Қошқар Ата қоймасының техногендік қалдықтарының іргелес территориялардағы биотаға әсерін анықтау
Кіріспе
Негізгі бөлім
1 Әдебиетке шолу:
1.1 Маңғыстау облысының орналасқан орны
1.1.1Табиғи жағдайлары мен климаты
1.1.2 Өсімдіктер және жануарлар әлемі
1.1.3 Топырақ жамылғысы
1.1.4 Қазба байлықтары
2 Зерттеу нысаны мен әдістері
2.1 Маңғыстау облысындағы радиоактивті қалдықтар 2.2 Қошқар ата улы көлі
2.3 Қошқар ата улы көлінің қазіргі кездегі жағдайы
3 Бұрынғы мәліметтерді сараптап,талқылау
3.1 Қошқар ата көлін залалсыздандыруда жүргізіліп жатқан жұмыстар мен шаралар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Негізгі бөлім
1 Әдебиетке шолу:
1.1 Маңғыстау облысының орналасқан орны
1.1.1Табиғи жағдайлары мен климаты
1.1.2 Өсімдіктер және жануарлар әлемі
1.1.3 Топырақ жамылғысы
1.1.4 Қазба байлықтары
2 Зерттеу нысаны мен әдістері
2.1 Маңғыстау облысындағы радиоактивті қалдықтар 2.2 Қошқар ата улы көлі
2.3 Қошқар ата улы көлінің қазіргі кездегі жағдайы
3 Бұрынғы мәліметтерді сараптап,талқылау
3.1 Қошқар ата көлін залалсыздандыруда жүргізіліп жатқан жұмыстар мен шаралар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Тақырыптың өзектілігі: Маңғыстау облысындағы Қошқар Ата қалдық сақтау қоймасының қалдықтары,оның қоршаған ортаға әсері.
Жұмыстың мақсаты:Қошқар-Ата қалдық сақтау қоймасының қазіргі жағдайы,осыған байланысты жүргізіліп жатқан жұмыстар мен шараларға тоқталу.
Жұмыстың міндеттері:
1.Маңғыстау облысындағы Қошқар Ата қоймасыны тоқталу.
2.Қаланың және қала маңындағы елдімекендер экологиясына тигізіп жатқан зардаптарына тоқталу.
3.Қазіргі кездегі осы қоймаға байланысты жүргізіліп жатқан жұмыстарға тоқталу.
4.Қошқар Ата қоймасына байланысты ұсыныстар мен пікірлер.
Жұмыстың мақсаты:Қошқар-Ата қалдық сақтау қоймасының қазіргі жағдайы,осыған байланысты жүргізіліп жатқан жұмыстар мен шараларға тоқталу.
Жұмыстың міндеттері:
1.Маңғыстау облысындағы Қошқар Ата қоймасыны тоқталу.
2.Қаланың және қала маңындағы елдімекендер экологиясына тигізіп жатқан зардаптарына тоқталу.
3.Қазіргі кездегі осы қоймаға байланысты жүргізіліп жатқан жұмыстарға тоқталу.
4.Қошқар Ата қоймасына байланысты ұсыныстар мен пікірлер.
1.“Маңғыстау энциклопедиясы” Алматы,1997ж
2.“Маңғыстау газеті” 2009ж,7 желтоқсан
3.Қазақпарат www.almty.tv
4.www.mangystau.kz
5.temakosan.net
6. “ Экология негіздері” Ж.Жатқанбаев
7.Национальный доклад,2009 ж
8.“Экология” Қуатбаев.А
9.Журнал “Промышленность Казахстана ”,2008ж
2.“Маңғыстау газеті” 2009ж,7 желтоқсан
3.Қазақпарат www.almty.tv
4.www.mangystau.kz
5.temakosan.net
6. “ Экология негіздері” Ж.Жатқанбаев
7.Национальный доклад,2009 ж
8.“Экология” Қуатбаев.А
9.Журнал “Промышленность Казахстана ”,2008ж
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Биология және
биотехнология факультеті
Молекулалық биология және генетика кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Қошқар Ата қоймасының техногендік қалдықтарының іргелес территориялардағы
биотаға әсерін анықтау.
Орындаған:
3 курс студенті
Дүйсембаева.А.Б.
Ғылыми жетекшісі:
Бигалиев.А.Б.
Алматы 2012
Кіріспе
Негізгі бөлім
1 Әдебиетке шолу:
1.1 Маңғыстау облысының орналасқан орны
1.1.1Табиғи жағдайлары мен климаты
1.1.2 Өсімдіктер және жануарлар әлемі
1.1.3 Топырақ жамылғысы
1.1.4 Қазба байлықтары
2 Зерттеу нысаны мен әдістері
2.1 Маңғыстау облысындағы радиоактивті қалдықтар
2.2 Қошқар ата улы көлі
2.3 Қошқар ата улы көлінің қазіргі кездегі жағдайы
3 Бұрынғы мәліметтерді сараптап,талқылау
3.1 Қошқар ата көлін залалсыздандыруда жүргізіліп жатқан жұмыстар мен
шаралар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Маңғыстау облысындағы Қошқар Ата қалдық
сақтау қоймасының қалдықтары,оның қоршаған ортаға әсері.
Жұмыстың мақсаты:Қошқар-Ата қалдық сақтау қоймасының қазіргі
жағдайы,осыған байланысты жүргізіліп жатқан жұмыстар мен шараларға
тоқталу.
Жұмыстың міндеттері:
1.Маңғыстау облысындағы Қошқар Ата қоймасыны тоқталу.
2.Қаланың және қала маңындағы елдімекендер экологиясына тигізіп жатқан
зардаптарына тоқталу.
3.Қазіргі кездегі осы қоймаға байланысты жүргізіліп жатқан жұмыстарға
тоқталу.
4.Қошқар Ата қоймасына байланысты ұсыныстар мен пікірлер.
1.1.Маңғыстау облысының орналасқан орны.
Маңғыстау облысы-Қазақстан Республикасының оңтүстік-батыс бөлігіндегі
әкімшілік-аумақтық бөлігі.
Облыс 1973 жылдың 20 наурызында құрылды.
Алғашында Маңғышлақ деп аталған дербес құрылым 1988 жылдың маусым айында
таратылды.1990 жылдың 17 тамызында тарихи Маңғыстау деген атымен қайтадан
жеке облыс болып құрылды.2011 жылдың 1 қаңтарына облыс халқы 524
175 [2] адамды құрады. Облыс көлемі 165,6 мың шаршы километрге тең.Облыс
бойынша халықтың тығыздығы орташа (1ш.км. көлемге) 3 адам құрайды
Маңғыстау – Қазақстанның оңтүстік -батыс бөлігінде орналасқан. Бүкіл Жер
шары көлемінде алып қарасақ, Еуропа мен Азияның түйіскен тұсында. Бұл
аймақтың жан-жақпен экономикалық қарым-қатынас жағдайы да өте тиімді.
Өйткені облыстың батысы мен солтүстігін қоршай орналасқан Каспий
теңізі арқылы Шығыс Еуропаға шығуға толықтай мүмкіндік болса,
оңтүстігінде Түрікменстан, оңтүстік-шығысында Қарақалпақстан, солтүстігі
мен солтүстік-шығысында Атырау, Ақтөбе облыстарымен шектесіп, күнбе-күнгі
түрлі экономикалық байланыс мүмкіндігі жақсы жолға қойылған.
Қазақстанның кең дүниеге ашылған теңіз қақпасы – Ақтау халықараралық теңіз
сауда порты дүниежүзілік деңгейде теңдесі жоқ стратегиялық маңызға ие. Ол
арқылы Иран,Әзірбайжан, Түрікменста н және Ресейге, одан әрі мұхитқа шығуға
мүмкіндік туып отыр. Тек 2006 жылдың өзінде Ақтау порты арқылы 1 млн.
тоннадан астам мұнай тасымалданған.
Бүгінгі күнде Маңғыстау облысында мәдени мұраға бай туристік және емделу
объектілері бар. Ең қызықтысы Ұлы Жібек жолымен туристік бағыт, Маңғыстау
облысы арқылы оңтүстіктен-солтүстікке және одан кейін солтүстік-батысқа
қарай Үстіртке Шетпен қақпасы арқылы Каспий жағалауына бағыт жасау.
1.1.1Табиғи жағдайлары мен климаты.
Маңғыстау облысының климаты қатал континеттік, өте құрғақ. Қысы
біршама суық. Орташа температура қаңтарда -4-9° С, шілдеде +25 +29° С.
Жылдық ылғалдылық - 100 – 150 мм. Тұрақты өзен тармағы жоқ.
Жер көлемінің көп бөлігін, кейбір қоңыр топырақты жерлерінде бұталы
өсімдіктер өскен, жусанды тұзды шөл дала алып жатыр; жер бетінің кейбір
бөлігін сор, тақырлы тұз және өте сирек кездесетін өсімдікті құм басқан.
Облыстың оңтүстік шығысында Үстірт қорығы орналасқан.Аудан аумағында 50-
ден астам құдық пен бұлақ бар (қ. Маңғыстау құдықтары).Маңғыстау облысы
Каспий теңізі жағалауында орналасқан.Каспий теңізі полярлық салқын ауа
массалары мен субтропикалық жылы ауа массаларының арасындағы атмосфералық
фронттар аймағында орналасқан.Каспиий теңізіндегі желдердің сипатын
атмосфера циркуляциясының ірі ауқымды әсері де,жергілікті барико-
циркуляциялық және термиялық жағдайлар да анықтайды.Қыста,Каспий теңізі
сібір антициклонының аймағында болған кезде теңіз суы іргелес құрлық
аумағына қарағанда аз салқындайды,осыған байланысты салқын ауа массалары
теңіз жаққа көбірек жылжиды.Осы кезде шығыс және оңтүстік-шығыс бағыттағы
желдер басым.Жылдың жылы мезгілінде солтүстік,солтүстік-батыс және батыс
бағыттағы желдер басым,бұл ауа массалары құрлықтың қиыр солтүстік
ендіктерінен орталық аудандарына жылжумен байланысты.
1.1.2 Жануарлар және өсімдіктер әлемі.
Каспий теңізінің солтүстік-шығыс жағалауы,атап айтқанда Маңғыстау облысы
жануалардың түрлері бойынша орташа аудан ретінде сипатталады.Мұнда
омыртқалы жануарлардың 400 жуық түрі:қосмекенділердің 1 түрі,бауырмен
жорғалаушылардың 24 түрі,құстардың 300 түрі,сүтқоректілердің 60 түрі
кездеседі.
Қосмекенділер.Ауданда олардың тек бір түрі-жасыл бақа мекендейді.Бауырмен
жорғалаушылардан 24 түр кездеседі,олардың ішінде жыландардың 10
түрі,тасбақалардың 3 түрі,кесірткілердің 12 түрі бар. Ауада ұя салатын
құстардың ішінде суда жүзетін құстар көп,сондай-ақ сирақты және ескекаяқты
құстардың бірегей колониялары бар.Мұнда Қазақстанның Қызыл кітабына және
Халықаралық Қызыл тізімге кіргізілген келесі құстар кездеседі:үлкен және
кіші баклан,қоқиқаз,аққу,ақбас үйрек,айдарлы тырна,алқызыл және бұйрабас
бірқазан,жалбағай,қарабай,қызыл жемсаулы қарашақаз. Маңғыстау облысында
сүтқоректілердің 60 түрі мекендейді.Олардың көпшілігі далалық,жартылай
шөлейттік және шөлдік биотоптар-кеміргіштер,қоян тәрізділер және бірқатар
жыртқыштар.Тұяқты жануарлардан Маңғыстау облысының аумағында
ақбөкенді,Үстірт арқарын,қарақұйрықты,арқарды,құланд ы кездестіруге
болады.Үстірт арқары тек Маңғыстау облысында ғана кездесетін жануар болып
табылады,ол қарақұйрық сияқты Қазақстанның Қызыл кітабына
кіргізілген.Қазір саны азайып кеткен Каспий итбалығын да естен шығармау
керек.Облыс территориясының жыртқыштарын қасқыр,түлкі,қарсақ сияқтылар
бастаса,екінші бір тобын мысық тұқымдастар құрайды.Оларға
барыс,қарақал,құм және дала мысықтары,мәлін жатады.Барыс-үлкендігі төбет
иттермен бірдей,дене құрылысы жағынан мысықтан гөрі итке жақын,ұзын,түзу
аяқты,басы кішкене аң.Өте жүйрік,жылдамдығы сағатына 90 км жетеді.Барыс
тек Маңғыстау-Үстірт өңірінде ғана кездеседі.Саны аз,ең соңғы рет оны
1973ж. Кокесем құдығының қасында көрген.
Жануарлар ішінде муфлон мен барыстан басқа ұзын инелі кірпі Маңғыстау
индемигі болып табылады,ол тек Қарынжарық құмы мен оған іргелес шыңдарды
мекендейді.Ал кәдімгі кірпі барлық жерде,жарқанаттар Үстірт шыңдарының
кеуектерінде кездеседі.Қосмекенділерден Маңғыстауда бары кәдімгі құрбақа
мен жасыл бақа ғана,олар тұщы су көздері төңірегін мекен етеді.Бауырмен
жорғалаушылар класының негізін кесірткелер құрайды,олардың түр саны-
17.Осылардан басқа жыланның 9 түрі,тасбақаның 1 түрі
кездеседі.Кесірткелердің бес түрі-геккондар,алты түрі-агамалар болып
табылады.Ешкемірлердің ұзындығы 9-11см,дене тұрқы қысыңқы әрі сопақша,көзі
үлкен болып келеді.Жыландардың ішіндегі улылары-теңбіл жылан,оқ жылан және
қалқантұмсық болып табылады.Маңғыстауда 150 құс түрі мекендейді немесе
уақытша маусымдық ұшу кезінде аялдайды.Оның ішінде 44 құс түрі Қызыл
Кітапқа енгізілген,Үстірт ернектерінде құстың 32 түрі ұя салады,олардың
дені торғай тәрізділер мен жыртқыштар болып
табылады.Қараторғай,шақшақай,молдат орғай,шіл,шөл қарға,сондай-ақ
көкек,үкі,сауысқан т.б. жиі кездеседі.Жыртқыш
құстар(қаршыға,қарақұс,бүркіт,күйке нтай,тұрымтай, т.б.)көбінесе Үстірт
шыңдарын мекендейді.Ал теңіз жағалауында,аралдарда бірқазан,су
құзғыны,аққу,үйрек,шағала,қасқалдақ жиі ұшырасады.Маңғыстауда ұзын
құйрықты өте кішкентай құс-шажағай мекендейді.Ол шалқалап,аяғын аспанға
қаратып ұйықтайды,аңыз бойынша аспанды тіреп жатырмын деп ойлайды
екен.Теңіз жағалауына көктемгі,күзгі ұшу кезінде аққулар мен қоқиқаздар
аялдайды,кейде қыстап та қалады.Маңғыстау жәндіктерінен жұртшылыққа
кеңінен таныс улы қарақұрт пен бүйі,құршаянды айтуға болады.
Маңғыстау облысының өсімдіктері шөлейттік және шөлдік аймақтарға тән
түрлерге жатады.Маңғыстау облысының жазық бөлігінде жусан тәріздес өсімдік
түрлері көп.Аумақта шөлдерге тән тамырлы жоғары өсімдіктердің 250жуық түрі
бар.Судың тапшылығының,температураның жоғарылығының,топырақтың қатты
тұзданғандығының салдарынан өсімдіктердің тіршілік жағдайын аса ауыр деуге
болады.Осыған байланысты өсімдіктердің тіршілік ортасына бейімделген
түрлері басым.Осы аймақта Қазақстанның Қызыл кітабына енген бір өсімдік-
парсы шырмауығы өседі.Мұнда оған қоса эндемикалық екі өсімдік түрі бар:
- Гурган жусаны-Маңғыстау түбегінің және Үстірт платосының эндемигі.Ол сұр-
қоңыр сортаңды топырақтарда және биік жазықтардың сортаңдарында жусандық
қауымдастықтарда басым.
- Үстірт таспасы-Маңғыстау түбегінің және Үстірт платосының эндемигі.Ол
теңіз жағалауының жусандық-бұталық қауымдастықтарында кездеседі.
1.1.3 Топырақ жамылғысы.
Маңғыстау облысының топырақ жабыны құрғақ климат,температуралардың үлкен
ауытқулары,ылғалдық жеткіліксіздігі,тұзданған топырақ түзуші және төсеніш
жыныстар кеңінен таралған жағдайларда қалыптасады. Облыстың аумағы
топырақтық-географиялық жағынан келесі екі аймақшаға бөлінетін шөл
аймағында орналасқан:
• Шөлдік қоңыр және сұр-қоңыр тоңатын топырақтар басым орта шөлдер
аймақшасы;
• Сұр-қоңыр тоңбайтын топырақтар басым оңтүстік шөлдер аймақшасы.
Қоңыр топырақтар аймақшасында келесі интрааймақтық топырақтар
бар:шалғындық-қоңыр топырақтар,сортаңдар,сорлар,шалғынд ық
топырақтар.Едәуір аудандарды сорлар мен құмдар алып жатыр. Сұр-қоңыр
топырақтар аймақшасында келесі интрааймақтық топырақтар бар:шалғындық-
қоңыр топырақтар,сорлар және құмдар.
1.1.4. Қазба байлықтары.
Маңғыстау облысында жер қойнауы мұнай, газ, фосфорит, көмір , марганец,
әр түрлі тұздар, қорларымен бай. Маңғыстау мұнай кендерін игеруде отандық
және әлемдік ғылымның ең соңғы жетістіктері жүзеге асырылуда. Өндірілетін
мұнайдың тоқсан проценті жер қабаты қысымын пайдалану жолымен алынады. Осы
бесжылдықта жер асты қысымын ысытқан теңіз суын айдау жолымен көтеру әдісі
қолға алынды. Бұл мақсатта мұнаймен бірге шығатын қосалқы газды жер
қабатына қайта айдау әдісі де өте тиімді боп шықты. Қазір елімізде мұндай
озат әдіспен 15 миллион тонна мұнай өндіріледі, соның тоғыз миллион
тоннасы Маңғыстаудың үлесіне тиеді. Маңғыстау мұнайының құрамындағы
парафин осы заманғы химия өнеркәсібі үшін таптырмайтын аса пайдалы шикізат
болып шықты.
Ол үйреншікті балауыз шырағдан, су өткізбейтін қағаздарды былай қойғанда,
жасанды май, кір жуатын ұнтақтар, жоғарғы сапалы спирт алуға, қағаз
өнеркәсібі мен тоқыма өнеркәсібіне, этилен, стирол, изопрен сияқты құнды
газдар айыруға пайдаланылады. Ал парафиннен алынатын газдар синтетикалық
материал жасауға қолда-нылады. Маңғыстауда мұнай мен газдан басқа тас
көмір мен фосфориттің аса бай қорлары табылып отыр. Маңғыстау
фосфоритінің жер бетіне жақын жатқан қабаттары қорының өзін миллион
тонналап есептеуге болады.
Маңғыстау ұлутасының сапасы елімізде бұдан бұрын табылған Қырым, Одесса
ұлутастарынан әлдеқайда жоғары.
Ол тек Маңғышлақ облысы көлемінде ғана емес, Москва, Киев, Ульяновск,
Астрахань, Алматы, Гурьев қалаларының құрылысында да кеңінен пайдалануда.
Бұған геологтардың Маңғыстау түбегінен мыс, қорғасын, кобалып, темір,
калий, магний, ас түздарын, кесек күкірт, силикат құм тауып отырғанын
қоссақ, бұл өлкенің тұла бойы тұнып тұрған байлық екеніне көзіміз жете
түседі.
Осындай сан алуан қазба байлықтар табылған Маңғыстау қазірдің өзінде-
ақ аса ірі индустриялық аймаққа айналды. Мұнай өндіру мен газ өндіру,
құрылыс материалдарын өндіру, энергетикалық өнеркәсіп — Маңғыстау
индустриясының қазірдің өзінде қызу қарқынмеи дамып жатқан салалары.
Маңғыстаудың мұнай, газ, ұлутастан басқа қазба байлықтары әлі қол
тигізусіз тың жатыр. Олар бұл өлкеде жаңадан қара металлургия, кен қазу,
кен байыту, минералдық тыңайтқыштар өндіру өнеркәсіп салаларын ашумен
қоса, қазірдің өзінде негізі салынған түсті металлургия, химия,
микробиологиялық әнеркәсіпті кеңінен дамытуға аса қолайлы жағдай жасайды,
Бұл өлкенің байлығы тек қазба байлықтарымен ғана шектелмейді.
Маңғышлақ облысы РСФСР, Түрікменстан, Азербайжан республикаларының
көршілес облыстарымен бірге кәрі Каспий байлығын игеруге де белсене ат
салысатын болады.
2.1. Маңғыстау облысындағы радиоактивті қалдықтар.
Маңғыстау облысы аумағында 2006 жылдың қорытындысы бойынша шамамен 13 мың
тонна қатты және 3 мың текше метрге жуық сұйық радиоактивті қалдықтар
жинақталған. Бұл туралы Маңғыстау облыстық қоршаған ортаны қорғау
басқармасының бастығы Ықылас Ноғаев мәлімдеген.Оның айтуынша, өңірде
радиоактивті қалдықтар саны өсіп келеді және оларды көму және
дезактивтендірумен байланысты проблеманы шешу жолдары туралы мәселе өткір
болып тұр. Санитарлық ережелерге сәйкес радиоактивті қалдықтарды уақытша
сақтау пунктілерінде сақтау мерзімі бір айдан аспауы қажет. Бірақ
қалдықтарды көмуге арналған өңірлік полигонның болмауынан қалдықтар
уақытша сақтау пунктілерінде бірнеше жылдап жата береді, - деп атап өтті
Ы.Ноғаев. Кен орындарындағы уақытша сақтау пунктілерінің толық болуына
байланысты мұнай өнеркәсіптерінде қалдықтарды үюдің рұқсат етілмеген
орындары пайда болған. Басқарма деректеріне қарағанда, мұнай өндірісі
жабдықтарының 85 пайызы радионуклидтермен ластанған. Радиоактивті
жабдықтар мезгіл-мезгіл уақытша сақтау орындарына жіберіліп тұрады.
Қазіргі кезде Маңғыстау облысында радиоактивті қалдықтарды сақтауға
арналған бірнеше уақытша пунктілер бар.Маңғыстау облысы бойынша өндірістік
қалдықтар көлемі-2812582 т. 2008 жылы өндірістік қалдықтар 373459 т-ны
құрады(2007 жылы -339980т),қайта өңдеу және екінші реттік пайдалану-
185470,4,қайта өңдеу пайызы 49,7%.Облыс территориясында уранөндіруші бұлақ
бар.Облыста радиоактивті қалдықта бар 1 могильник жұмыс жасайды,оған
төмендегі кәсіпорындарынан қалдықтар келіп түседі:
• АОМаңғыстаумұнайгаз(3870,326 т әлсізрадиоактивті қалдықтар),олардың
ішінде:
а) ПВХРО ПУҚаламқасмұнайгаз АО Маңғыстаумұнайгаз-188,125 т
радиоактивті ластанған металлом және тұз-908,524т.
б) ПВХРО ПУ Жетібаймұнайгаз АО Маңғыстаумұнайгаз-2682,201 т
радиоактивті ластанған металлом.
в)ПЗРО-91,85 т-тұз.
• ТОО МАЭК-Казатомпром:төменбелсенді ТРО-6393,234 т,ортабелсенді ТРО-
642,225 т,сұйық РАО-3090,234 м3
• ПФ Өзенмұнайгаз АО РД Қазмұнайгаз-6371,76 т металломның
радиоактивті ластануы-5331,56 т,мұнайшламдары-1013,9 т,трубадан шыққандар
-26,3 т.
• ХГМЗ-5000 т радиоактивті ластаған металлом.
2008 жылы төменбелсенді жинақталған қалдықтар көлемі 7301,758 мың
т,ортабелсенді 642,225 мың т.
2.2. Қошқар Ата улы көлі.
2009 жылы 1сурет-Қошқар-Ата
улы көлі
Маңғыстауда аты су болғанымен, қыста ішуге, жазда түсуге болмайтын бір көл
бар. Қошқар-Ата көлі – өңір өндірісі жолға қойылып, минералдық ресурстар
игеріле бастаған сонау ХХ ғасырдың ортасында пайда болған. Зауыттардан
шыққан улы қалдықҚошқар-Ата қоймасы кәсіпорындардан шыққан улы,
радиоактивті қалдықтар еш тазалаусыз, қайта өңдеусіз қоршаған ортаға
тасталғаннан пайда болды.Осылайша, 1965 жылдан бастап Қошқар-Ата ағынсыз
ойпаты улы қалдықтарды тастайтын орынға айналады. Қошқар-Ата қалдық сақтау
қоймасы Каспий теңізінің шығыс жағалауынан сегіз шақырым жерде, Ақтау
қаласының солтүстік шағынаудандарынан бес шақырым жерде, облыс орталығынан
3-4 км қашықтықта орналасқан,радиоактивті,токсикалық химиялық заттарды,уран
қалдықтарын сақтаушы қойма болып табылады. Бұл көлдің әлемде аналогы жоқ.
72 шаршы шақырымды алып жатқан қоймаға 105 млн. тонна қалдық тасталған,
оның 51,8 млн. тоннасы – белсенділігі 11,2 мың кюриді құрайтын баяу
радиоактивті қалдықтар. Олардың құрамында нитрат, нитрит, амоний, темір,
фосфат пен фтор, мырыш, хром, магний, қорғасын мен уран сынды заттар бар.
Ал, 90-жылдардың ортасына таман қоймаға күкірт қышқылын өндіретін КҚЗ-ның
пиритті тұқылдары тасталған. Қойманың гамма-сәулеленуі 20-40мкрсағ.
Қошқар ата улы көлі – Маңғыстаудың басты проблемасына айналды. Кезінде
уран кенін өңдейтін химиялық кəсіпорыннан шыққан судан құралған үлкен
көлдің айналасындағы көп əңгіме, 90-жылдары өндіріс тоқтап, аталмыш зауыт
иесіз қалған кезде тіпті ушықты. Химиялық-гидрометаллургиялық зауыттың
қондырғылары, техникалары ұстағанның қолында, тістегеннің аузында кетіп
жатты. Тоналғаны тоналып, тоналмағаны бөлшектеліп, кім көрінгеннің қолымен
бүкіл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Биология және
биотехнология факультеті
Молекулалық биология және генетика кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Қошқар Ата қоймасының техногендік қалдықтарының іргелес территориялардағы
биотаға әсерін анықтау.
Орындаған:
3 курс студенті
Дүйсембаева.А.Б.
Ғылыми жетекшісі:
Бигалиев.А.Б.
Алматы 2012
Кіріспе
Негізгі бөлім
1 Әдебиетке шолу:
1.1 Маңғыстау облысының орналасқан орны
1.1.1Табиғи жағдайлары мен климаты
1.1.2 Өсімдіктер және жануарлар әлемі
1.1.3 Топырақ жамылғысы
1.1.4 Қазба байлықтары
2 Зерттеу нысаны мен әдістері
2.1 Маңғыстау облысындағы радиоактивті қалдықтар
2.2 Қошқар ата улы көлі
2.3 Қошқар ата улы көлінің қазіргі кездегі жағдайы
3 Бұрынғы мәліметтерді сараптап,талқылау
3.1 Қошқар ата көлін залалсыздандыруда жүргізіліп жатқан жұмыстар мен
шаралар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Маңғыстау облысындағы Қошқар Ата қалдық
сақтау қоймасының қалдықтары,оның қоршаған ортаға әсері.
Жұмыстың мақсаты:Қошқар-Ата қалдық сақтау қоймасының қазіргі
жағдайы,осыған байланысты жүргізіліп жатқан жұмыстар мен шараларға
тоқталу.
Жұмыстың міндеттері:
1.Маңғыстау облысындағы Қошқар Ата қоймасыны тоқталу.
2.Қаланың және қала маңындағы елдімекендер экологиясына тигізіп жатқан
зардаптарына тоқталу.
3.Қазіргі кездегі осы қоймаға байланысты жүргізіліп жатқан жұмыстарға
тоқталу.
4.Қошқар Ата қоймасына байланысты ұсыныстар мен пікірлер.
1.1.Маңғыстау облысының орналасқан орны.
Маңғыстау облысы-Қазақстан Республикасының оңтүстік-батыс бөлігіндегі
әкімшілік-аумақтық бөлігі.
Облыс 1973 жылдың 20 наурызында құрылды.
Алғашында Маңғышлақ деп аталған дербес құрылым 1988 жылдың маусым айында
таратылды.1990 жылдың 17 тамызында тарихи Маңғыстау деген атымен қайтадан
жеке облыс болып құрылды.2011 жылдың 1 қаңтарына облыс халқы 524
175 [2] адамды құрады. Облыс көлемі 165,6 мың шаршы километрге тең.Облыс
бойынша халықтың тығыздығы орташа (1ш.км. көлемге) 3 адам құрайды
Маңғыстау – Қазақстанның оңтүстік -батыс бөлігінде орналасқан. Бүкіл Жер
шары көлемінде алып қарасақ, Еуропа мен Азияның түйіскен тұсында. Бұл
аймақтың жан-жақпен экономикалық қарым-қатынас жағдайы да өте тиімді.
Өйткені облыстың батысы мен солтүстігін қоршай орналасқан Каспий
теңізі арқылы Шығыс Еуропаға шығуға толықтай мүмкіндік болса,
оңтүстігінде Түрікменстан, оңтүстік-шығысында Қарақалпақстан, солтүстігі
мен солтүстік-шығысында Атырау, Ақтөбе облыстарымен шектесіп, күнбе-күнгі
түрлі экономикалық байланыс мүмкіндігі жақсы жолға қойылған.
Қазақстанның кең дүниеге ашылған теңіз қақпасы – Ақтау халықараралық теңіз
сауда порты дүниежүзілік деңгейде теңдесі жоқ стратегиялық маңызға ие. Ол
арқылы Иран,Әзірбайжан, Түрікменста н және Ресейге, одан әрі мұхитқа шығуға
мүмкіндік туып отыр. Тек 2006 жылдың өзінде Ақтау порты арқылы 1 млн.
тоннадан астам мұнай тасымалданған.
Бүгінгі күнде Маңғыстау облысында мәдени мұраға бай туристік және емделу
объектілері бар. Ең қызықтысы Ұлы Жібек жолымен туристік бағыт, Маңғыстау
облысы арқылы оңтүстіктен-солтүстікке және одан кейін солтүстік-батысқа
қарай Үстіртке Шетпен қақпасы арқылы Каспий жағалауына бағыт жасау.
1.1.1Табиғи жағдайлары мен климаты.
Маңғыстау облысының климаты қатал континеттік, өте құрғақ. Қысы
біршама суық. Орташа температура қаңтарда -4-9° С, шілдеде +25 +29° С.
Жылдық ылғалдылық - 100 – 150 мм. Тұрақты өзен тармағы жоқ.
Жер көлемінің көп бөлігін, кейбір қоңыр топырақты жерлерінде бұталы
өсімдіктер өскен, жусанды тұзды шөл дала алып жатыр; жер бетінің кейбір
бөлігін сор, тақырлы тұз және өте сирек кездесетін өсімдікті құм басқан.
Облыстың оңтүстік шығысында Үстірт қорығы орналасқан.Аудан аумағында 50-
ден астам құдық пен бұлақ бар (қ. Маңғыстау құдықтары).Маңғыстау облысы
Каспий теңізі жағалауында орналасқан.Каспий теңізі полярлық салқын ауа
массалары мен субтропикалық жылы ауа массаларының арасындағы атмосфералық
фронттар аймағында орналасқан.Каспиий теңізіндегі желдердің сипатын
атмосфера циркуляциясының ірі ауқымды әсері де,жергілікті барико-
циркуляциялық және термиялық жағдайлар да анықтайды.Қыста,Каспий теңізі
сібір антициклонының аймағында болған кезде теңіз суы іргелес құрлық
аумағына қарағанда аз салқындайды,осыған байланысты салқын ауа массалары
теңіз жаққа көбірек жылжиды.Осы кезде шығыс және оңтүстік-шығыс бағыттағы
желдер басым.Жылдың жылы мезгілінде солтүстік,солтүстік-батыс және батыс
бағыттағы желдер басым,бұл ауа массалары құрлықтың қиыр солтүстік
ендіктерінен орталық аудандарына жылжумен байланысты.
1.1.2 Жануарлар және өсімдіктер әлемі.
Каспий теңізінің солтүстік-шығыс жағалауы,атап айтқанда Маңғыстау облысы
жануалардың түрлері бойынша орташа аудан ретінде сипатталады.Мұнда
омыртқалы жануарлардың 400 жуық түрі:қосмекенділердің 1 түрі,бауырмен
жорғалаушылардың 24 түрі,құстардың 300 түрі,сүтқоректілердің 60 түрі
кездеседі.
Қосмекенділер.Ауданда олардың тек бір түрі-жасыл бақа мекендейді.Бауырмен
жорғалаушылардан 24 түр кездеседі,олардың ішінде жыландардың 10
түрі,тасбақалардың 3 түрі,кесірткілердің 12 түрі бар. Ауада ұя салатын
құстардың ішінде суда жүзетін құстар көп,сондай-ақ сирақты және ескекаяқты
құстардың бірегей колониялары бар.Мұнда Қазақстанның Қызыл кітабына және
Халықаралық Қызыл тізімге кіргізілген келесі құстар кездеседі:үлкен және
кіші баклан,қоқиқаз,аққу,ақбас үйрек,айдарлы тырна,алқызыл және бұйрабас
бірқазан,жалбағай,қарабай,қызыл жемсаулы қарашақаз. Маңғыстау облысында
сүтқоректілердің 60 түрі мекендейді.Олардың көпшілігі далалық,жартылай
шөлейттік және шөлдік биотоптар-кеміргіштер,қоян тәрізділер және бірқатар
жыртқыштар.Тұяқты жануарлардан Маңғыстау облысының аумағында
ақбөкенді,Үстірт арқарын,қарақұйрықты,арқарды,құланд ы кездестіруге
болады.Үстірт арқары тек Маңғыстау облысында ғана кездесетін жануар болып
табылады,ол қарақұйрық сияқты Қазақстанның Қызыл кітабына
кіргізілген.Қазір саны азайып кеткен Каспий итбалығын да естен шығармау
керек.Облыс территориясының жыртқыштарын қасқыр,түлкі,қарсақ сияқтылар
бастаса,екінші бір тобын мысық тұқымдастар құрайды.Оларға
барыс,қарақал,құм және дала мысықтары,мәлін жатады.Барыс-үлкендігі төбет
иттермен бірдей,дене құрылысы жағынан мысықтан гөрі итке жақын,ұзын,түзу
аяқты,басы кішкене аң.Өте жүйрік,жылдамдығы сағатына 90 км жетеді.Барыс
тек Маңғыстау-Үстірт өңірінде ғана кездеседі.Саны аз,ең соңғы рет оны
1973ж. Кокесем құдығының қасында көрген.
Жануарлар ішінде муфлон мен барыстан басқа ұзын инелі кірпі Маңғыстау
индемигі болып табылады,ол тек Қарынжарық құмы мен оған іргелес шыңдарды
мекендейді.Ал кәдімгі кірпі барлық жерде,жарқанаттар Үстірт шыңдарының
кеуектерінде кездеседі.Қосмекенділерден Маңғыстауда бары кәдімгі құрбақа
мен жасыл бақа ғана,олар тұщы су көздері төңірегін мекен етеді.Бауырмен
жорғалаушылар класының негізін кесірткелер құрайды,олардың түр саны-
17.Осылардан басқа жыланның 9 түрі,тасбақаның 1 түрі
кездеседі.Кесірткелердің бес түрі-геккондар,алты түрі-агамалар болып
табылады.Ешкемірлердің ұзындығы 9-11см,дене тұрқы қысыңқы әрі сопақша,көзі
үлкен болып келеді.Жыландардың ішіндегі улылары-теңбіл жылан,оқ жылан және
қалқантұмсық болып табылады.Маңғыстауда 150 құс түрі мекендейді немесе
уақытша маусымдық ұшу кезінде аялдайды.Оның ішінде 44 құс түрі Қызыл
Кітапқа енгізілген,Үстірт ернектерінде құстың 32 түрі ұя салады,олардың
дені торғай тәрізділер мен жыртқыштар болып
табылады.Қараторғай,шақшақай,молдат орғай,шіл,шөл қарға,сондай-ақ
көкек,үкі,сауысқан т.б. жиі кездеседі.Жыртқыш
құстар(қаршыға,қарақұс,бүркіт,күйке нтай,тұрымтай, т.б.)көбінесе Үстірт
шыңдарын мекендейді.Ал теңіз жағалауында,аралдарда бірқазан,су
құзғыны,аққу,үйрек,шағала,қасқалдақ жиі ұшырасады.Маңғыстауда ұзын
құйрықты өте кішкентай құс-шажағай мекендейді.Ол шалқалап,аяғын аспанға
қаратып ұйықтайды,аңыз бойынша аспанды тіреп жатырмын деп ойлайды
екен.Теңіз жағалауына көктемгі,күзгі ұшу кезінде аққулар мен қоқиқаздар
аялдайды,кейде қыстап та қалады.Маңғыстау жәндіктерінен жұртшылыққа
кеңінен таныс улы қарақұрт пен бүйі,құршаянды айтуға болады.
Маңғыстау облысының өсімдіктері шөлейттік және шөлдік аймақтарға тән
түрлерге жатады.Маңғыстау облысының жазық бөлігінде жусан тәріздес өсімдік
түрлері көп.Аумақта шөлдерге тән тамырлы жоғары өсімдіктердің 250жуық түрі
бар.Судың тапшылығының,температураның жоғарылығының,топырақтың қатты
тұзданғандығының салдарынан өсімдіктердің тіршілік жағдайын аса ауыр деуге
болады.Осыған байланысты өсімдіктердің тіршілік ортасына бейімделген
түрлері басым.Осы аймақта Қазақстанның Қызыл кітабына енген бір өсімдік-
парсы шырмауығы өседі.Мұнда оған қоса эндемикалық екі өсімдік түрі бар:
- Гурган жусаны-Маңғыстау түбегінің және Үстірт платосының эндемигі.Ол сұр-
қоңыр сортаңды топырақтарда және биік жазықтардың сортаңдарында жусандық
қауымдастықтарда басым.
- Үстірт таспасы-Маңғыстау түбегінің және Үстірт платосының эндемигі.Ол
теңіз жағалауының жусандық-бұталық қауымдастықтарында кездеседі.
1.1.3 Топырақ жамылғысы.
Маңғыстау облысының топырақ жабыны құрғақ климат,температуралардың үлкен
ауытқулары,ылғалдық жеткіліксіздігі,тұзданған топырақ түзуші және төсеніш
жыныстар кеңінен таралған жағдайларда қалыптасады. Облыстың аумағы
топырақтық-географиялық жағынан келесі екі аймақшаға бөлінетін шөл
аймағында орналасқан:
• Шөлдік қоңыр және сұр-қоңыр тоңатын топырақтар басым орта шөлдер
аймақшасы;
• Сұр-қоңыр тоңбайтын топырақтар басым оңтүстік шөлдер аймақшасы.
Қоңыр топырақтар аймақшасында келесі интрааймақтық топырақтар
бар:шалғындық-қоңыр топырақтар,сортаңдар,сорлар,шалғынд ық
топырақтар.Едәуір аудандарды сорлар мен құмдар алып жатыр. Сұр-қоңыр
топырақтар аймақшасында келесі интрааймақтық топырақтар бар:шалғындық-
қоңыр топырақтар,сорлар және құмдар.
1.1.4. Қазба байлықтары.
Маңғыстау облысында жер қойнауы мұнай, газ, фосфорит, көмір , марганец,
әр түрлі тұздар, қорларымен бай. Маңғыстау мұнай кендерін игеруде отандық
және әлемдік ғылымның ең соңғы жетістіктері жүзеге асырылуда. Өндірілетін
мұнайдың тоқсан проценті жер қабаты қысымын пайдалану жолымен алынады. Осы
бесжылдықта жер асты қысымын ысытқан теңіз суын айдау жолымен көтеру әдісі
қолға алынды. Бұл мақсатта мұнаймен бірге шығатын қосалқы газды жер
қабатына қайта айдау әдісі де өте тиімді боп шықты. Қазір елімізде мұндай
озат әдіспен 15 миллион тонна мұнай өндіріледі, соның тоғыз миллион
тоннасы Маңғыстаудың үлесіне тиеді. Маңғыстау мұнайының құрамындағы
парафин осы заманғы химия өнеркәсібі үшін таптырмайтын аса пайдалы шикізат
болып шықты.
Ол үйреншікті балауыз шырағдан, су өткізбейтін қағаздарды былай қойғанда,
жасанды май, кір жуатын ұнтақтар, жоғарғы сапалы спирт алуға, қағаз
өнеркәсібі мен тоқыма өнеркәсібіне, этилен, стирол, изопрен сияқты құнды
газдар айыруға пайдаланылады. Ал парафиннен алынатын газдар синтетикалық
материал жасауға қолда-нылады. Маңғыстауда мұнай мен газдан басқа тас
көмір мен фосфориттің аса бай қорлары табылып отыр. Маңғыстау
фосфоритінің жер бетіне жақын жатқан қабаттары қорының өзін миллион
тонналап есептеуге болады.
Маңғыстау ұлутасының сапасы елімізде бұдан бұрын табылған Қырым, Одесса
ұлутастарынан әлдеқайда жоғары.
Ол тек Маңғышлақ облысы көлемінде ғана емес, Москва, Киев, Ульяновск,
Астрахань, Алматы, Гурьев қалаларының құрылысында да кеңінен пайдалануда.
Бұған геологтардың Маңғыстау түбегінен мыс, қорғасын, кобалып, темір,
калий, магний, ас түздарын, кесек күкірт, силикат құм тауып отырғанын
қоссақ, бұл өлкенің тұла бойы тұнып тұрған байлық екеніне көзіміз жете
түседі.
Осындай сан алуан қазба байлықтар табылған Маңғыстау қазірдің өзінде-
ақ аса ірі индустриялық аймаққа айналды. Мұнай өндіру мен газ өндіру,
құрылыс материалдарын өндіру, энергетикалық өнеркәсіп — Маңғыстау
индустриясының қазірдің өзінде қызу қарқынмеи дамып жатқан салалары.
Маңғыстаудың мұнай, газ, ұлутастан басқа қазба байлықтары әлі қол
тигізусіз тың жатыр. Олар бұл өлкеде жаңадан қара металлургия, кен қазу,
кен байыту, минералдық тыңайтқыштар өндіру өнеркәсіп салаларын ашумен
қоса, қазірдің өзінде негізі салынған түсті металлургия, химия,
микробиологиялық әнеркәсіпті кеңінен дамытуға аса қолайлы жағдай жасайды,
Бұл өлкенің байлығы тек қазба байлықтарымен ғана шектелмейді.
Маңғышлақ облысы РСФСР, Түрікменстан, Азербайжан республикаларының
көршілес облыстарымен бірге кәрі Каспий байлығын игеруге де белсене ат
салысатын болады.
2.1. Маңғыстау облысындағы радиоактивті қалдықтар.
Маңғыстау облысы аумағында 2006 жылдың қорытындысы бойынша шамамен 13 мың
тонна қатты және 3 мың текше метрге жуық сұйық радиоактивті қалдықтар
жинақталған. Бұл туралы Маңғыстау облыстық қоршаған ортаны қорғау
басқармасының бастығы Ықылас Ноғаев мәлімдеген.Оның айтуынша, өңірде
радиоактивті қалдықтар саны өсіп келеді және оларды көму және
дезактивтендірумен байланысты проблеманы шешу жолдары туралы мәселе өткір
болып тұр. Санитарлық ережелерге сәйкес радиоактивті қалдықтарды уақытша
сақтау пунктілерінде сақтау мерзімі бір айдан аспауы қажет. Бірақ
қалдықтарды көмуге арналған өңірлік полигонның болмауынан қалдықтар
уақытша сақтау пунктілерінде бірнеше жылдап жата береді, - деп атап өтті
Ы.Ноғаев. Кен орындарындағы уақытша сақтау пунктілерінің толық болуына
байланысты мұнай өнеркәсіптерінде қалдықтарды үюдің рұқсат етілмеген
орындары пайда болған. Басқарма деректеріне қарағанда, мұнай өндірісі
жабдықтарының 85 пайызы радионуклидтермен ластанған. Радиоактивті
жабдықтар мезгіл-мезгіл уақытша сақтау орындарына жіберіліп тұрады.
Қазіргі кезде Маңғыстау облысында радиоактивті қалдықтарды сақтауға
арналған бірнеше уақытша пунктілер бар.Маңғыстау облысы бойынша өндірістік
қалдықтар көлемі-2812582 т. 2008 жылы өндірістік қалдықтар 373459 т-ны
құрады(2007 жылы -339980т),қайта өңдеу және екінші реттік пайдалану-
185470,4,қайта өңдеу пайызы 49,7%.Облыс территориясында уранөндіруші бұлақ
бар.Облыста радиоактивті қалдықта бар 1 могильник жұмыс жасайды,оған
төмендегі кәсіпорындарынан қалдықтар келіп түседі:
• АОМаңғыстаумұнайгаз(3870,326 т әлсізрадиоактивті қалдықтар),олардың
ішінде:
а) ПВХРО ПУҚаламқасмұнайгаз АО Маңғыстаумұнайгаз-188,125 т
радиоактивті ластанған металлом және тұз-908,524т.
б) ПВХРО ПУ Жетібаймұнайгаз АО Маңғыстаумұнайгаз-2682,201 т
радиоактивті ластанған металлом.
в)ПЗРО-91,85 т-тұз.
• ТОО МАЭК-Казатомпром:төменбелсенді ТРО-6393,234 т,ортабелсенді ТРО-
642,225 т,сұйық РАО-3090,234 м3
• ПФ Өзенмұнайгаз АО РД Қазмұнайгаз-6371,76 т металломның
радиоактивті ластануы-5331,56 т,мұнайшламдары-1013,9 т,трубадан шыққандар
-26,3 т.
• ХГМЗ-5000 т радиоактивті ластаған металлом.
2008 жылы төменбелсенді жинақталған қалдықтар көлемі 7301,758 мың
т,ортабелсенді 642,225 мың т.
2.2. Қошқар Ата улы көлі.
2009 жылы 1сурет-Қошқар-Ата
улы көлі
Маңғыстауда аты су болғанымен, қыста ішуге, жазда түсуге болмайтын бір көл
бар. Қошқар-Ата көлі – өңір өндірісі жолға қойылып, минералдық ресурстар
игеріле бастаған сонау ХХ ғасырдың ортасында пайда болған. Зауыттардан
шыққан улы қалдықҚошқар-Ата қоймасы кәсіпорындардан шыққан улы,
радиоактивті қалдықтар еш тазалаусыз, қайта өңдеусіз қоршаған ортаға
тасталғаннан пайда болды.Осылайша, 1965 жылдан бастап Қошқар-Ата ағынсыз
ойпаты улы қалдықтарды тастайтын орынға айналады. Қошқар-Ата қалдық сақтау
қоймасы Каспий теңізінің шығыс жағалауынан сегіз шақырым жерде, Ақтау
қаласының солтүстік шағынаудандарынан бес шақырым жерде, облыс орталығынан
3-4 км қашықтықта орналасқан,радиоактивті,токсикалық химиялық заттарды,уран
қалдықтарын сақтаушы қойма болып табылады. Бұл көлдің әлемде аналогы жоқ.
72 шаршы шақырымды алып жатқан қоймаға 105 млн. тонна қалдық тасталған,
оның 51,8 млн. тоннасы – белсенділігі 11,2 мың кюриді құрайтын баяу
радиоактивті қалдықтар. Олардың құрамында нитрат, нитрит, амоний, темір,
фосфат пен фтор, мырыш, хром, магний, қорғасын мен уран сынды заттар бар.
Ал, 90-жылдардың ортасына таман қоймаға күкірт қышқылын өндіретін КҚЗ-ның
пиритті тұқылдары тасталған. Қойманың гамма-сәулеленуі 20-40мкрсағ.
Қошқар ата улы көлі – Маңғыстаудың басты проблемасына айналды. Кезінде
уран кенін өңдейтін химиялық кəсіпорыннан шыққан судан құралған үлкен
көлдің айналасындағы көп əңгіме, 90-жылдары өндіріс тоқтап, аталмыш зауыт
иесіз қалған кезде тіпті ушықты. Химиялық-гидрометаллургиялық зауыттың
қондырғылары, техникалары ұстағанның қолында, тістегеннің аузында кетіп
жатты. Тоналғаны тоналып, тоналмағаны бөлшектеліп, кім көрінгеннің қолымен
бүкіл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz