Еттің химиялық құрамы. Жаркент базарына түскен қой етінің физико-химиялық көрсеткішін анықтау

Кіріспе

Қазіргі кезде халықты азық-түлік өнімдерімен қамтамасыз етудің негізгі көзі базар болып табылады. Соңғы кезде азық-түлікті базарда сату күрт жоғарылады. Мал өнімдерінің сапасын тексеру үшін базарда арнайы зертхана құрылысы көзделген. Зертхана қызметкерлері базарға түскен барлық азықтық өнімдерге малдәрігерлік санитарлық сараптау жүргізеді, яғни базарға түскен барлық өнімдер тек ветеринариялық санитариялық тексеруден өткен соң ғана сатуға немесе пайдалануға жіберіледі. Бұл мамандардың негізгі мақсаты адам мен жануарлардың денсаулығына нұқсан келтірмеу және қоршаған ортаны әртүрлі аурулардан қорғау болып табылады.

Бірақ, соңғы кезде әртүрлі тағамдық өнімдерді, соның ішінде ет өнімдерінде малдәрігерлік санитарлық сараптаудан өткізбей базардан тыс жерлерде сату көбейіп кетті. Осы себептердің кесірінен әртүрлі аурулар: сальманилиез, дизентерия, бруцеллез, қарасан, сүзек т. б. өріс алуда. Соңғы кезде біздің республикамыздың жағдайы төмендеп кетті. Тағамдық өнімдердің сапасының төмендеуі адамдарды улануға әкеп соқтыруда. Жалпы сапасыз азық-түліктерді пайдаланудың нәтижесінде жыл сайын 110 мыңнан астам адам зиян шегеді, оның ішінде 70% жас балалар болып табылады.

Осы көрсеткіштердің барлығы сатылатын тағамға дұрыс малдәрігерлік санитарлық тексеруді ұйымдастыруды талап етеді. Бұл осы жұмыстық өзекті мәселеге арналғанын көрсетеді.

Жұмыстың практикалық маңызына, Жаркент базарына түскен қой етінің физико-химиялық көрсеткішін анықтау болып табылады. Бұл болашақта әртүрлі ауруы бар қай етінің биологиялық құндылығын анықтау үшін қажетті көрсеткіштің бірі болуы мүмкін.

Жаркент базарында сатылатын қой етінің сапасын анықтау мақсатында біз төмедегідей жұмыстарды жүргізуді жөн көрдік.

1. Сатылуға түскен қой ұшасы мен ағзаларын ветеринариялық-санитарлық сараптау жүргізу арқылы еттің сапасын анықтау. Қой ұшасы мен ағзаларына сезімдік зерттеу жүргізу. Еттің физико-химиялық көрсеткіштерін анықтауҚой етінің бактериологиялық ластану шамасын анықтау.

2. Әдебиетке шолу

2. 1 Қой етінің тағамдық маңызы

Қазақстан мал шаруашылығының сарқылмас қоры екендігі тарихтан белгілі және қой шаруашылығы оның жетекші саласы болып келді. Қойдың негізгі өнімдеріне жүк, май, ет, тері, елтірі тағы басқа атауға болады. Соның ішінде ет қой шаруашылығының маңызды өнімі болып саналады. Қой етіне ересек мал еті жатады, ал туған жылы сойылғанды қазы етіне жатқызады.

Қой еті - өте бағалы тағам, қуаты жоғары. Қой етінің басқа ауылшаруашылық малдарына қарағанда бір қатар өзіндік ерекшеліктері болғандықтан халықтың үлкен сұранысына ие.

Етті морфологиялық құрамы бойынша бұлшық етке, майға, сүйекке және дәнекер ұлпаларға бөледі. Тағамға негізінен бұлшық еттері мен майлары пайдаланылады. Қой ұшасында майлардың орналасуы бірдей емес. Майлар кейбіреуінде тері асты мен құрсақ қуысында, басқасында құйрығында, ал етті тұқымдарда бұлшық еттердің арасында, ішінде жиналады.

Майдың жиналуы еттің дәлділігі мен тұқымдылық қасиетін арттыра түседі.

Адамның қамныты өмір сүруіне биологиялық жоғары бағалы еттің биологиялық ерекшеліктері бар, мәселен жас организмнің жетілуіне етті тұқымдық шошқа еті қолайлы көрінеді. Ал, қой еті бұл жөнінен шошқа етіне қарағанда тілсіз екен. Сиыр еті осы екі мал етінің аралығында, сондықтан ол орта жастағы адамның тағамдануына дұрыс келеді. Жылқы етінің ақ заттық тиімділік коэффициентінің жоғарлығы онда өзіндік биологиялық белсенді заттың бар екенін көрсетеді. Жақында ғана ет ұлпасындағы кактрактильді және реттеуші қасиеттері бар жаңа ақ заттар табылады. Олар титик, деммен және кебумен.

Бұл ақ заттардың құрылыстық және функционалдық маңызы бар екен. Тағамның жұғымдылығы (нәрлігі) тек қана оның химиялық құрамына (ақ зат, май, көмірсу, минералды заттар, витаминдер) коллориялығында ғана байланысты емес. Сонымен қатар тағамдық, биологиялық қасиеті өнімдегі ауыстыруға болмайтын заттардың ара қатынастарына және олардың орналасуына байланысты. Мәселен ақ заттағы амин қышқылдарының ара қатынасының маңызы ерекше.

Тағамдық өнімдегі ақ заттың және оның құрамына кіретін заттардың ас қорыту жүйесі ферменттерінің әсерінен гидролиздену жылдамдығын анықтаудан да үлкен маңызы бар. Бұл көрсеткіш бойынша шошқа етінде бұзау, сиыр қой етіне қарағанда тиімсіз.

Тағамдағы ақ заттың рөлі адам ағзасы үшін ерекше екені белгілі. Ақ зат жасуша мен ұлпалардың өсуіне, жаңаруына түзілуіне қажет зат. Сонымен қатар, ол көптеген биологиялық белсенді заттардың - ферменттердің, гармондардың иммунды заттардың пайда болу көзі. Адам организміне тәулігіне пед-163 г ақ зат керек. Ақ зат молекуласының негізгі құрамдас бөлігі амин қышқылдары адам тәнінде түзілмейді

Мәселен, осы уақытқа дейін етте дәнекер ұлпасы көп болса, ондағы толық бағалы емес ақ заттардың болуына байланысты еттің сапасы нашарланады деп келдік. Ал кейінгі кездегі зерттеулер (Беленький Н. Г. кафрапик) көрсетуі бойынша құрамында 15%, дәнекер ұлпасы (ақ заты бойынша) бар еттің биологиялық сапасы жоғары екен.

Тәуліктік рационға кіргізілген дәнекерәі ұлпаны ет, ақ заттық сіңірілуін, жоғары сортты етке қарағанда 7% арттырған, майдаланған дәнекер ұлпаларды жоғары температурамен өңдегенде өнімнің биологиялық сапасын арттырады, екен. Осыған байланысты дәнекер, сүйек ұлпаларының құрылымын өзгерту арқылы оның биологиялық бағасын арттыруға байланысты жүргізіліп жатқан жұмыстар аса бағалы (Беленьский Н. Г. Игнатьев, Горбатов, Файбужевский) . Бұл жұмыстар болашақта ұша ұлпаларының бәрін тағамға пайдалану мүмкіншілігін ашатын технологиялық жүйелердің негізгі болуы мүмкін.

Мал майы әсіресе, ет аралығындағы май, еттің дәмін және нәрлігін жақсартады. Бірақ малдың бұл қасиеті, әр етте, ет ұлпаларымен белгілі бір ара қатынаста болғанда ғана көрінеді. Етте май аса көп болғанда, ол ақ заттың азаюына әкеледі де оның сіңімділігі төмендейді. Мал майы организмге аса қажетті, үлкен маңызы бар қанықпаған май қышқылдарының көзі, әсіресе арахидок қышқылдарының маңызы зор.

Ет және ет өнімдері адамға қажетті минералды заттармен әртүрлі витаминдер көзі.

Ет сонымен қатар жоғары калориялық өнім. 100 г еттің калориялығы 179, 7 ккал, ал 100 г жұмыртқа калориялығы 166, 2 ккал. Ет ақзатының майының сіңімділігі де жоғары. мәселен майының сіңімділігі 74-84% (қой майы) 75-88 % (сиыр майы), шошқа майының сіңімділігі 95 % дейін.

2. 2 Еттің химиялық құрамы

Еттегі май, сүйек, дәнекер ұлпаларының және еттің арақатынасы оның сапасының көрсеткіштерінің бірден-бір факторы.

Сонымен қатар ет сапасы малдың түріне, жасына, тұқымына, қондылығына, азықтың түріне азықтандыру дәрежесіне байланысты.

Ет ұлпасының химиялық құрамы өте күрделі. Сайыс малдарының ет ұлпасының негізгі бөлігіне төмендегі заттар жатады: су (73-77%), ақ зат (18-21%), липидтер (1, 8-3, 0), ақзатты экстрактивті заттар (1, 7-2, 0), азотсыз экстрактивті заттар (0, 9-1, 2%) минералдан заттар (0, 8-1, 2%) және витаминдер, ферменттер т. б.

Су - ет ұлпаларында бос және гидратты байланысқан түрінде кездеседі. Гидратты байланысқан су, оның массасының 16-15% құрайды, және оны кептіру арқылы жасушадан бөлу мүмкін емес. Мұндай су жасушаның химиялық компоненттерімен тығыз байланысты. Еттегі су мөлшері әртүрлі факторларға байланысты. Мысалы, жас мал етінде су мөлшері жоғары, ал мал қаңдылығы артқан сайын су мөлшері азаяды.

Ақ зат - ет ұлпасының ең пайдалы бөлігі. Ет құрамына кіретін ақ заттар амин қышқылдарының түрлерінен, құрылысымен, физико-химиялық қасиеттерімен және биологиялық қызметімен ерекшеленеді. Ақ заттың жағдайын еттің консистенциясына, ылғалды ұстау, эмульпирлеу қасиетіне және еттің түсіне әсер етеді.

Ең ақ заттары негізінен толық бағалы, адам денесіне жақсы сіңіріледі және адам организмінің қажеттілігін өтей алады. сиыр, шошқа еттерінде толық бағалы ақ зат 35%, құс етінде 93 %-ға дейін жетеді.

Ет құрамындағы ақ заттар үш топқа бөлінеді.

Саркоплазмалық (барлық ет ақ затының 25%), миофибриллярлық (45%), сарколемалық.

Ет талшығының ақ заты

Цитоплазмалық ақ заттар альбушин және жабумен кластарына жатады, олар ет талшықтарындағы барлық ақ зат мөлшерінің 90% құрайды. олар толық бағалы ақ затқа жатады, осында ауыспайтын амин қышқылдарының бәрі де бар (аргинин лицин, гистидин, изолейцин, лизин, метионин, треонин, триптофан, фениларанин) . Миофибрилярлық ақ заттар: миозин, актин, трансмиозин, треонин т. б. Еттегі барлық ақ заттардың миофибрилярлық ақ заттары 60% құрайды, оның 40%-ы миозин құрайды. Миозиннің амин қышқылдарының құрамында барлық алмаспайтын қышқылдар бар. мұнда 500 шамасында амин қышқылдарының қалдықтары кездеседі. АТФ қышқылын АДФ және Н ₃ РО ₄ қышқылдарына бөліну реакциясын катализденуінде. бұл реакция кезінде бөлінген энергия еттің жиырылуын қамтамасыз етеді.

2. 2. 1 Әр түрлік мал етінің амин қышқылдарының мөлшері

2. 2. 2 Ақ заттың жалпы мөлшеріндегі алмасатын амин қышқылдарының мөлшері

Ет талшықтарының құрамында ақ заттан басқа липидтер де (май қышқылдарының үш глициридтері) кіреді. Оның жалпы мөлшері 3% шамасында. Еттегі май және май тәріздес заттар фосфоридтер 0, 2-1, 0%; стеридтер 0, 3%) энергиялық заттың қосымша көзі және миофибрилдердің пластикалық заты болып табылады. еттегі май мөлшері малдың жағдайына, азықтануына және басқа жағдайларға байланысты өзгеріп отырады. мысалы, еті күші физикалық жұмыс істегенде ол мейлінше азаяды. фосфолипидтер, лецитиндерден, кафалиндерден және басқа қосылыстардан тұрады. халестириннің жалпы мөлшері 50-70мг%.

Еттің тағамдық сапасын анықтауда ондағы (сығынды) экстрактивті (етті қайнатқанда суда өтеді) заттардың да маңызы зор. олардың дәмдік, хош иістік және биологиялық активтілік қасиеттері бар. Сорпаның өзіндік дәмі, иісі көбінесе экстрактивті заттарға байланысты еттегі экстрактивті заттардың жалпы мөлшері 1, 8-2, 2%, оның ішінде азотты (1, 5%) және азотсыз (0, 6-1, 2) заттар бар. Азотты экстрактивті заттар ішек-қарын бездеріне әсер етіп, сол шығаруды қоздырады, яғни, адам төбетін арттырады, тағамның сіңімділігін күшейтсе, холин ішек жұмысын реттейді. Ссонымен қатар ол витамин болып табылады.

Азотсыз экстрактивті заттарға, гликоген және оның әртүрлі құрылымдары (декстриндер, глюкоза, мальтоза, инозит, сүт, пирожүзім қышқылы және т. б. ) жатады. Еттің негізгі көмірсуын глюкоген және (етте 0, 6-0, 8%, бауырда 18%) болады.

Етті бос күйінде немесе ақ затпен қосылыс ретінде болады, және саркоплазмада біркелкі орналасқан. бұл аса құнды энергиялық зат, ет жұмыс істегенде азаяды, ал демалыс кезінде жиналады. Еттегі глюкогеннің мөлшері малдың қандылығына, физиологиялық жағдайына байланысты. Ауру, аш шаршаған мал еттеріндегі глюкоген мөлшері, сау мал етіндегі шамаға қарағанда әлдеқайда аз.

Еттегі минералды заттардың жалпы мөлшері 1, 0-1, 5%. Олардың көпшілігі натрий, калий, магний, темір, цинк, кабольт т. б. құрайды. бұлар негізінен ақ затпен каллоидты түрде байланысқан, сондықтан сіңімділігі жоғары. Микроэлементтер негізінен ферменттер, гормондар құрамына кіреді. Еттегі минералды заттардың сандық сапалы аралық ара қатынасын организмде қолайлы түрде болғандықтан, олар еттің тағамдық, соның ішінде биологиялық құнын арттырады. сонымен қатар еттегі минералды заттар құрамын малдың азықтануына тікелей байланысты. Сондықтан мал азығындағы минералды заттардың толық болуын қадағалау қажет. Минералдық заттардың массалық үлесі сиыр етінде 0, 8-1, 3%, шошқада 0, 6-1, 0%, қой етінде 0, 1-1, 0% шамасында.

Витаминдер. Етте негізінен суда еритін витаминдер болады, ал майда еритін витаминдері тобы аз мөлшерде кездеседі. ет ұлпасында В ₁ (тиамин), В ₂ (рибофеавин), В ₆ (перидоксин), РР (никотинамид), В ₃ (гентоген қышқылы), биотик, караминобензол қышқылы, инозит, холин, фоли қышқылы, В ₁₂ , В ₁₅ (пантотен қышқылы) витаминдері бар. Қорыта келгенде ет негізінен В тобындағы витаминдерге бай. Етті жоғары t-да өңдегенде, оның біразы бұзылады. Мәселен, етті қуырғанда втамин мөлшері 10-15 %, консервіні стерильдегенде 10-55%, ал қайнатқанда 45-60% кемиді. Ет ұлпасында сонымен қатар, әртүрлі протеолитикалық, липолитикалық, глюколитикалық және басқа ферменттер бар.

Оның бәрі де биологиялық белсенді заттар, ал кейбіреуі (инозин, миоген) сонымен қатар ұлпа түзейтін пластикалық зат болып табылады.

Май ұлпасының химиялық құрамы.

Май ұлпасы организм үшін қуат көзі болып табылады. Май, ет ұлпасынан кейінгі еттің сапасын анықтайтын екінші морфологиялық компонент. мұнда майдың жалпы мөлшерінен басқа, оның ұлпадағы орналасуына да маңызы бар. Әсіресе, ет аралығында орналасқан майлы еттер аса бағалы болып есептеледі. май ұлпасының тағамдық бағасы ондағы май мөлшеріне байланысты, ал ұлпаның басқа құрамдарының тағамдық маңызы жоққа тең. Май құрамына биологиялық маңызы жоғары қанықпаған май қвшқвлдары және майда еритін (витаминдер А, Д, Е) витаминдер кіреді. әр түлік мал майлары оның жалпы мөлшері ғана емес, сонымен қатар май қышқылдарының құрамын жөнінен де ерекшелінеді (2. 3 - кесте) .

2. 3 Әртүрлік майындағы май қышқылының мөлшері

Май ұлпасының химиялық құрамын негізінен мал түріне, қандылығына, азықтандыру ерекшеліктеріне және ұлпадағы орналасу орына байланысты. Мал ұшасындағы май мөлшері оның қандылығына тікелей байланысты. Мал неғұрлым семіз болса, майда көп болады. Бейтарап май химиялық құрамы бойынша үшглициридтердің қоспасы, яғни глициринннің қаныққан немесе қанықпаған май қышқылдарымен күрделі қосылысы болып табылады. Мал майының биологиялық бағасы, ал кейбір мал майының емдік қасиеті ондағы попиқанықпаған май қышқылдарына және басқа да адам организмінде синтезделмейтін, бірақ физиологиялық және алмасу процесіне ерекше маңызы бар липолды қосылыстарға байланысты, арық мал майының биологиялық құныда, сіңімділігі де төмен. онда қанықпаған май қышқылы ақ, ал қаныққан май қышқылдары мөлшері жоғары. Мал майында қанықпаған май қышқылдары көп болса, оның балқу және тоңазу температурасы төмен, организмге сіңірілу қасиеті жоғары. Жоғары температурада балқитын май ұзақ қорытылады және толық сіңірілмейді. Әр түлік мал ммайы бір - бірімен түсі, копсистенциясы және балқу температурасы бойынша ажыратылады. Сиыр майы ашық сарғыш түсті (жас малда анықтау) тығыз консистенциялы, балқу температурасы жоғары 45-50 ⁰ С. қойдың майы тығыз, ақшыл, балқу t-сы 46-55 ⁰ С, шошқа майы ақ түсті, жұмсақ балқу t-сы 32-38 ⁰ С. Жылқы майы сарғыш, жұмсақ, іш майында балқу t-сы 27-28, 5 ⁰ С, ұша майында 31, 5 ⁰ . Түйе майы ақ түсті, тығыз іш майының еріту t-сы 48, 0 ⁰ . Ұша майында 36 ⁰ . Етті құралды бөлігінің бір ретінде май ұлпасы оның сапасын жоғарылатады. Майы аз ет дәмсіз және қатты. Бірақ аса майлы етте нашар сіңіріледі, қарын сөлінің бөлінуін тежейді және ақ заттың қорытылуы кедергі келтіреді.

Орта қондылықты сиыр, қой етінде май мен ақ заттың қатынасы; 1:2, ал еті және беконды шошқа етінде 1:1 шамасында болуға тиіс.

Май ұлпасында бейтарап үшглицериядан басқа липидтер, стериндер, стериодтер, ферменттер, витаминдер бар. олардың мөлшері мал түріне байланысты.

Мәселен, сиыр майында фосфатидтер мөлшері 0, 07%. Шошқа майында 0, 05% қой майында 0, 01%.

Майдың сарғыш түсі алдағы каратиконидтардың мөлшеріне байланысты. қою сары түсті майда каротин (агровитамин) мөлшері 0, 5 мг%, сары түстімайда 0, 2-0, 3%, ал сарғыш режимі ақ түсті майда 0, 1 мг% шамасында.

Жалпы алғанда, ет және ет өнімдері адам организміне аса қажетті ақзаттың, майдың, микро, макроэлементтердің негзгі көзі болып табылады. Әсіресе ет ақзаты алмаспайтын амин қышқылдарының, мал болуына байланысты организмнің өсіп дамуына үлкен әсерін тигізеді.

Әрине, еттің пайдалылығы ол сау малдан және өндіру технологиясын, гигиенасын қатаң сақтағанда ғана болады. Ал ауру малдан алынған ет адамға зиянды болуы мүмкін. Сондықтан ветеринариялық санитария дәрігері еттің сапасына баса назар аударып, зиянды болуы мүмкін жағдайда оны пайдалануға жібермеуге немесе зарасыздандырғаннан кейін ғана рұқсат етуге тиіс.

3 Өзіндік зерттеулер

3. 1 Жаркент базарына сипаттама

«Жаркент» орталық қалалық базары Жібек жолы көшесінің бойында орналасқан. «Жаркент» ауданына қарасты барлық шаруашылықтарды, сондай-ақ қала тұрғындарын да керекті азық-түлік және тұрмысқа қажетті басқа да өнімдер мен қамтамасыз етуде үлкен орын алады.

Базар территориясы біраз жерді алып жатыр, шамамен 600 м ² . Онда әртүрлі өнімдерге арналған орындар бөлінген. Орталық қалалық базарға Жаркент ауданның ауылдарынан әртүрлік мал және өсімдік өнімдері желінеді.

Әкелінетін өнімдер түріне қарай арнайы сатылатын орындары бар:

- ет және ет өнімдеріне сатуға арналған 40 орын, арнайы столдармен жабдықталған;

- сүт және сүт өнімдеріне сатуға арналған 20 орын;

- құс өнімдеріне жұмыртқа, шөже еті, құс етіне 15 орын;

- жеміс-жидектерге, сонымен қатар тұздалған, маринадталған, балауса және кептірілген саңырауқұлақтарды сатуға арналған 100 орын;

- балға арналған 5 орын;

- шұжық және консервілер сатуға арналған 10 орын;

- ұнға, крахмалға, дәнді және бұрмақ дақылдарын сатуға арналған 20 орын;

- балық жәіне басқа өнімдерге арналған 10 орын;

Барлығы: 220 орын бар.

Базарға әкелінетін барлық өнімдер міндетті түрде ветеринариялық санитариялық сараптаудан өткізіледі. Мал дәірігерлік сараптау зертханасы базарға кіре берістегі оң жақта түпкірге бөлмеде орналасқан. Зертхана үлкен 2 бөлімнен тұрады. 1. Ет, сүт және басқа тағамдар өнімін тексеруге арнайы құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілген бөлме;

2. Көкөніс бөлімінің тексеруге бейімделген бөлме.

Лабораторияда 2 малдәрігері, 1 химик және 2 лаборант қызмет атқарады.

Зертханада төмендегідей құрал-жабдықтар бар.

-трихинеласкоп:

- микраскоп;

-лакрон;

-рн метрлер-150;

-центрилфуго 8-10 мың айн/мин;

- овоскоп;

-кептіру шкафтары;

-фотоколориметр;

-таразылар

- тоңазытқыштар камералар, әртүрлі реактивтер, т. б. арнайы құрамдар бар.

Зертханада өнімдердің сапасын тексеру нәтижесін тіркейтін ветеринариялық қызметтің талабына сәйкес түрлі журналдардан жүргізіп отырады. Сонымен қатар жарамсыз деп табылған өнімдерге арнайы актілерді тіркейтін папкалар бар.

Тіркеу нәтижелері базарын ветеринариялық-санитариялық күні сауда орындарын прафилактикалық дезинфекциядан өткізеді және ол туралы акт жасайды.

Жаркент базарында 2001 жылғы сатуға түскен тағамдық өнімдердің жалпы мөлшері төмендегі кестеде көрсетілген.

2001 ж. Жаркент базарында сатуға әкелінген өнімдер мөлшері

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс