Ерлі-зайыптылардың мүліктік құқықтары мен міндеттері

Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1. Ерлi.зайыптылар арасындағы мүлiктiк.құқықтық қатынастар. Неке шарты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5

2. Ерлі.зайыптылар арасындағы және ата.ана мен бала арасындағы құқықтық қатынастар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14

2. Ерлi.зайыптылардың алименттiк мiндеттемелерiнiң кейбiр
мәселелерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30

Неке-отбасы қатынастары құқықтық реттеудi қажет ететiн аса маңызды әрi айрықша сипатқа ие қоғамдық қатынастардың ерекше бiр түрi болып табылады. Әрине, бұл қатынастардың мазмұндық сипатының айрықша болуы неке-отбасы қатынастарын құқықтық реттеумен толық қамту әрине мүмкiн емес. Бiрақ соған қарамастан бұл қатынастар Қазақстан Республикасында арнайы құқықтық нормалармен, яғни 1998 жылғы 17 желтоқсанда қабылданған "Неке және отбасы туралы" Заңмен және ерлi-зайыптылар арасындағы мүлiктiк сипаттағы қатынастар Азаматтық кодекстiң жалпы бөлiмiнiң нормаларымен реттелген. Бүгiнде барлық дамыған елдердегiдей Қазақстанда да неке-отбасы қатынастарын құқықтық реттеу және осы құқықтық қатынас субъектiлерiнiң құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау мәселелері мемлекеттімiздiң әрдайым назарында деп айтқан болар едiк.
Мәселен, Ата Заңымыз Конституцияның 1 бабында көрсетiлгендей... мемлекетiмiздiң ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары. Сондықтан отбасы және неке қатынастары оның негiзi - еркек пен әйелдiң құқықтарын жан-жақты қорғап, адамгершiлiкке толы парасатты толы қағидаларды заңдылыққа айналдырған.
Неке сауалы коллизиялық сауалдардың ішіндегі ең күрделісі десе де болады. Некеге тұрушылардың екеуінің екі мемлекетте болуы, олардың некеге тұруының жастарының айырмашылығы, яғни әрекет қабілеттігі, сонымен қатар некенің қай уақытта тоқтатылатындығы туралы мәселелер де шешілуі қиын мәселелердің бірі болып табылады.
Бұл курстық жұмыста біз халықаралық жеке құқықтағы неке қатынастарына тоқталып, неке қатынасты коллизиялық сұрақтарға жауап беріп, некеге отыру, некені тоқтатудың ерекшеліктеріне назар аударамыз. Неке бұл ерлі-зайыптылар арасында жасалатын шарт болғандықтан, осы ерлі зайптылардың арасындағы қатынас, олардың шетелдің қатысуымен болғандықтағы ерекшеліктері осы курстық жұмыстың зерттеу объектілерінің бірі болып табылады.

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995 ж. 30 тамыз.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi 27 желтоқсан 1994 ж.
3. (жалпы бөлiм)// «Заң» газетi 29 желтоқсан 1994 ж
4. Қазақстан Республикасының «Неке және отбасы туралы» Заңы 17 желтоқсан 1998ж.
5. “Қазақстан Республикасындағы шетел азаматтарының құқықтық жағдайы туралы” Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы
6. Антокольская М.В. Семейное право. Учебник. - М. Юрист, 1999.
7. Базарбаев Б.Б. Басин Ю.Г. и др. Семейное право. Алма-Ата, изд. «Мектеп» 1984.
8. Жакипова А.С. Развитие семейно-брачных отношении в Казахстане. Изд. Каз 1971.
9. 3иманов С.З. Общественный строй казахов первой половины XIX в. Алма-Ата. Изд. Академий наук КАЗССР 1989. И.Қазақ әдет-ғұрып құқығының материалдары. Құрастырған Кенжалиев және т.б. Жетi Жарғы. 1996.
10. Комментарии к Кодексу о браке и семье Каз ССР под.ред Басина Ю.Г. и Ваксберга М.А. Алма-Ата. 1972.
11. Маслов В.П. Подопригора З.А. Пушкин А.А. Действующие законодательства о браке и семье. Харьков. 1972.
12. Нечаева А.М. Семейное право, Курс лекции. М. Юрист. 1998.
13. Созакбаев С. Социально-нормативное содержание обычного права казахов. Проблемы казахского обычного права. Алма-Ата наука 1989.
14. Коментарий к кодексу о браке и семье Казахской ССР / Под ред. Сулейменова М.К., Мынбаева К.Е. - Алма-Ата: Казахстан, 1989.
15. Муратова С.А., Тарсамаева Н.Ю. Семейное право: Учебное пособие - М.: Новый юрист, 1999.
16. Нечаева А.М. Семейное право: Курс лекций - М.: Юристъ, 1998.
17. Нечаева A.M. Брак, семья, закон. М.,1984г.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Ж о с п а р:

Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1. Ерлi-зайыптылар арасындағы мүлiктiк-құқықтық қатынастар. Неке шарты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5

2. Ерлі-зайыптылар арасындағы және ата-ана мен бала арасындағы құқықтық
қатынастар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..14

2. Ерлi-зайыптылардың алименттiк мiндеттемелерiнiң кейбiр
мәселелерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30

Кiрiспе
Неке-отбасы қатынастары құқықтық реттеудi қажет ететiн аса маңызды
әрi айрықша сипатқа ие қоғамдық қатынастардың ерекше бiр түрi болып
табылады. Әрине, бұл қатынастардың мазмұндық сипатының айрықша болуы
неке-отбасы қатынастарын құқықтық реттеумен толық қамту әрине мүмкiн емес.
Бiрақ соған қарамастан бұл қатынастар Қазақстан Республикасында арнайы
құқықтық нормалармен, яғни 1998 жылғы 17 желтоқсанда қабылданған "Неке және
отбасы туралы" Заңмен және ерлi-зайыптылар арасындағы мүлiктiк сипаттағы
қатынастар Азаматтық кодекстiң жалпы бөлiмiнiң нормаларымен реттелген.
Бүгiнде барлық дамыған елдердегiдей Қазақстанда да неке-отбасы қатынастарын
құқықтық реттеу және осы құқықтық қатынас субъектiлерiнiң құқықтары мен
заңды мүдделерiн қорғау мәселелері мемлекеттімiздiң әрдайым назарында
деп айтқан болар едiк.
Мәселен, Ата Заңымыз Конституцияның 1 бабында көрсетiлгендей...
мемлекетiмiздiң ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмiрi, құқықтары мен
бостандықтары. Сондықтан отбасы және неке қатынастары оның негiзi - еркек
пен әйелдiң құқықтарын жан-жақты қорғап, адамгершiлiкке толы парасатты толы
қағидаларды заңдылыққа айналдырған.
Неке сауалы коллизиялық сауалдардың ішіндегі ең күрделісі десе де
болады. Некеге тұрушылардың екеуінің екі мемлекетте болуы, олардың некеге
тұруының жастарының айырмашылығы, яғни әрекет қабілеттігі, сонымен қатар
некенің қай уақытта тоқтатылатындығы туралы мәселелер де шешілуі қиын
мәселелердің бірі болып табылады.
Бұл курстық жұмыста біз халықаралық жеке құқықтағы неке
қатынастарына тоқталып, неке қатынасты коллизиялық сұрақтарға жауап беріп,
некеге отыру, некені тоқтатудың ерекшеліктеріне назар аударамыз. Неке бұл
ерлі-зайыптылар арасында жасалатын шарт болғандықтан, осы ерлі зайптылардың
арасындағы қатынас, олардың шетелдің қатысуымен болғандықтағы ерекшеліктері
осы курстық жұмыстың зерттеу объектілерінің бірі болып табылады.
Менiң курстық жұмысымның тақырыбына арқау болып отырған неке-отбасы
қатынастары нәтижесiнде туындайтын мүлiктiк-құқықтық қатынастарды реттеу
мәселесi қазіргі кезеңде аса өзектi сипатқа ие.
Бұл жұмыс барысында мен ерлi-зайыптылардың арасындағы мүлiктiк
құқықтық қатынастары мен ерлi-зайыптылардың алименттiк мiндеттемелерiне
қатысты кейбiр құқықтық-теориялық мәселелердi сараламақпын.

1. Ерлi-зайыптылар арасындағы мүлiктiк-құқықтық қатынастар. Неке
шарты
Ерлі-зайыптылардың мүліктік қатынастары оларға тиесілі болған мүлікті
меншіктену және бір-бірлеріне өзара материалдық қолдау көрсету
міндеттерінен туындайды. Құқықтық қатынастардың бірінші түрі Заңның "Ерлі-
зайыптылардың мүліктік қүқықтары мен міндеттері" деп аталатын 7-тарауындағы
нормалармен, ал екіншісі — Заңның "Ерлі-зайыптылардың және бұрынғы ерлі-
зайыптылардың алименттік міндеттемелері" деп аталатын 18-тарауындағы
нормалармен реттеледі.
Ерлі-зайыптылардың меншік құқығының регламентациясы немесе басқаша
айтқанда олардың мүліктік режимі жаңа заңда елеулі өзгеріске ұшырады.
Бұрынғы заңдарда тек бір ғана режим қарастырылған еді. Жаңа Заңда ерлі-
зайыптылардың заңды мүліктік режимі де, ерлі-зайыптылар мүлкінің неке
шартымен бекітілген шарттық режимі де көзделінеді.
Дегенмен, некеге тіркеу кезінде неке шарты жиі қолданылып жүрсе де,
көп жағдайда ерлі-зайыптылар мулкінің заңды режимі — олардың ортақ
бірлескен меншік режимі қолданылады.
ҚР "Неке және отбасы туралы" Заңның 2-бабы ерлі-зайыптылардың
отбасынындағы құқының тең болу принциптерін айқындайды. Осы ортақ
принциптің пайда болуына ерлі-зайыптылардың некелескеннен кейінгі бірге
тұрған ғұмырында жинаған мүлікке тең құқылығы ықпал етеді. "Неке және
отбасы туралы" Заңның 32-бабына сәйкес ерлі-зайыптылардың некеде тұрған
кезде жинаған мүлкі олардың бірлескен ортақ меншігі болып табылады. Ерлі-
зайыптылар мұндай меншікке тең құқықпен билік етеді және пайдалана алады.
Нақты өмірде белгілі бір заттарды әйелі тұрақты пайдаланса, екінші бір
затты ері тұтынады, үшінші бір затты олардың екеуі де пайдаланады. Бірақ,
сырт көзге олардың ортақ мүлкіне жататын заттардың барлығы да ерлі-
зайыптылардың екеуіне де бірдей болып саналады.
Заңда ерлі-зайыптылардың некеде тұрған кезде жинаған мүліктерінің
жалпы тізімі берілген. Бұған ерлі-зайыптылардың табыстары (жалақысы, зейнет
ақысы, материалдық көмек, кәсіпкерлік қызметтен тапқан табыстары, т.б.),
осы табыстардың негізінде жиналған мүліктер (ортақ мүлік, сондай-ақ ерлі-
зайыптылардың әрқайсысының мүлкі) және т.б. жатады.
Жалпы тәртіп бойынша ерлі-зайыптылардың құқықтық жағынан тең болуы
олардың қайсысы қандай затты иемденуіне, ол заттың қандай мақсатқа
арналғанына және кімнің атына жазылғанына байланысты емес. Ерлі-
зайыптылардың құқықтық жағынан тең болуына олардың отбасы табысының жалпы
сомасына қаншалықты үлес қосқаны да әсер ете алмайды. Заң (32-бап, 3-
тармақ) ерлі-зайыптылардың ортақ мүлікке құқығы некеде тұрған кезенде үй
шаруашылығын жүргізуді, балаларды бағып-күтуді жүзеге асырған, немесе басқа
да дәлелді себептермен жеке кірісі болмаған жұбайға да тиесілі екендігін
арнайы ескертеді.
Бірге тұрған кезде жинаған ортақ мүліктен басқа, ерлі-зайыптылардың
әрқайсысына тиесілі жеке мүлкі болады және оған өздері дара билік етеді.
Мұндай жеке дара мүліктерге ері мен әйелінің некеге тұрғанға дейінгі немесе
ерлі-зайыптылардың, некеге отырғаннан соңғы жеке міндеттемелері бойынша
алған заттары, ері мен әйелінің сый ретінде алған, немесе мұрагерлік
жолымен иемденген заттары, жеке пайдаланатын заттары (сырт киім, аяқ киім,
т.б.) ерлі-зайыптылардың некеге түру кезінде ортақ қаржысына сатып алынған
болса да қымбат заттар мен басқа да сән-салтанат заттарын қоспағанда,
басқасының бәрі жатады.
Некенің іс жүзінде тоқтатылуына байланысты бөлек тұрған кезде ерлі-
зайыптылардың әрқайсысы тапқан мүлікті сот олардың әрқайсысының жеке
меншігі деп тануы мүмкін ("Неке және отбасы туралы" Заңның 34-бабы).
Жалпы ортақ меншік болып табылатын мүлікке ерлі-зайыптылар өзара
келісім бойынша иелік ете алады. Ерлі-зайыптылардың әрқайсысы жалпы мүлікке
байланысты өз бетінше келісім жасай алады. Бұл жерде жаңа Заңның талап етуі
бойынша басқа жұбайдың келісімін алуы қажет. Ортақ мүлікке байланысты
нотариалды рәсімдеуді талап ететін мәміле жасау үшін (мәселен, тұрғын үйді
сату кезінде) екінші жұбайдың жазбаша келісімі қажет.
Ерлі-зайыптылардың, әрқайсысы некені тоқтатқан сәтте де, сондай-ақ
некеде тұрған кезінде де жалпы ортақ мүлікті бөлісуді талап етуге құқылы.
Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөліске салғанда олардың үлестері тең болуы
тиіс. Жоғарыда көрсетілгеніндей, отбасының жалпы табысына ерлі-
зайыптылардың әрқайсысының қосқан үлесінің көлемі жалпы ереже бойынша
ескерілмейді. Сонымен бірге жекелеген жағдайлар да сотқа кәмелетке толмаған
балалардың мүдделерін немесе ерлі-зайыптылардың біреуінің мүдделерін ескере
отырып ерлі-зайыптылардың үлестерінің теңдігі негізін ескермеу құқығы
берілген ("Неке және отбасы туралы" Заңның 37-бабы).
Ерлі-зайыптылардың талап етуінен басқа ортақ мүлікті болу несие беруші
ерлі-зайыптылардың біреуінің үлесінен өндіріп алу үшін ерлі-зайыптылардың
ортақ мүлкін бөлу туралы кредит берушінің талабын мәлімдеуі жағдайында да
жүргізілуі мүмкін.
Ортақ мүлікті бөлген кезде ерлі-зайыптылардың әрқайсысына қандай
заттың берілетінін сот айқындауы керек.
Егер ерлі-зайыптылардың біріне берілетін зат құны жағынан оның
үлесінен артып кетіп жатса, онда екіншісіне бұл үшін тиісті өтемақы
төленеді.
"Неке және отбасы туралы" Заңның 133-бабында көрсетілген ерлі-
зайыптылардың, бір-бірін асырап бағу жөніндегі міндеттеріне сәйкес олар бір-
біріне материалдық қолдау көрсетуге міндетті. Ерлі-зайыптылардың бірі
мұндай қолдау көрсетуден бас тартқан жағдайда еңбекке жарамсыз жұбайының,
сондай-ақ жүкті кезінде және бала туғаннан бастап үш жыл бойы әйелінің
алиментті сот арқылы алуға құқы бар, бұл үшін жұбайының қолдау көрсетуге
қаражаты болуға тиіс.
Алимент алушы жұбайдың еңбекке жарамсыздығы зейнетақы жөніндегі
заңдарға сәйкес анықталады. Бұл заң бойынша мүгедектердің барлық үш тобы да
(I, II, III), сондай-ақ зейнет жасына жеткен азаматтар еңбекке жарамсыз деп
танылады. Бұл адамдар зейнетақы алатын, алмайтындығына қарамастан еңбекке
жарамсыз деп танылады.
Алимент алуды талап етудің екінші шарты — мұқтаждық, яғни бұл
дегеніміз еңбекке жарамсыз жұбайдың өмір сүруге жетерлік қаражатының
болмауы деген сөз.
Бұрынғы заң бойынша, еңбекке жарамды болғанмен де мұқтаждық көріп
отырған жұбайдың, басқа жұбайдан алимент алуға құқы болмаған. Жаңа заңда
мұқтаждық көріп отырған жұбайының (еңбекке жарамды болса да) мүгедек ортақ
баланы бағып күткені үшін жұбайынан алимент алу мүмкіндігі қарастырылған.
Материалдық қолдау көрсету талап етіліп отырған жұбайдың қаражат
жағдайы соған лайық болуға тиіс, Егер оның қаражат жағдайы бұған сай
болмаса, талап етуші жұбайының еңбекке жарамсыздығы мен мұқтаждығы дәлелді
болғанына қарамастан, ол одан материалдық көмек ала алмайды. Алдыңғысының
материалдық қолдауы оның қолда бар мүлкі, табысы, отбасылық жағдайы есепке
алына отырып әрбір нақты жағдайға орай белгіленіп отырады.
Алимент алушы жұбайдың материалдық жағдайы да дәл осылайша анықталуы
керек, өйткені, алынатын көмектің мөлшері де материалдық және отбасылық
жағдайларға байланысты болмақ. Оның мөлшері алиментті төлеу кезінде
белгіленген айлық есептік көрсеткіштің еселік қатынасымен бекітіледі[1].
Дегенмен, некеге тiркеу кезiнде неке шарты жиi қолданылып жүрсе де,
көп жағдайда ерлi-зайыптылар мүлкiнiң заңды режимi - олардың ортақ
бiрлсекен меншiк режимi қолданылады[2].
ҚР Неке және отбасы туралы Заңның 2-бабы ерлi-зайыптылар
отбасындағы құқығының тең болу принциптерiн айқындайды. Осы ортақ
принциптiң пайда болуына ерлi-зайыптылардың некелескеннен кейiнгi бiрге
тұрған ғұмырында жинаған мүлiкке тең құқылығы ықпал етедi. Неке және
отбасы туралы Заңның 32-бабына сәйкес ерлi-зайыптылардың некеде тұрған
кезде жинаған мүлкi олардың бiрлескен ортақ меншiгi болып табылады. Ерлi-
зайыптылар мұндай меншiкке тең құқықпен билiк етедi және пайдаланса, екiншi
бiр затты - ерi тұтынады, үшiншi бiр затты олардың екеуi де пайдаланады.
Бiрақ, сырт көзге олардың ортақ мүлкiне жататын заттардың барлығы де ерлi-
зайыптылардың екеуiне де бiрдей болып саналады.
Заңда ерлi-зайыптылардың некеде тұрған кезде жинаған мүлiктерiнiң
жалпы тiзiмi берiлген. Бұған ерлi-зайыптылардың табыстары (жалақысы, зейнет
ақысы, материалдық көмек, кәсiпкерлiк қызметтен тапқан табыстары, т.б.),
осы табыстардың негiзiнде жиналған мүлiктер (ортақ мүлiк, сондай-ақ ерлi-
зайыптылардың әрқайсысының мүлкi) және т.б. жатады.
Жалпы тәртiп бойынша ерлi-зайыптылардың құқықтық жағынан тең болуы
олардың қайсысы қандай затты иемденуне, ол заттың қандай мақсатқа
арналғанына және кiмнiң атына жазылғанына байланысты емес. Ерлi-
зайыптылардың құқықтық жағынан тең болуына олардың отбасы табысының жалпы
сомасына қаншалықты үлес қосқаны да әсер ете алмайды. Заң (32-бап, 3-
тармақ) ерлi зайыптылардың ортақ мүлiкке құқығы некеде тұрған кезеңде үй
шаруашылығын жүргiзудi, балаларды бағып-күтудi жүзеге асырған, немесе басқа
да тиесiлi дәлелдi себептермен жеке кiрісi болмаған жұбайға да тиесiлi
екендiгiн арнайы ескертедi.
Бiрге тұрған кезде жинаған ортақ мүлiктен басқа, ерлi зайыптылардың
әрқайсысына тиесiлi жеке мүлкi болады және оған өздерi дара билiк етедi.
Мұндай жеке дара мүлiктерге ерi мен әйелдiң некеге тұрғанға дейінгi немесе
ерлi-зайыптылардың некеге отырғаннан соңғы жеке мiндеттемелерi бойынша
алған заттары, ерi мен әйелiнiң сый ретiнде алған, немесе мұрагерлiк
жолымен иемденген заттары, жеке пайдаланатын заттары (сырт киiм, аяқ киiм,
т.б.) ерлi-зайыптылардың некеге тұру кезiнде ортақ қаржысына сатып алынған
болса да қымбат заттар мен басқа да сән-салтанат заттарын қоспағанда,
басқасының бәрi жатады.
Егер жалпы ортақ мүлiк жасалған қылмыстың нәтижесiнде пайда болса
немесе көбейсе, онда екiншiсiне келтiрiлген зиянның орны жалпы мүлiк
есебiнен толтырылады. Әрине бұл мәселелердiң бәрi осы iске қатысты барлық
деректер жан-жақты тексерiлуi негiзiнде сот арқылы шешiледi.
Мүлiктерге ерлi-зайыптылардың әрқайсысы тиiсiнше өзi билiк етедi (сата
алады, пайдаланады, және сыйлай алады). Сонымен бiрге тұрған жағдайда
қалдырса немесе неке және отбасы зандарының негiзгi бастауына қайшы келсе
неке шартын заңсыз деп тану туралы мүмкiндiгi туралы ереже.
Бiрлескен өмiр кезiнде жиналған мүлiк ортақ меншiк болып табылады.
Әдетте отбасындағы мүлiк ерлi-зайыптылардың екеуінiң еңбегiнiң нәтижесiнде
жиналады. Кейде зайыбы жұмыс iстемеуi, үй-шаруасындағы еңбегiнен бала
тәрбиесiмен айналысуы мүмкiн. "Тiптi осындай жағдайдың өзiнде ердiң кiрiсi
де ортақ мүлiк болып есептеледi. Әрине , егер отбасында мүлiктiң кiмдiкi
екендiгi туралы егесулер туған жағдайда, олар мүлiктiң тағдырын шешу
жөнiндегi өтiнiшпен сотқа жүгiне алады. Сот мүлiктiң пайда болуына қатысты
барлық мән-жайды ескере отырып, мәселенi әдiлетi шешуi тиiс. Сот ерлi-
зайыптылардың тәртiп жағдайын (екеуi де салтанатты өмiр салтын ұстана ма
немесе бiрi жағымсыз қылықтарға бой ұрған ба, iшiмдiкке салынған емеспе
және т.б.),бiр-бiрiне деген, балаларына деген қатынасын ескередi.
Ортақ мүлiктегi кейбiр заттар (пәтер, машина, және т.б.) ерлi-зайыптылардың
бiрiнiң атына жазылады. "Тiптi, осындай жағдайдың өзiнде ол заттар ортақ
мүлiк болып табылады. Сондықтан ерлi-зайыптылардың бiрi екiншiсiнiң
келiсiмiнсiз ол заттарды сатуға, алмастыруға, сыйлауға және мұраға
қалдыруға құқығы жоқ. Ерлi-зайыптылар ортақ мүлiк тағдырын өзара келiсiп
шешуi тиiс.
Ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң ғана иелiгiнде мүлiк те болуы құқығы жоқ.
Мүлiктерге ерлi-зайыптылардың әрқайсысы тиiсiнше өзi билiк еткен кезде
жинаған етедi? (сата алады, пайдаланады, және сыйлай алады).Сонымен бiрге
тұрған жағдайда қалдырса немесе неке және отбасы заңдарының негiзгi
бастауына қайшы келсе неке шартын заңсыз деп тану туралы мүмкiндiк туралы
ереже.
Бiрлескен өмiр кезiнде жиналған мүлiк ортақ меншiк болып табылады.
Әдетте отбасындағы мүлiк ерлi-зайыптылардың екеуiнiң еңбегiнiң нәтижесiнде
жиналады. Кейде зайыбы жұмыс iстемеуi, үй-шаруасындағы еңбекпен бала
тәрбиесiмен айналысуы мүмкiн. Тiптi осындай жағдайдың өзiнде ердiң кiрiсi
де ортақ мүлiк болып есептеледi. Әрине, егер отбасында мүлiктiң кiмдiкi
екендiгi туралы егесулер туған жағдайда, олар мүлiктiң тағдырын шешу
жөнiндегi өтiнiшпен сотқа жүгiне алады. Сот мүлiктiң пайда болуына қатысты
барлық мән-жайды ескере отырып, мәселенi әдiлеттi шешуi тиiс. Сот ерлi-
зайыптылардың тәртiп жағдайын (екеуi де салтанатты өмiр салтын ұстана ма
немесе бiрi жағымсыз қылықтарға бой ұрған ба, iшiмдiкке салынған емеспе
және т.б.),бiр-бiрiне деген, балаларына деген қатынасын ескередi. Ортақ
мүлiктегi кейбiр заттар (пәтер, машина, және т.б.) ерлi-зайыптылардың
бiрiнiң атына жазылады. "Тiптi, осындай жағдайдың өзiнде ол заттар ортақ
мүлiк болып табылады. Сондықтан ерлi-зайыптылардың бiрi екiншiсiнiң
келiсiмiнсiз ол заттарды сатуға, алмастыруға, сыйлауға және мұраға
қалдыруға құқығы жоқ. Ерлi-зайыптылар ортақ мүлiк тағдырын өзара келiсiп
шешуi тиiс.
Ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң ғана иелiгiнде мүлiк те болуы ерлi-
зайыптылар ортақ мүлiк тағдырын өзара келiсiп шешуi тиiс.
Ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң ғана иелiгiнде мүлiк те болуы мүмкiн.Оған
некелескенге дейiнгi мұралыққа қалдырған, әлдекiмнiң сыйлаған мүлiктерi
жатады. Олар ортақ мүлiк болып табылмайды. Ол ортақ мүлiктен басқа ерлi-
зайыптылардың әрқайсысына тиесiлi жеке мүлкi болады және оған негiздерi
дара билiк етедi.Мұндай жеке дара мүлiктерге ерi мен әйелiнiң некеге
тұрғанға дейiнгi немесе ерлi-зайыптылардың некеге отырғаннан соңғы жеке
мiндеттемелерi бойынша алған заттары ,ерi мен әйелiнiң сый ретiнде алған
немесе мұрагерлiк жолмен иеленген заттары, жеке пайдаланатын заттары (сырт
киiм, аяқ киiм,т.б.) ерлi-зайыптылардың некеге тұру кезiнде ортақ қаржысына
сатып алынған болса да қымбат заттар мен басқа да сән салтанат заттарын
қоспағанда, басқасының бәрi жатады. Алайда бiрге тұрмыс құрған кезде
алынған құнды заттар жалпы ортақ меншiк болып табылады.[3]
Неке және отбасы туралы Заңның 2 - бабы ерлi- зайыптылардың
отбасындағы құқығының тең болу принциптерiн айқындайды. Осы ортақ
принциптiң пайда болуына ерлi-зайыптылардың некелескеннен кейінгi бiрге
тұрған ғұмырында жинаған мүлiкке тең құқылығы ықпал ететінiн бiлдiк .
Заңда ерлi-зайыптылардың некеде тұрған кезде жинаған мүлiктерiнiң
жалпы тiзiмi берiлген. Бұған ерлi-зайыптылардың табыстары, жалақысы,
зейнетақысы, материалдық көмек, кәсiпкерлiк қызметтен тапқан табыстары және
т.б. табыстары негiзiнде жиналған мүлiктер (ортақ мүлiк, сондай-ақ ерлi-
зайыптылардың әрқайсысының мүлкi және т.б.) жатады.
Жалпы тәртiп бойынша ерлi-зайыптылардың құқықтық жағынан тең болуы
олардың әрқайсысы қандай затты иемденуiнде, ол заттың қандай мақсатқа
арналғанында және кiмнiң атына жазылғанына байланысты емес. Ерлi-
зайыптылардың құқықтық жағынан тең болуына олардың отбасы табысының жалпы
сомасына қаншалықты үлес қосқаны да әсер ете алмайды. Заң ерлi-
зайыптылардың ортақ мүлiкке құқығы некеге тұрған кезiнде үй шаруашылығын
жүргiзудi балаларды бағып күтудi жүзеге асырған немесе басқа да дәлелдi
себептермен жеке кiрiсi болмаған жұбайға да тиесiлi екендiгi арнайы
ескертiледi[4].
Ерлi-зайыптылардың әрқайсысы некенi тоқтатқан сәтте де сондай-ақ
некеге тұрған сәтiнде де жалпы ортақ мүлiктi бөлiсудi талап етуге құқылы.
Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлiске салғанда олардың үлесi тең болуға
тиiс. Жоғарыда көрсетiлгендей, отбасының жалпы табысына ерлi-зайыптылардың
әрқайсысының қосқан үлесiнiң көлемi жалпы ереже бойынша ескертiлмейдi.
Сонымен бiрге жекелеген жағдайларда сотқа кәмелетке толмаған балалардың
мүдделерiнiң немесе ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң мүдделерiн ескере отырып,
ерлi-зайыптыларының үлестерінiң теңдiгi негiзiн ескермеу құқығы берiлген.
Ерлi-зайыптылардың талап етуiнен басқа ортақ мүлiктi бөлу несие берушi
ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң үлесiнен өндiрiп алу үшiн ерлi - зайыптылардың
ортақ мүлкiн бөлу туралы кредит берушiнiң талабын мәлiмдеу жағдайында да
жүргiзiлуi мүмкiн.
Ортақ мүлiктi бөлген кезде ерлi-зайыптылардың әрқайсысына қандай
заттың беретiнiн сот айқындауы керек.
Егер ерлi-зайыптылардың бiрiне берiлетiн зат құны жағынан оның
үлесiнен артып кетiп жатса, онда екiншiсiне бұл үшiн өтемақы берiлуге тиiс.
Өз мүлкiне келтiрiлген зиян үшiн ерлi-зайыптылардың әрқайсысы өзi жеке
жауап бередi. Егер ерлi-зайыптылардың бiреуi қылмыс жасаудың нәтижесiнде
басқаның мүлкiн бүлдiрсе, ол өзiнiң жеке мүлкiмен жауап бередi, ал егер ол
жетпесе, онда ортақ мүлiктегi аз үлесiнен төлейдi.
Айтылғандардан көрiнгендей, ерлi-зайыптылар арасындағы қатынас жалпыға
мәлiм моральдық нормаларға ғана емес, заң нормаларына да орай құрылады. Дау
туған жағдайда, мүлiктiң тағдырын сот шешедi, сот алдында олардың құқықтары
мен мiндеттерi, сондай-ақ жауаптылығы да бiрдей болады[5].
Ендi неке шарты туралы айтар болсақ, неке шарты деп ерлi
–зайыптылардың арасындағы тек қана мүлiктiк қатынастарды реттейтiн айрықша
сипаттағы шарттардың бiр түрi болып табылады. Неке шартын ерлi-зайыптылар
некеге тұрғанға дейiн немесе некеге тұрғаннан кейiн, яғни кез келген кезде
жасай алады. Неке шартының нысаны мiндеттi түрде жазбаша және нотариалды
түрде куәләндiрiлуге жатады. Неке шартымен реттелген ерлi-зайыптылар
мүлкiнiң құқықтық режимi шартық режим болып табылады.

2. Ерлі-зайыптылар арасындағы және ата-ана мен бала арасындағы құқықтық
қатынастар

Қазақстан Республикасының территориясында тұратын ерлі-зайыптылардың
арасындағы мүліктік және жеке қатынастарына біздің мемлекетіміздің
заңнамасы қолданылуға жатады. Конституцияда бекітілген ер адамдар мен әйел
адамдарының арасындағы теңдік ерлі-зайыптылардың арасындағы көптеген
қатынастарды реттейді: әйел адам некеге отырғаннан кейін өзінің некеге
дейінгі фамилиясын сақтап қалуға құқылы, ол өз азаматын сақтап қалады,
кәсіп пен қызмет аясын таңдауда еркін болып табылады, өзінің мүліктік
қатынастарын толықтай сақтап қалады және некеге тұрғаннан кейін табылған
мүлікке ортақ меншікте үлесін сақтайды және тағы басқалары. Біздің
заңымыздың талабы бойынша ортақ шаруашылықты жүргізу ерлі-зайыптылардың
өзара келісімі негізінде жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасындағы
шетелдік күйеу отбасылық шаруашылықты жүргізуге байланысты басшы орынды
иелене алмайды. Біздің құқыққа сәйкес, ерлі-зайыптылар түрғылықты жерді
таңдауда да ерікті болып табылады. Сонымен қатар ерлі-зайыптылар бірге де,
бөлек те тұруға құқылы болып табылады. Бір тұлғаның өзінің тұрғылықты жерін
ауыстыру екінші тұлғаға соның артынан ілесуді талап етпейді. Ерлі-
зайыптылар бірін-бірнен материалдық көмек көрсетіп тұруға міндетті болып
табылады. Егер ерлі-зайыптылардың бірі еңбекке жарамсыз болып қалатын
болса, онда біздің заңнама бойынша оның екіншісі оған материалдық көмек
көрсетуге міндетті болып табылады.
Бұл сұрақтар бойынша арнайы ережелер құқықтық көмек туралы арнайы
келісімдерде болуы мүмкін. Мысалы, Венгриямен, Болгариямен және Польшамен
жасалған келісімдерге сәйкес егер ерлі-зайыптылар бір мемлекет азаматы бола
тұрып, басқа мемлекеттің территориясында тұрып жататын болса, онда ол
қатынастарда олардың тұрып жатқан мемлекетінің заңы қолданылады. Бұндай
шарттар, сонымен қатар мұндай азаматтардың бөлек мемлеттерде тұратын
кездегі қатынастарын да реттейді. Егер, Қазақстан Республикасы азаматы –
Ресейде тұрып, ал оның зайыбы – Польшада тұратын болса, онда олардың
арасындағы некелік қатынастар олардың азаматтығына сәйкес шешіледі.
Бірақ сонымен қатар некедегілер бірдей азаматтықта да болмауы мүмкін.
Мысалы, Қазақстан Республикасындағы тұрып жатқан азамат Қазақстан
Республикасы азаматы болып, оның зайыбы Ресейдің азаматы бола отырып, Ресей
Федерациясында тұрып жататын болса, онда бұл жағдайды өзара келісім реттеп
отыр. Оған сәйкес, олардың қатынастары олар соңғы тұрған жердің заңымен
анықталуға жатады.
Балалар мен ата-аналардың арасындағы қатынастар. Балалардың
азаматтығы. Баланың құқықтық жағдайы оның азаматтығымен анықталуға жатады.
Сондықтан да Қазақстан Республикасында баланың азаматтығы қалай
анықталатындығын біз білуіміз керек.
Қазақстан Республикасының Азаматтық туралы заңына сәйкес 14 жасқа
дейінгі балалардың азаматтығы ата-аналарының азаматтығымен байланысты
болады. 14 пен 18 жас аралығындағы балалардың азаматтығы олардың келісімі
болған жағдайда ғана өзгертілуге жатады.
Балалардың азаматтығы олардың ата-ана құқығынан айырылған ата-
аналарының азаматтығы өзгерген жағдайда өзгертуге жатпайды. Ал балалардың
азаматтығын өзгерту үшін ата-ана құқығынан айырылған ата-ананың келісімі
қажет болып табылмайды.
Сонымен, Қазақстан Республикасының заңнамасында жалпы мойыныдаған
принцип қызмет етуде, оған сәйкес 14 жасқа дейінгі балалардың азаматтығы
автоматты түрде олардың ата-анасының азаматтығымен байланысты болып
табылады. Ал 14 пен жас аралығындағы азаматтар өздерінің азаматтығын
өзгерту үшін келісім берулері шарт болып табылады. Бұл құжат өз кезегінде
нотариалдық бекітілуге жатады.
Егер екі ата-ана да Қазақстан Республикасының азаматтығын алатын болса
егер оларда Қазақстан Республикасының азаматтығы тоқтатылатын болса, осыған
сәйкес оның балаларының да азаматтығы өзгереді.
Егер екі ата-ана да немесе балаға қамқоршы ретінде танылған Қазақстан
Республикасында тұратын жалғыз ата-ана Қазақстан Республикасының
азаматтығынан шығатын болса, онда ата-анасының арызы бойынша Қазақстан
Республикасының азаматтығын сақтап қалуы мүмкін.
Кейбір жағдайларда ата-ананың екеуі де азаматтықтан шыға отырып, өз
баласына ынта білдірмеуі мүмкін, бұл жағдайларда баланың қамқоршысының
арызымен ол Қазақстан Республикасының азаматтығын сақтап қалуы мүмкін.
Бірақ бұл өз кезегінде кейіннен баланың ата-аналарының артынан азаматтығын
өзгертуіне кедергі болып табылмайды.
Егер оның ата-анасының біреуінде Қазақстан Республикасының азаматтығы
тоқтатылатын болса, онда бала Қазақстан Республикасының азаматтығын сақтап
қалады. Ата-ананың өтініші бойынша оның баласының да Қазақстан Республикасы
азаматтығы тоқтатылып өз азаматтығын алдыртуы мүмкін.
Мемлекет қалған жағдайдың барлығында өзінің азаматтығында қалатын
азаматтың құқықтарын қорғауға бағытталады.
Сонымен қатар егер баланың ата-анасы белгісіз бола отырып, ол бала
Қазақстан Республикасының территориясында болатын болса, ол Қазақстан
Республикасының азаматы болып табылады.
Қазақстан Республикасында әкелікті тану ата-ана мен баланың
азаматтығына қарамастан біздің елдің құқығы бойынша жүргізіледі.
Қазақстан Республикасындағы ата-ана мен балалардың арасындағы өзара
қарым-қатынастар баланың Қазақстан Республикасының азаматы болып табылады
ма, әлде жоқ па оған қарамастан барлық жағдайда қазақстандық құқықпен
реттеледі. Ата-аналар балалардың тәрбиесіне қарауға міндетті, өз кезегінде
балалар ата-аналарының жағдайына қарап, оған көмек көрсетуге міндетті болып
табылады.
Ата-аналық құқықтарды барлығы балалардың пайдасына шешілуі тиіс болып
табылады.
Қазақстан Республикасының заңнамасы ата-аналарға өз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.