Қазақ даласындағы ойшылдардың бірі Шәкәрім Құдайбердиев

1. Шәкәрім Құдайбердіұлының өмірбаяны.

2. Шәкәрім шығармаларындағы діни.танымдық мәселелердің өзектілігі.

3.Шәкәрімнің дүние танымы және жан туралы трактаттары.

Пайдаланылған әдебиеттер.

Шәкәрім есімі еліміздің егемендік алғанға дейін әдебиет тарихына енбей, еңбектері ел аузында ғана сақталып келді. Осылай бола тұра оның есімінің ел ішінде даңқы өсе түскен. Мұның айқын дәлелі Шәкәрім шығармаларының қайта жаңғаруы болып отыр. Шәкәрім шығармаларының шағын жинақтар түрде жарық көруі, «ғалымның аты өшсе де, хаты өшпейді» деген аталы сөзді дәлелдегендей.
Оның еңбектеріндегі ақиқат ұшқындары мен қоса, сол дәуірдегі халықтың әл-ауқатын айқын көруге болады. бұған мысал ретінде мына өлең шумақтарын көрсете аламыз:
Ар – қайда рахым қайда әдеп қайда.
Быт-шыт боп неге жүрміз әрбір сайда.
Көз жұмып көппен көрген ұлы той деп,
Береді бұл надандық кімге пайда.
Ақынның дүниетанымы сол кезде бүкіл әлемді жайлаған жалған пікірлермен мүлде қарама-қайшы келді. Еуропадан белең алған бұл індеттің кесірінен сақтау үшін, қаншама еңбектер жазды. Оның еңбектері сол кезде еленбей қалғанымен арттағы ұрпағына таптырмас бағалы дүниеге айналды. Енді Шәкәрімнің ақиқатты үгіттеу мақсатында жазылған үш анық «мұсылманшылық шарттары» деген еңбектерін шығармаларындағы философиялық ұшқыр ойлармен тереңдеу танысып көрелік. Сонымен қатар ақын өміріменде қысқаша танысайық.
Ақынның қасіретті жаны, кеніш көңілі, трагедиялық тағдыры айқын таңбаланған. Сонымен қатар өзгеше мәдениет, кең өріс, бедерлі өрнек танимыз. Бір пендеге ғана емес, бүкіл адамзатқа тән сырлы мұң бар. Өлең өресін, өнер биігін айқындайтын көрсеткіш. Және біздің туған тілімізде, ұлттық әдебиетімізде Абайдан соң ғана мүмкін болған жетістік.
1858 жылы 24 шілдеде Семей облысы, Абай ауданы, Қарауыл ауылында туған. Ақын, ойшыл, композитор, аудармашы. Ата-анасынан ерте айрылған Шәкәрім немере ағасы — қазақтың ұлы ақыны Абайдың қолында тәрбиеленді.Болашақ ұлы ақын Абайдың жеті ағайында болғаны белгілі. Шәкәрімнің әкесі Құдайберді сол жетеудің ең үлкені еді. Парасатты, мейірімді, кең пейіл ағаны Абай айрықша сыйлаған көрінеді. Құдайберді Шәкәрімнің алты дасында қайтыс болды. Бұдан соңғы жерде жетімдік, жақсылық көрмесе де, әке бауырынан айырылған, қаршадайынан-ақ ерекше зеректігін аңғартқан Шәкәрімді Абай өз қамқорлығына алды. Туған әулет дәстүрі, үлкен орта ыңғайы, ақын аға тағылымы Шәкәрімнің азамат ретінде қалыптасуына ғана емес, ақын ретінде қанаттануына да ерекше әсер етті. «Әкеміздің бір шешесінен туған Ибрахим мырза, - қазақ ішінде Абай деп атайды, - сол кісі мұсылманша һәм орысша ғылымға жүйрік һәм Алланың берген ақылына да бұл қазақтан бөлек дана кісі еді, ержеткен соң сол кісіден тағлым алып, әр түрлі кітаптарын оқып, насихатын тыңдап, аз ғана ғылымның сәулесін сездім. Ибрахим мырзаның тұрағы қазақ іші болғандықтан, қадірі азақ білінді. Абай болмағанда дәмішманд, хәкім, философ кісі еді,» - деп жазады. Шәкәрімнің өзі кейініректе. Шәкәрім өз бетімен заманына сай жеткілікті білім алды. Шығыс және Батыс әдебиетін зейін қойып оқып, араб, парсы, түрік және орыс тілдерін еркін меңгерді. Алғашқы шығармаларында жастарды Абайдан үйренуге шақырады.
1905-1906 жылдары Шәкәрім қажылыққа барады. Жолжөнекей ақын Парижде аялдама жасайды. Стамбұлда да тоқтаған деген жорамал бар. Осы қалалардың кітапханаларынан алған материалдары бойынша "Түрік", қырғыз, қазақ және хандар шежіресі" және "Мұсылмандық шарты" еңбектерін жазды." Оның әдеби мұрасы сан алуан: философия, этнография, әдет-ғұрып және дін тақырыбы. Шәкәрім ғұлама ғалым әрі композитор ретінде де танылды.

1. Шәкәрім Құдайбедіұлы. «Үш Анық.» Қазақстан Алматы 1991 ж.
2. Шакәрім Құдайбердіұлы. «Қазақ айнасы.» Өлеңдер мен поэмалар. Алматы, Атамұра 2003 ж.
3. Бердібай Р. «Ел боламыз десек...» Алматы, Қазақстан 2000 ж.
4 .Кенжебаев Б. «Әдебиет белесі.» Алматы, Жазушы 1986 ж.
5. Қалижанұлы У. «Қазқ әдебиетіндегі діни – ағартушылық ағым.» Алматы, Білм 1998 ж.
6. «Құдайбердиев Ш.» Жұлдыз, 1991ж. 1 – саны.
7. Құнанбаев А. «Қалың елім қазағым.» Алматы, Жалын 1995 ж.
8. Әуезов М. «Шығармалар.» Алматы 5 -том 1961 ж.
9. Досжанов Д. «Абай айнасы.» Алматы 1994 ж.
10. Мырзахметұлы М. «Абай және Шығыс.» Алматы 1994 ж.
11. Уалиханов Ш. «Таңкдамалы шығармалар.» Алматы 1946 ж.
12. Бекхожин Т. «Шәкәрім Аманат өлеңдер.» Алматы Өнер 1989 ж.
13. Нысанбаев Ә. Есімов Ғ. «Қазақ философиясы және оның проблемалары.» Алматы 1992 ж.
14. Исмакова А. С. «Возвращение плеяды: Экзистенциальная проблематика в творчестве Ш.Құдайбердйева.»
15.Дидахмет Әшімханов. «Бес арыс.» Алматы - Жалын 1992 ж.
16.Ж.Алтаев Т.Ғабйтов А.Қасабек Қ .Мұхамбеталиев. «Философия және Мәдениеттану.» Алматы 2001 ж.
17.Шәкәрім Құдайбердіұлы. «Мұсылмандық шарты.» Мерей, Алматы 1993 ж.
18.«Шәкәрім қажы қазасы.» Пеьсалар жинағы. Нұрлы әлем 2004 ж.
19.Ғарифолла Есім. «Философия тарихы.» Алматы, Ы. Алтынсарин 2000