Авторлық шартты рәсімдеу
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I. ҚҰҚЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕГІ АВТОРЛЫҚ ШАРТ ТУРАЛЫ ЕРЕЖЕЛЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ДАМУЫНЫҢ КЕЗЕҢДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
Шет мемлекеттердің заңнамасында авторлық шарттың пайда болуы және қолданысқа түсе бастауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
Авторлық шарттың Ресей Империясының және КСРО.ның авторлық құқығында дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
II. АВТОРЛЫҚ ШАРТТЫҢ ТҮСІНІГІ МЕН ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ... ...21
Авторлық шарттың түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
Авторлық шарттарды топтастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
III. АВТОРЛЫҚ ШАРТТЫҢ МАЗМҰНЫ МЕН АВТОРЛЫҚ ШАРТТЫҢ НЫСАНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
Авторлық шарттың тараптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
Авторлық шарттың нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
Авторлық шарттың мазмұны. Елеулі ережелері ... ... ... ... ... .51
IV. АВТОРЛЫҚ ШАРТТЫ РӘСІМДЕУ. АВТОРЛЫҚ ШАРТ БОЙЫНША ЖАУАПКЕРШІЛІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
Авторлық шартты рәсімдеу
Авторлық шарт бойынша жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... 61
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
ҚОЛДАНЫЛҒАН НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР МЕН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69
I. ҚҰҚЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕГІ АВТОРЛЫҚ ШАРТ ТУРАЛЫ ЕРЕЖЕЛЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ДАМУЫНЫҢ КЕЗЕҢДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
Шет мемлекеттердің заңнамасында авторлық шарттың пайда болуы және қолданысқа түсе бастауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
Авторлық шарттың Ресей Империясының және КСРО.ның авторлық құқығында дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
II. АВТОРЛЫҚ ШАРТТЫҢ ТҮСІНІГІ МЕН ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ... ...21
Авторлық шарттың түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
Авторлық шарттарды топтастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
III. АВТОРЛЫҚ ШАРТТЫҢ МАЗМҰНЫ МЕН АВТОРЛЫҚ ШАРТТЫҢ НЫСАНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
Авторлық шарттың тараптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
Авторлық шарттың нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
Авторлық шарттың мазмұны. Елеулі ережелері ... ... ... ... ... .51
IV. АВТОРЛЫҚ ШАРТТЫ РӘСІМДЕУ. АВТОРЛЫҚ ШАРТ БОЙЫНША ЖАУАПКЕРШІЛІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
Авторлық шартты рәсімдеу
Авторлық шарт бойынша жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... 61
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
ҚОЛДАНЫЛҒАН НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР МЕН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69
Қазіргі кезде мемлекеттер арасындағы өзара қатынастардың дамуы, өркендей түсуі, құқық аумағындағы мәселелерге қатысты болып отыр. Халықаралық қатынастардың соның ішінде сауда, экономика, өнер және де тағы да басқа салаларын алып қарастырсақ, олар келіп авторлық құқықпен байланыстырады.
Авторлық құқықтың халықаралық тұрғыда немесе қоғамның ішкі қатынастарында болсын өзіне тән әр алуан мәселелері толық шешіле қойған жоқ, ал оларды құқықтық реттеудің одан әрі күрделенуін қазіргі талаптарға сай шығып жатқан электрондық және басқа да неше түрлі технологиялардың жаңаруы бірден бір себебін туғызуда.
Осы қарастырылып отырған құқықтық жүйе өзінің даму барысында қазіргі қоғамдық талаптарға сай болуды көздеп, авторларға өздеріне тиісті құқықтардың қорғалуына кепіл бере отырып, ал сол кезде қоғамның интеллектуалды меншікке деген жолын ашып отыр, бұнысы әрине адам құқығы жөніндегі декларацияға сай жасалады. Осының өзі авторлық құқық жүйесінің қай елде болмасын маңыздылығын білдіреді.
Қазақстан Республикасының заңнамасында авторлық құқықты реттеу үшін 1996 жылы 10 маусымда «Авторлық құқық және сабақтас құқық» туралы заң¹ және Азаматтық Кодекстің Ерекше бөлімінің 1999 жылы 1 шілдеде қабылданды.2 Бұл заңдар авторлық құқық туралы КСРО кезінде қалыптасқан тұжырымды түбімен өзгеріске ұшыратты. Ондағы басты өзгеріске ұшырағаны авторлық құқықты тану автордың өз құзыретінде делінген, ал жоғарыда айтылғандай КСРО кезінде авторлық құқық обьектілері жеке меншігі деп танылмаған еді.
Қазақстан Республикасында авторлық құқық саласында ең негізгі нормативтік құқықтық акт ретінде авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң болып табылады. Оның себебінің бірі ол авторлық құқық және сабақтас құқықтар саласында пайда болған қатынастарды реттеу тетіктерін пайдалануда, дамытуда тиімді және де авторлық құқыққа тән құқықтық атмосфераны жасауға үлкен әсерін тигізеді.
Осы авторлық құқыққа қатысты ғылыми тұжырымдар бұрынғы кеңес одағы кезінде қалыптасқан қазіргі нарықтық экономикада тіпті қолдануға келмейді. Кеңестік республикалар одағының құрамында болған кездерде авторлық құқыққа қатысты жағдайлардың барлығыда мемлекеттің монополиясында болса, ал ендігі кездерде авторлық құқықтағы шарттар шығармашылықты және интеллектуальдық меншікті қолдануда, дайындауда, жасау кезінде авторлық құқықты және де шаруашылық байланыстарда бекітудің негізгі тәсілі ретінде ие болды.
Жоғарыда қарастырылған, авторлық құқыққа қатысты нормативтік құқықтық актін осы шарттарға қатысты ерекшеліктеріне негізінен оның типтік шарттарды алып тастап, жалпы азаматтық қағидаға, яғни шарт еркіндігін
Авторлық құқықтың халықаралық тұрғыда немесе қоғамның ішкі қатынастарында болсын өзіне тән әр алуан мәселелері толық шешіле қойған жоқ, ал оларды құқықтық реттеудің одан әрі күрделенуін қазіргі талаптарға сай шығып жатқан электрондық және басқа да неше түрлі технологиялардың жаңаруы бірден бір себебін туғызуда.
Осы қарастырылып отырған құқықтық жүйе өзінің даму барысында қазіргі қоғамдық талаптарға сай болуды көздеп, авторларға өздеріне тиісті құқықтардың қорғалуына кепіл бере отырып, ал сол кезде қоғамның интеллектуалды меншікке деген жолын ашып отыр, бұнысы әрине адам құқығы жөніндегі декларацияға сай жасалады. Осының өзі авторлық құқық жүйесінің қай елде болмасын маңыздылығын білдіреді.
Қазақстан Республикасының заңнамасында авторлық құқықты реттеу үшін 1996 жылы 10 маусымда «Авторлық құқық және сабақтас құқық» туралы заң¹ және Азаматтық Кодекстің Ерекше бөлімінің 1999 жылы 1 шілдеде қабылданды.2 Бұл заңдар авторлық құқық туралы КСРО кезінде қалыптасқан тұжырымды түбімен өзгеріске ұшыратты. Ондағы басты өзгеріске ұшырағаны авторлық құқықты тану автордың өз құзыретінде делінген, ал жоғарыда айтылғандай КСРО кезінде авторлық құқық обьектілері жеке меншігі деп танылмаған еді.
Қазақстан Республикасында авторлық құқық саласында ең негізгі нормативтік құқықтық акт ретінде авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң болып табылады. Оның себебінің бірі ол авторлық құқық және сабақтас құқықтар саласында пайда болған қатынастарды реттеу тетіктерін пайдалануда, дамытуда тиімді және де авторлық құқыққа тән құқықтық атмосфераны жасауға үлкен әсерін тигізеді.
Осы авторлық құқыққа қатысты ғылыми тұжырымдар бұрынғы кеңес одағы кезінде қалыптасқан қазіргі нарықтық экономикада тіпті қолдануға келмейді. Кеңестік республикалар одағының құрамында болған кездерде авторлық құқыққа қатысты жағдайлардың барлығыда мемлекеттің монополиясында болса, ал ендігі кездерде авторлық құқықтағы шарттар шығармашылықты және интеллектуальдық меншікті қолдануда, дайындауда, жасау кезінде авторлық құқықты және де шаруашылық байланыстарда бекітудің негізгі тәсілі ретінде ие болды.
Жоғарыда қарастырылған, авторлық құқыққа қатысты нормативтік құқықтық актін осы шарттарға қатысты ерекшеліктеріне негізінен оның типтік шарттарды алып тастап, жалпы азаматтық қағидаға, яғни шарт еркіндігін
1.Қазақстан Республикасы «Авторлық құқық және сабақтас құқықтар» туралы 1996 жылы 10 маусымда қабылданған заңы.
2.Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексі. Ерекше бөлім. 1999 жылы
1 шілдеде қабылданған.
3.Гражданский кодекс Республики Казахстан.Комментарий.Особенная
часть. Книга 2.-Алматы.2006 г.
4.Полное собрание Законов Российской Империи 1830 года. «О правах
сочинителей, переводчиков и издателей». Собрание 2-ое.
5.Пиленко А. Л. Новый закон об авторском праве.1911. – с. 104.
6.Решения гражданского кассационного Департамента Правительствующего
Сената за первое полугодие 1868 года.Дело № 42.
7.Декреты Октябрьской революции «Декрет о государственном издательстве». М.1933.
8.Сборник декретов, постановлениий, разъяснений по авторскому праву на
музыкальные произведения.-Петроград. 1919.
9.Сборник Законов СССР «Основы авторского права» 1925.Раздел 1. №7. 67с.
10.Сборник Законов РСФСР «Декрет об авторском праве» 1926. № 72. 576 ст.
11.Сборник Указов РСФСР «Основы авторского права» 1928 года.№132. ст.-
861.
12.Сборник Законов СССР «О праве передачи по радио и проводом публичного исполнения музыкальных, драматических и других произведении».1929 года. №26. ст.-230.
13.Сборник Законов СССР «О правах заказчиков на изготовленные по их
заказом архитектурные, инженерные и иные технические планы, чертежи и рисунки». 1930 года. № 58. ст.- 613.
14.Постановление 45 Пленума Верховного суда СССР. Сборник действующих постановлений Пленума и директивных писем Верховного суда СССР 1924-1944 гг.-Москва. Изд.Юриздат. 1946.
15.Конституция и основные законодательные акты Польской Народной Республики.-Москва.1953 г.
16.Бюллетень Чехословацкого права. 1954 г. №1.
17.Устав Всесоюзного агентства по авторским правам. Сборник нормативных актов по гражданскому законодательству. Часть-2.- Москва.1984 г.С.414-416.
18.Типовой издательский договор на литературные произведения.// Сборник
нормативных актов по гражданскому законодательству. Часть 2. Москва.
1984 г.-С.-417-421.
19.Федеральный закон «О государственной поддержке киномотографии Российской Федерации» от 22 августа 1996 г. № 126 – ФЗ // Российская газета. № 164 от 29 августа 1996 года.
20.Советская юистиция. Москва. 1986 г. №7.
21.Постановление Кабинета Министров Республики Казахстан от 9 февраля 1995 г. №142. О ставках авторского вознаграждения за публичное исполнение произведенийй литературы и искусства, за создание произведений декоративно-прикладного искусства и использование их в промышленности.
Әдебиеттер
1.Каудыров Т. Е.Гражданско-правовая охрана объектов промышленной собственности в Республике Казахстан. Автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора юридических наук. Алматы 2002.50-с.
2.Дюма Р. Литературная и художественная собственность. Авторское право Франции: перевод с французкого.- м.1989 г.-336с.
3.Пауль Н. Ассер. Издательское дело, авторское право и общественное
благо.Авторское право и издатели в условиях рыночной экономики.
Материалы Международного семинара, проходившего в Гамбурге в 1991
году.-Киев 1991.-С.11-18.
4.Введение в интеллектуальную собственность. Публикация ВОИС №478.
1998.
5.Сергеев А. П. Право интеллектуальной собственности в РФ.-М. Изд.
Проспект. 1999 г. С-751.
6.Широков Ф. Право на компромисс.-М 25-31 декабря 1992 г. № 52.
7.Маартен Ашер. «Что нужно издателям от национнального законодательства по авторскому праву». Авторское право и издатели в условиях рыночной экономики. Материалы Международного семинара, проходившего в Гамбурге в 1991 г. –Киев. 1991. С.-19-24.
8.Шершеневич Г. Ф. Авторское право на литературные произведения.- Казань.1891 г. С-313.
9. Бахтияров А. А. История книги на Руси. 1890 г.
10. Корецкий В. И. Авторские правоотношения в СССР.-Сталинабад.1959.-С.-371.
11. Гаврилов Э. П. Авторское право. Издательские договоры. Авторский гонорар. – Москва. Изд. Юридическая литература. 1988. С. – 175.
12. Ю. Г. Басин. Сделки: учебное пособие. Алматы 1999. 158 стр.
13. Советское гражданское право. Часть – 1. Киев. 1977 г. – С. – 477.
14. Гавзе Ф. И. Обязательственное право. Минск. 1968. – С. – 126.
15. Свердлык Г. А. Принципы исполнения обязательств по заключению договоров – основа соблюдения плановой дисциплины. Договорная дисциплина в советском гражданском праве. Под редакцией О. А. Красавчикова. Свердловск. 1985. – С. – 151.
16. Гегель. Энциклопедия философских наук. Том 3. Москва. 1977. – С. – 259 – 261; Том 1. Москва. 1975. – С.- 452.
17. Ойгензихт В. А. Воля и волеизъявление. Душанбе. 1983. – С. – 256.
18. Таль Л. С. Трудовой договор: цивилистическое исследование. Часть – 2. Ярославль. 1918.
19. Иоффе О. С. Обязательственное право. Москва. 1975. – С. – 880.
20. Гражданское право. Под редакцией – А. П. Сергеева и Ю. К. Толстого. 1996. Том 2. – С. – 736.
21.Договор в народном хозяйстве. // Вопросы общей теории. Алма-Ата. Наука КазССР. 1987. С – 173.
22. Алексеев С. С. Общая теория права. Том 2. Москва. 1982 г.
23. Защита авторских и смежных прав. Научно - практическое издание. Под редакцией И. В. Савельевой. Москва. 2002 г.
24. М. И. Брагинский, В. В. Витрянский. Договорное право. Книга 1. Общие положения. Москва. 2001.
25. Флейшиц Е. А. Личные права в гаражданском праве СССР и капиталистических странах. Москва. 1941 г.
26. Кабатов В. А. Советское авторское право на произведения изобразительного искусства. // Автореферат дисертации кандидата юридических наук. Москва. 1954. С. – 25.
27.Антимонов Б. С., Флейшиц Е. А. Авторское право. Москва. 1957. С. – 116.
28.Грингольц И. А.Права автора сценического произведения в СССР. Автореферат дисертации кандидата юридических наук.Москва.1953 г.-С.–25
29.Калятин В. О. «Интеллектуальная собственность / Исключительные права./ Москва. 2000 г.; Сергеев А. П. Право интеллектуальной собственности в Российской Федерации. Москва. 1999 г.; Гальперин Л. Б., Михайлова Л. А.Интеллектуальная собственность: сущность и правовая природа. // Право промышленной и интеллектуальной собственности. Новосибирск. 1992 г.
30.Амангельды А. А. Современное патентное законодательство Республики Казахстан. Автореферат на соискание степени кандидата юридических наук. Алматы. 2002. – С. – 23.
31.Каудыров Т. Е. Право интеллектуальной собственности в Республике. Казахстан. Алматы. 1999 г. – С.- 68.
32.Гальперин Л. Б., Михайлова Л. А. Интеллектуальная собственность: сущность и правовая природа.// Право промышленной и интеллектуальной собственности. Новосибирск. 1992 г. – С. – 15-21.
33.Савельева И. В. Правовое регулирование отношений в области художественного творчества. Москва. 1986. – С. - 141.
34.Клык Н. Л. Охрана интересов сторон по авторскому договору. – Красноярск. 1987 г. – С. – 184.
35.Дозорцев В. А. Авторский договор и его типы. // Социалистическая законность. Москва. 1984. № 5. – С. – 7-14.
36.Гулый К. К. Проблемы гражданско – правового регулирования редакционно – издательского процесса: Автореферат дисертации кандидата юридических наук. Харьков. 1991 г. – С. – 24.
37.«Азаматтық құқық». Том 1. Жауапты ред: М. К. Сулейменов, Ю. Г. Басин. Алматы 2004 ж. - 713 бет.
38.Вещные права в Республике Казахстан. // Под редакцией М. К. Сулейменов. Алматы. 1999 г. – С. – 360.
39.Чернышева С. А. Авторский договор в гражданском праве России. - Москва.1996 г. – С. – 104.
40.Исханов Е. У. Личные права авторов по законодательству Республики Казахстан. // Сборник материалов международной научно – теоретической конференции аспирантов и соискателей, посвященной 10 – летию Независимости Республики Казахстан. Том 2. Алматы. 2001. – С. – 101-103.
41.Шершеневич Г. Ф. Учебник русского гражданского права. /по изданию 1907 года/. Москва. 1995 г. – С. – 489.
42.Камышев В. Г. Издательский договор на литературные произведения.
Москва. 1969 г. – С. – 184.
43.Чернышева С. А. Правовое регулирование отношений авторов литературных произведений с издательствами в СССР: Автореферат на соискание степени кандидата юридических наук. Москва. 1970. – С. – 23.
44.Никитина М. И. Авторское право на произведения науки, литературы и искусства. Казань. 1972.
45.Гаврилов Э. П. Советское авторское право. Основные положения. Тенденции развития. Москва. 1984 г. – С. – 222.
46.Гражданское право. // Под редакцией А. П. Сергеева и Ю. К. Толстого. Том 3. Москва. 2000 г. – С. – 624.
47.Азов Л. Отношения по издательскому договору при соавторстве. Советское государство и право. Москва. 1940 г. № 8 – 9. – С. – 9-12.
48.Қазақстан Республикасындағы авторлық құқық. // Құрастырғандар:У. Ақыпбекұлы, М. Нуртазин, Д. Турлыбаев. Алматы. Жеті Жарғы. 2001 ж.- 496 бет.
49.Сахипова Н. Н. Коллективное управление правами авторов в Казахстане. // Автор и право. № 2. Алматы 2000 г. – С. – 20-23.
50.Дубровин В. М. Коллективное управление авторскими правами. /Общие вопросы. / Актуальные проблемы современного гражданского права. Материалы Международной научно – теоретической конференции аспирантов и соискателей, посвященной 10 – летию Независимости Республики Казахстан. // Отв. ред. М. К. Сулейменов. Том 2. Алматы. 2001. - С. – 103-106.
51.Гражданское законодательство Республики Казахстан. Судебная практика. Выпуск 13. Определение судебной колегии по гражданским делам Карагандинского областного суда авторское право моральный вред 278-280 стр.
52.Май К. С. Очерк общей части буржуазного обязательственного права. –73 с; М. И. Брагинский, В. В. Витрянский. Договорное право. /общие положения / Москва. 2001 г.
53.Иоффе О. С. Советское гражданское право: курс лекций. Том 1. Ленинград. 1965 г. – С. – 348.
54.Бем Х., Хаард Г., Шульц Г., Вернер И. Маркетинг и управление в книгоиздании. Москва. 1993 г. – С. – 253.
55.Егоров Н. Д. Гражданское право. Учебник. Под редакцией А. П. Сергеев, Ю. К. Толстого. Том 1. Москва. 1998 г. – С. – 552.
56.Бабаев В. К. Правовое отношения. Общая теория права. Новгород. 1993 г. - С. – 368.
57.Малышева Е. Ю. Элементы гражданско – правовых отношений в области интеллектуальной собственности. Диссертация на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Москва. 1997 г. – С. – 165.
58. Канторович А. Я. Авторское право на литературные, музыкальные, художественные и фотографические произведения. Петроград. 1916 г. - С. – 792.
59.Серебровский В. И. Вопросы советского авторского права. Москва. 1959 г.
60.Диденко А. Г. Защита прав граждан. Алматы. 1990 г.
61.Басин Ю. Г. Вина как условие ответственности за нарушение обязательства. // Гражданское право. Пособие по изучению курса. Общая часть. Алматы. 1999 г. – 129-134 стр.
62.Гражданское законодательство Республики Казахстан. Судебная практика. Выпуск 17. Постановление коллегии по гражданским делам Алматинского городского суда.Признание права на авторство,материальный и моральный верд – 170-173 с.
2.Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексі. Ерекше бөлім. 1999 жылы
1 шілдеде қабылданған.
3.Гражданский кодекс Республики Казахстан.Комментарий.Особенная
часть. Книга 2.-Алматы.2006 г.
4.Полное собрание Законов Российской Империи 1830 года. «О правах
сочинителей, переводчиков и издателей». Собрание 2-ое.
5.Пиленко А. Л. Новый закон об авторском праве.1911. – с. 104.
6.Решения гражданского кассационного Департамента Правительствующего
Сената за первое полугодие 1868 года.Дело № 42.
7.Декреты Октябрьской революции «Декрет о государственном издательстве». М.1933.
8.Сборник декретов, постановлениий, разъяснений по авторскому праву на
музыкальные произведения.-Петроград. 1919.
9.Сборник Законов СССР «Основы авторского права» 1925.Раздел 1. №7. 67с.
10.Сборник Законов РСФСР «Декрет об авторском праве» 1926. № 72. 576 ст.
11.Сборник Указов РСФСР «Основы авторского права» 1928 года.№132. ст.-
861.
12.Сборник Законов СССР «О праве передачи по радио и проводом публичного исполнения музыкальных, драматических и других произведении».1929 года. №26. ст.-230.
13.Сборник Законов СССР «О правах заказчиков на изготовленные по их
заказом архитектурные, инженерные и иные технические планы, чертежи и рисунки». 1930 года. № 58. ст.- 613.
14.Постановление 45 Пленума Верховного суда СССР. Сборник действующих постановлений Пленума и директивных писем Верховного суда СССР 1924-1944 гг.-Москва. Изд.Юриздат. 1946.
15.Конституция и основные законодательные акты Польской Народной Республики.-Москва.1953 г.
16.Бюллетень Чехословацкого права. 1954 г. №1.
17.Устав Всесоюзного агентства по авторским правам. Сборник нормативных актов по гражданскому законодательству. Часть-2.- Москва.1984 г.С.414-416.
18.Типовой издательский договор на литературные произведения.// Сборник
нормативных актов по гражданскому законодательству. Часть 2. Москва.
1984 г.-С.-417-421.
19.Федеральный закон «О государственной поддержке киномотографии Российской Федерации» от 22 августа 1996 г. № 126 – ФЗ // Российская газета. № 164 от 29 августа 1996 года.
20.Советская юистиция. Москва. 1986 г. №7.
21.Постановление Кабинета Министров Республики Казахстан от 9 февраля 1995 г. №142. О ставках авторского вознаграждения за публичное исполнение произведенийй литературы и искусства, за создание произведений декоративно-прикладного искусства и использование их в промышленности.
Әдебиеттер
1.Каудыров Т. Е.Гражданско-правовая охрана объектов промышленной собственности в Республике Казахстан. Автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора юридических наук. Алматы 2002.50-с.
2.Дюма Р. Литературная и художественная собственность. Авторское право Франции: перевод с французкого.- м.1989 г.-336с.
3.Пауль Н. Ассер. Издательское дело, авторское право и общественное
благо.Авторское право и издатели в условиях рыночной экономики.
Материалы Международного семинара, проходившего в Гамбурге в 1991
году.-Киев 1991.-С.11-18.
4.Введение в интеллектуальную собственность. Публикация ВОИС №478.
1998.
5.Сергеев А. П. Право интеллектуальной собственности в РФ.-М. Изд.
Проспект. 1999 г. С-751.
6.Широков Ф. Право на компромисс.-М 25-31 декабря 1992 г. № 52.
7.Маартен Ашер. «Что нужно издателям от национнального законодательства по авторскому праву». Авторское право и издатели в условиях рыночной экономики. Материалы Международного семинара, проходившего в Гамбурге в 1991 г. –Киев. 1991. С.-19-24.
8.Шершеневич Г. Ф. Авторское право на литературные произведения.- Казань.1891 г. С-313.
9. Бахтияров А. А. История книги на Руси. 1890 г.
10. Корецкий В. И. Авторские правоотношения в СССР.-Сталинабад.1959.-С.-371.
11. Гаврилов Э. П. Авторское право. Издательские договоры. Авторский гонорар. – Москва. Изд. Юридическая литература. 1988. С. – 175.
12. Ю. Г. Басин. Сделки: учебное пособие. Алматы 1999. 158 стр.
13. Советское гражданское право. Часть – 1. Киев. 1977 г. – С. – 477.
14. Гавзе Ф. И. Обязательственное право. Минск. 1968. – С. – 126.
15. Свердлык Г. А. Принципы исполнения обязательств по заключению договоров – основа соблюдения плановой дисциплины. Договорная дисциплина в советском гражданском праве. Под редакцией О. А. Красавчикова. Свердловск. 1985. – С. – 151.
16. Гегель. Энциклопедия философских наук. Том 3. Москва. 1977. – С. – 259 – 261; Том 1. Москва. 1975. – С.- 452.
17. Ойгензихт В. А. Воля и волеизъявление. Душанбе. 1983. – С. – 256.
18. Таль Л. С. Трудовой договор: цивилистическое исследование. Часть – 2. Ярославль. 1918.
19. Иоффе О. С. Обязательственное право. Москва. 1975. – С. – 880.
20. Гражданское право. Под редакцией – А. П. Сергеева и Ю. К. Толстого. 1996. Том 2. – С. – 736.
21.Договор в народном хозяйстве. // Вопросы общей теории. Алма-Ата. Наука КазССР. 1987. С – 173.
22. Алексеев С. С. Общая теория права. Том 2. Москва. 1982 г.
23. Защита авторских и смежных прав. Научно - практическое издание. Под редакцией И. В. Савельевой. Москва. 2002 г.
24. М. И. Брагинский, В. В. Витрянский. Договорное право. Книга 1. Общие положения. Москва. 2001.
25. Флейшиц Е. А. Личные права в гаражданском праве СССР и капиталистических странах. Москва. 1941 г.
26. Кабатов В. А. Советское авторское право на произведения изобразительного искусства. // Автореферат дисертации кандидата юридических наук. Москва. 1954. С. – 25.
27.Антимонов Б. С., Флейшиц Е. А. Авторское право. Москва. 1957. С. – 116.
28.Грингольц И. А.Права автора сценического произведения в СССР. Автореферат дисертации кандидата юридических наук.Москва.1953 г.-С.–25
29.Калятин В. О. «Интеллектуальная собственность / Исключительные права./ Москва. 2000 г.; Сергеев А. П. Право интеллектуальной собственности в Российской Федерации. Москва. 1999 г.; Гальперин Л. Б., Михайлова Л. А.Интеллектуальная собственность: сущность и правовая природа. // Право промышленной и интеллектуальной собственности. Новосибирск. 1992 г.
30.Амангельды А. А. Современное патентное законодательство Республики Казахстан. Автореферат на соискание степени кандидата юридических наук. Алматы. 2002. – С. – 23.
31.Каудыров Т. Е. Право интеллектуальной собственности в Республике. Казахстан. Алматы. 1999 г. – С.- 68.
32.Гальперин Л. Б., Михайлова Л. А. Интеллектуальная собственность: сущность и правовая природа.// Право промышленной и интеллектуальной собственности. Новосибирск. 1992 г. – С. – 15-21.
33.Савельева И. В. Правовое регулирование отношений в области художественного творчества. Москва. 1986. – С. - 141.
34.Клык Н. Л. Охрана интересов сторон по авторскому договору. – Красноярск. 1987 г. – С. – 184.
35.Дозорцев В. А. Авторский договор и его типы. // Социалистическая законность. Москва. 1984. № 5. – С. – 7-14.
36.Гулый К. К. Проблемы гражданско – правового регулирования редакционно – издательского процесса: Автореферат дисертации кандидата юридических наук. Харьков. 1991 г. – С. – 24.
37.«Азаматтық құқық». Том 1. Жауапты ред: М. К. Сулейменов, Ю. Г. Басин. Алматы 2004 ж. - 713 бет.
38.Вещные права в Республике Казахстан. // Под редакцией М. К. Сулейменов. Алматы. 1999 г. – С. – 360.
39.Чернышева С. А. Авторский договор в гражданском праве России. - Москва.1996 г. – С. – 104.
40.Исханов Е. У. Личные права авторов по законодательству Республики Казахстан. // Сборник материалов международной научно – теоретической конференции аспирантов и соискателей, посвященной 10 – летию Независимости Республики Казахстан. Том 2. Алматы. 2001. – С. – 101-103.
41.Шершеневич Г. Ф. Учебник русского гражданского права. /по изданию 1907 года/. Москва. 1995 г. – С. – 489.
42.Камышев В. Г. Издательский договор на литературные произведения.
Москва. 1969 г. – С. – 184.
43.Чернышева С. А. Правовое регулирование отношений авторов литературных произведений с издательствами в СССР: Автореферат на соискание степени кандидата юридических наук. Москва. 1970. – С. – 23.
44.Никитина М. И. Авторское право на произведения науки, литературы и искусства. Казань. 1972.
45.Гаврилов Э. П. Советское авторское право. Основные положения. Тенденции развития. Москва. 1984 г. – С. – 222.
46.Гражданское право. // Под редакцией А. П. Сергеева и Ю. К. Толстого. Том 3. Москва. 2000 г. – С. – 624.
47.Азов Л. Отношения по издательскому договору при соавторстве. Советское государство и право. Москва. 1940 г. № 8 – 9. – С. – 9-12.
48.Қазақстан Республикасындағы авторлық құқық. // Құрастырғандар:У. Ақыпбекұлы, М. Нуртазин, Д. Турлыбаев. Алматы. Жеті Жарғы. 2001 ж.- 496 бет.
49.Сахипова Н. Н. Коллективное управление правами авторов в Казахстане. // Автор и право. № 2. Алматы 2000 г. – С. – 20-23.
50.Дубровин В. М. Коллективное управление авторскими правами. /Общие вопросы. / Актуальные проблемы современного гражданского права. Материалы Международной научно – теоретической конференции аспирантов и соискателей, посвященной 10 – летию Независимости Республики Казахстан. // Отв. ред. М. К. Сулейменов. Том 2. Алматы. 2001. - С. – 103-106.
51.Гражданское законодательство Республики Казахстан. Судебная практика. Выпуск 13. Определение судебной колегии по гражданским делам Карагандинского областного суда авторское право моральный вред 278-280 стр.
52.Май К. С. Очерк общей части буржуазного обязательственного права. –73 с; М. И. Брагинский, В. В. Витрянский. Договорное право. /общие положения / Москва. 2001 г.
53.Иоффе О. С. Советское гражданское право: курс лекций. Том 1. Ленинград. 1965 г. – С. – 348.
54.Бем Х., Хаард Г., Шульц Г., Вернер И. Маркетинг и управление в книгоиздании. Москва. 1993 г. – С. – 253.
55.Егоров Н. Д. Гражданское право. Учебник. Под редакцией А. П. Сергеев, Ю. К. Толстого. Том 1. Москва. 1998 г. – С. – 552.
56.Бабаев В. К. Правовое отношения. Общая теория права. Новгород. 1993 г. - С. – 368.
57.Малышева Е. Ю. Элементы гражданско – правовых отношений в области интеллектуальной собственности. Диссертация на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Москва. 1997 г. – С. – 165.
58. Канторович А. Я. Авторское право на литературные, музыкальные, художественные и фотографические произведения. Петроград. 1916 г. - С. – 792.
59.Серебровский В. И. Вопросы советского авторского права. Москва. 1959 г.
60.Диденко А. Г. Защита прав граждан. Алматы. 1990 г.
61.Басин Ю. Г. Вина как условие ответственности за нарушение обязательства. // Гражданское право. Пособие по изучению курса. Общая часть. Алматы. 1999 г. – 129-134 стр.
62.Гражданское законодательство Республики Казахстан. Судебная практика. Выпуск 17. Постановление коллегии по гражданским делам Алматинского городского суда.Признание права на авторство,материальный и моральный верд – 170-173 с.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 85 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 85 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..3
I. ҚҰҚЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕГІ АВТОРЛЫҚ ШАРТ ТУРАЛЫ ЕРЕЖЕЛЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
ЖӘНЕ ДАМУЫНЫҢ
КЕЗЕҢДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...5
1. Шет мемлекеттердің заңнамасында авторлық шарттың пайда болуы
және қолданысқа түсе
бастауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
2. Авторлық шарттың Ресей Империясының және КСРО-ның авторлық
құқығында
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...10
II. АВТОРЛЫҚ ШАРТТЫҢ ТҮСІНІГІ МЕН ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ... ...21
1. Авторлық шарттың
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.21
2. Авторлық шарттарды
топтастыру ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...35
III. АВТОРЛЫҚ ШАРТТЫҢ МАЗМҰНЫ МЕН АВТОРЛЫҚ ШАРТТЫҢ
НЫСАНЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..40
1. Авторлық шарттың
тараптары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 40
2. Авторлық шарттың
нысаны ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .49
3. Авторлық шарттың мазмұны. Елеулі
ережелері ... ... ... ... ... .51
IV. АВТОРЛЫҚ ШАРТТЫ РӘСІМДЕУ. АВТОРЛЫҚ ШАРТ БОЙЫНША
ЖАУАПКЕРШІЛІК ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...58
1. Авторлық шартты рәсімдеу
2. Авторлық шарт бойынша
жауапкершілік ... ... ... ... ... .. ... ... ..61
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 65
ҚОЛДАНЫЛҒАН НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР МЕН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...69
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде мемлекеттер арасындағы өзара қатынастардың дамуы,
өркендей түсуі, құқық аумағындағы мәселелерге қатысты болып отыр.
Халықаралық қатынастардың соның ішінде сауда, экономика, өнер және де тағы
да басқа салаларын алып қарастырсақ, олар келіп авторлық құқықпен
байланыстырады.
Авторлық құқықтың халықаралық тұрғыда немесе қоғамның ішкі
қатынастарында болсын өзіне тән әр алуан мәселелері толық шешіле қойған
жоқ, ал оларды құқықтық реттеудің одан әрі күрделенуін қазіргі талаптарға
сай шығып жатқан электрондық және басқа да неше түрлі технологиялардың
жаңаруы бірден бір себебін туғызуда.
Осы қарастырылып отырған құқықтық жүйе өзінің даму барысында
қазіргі қоғамдық талаптарға сай болуды көздеп, авторларға өздеріне тиісті
құқықтардың қорғалуына кепіл бере отырып, ал сол кезде қоғамның
интеллектуалды меншікке деген жолын ашып отыр, бұнысы әрине адам құқығы
жөніндегі декларацияға сай жасалады. Осының өзі авторлық құқық жүйесінің
қай елде болмасын маңыздылығын білдіреді.
Қазақстан Республикасының заңнамасында авторлық құқықты реттеу
үшін 1996 жылы 10 маусымда Авторлық құқық және сабақтас құқық туралы заң¹
және Азаматтық Кодекстің Ерекше бөлімінің 1999 жылы 1 шілдеде қабылданды.2
Бұл заңдар авторлық құқық туралы КСРО кезінде қалыптасқан тұжырымды түбімен
өзгеріске ұшыратты. Ондағы басты өзгеріске ұшырағаны авторлық құқықты тану
автордың өз құзыретінде делінген, ал жоғарыда айтылғандай КСРО кезінде
авторлық құқық обьектілері жеке меншігі деп танылмаған еді.
Қазақстан Республикасында авторлық құқық саласында ең негізгі
нормативтік құқықтық акт ретінде авторлық құқық және сабақтас құқықтар
туралы заң болып табылады. Оның себебінің бірі ол авторлық құқық және
сабақтас құқықтар саласында пайда болған қатынастарды реттеу тетіктерін
пайдалануда, дамытуда тиімді және де авторлық құқыққа тән құқықтық
атмосфераны жасауға үлкен әсерін тигізеді.
Осы авторлық құқыққа қатысты ғылыми тұжырымдар бұрынғы кеңес
одағы кезінде қалыптасқан қазіргі нарықтық экономикада тіпті қолдануға
келмейді. Кеңестік республикалар одағының құрамында болған кездерде
авторлық құқыққа қатысты жағдайлардың барлығыда мемлекеттің монополиясында
болса, ал ендігі кездерде авторлық құқықтағы шарттар шығармашылықты және
интеллектуальдық меншікті қолдануда, дайындауда, жасау кезінде авторлық
құқықты және де шаруашылық байланыстарда бекітудің негізгі тәсілі ретінде
ие болды.
Жоғарыда қарастырылған, авторлық құқыққа қатысты нормативтік
құқықтық актін осы шарттарға қатысты ерекшеліктеріне негізінен оның типтік
шарттарды алып тастап, жалпы азаматтық қағидаға, яғни шарт еркіндігін
негізге ала отыра әртүрлі авторлық шарттардың арасында әрқайсысына өзіндік
ешбір айырмашылық жасамайды. Бір жағынан ол заңнамада әрбір авторлық
шарттарға қатысты онда болуына қажет талаптар схема түрінде көрсетілген.
Осы айтылған жағдайларға қатысты жұмыс барысында авторлық құқық
саласындағы шарттық қатынастарды кешенді түрде қарастырып және авторлық
шарттың тарихи даму кезеңдерін, авторлық шарттың түсінігін анықтап, оның
құқықтық табиғатын, авторлық шарттың мазмұнын, азаматтық қатынастарда
авторлық шарттың қолдану ерекшелігін сонымен қатар авторлық құқыққа тән
ерекшеліктерді қарастырып көрейік. Негізінен ғылыми, әдебиет тұрғысынан,
өнер туындыларының дамуын және де оларды пайдалану кезінде пайда болатын
қатынастарды саралауға, авторлық шарттың құқықтық табиғатын, мазмұнын,
топтамасын анықтауға, сонымен қатар авторлық құқық түсінігінің, тіпті бұл
терминнің қалай пайда болғанын сол терминмен қатар жүретін
интеллектуальдық меншік және авторлық шарт терминдерінің түсінігіне
нақты тоқталып кетелік.
Сонымен қатар, бұл жұмыста авторлық құқықтың нарықтық
экономикадыға алатын рөлін әлеуметтік, мәдени және экономикалық тұрғыдан
қарастыруға тырысып көрейік.
Өз жұмысымда Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша авторлық
құқықты реттеу ерекшеліктерін қарастыра отырып, бұл саладағы заңнаманы
жетілдіре түсу қажет деп есептеймін. Бұл ретте автордың мүліктік құқықтары
мен қатар, мүліктік емес құқықтарын қорғауды да ниеті қарастыру қажет.
___________________________________ ___
¹ Қазақстан Республикасының Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы
заңы 1996 ж. 10 маусым
² Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі. Ерекше бөлім. 1999 ж. 1
шілде
І. ҚҰҚЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕГІ АВТОРЛЫҚ ШАРТ ТУРАЛЫ ЕРЕЖЕЛЕРДІҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ДАМУЫНЫҢ КЕЗЕҢДЕРІ.
1.1. Шет мемлекеттердің заңнамасында авторлық шарттың пайда болуы және
қолданысқа түсе бастауы.
Қазіргі кездегі европалық заң ғылымдарында интеллектуалдық шығарманың
нәтижесіне құқық бұл − тұлғаның өзінің ойлау еңбегінің нәтижелеріне
абсолютті түрде билік ете алуы деген тұжырымдарға сүйенгенді жөн көріп
отыр. Ал мұнда меншік құқығымен ұқсастық көрініп отыр, ал меншікті қорғау
бұл табиғи құқыққа тән, яғни дәстүрлі тұжырым болып отыр. Осы айтылған
тұжырымның тарихи тереңдігіне үңілген болсақ, табиғи құқықтан алынуының
себебінің бірі бұл капиталисттік қатынастардың дамуының салдарынан туындады
деуге болады. Бұдан анықталатыны авторлық құқықтың пайда болуына негіз
болған баспашының корпаративтік мүдделерінің мемлекеттің әкімшілік
мүдделерінің сәйкес келуінен болды деуге де болады.
Бірақ, авторлық құқық тек катипалисттік кезеңде ғана пайда болды деуге
болмайды. Авторлық құқықтық белгілері сонау ежелгі Египетте көріне бастаған
еді. Негізінен кітаптардың отаны - ежелгі Египет, ең бірінші әдеби
шығармашылық осы елде жарық көрген. Сонымен қатар бұл елде авторлық құқық
туралы тіпті түсінік болған да емес, себебі мұндағы авторлар өздерінің
шығармаларына өздерінің аттарымен байланыстыруды көздемеген еді, олар
шығармаларын атақты құдай атымен немесе сол кездерде билік етіп отырған
патшаларымен, перғауындармен байланыстырды, бұл олардың әдеби
шығармаларының мәңгі өмір сүруінің кепілдігі болды.
Афиныда болса баспа ісі, әдеби шығармашылықтар, кітап саудасы
жоғарғы деңгейде болды. Дәл осы кездерде Ежелгі Грецияда кітаптардың
басылып шығу түсінігі қалыптасқан еді, ол түсінік қазіргі түсініктерден
өзгешелеу болды. Осы Ежелгі Грецияда пайда болған көне термин ecdosis бұл
басып шығару деген сөз болса, ол Грецияда шығарманың авторының қатысуымен
жазбаның нұсқасын жазып кейіннен сол нұсқадан көшірмелер жасау процессін
айтуға болады. Бірақ мұндағы бір кемшілік ол сол нұсқалардан кез келген
адам көшірме жасай алды, оны әрине автордың рұқсатынсыз жасай алады, ал бұл
процесс өз кезегінде шығарманың жалпы мазмұнын өзгеріске ұшыратты. Сол
себепті ең алғаш жасалған түп нұсқасы арнайы мекемелерде сақталуға
берілетін, міне сол нұсқамен кез келгені көшірмені тексере алды, бұл
процесс автордың шығармасын басқа біреу өзіне сол шығармаға авторлық
құқықты заңсыз тіркеп алудан сақтандырды. Әрине ондай мекемелер шығарманы
жәй ғана сақтауға алмайды, ол үшін автор сол мекемемен шығармашылықты
сақтау туралы шарт жасасады, бұл шарттың талаптарына шығармашылықты
болашақта қолдану және жаңарту тәртібі қарастырылған.
Тіпті Империя тұсында Римде азаматтық құқықтық даму кезеңі бола тұра
олардың заңдарында шығармашылыққа деген құқық қарастырылмаған, оны
меншікке деген құқықтан ажыратпай қарастырған деуге де болады.
Сол дәуірлерде құқықтық қорғаудың болмауының себебінің бірі
жазылған шығармалардың көшірілу мүмкіндігінің шекті болуы еді, бұл әрине
техникалық құрамдардың болмауының немесе әлі пайда болмағандығынан болды
деп есептеуге болады. Мысалы, бір нұсқаны көбейту үшін оны қайтадан қол
жазбамен көшіріп, ал егер онда суреттер болса оны қолымен салуына тура
келетін еді, сонда ғана елдер ол шығарманы қолдана алады. Сонда автор өзі
жазған көшірмелердің иесі нақтырақ айтсақ қолындағы бар материалдық
дүниенің иесі ғана болып, оны зат ретінде ғана бір тұлғаға сата алды.
Сондықтан болар римдік заңгерлер шығармашылықты материалды зат ретінде
қарастырып оны реттейтін құқықтық институт, меншік құқығын қолданған еді.
Қазіргі кездегі қоғамға мәлім интеллектулдық меншік институты сол
ежелгі дәуірдегі заңгерлерге тіпті тансық болған.
Кез келген құқықтық институт тәрізді интеллектуалдық меншік
құқығының дамуы, пайда болуы, қолданылуы жалпы алғанда белгілі бір
кезеңдермен байланысты, осыған қатысты әр уақытта да құқық саласын
зерттейтін ғалымдардың пікірлері бір тоғыстан шықпайтыны анық. Мысалы:
Каудыров мырзаның пікірі бойынша интеллектуалдық меншік құқығының даму
үрдісін 3 кезеңге бөліп қарастыруды ұсынады,3 нақтырақ, бірінші кезең − XV
ғасырмен XVIII ғасыр аралығын бөліп, оны автор монополиялық ерекшеліктер
кезеңі деген атау береді; екінші кезеңге − 1790 жылдармен 1883 жылдар
аралығы, оны автор интеллектулды меншікті қорғаудың ұлттық жүйесінің
гүлденген кезеңі; үшінші кезеңге − 1883 жылдан басталып, оны автор бүкіл
әлемдік конвенция кезеңі деген атаулар беріп интеллектуалдық меншік
құқығының даму кезеңдерін өздігінше бөліп көрсетіп отыр.
Қазіргі кездегі интеллектуалдық меншік институтының негізі Европада
кейінгі орта ғасырда және Жаңа кезеңде қалыптаса бастады. Оның негізіне
себеп болған, баспа станоктарының пайда болуы және әдеби шығармаларды басып
шығарумен байланысты қатынастарды реттеу кем дегенде екі жақтың мүддесіне
жауап береді, мұндағы бір тарап баспашылар корпорациясы болса, ал екінші
тарап мемлекет болды. Сондағы баспашылар корпорациясының жалғыз көздейтіні
тек кітаптарды сатуға, басып шығаруға деген абсолюттік құқықты иелену еді,
ал мемлекет өз тұрғысынан мұндағы көздейтіні тек өзінің әдеби шығармаларына
деген сенімді цензураны сақтап қалу және де сол тұста бюрократиялық
механизмді өзгертпей және оған деген артық шығындардышығармай сақтап қалуды
көздеген еді.
________________________________
3 Т.Е.Қаудыров Гражданско-правовая охрана обьектов промышленной
собственности в РК. Автореферат диссертации на соискание ученой степени
доктора ю.н. Алматы 2002 г. 50 стр
Осы екі мүдделі жақтардыңкүштерін қосу алғаш рет XVI ғасырда Англияда
көрініс тапқан еді. Ол кездерде мемлекет белгілі бір қаржылық
қиындықтарға дұшар болған, сол себепті олар өздеріне қажетсіз баспалық
шығармалардың басылып шығуын бақылай алмаған.4
Сондықтан жоғарыдағы екі тарап бірігіп баспа шаруашылығын қорғауды
көздейді, оның бір көрінісі ол кіпаттарды көбейту құқығын шектеу және оны
тек белгілі бір баспалық корпорациялар иеленген еді. Осыған байланысты
Пауль Н. Ассер өзінің ойын білдіреді; баспа станоктары еркіндік пен
демократизацияға өзіндік үлес қосты, енді кіпаттар көптеген дана түрде
басылып шығатын басылымға айналды.5
Осы жағдайларға байланысты қалыптасқан қорғау жүйесі қазіргі
кездегі авторлық құқық жүйесінің негізгі белгілерімен сәйкес келеді, бірақ
сонымен қатар өзіне тән белгілерге де ие болған, нақтырақ атасақ;
§ мұндағы құқықтың субьектісі болып − автор емес, баспашы болды;
§ құқықты орнатудың мақсаты − корпоративтік және әкімшілік мүдделерді
қорғау;
§ құқықты қорғау тетігі − тек корпоративтік институттар арқылы, олардың
шешімінің міндеттілігі мемлекеттік мәжбүрлеу арқылы қамтамасыз етілді.
Осының бір көрінісі авторлық құқықты, автордың туындыларын қорғау
қажеттілігі туындады, ал ол қорғау құқықтары әр түрлі билік басындығылармен
беріліп отырған, Германияда князьдар болса, Англия мен Францияда
корольдармен беріліп отырған. Мұның өзі нағыз монополизациялау болды. Сонда
басып шығаратын корпорация мен король арасында жасалған шарт негізінде
алған құқықтары copyright деген атауға ие болды. Ал ол дегеніміз
мемлекетпен кепілдік берілген нақты бір ақпараттық обьектіге байланысты
берілетін айрықша құқық деген ұғымда болды.
XVII ғасырдың соңына таман бұл шектеулі құқықтар нақты айтқанда
корольдық биліктен берілетін монополиялық құқыққа қатысты ел ішіндегі еркін
дарынды авторлардың наразылығын туғыза бастады, себебі корольдың қол
астындағы баспалар тек ақсүйектердің және өздері қалаған авторлардың
шығармаларын басып шығарғанды жөн көрген еді. Сөйтіп, 1709 жылы 11 қаңтарда
Англия Парламентінде авторға және басылып шыққан кітаптың көшірмесін алған
тұлғаға уақыт шектеуімен құқық беру туралы заңның жобасы қарастырылып, ал
1710 жылы 10 сәуірде бұл жоба заңдылық негізге ие болып, тарихта алғашқы
авторлық құқық туралы заңнама ретінде қалыптасып, Королева Аннаның Статуты
деген атпен елге жария болған. Осы Статутқа байланысты автор өзінің
шығармаларын басып шығаруға ерекше құқықтарға 14 жылға ие болды, ал осы
құқықтарды баспашыға автор осы мерзімге тек сыйлық ретінде ғана бере алды.
______________________________
4 Р. Дюма. Литературная и художественная собственность. Авторское право
Франции: пер.с фр. 1989г. 336 стр.
5 Пауль Н.Ассер. Издательское дело, авторское право и общественное
благо.\\ Авторское право и издатели в условиях рыночной экономики.
Материалы международного семинара, проходившего в Гамбурге в 1991г. Киев
1991. 11-18 стр
Кейінен көрсетілген мерзім біткен жағдайда шығармашылықты басып шығару
құқығы қайтадан авторға қайтарылып, оны автор қайтадан басқа баспашыға 14
жылға сыйлай алады. Сонда барлық қарастырылған әрекеттер авторлық құқықты
28 жылға қорғау жүйесін құрады, ол мерзім ең бірінші публикация шыққан
күннен бастап есептелді. Сонымен қатар Статут авторлардың шығармашылығын
міндетті түрде Кітап баспасының орталығында тіркелуді талап етіп және
университеттер мен негізгі кіпатханалар қорына қол жазбалардың даналарын
сақтауға беруге міндеттеген еді. Осы кездерде міндетті түрде авторлық
шарттар қолданыла бастады, бұл шарттар қазіргі кездегі қолжазбаларды
сақтауға беру (депонирование) туралы шарттардың жобасына сәйкес келді.6
Шығармаларды тираждаудың арқасында кіпаттарды көбейтіп сауда саласында
көбейтіліп кітап сататындар мен баспашылардың пайдасына жүріп жатты, бірақ
баспашылар кітаптарды көбейту кезінде авторлардың жеке құқықтарын
ескермеді. Сол кездегі авторлық құқықты реттейтін заңдар тек
пайдаланушыларға қатысты белгілі бір құқықтық шектеулерді және минималды
талаптарды қарастырып, оларды пайдаланушылар сақтаған жағдайда ғана
авторлардың шығармашылықтарын қолдана алды. Ал, авторлар үшін бұл
қарастырылған минималды талаптар мынаны білдірген, яғни олардың
шығармашылықтарын тек авторлардың рұқсатымен ғана қолдана алды және мұның
барлығы белгілі бір талаптарды сақтаған жағдайда ғана орын алды.
Уақыт өткен сайын жоғарыда қарастырылған, Англияда қабылданған
Статуттың кемшіліктері анықтала бастады, мысалы: әдеби шығармалардың
авторларына құқықтарын қорғау туралы мүлдем сөз болмаған; драмалық
шығармаларды жария түрде орындау, яғни сахнада орындау, оларды басқа тілге
аудару; өнерлік шығармалардың авторларының құқықтары мүлдем қорғаусыз
қалды. Әрине мұнымен шектелмеген, бірте - бірте халық ішінде толқулар
жандана бастап, революциялар толқындары елде жайлады.
Кейінен уақыт өтіп, барлығыда тұрақталған кезде авторлық құқықты
шығармашылық қызметтің табиғатынан шығатын табиғи құқық деп мойындайтын күн
туды деуге де болады, бұл құқық ресми биліктің талқылауына бағынбайды деген
тұжырымдарға келді. Соған байланысты Францияда көптеген Декреттер
қабылданып, олар халықтың ішінде патент алушылардың санын жыл өткен сайын
көбейе түсті. Мысалы:1971-1804 жылдар аралығында саны 19-дан 71-ге дейін
болса, ал 1815-1831 жылдар аралығында 230 дейін патенттер берілді деген
деректер болды. Декреттердегі ұстанған тұжырымдар Францияда қабылданғанымен
басқа да елдерге таралып Наполеонның Азаматтық Кодексі деген атқа ие
болады.
Авторлық құқықтың дамуының келесі кезеңі Германияда көрініс тапты, ол
философиялық концепцияларда көрініс тапты.
___________________________________ ________________
6 Введение в интеллектуальную собственность. Публикация ВОИС № 478. 1998 г
Сол философтардың бірі Кант, ол авторлық құқықты немесе ол атағандай
автордың құқұғында тек меншікке қатысты құқық деп қарамай, ол автордың жеке
өзінің әдеби және творчестволық шығармашылықта автордың жеке дүниесінің
шағылысы немесе оның жалғасы деп оған қатысты автордың табиғи құқығы деп
санады. Бұл концепция кейінен авторлық құқықтың дамуына континентальды
Европада дамуына және қазіргі кездегі қолданылып жүрген моральдық құқық ол
бізге жеке мүліктік емес құқық болып таныс келеді.
Авторлық құқықты түсіндіре келе, алдымен қоғамдық құқық пен
азаматтық құқытағы осы авторлық құқыққа қатысты айырмашылықтарға қарасақ,
қоғамдық құқықты ұстанушы мемлекеттер авторлық құқықты тек меншіктің бір
формасы ретінде, оны тек жеке тұлғамен немесе заңды тұлғамен ғана жасалынып
басқа да меншіктер тәрізді кәсіптік нысанда қолданылды. Ал континентальдық
құқыты ұстанушы мемлекеттер авторлық құқықты меншіктің белгілері бар құқық
ретінде қарап, осы құқықтың мүліктік құрамын қорғауды меңзейді.
Авторлық құқыққа мұндай түсінік беру өркениеттік мағынада
интеллектуалдық меншікке жалпы европалық концепцияның негізін қалануына
себеп болды. Сол кездерде авторлық құқық өзекті түрде дамып, оның қорғауы
туралы барлық мәселелер өз орындарына қойылған кездерде қазіргі кезде
қолдану аясы дамыған интеллектуалдық меншік түсінігі пайда болды.7 Бірақ
басқа саланы дамытқан кездегі ұлылардың тұжырымдары осы меншікке қатысты
нақтылық, тұрақтылық болмады.
Осыдан барып, интеллектуалдық меншіктің қазіргі концепциясында
кем дегенде оның құқықтық реттеудің басты мақсаты болып табылатын, қоғам
мен авторлардың мүдделерінің балансын жүзеге асыру мәселесі болып табылады.
Ол балансты интеллектуалдық меншіктің компромисі8 деп атады.
Сонымен, тарихи дамуының әртүрлі сатыларында интеллектуалдық
меншіктің институты әр алуан әлеуметтік мағыналарға ие болған. Соған сәйкес
әр кезеңдерде интеллектулдық еңбектің нәтижелеріне қатысты қатыныстарды
құқықтық реттеудің модельдері де әртүрлі нысанда құралып отырған.
Тағы айтып ететін мәселе, Голландия елінің ірі баспа фирмасының
редакторы Мартен Ашер авторлық құқықтың жалпы жүйесін 2-ге бөліп
қарастырады;9 бірінші жүйе – англо-американдық жүйе, оның негізгі мақсаты
әдеби және көркем өнер туындыларын сату болып табылады, екінші жүйеге –
европалық доктрина, оның негізгі мақсаты автордың жеке дүниесіне көп көңіл
бөлінеді.
7 Сергеев А.П. Право интеллектуальной собственности в Российской
Федерации. Москва 1999г. 751 стр.
8 Широков Ф. Право на компромисс Поиск. Москва. 25-31 декабря 1992. №
52
9 Маартен Ашер. Что нужно издателям от национального законодательства по
авторскому праву. Авторское право и издатели в условиях рыночной
экономики. Материалы международного семинара, проходившего в Гамбурге в
1991г. Киев 1991. 19-24 стр.
Сонда бұл жүйе мәдениетке жақын келеді. Бірақ авторлық құқыққа келгенде
осы екі жүйенің қосындысы керек, сонда ғана экономика мен мәдениет арасында
баланс ұсталып тұрады. Міне осыны жоғарыда айтылғандай компромисс, яғни
автордың мүдделері мен қоғамның мүдделері арасында тепе-теңдікті
орналастыру деуге болады.
1.2 Авторлық шарттың Ресей Империясының және КСРО-ның авторлық құқығында
дамуы.
Ресейде заң жүзінде авторлық құқықты бекітетін алғашқы заңнаманың
бірі бұл 1828 жылы қабылданған Цензура туралы Устав болды. Бұл устав
бойынша авторлар мен аудармашыларға өздерінің шығармаларын басып шығаруға
және оны сатуға толық түрде рұқсат берді. Бұл Устав бойынша авторлық
құқықты қорғаудың мерзімі автордың өмірлік ғұмыры бойына, яғни автор қайтыс
болғанға дейін және ол қайтыс болғаннан кейін оның соңынан шығармашылыққа
деген авторлық құқықты 25 жылға сақтап қала алады да кейінен ол мерзім
өткеннен кейін бұл құқық жалпы қоғамға тиесілі болып,еш бір шектеусіз
басыла береді. Бұл Уставтың ең басты қателігі ол жерде авторлық құқыққа
қалай ие болатынын немесе оның қандай жолмен иеленуге болатыны туралы
ешнәрсе айтылмаған. Бірақ ондағы көрсетілген ережелер бойынша авторлық
құқықтың ең бірінші субьектілері олардың заңды құқық қабылдаушыларымен
анықталады деген ереже қарастырылады.
Ресей Федерациясының заңгерлері авторлық құқықты реттейтін
Уставқа өзгертулер енгізуге тырысты, соның бірі Г. Ф. Шершеневич авторлық
қүқықты иеленудің екі жолын көрсетеді:10 оның бірі ол белгілі бір
субьектіде белгілі бір обьектіге қатысты пайда болады, ал екінші жолы бұл
авторлық құқық бір субьектіден екінші субьектіге ауысады, мұның бәрі заңды
негіздерде іске асырылады. Осы айтылған жолдарды заңгер алғашқы тәсілі және
өндірістік тәсіл деп атап көрсеткен. Г. Ф. Шершеневичтің сонымен қатар
авторлық құқықтың пайда болу уақыты туралы да өзіндік тұжырымдарын
келтірген,яғни ол егер шығармашылық қандай да болсын нысанға, яғни жазбаша
немесе ауызша нысанға айналдырылғаннан бастап пайда болады деген, себебі
табиғи құқықтың таратылу обьектісі ретінде шығармашылықтың мазмұны емес
оның формасы табылады.
Жоғарыдағы қабылданған Уставқа қосымша ретінде 1828 жылдары
Ойлап табушылардың құқықтық жағдайы туралы ереже бекітіледі. Сол ержеге
сәйкес, кітап сатып алған тұлға сол кітаптың авторының алдында белгілі бір
міндеттерге ие болды, ал егер сол кітап сатып алған тұлғадан келесі бір
кітап сатып алушы тұлға алса, онда сол бірінші кітап сатып алған тұлғаның
міндеттері келесі тұлғаға ауысып отырды.
10 Шершеневич Г.Ф. Авторское право на литературные произведения. Казань
1891 ж. 313 стр.
Ал осы кіпатты қайтадан басып шығару үшін автордың не болмаса оның
мұрагерлерінің рұқсаты қажет болды. Сонымен қатар бұл кітапты тікелей
мұрагерлердің өздері де басып шығара алды, бірақ ол үшін сол кездегі
цензура органдары кітапты басып шығаруға рұқсат билет берулері керек еді,
ол билетті алғаннан кейін де кем деген де бес жыл уақыт өтуі керек болды.
Сонымен бірге бұл қабылданған ережеде кітаптарға қатысты
қылмысқа, яғни контрафакцияға (жалған нұсқа дайындау) толық түрде түсінік
беріп, сол қылмысқа жаза ретінде айыппұлды қарастырған.
Онымен қоса ол заңнамаға сәйкес кез келген шығармаларды еркін түрде
аударуға құқық берді және де кейбір баспа шаруашылығын жүзеге асыратын
ғылыми мекемелерге қатысты авторлық құқықты да қарастырады.
Кейіннен ол ережеге қатысты көптеген кемшіліктер шыға бергеннен
соң 1830 жылы көп кешікпей Ойлап табушылардың, аудармашылардың және
баспашылардың құқықтары туралы жаңа құқықтық акт қабылданады.11 Осы акт
бойынша автор заңмен белгіленген мерзім ішінде бұл құқықты қолдана алды
немесе құқықты басқа тұлғаға меншікке де уақытша қолдануға да беру құқығына
ие болды. Сонымен бірге бұрын авторлық құқықтың субьектілеріне тек
жазушылар, аудармашылар, ғылыми салада еңбек етуші тұлғалар, суретшілер
қауымы ғана енсе, ал осы акт бойынша оларға журналисттер мен ораторлар
қауымы да авторлық құқықтың субьектілері қатарына енгізілді. Осы заңнамада
әдеби меншікке заңды тұлғалардың құқықтыры туралы толығымен түсінік
берілген.
Сонымен бірге шығармаларды кітаптарға және хрестоматияға еркін
түрде ешкімнен де рұқсат алмастан қолдануға құқық берді. Жеке хаттар тек
авторлар мен хат кімге жазылды сол тұлғалардың рұқсатымен ғана басыла
алатын, ал егер автордың шығармасын оның атымен жамылып басып шығарған
тұлғаны тек материалдық жауапкершілікке тартып қана қоймай, сонымен бірге
оны сотқа дейін жеткізу қарастырылған және де контрафакция қылмысы үшін
жауапкершілік нормаларын одан әрі дамыта түскен.
1911 жылы Ресейде авторлық құқық туралы ең көлемді заң
қабылданды. Бұл заң өзінің шығармашылығын әлі басып шығармаған авторларға
мейлі оның шығармашылығы басқа елде туған болса да және де Ресей жерінде
шығармашылыған басып шығарған авторларға қатысты болды. Яғни бұл заңның
халықаралық деңгейде екендігін көруге болады.
Бұл заңдағы бір ерекшелік, авторлық құқықты атқа байланысты
тіркеді, яғни автор өзінің шығармаларын өз атымен, лақап атпен немесе
жасырын атпен басып шығару құқықғына ие болды. Авторлық құқық шарт бойынша
да беріле алатын болды. Ал шарттың пәні ретінде әлі жазылмаған, бірақ
болашақта шығарылатын шығармалар болды, бірақ ол шарт шектелген мерзімге
ғана 5 жылдан аспайтын уақытқа берілді. Авторлық құқытың обьектілеріне
барлық әдеби, музыкалық, көрнекті шығармалар, фотокарточкалар, граммофондық
пластиналар мен тағыда басқалары жатады.
_____________________
11 Полное собрание Законов Российской Империи 1830 г. О правах
сочинителей,переводчиков и издателей Собрание 2-ое. Т. 5. № 3411
Автордың ең негізгі құқықтары бұл шығармаларды басып шығаруға, таратуға,
шығарманы қайта өңдеуге немесе бір нысаннан келесі нысанға айналдыруға
құқықлы болды. Ол заңда баспамен жасалатын шарттар туралы
нақты қарастырылып, автор мен баспашы арасындағы құқықтар мен міндеттер
айтылады. Баспашы автормен жасалған шарттарды басқа баспашыға бере алмайды
және де автор шартта оның өз шығармасын басып шығаруға кедергі жасайтын
болса онда шартты бұзуға құқылы болды.
Барлық қазіргі заңдарда қарастырылатындай бұл заңда да бұзушылықтар туралы
айтылады, мысалы жауапкершілікті бекіту заң бұзған тұлғаның
кінәсінің көлеміне байланысты тағайындайды, ал контрафакция қылмысын
жасаған тұлға авторлық құқығы бұзылған тұлғаға келтірген шығанды төлеуі
қажет, ол төлем контрафактордың сол авторлық құқықты бұзғаннан алған
табыстан аспауы керек болды.12 Сонымен қатар басқа біреудің шығармасын алып
өзінің атымен басып шығарған тұлғаға қатысты қылмыстық жауапкершілікте
қарастырылған.
Бертін келе, Ресейдің азаматтық құқықта XIX ғасырда авторлық
құқықтың автордан басқа тұлғаға өтудің бірнеше тәсілдері көрсетіледі: баспа
шарты бойынша; әдеби меншікке құқықты беру туралы шарт бойынша; мұра
арқылы; және тағы да басқа тәсілдері көрсетіледі. Сонымен бірге автор
өзінің шығармаларына қатысты басып шығаруға және сатуға деген құқықты шарт
бойынша бере алды, бұл шарт көбіне баспа шартына емес сату−сатып алу
шартына ұқсас келді. Егер бұрын автор баспашыға бұл құқықты белгілі бір
уақыт аралығына бере алса, ал мына шарт бойынша автор баспашыға құқықты
сату сатып алу шартының пәні ретінде берді.
Жоғарыда айтылған шарттарды бір бірінен ажыратып, араларындағы
айырмашылықтарды тауып көрейік. Шығарманы басып шығару шартын әдеби
меншікке құқықты беру шартынан айырмашылығы; біріншіден, басып шығару
шартының пәні материалдық емес сипатта болды; екіншіден, сату−сатып алу
шартына сәйкес құқықтардың барлығы түгелімен сатып алушыға өтсе, ал баспа
шарты бойынша автор келесі бір тұлғамен осы шартты жасасу құқығын сақтап
қала алды; үшіншіден, жеке мүліктік емес құқықтарды автор өзінде сақтай
алады, ал мүліктік құқықтардың барлығы баспашыға өтеді.
Бұл шарттардың барлығы заңнамаға сәйкес жазбаша нысанда жасалу
керек болды, бірақ автор мен кітап сатушының арасында ауызша нысанда да
шарттардың жасалуына жол берілді,13 осы факт туралы Г. Ф. Шершеневичтің
пікіріне келсек, автор мен кітап сатушының арасында ауызша нысанда
жасалған шартты жарамсыз деп табу қызық, егер автор бұл шарттың жасалғаны
туралы фактіні жоққа шығарып жатқан жоқ болса10 деген ой тұжырымды айтады.
12 Пиленко А.Л. Новый закон об авторском праве. СПб. 1911ж. 104 стр.
13 Решения гражданского касационного департамента Правительствующего
Сената за первое полугодие 1868г. Дело № 42.
10 Шершеневич Г.Ф. Авторское право на литературные произведения. Казань
1891 ж. 313 стр.
Ғылыми терминмен айтсақ, ол ауызша шартты үй−жайдағы шарт деген атау берді,
сонда Г. Ф. Шершеневичтің айтуына сенетін болсақ, автор өзінің қолжазбасын
басып шығаруға немесе сатуға құқықты бір тұлғаға нотариалды шарт негізінде
берсе, ал басқа тұлғаға үй−жайдағы шарт негізінде бере алады деген, бұл
тұрғыда екі шарт өз алдына жекеше маңызға ие болып отыр.
Сол кездердегі баспа шартының мазмұнын оның маңызды белгілері
құрады, ол белгілерге:
• Кітапты басып шығару баспашының ақшасынан жүзеге асырылады;
• Басылып шыққан кітапты баспашы таратылуын жүзеге асырады;
• Авторға сыйақы, қаламақы төленеді;
• Баспашыға кітапты басып шығаруға және таратуға белгіленген мерзімнің
болуы сияқты белгілерді жатқызуға болады.
Шарттың мерзімі тұрақты түрде немесе қысқа мерзімде болуы мүмкін, яғни
баспа жұмысы белгілі бір күнтізбелік мерзімде немесе баспашы басып шығарған
барлық кітаптардың даналары таратылып біткеннен кейін шарт жойылады.
Шарттың мазмұнын құрайтын негізгі белгілердің бірі бұл авторға
төленетін қаламақы немесе сол кездерде айтылғандай сыйақы тек ақшалай
сомада және қолжазбаны берген кезде немесе қолжазбасы жарық көрген сәтте
немесе жоғарыда айтып кеткендей бірнеше баспа шартын жасасқан болса, әрбір
басып шығарылған кезде немесе әрбір сатылған кітаптың данасынан белгіленген
пайызды баспашы төлеп отыруға міндетті болды.
Жоғарғылардан байқағаныңыздай баспа шарты бойынша тек баспашының
міндеттері мен автордың құқықтары туралы айтып автордың баспашының
алдындағы міндеттері туралы ешнәрсе айтпаппыз. Ендеше сол мәселеге келетін
болсақ, автор шарт жасасқан кезде шарттық пәні толығымен аяқталған шығарма
болса, онда сол шығарманы баспашыға шарт негізінде беруге міндетті, ал егер
шарттың пәні әлі аяқталмаған немесе болашақта жазылатын шығарма болса, онда
автор сол шығарманы шартта көрсетілген сапада және белгіленген мерзімде
баспашыға беруге міндеттенеді. Мүндай шарт қазіргі кездердегі заңнамада
әбеди шығармаға тапсырыс беру шарты деген атқа ие болды.
Енді авторлық шарттың КСРО-ның азаматтық құқығындағы даму
жолдарындағы ерекшеліктері бұл социалисттік мәдениетті дамытуды көздеген
кеңестік одақ сол күндерге дейін келе жатқан авторлық құқық туралы
заңдардың барлығын жойып жіберді, оның себебін автордың жеке кәсіпкерлерге
бағыныштылығымен түсіндірді. Бертін келе азаматтық құқықтың өзінің түгелдей
өзгеруіне алып келді, себебі баспашылық шаруашылығы түгелімен ірі
капиталисттік мекемелердің қолына көшті, сол кездерге байланысты болар ірі
әдеби шығармалардың авторлары өздерінің шығармаларын басып, жарыққа шығару
үшін ірі капиталисттік мекемелердің баспашыларының алдында қарыздар
болатындай жағдайда болды.
Тіпті көптеген ірі композиторлар мен жазушылар өздерінің
шығармаларын іске асыру құқықтарының барлығы түгелімен сол капиталисттердің
қолына өтті, яғни қаншалықты атақты ақындар мен жазушылар болса да
өздерінің шығармаларын қаншалықты сапалы немесе үлкен көлемде жазса да оны
сол мекемелердің рұқсатынсыз жарыққа шығара алмайтын14 болды.
Мұның барлығы 1917 жылғы билік басындағылар халыққа тек
олардың қамы үшін және де елді аумақтың қажетті мәдени құндылықтары үшін
деген лақаппен осы саясатты біраз уақытқа дейін ұстанды.
Кейіннен Лениннің көңіліннен шыққан жоба 1917 жылдың 29 желтоқсанда қаралып
Мемлекеттік баспа туралы Декрет ретінде қабылданады.15 Бұл декрет
авторлық құқық бойынша қатынастардың жаңа жүйесін құруға негіз болды. Сонда
билік басындағылардың мұндай декрет қабылдауына түрткі болғаны ол декрет
күшіне енгеннен бастап әрбір адам тіпті арзан бағаға ұлы жазушылардың
кітаптарын алып оқуына мүмкіндік алуы.16
Сол кезеңдерде халық ішінде кітапқа деген аштық болғандықтан баспашыларға
бірден және көптеп кітап басып шығаруларын және де ең бірінші кезекте
классиктердің еңбектерін басуды алдыға қойып, екінші кезекте баспашы басуға
қолжазбаны таңдағанда оның мазмұны еңбекші халыққа жақын болуын ескеру
қажет болды. Кітаптардың құны қолданылған материалдардың құнымен немесе
мүмкін болған жағдайда одан да арзан бағамен немесе кітапханалар арқылы
тегін беруді көздеген. Қаншалықты арзан немесе тегін беруді көздегенмен де
1918 жылы Автормен шарт жасаудың инструкциялары қабылданады,17 ол
инструкция бойынша авторға төленетін гонорардың көлемі мен тираждардың
нормалары бекітілген.
1918 жылы 26 қарашада Әдеби, ғылыми, музыкалық шығармалар мен
суретшілердің жұмыстары түгелімен мемлекеттің меншігіне өтуі туралы декрет
қабылданды. Ол декрет бойынша жарық көрген шығарма болсын немесе жарық
көрмеген шығарма болсын кімнің қолында болмаса да мемлекеттің меншігіне
кіреді, бұл тек өмірден өткен авторлардың шығармаларына ғана байланысты
болған жоқ, сонымен бірге сол кездегі жазып жүрген авторлардың жұмыстарына
да қатысты болды. Бұл декрет бойынша бұрыннан басып шығаруға, сатуға шарт
негізінде құқық алған баспашылардан оларға автормен берілген құқықты
мемлекетке бергендері үшін баспашыға шығындарды өтеп, ол құқықтарды берген
үшін сыйақы да берген болатын. Сонда осы декрет негізінде өзінше қолжазбаны
басып шығарған, көбейткен жағдайда немесе таратқан жағдайда, көпшілік
алдында жария қылған жағдайда ол тұлғаны мемлекеттік монополияны бұзды деп
жауапкершілікке тартқан.
14 Бахтияров А.А. История книги на Руси. 1890г
15 Декреты Октябрьской революции. Москва 1933 г. Декрет о государственном
издательстве.
16 Сборник декретов, постановлений, разъяснений по авторскому праву на
музыкальные произведения. Петроград 1919
17 Корецкий В.И. Авторские правоотношения в СССР Сталинабад 1959 ж. 317
б.
Қаншама түрде декрет қатаң болды десекте декреттің тармақтарының ішінде
авторлардың өздерінің шығармаларына деген құқықтары сақталған деуге болады,
бірақ ол мына жолмен орындалады, егер автордың шығармасы мемлекеттің
меншігі деп жарияланбаған болса, мұнда автордың тірі немесе өмірден өткені
туралы ешнәрсе айтылмаған, онда автор өз шығармасымен не істеседе өз еркі,
ал егер тірі автордың шығармасы мемлекеттік меншік ретінде жарияланған
болса, онда мемлекеттік баспа ұйымдары авторға бекітілген ставкалар бойынша
гонорарларды төлеуге міндетті болады.
Бірақ декретте жоғарыда көрсетілгендей авторлардың шығармаларына
деген құқықтың өту туралы басқа заңнамаларда қаралып кеткен еді, ал бұл
декретте ондай мәселелер мүлдем қарастырылмайды, мүмкін ол 1918 жылы 28
сәуірде қабылданған мұрагерлікпен алуды жою туралы декретпен келіскен
болар.
Сонда авторлардың мұрагерлері тек шығарма бойынша авторға берілетін
гонорардың сомасынан өмір сүруге қажетті ақшаның ең минимум мөлшерінде ғана
беріп отырған.
1919 жылы өкімет баспа шаруашылығы саласын басқару үшін бір
саладан орталықтандырып құру туралы шешім қабылдайды. Сөйтіп, Госиздат
органы баспа саласында мемлекеттің кітап басып шығару туралы тапсырмасын
орындап қана қойған жоқ, сонымен қатар, оған баспа шаруашылығы жалпы
басқаруды жүзеге асырды, Госиздат органына барлық халық комиссариаттардың
баспа қызметтері және барлық баспа мекемелері бағынды, себебі олардың
қызметтері жалпы саяси және мәдени сұрақтарға қатысты болғандықтан
түгелімен дерлік бағынышты болды. Госиздат органына барлық баспаларға
қатысты реттеу мен бақылауды жүзеге асыру құқығы берілді.
1919 жылдың қазан айының 10 жұлдызында Әдеби және өнер
туындыларын жеке меншікке алу туралы шарттардың күшін жою туралы декрет
қабылданып, оның негізінде баспашының меншігіне автормен жасасқан шарты
негізінде берілген құқықтардың барлығы қайтадан жойылып, шарттардың барлығы
күштерін жоғалтады, тіпті ол декрет шыққанға дейін жасалған шарттар да
жойылды. Бұл декретте тек ескі үлгідегі шарттарды жойып қана қоймай,
сонымен қатар, жаңа үлгіде жасалатын баспа шарттарының элементтері мен
талаптарын, шарттың орындалу мерзімдері мен авторға төленетін гонорардың
ставкаларының минимум сомасы да бекітіліп көрсетілді.
1925 жылы 30 қаңтарда Авторлық құқықтың негіздері деген
атаумен заң қабылданады.18 Бұл заңда тек авторлық құқықтың негізгі
бастаулары туралы ғана айтылған, оның себебі бұл заңның керекті детальдарын
әрбір одаққа кірген республикалардың өздері толықтырып сонда осы аталған
заңнан бастау алулары керек болды. Осыдан бір байқалатыны, ендігі тұста
авторлық құқықты реттеу екі бірдей сатыда жүзеге асырды; республикалық және
жалпы одақтық сатылармен реттелді.
18 Сборник законов СССР 1925 раздел 1 Основы авторского право № 7. ст.
67
Бұл заң авторлық құқықтың негіздерін көрсеткендіктен ол заңда автор мен
баспашы арасында шарттық формадағы қатынастарды толығымен қарастырды.
Авторлық құқықтың мерзімі бекітіліп, автордың шығармасы алғаш рет жарыққа
шыққан кезден бастап немесе жария түрде орындалған кезден бастап 25 жыл
уақытқа бекітілді.
Жоғарыда аталған заңға толықтыру ретінде 1926 жылы Авторлық құқық
туралы декрет қабылданады,19 ол акт негізінде авторларға өздерінің
шығарма, көркем жұмыстарын басып шығаруға және оны таратуға айрықша
құқытарға ие болды. Сонымен бірге ол декретте автордың өзіне берілген
айрықша құқықтарды баспашыға өзі қалаған мерзімге немесе мерзімсіз, ғұмыр
бойына толық немесе шектелген түрде беру құқығына ие болды. Сонда бұл
декрет өзінің мазмұны бойынша, мынаны ұғындырады; баспа шарты бұл автор
өзінің шығарманы басып шығаруға айрықша құқықтырын баспашыға обьективтік
формаға айналдырып, береді, ал баспашы шарттар көрсетілген шығарманы өзінің
ақшасының есебінен басып шығаруға міндеттенеді.
Бірақ жоғарыда көрсетілген заң мен оған толықтыру ретінде
шығарылған декреттің өзінде де уақыт өте келе кемшіліктері шыға бастады,
себебі ол автор мен жеке баспа мекемелерінің арасындағы қатынастарды
реттеуге көп көңіл бөлді де, ал авторлық құқықтағы басқа субьектілердің
қатынастары немесе басқа да элементтері туралы ешнәрсе айтылмаған.
1926-1927 жылдарының аралығында меншіктердің барлығын мемлекеттік
меншікке айналдыру мақсатында жеке баспа мекемелері түгелімен жоюға
кірісті, бұл баспа саласында болсын, кітап саудасы саласында болсын және де
барлық мәдени-ағартушылық салаларда жеке кәсіпкерлерді мүлдем сығыстырып,
жойылуына алып келді. Бұл жұмыстары 1928 жылдарға мемлекеттік баспалар
жоспарлы түрде кіпат шығару қызметін одақтас республикалар аумағанда жүзеге
асыра бастады. Міне, сол себептермен жоғарыда қарастырылған заң мен
декреттің жойылуына алып келіп, заң шығарушы ендігі кезекте авторлық
құқыққа қатысты барлық заңнамаларды түпкілікті өзгертуге қажет болды, оның
негізіне автор мен мемлекеттік баспалардың арасындағы қатынастарды алуы
керек болды.
1928 жылы 16 мамырда жоғарыда айтылған ескертпелерді негізге ала
отыра Авторлық құқықтың негіздері туралы заң қабылданады,20 ол атауы
жағынан 1925 жылы қабылданған негіздерге ұқсас болғанмен мазмұны жағынан
айырмашылықтары болды. Бұл заңда авторлық құқық аумағында туындайтын
сұрақтардың барлығына детальды түрде анықтама бере тұра, одаққа кіретін
республикалардың авторлық құқық саласында өздерінше заңдарды шығаруын
көздейді, бірақ ол заңдар Негіздер туралы заңды басшылыққа алуы керек
болды. Осы қабылданған жаңа заңда автордың өзінің жұмыстарына,
шығармаларына авторлық құқықты басқа заңдар сияқты емес, авторға өмір
бойына беріліп, ол қайтыс болған жағдайда мұрагерлеріне өмір бойына емес,
15 жылға берді.
_________________________
19 РСФСР 1926 Декрет об авторском праве . № 72. ст.576
20 РСФСР 1928 Основы авторского право. № 132. ст. 861.
Сонымен қатар ол заң авторға берілген айрықша құқықтарды қолданудың шегі
мен оны қолдануға мүмкін болатын жағдайларды толық түрде сипаттады.
Осы заңды негізге ала отырып одақтас республикалар авторлық
құқықты реттейтін заңдарды шығарып, ол жерде көбіне авторлық құқықты жүзеге
асырумен байланысты шарттарға көңіл бөлінді. Заңнама тәжірибесінде баспа
шартына байланысты көптеген даулар туындап, сот істері қарала бастағаннан
кейін осы баспа шартына байланысты типтік шарттардың формасын жасап
шығарды. Сонда ол типтік шарттар болашақта жасалатын баспа шарттарына үлгі
ретінде қолданылып, нормативтік түрде бекітілді.Уақыт өткен сайын
технология да дами түсті, енді авторлардың шығармаларын, композиторлардың
әуендері және де тағы сондай өнер туындылары радио арқылы да жариялауға
мүмкіндік туды.Соның негізінде 1929 жылы 10 сәуірде Музыкалық, драммалық
және басқа дашығармаларды, ғылыми баяндамаларды және сондай ашылымдарды
жария түрде радиолар арқылы беру құқығы туралы қаулы қабылданды.21 Бұл
қаулы бойынша шығармаларды радио саласында қолданудың тәртібін белгіледі.
Жоғарыда айтылғандай, авторлар баспашылармен болашақта жазылатын немесе
жартылай жазылған шығармаларға шарт жасасады деген едік, оны тапсырыс
арқылы жүзеге асырылатын шарт десек, 1930 жылы 23 қарашада Архитекторлық,
инженерлік және басқа да техникалық жоспарларды, сызбаларды және суреттерді
тапсырыс негізінде дайындатушы тапсырыс берушінің құқықтары туралы22
қабылданған қаулыға сәйкес мекемелер мен
кәсіпорындармен автор арасындағы еңбек қатынастары барысында жасалған,
пайда болған шығармаларын жүзеге асыру барысында автордың құқықтарының
қаншалықты шекте болатынын бекітіп көрсетуге тырысып бақты.
Осы қабылданған нормативтік құқықтық актілермен қатар іс жүзінде
де өнер саласындағы жұмысшылардың қызметтерін ұйымдасқан нысанда
қалыптастыра бастайды, соның дәлелі ретінде авторларға тек өздерінің ғана
шығармаларына қатысты әрекеттерді жүзеге асырып қана қоймай жалпы авторлық
құқықты қорғауды жүзеге асыруды жүктеді. Ал авторлар өздерінің тараптарынан
әр түрлі ұйымдар құра бастайды, мысалы, суретшілер қоры, музыкалық қор,
архитектуралық қор тағы сол сияқты мекемелер құрыла бастады.
Осы жылдар арасында музыкалық туындыларды радиодан бөлек, сол
кездердегі таспаларға, яғни граммафондық пластиналарға жазу әрекеттері
пайда болып, оны жазған кезде авторларға деген гонорарларды төлеу туралы
сұрақтар туындай бастады.
___________________________
21 СССР 1929 г Сборник законов О праве передачи по радио и проводам
публичного исполнения музыкальных,драматических и других произведении. №
26, ст 230 .
22 СССР 1930 Сборник законов О правах заказчиков на изготовленные по их
заказом архитектурные,инженерные и иные технические планы,чертежи и
рисунки. № 58, 613 бап.
Ал осы сияқты ерекше сипаттағы сұрақтар мен дауларғы Жоғарғы соттың
пленумының бекітулерімен шешімін тапты. Соттың талқылауы бойынша
пластинкаға жазылуға дайын тұрған музыкалық шығарманың авторымен,
композитормен де міндетті түрде шартқа отыру керек болды, себебі,
пластинаға жазу бұл да шығарманы тарату, жарыққа шығару болып табылады.23
Авторлық құқықтың жүйесін уақыт өткен сайын, техникалық
құралдардың күрделенуі мен дамуы авторлық құқықты реттейтін нормативтік
құқықтық актілердің өзгертуі талап етті. Ал кеңес одағындағы өзгерістер
жанында орналасқан көрші мемлекеттерге де өз әсерін тигізді деуге болады,
ол әсіресе Шығыс, Оңтүстік−Шығыс Европада авторлық құқыққа қатысты кеңес
одағының заңнамаларынан үлгі алды. Бұл елдерде баспа шартын жасауға үлгі
ретінде кеңес одағында пайдаланған типтік шарттарды жасап, қолдана бастады.
Сонымен қатар кеңес одағындағы авторлық құқықтың ерекшелігі бұл
жоғарыда айтылғандай, авторға оның шығармашылығын қолданғанына байланысты
ақы төлеу, яғни гонорар төлеу көзделген еді, ал оның ерекшелігі авторға
гонорарды тек автордың шығармасының қоғамға қаншалықты пайдалы екендігіне
байланысты төлеу көзделген. Бұның өзі сол Европа елдерінің авторлық құқық
туралы заңнамаларынан көрініс тапты, мысалы, Польша елінің заңнамасында
авторларға гонорар төлеу тек олардың шығармаларының маңыздылығы мен қоғамға
пайдалылығы және шығарманы жасау кезінде жасалған шығармашылық жұмыстарды
есептеу қажет болды.24 Ал чехиялық заңнамаларда авторларға төленетін
гонорарды оның шығармасының қоғамға алып келетін пайда дәрежесімен
есептеуді көздеді.25
Авторлық құқықты реттейтін нормативтік құқықтық актілер көбейіп,
әр алуанды болғандықтан 1961 жылы авторлық құқыққа қатысты нормалар
жинақталып кодификацияланады да соның негізінде одақты республикалардың
азаматтық кодексі қабылданады. Оның барлығы азаматтық заңнамалардың
негізіне кіреді. Бұл азаматтық заңнамалардың негізі бүкіл кеңес одағының
құрамына кіретін республикалардың барлық аумағына таралуы міндетті болды.
Ал сол азаматтық заңнамалардың авторлық құқықты реттейтін бөлімінде
авторлың шығармаларын құқықтық негізде қорғалатын обьект ретінде
қарастырады және де ғылыми және көрнекті шығармашылық жұмыстарының
субьектілердің құқықтары мен сол шығармашылық жұмыстардың нәтижелерін
қолдануды құқықтық реттеу, авторлық құқықтың мерзімі мен мемлекеттің
авторлық құқықты автордан алудың жолдары және тағы да басқа авторлық
құқыққа қатысты құқықтық мәселелерге қатысты сұрақтарға құқықтық түрде
жауап берген деуге болады.
___________________________________ _____________________________
23 Постановление 45 Пленума Верховного суда СССР Сборник действующих
постановлений Пленума и директивных писем Верховного суда СССР 1924-1944 г.
М. Юриздат. 1946.
24 Конституция и основные законодательные акты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
... ... ... ... ..3
I. ҚҰҚЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕГІ АВТОРЛЫҚ ШАРТ ТУРАЛЫ ЕРЕЖЕЛЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
ЖӘНЕ ДАМУЫНЫҢ
КЕЗЕҢДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...5
1. Шет мемлекеттердің заңнамасында авторлық шарттың пайда болуы
және қолданысқа түсе
бастауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
2. Авторлық шарттың Ресей Империясының және КСРО-ның авторлық
құқығында
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...10
II. АВТОРЛЫҚ ШАРТТЫҢ ТҮСІНІГІ МЕН ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ... ...21
1. Авторлық шарттың
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.21
2. Авторлық шарттарды
топтастыру ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...35
III. АВТОРЛЫҚ ШАРТТЫҢ МАЗМҰНЫ МЕН АВТОРЛЫҚ ШАРТТЫҢ
НЫСАНЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..40
1. Авторлық шарттың
тараптары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 40
2. Авторлық шарттың
нысаны ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .49
3. Авторлық шарттың мазмұны. Елеулі
ережелері ... ... ... ... ... .51
IV. АВТОРЛЫҚ ШАРТТЫ РӘСІМДЕУ. АВТОРЛЫҚ ШАРТ БОЙЫНША
ЖАУАПКЕРШІЛІК ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...58
1. Авторлық шартты рәсімдеу
2. Авторлық шарт бойынша
жауапкершілік ... ... ... ... ... .. ... ... ..61
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 65
ҚОЛДАНЫЛҒАН НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР МЕН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...69
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде мемлекеттер арасындағы өзара қатынастардың дамуы,
өркендей түсуі, құқық аумағындағы мәселелерге қатысты болып отыр.
Халықаралық қатынастардың соның ішінде сауда, экономика, өнер және де тағы
да басқа салаларын алып қарастырсақ, олар келіп авторлық құқықпен
байланыстырады.
Авторлық құқықтың халықаралық тұрғыда немесе қоғамның ішкі
қатынастарында болсын өзіне тән әр алуан мәселелері толық шешіле қойған
жоқ, ал оларды құқықтық реттеудің одан әрі күрделенуін қазіргі талаптарға
сай шығып жатқан электрондық және басқа да неше түрлі технологиялардың
жаңаруы бірден бір себебін туғызуда.
Осы қарастырылып отырған құқықтық жүйе өзінің даму барысында
қазіргі қоғамдық талаптарға сай болуды көздеп, авторларға өздеріне тиісті
құқықтардың қорғалуына кепіл бере отырып, ал сол кезде қоғамның
интеллектуалды меншікке деген жолын ашып отыр, бұнысы әрине адам құқығы
жөніндегі декларацияға сай жасалады. Осының өзі авторлық құқық жүйесінің
қай елде болмасын маңыздылығын білдіреді.
Қазақстан Республикасының заңнамасында авторлық құқықты реттеу
үшін 1996 жылы 10 маусымда Авторлық құқық және сабақтас құқық туралы заң¹
және Азаматтық Кодекстің Ерекше бөлімінің 1999 жылы 1 шілдеде қабылданды.2
Бұл заңдар авторлық құқық туралы КСРО кезінде қалыптасқан тұжырымды түбімен
өзгеріске ұшыратты. Ондағы басты өзгеріске ұшырағаны авторлық құқықты тану
автордың өз құзыретінде делінген, ал жоғарыда айтылғандай КСРО кезінде
авторлық құқық обьектілері жеке меншігі деп танылмаған еді.
Қазақстан Республикасында авторлық құқық саласында ең негізгі
нормативтік құқықтық акт ретінде авторлық құқық және сабақтас құқықтар
туралы заң болып табылады. Оның себебінің бірі ол авторлық құқық және
сабақтас құқықтар саласында пайда болған қатынастарды реттеу тетіктерін
пайдалануда, дамытуда тиімді және де авторлық құқыққа тән құқықтық
атмосфераны жасауға үлкен әсерін тигізеді.
Осы авторлық құқыққа қатысты ғылыми тұжырымдар бұрынғы кеңес
одағы кезінде қалыптасқан қазіргі нарықтық экономикада тіпті қолдануға
келмейді. Кеңестік республикалар одағының құрамында болған кездерде
авторлық құқыққа қатысты жағдайлардың барлығыда мемлекеттің монополиясында
болса, ал ендігі кездерде авторлық құқықтағы шарттар шығармашылықты және
интеллектуальдық меншікті қолдануда, дайындауда, жасау кезінде авторлық
құқықты және де шаруашылық байланыстарда бекітудің негізгі тәсілі ретінде
ие болды.
Жоғарыда қарастырылған, авторлық құқыққа қатысты нормативтік
құқықтық актін осы шарттарға қатысты ерекшеліктеріне негізінен оның типтік
шарттарды алып тастап, жалпы азаматтық қағидаға, яғни шарт еркіндігін
негізге ала отыра әртүрлі авторлық шарттардың арасында әрқайсысына өзіндік
ешбір айырмашылық жасамайды. Бір жағынан ол заңнамада әрбір авторлық
шарттарға қатысты онда болуына қажет талаптар схема түрінде көрсетілген.
Осы айтылған жағдайларға қатысты жұмыс барысында авторлық құқық
саласындағы шарттық қатынастарды кешенді түрде қарастырып және авторлық
шарттың тарихи даму кезеңдерін, авторлық шарттың түсінігін анықтап, оның
құқықтық табиғатын, авторлық шарттың мазмұнын, азаматтық қатынастарда
авторлық шарттың қолдану ерекшелігін сонымен қатар авторлық құқыққа тән
ерекшеліктерді қарастырып көрейік. Негізінен ғылыми, әдебиет тұрғысынан,
өнер туындыларының дамуын және де оларды пайдалану кезінде пайда болатын
қатынастарды саралауға, авторлық шарттың құқықтық табиғатын, мазмұнын,
топтамасын анықтауға, сонымен қатар авторлық құқық түсінігінің, тіпті бұл
терминнің қалай пайда болғанын сол терминмен қатар жүретін
интеллектуальдық меншік және авторлық шарт терминдерінің түсінігіне
нақты тоқталып кетелік.
Сонымен қатар, бұл жұмыста авторлық құқықтың нарықтық
экономикадыға алатын рөлін әлеуметтік, мәдени және экономикалық тұрғыдан
қарастыруға тырысып көрейік.
Өз жұмысымда Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша авторлық
құқықты реттеу ерекшеліктерін қарастыра отырып, бұл саладағы заңнаманы
жетілдіре түсу қажет деп есептеймін. Бұл ретте автордың мүліктік құқықтары
мен қатар, мүліктік емес құқықтарын қорғауды да ниеті қарастыру қажет.
___________________________________ ___
¹ Қазақстан Республикасының Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы
заңы 1996 ж. 10 маусым
² Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі. Ерекше бөлім. 1999 ж. 1
шілде
І. ҚҰҚЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕГІ АВТОРЛЫҚ ШАРТ ТУРАЛЫ ЕРЕЖЕЛЕРДІҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ДАМУЫНЫҢ КЕЗЕҢДЕРІ.
1.1. Шет мемлекеттердің заңнамасында авторлық шарттың пайда болуы және
қолданысқа түсе бастауы.
Қазіргі кездегі европалық заң ғылымдарында интеллектуалдық шығарманың
нәтижесіне құқық бұл − тұлғаның өзінің ойлау еңбегінің нәтижелеріне
абсолютті түрде билік ете алуы деген тұжырымдарға сүйенгенді жөн көріп
отыр. Ал мұнда меншік құқығымен ұқсастық көрініп отыр, ал меншікті қорғау
бұл табиғи құқыққа тән, яғни дәстүрлі тұжырым болып отыр. Осы айтылған
тұжырымның тарихи тереңдігіне үңілген болсақ, табиғи құқықтан алынуының
себебінің бірі бұл капиталисттік қатынастардың дамуының салдарынан туындады
деуге болады. Бұдан анықталатыны авторлық құқықтың пайда болуына негіз
болған баспашының корпаративтік мүдделерінің мемлекеттің әкімшілік
мүдделерінің сәйкес келуінен болды деуге де болады.
Бірақ, авторлық құқық тек катипалисттік кезеңде ғана пайда болды деуге
болмайды. Авторлық құқықтық белгілері сонау ежелгі Египетте көріне бастаған
еді. Негізінен кітаптардың отаны - ежелгі Египет, ең бірінші әдеби
шығармашылық осы елде жарық көрген. Сонымен қатар бұл елде авторлық құқық
туралы тіпті түсінік болған да емес, себебі мұндағы авторлар өздерінің
шығармаларына өздерінің аттарымен байланыстыруды көздемеген еді, олар
шығармаларын атақты құдай атымен немесе сол кездерде билік етіп отырған
патшаларымен, перғауындармен байланыстырды, бұл олардың әдеби
шығармаларының мәңгі өмір сүруінің кепілдігі болды.
Афиныда болса баспа ісі, әдеби шығармашылықтар, кітап саудасы
жоғарғы деңгейде болды. Дәл осы кездерде Ежелгі Грецияда кітаптардың
басылып шығу түсінігі қалыптасқан еді, ол түсінік қазіргі түсініктерден
өзгешелеу болды. Осы Ежелгі Грецияда пайда болған көне термин ecdosis бұл
басып шығару деген сөз болса, ол Грецияда шығарманың авторының қатысуымен
жазбаның нұсқасын жазып кейіннен сол нұсқадан көшірмелер жасау процессін
айтуға болады. Бірақ мұндағы бір кемшілік ол сол нұсқалардан кез келген
адам көшірме жасай алды, оны әрине автордың рұқсатынсыз жасай алады, ал бұл
процесс өз кезегінде шығарманың жалпы мазмұнын өзгеріске ұшыратты. Сол
себепті ең алғаш жасалған түп нұсқасы арнайы мекемелерде сақталуға
берілетін, міне сол нұсқамен кез келгені көшірмені тексере алды, бұл
процесс автордың шығармасын басқа біреу өзіне сол шығармаға авторлық
құқықты заңсыз тіркеп алудан сақтандырды. Әрине ондай мекемелер шығарманы
жәй ғана сақтауға алмайды, ол үшін автор сол мекемемен шығармашылықты
сақтау туралы шарт жасасады, бұл шарттың талаптарына шығармашылықты
болашақта қолдану және жаңарту тәртібі қарастырылған.
Тіпті Империя тұсында Римде азаматтық құқықтық даму кезеңі бола тұра
олардың заңдарында шығармашылыққа деген құқық қарастырылмаған, оны
меншікке деген құқықтан ажыратпай қарастырған деуге де болады.
Сол дәуірлерде құқықтық қорғаудың болмауының себебінің бірі
жазылған шығармалардың көшірілу мүмкіндігінің шекті болуы еді, бұл әрине
техникалық құрамдардың болмауының немесе әлі пайда болмағандығынан болды
деп есептеуге болады. Мысалы, бір нұсқаны көбейту үшін оны қайтадан қол
жазбамен көшіріп, ал егер онда суреттер болса оны қолымен салуына тура
келетін еді, сонда ғана елдер ол шығарманы қолдана алады. Сонда автор өзі
жазған көшірмелердің иесі нақтырақ айтсақ қолындағы бар материалдық
дүниенің иесі ғана болып, оны зат ретінде ғана бір тұлғаға сата алды.
Сондықтан болар римдік заңгерлер шығармашылықты материалды зат ретінде
қарастырып оны реттейтін құқықтық институт, меншік құқығын қолданған еді.
Қазіргі кездегі қоғамға мәлім интеллектулдық меншік институты сол
ежелгі дәуірдегі заңгерлерге тіпті тансық болған.
Кез келген құқықтық институт тәрізді интеллектуалдық меншік
құқығының дамуы, пайда болуы, қолданылуы жалпы алғанда белгілі бір
кезеңдермен байланысты, осыған қатысты әр уақытта да құқық саласын
зерттейтін ғалымдардың пікірлері бір тоғыстан шықпайтыны анық. Мысалы:
Каудыров мырзаның пікірі бойынша интеллектуалдық меншік құқығының даму
үрдісін 3 кезеңге бөліп қарастыруды ұсынады,3 нақтырақ, бірінші кезең − XV
ғасырмен XVIII ғасыр аралығын бөліп, оны автор монополиялық ерекшеліктер
кезеңі деген атау береді; екінші кезеңге − 1790 жылдармен 1883 жылдар
аралығы, оны автор интеллектулды меншікті қорғаудың ұлттық жүйесінің
гүлденген кезеңі; үшінші кезеңге − 1883 жылдан басталып, оны автор бүкіл
әлемдік конвенция кезеңі деген атаулар беріп интеллектуалдық меншік
құқығының даму кезеңдерін өздігінше бөліп көрсетіп отыр.
Қазіргі кездегі интеллектуалдық меншік институтының негізі Европада
кейінгі орта ғасырда және Жаңа кезеңде қалыптаса бастады. Оның негізіне
себеп болған, баспа станоктарының пайда болуы және әдеби шығармаларды басып
шығарумен байланысты қатынастарды реттеу кем дегенде екі жақтың мүддесіне
жауап береді, мұндағы бір тарап баспашылар корпорациясы болса, ал екінші
тарап мемлекет болды. Сондағы баспашылар корпорациясының жалғыз көздейтіні
тек кітаптарды сатуға, басып шығаруға деген абсолюттік құқықты иелену еді,
ал мемлекет өз тұрғысынан мұндағы көздейтіні тек өзінің әдеби шығармаларына
деген сенімді цензураны сақтап қалу және де сол тұста бюрократиялық
механизмді өзгертпей және оған деген артық шығындардышығармай сақтап қалуды
көздеген еді.
________________________________
3 Т.Е.Қаудыров Гражданско-правовая охрана обьектов промышленной
собственности в РК. Автореферат диссертации на соискание ученой степени
доктора ю.н. Алматы 2002 г. 50 стр
Осы екі мүдделі жақтардыңкүштерін қосу алғаш рет XVI ғасырда Англияда
көрініс тапқан еді. Ол кездерде мемлекет белгілі бір қаржылық
қиындықтарға дұшар болған, сол себепті олар өздеріне қажетсіз баспалық
шығармалардың басылып шығуын бақылай алмаған.4
Сондықтан жоғарыдағы екі тарап бірігіп баспа шаруашылығын қорғауды
көздейді, оның бір көрінісі ол кіпаттарды көбейту құқығын шектеу және оны
тек белгілі бір баспалық корпорациялар иеленген еді. Осыған байланысты
Пауль Н. Ассер өзінің ойын білдіреді; баспа станоктары еркіндік пен
демократизацияға өзіндік үлес қосты, енді кіпаттар көптеген дана түрде
басылып шығатын басылымға айналды.5
Осы жағдайларға байланысты қалыптасқан қорғау жүйесі қазіргі
кездегі авторлық құқық жүйесінің негізгі белгілерімен сәйкес келеді, бірақ
сонымен қатар өзіне тән белгілерге де ие болған, нақтырақ атасақ;
§ мұндағы құқықтың субьектісі болып − автор емес, баспашы болды;
§ құқықты орнатудың мақсаты − корпоративтік және әкімшілік мүдделерді
қорғау;
§ құқықты қорғау тетігі − тек корпоративтік институттар арқылы, олардың
шешімінің міндеттілігі мемлекеттік мәжбүрлеу арқылы қамтамасыз етілді.
Осының бір көрінісі авторлық құқықты, автордың туындыларын қорғау
қажеттілігі туындады, ал ол қорғау құқықтары әр түрлі билік басындығылармен
беріліп отырған, Германияда князьдар болса, Англия мен Францияда
корольдармен беріліп отырған. Мұның өзі нағыз монополизациялау болды. Сонда
басып шығаратын корпорация мен король арасында жасалған шарт негізінде
алған құқықтары copyright деген атауға ие болды. Ал ол дегеніміз
мемлекетпен кепілдік берілген нақты бір ақпараттық обьектіге байланысты
берілетін айрықша құқық деген ұғымда болды.
XVII ғасырдың соңына таман бұл шектеулі құқықтар нақты айтқанда
корольдық биліктен берілетін монополиялық құқыққа қатысты ел ішіндегі еркін
дарынды авторлардың наразылығын туғыза бастады, себебі корольдың қол
астындағы баспалар тек ақсүйектердің және өздері қалаған авторлардың
шығармаларын басып шығарғанды жөн көрген еді. Сөйтіп, 1709 жылы 11 қаңтарда
Англия Парламентінде авторға және басылып шыққан кітаптың көшірмесін алған
тұлғаға уақыт шектеуімен құқық беру туралы заңның жобасы қарастырылып, ал
1710 жылы 10 сәуірде бұл жоба заңдылық негізге ие болып, тарихта алғашқы
авторлық құқық туралы заңнама ретінде қалыптасып, Королева Аннаның Статуты
деген атпен елге жария болған. Осы Статутқа байланысты автор өзінің
шығармаларын басып шығаруға ерекше құқықтарға 14 жылға ие болды, ал осы
құқықтарды баспашыға автор осы мерзімге тек сыйлық ретінде ғана бере алды.
______________________________
4 Р. Дюма. Литературная и художественная собственность. Авторское право
Франции: пер.с фр. 1989г. 336 стр.
5 Пауль Н.Ассер. Издательское дело, авторское право и общественное
благо.\\ Авторское право и издатели в условиях рыночной экономики.
Материалы международного семинара, проходившего в Гамбурге в 1991г. Киев
1991. 11-18 стр
Кейінен көрсетілген мерзім біткен жағдайда шығармашылықты басып шығару
құқығы қайтадан авторға қайтарылып, оны автор қайтадан басқа баспашыға 14
жылға сыйлай алады. Сонда барлық қарастырылған әрекеттер авторлық құқықты
28 жылға қорғау жүйесін құрады, ол мерзім ең бірінші публикация шыққан
күннен бастап есептелді. Сонымен қатар Статут авторлардың шығармашылығын
міндетті түрде Кітап баспасының орталығында тіркелуді талап етіп және
университеттер мен негізгі кіпатханалар қорына қол жазбалардың даналарын
сақтауға беруге міндеттеген еді. Осы кездерде міндетті түрде авторлық
шарттар қолданыла бастады, бұл шарттар қазіргі кездегі қолжазбаларды
сақтауға беру (депонирование) туралы шарттардың жобасына сәйкес келді.6
Шығармаларды тираждаудың арқасында кіпаттарды көбейтіп сауда саласында
көбейтіліп кітап сататындар мен баспашылардың пайдасына жүріп жатты, бірақ
баспашылар кітаптарды көбейту кезінде авторлардың жеке құқықтарын
ескермеді. Сол кездегі авторлық құқықты реттейтін заңдар тек
пайдаланушыларға қатысты белгілі бір құқықтық шектеулерді және минималды
талаптарды қарастырып, оларды пайдаланушылар сақтаған жағдайда ғана
авторлардың шығармашылықтарын қолдана алды. Ал, авторлар үшін бұл
қарастырылған минималды талаптар мынаны білдірген, яғни олардың
шығармашылықтарын тек авторлардың рұқсатымен ғана қолдана алды және мұның
барлығы белгілі бір талаптарды сақтаған жағдайда ғана орын алды.
Уақыт өткен сайын жоғарыда қарастырылған, Англияда қабылданған
Статуттың кемшіліктері анықтала бастады, мысалы: әдеби шығармалардың
авторларына құқықтарын қорғау туралы мүлдем сөз болмаған; драмалық
шығармаларды жария түрде орындау, яғни сахнада орындау, оларды басқа тілге
аудару; өнерлік шығармалардың авторларының құқықтары мүлдем қорғаусыз
қалды. Әрине мұнымен шектелмеген, бірте - бірте халық ішінде толқулар
жандана бастап, революциялар толқындары елде жайлады.
Кейінен уақыт өтіп, барлығыда тұрақталған кезде авторлық құқықты
шығармашылық қызметтің табиғатынан шығатын табиғи құқық деп мойындайтын күн
туды деуге де болады, бұл құқық ресми биліктің талқылауына бағынбайды деген
тұжырымдарға келді. Соған байланысты Францияда көптеген Декреттер
қабылданып, олар халықтың ішінде патент алушылардың санын жыл өткен сайын
көбейе түсті. Мысалы:1971-1804 жылдар аралығында саны 19-дан 71-ге дейін
болса, ал 1815-1831 жылдар аралығында 230 дейін патенттер берілді деген
деректер болды. Декреттердегі ұстанған тұжырымдар Францияда қабылданғанымен
басқа да елдерге таралып Наполеонның Азаматтық Кодексі деген атқа ие
болады.
Авторлық құқықтың дамуының келесі кезеңі Германияда көрініс тапты, ол
философиялық концепцияларда көрініс тапты.
___________________________________ ________________
6 Введение в интеллектуальную собственность. Публикация ВОИС № 478. 1998 г
Сол философтардың бірі Кант, ол авторлық құқықты немесе ол атағандай
автордың құқұғында тек меншікке қатысты құқық деп қарамай, ол автордың жеке
өзінің әдеби және творчестволық шығармашылықта автордың жеке дүниесінің
шағылысы немесе оның жалғасы деп оған қатысты автордың табиғи құқығы деп
санады. Бұл концепция кейінен авторлық құқықтың дамуына континентальды
Европада дамуына және қазіргі кездегі қолданылып жүрген моральдық құқық ол
бізге жеке мүліктік емес құқық болып таныс келеді.
Авторлық құқықты түсіндіре келе, алдымен қоғамдық құқық пен
азаматтық құқытағы осы авторлық құқыққа қатысты айырмашылықтарға қарасақ,
қоғамдық құқықты ұстанушы мемлекеттер авторлық құқықты тек меншіктің бір
формасы ретінде, оны тек жеке тұлғамен немесе заңды тұлғамен ғана жасалынып
басқа да меншіктер тәрізді кәсіптік нысанда қолданылды. Ал континентальдық
құқыты ұстанушы мемлекеттер авторлық құқықты меншіктің белгілері бар құқық
ретінде қарап, осы құқықтың мүліктік құрамын қорғауды меңзейді.
Авторлық құқыққа мұндай түсінік беру өркениеттік мағынада
интеллектуалдық меншікке жалпы европалық концепцияның негізін қалануына
себеп болды. Сол кездерде авторлық құқық өзекті түрде дамып, оның қорғауы
туралы барлық мәселелер өз орындарына қойылған кездерде қазіргі кезде
қолдану аясы дамыған интеллектуалдық меншік түсінігі пайда болды.7 Бірақ
басқа саланы дамытқан кездегі ұлылардың тұжырымдары осы меншікке қатысты
нақтылық, тұрақтылық болмады.
Осыдан барып, интеллектуалдық меншіктің қазіргі концепциясында
кем дегенде оның құқықтық реттеудің басты мақсаты болып табылатын, қоғам
мен авторлардың мүдделерінің балансын жүзеге асыру мәселесі болып табылады.
Ол балансты интеллектуалдық меншіктің компромисі8 деп атады.
Сонымен, тарихи дамуының әртүрлі сатыларында интеллектуалдық
меншіктің институты әр алуан әлеуметтік мағыналарға ие болған. Соған сәйкес
әр кезеңдерде интеллектулдық еңбектің нәтижелеріне қатысты қатыныстарды
құқықтық реттеудің модельдері де әртүрлі нысанда құралып отырған.
Тағы айтып ететін мәселе, Голландия елінің ірі баспа фирмасының
редакторы Мартен Ашер авторлық құқықтың жалпы жүйесін 2-ге бөліп
қарастырады;9 бірінші жүйе – англо-американдық жүйе, оның негізгі мақсаты
әдеби және көркем өнер туындыларын сату болып табылады, екінші жүйеге –
европалық доктрина, оның негізгі мақсаты автордың жеке дүниесіне көп көңіл
бөлінеді.
7 Сергеев А.П. Право интеллектуальной собственности в Российской
Федерации. Москва 1999г. 751 стр.
8 Широков Ф. Право на компромисс Поиск. Москва. 25-31 декабря 1992. №
52
9 Маартен Ашер. Что нужно издателям от национального законодательства по
авторскому праву. Авторское право и издатели в условиях рыночной
экономики. Материалы международного семинара, проходившего в Гамбурге в
1991г. Киев 1991. 19-24 стр.
Сонда бұл жүйе мәдениетке жақын келеді. Бірақ авторлық құқыққа келгенде
осы екі жүйенің қосындысы керек, сонда ғана экономика мен мәдениет арасында
баланс ұсталып тұрады. Міне осыны жоғарыда айтылғандай компромисс, яғни
автордың мүдделері мен қоғамның мүдделері арасында тепе-теңдікті
орналастыру деуге болады.
1.2 Авторлық шарттың Ресей Империясының және КСРО-ның авторлық құқығында
дамуы.
Ресейде заң жүзінде авторлық құқықты бекітетін алғашқы заңнаманың
бірі бұл 1828 жылы қабылданған Цензура туралы Устав болды. Бұл устав
бойынша авторлар мен аудармашыларға өздерінің шығармаларын басып шығаруға
және оны сатуға толық түрде рұқсат берді. Бұл Устав бойынша авторлық
құқықты қорғаудың мерзімі автордың өмірлік ғұмыры бойына, яғни автор қайтыс
болғанға дейін және ол қайтыс болғаннан кейін оның соңынан шығармашылыққа
деген авторлық құқықты 25 жылға сақтап қала алады да кейінен ол мерзім
өткеннен кейін бұл құқық жалпы қоғамға тиесілі болып,еш бір шектеусіз
басыла береді. Бұл Уставтың ең басты қателігі ол жерде авторлық құқыққа
қалай ие болатынын немесе оның қандай жолмен иеленуге болатыны туралы
ешнәрсе айтылмаған. Бірақ ондағы көрсетілген ережелер бойынша авторлық
құқықтың ең бірінші субьектілері олардың заңды құқық қабылдаушыларымен
анықталады деген ереже қарастырылады.
Ресей Федерациясының заңгерлері авторлық құқықты реттейтін
Уставқа өзгертулер енгізуге тырысты, соның бірі Г. Ф. Шершеневич авторлық
қүқықты иеленудің екі жолын көрсетеді:10 оның бірі ол белгілі бір
субьектіде белгілі бір обьектіге қатысты пайда болады, ал екінші жолы бұл
авторлық құқық бір субьектіден екінші субьектіге ауысады, мұның бәрі заңды
негіздерде іске асырылады. Осы айтылған жолдарды заңгер алғашқы тәсілі және
өндірістік тәсіл деп атап көрсеткен. Г. Ф. Шершеневичтің сонымен қатар
авторлық құқықтың пайда болу уақыты туралы да өзіндік тұжырымдарын
келтірген,яғни ол егер шығармашылық қандай да болсын нысанға, яғни жазбаша
немесе ауызша нысанға айналдырылғаннан бастап пайда болады деген, себебі
табиғи құқықтың таратылу обьектісі ретінде шығармашылықтың мазмұны емес
оның формасы табылады.
Жоғарыдағы қабылданған Уставқа қосымша ретінде 1828 жылдары
Ойлап табушылардың құқықтық жағдайы туралы ереже бекітіледі. Сол ержеге
сәйкес, кітап сатып алған тұлға сол кітаптың авторының алдында белгілі бір
міндеттерге ие болды, ал егер сол кітап сатып алған тұлғадан келесі бір
кітап сатып алушы тұлға алса, онда сол бірінші кітап сатып алған тұлғаның
міндеттері келесі тұлғаға ауысып отырды.
10 Шершеневич Г.Ф. Авторское право на литературные произведения. Казань
1891 ж. 313 стр.
Ал осы кіпатты қайтадан басып шығару үшін автордың не болмаса оның
мұрагерлерінің рұқсаты қажет болды. Сонымен қатар бұл кітапты тікелей
мұрагерлердің өздері де басып шығара алды, бірақ ол үшін сол кездегі
цензура органдары кітапты басып шығаруға рұқсат билет берулері керек еді,
ол билетті алғаннан кейін де кем деген де бес жыл уақыт өтуі керек болды.
Сонымен бірге бұл қабылданған ережеде кітаптарға қатысты
қылмысқа, яғни контрафакцияға (жалған нұсқа дайындау) толық түрде түсінік
беріп, сол қылмысқа жаза ретінде айыппұлды қарастырған.
Онымен қоса ол заңнамаға сәйкес кез келген шығармаларды еркін түрде
аударуға құқық берді және де кейбір баспа шаруашылығын жүзеге асыратын
ғылыми мекемелерге қатысты авторлық құқықты да қарастырады.
Кейіннен ол ережеге қатысты көптеген кемшіліктер шыға бергеннен
соң 1830 жылы көп кешікпей Ойлап табушылардың, аудармашылардың және
баспашылардың құқықтары туралы жаңа құқықтық акт қабылданады.11 Осы акт
бойынша автор заңмен белгіленген мерзім ішінде бұл құқықты қолдана алды
немесе құқықты басқа тұлғаға меншікке де уақытша қолдануға да беру құқығына
ие болды. Сонымен бірге бұрын авторлық құқықтың субьектілеріне тек
жазушылар, аудармашылар, ғылыми салада еңбек етуші тұлғалар, суретшілер
қауымы ғана енсе, ал осы акт бойынша оларға журналисттер мен ораторлар
қауымы да авторлық құқықтың субьектілері қатарына енгізілді. Осы заңнамада
әдеби меншікке заңды тұлғалардың құқықтыры туралы толығымен түсінік
берілген.
Сонымен бірге шығармаларды кітаптарға және хрестоматияға еркін
түрде ешкімнен де рұқсат алмастан қолдануға құқық берді. Жеке хаттар тек
авторлар мен хат кімге жазылды сол тұлғалардың рұқсатымен ғана басыла
алатын, ал егер автордың шығармасын оның атымен жамылып басып шығарған
тұлғаны тек материалдық жауапкершілікке тартып қана қоймай, сонымен бірге
оны сотқа дейін жеткізу қарастырылған және де контрафакция қылмысы үшін
жауапкершілік нормаларын одан әрі дамыта түскен.
1911 жылы Ресейде авторлық құқық туралы ең көлемді заң
қабылданды. Бұл заң өзінің шығармашылығын әлі басып шығармаған авторларға
мейлі оның шығармашылығы басқа елде туған болса да және де Ресей жерінде
шығармашылыған басып шығарған авторларға қатысты болды. Яғни бұл заңның
халықаралық деңгейде екендігін көруге болады.
Бұл заңдағы бір ерекшелік, авторлық құқықты атқа байланысты
тіркеді, яғни автор өзінің шығармаларын өз атымен, лақап атпен немесе
жасырын атпен басып шығару құқықғына ие болды. Авторлық құқық шарт бойынша
да беріле алатын болды. Ал шарттың пәні ретінде әлі жазылмаған, бірақ
болашақта шығарылатын шығармалар болды, бірақ ол шарт шектелген мерзімге
ғана 5 жылдан аспайтын уақытқа берілді. Авторлық құқытың обьектілеріне
барлық әдеби, музыкалық, көрнекті шығармалар, фотокарточкалар, граммофондық
пластиналар мен тағыда басқалары жатады.
_____________________
11 Полное собрание Законов Российской Империи 1830 г. О правах
сочинителей,переводчиков и издателей Собрание 2-ое. Т. 5. № 3411
Автордың ең негізгі құқықтары бұл шығармаларды басып шығаруға, таратуға,
шығарманы қайта өңдеуге немесе бір нысаннан келесі нысанға айналдыруға
құқықлы болды. Ол заңда баспамен жасалатын шарттар туралы
нақты қарастырылып, автор мен баспашы арасындағы құқықтар мен міндеттер
айтылады. Баспашы автормен жасалған шарттарды басқа баспашыға бере алмайды
және де автор шартта оның өз шығармасын басып шығаруға кедергі жасайтын
болса онда шартты бұзуға құқылы болды.
Барлық қазіргі заңдарда қарастырылатындай бұл заңда да бұзушылықтар туралы
айтылады, мысалы жауапкершілікті бекіту заң бұзған тұлғаның
кінәсінің көлеміне байланысты тағайындайды, ал контрафакция қылмысын
жасаған тұлға авторлық құқығы бұзылған тұлғаға келтірген шығанды төлеуі
қажет, ол төлем контрафактордың сол авторлық құқықты бұзғаннан алған
табыстан аспауы керек болды.12 Сонымен қатар басқа біреудің шығармасын алып
өзінің атымен басып шығарған тұлғаға қатысты қылмыстық жауапкершілікте
қарастырылған.
Бертін келе, Ресейдің азаматтық құқықта XIX ғасырда авторлық
құқықтың автордан басқа тұлғаға өтудің бірнеше тәсілдері көрсетіледі: баспа
шарты бойынша; әдеби меншікке құқықты беру туралы шарт бойынша; мұра
арқылы; және тағы да басқа тәсілдері көрсетіледі. Сонымен бірге автор
өзінің шығармаларына қатысты басып шығаруға және сатуға деген құқықты шарт
бойынша бере алды, бұл шарт көбіне баспа шартына емес сату−сатып алу
шартына ұқсас келді. Егер бұрын автор баспашыға бұл құқықты белгілі бір
уақыт аралығына бере алса, ал мына шарт бойынша автор баспашыға құқықты
сату сатып алу шартының пәні ретінде берді.
Жоғарыда айтылған шарттарды бір бірінен ажыратып, араларындағы
айырмашылықтарды тауып көрейік. Шығарманы басып шығару шартын әдеби
меншікке құқықты беру шартынан айырмашылығы; біріншіден, басып шығару
шартының пәні материалдық емес сипатта болды; екіншіден, сату−сатып алу
шартына сәйкес құқықтардың барлығы түгелімен сатып алушыға өтсе, ал баспа
шарты бойынша автор келесі бір тұлғамен осы шартты жасасу құқығын сақтап
қала алды; үшіншіден, жеке мүліктік емес құқықтарды автор өзінде сақтай
алады, ал мүліктік құқықтардың барлығы баспашыға өтеді.
Бұл шарттардың барлығы заңнамаға сәйкес жазбаша нысанда жасалу
керек болды, бірақ автор мен кітап сатушының арасында ауызша нысанда да
шарттардың жасалуына жол берілді,13 осы факт туралы Г. Ф. Шершеневичтің
пікіріне келсек, автор мен кітап сатушының арасында ауызша нысанда
жасалған шартты жарамсыз деп табу қызық, егер автор бұл шарттың жасалғаны
туралы фактіні жоққа шығарып жатқан жоқ болса10 деген ой тұжырымды айтады.
12 Пиленко А.Л. Новый закон об авторском праве. СПб. 1911ж. 104 стр.
13 Решения гражданского касационного департамента Правительствующего
Сената за первое полугодие 1868г. Дело № 42.
10 Шершеневич Г.Ф. Авторское право на литературные произведения. Казань
1891 ж. 313 стр.
Ғылыми терминмен айтсақ, ол ауызша шартты үй−жайдағы шарт деген атау берді,
сонда Г. Ф. Шершеневичтің айтуына сенетін болсақ, автор өзінің қолжазбасын
басып шығаруға немесе сатуға құқықты бір тұлғаға нотариалды шарт негізінде
берсе, ал басқа тұлғаға үй−жайдағы шарт негізінде бере алады деген, бұл
тұрғыда екі шарт өз алдына жекеше маңызға ие болып отыр.
Сол кездердегі баспа шартының мазмұнын оның маңызды белгілері
құрады, ол белгілерге:
• Кітапты басып шығару баспашының ақшасынан жүзеге асырылады;
• Басылып шыққан кітапты баспашы таратылуын жүзеге асырады;
• Авторға сыйақы, қаламақы төленеді;
• Баспашыға кітапты басып шығаруға және таратуға белгіленген мерзімнің
болуы сияқты белгілерді жатқызуға болады.
Шарттың мерзімі тұрақты түрде немесе қысқа мерзімде болуы мүмкін, яғни
баспа жұмысы белгілі бір күнтізбелік мерзімде немесе баспашы басып шығарған
барлық кітаптардың даналары таратылып біткеннен кейін шарт жойылады.
Шарттың мазмұнын құрайтын негізгі белгілердің бірі бұл авторға
төленетін қаламақы немесе сол кездерде айтылғандай сыйақы тек ақшалай
сомада және қолжазбаны берген кезде немесе қолжазбасы жарық көрген сәтте
немесе жоғарыда айтып кеткендей бірнеше баспа шартын жасасқан болса, әрбір
басып шығарылған кезде немесе әрбір сатылған кітаптың данасынан белгіленген
пайызды баспашы төлеп отыруға міндетті болды.
Жоғарғылардан байқағаныңыздай баспа шарты бойынша тек баспашының
міндеттері мен автордың құқықтары туралы айтып автордың баспашының
алдындағы міндеттері туралы ешнәрсе айтпаппыз. Ендеше сол мәселеге келетін
болсақ, автор шарт жасасқан кезде шарттық пәні толығымен аяқталған шығарма
болса, онда сол шығарманы баспашыға шарт негізінде беруге міндетті, ал егер
шарттың пәні әлі аяқталмаған немесе болашақта жазылатын шығарма болса, онда
автор сол шығарманы шартта көрсетілген сапада және белгіленген мерзімде
баспашыға беруге міндеттенеді. Мүндай шарт қазіргі кездердегі заңнамада
әбеди шығармаға тапсырыс беру шарты деген атқа ие болды.
Енді авторлық шарттың КСРО-ның азаматтық құқығындағы даму
жолдарындағы ерекшеліктері бұл социалисттік мәдениетті дамытуды көздеген
кеңестік одақ сол күндерге дейін келе жатқан авторлық құқық туралы
заңдардың барлығын жойып жіберді, оның себебін автордың жеке кәсіпкерлерге
бағыныштылығымен түсіндірді. Бертін келе азаматтық құқықтың өзінің түгелдей
өзгеруіне алып келді, себебі баспашылық шаруашылығы түгелімен ірі
капиталисттік мекемелердің қолына көшті, сол кездерге байланысты болар ірі
әдеби шығармалардың авторлары өздерінің шығармаларын басып, жарыққа шығару
үшін ірі капиталисттік мекемелердің баспашыларының алдында қарыздар
болатындай жағдайда болды.
Тіпті көптеген ірі композиторлар мен жазушылар өздерінің
шығармаларын іске асыру құқықтарының барлығы түгелімен сол капиталисттердің
қолына өтті, яғни қаншалықты атақты ақындар мен жазушылар болса да
өздерінің шығармаларын қаншалықты сапалы немесе үлкен көлемде жазса да оны
сол мекемелердің рұқсатынсыз жарыққа шығара алмайтын14 болды.
Мұның барлығы 1917 жылғы билік басындағылар халыққа тек
олардың қамы үшін және де елді аумақтың қажетті мәдени құндылықтары үшін
деген лақаппен осы саясатты біраз уақытқа дейін ұстанды.
Кейіннен Лениннің көңіліннен шыққан жоба 1917 жылдың 29 желтоқсанда қаралып
Мемлекеттік баспа туралы Декрет ретінде қабылданады.15 Бұл декрет
авторлық құқық бойынша қатынастардың жаңа жүйесін құруға негіз болды. Сонда
билік басындағылардың мұндай декрет қабылдауына түрткі болғаны ол декрет
күшіне енгеннен бастап әрбір адам тіпті арзан бағаға ұлы жазушылардың
кітаптарын алып оқуына мүмкіндік алуы.16
Сол кезеңдерде халық ішінде кітапқа деген аштық болғандықтан баспашыларға
бірден және көптеп кітап басып шығаруларын және де ең бірінші кезекте
классиктердің еңбектерін басуды алдыға қойып, екінші кезекте баспашы басуға
қолжазбаны таңдағанда оның мазмұны еңбекші халыққа жақын болуын ескеру
қажет болды. Кітаптардың құны қолданылған материалдардың құнымен немесе
мүмкін болған жағдайда одан да арзан бағамен немесе кітапханалар арқылы
тегін беруді көздеген. Қаншалықты арзан немесе тегін беруді көздегенмен де
1918 жылы Автормен шарт жасаудың инструкциялары қабылданады,17 ол
инструкция бойынша авторға төленетін гонорардың көлемі мен тираждардың
нормалары бекітілген.
1918 жылы 26 қарашада Әдеби, ғылыми, музыкалық шығармалар мен
суретшілердің жұмыстары түгелімен мемлекеттің меншігіне өтуі туралы декрет
қабылданды. Ол декрет бойынша жарық көрген шығарма болсын немесе жарық
көрмеген шығарма болсын кімнің қолында болмаса да мемлекеттің меншігіне
кіреді, бұл тек өмірден өткен авторлардың шығармаларына ғана байланысты
болған жоқ, сонымен бірге сол кездегі жазып жүрген авторлардың жұмыстарына
да қатысты болды. Бұл декрет бойынша бұрыннан басып шығаруға, сатуға шарт
негізінде құқық алған баспашылардан оларға автормен берілген құқықты
мемлекетке бергендері үшін баспашыға шығындарды өтеп, ол құқықтарды берген
үшін сыйақы да берген болатын. Сонда осы декрет негізінде өзінше қолжазбаны
басып шығарған, көбейткен жағдайда немесе таратқан жағдайда, көпшілік
алдында жария қылған жағдайда ол тұлғаны мемлекеттік монополияны бұзды деп
жауапкершілікке тартқан.
14 Бахтияров А.А. История книги на Руси. 1890г
15 Декреты Октябрьской революции. Москва 1933 г. Декрет о государственном
издательстве.
16 Сборник декретов, постановлений, разъяснений по авторскому праву на
музыкальные произведения. Петроград 1919
17 Корецкий В.И. Авторские правоотношения в СССР Сталинабад 1959 ж. 317
б.
Қаншама түрде декрет қатаң болды десекте декреттің тармақтарының ішінде
авторлардың өздерінің шығармаларына деген құқықтары сақталған деуге болады,
бірақ ол мына жолмен орындалады, егер автордың шығармасы мемлекеттің
меншігі деп жарияланбаған болса, мұнда автордың тірі немесе өмірден өткені
туралы ешнәрсе айтылмаған, онда автор өз шығармасымен не істеседе өз еркі,
ал егер тірі автордың шығармасы мемлекеттік меншік ретінде жарияланған
болса, онда мемлекеттік баспа ұйымдары авторға бекітілген ставкалар бойынша
гонорарларды төлеуге міндетті болады.
Бірақ декретте жоғарыда көрсетілгендей авторлардың шығармаларына
деген құқықтың өту туралы басқа заңнамаларда қаралып кеткен еді, ал бұл
декретте ондай мәселелер мүлдем қарастырылмайды, мүмкін ол 1918 жылы 28
сәуірде қабылданған мұрагерлікпен алуды жою туралы декретпен келіскен
болар.
Сонда авторлардың мұрагерлері тек шығарма бойынша авторға берілетін
гонорардың сомасынан өмір сүруге қажетті ақшаның ең минимум мөлшерінде ғана
беріп отырған.
1919 жылы өкімет баспа шаруашылығы саласын басқару үшін бір
саладан орталықтандырып құру туралы шешім қабылдайды. Сөйтіп, Госиздат
органы баспа саласында мемлекеттің кітап басып шығару туралы тапсырмасын
орындап қана қойған жоқ, сонымен қатар, оған баспа шаруашылығы жалпы
басқаруды жүзеге асырды, Госиздат органына барлық халық комиссариаттардың
баспа қызметтері және барлық баспа мекемелері бағынды, себебі олардың
қызметтері жалпы саяси және мәдени сұрақтарға қатысты болғандықтан
түгелімен дерлік бағынышты болды. Госиздат органына барлық баспаларға
қатысты реттеу мен бақылауды жүзеге асыру құқығы берілді.
1919 жылдың қазан айының 10 жұлдызында Әдеби және өнер
туындыларын жеке меншікке алу туралы шарттардың күшін жою туралы декрет
қабылданып, оның негізінде баспашының меншігіне автормен жасасқан шарты
негізінде берілген құқықтардың барлығы қайтадан жойылып, шарттардың барлығы
күштерін жоғалтады, тіпті ол декрет шыққанға дейін жасалған шарттар да
жойылды. Бұл декретте тек ескі үлгідегі шарттарды жойып қана қоймай,
сонымен қатар, жаңа үлгіде жасалатын баспа шарттарының элементтері мен
талаптарын, шарттың орындалу мерзімдері мен авторға төленетін гонорардың
ставкаларының минимум сомасы да бекітіліп көрсетілді.
1925 жылы 30 қаңтарда Авторлық құқықтың негіздері деген
атаумен заң қабылданады.18 Бұл заңда тек авторлық құқықтың негізгі
бастаулары туралы ғана айтылған, оның себебі бұл заңның керекті детальдарын
әрбір одаққа кірген республикалардың өздері толықтырып сонда осы аталған
заңнан бастау алулары керек болды. Осыдан бір байқалатыны, ендігі тұста
авторлық құқықты реттеу екі бірдей сатыда жүзеге асырды; республикалық және
жалпы одақтық сатылармен реттелді.
18 Сборник законов СССР 1925 раздел 1 Основы авторского право № 7. ст.
67
Бұл заң авторлық құқықтың негіздерін көрсеткендіктен ол заңда автор мен
баспашы арасында шарттық формадағы қатынастарды толығымен қарастырды.
Авторлық құқықтың мерзімі бекітіліп, автордың шығармасы алғаш рет жарыққа
шыққан кезден бастап немесе жария түрде орындалған кезден бастап 25 жыл
уақытқа бекітілді.
Жоғарыда аталған заңға толықтыру ретінде 1926 жылы Авторлық құқық
туралы декрет қабылданады,19 ол акт негізінде авторларға өздерінің
шығарма, көркем жұмыстарын басып шығаруға және оны таратуға айрықша
құқытарға ие болды. Сонымен бірге ол декретте автордың өзіне берілген
айрықша құқықтарды баспашыға өзі қалаған мерзімге немесе мерзімсіз, ғұмыр
бойына толық немесе шектелген түрде беру құқығына ие болды. Сонда бұл
декрет өзінің мазмұны бойынша, мынаны ұғындырады; баспа шарты бұл автор
өзінің шығарманы басып шығаруға айрықша құқықтырын баспашыға обьективтік
формаға айналдырып, береді, ал баспашы шарттар көрсетілген шығарманы өзінің
ақшасының есебінен басып шығаруға міндеттенеді.
Бірақ жоғарыда көрсетілген заң мен оған толықтыру ретінде
шығарылған декреттің өзінде де уақыт өте келе кемшіліктері шыға бастады,
себебі ол автор мен жеке баспа мекемелерінің арасындағы қатынастарды
реттеуге көп көңіл бөлді де, ал авторлық құқықтағы басқа субьектілердің
қатынастары немесе басқа да элементтері туралы ешнәрсе айтылмаған.
1926-1927 жылдарының аралығында меншіктердің барлығын мемлекеттік
меншікке айналдыру мақсатында жеке баспа мекемелері түгелімен жоюға
кірісті, бұл баспа саласында болсын, кітап саудасы саласында болсын және де
барлық мәдени-ағартушылық салаларда жеке кәсіпкерлерді мүлдем сығыстырып,
жойылуына алып келді. Бұл жұмыстары 1928 жылдарға мемлекеттік баспалар
жоспарлы түрде кіпат шығару қызметін одақтас республикалар аумағанда жүзеге
асыра бастады. Міне, сол себептермен жоғарыда қарастырылған заң мен
декреттің жойылуына алып келіп, заң шығарушы ендігі кезекте авторлық
құқыққа қатысты барлық заңнамаларды түпкілікті өзгертуге қажет болды, оның
негізіне автор мен мемлекеттік баспалардың арасындағы қатынастарды алуы
керек болды.
1928 жылы 16 мамырда жоғарыда айтылған ескертпелерді негізге ала
отыра Авторлық құқықтың негіздері туралы заң қабылданады,20 ол атауы
жағынан 1925 жылы қабылданған негіздерге ұқсас болғанмен мазмұны жағынан
айырмашылықтары болды. Бұл заңда авторлық құқық аумағында туындайтын
сұрақтардың барлығына детальды түрде анықтама бере тұра, одаққа кіретін
республикалардың авторлық құқық саласында өздерінше заңдарды шығаруын
көздейді, бірақ ол заңдар Негіздер туралы заңды басшылыққа алуы керек
болды. Осы қабылданған жаңа заңда автордың өзінің жұмыстарына,
шығармаларына авторлық құқықты басқа заңдар сияқты емес, авторға өмір
бойына беріліп, ол қайтыс болған жағдайда мұрагерлеріне өмір бойына емес,
15 жылға берді.
_________________________
19 РСФСР 1926 Декрет об авторском праве . № 72. ст.576
20 РСФСР 1928 Основы авторского право. № 132. ст. 861.
Сонымен қатар ол заң авторға берілген айрықша құқықтарды қолданудың шегі
мен оны қолдануға мүмкін болатын жағдайларды толық түрде сипаттады.
Осы заңды негізге ала отырып одақтас республикалар авторлық
құқықты реттейтін заңдарды шығарып, ол жерде көбіне авторлық құқықты жүзеге
асырумен байланысты шарттарға көңіл бөлінді. Заңнама тәжірибесінде баспа
шартына байланысты көптеген даулар туындап, сот істері қарала бастағаннан
кейін осы баспа шартына байланысты типтік шарттардың формасын жасап
шығарды. Сонда ол типтік шарттар болашақта жасалатын баспа шарттарына үлгі
ретінде қолданылып, нормативтік түрде бекітілді.Уақыт өткен сайын
технология да дами түсті, енді авторлардың шығармаларын, композиторлардың
әуендері және де тағы сондай өнер туындылары радио арқылы да жариялауға
мүмкіндік туды.Соның негізінде 1929 жылы 10 сәуірде Музыкалық, драммалық
және басқа дашығармаларды, ғылыми баяндамаларды және сондай ашылымдарды
жария түрде радиолар арқылы беру құқығы туралы қаулы қабылданды.21 Бұл
қаулы бойынша шығармаларды радио саласында қолданудың тәртібін белгіледі.
Жоғарыда айтылғандай, авторлар баспашылармен болашақта жазылатын немесе
жартылай жазылған шығармаларға шарт жасасады деген едік, оны тапсырыс
арқылы жүзеге асырылатын шарт десек, 1930 жылы 23 қарашада Архитекторлық,
инженерлік және басқа да техникалық жоспарларды, сызбаларды және суреттерді
тапсырыс негізінде дайындатушы тапсырыс берушінің құқықтары туралы22
қабылданған қаулыға сәйкес мекемелер мен
кәсіпорындармен автор арасындағы еңбек қатынастары барысында жасалған,
пайда болған шығармаларын жүзеге асыру барысында автордың құқықтарының
қаншалықты шекте болатынын бекітіп көрсетуге тырысып бақты.
Осы қабылданған нормативтік құқықтық актілермен қатар іс жүзінде
де өнер саласындағы жұмысшылардың қызметтерін ұйымдасқан нысанда
қалыптастыра бастайды, соның дәлелі ретінде авторларға тек өздерінің ғана
шығармаларына қатысты әрекеттерді жүзеге асырып қана қоймай жалпы авторлық
құқықты қорғауды жүзеге асыруды жүктеді. Ал авторлар өздерінің тараптарынан
әр түрлі ұйымдар құра бастайды, мысалы, суретшілер қоры, музыкалық қор,
архитектуралық қор тағы сол сияқты мекемелер құрыла бастады.
Осы жылдар арасында музыкалық туындыларды радиодан бөлек, сол
кездердегі таспаларға, яғни граммафондық пластиналарға жазу әрекеттері
пайда болып, оны жазған кезде авторларға деген гонорарларды төлеу туралы
сұрақтар туындай бастады.
___________________________
21 СССР 1929 г Сборник законов О праве передачи по радио и проводам
публичного исполнения музыкальных,драматических и других произведении. №
26, ст 230 .
22 СССР 1930 Сборник законов О правах заказчиков на изготовленные по их
заказом архитектурные,инженерные и иные технические планы,чертежи и
рисунки. № 58, 613 бап.
Ал осы сияқты ерекше сипаттағы сұрақтар мен дауларғы Жоғарғы соттың
пленумының бекітулерімен шешімін тапты. Соттың талқылауы бойынша
пластинкаға жазылуға дайын тұрған музыкалық шығарманың авторымен,
композитормен де міндетті түрде шартқа отыру керек болды, себебі,
пластинаға жазу бұл да шығарманы тарату, жарыққа шығару болып табылады.23
Авторлық құқықтың жүйесін уақыт өткен сайын, техникалық
құралдардың күрделенуі мен дамуы авторлық құқықты реттейтін нормативтік
құқықтық актілердің өзгертуі талап етті. Ал кеңес одағындағы өзгерістер
жанында орналасқан көрші мемлекеттерге де өз әсерін тигізді деуге болады,
ол әсіресе Шығыс, Оңтүстік−Шығыс Европада авторлық құқыққа қатысты кеңес
одағының заңнамаларынан үлгі алды. Бұл елдерде баспа шартын жасауға үлгі
ретінде кеңес одағында пайдаланған типтік шарттарды жасап, қолдана бастады.
Сонымен қатар кеңес одағындағы авторлық құқықтың ерекшелігі бұл
жоғарыда айтылғандай, авторға оның шығармашылығын қолданғанына байланысты
ақы төлеу, яғни гонорар төлеу көзделген еді, ал оның ерекшелігі авторға
гонорарды тек автордың шығармасының қоғамға қаншалықты пайдалы екендігіне
байланысты төлеу көзделген. Бұның өзі сол Европа елдерінің авторлық құқық
туралы заңнамаларынан көрініс тапты, мысалы, Польша елінің заңнамасында
авторларға гонорар төлеу тек олардың шығармаларының маңыздылығы мен қоғамға
пайдалылығы және шығарманы жасау кезінде жасалған шығармашылық жұмыстарды
есептеу қажет болды.24 Ал чехиялық заңнамаларда авторларға төленетін
гонорарды оның шығармасының қоғамға алып келетін пайда дәрежесімен
есептеуді көздеді.25
Авторлық құқықты реттейтін нормативтік құқықтық актілер көбейіп,
әр алуанды болғандықтан 1961 жылы авторлық құқыққа қатысты нормалар
жинақталып кодификацияланады да соның негізінде одақты республикалардың
азаматтық кодексі қабылданады. Оның барлығы азаматтық заңнамалардың
негізіне кіреді. Бұл азаматтық заңнамалардың негізі бүкіл кеңес одағының
құрамына кіретін республикалардың барлық аумағына таралуы міндетті болды.
Ал сол азаматтық заңнамалардың авторлық құқықты реттейтін бөлімінде
авторлың шығармаларын құқықтық негізде қорғалатын обьект ретінде
қарастырады және де ғылыми және көрнекті шығармашылық жұмыстарының
субьектілердің құқықтары мен сол шығармашылық жұмыстардың нәтижелерін
қолдануды құқықтық реттеу, авторлық құқықтың мерзімі мен мемлекеттің
авторлық құқықты автордан алудың жолдары және тағы да басқа авторлық
құқыққа қатысты құқықтық мәселелерге қатысты сұрақтарға құқықтық түрде
жауап берген деуге болады.
___________________________________ _____________________________
23 Постановление 45 Пленума Верховного суда СССР Сборник действующих
постановлений Пленума и директивных писем Верховного суда СССР 1924-1944 г.
М. Юриздат. 1946.
24 Конституция и основные законодательные акты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz