республиканың азаматтарына Қазақстан
Республикасының Конституциясымен және заңдарымен кепілдік берілетін
құқықтар мен бостандықтарды пайдалануға; өз өкілеттігі шегінде мәселелерді
қарауға және олар бойынша шешімдер қабылдауға қатысуға, тиісті органдар мен
лауазымды адамдардың оларды орындауын талап етуге; белгіленген тәртіппен
лауазымдық міндеттерді орындау үшім қажетті ақпарат пен материалдар алуға;
лауазымдық міндеттерді атқару үшін белгіленген тәртіппен меншік
нысандарына қарамастан, ұйымдарда болуға; 5)басшыдан мемлекеттік
қызметшінің атқаратын лауазымына сәйкес қызметтік өкілеттік міндеттері мен
көлемін дәл белгілеуді талап етуге; 6)жеке басының қадір-қасиетінің
құрметтелуіне, басшылар, өзге де лауазымды адамдар және азаматтар тарапынан
өзіне әділ және құрметпен көзқарас жасалуына; өзі атқаратын лауазымға жұмыс
сапасына, тәжірибесіне және осы Заңда белгіленген өзге де негіздерге қарай
ынталандырылуына және еңбегіне ақы теленуіне; тиісті бюджет қаражаты
есебінен қайта даярлануға (қайта мамандануға) және біліктілігін арттыруға;
өзінің мемлекеттік қызмет өткеруіне қатысты материалдармен кедергісіз
танысуға, қажет болған жағдайларда жеке түсініктеме беруге; біліктілігі мен
қабілеті, өзінің қызметтік міндеттерін адал орындауы ескеріле отырып,
қызметі бойынша жоғарылауға; қызметшінің пікірінше негізсіз айып тағылған
жағдайда қызметтік тексеру жүргізілуін талап етуге; 12)еңбегінің
қорғалуына, денсаулығының сақталуына, қауіпсіз және жоғары өнімді жұмыс
істеуі үшін ңажетті еңбек жағдайына; әлеуметтік және қуқықтық қорғалуға;
мемлекеттік қызметтен өз қалауы бойынша босауға; [3,56]
15)зейнетақымен және әлеуметтік қамсыздандырылуға; . 16)жоғары
тұрған мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдарға мемлекеттік қызметті
жетілдіру жөнінде ұсыныстар енгізуге құқығы бар. Қызметші өзінің
ынтасы бойынша мемлекетік қызметтің бос лауазымына орналасуға конкурсқа
қатысуға құқылы. Мемлекеттік қызмет өтіліне сәйкес оның зейнетақымен және
әлеуметтік қамсыздандыруына құқығы бар. Мемлекеттік қызметшілердің негізгі
міндеттері (заңның 9-бабы) : 1. Мемлекеттік қызметшілер:
1)Республиканың Конституциясы мен заңдарын сақтауға; 2)Қазақстан
Республикасының Президенті бекіткен тәртіппен мемлекеттік қызметшінің антын
беруге; 3)азаматтар мен заңды тұлғалар кұқықтарының, бостандықтары мен
заңды мүдделерінің сақталуын және қоргалуын қамтамасыз етуге, заңдарда
белгіленген тәртіп пен мерзімде азаматтардың етініштерін қарауға, олар
бойынша қажеггі шаралар қолдануға; 4)өзіне берілген қүқыктар шегінде
және қызмет міндеттеріне сәйкес өкілеттігін жүзеге асыруға;
5)мемлекеттік тәртіп пен еңбек тәртібін сақтауға; 6)өзіне заңда
белгіленген шектеулерді қабылдауға; 7)заңдарда белгіленген қызметтік
әдеп нормаларын сақтауға; 8)басшылардың бұйрықтары мен өкімдерін,
жоғары тұрған органдар мен лауазымды адамдардың өз өкілеттігі шегінде
шығарған шешімдері мен нұсқауларын орындауға; 9)мемлекеттік құпияларды
және заңмен қорғалатын өзге де құпияны сақтауға, оның ішінде мемлекеттік
қызметті тоқтатқаннан кейін де, заңмен белгіленген белгілі бір уақыт
ішінде, ол жөнінде қолхат бере отырып сақтауға; 10)қызметтік міндеттерін
атқару кезінде алған, азаматтардың жеке өмірін, ар-намысын және қадір-
қасиетін қозғайтын мәліметтерді қүпия сақтауға және олардан, заңдарда
көзделген жағдайларды қоспағанда, мұндай ақпарат беруді талап етпеуге;
мемлекеттік меншіктің сақталуын қамтамасыз етуге; мемлекеттік қызметшінің
жеке мүдделері оның өкілеттігінен түйісетін немесе қайшы келетін
жағдайларда, оларды тағайындауға құқығы бар лауазымды адамды дереу хабардар
етуге; қызметтік міндеттерін тиімді атқару үшін өзінің кәсіби деңгейі мен
біліктілігін арттыруға міндетті. Мемлекеттік қызметшілердің осы Заңда
белгіленген негізгі міндеттеріне туындайтын нақты міндеттері үлгі
біліктілік талаптар негізінде айқындалады және тиісті мемлекеттік
органдардың басшылары бекітетін қызметтік нұсқаулықтарда көрсетіледі.
Мемлекеттік қызметшілердің заңда белгіленген негізгі
міндеттерінен туындайтын нақты міндеттері үлгілі біліктілік талаптар
негізінде айқындалады және тиісті мемлекеттік органдардың басшылары
бекітетін мемлекеттік нұсқаулықтарда көрсетіледі. Бұлардан басқа
мемлекетік саяси қызметшілердің функционалдық міндеттері ҚР-ның
заңдарымен, Президенттің 2000 жылы 10 - наурыздағы жарлығымен
бекітілген Мемлекеттік қызметті өткеру туралы Ережемен , тиісті
мемлекеттік орган туралы Ережемен және лауазымдық нұсқаулықтармен
айқындалады. [5, 22] Олардың негізгі функциялары мыналар: -
мемлекеттік саясатты айқындауға және іске асыруға жәрдемдесетін
шешімдер қабылдау; - қабылдаған шешімдердің орындалу барысын
бақылау; - мемлекеттік және өзге де бағдарламалар мен жобалардың
орындалу барысын реттеу және бағалау, сондай-ақ орындалу үшін дербес
жауапкершілік және т.б. Мемлекеттік қызметші мемлекетік қызметке
кіргенде құқықтар мен міндеттерден басқа заңнамалармен белгіленген бірнеше
шектеулер мен тыйымдарды да өз еркімен қабылдайды, олардың мақсаты
мемлекетік қызметшінің жоғары рухани бейнесін және оның лауазымдық
өкілеттіктерінің шегінде іс қимылының еркіншілігін қамтамасыз ету. Мұндай
шектеулер мен тыйымдар билікті теріс пайдаланушылыққа, сыбайлас жемқорлық
көріністеріне тосқауыл болуға тиіс. Мемлекеттік қызметте болуға
байланысты шектеулер: 1. Мемлекеттік қызметшінің: өкілді органдардың
депутаты және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшесі болуға.
педагогтік, ғылыми және өзге де шығармашылық қызметті қоспағанда, басқа да
ақылы қызметпен айналысуға; кәсіпкерлік қызметпен айналысуға, соның ішінде,
егер коммерциялық ұйымды басқаруға тікелей қатысу Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес оның қызметтік міндетіне кірмейтін болса, ұйымдық-құқықгық
нысанына қарамастан, коммерциялық ұйымды басқаруға қатысуға; үшінші
тұлғалардың істері бойынша өзі қызмет істейтін не өзіне тікелей бағынысты
немесеөзінің бақылауындағы мемлекеттік органда өкіл болуға; өзінің
қызметтік іс-әрекетін материалдық-техникалық, қаржылық және ақпараттық
қамтамасыз ету құралдарын, басқа да мемлекеттік мүлік пен қызметтік
ақпаратты қызметтік емес мақсатта пайдалануға; ереуілдерді қоса алғанда,
мемлекеттік органдардың қалыпты жұмыс істеуіне және қызметтік міндеттерді
орындауға кедергі келтіретін әрекеттерге қатысуға; лауазымдық өкілеттігін
орындауға байланысты азаматтар мен заңды тұлғалар көрсететін қызметті жеке
мақсатына пайдалануға құқығы жоқ. Мемлекеттік қызметші белгіленген тәртіпке
және заңдарға сәйкес, қызметке кіргеннен кейін бір ай ішінде мемлекеттік
қызмет өткеру уақытына өзінің меншігіндегі коммерциялық ұйымдардың жарғылық
капиталындағы үлесті (акциялар пакеттерін) және осы адамдарға заңы тиесілі
ақшаны, сондай-ақ мүліктік жалға берілген өзге де мүлікті қоспағанда,
пайдалану табыс алуға әкеп соғатын өзге де мүлікті сенім білдірілген
басқаруға беруге міндетті. Мемлекеттік қызметшінің сенім білдірілген
басқаруға берілген мүлікген, соның ішінде сыйақы, дивидендтер, ұтыстар,
мүлікті жалға беруден және басқа да заңды көздерден түскен табыс нысанында
табыс алуға құқығы бар. [4, 22]. 3. Заңдарда көзделген жағдайларды
қоспағанда, мемлекеттік қызметшіге өзінің жақын туыстары (ата-аналары,
балалары, бала асырап алушылар, асырап алған балалар, ата-анасы бір және
ата-анасы бөлек аға-інілері мен апа-сіңілері, аталары, әжелері, немерелері)
немесе ері (зайыбы) атқаратын қызметке тікелей бағынысты лауазым атқаруына
болмайды. 3-1. Мемлекеттік қызметшілердің жақын туыстары мен жекжаттарына
(жұбайлардың аға-інілеріне, апа-сіңілілеріне, ата-аналары мен балаларына)
қатысты лауазымдық өкілеттіктерін жүзеге асыруына Қазақстан Республикасының
заң актілерімен шектеулер көзделуі мүмкін. 4. Мемлекеттік қызметке:
белгіленген тәртіппен әрекетке қабілетсіз немесе әрекетке қабілеті шектеулі
деп танылған; сот белгілі бір мерзім ішінде мемлекеттік лауазымдар атқару
құқығынан айырған; біліктілік талаптарында тиісті қызметтерді атқару үшін
денсаулық жағдайына арнаулы талагттар белгіленген реттерде медициналық
мекеменің қорытындысына сәйкес лауазымдық өкілеттікті орындауға кедергі
келтіретін науқасы бар; өзінің мәртебесін және соған негізделген беделін
жеке басылық, топтық және өзге де қызметтік емес мүдделерге пайдалануға
алып келуі ықтимал әрекеттерге жол бермеу мақсатында өзіне заңмен
белгіленген шектеулерді қабылдаудан бас тартқан; мемлекеттік қызметке кірер
алдында екі жыл ішіңде сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылығы үшін тәртіптік
жауапкершілікке тартылған; мемлекеттік қызметке кірер алдында бір жыл
ішінде қасақана кұқық бұзушылығы үшін сот тәртібімен әкімшілік жаза
қолданылған; 6-1) мемлекеттік қызметке кіргенге дейін үш жыл ішінде
сыбайлас жемқорлық кұқық бұзушылық жасағаны үшін сот тәртібімен әкімшілік
жаза қолданылған; 6-2)сыбайлас жемқорлық қылмыс жасаған; 7)мемлекеттік
қызметке кіру уақытына өтелмеген немесе заңда белгіленіп тәртіппен
алынбаған соттылығы бар адамдарды қабылдауға болмайды. 5. Аталған
мәліметтерді табыс етпеу немесе бұрмалау мемлекеттік қызметке қабыдаудан
бас тарту үшін негіз болып табылады. [15,25]. Қазақстан
Республикасы мемлекеттік қызметшілерінің Ар-Намыс кодексінде мемлекеттік
қызметшілердің мінез-құлқының бұлардан басқа да негізгі стандарттары
белгіленген. Мемлекеттік қызметшілердің этикалық, кәсіби, мәдени деңгейі
мен міңез-құлық нормалары нақтыланған. Кодексте белгіленген нақты талаптар
бойынша, мысалы, заңмен белгіленген жағдайлардан басқа, Қазақстандық немесе
шетелдік жеке және заңды тұлғалар есебінен мемлекетшілік және шетелдік
туристік, емдеу сауықтыру және өзге де сапарларға шақырулардан бас тартуға
тиіс. Сонымен жоғарыда айтылғандардың негізінде мемлекеттік
қызметшілер үшін белгіленген тыйымдар мен шектеулердің соншалықты маңызды
екеніне көзіміз жетті.
1.3.ІШКІ ІСТЕР ОРГАНДАРЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ҚАҒИДАЛАРЫ МЕН
ТҮРЛЕРІ
Мемлекеттік қызметтің қағидалары Қазақстан
Республикасы Конституциясының Республика азамттарының мемлекеттік
қызметке кіруге тең құқығы бар деп бекіткен нормаға негізделеді.
Олар мемлекеттік қызметті ұйымдастыру мен нақты жүзеге асырудың аса
маңызды заңдылықтарын белгілейді. Мемлекеттік қызмет туралы 3- бабында
мемлекеттік қызмет негізделетін қағидалар бекітілген: 1)заңдылық;
қазақстандық патриотизм; мемлекеттік өкіметтің заң шығарушылық, атқарушылық
және сот тармақтарына бөлінуіне қарамастан, мемлекеттік қызмет жүйесінің
біртұтастығы; азаматтар құқықтарының, бостандықгарының және заңды
мүдделерінің мемлекет мүдделері алдындағы басымдығы; жалпы қол жетімділік,
яғни Республика азаматтарының мемлекеттік қызметке қол жеткізуге және өз
қабілеттері мен кәсіби даярлығына сәйкес мемлекеттік қызмет
бойыншажоғарылатылуға тең құқығы. [31, 11] азаматтардың мемлекеттік
қызметке кіруінің еріктілігі; мемлекеттік қызметшілердің кәсібилігі мен
жоғары біліктілігі; 8)мәні бірдей жұмыстарды орындағаны үшін еңбекке
ақыны тең төлеу. 9)жоғары тұрған мемлекеттік органдар мен лауазымды
адамдар өз өкілеттігі шегінде қабылдаған шешімдерді орындаудың бағынысты
мемлекеттік қызметшілер мен төменгі мемлекеттік органдардың қызметшілері
үшін міндеттілігі; 10)мемлекеттік қызметшілердің бақылауда болуы және
есептілігі; мемлекеттік құпиялар немесе заңмен қорғалатын өзге де қүпия
болып есептелетін қызметті қоспағанда, қоғамдық пікір мен жариялылықты
ескеру; мемлекеттік қызметшілердің құқықтық және әлеуметтік қорғалуы;
мемлекеттік қызметшілерді қызметтік міндеттерін адал, ынталы атқарғаны,
ерекше маңызды және күрделі тапсырмаларды орындағаны үшін көтермелеу;
мемлекеттік қызметшілердің қызметгік міндеттерін орындамағаны не тиісінше
орындамағаны және өздерінің өкілеттігін асыра пайдаланғаны үшін жеке
жауаптылығы; мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін арттыруды үздіксіз
жүргізу принциптеріне негізделеді. Заңдылық қағидасы мемлекеттік
қызметшілер лауазымдық міндеттерін атқрған және олардың құқықтарын
қамтамасыз еткен кезде Қазақстан Республикасы Конституциясымен заңдарының
өзге нормативтік құқықтық актілерден жоғары күші болатындығын білдіреді.
Бұл Конституцияның ең жоғары заңдық күші бар және Республиканың бүкіл
аумағында ол тікелей қолданылады деген ҚР-сы Конституциясының 4-бабының 2-
тармағының нормасына негізделеді. Қазақстандық патриотизм
қағидасы (гректің patriotes - отандас, patris – отан) дегені мемлекеттік
қызметшінің өз Отанын, халқын сүйетіндігін, оларға деген терең сезімін,
берілгендігін, Республиканың тәуелсіздігін нығайтуға, онда өркениетті
демократиялық қоғам құруға, елдің экономикасы мен мәдениетін, ең алдымен өз
халқының тілі мендінін дамытуға бар білімі мен күш жігерін аянбай
жұмсайтындығын білдіреді. Мемлекеттік биліктің заң шығарушы,
атқарушы және сот тармақтарына бөлінуіне қарамастан мемлекеттік қызмет
жүйесінің біртұтастық қағидасы. Бұл Республикада мемлекеттік билік
біртұтас, ол аталған тармақтардың тежемелік әрі тепе-теңдік жүйесін
пайдалану арқылы, өзара іс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz