Педагог кадрларды даярлау процесі
Кіріспе
І. ПЕДАГОГ КАДРЛАРДЫ ДАЯРЛАУ ПРОЦЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Педагог кадрларды даярлау процесінің тарихи аспектісі
1.2 Даярлау және бағалау ұғымдарының түсінігі
ІІ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ПЕДАГОГ КАДРЛАРДЫ ДАЯРЛАУ ТӘЖІРИБЕСІ
2.1 Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру
2.2 Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері
2.3 Қазақстанда орта білім беру
2.4 Техникалық және кәсіптік білім беру
ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ПЕДАГОГ КАДРЛАРДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
3.1 Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру
3.2 Білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
І. ПЕДАГОГ КАДРЛАРДЫ ДАЯРЛАУ ПРОЦЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Педагог кадрларды даярлау процесінің тарихи аспектісі
1.2 Даярлау және бағалау ұғымдарының түсінігі
ІІ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ПЕДАГОГ КАДРЛАРДЫ ДАЯРЛАУ ТӘЖІРИБЕСІ
2.1 Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру
2.2 Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері
2.3 Қазақстанда орта білім беру
2.4 Техникалық және кәсіптік білім беру
ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ПЕДАГОГ КАДРЛАРДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
3.1 Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру
3.2 Білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Ертеңгі күннің бүгінгі күннен асып түсуіне ықпал етіп, адамзат қоғамын алға қарай жетелеуші құдіретті күш тек білімге ғана тіреледі. Білім беруге заман талабы тұрғысынан жеке тұлғаны дамытудағы қоғамның рухани және адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруда білім беру саласы – баса назар аударарлық мәселе. Мемлекеттің өркендеуін, даму деңгейінде жоғары көтерілуін, бәсекеге қабілеттілігін, дүние жүзілік нарықта өз орнын ала білуін білім сапасы анықтайды. Ал білім дегеніміз – ұлттық байлықтың маңызды құрамы, ал адамның білімділігі, шығармашылыққа ұмтылуы, жан жақты дамуға қызуғышылығы және оған жүктелген міндеттерді шеше білуі елдің қауіпсіздігі мен тұрақтылығының, өркендеуінің, алға қадам басуының негізі. «Сол себепті бүгінгі күнгі білім беру жүйесінің алдында бірінші кезекте – бұл қиыншылыққа төзе алатын, ақпараттық жүйеге дағдыланған адамдарды дайындау. Орта білім беру белсенді, білімді және жете алатын адамдарды тәрбиелеуге жауап береді.
Оқушылар – «еш уақытта бастауға босаңсымай, ешуақытта босаңсымауға жалықпау» деген ақиқатты игеруі керек» [1, 21 б.].
ХХІ ғасырда еліміздің болашағын алға қарай жетелеуші ұрпаққа білім беруді қамтамасыз ететін жалпы және орта білім беру саласына баса назар аудару қазіргі таңдағы кезек күттірмес, өзекті мәселенің бірі болып отыр және де менің ойымша бұл заңды құбылыс. Себебі, мектеп табалдырығында алынған білім жастардың әлеуметтік – экономикалық және саяси үрдіске белсене араласуы мен қоғамдағы өз орнын табуының басты әсер етуші факторын құрайды. Мектеп қабырғасында алынатын білім – үздіксіз білім беру жүйесінің негізгі үш деңгейін құрайды: бастауыш, негізгі және орта мектеп.
Біздің өмір сүріп жатқан қоғамымыздың саяси және әлеуметтік, экономикалық құрылымындағы қайта құрулар алдыңғы қатарға халыққа білім беру жүйесіне қойылатын жаңа талаптарды тудырды. Қазақстанның білім беру жүйесінің жетекші салаға айналуы, бәсекеге қабілетті экономиканы, бәсекеге қабілетті білім, бәсекеге қабілетті ұлтты құру үшін алғышарттарды туғызады. Білімге және ғылыми әлеуетке негізделген қоғам ғана еліміздің әл-ауқатын және бәсекеге қабілеттілігін, ұлттық қауіпсіздікті, еліміздің әр азаматының жағдайын қамтамасыз ете алады. Тек осындай ұрпақ қана ел мерейін бүгінгі жеткен биігінен аласартпай, жаһандану аталатын процесстің теріс ықпалын бойына дарытпай, әлемдік даму көщіне ілеспек. Бүгінгі таңда өздеріңіз тәлім тәрбие беріп жатқан бүлдіршіндер ертеңгі күні тек білімді маман ғана емес, Отанын жанындай сүйетін, ұлттық тарихы мен мәдениетін қастерлейтін, рухани кемелденген азамат болып өсіп жетілуі қажет.
Оқушылар – «еш уақытта бастауға босаңсымай, ешуақытта босаңсымауға жалықпау» деген ақиқатты игеруі керек» [1, 21 б.].
ХХІ ғасырда еліміздің болашағын алға қарай жетелеуші ұрпаққа білім беруді қамтамасыз ететін жалпы және орта білім беру саласына баса назар аудару қазіргі таңдағы кезек күттірмес, өзекті мәселенің бірі болып отыр және де менің ойымша бұл заңды құбылыс. Себебі, мектеп табалдырығында алынған білім жастардың әлеуметтік – экономикалық және саяси үрдіске белсене араласуы мен қоғамдағы өз орнын табуының басты әсер етуші факторын құрайды. Мектеп қабырғасында алынатын білім – үздіксіз білім беру жүйесінің негізгі үш деңгейін құрайды: бастауыш, негізгі және орта мектеп.
Біздің өмір сүріп жатқан қоғамымыздың саяси және әлеуметтік, экономикалық құрылымындағы қайта құрулар алдыңғы қатарға халыққа білім беру жүйесіне қойылатын жаңа талаптарды тудырды. Қазақстанның білім беру жүйесінің жетекші салаға айналуы, бәсекеге қабілетті экономиканы, бәсекеге қабілетті білім, бәсекеге қабілетті ұлтты құру үшін алғышарттарды туғызады. Білімге және ғылыми әлеуетке негізделген қоғам ғана еліміздің әл-ауқатын және бәсекеге қабілеттілігін, ұлттық қауіпсіздікті, еліміздің әр азаматының жағдайын қамтамасыз ете алады. Тек осындай ұрпақ қана ел мерейін бүгінгі жеткен биігінен аласартпай, жаһандану аталатын процесстің теріс ықпалын бойына дарытпай, әлемдік даму көщіне ілеспек. Бүгінгі таңда өздеріңіз тәлім тәрбие беріп жатқан бүлдіршіндер ертеңгі күні тек білімді маман ғана емес, Отанын жанындай сүйетін, ұлттық тарихы мен мәдениетін қастерлейтін, рухани кемелденген азамат болып өсіп жетілуі қажет.
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Әл-Фараби
атындағы Қазақ ұлттық университетінің 75 жылдық мерейтойын
мерекелеуде оқыған «Қазақстан дағдарыстан кейінгі дүниеде болашаққа
интеллектуалдық секіріс» тақырыбындағы актілік дәрісі. Алматы, 2009.
2. Әлқожаева Н. С. Әлеуметтік-педогогикалық практиканы ұйымдастыру
жолдары: оқу-әдістемелік нұсқау / Ұ.Б.Әлқожаева Н.С.Төлешева –
Алматы: Қазақ университеті, 2009.
3. Білім беру туралы заңы. Алматы, 2007.
4. Назарбаев Н. А. Стратегия развития Казахстана до 2030 года: Послание
Президента народу Казахстана. – Алматы, 2005.
5. Нуртазина Р.А. Образовательная политика РК. – Алматы, 2008.
6. Табылдиев Х. Сауатсыздықтан білім шыңына. – Алматы, 2005.
7. Сарбасова Т. С. Білім беру модернизациясының әлемдік тәжірибесі
және оқытудың интерактивті әдістері. – Алматы, 2005.
8. Айтуған О. ҚР Президентінің 2030 бағдарламасы бойынша білім
саласындағы болған озгерістер. // Қазақстан тарихы. 2015. № 3.
9. Айтубаев М. «Өлке тарихы - Отан тарихынан бастауы». Қазақстан тарихы.
№ 3, 2012
10. Қонақова К.Ө. Қазақстан Республикасы мектептерінде бағдарлы
оқытуды ұйымдастыру бойынша әдістемелік ұсыныстар. – Алматы, 2015.
11. Бiлiм туралы Қазақстан Республикасының заңы. – Астана, 27 шiлде 2011.
12. Орта бiлiм беру жүйесiн ақпараттандырудың мемлекеттiк бағдарламасы
(Қазақстан Республикасының Президентiнiң № 3645 өкiмiмен 2005 жылы 22
қыркүйекте бекiтiлген). – Алматы, 2005.
13. Қазақстан Республикасы бастауыш және орта кәсiптiк оқу мекемелерiн
ақпараттандыру бағдарламасы (Қазақстан Республикасының Үкiметiнiң №
616 қаулысымен 2009 жылдың 10-мамырында бекiтiлген). – Алматы, 2009.
14. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2009 жылғы 6 тамыздағы № 1037
қаулысымен қабылданған “Қазақстан Республикасының бiлiм беру
жүйесiн ақпараттандырудың 2010-2008 жылдарға арналған
тұжырымдамасы”. – Алматы, 2009.
15. Мурат Журинов В Алмате состоялся ІІІ инновационный конгресс
Казахстана //Новости Высшей школы Казахстана. 25 апреля 2011.
16. Туймебаев Ж.К. Актуальные вопросы создания современого учебника. //
Казахстанская правда, 15 сентября 2009 г.
17. Туймебаев Ж.К. Состояние и перспективы развития образования в РК. //
Панорама, 27 февраля 2015 г.
18. Материалы съезда работников образования и науки РК. 2-3 февраля 2009
года. Алматы, 2009.
19. Кушербаев К.Е. Приоритетные направления развития образования и науки
на ближайший период (из выступления на расширенном заседании
коллегий ( МОН РК). Высшая школа Казахстана. – № 1, 2008.
20. Интернет желісі, «Google» сайты, «Хабар» агенттігінің 26 сәуір 2015 жылғы
«ТМД мемлекеттері мұғалімдерінің бірінші съез қорытындысы».
21. Профильное обучение в школе: содержание образования вариативного
компонента учебного плана. – Алматы, КАО им. Алтынсарина Ы., 2011.
22. Қазақстан 2030 бағдарламасының онжылдығы. Алматы. Білім, 2012.
23. Айғамұлы Е. Білім саласына ұлттық бағдарламаның қажеттігі. //Ана
тілі.1 сәуір. 2008.
24. Статистический ежегодник Казахстана 2011 – 2012. – Стат. Сборник /
Под ред. Смаилова А. А. – Алматы, 2012.
25. Жадрина М. Ж., Муканова С. Д. Рекомендации к разработке
общеобразовательными учебными заведениями рабочих учебных
планов.
– Алматы, КАО им. Алтынсарина Ы., 2009.
26. Донецкая Н. А. Специфика системного использования дистанционного
обучения [Электронный ресурс] : научное издание /Донецкая Н. А.,
Выдрина Е. В. : КарГУ им. Букетова Е. А. – (36,0 КБ). - //Молодежь и
актуальные проблемы современного мира = Жастар және қазіргі
заманның өзекті мәселелері : Материялы международной научно – прак.
конференции (7 – 8 декабря 2015 г.). – Караганда : Санат – Полиграфия,
2015.
27. Ирсалиев С. Этапы становления международного сотрудничества в
области образования. // Вестник высшей школы. №5. 2006.
28. Марева Н. А. Основы педогогического мастерства. – М., 2015.
29. Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігінің бұйрығы. №
693, 24.09.02 ж.
30. Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігінің № 148
бұйрығы 11.03.2011 ж..
31. Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігінің № 405
бұйрығы. 12.05.2008 ж.
32. Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігінің № 672
бұйрығы 18.10.2009 ж.
атындағы Қазақ ұлттық университетінің 75 жылдық мерейтойын
мерекелеуде оқыған «Қазақстан дағдарыстан кейінгі дүниеде болашаққа
интеллектуалдық секіріс» тақырыбындағы актілік дәрісі. Алматы, 2009.
2. Әлқожаева Н. С. Әлеуметтік-педогогикалық практиканы ұйымдастыру
жолдары: оқу-әдістемелік нұсқау / Ұ.Б.Әлқожаева Н.С.Төлешева –
Алматы: Қазақ университеті, 2009.
3. Білім беру туралы заңы. Алматы, 2007.
4. Назарбаев Н. А. Стратегия развития Казахстана до 2030 года: Послание
Президента народу Казахстана. – Алматы, 2005.
5. Нуртазина Р.А. Образовательная политика РК. – Алматы, 2008.
6. Табылдиев Х. Сауатсыздықтан білім шыңына. – Алматы, 2005.
7. Сарбасова Т. С. Білім беру модернизациясының әлемдік тәжірибесі
және оқытудың интерактивті әдістері. – Алматы, 2005.
8. Айтуған О. ҚР Президентінің 2030 бағдарламасы бойынша білім
саласындағы болған озгерістер. // Қазақстан тарихы. 2015. № 3.
9. Айтубаев М. «Өлке тарихы - Отан тарихынан бастауы». Қазақстан тарихы.
№ 3, 2012
10. Қонақова К.Ө. Қазақстан Республикасы мектептерінде бағдарлы
оқытуды ұйымдастыру бойынша әдістемелік ұсыныстар. – Алматы, 2015.
11. Бiлiм туралы Қазақстан Республикасының заңы. – Астана, 27 шiлде 2011.
12. Орта бiлiм беру жүйесiн ақпараттандырудың мемлекеттiк бағдарламасы
(Қазақстан Республикасының Президентiнiң № 3645 өкiмiмен 2005 жылы 22
қыркүйекте бекiтiлген). – Алматы, 2005.
13. Қазақстан Республикасы бастауыш және орта кәсiптiк оқу мекемелерiн
ақпараттандыру бағдарламасы (Қазақстан Республикасының Үкiметiнiң №
616 қаулысымен 2009 жылдың 10-мамырында бекiтiлген). – Алматы, 2009.
14. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2009 жылғы 6 тамыздағы № 1037
қаулысымен қабылданған “Қазақстан Республикасының бiлiм беру
жүйесiн ақпараттандырудың 2010-2008 жылдарға арналған
тұжырымдамасы”. – Алматы, 2009.
15. Мурат Журинов В Алмате состоялся ІІІ инновационный конгресс
Казахстана //Новости Высшей школы Казахстана. 25 апреля 2011.
16. Туймебаев Ж.К. Актуальные вопросы создания современого учебника. //
Казахстанская правда, 15 сентября 2009 г.
17. Туймебаев Ж.К. Состояние и перспективы развития образования в РК. //
Панорама, 27 февраля 2015 г.
18. Материалы съезда работников образования и науки РК. 2-3 февраля 2009
года. Алматы, 2009.
19. Кушербаев К.Е. Приоритетные направления развития образования и науки
на ближайший период (из выступления на расширенном заседании
коллегий ( МОН РК). Высшая школа Казахстана. – № 1, 2008.
20. Интернет желісі, «Google» сайты, «Хабар» агенттігінің 26 сәуір 2015 жылғы
«ТМД мемлекеттері мұғалімдерінің бірінші съез қорытындысы».
21. Профильное обучение в школе: содержание образования вариативного
компонента учебного плана. – Алматы, КАО им. Алтынсарина Ы., 2011.
22. Қазақстан 2030 бағдарламасының онжылдығы. Алматы. Білім, 2012.
23. Айғамұлы Е. Білім саласына ұлттық бағдарламаның қажеттігі. //Ана
тілі.1 сәуір. 2008.
24. Статистический ежегодник Казахстана 2011 – 2012. – Стат. Сборник /
Под ред. Смаилова А. А. – Алматы, 2012.
25. Жадрина М. Ж., Муканова С. Д. Рекомендации к разработке
общеобразовательными учебными заведениями рабочих учебных
планов.
– Алматы, КАО им. Алтынсарина Ы., 2009.
26. Донецкая Н. А. Специфика системного использования дистанционного
обучения [Электронный ресурс] : научное издание /Донецкая Н. А.,
Выдрина Е. В. : КарГУ им. Букетова Е. А. – (36,0 КБ). - //Молодежь и
актуальные проблемы современного мира = Жастар және қазіргі
заманның өзекті мәселелері : Материялы международной научно – прак.
конференции (7 – 8 декабря 2015 г.). – Караганда : Санат – Полиграфия,
2015.
27. Ирсалиев С. Этапы становления международного сотрудничества в
области образования. // Вестник высшей школы. №5. 2006.
28. Марева Н. А. Основы педогогического мастерства. – М., 2015.
29. Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігінің бұйрығы. №
693, 24.09.02 ж.
30. Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігінің № 148
бұйрығы 11.03.2011 ж..
31. Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігінің № 405
бұйрығы. 12.05.2008 ж.
32. Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігінің № 672
бұйрығы 18.10.2009 ж.
Жоспар
Кіріспе
І. Педагог кадрларды даярлау процесінің теориялық аспектілері
1.1 Педагог кадрларды даярлау процесінің тарихи аспектісі
1.2 Даярлау және бағалау ұғымдарының түсінігі
ІІ. Қазақстандағы педагог кадрларды даярлау тәжірибесі
2.1 Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру
2.2 Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері
2.3 Қазақстанда орта білім беру
2.4 Техникалық және кәсіптік білім беру
ІІІ. Қазақстан Республикасындағы педагог кадрлардың қажеттілігін жүзеге
асыру
3.1 Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін
арттыру
3.2 Білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Ертеңгі күннің бүгінгі күннен асып түсуіне ықпал етіп, адамзат қоғамын
алға қарай жетелеуші құдіретті күш тек білімге ғана тіреледі. Білім беруге
заман талабы тұрғысынан жеке тұлғаны дамытудағы қоғамның рухани және
адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруда білім беру саласы – баса
назар аударарлық мәселе. Мемлекеттің өркендеуін, даму деңгейінде жоғары
көтерілуін, бәсекеге қабілеттілігін, дүние жүзілік нарықта өз орнын ала
білуін білім сапасы анықтайды. Ал білім дегеніміз – ұлттық байлықтың
маңызды құрамы, ал адамның білімділігі, шығармашылыққа ұмтылуы, жан жақты
дамуға қызуғышылығы және оған жүктелген міндеттерді шеше білуі елдің
қауіпсіздігі мен тұрақтылығының, өркендеуінің, алға қадам басуының
негізі. Сол себепті бүгінгі күнгі білім беру жүйесінің алдында бірінші
кезекте – бұл қиыншылыққа төзе алатын, ақпараттық жүйеге дағдыланған
адамдарды дайындау. Орта білім беру белсенді, білімді және жете алатын
адамдарды тәрбиелеуге жауап береді.
Оқушылар – еш уақытта бастауға босаңсымай, ешуақытта босаңсымауға
жалықпау деген ақиқатты игеруі керек [1, 21 б.].
ХХІ ғасырда еліміздің болашағын алға қарай жетелеуші ұрпаққа
білім беруді қамтамасыз ететін жалпы және орта білім беру саласына баса
назар аудару қазіргі таңдағы кезек күттірмес, өзекті мәселенің бірі болып
отыр және де менің ойымша бұл заңды құбылыс. Себебі, мектеп табалдырығында
алынған білім жастардың әлеуметтік – экономикалық және саяси үрдіске
белсене араласуы мен қоғамдағы өз орнын табуының басты әсер етуші
факторын құрайды. Мектеп қабырғасында алынатын білім – үздіксіз білім
беру жүйесінің негізгі үш деңгейін құрайды: бастауыш, негізгі және орта
мектеп.
Біздің өмір сүріп жатқан қоғамымыздың саяси және әлеуметтік,
экономикалық құрылымындағы қайта құрулар алдыңғы қатарға халыққа білім
беру жүйесіне қойылатын жаңа талаптарды тудырды. Қазақстанның білім
беру жүйесінің жетекші салаға айналуы, бәсекеге қабілетті
экономиканы, бәсекеге қабілетті білім, бәсекеге қабілетті ұлтты құру үшін
алғышарттарды туғызады. Білімге және ғылыми әлеуетке негізделген қоғам
ғана еліміздің әл-ауқатын және бәсекеге қабілеттілігін, ұлттық
қауіпсіздікті, еліміздің әр азаматының жағдайын қамтамасыз ете алады. Тек
осындай ұрпақ қана ел мерейін бүгінгі жеткен биігінен аласартпай,
жаһандану аталатын процесстің теріс ықпалын бойына дарытпай, әлемдік
даму көщіне ілеспек. Бүгінгі таңда өздеріңіз тәлім тәрбие беріп
жатқан бүлдіршіндер ертеңгі күні тек білімді маман ғана емес, Отанын
жанындай сүйетін, ұлттық тарихы мен мәдениетін қастерлейтін, рухани
кемелденген азамат болып өсіп жетілуі қажет. Еліміздегі балабақшалардан
бастап, білім беретін оқу орындарына дейін жас ұрпақтың бойында
ұлттық дүниетаным мен тіл мәйегін сіңіріп, оларды нағыз отаншылдық рухта
тәрбиелеп өсіруге қажетті осы заманғы оқу құралдары мен технологиялардың
тапшылығы біртіндеп еңсеріле бастады. Бүгінгі қоғамның сұранысына орай,
білім мазмұнын қалыптастырудың өзі осы саладағы мекемелердің материялдық,
техникалық базасына тікелей байланысты. Білім беру ұйымдары жұйесін
дамыту мен оның материялдық техникалық базасын нығайтуға жылма – жыл
ерекше көңіл бөлінуде [2, 3- 4 б.].
ХХI ғасыр мектебінің маңызды мақсаты – балаларды оқытудың барысында
олардың түрлі салада жеткілікті түрде күрделі білімдерді, икемдер мен
дағдыларды игеруді талап ететін олардың одан кейінгі оқуына толыққанды
негіз бола алатын психикалық жағдайын, психикалық дамудың ерекшеліктерін
анықтау болып табылады.
Сондықтан, көздеген мақсатымызға жету үшін еліміз тәуелсіздік алған
күннен бастап білім беру жүйесінің ұлттық үлгісін қалыптастыруға, жаңа
реформалар жүргізіп, біраз өзгерістер енгізген болатын.
Білім беру халық өмірінің рухани және өндірістік саласын қоса алғанда
республика халқының, оның көп ұлтты және көп мәдениетті құрамын, қоғамның
көші - қон және жалпы демографиялық даму беталысын, бүкіл өмірге арналған
білім моделінен бүкіл өмір бойғы білім моделіне көшуді ескере отырып
Елорданың барлық қоғамдық жүйесін тұрақтандыру мен дамыту құралдарының
бірі болып табылады. Ол түрлі бағыттағы басым міндеттерді шешу кезінде
ресурстар концентрациясына негізделеді.
І. Педагог кадрларды даярлау процесінің теориялық аспектілері
1.1 Педагог кадрларды даярлау процесінің тарихи аспектісі
Бүгінгі күні адам ресурстарының бағалылығын бәрі де мойындайды. Бірақ
бұлай әрқашан да болмаған. Персоналды іздеу мен даярлаудің толық-жүйелілік
системасының қалыптасуының ұзақ және күрделі тарихы бар.
Педагог кадрларды даярлау системасының орнауының периодын шартты
түрде бөлген кезде үш негізгі кезеңге бөлінеді:
Ғылымға дейінгі (донаучный)
Классикалық
Қазіргі заманғы
Ғылымға дейінгі кезең Көне шығыста, құлиеленуші мемлекеттерде (Шумер,
Египет, Армада) 4-5 мың жыл бұрын қалыптаса бастаған.
Мысалы, Египетте мемлекеттік чиновниктердің элиталық кастасын
даярлайтын чиновниктер мектебі болды. Бұл мектепке көптеген критерий
бойынша жан-жақты, қатал даярлау болды. Қабылдау кезінде ақыл-ой,
қабілеттілік, физикалық даму, мәдениеттілік деңгейі және басқа көптеген
критерийлерге басты назар аударды.
Біздің заманымыздың басында Көне Қытайда өте күшті даярлау мектебі
қалыптасты. Конфуций және оның шәкірттері чиновниктерді және атақты
ақсүйектерді даярлаудің дамыған философиясын құрды. Ол философия бойынша
чиновниктік қызметке даярлау кезінде - үміткердің бай және белгілі тұқымнан
шыққандығына қарамай, оның жеке дара сіңірген еңбегіне, ақыл-ойына басты
назар аударылады.
Ғылымға дейінгі кезеңінің нағыз биік жетістігі Көне Грецияның жандану
кезеңіне келді. Ол уақытта қолөнершілердің, теңізшілердің, жауынгерлердің
шеберлігі керемет биіктерге өрлеген. Сондықтан даярлау кезіндегі қойылған
талаптар өте қатал және күрделі болған. Бұған көне грек ойшылдарының
(Аристотель, Платон) еңбектері маңызды ықпал етті, олар тарихта бірінші рет
мамандықтың қай түрі болмасын, критерий және сапалылықты белгілі бір жүйеге
келтіруге ұмтылған. Ортағасырларда педагог кадрларды іздеу мен сұрыптаудың
әр түрлі тәсілдерін қолданған мысалдар көп, бірақ мұның бәрі қызметкерлер
таңдау әрекетінің біртұтас жүйесін жасауға бағытталған - тек алғашқы
қадамдары болды. Ғылымға дейінгі кезеңде - қазіргі біртұтас даярлау
жүйесінің - тек бөлек элементтері ғана қалыптасқан, ал толық жүйе тек кейін
пайда болды.
Еуропа капитализмінің дамуына әсер еткен, XVIII-XIX ғасырлардың
индустриялық төңкеріліс классикалық кезеңінің басталуына жол ашты. Аз
өнімді қол еңбекті – бу мен машинаға ауыстыру - еңбек шартарын өзгертуге,
қоғамдық еңбек бөлінісінің түр-түрінің пайда болуына және тағы басқаларға
әкеп соқты. Бұрыңғыдай жеке меншік иесі иесі болу міндетті емес, жаңа типті
қызметкер, басқарушы, басшы жаңа фабрикалық жүйесінде арашашы, данекер
болды. Осы өзгерістермен қатар жұмысшылар мен меншік иелерінің арасында
айырмашылық та өсе бастады. Қарсылас жақтардың ортасын қосатын не
жалғастырушы болатын бөлек құрылымдардың керектігі туындады.
Және де ұжымның сұрақтарымен айналысатын мұндай құрылымдар көп
кешікпей пайда болды.
Бірінші департаментінің құрылғанының нақты күні белгісіз, бірақ XIX
ғасыр басында үлкен мекемелер өзінің құрамында арнайы педагог кадрларды
бөлімшелері болды. Алғашқы администраторларды - жағдай жасайтын
секретарьлар (секретари по благосостоянию) деп атады. Олардың міндеті -
әкімшілік пен жұмысшылардың арасын жалғастырушы болу; басқаша айтқанда,
администраторлар өз кезегінде жұмысшылардың тіліменен сөйлеуі керек еді, ал
басшыларға сол жұмысшылардың табысты жұмыс атқаруына көмектесіп, кеңес
беретін қызметкер болуы керек еді. Ол кезде кадрлық пролемалар әрекеттенбей-
ақ шешілетін: жақсы жұмыскерлерді басқа мекемелерден ақша не басқа да
жағдай жасауды ұсыну арқылы өз жағына тартатын.
Педагог кадрларды даярлау проблемасын ғылыми түрде бірінші негіздеген
американдық ғалым Парсонс және атақты неміс психолог Мюнстерберг болды.
Бірақ кәсіби даярлау жүйесіне түбегейлі өзгеріс енуі XX ғасырдың 20-
жылдарында ғана мүмкін болды. Бұл жылдары Тейлордың еңбекті - ғылыми түрде
ұйымдастыру ілімі кеңінен тарады. Педагог кадрларды саясаты аумағында
Тейлор қызметкерлерді іздеу және даярлаудің, және де басшының қызметіне
сәйкес баға берудің арнайы жүйесін жасауға ерекше көңіл бөлді. Тейлордың
жүйесін ең дамыған мемлекеттер (АҚШ, Германия, Франция және т.б.) қоданды,
алайда өздері де кәсіби даярлау жүйелерін жасауға белсенді түрде тырысты.
Көптеген америкалық компанияларда “дербес құрамды белгілейтін бөлім”
құрыла бастады, олардың мақсаты – жұмыс күшін тарту, даярлау, төмен
буындағы тағайындау, жоғарылату, тәрбиелеу және оқыту, жұмысшылар
денсаулығына қарау, қауіпсіздік техникасы мен санитарияны қадағалау, тұрмыс
жағдайды жақсарту, персоналды зерттеп тану.
Германия үкіметі армия және кәсіпорындарға даярлауге психологтарды да
жұмылдырды. 1920 жылдар басында Германияда фирма басшылардан глобальді
сұрау жүргізілді. Оның мақсаты нақты мамандарды бөлшекті түрде
бейнеленуінің критерийлерін анықтау. Фирма басшылары мен жұмысшылардан
алынған жауаптарды өңдеуді жеңілдету үшін Берлинде Прикладная Психология
институты 151 сұрақтан тұратын анкета дайындады. Әр түрлі мамандық
иелерінің мыңдаған жауаптар негізінде көптеген “кәсіптік психограмма”
қатарын (мысалы, машинист, теруші, вагон жетекшісі, конторщик, телефонист
және т.б.) алфавит бойынша кәсіптердің картотека жинағын жасады.
Ресейде психотехниканың жаңалықтарын енгізу үрдісін белсенді түрде
қолданды. Өнеркәсіп орындарының көпшілігі, ЦИТ-тің 9 лабораториясының
біреуінде жасалынған, ұжыммен жұмыс істеу методикасын қолдана бастады.
Қазіргі заманғы кезең. Кәсіпорындардағы қызметкерлерді даярлау тәжірибесін
экономикасының бүкіл саласына көшіру – 1950 жылдарының аяғы 1960 жылдарының
басында”сапа теориясын (теория качеств)” жасау – педагог кадрларды
қызметінің ең бір шұғыл бетбұрыс кезеңі деп есептеуге болады (алғашында бұл
теория басшыларға ғана қатысты болды). Бұл бағытты ұстанғандар - жігерлік,
қайраттылық, табандылық, тез шешім қабылдау және тағы басқа осы сияқты жеке
адамға тән ерекше қасиеттерге қарады. Басқару функцияларын табысты атқару
үшін, зерттеушілердің көзқарасы бойынша, әр түрлі зерттеулерде тағы да
көптеген қасиеттерді анықтауды көздеді. Олардың ішінде алдын ала сезе білу,
тез реакция көрсету, шыдамдылық, өзіне көңіл аударта білу, өзіңді тыңдату,
ең негізгілері жігерлілікті, ақыл-ойын және мінез-құлықты зерттеу.
Жаңа теорияның ең бір әлсіз және әлжуаз жағы оның негізгі ойы - ол
бойынша басқарушының бойында ешбір кемшілігі болмай, барлық жақсы
қасиеттеріне ие болу керек деген-ді. К.Бирд 20 зерттеу жұмысын
қорытындылап, лидер болуының 79 қасиетін көрсеткен. Сол жылдары осы
тақырыпқа байланысты көптеген зерттеулер жүргізілді, алайда олардың
нәтижелері бір-біріне қарама-қайшы болатын кездер көп болды. Олпорттың
айтуы бойнша, индивидті суреттеудегі қолданылатын ағылшын тіліндегі 17 мың
анықтауышының әр біреуі лидерлік қасиетіне (мінезіне) тән болуы мүмкін.
Бірнеше жылдан кейін С. Джиб лидерлік қасиеттерін тұжырымдыйтын
зерттеулерді қарастырып, көбісі мағынасыз деген қорытынды шығарды, себебі
әртүрлі жағдайлар басқарушыдан әрқилы іс-әрекетті, көбінесе теріс іс-
әрекеттерді жасауды талап етеді. Тағы бір қателікке келсек, лидерлік
қасиетін тұжырымдайтын тізімдерде нағыз лидерлік қасиеттерді көрсететін
сөздер емес, оларға жақын жалпылама-анықтауыштық сөздер қолданылған.
Неғұрлым тізім көлемі ұлғайған сайын, соғұрлым қорытынды нәтижесіз келеді.
Сонымен қатар, алғашқы баға берудегі нәтижелер стандартты статистикалық
бағаға сәйкестеп келтірілмеді.
Басқарушы орынға даярлау мақсатымен адамдардың индивидтік айырмашылықтар
танудағы проблемаларды шешетін “Сапа теориясы”(“теория качеств”) ұсынылды.
Ол теория қайта бұрыс нәтиже әкелетін және басқарушы орынға проффесионалды
түрде даярлауде негіз бола алмады. Бірақ та бұл теория даярлаудің эффектілі
жүйесінің дамуына жол салды.
1960 жылдары Советтік Ресейде қызметкерлікке даярлау жүйесінің дамуы
жаңа шарпылыс алған. Бұл процесс сол кезде пайда болған және жаңа шарпу
алған зауыттық (прикладной) социологиясына байланысты. Оның негізін
академик социологтар құрған. Әйтеуір бұлай алғашқы кезеңде болды. Бастапқы
кезеңде зауыттық социология – социологтар, психологтар, экономистер еңбек
еткен зәулім өндіріс орындардағы социологиялық даму бөлімшелерінде өз
статусын алды. Кейін өндіріске, аймаққа, қалаларға қарайтын қызмет
бөлімшелер (бюро, сектор, лабораториялар) пайда болды.
Прикладтық социологияның және еңбек психологиясының нағыз жандану
кезеңі 70 жылдарына, 80 жылдар басына келеді. Осы кезде өздік
(самостоятельные) мектептер және бетбұрыстар пайда болды, өндірістерде
(Минэлектропром, Минрадиопром, Минпромсвязи, Минсудпром) зауыттық қызмет
бөлімшелерінің түрленген (разветвленная) жүйесі кең етек алды.
80 жылдар соңына қарай, ресей қоғамының глобальді реформасының
нәтижесінде зауыттық қызмет бөлімшелері жоғала бастады. Олардың функциялары
педагог кадрларды бөліміне және рекрутинг агенстволарына ауысты.
Бүгінгі күні педагог кадрларды іздеудің және даярлаудің қазіргі
заманғы және эффектілі жүйелерін - маманданған фирмалар жобалап,
пайдаланылады: онымен педагог кадрларды центрі мен рекрутинг агенстволар
шұғылданады.
1.2 Даярлау және бағалау ұғымдарының түсінігі
Персоналды даярлау – бұл өндіріс немесе мекеменің бос орынға өтінген
тізіміндегі тұлға немесе тұлғалар арасынан қанағаттандырарлық таңдау
жасаудағы – іс әрекеттер мен шаралар жиынтығы.
Жұмысқа қабылдау шешімі, мамандардың айтуы бойынша, ерекше әрекет
қана емес, өзіндік салдары бар шара. Оның эффективтілігіне тек қоғам, жеке
өндірістер ғана үміт артпай, жеке индивидтер де үміт артады.
Қызмет етушілік адамдарға өте қатты әсер етеді. Қызмет ету бұл
адамдардың тек экономикалық жағдайының деңгейін ғана емес, социалдық
статусын, арақатынасты және өмірге деген қанағаттандырушылығын көрсетеді.
Бір жағынан, нарықтық қоғам - адамдардың қабілеті мен кәсіпорын
талаптарының біріне-бірі келісімді (гармоничный) үйлесім табуды талап етсе:
мұндай үйлесім даярлау процедура кезінде қаншалықты дәрежеде қамтамасыз
етілмесе, соншалықты деңгейде еңбек өнімділігі зардап шегеді. Басқа
жағынан, қоғамды алаңдататын жәйт: әр түрлі деңгейдегі профессионалдық
білімділік пен біліктіліктілігі бар кандидаттардың жынысы, жасы, нәсілі
немесе ұлтының сай келмеуінен даярлау кезінде “квалификациясы жоқ” деген
атқа ие болуы.
Осының салдарынан қызметкерлерді даярлауге сыртқы ортаның факторлары
әсер етеді. Олардың арасында: азаматтарды жұмысқа жалдаған кезде
дискриминациядан қорғау туралы мемлекеттік заңдар жиынтығы; еңбек нарығы өз
әсерін тигізеді, себебі даярлау процестері - ауқымы мен тәнділігі бойынша
айырықшаланады: үміткерлер көп болған жағдайда жұмыс беруші мекеме оларға
одан да жоғары және жан-жақты талаптар белгілейді.
Мамандардың пайымдауынша, бұрыс шешімдердің қабылдануы - мамандықты
терең иемденген үміткер санын пропорционалды түрде азайтады. Өз кезегінде,
жоғары талаптар потенциалды үміткерлер санын кемітеді, бұдан барып даярлау
процедурасын ұйымдастыруға кететін шығындар да азаяды. Нарықта керекті
мамандық иелерінің жетіспеуі бос орындарға талапкерлердің санының аз екені
аңғарылады да, жоғары квалификацияға деген талаптың төмендеуіне әкеліп
соғады.
Жұмысқа алған кезде бағалауды атқаратын персонал қызметінің мақсаты –
кәсіпорынның күткен нәтижесіне жеткізе алатын маман иесін таңдай білу.
Негізінде жұмысқа қабылдаудағы баға беру бұл адам ресурстарының сапасын
алдын ала бақылаудың бір ғана түрі.
Бағалаудың түрлі әдіс-амалдық санының көп болғанына қарамастан,
бұлардың бір ортақ кемшілігі – олардың субъективтілігінде, шешімнің
қабылдануы – таңдаған адамның қандай әдісті қолданатынына немесе эксперт
есебінде шақырылған адамға байланысты.
Бағалаудың объективті болу проблемасы бағалау технологиясына мынадай
бөлек талаптар түрінде құруға болады. Персоналды дұрыс бағалау үшін бағалау
технологиясын төмендегідей құру керек:
• Объективті – жеке біреулердің пікіріне немесе байымдауына
қарамау;
• Сенімді (надежно) – кездейсоқ факторларға (көңіл-күй, ауа райы,
өткен жетістіктер мен сәтсіздіктер, кездейсоқ) еліктемей, өзін
еркін ұстау;
• Қызметіндегі күмәнсіз мәліметтер – нақты әдет-дағды деңгейі
(навыки) – адам қаншалықты өз жұмысын табысты орындаушылығы;
• Болжай білу – берген баға адамның қандай қызметте және ол
қызметін қандай деңгейде орындайтынын көрсету керек;
• Комплексті – мекеменің әрбір мүшесінің ғана емес, мекеменің
байланысы мен ішкі қатынастарын және мүмкіншіліктерін толық
бағалайды;
• Түсінуге оңай (доступно) – бағалау процесі мен баға критерийлері
нақты мамандарға ғана емес, бағалаушы мен бақылаушыларға да және
бағаланушылардың өздеріне де түсінікті болуы керек.
Бағалау шараларын өткізу - коллективтің жұмысына кесел жасамау керек,
қайта мекеменің кадр жұмысының жүйесіне ене отырып, оның дамуы мен
жетілуіне нақты мүмкіндіктер жасауы керек.
ІІ. Қазақстандағы педагог кадрларды даярлау тәжірибесі
2.1 Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру
Педагог мамандықтары бойынша базалық даярлықты оқитындар контингенті 167
мың адамнан астам және жылына 22 мыңнан астам мұғалім шығаратын
34 жоғары оқу орны 19 педагогикалық мамандық бойынша жүргізеді.
Педагогтерді даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысы:
2009 жылғы 5655 грант пен кредиттен 2012 жылы 6075-ке дейін өсті.
Қайта даярлау және біліктілігін арттырудан өткен мұғалімдердің саны өсіп
келеді: 2009 жылы - 42784 мұғалім, 2011 жылы – 48157. Алайда бұл әрбір
мұғалімнің біліктілік арттыру курстарынан кемінде бес жылда бір рет өтуін
міндеттейтін Білім туралы Қазақстан Республикасы Заңының ережелерін іске
асыру үшін жеткіліксіз, оған сәйкес жыл сайын 54000 мұғалім біліктілігін
арттырудан өтуге тиіс.
Бейіндік сыныпта оқытуды, 2 сыныптан бастап шетел тілдерін,
информатиканы оқытуды көздеу, кәсіптік мектептердің желісін кеңейту 28 мың
педагогикалық ставканы қосымша енгізуді талап етеді.
Жоғары оқу орындарының түлектерін ауылдық жерлерде жұмыс істеуге тарту
және орнықтыру тетігін әзірлеу қажет.
Жоғары оқу орындарының мүмкіндіктері педагог кадрлардың біліктілігін
арттыруда жан-жақты пайдаланылмайды. Педагог кадрлардың біліктілігін
арттыру және қайта даярлау мәселелерін шешу жөнінде шет елдермен тәжірибе
алмасу нашар дамыған. Білім беру ұйымдарының басшылары мен қызметкерлерінің
жаңа білім-білікті игеруін материалдық және моральдық тұрғыдан көтермелеу
тетіктері тиімді түрде жеткілікті пайдаланылмайды, практикалық қызметке
бағдарланған оқытудың белсенді тренингтік технологияларының енгізілуі
нашар.
Білім беруді ақпараттандыру
Орта білім беру жүйесін ақпараттандырудың мемлекеттік бағдарламасына
сәйкес жалпы білім беретін мектептерді 100 пайызға компьютерлендіру
аяқталды. Орталық коммуникациялық торап құрылып, оған Білім және ғылым
министрлігінің орталық аппаратының торабы және облыстық білім
департаменттерінің телекоммуникациялық тораптары қосылған. Жалпы орта білім
беретін ұйымдарға арналған электрондық оқулық басылымдары мектеп
пәндерінің 25%-ын қамтиды. Қашықтан оқытудың спутниктік арнасына
республиканың алты облысының 717 мектебі қосылған (8,7 %).
Сонымен қатар, ақпараттық және коммуникациялық технологияларды (бұдан
әрі - АКТ) дамыту және оларды білім беру саласында қолдану қажеттіктен
әлдеқайда артта қалуда.
Қазақстанда бір компьютерге жалпы білім беретін мектептердегі 54 оқушыдан
келеді, бұл ЮНЕСКО-ның деректері бойынша ТМД елдерінің арасындағы ең жоғары
көрсеткіштердің бірі (Ресейде - 59). Сонымен қатар 2010 жылы
Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдері бойынша бұл көрсеткіш
13-ке теңелді, Латвияда, Венгрияда және Чех Республикасында бұл тиісінше
5, 9 және 15-ті құрады. 2012 жылдың басында Ұлыбританияның орта
мектептерінде 1 компьютерге 5 оқушыдан келген, АҚШ-та – 4.
Қазіргі таңда Интернет желісіне қосылуға Қазақстан мектептерінің
44%-ы ғана қол жеткізген. Финляндияда 2007 жылы 90%-дан астам мектеп, 2008
жылы Эстония мектептерінің 100%-ы, Австралия, Канада, Исландия
мектептерінің 80 %-ы, Венгрияда 58%, Экономикалық ынтымақтастық және даму
ұйымы елдері бойынша мектептердің орташа есеппен 52%-ы Интернет желісіне
шығу мүмкіндігіне қол жеткізген.
Кәсіптік мектептер (лицейлер) мен колледждерде бір компьютерге тиісінше 31
және 25 оқушыдан келеді. Интернет желісіне кәсіптік мектептердің
(лицейлердің) 39%-ы және колледждердің 51%-ы қосылған.
оғары білім беру деңгейінде ақпараттық жүйемен келісілген интерфейсі жоқ
оқу процесін басқаратын жеке оқшау жүйе жұмыс істейді.
Жекелеген жоғары оқу орындары ғана қашықтан оқытудың технологиясын
енгізген, кейбірінде аталған технология эксперименттік режимде іске
асырылуда.
Білім беруді қаржыландыру
Еліміздегі экономикалық жағдайдың тұрақтылығы білім беруге арналған
мемлекеттік бюджет шығыстарын едәуір арттыруға мүмкіндік берді (7-кесте).
1-кесте (млн. теңге)
2008 2009 20082 2011 2012
Мектепке дейінгі тәрбие мен 2975 3322 3880 4553 5742
оқыту
Жалпы орта білім беру 60007 67224 81744 98906 124979
Кәсіптік бастауыш білім беру 2693 3018 3910 5299 6540
Кәсіптік орта білім беру 2662 2528 2989 3495 5001
Жоғары және жоғары оқу 8120 9344 11783 12763 15506
орнынан кейінгі білім беру
Басқа да бағдарламалар 4959 17640 14671 24505 33547
Жиынтығы 81416 103076 118977 149521 191315
ІЖӨ-ге % 3,1 3,1 3,2 3,4 3,8
Білім беруге арналған мемлекеттің шығыстары абсолютті артып қана
қоймай, оның өсуінің едәуір қарқынына қарамастан ІЖӨ-ге пайыздық қатынасы
да өсті.
Білім беру сапасын бағалау
Оқу жетістіктерін тәуелсіз сыртқы бағалау жүйесі: ұлттық бірыңғай
тестілеу (бұдан әрі - ҰБТ), мемлекеттік аралық бақылау (бұдан әрі - МАБ)
енгізілуде.
Дегенмен білім берудің барлық деңгейлерінің сапасын бақылаудың және
бағалаудың қолданыстағы тетігі білім берудің қазіргі нақты жай-күйін
толыққанды көрсете алмайды және басқару үшін кері байланыстың объективті
құралы бола алмайды.
Білім беру ұйымдары қызметінің сапасын бағалау көрсеткіштері мен
өлшемдері жетілмеген, объективті мониторинг жоқ. Білім беру сапасын басқару
компоненттері бытыраңқы жұмыс істейді. Оқитындардың жетістіктерін сыртқы
бағалаудың мазмұны, мақсаты мен міндеттері қазіргі заманғы білім сапасына
деген талаптарға сай емес. Оқитындардың білім деңгейін салыстырмалы
зерттеулер жөніндегі халықаралық бағдарламаларға Қазақстан қатыспайды.
Білім және ғылым министрлігінің қолданыстағы статистика жүйесі қазіргі
заман талабына мағыналық та, технологиялық аспектілері жағынан да сәйкес
келмейді. Мазмұнды әрі оралымды емес, халықаралық стандарттарға сай
келетін, кешенділігі мен толықтығы жағынан қажетті бірізді статистикалық
ақпараттық ағын әзірленбеген. Білім беру көрсеткіштерінің жүйесі әр түрлі
негіздемелерден жиналған деректер жиынымен алмастырылады, олар
пысықталғаннан кейін әкімшілік есептілік терминдерінде түсіндіріледі.
Білім беру жүйесінде қалыптасқан ахуалдың негізгі себептері:
білім беру сапасын бағалауда объективтілікті қамтамасыз етпейтін
рәсімдердің басымдығы;
білім беру жүйесінің жаңадан еніп жатқан жайларға ден қоймауы, білім
беру құрылымының мазмұны мен қалыптасуының ескірген қағидаттарына
бейілділігі;
педагог кадрларды даярлау деңгейінің төмендігі, таңдаулы кадрлардың
тұрақтамауы, ұстаз еңбегінің материалдық жағынан нашар ынталандырылуы;
білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын нығайтудың
жеткіліксіз қаржыландырылуы;
оқу-зертханалық, дене шынықтыру, ойын жабдықтарының, оқу және
әдістемелік әдебиеттердің қазіргі заманғы талаптарға сәйкес келмеуі;
білім беру қызметтерінің нарығында сұраныс пен ұсыныстың ғылыми
негізделген ұзақ мерзімді болжамының болмауы;
сабақтас мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын және
білім берудің барлық деңгейлері мен сатыларына арналған бағдарламаларды,
олардың мониторингінің тетігін жасау және іске асыру кезінде әдіснамалық
қағидаттардың үйлесімсіздігі;
кәсіптік оқытуды және мамандар даярлауды ұйымдастыру процесіне жұмыс
берушілер мен әлеуметтік серіктестерді тарту тетіктерінің болмауы;
білім беру саласындағы құралдардың, әдістердің және бағалау қызметі
технологияларының жеткіліксіз әзірленуі;
педагог, ғылыми-педагог кадрлардың және өндірістік оқыту шеберлерін
қайта даярлау және біліктілігін арттыру жүйесінің нашар дамуы;
білім беруді басқару жүйесін қамтитын бірыңғай ақпараттық білім беру
инфрақұрылымының болмауы.
Жаңа жүзжылдықтың басында елдегі экономикалық ахуалдың жақсаруы, сондай-
ақ “Білім” бағдарламасын іске асыру жөнінде қабылданған шаралар, тұтас
алғанда, білім беру жүйесіне оң әсерін тигізді. Алайда мұның өзі білім
беру жүйесінің нарықтық экономиканың және ашық азаматтық қоғамның
қажеттіктеріне сәйкессіздігін жою үшін жеткіліксіз.
Келеңсіз құбылыстарды болдырмау, түбегейлі ұйымдық, құрылымдық
өзгерістер, білім берудің мазмұнын жаңарту және балаларды оқыту мен
тәрбиелеу сапасын жетілдіру, республиканы дамытудың қазіргі заманғы
әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайлары мен дамуы жоғары елдердің
озық тәжірибесіне сәйкес мамандарды даярлау жөнінде шаралар қолдануды
қажет етеді.
2.2 Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері
Бағдарламаның мақсаты адам ресурстарын даярлау сапасын арттыру және
жеке тұлға мен қоғамның қажеттіктерін қанағаттандыру үшін Қазақстан
Республикасының 2015 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарының
басымдықтары негізінде көп деңгейлі білім берудің ұлттық жүйесін жаңғырту
болып табылады.
Бағдарламаның негізгі міндеттері:
халықтың барлық жіктері үшін сапалы білімге қол жеткізуді қамтамасыз
ету;
білім беруді басқаруды одан әрі демократияландыру негізінде
білім берудің ұлттық жүйесінің жұмыс істеуінің нормативтік құқықтық базасын
жетілдіру;
қазақстандық патриотизмге, төзушілікке, биік мәдениетке, адам
құқықтары мен бостандықтарына құрметтеуге тәрбиелеу;
мемлекеттік тілді басым дамыту;
отандық дәстүрлер, әлемдік тәжірибе және тұрақты даму қағидаттары
негізінде білім берудің мазмұны мен құрылымын жаңарту;
12 жылдық жалпы орта білім беруге көшу;
БХСЖ өлшемдеріне сай кәсіптік білім беру және кадрларды даярлау
жүйесін қайта құрылымдау;
оқытудың жинақтаушы кредиттік жүйесіне негізделген кадрларды
даярлаудың біртұтас үш сатылы моделін жасау (бакалавриат – магистратура –
докторантура);
экономиканың барлық салалары үшін жоғары білікті және бәсекеге
қабілетті кадрларды даярлаудың сапасын арттыру;
әлемдік білім беру кеңістігіне ықпалдасу;
білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесін құру;
білім берудің бірыңғай ақпараттық ортасын қалыптастыру;
білім беру процесін оқу-әдістемелік және ғылыми қамтамасыз етуді
жетілдіру;
білім беру жүйесінің материалдық-техникалық базасын нығайту;
білім беруді, ғылым мен өндірісті ықпалдастыру;
білім берудің сапасын арттыру үшін экономика секторларының ресурстарын
тартудың тетіктерін жасау;
педагог қызметкерлердің әлеуметтік мәртебесін арттыру, білім беру
жүйесін қаржымен, кадрмен қамтамасыз етуді жетілдіру, білім беру
менеджерлерін даярлау;
көп деңгейлі үздіксіз білім беру жүйесінде мемлекеттің, қоғамның және
жеке тұлғаның мүдделерінің теңдестігін қамтамасыз ету болып табылады.
Алға қойған міндеттерді іске асыру үшін:
білім берудің мазмұнын білім үстемдігі деңгейінен нәтижеге
бағдарланған құзыретті білімге өзгерту;
білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын, пәндік-
кеңістіктегі ортасын және оқу-әдістемелік қамтамасыз етілуін қазіргі
заманғы әлеуметтік-экономикалық жағдайларға және оқу-тәрбие процесінің
талаптарына сәйкес келтіру;
оқитындардың тілдік, ақпараттық, экологиялық, экономикалық және
құқықтық даярлығын күшейту;
білім берудің барлық деңгейлеріндегі кадрларды даярлау, қайта даярлау
және біліктілігін арттырудың кәсіптік білім беру бағдарламаларының
құрылымын және мазмұнын жетілдіру;
білім беру деңгейлерінің мазмұны мен оқудың ұзақтығы жағынан
сабақтастығын қамтамасыз ету қажет.
2.3 Қазақстанда орта білім беру
12 жылдық оқытуға көшудің нормативтік құқықтық базасын жасау;
білім беру бағдарламаларының базалық және бейіндік мазмұнын жетілдіру,
эксперименттік оқу жоспарларын, оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендер
әзірлеу және сараптау;
оқулықтар мен оқу-әдістемелік әдебиетті әзірлеуді және басып шығаруды
әдістемелік қамтамасыз ету, 12 жылдық мектепке арналған оқу әдебиетін
сараптауды ұйымдастыру міндеті болатын “Оқулық” ғылыми-әдістемелік
орталығын құру;
оқытудың жаңа педагогикалық, ақпараттық және денсаулық сақтайтын
технологияларын енгізу;
оқитындардың оқу жетістіктерін сыртқы ағымдағы және қорытынды бағалау
жүйесін құру;
оқытуды ұйымдастыру қағидаттарын және оқушының білім-білікті, дағдыны
енжар “алушы” рөлін танымдық процестің белсенді субъектісіне өзгерту;
облыстық және аудандық (қалалық) білім басқармалары туралы ережені
әзірлеу арқылы басқару буындары мен олардың бағыныстылық функцияларының ара
жігін нақты ажырату;
мектепте оқытудың күтілетін нәтижелерін және оларға жету жолдарын
мониторинг деректерінің негізінде талқылау процесіне күллі жұртшылықты
тарту жүйесін құру;
жалпы білім беретін мектептерді салу қажет.
Оқу процесі:
өз бетінше білім алу және оны практикада қолдану қажеттігі мен
дағдысын қалыптастыруға, танымның ғылыми тәсілдеріне мақсатты және жүйелі
түрде баулуға;
оқушыны жеке тұлға және қызмет субьектісі ретінде дамытуға, өмірлік
құнды бағдарларын қалыптастыруға;
ұлттық мәдениетті құрмет тұтуға тәрбиелеуге және басқа да мәдени
бастаулардан нәр алуын бойында қалыптастыруға;
нарықтық экономика мен сапаның негізгі түсініктерін және оларды
практикада қолдана білуді қалыптастыруға;
жалпы негізгі білім беру сатысында бейіналды даярлықты және жалпы орта
білім беру сатысында бейінді оқытуды қамтамасыз етуге бағытталатын болады.
Жалпы орта білім берудің жаңа мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты
түлектердің базалық құзыреті түріндегі нәтижеге бағытталған білім берудің
ұлттық мақсаттары жүйесін орнықтыратын болады.
Қазақстан Республикасының зияткерлік әлеуетін қалыптастыруға бағытталған,
дарынды балалармен жұмыс нысандары мен әдістері жетілдірілетін, білім беру
жүйесінде халықаралық байланыстар дамытылатын болады.
Ауылдық мектептерді дамытуға ерекше көңіл аударылатын болады. Шағын
жинақталған мектептерде оқу процесін толыққанды және сапалы өткізу үшін
негізгі және аға буындағы біріктірілген сыныптар бірте-бірте қысқарады.
Ауылдық жерлерде шағын жинақталған мектептердің балалары үшін бейінді
мектеп-интернаттар салу және ашу көзделіп отыр. Ашық білім беру ортасын
құру үшін оқу процесін ұйымдастырудың қашықтан оқыту әрі басқа инновациялық
нысандары кеңінен енгізілетін болады.
Арнаулы түзеу білім беру ұйымдарының желісі сақталып, кеңейтілетін
болады, мүмкіндіктері шектеулі балалардың кәсіпке дейінгі және кәсіптік
даярлыққа қол жеткізуі кеңейтіледі, мүмкіндіктері шектеулі адамдарды
ықпалдастыра оқытуды мемлекеттік қолдау, бұрын оқыту мүмкін емес деп
саналған балаларды оқытуды ұйымдастыру жөніндегі шаралар әзірленеді,
арнаулы білім беруді кадрмен қамтамасыз ету жетілдіріледі.
Мүмкіндіктері шектеулі балаларды ерте жастан түзей-дамыта оқытатын
бағдарламаларды іске асыру осы санаттағы балалардың елеулі бөлігін қалыпты
жалпы білім беретін мектептерде оқыту үшін жағдай жасайды.
Қосымша білім беруді дамыту үшін сол ұйымдардың желісін нығайту мен
дамыту, нормативтік құқықтық базаны жетілдіру, халықтың әлеуметтік
қорғалмаған жіктерінің балалары мен девиантты мінез-құлыққа бейім балаларды
сабақтан тыс жұмыспен мейлінше қамту, мүмкіндіктері шектеулі балалардың
қосымша білім беру ұйымдарына баруы үшін жағдай жасау көзделеді.
Арнаулы және қосымша бiлiм берудi дамытуға қатысуға халықаралық,
үкiметтiк емес ұйымдар, жекеше сектор тартылатын болады.
ІІІ. Қазақстан Республикасындағы педагог кадрлардың қажеттілігін жүзеге
асыру
3.1 Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін
арттыру
Педагог кадрларды даярлау, олардың бiлiктiлiгін арттыру және қайта
даярлау саласында:
жетекші университеттер базасында жоғары оқу орындарының педагог
кадрларын даярлау, олардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау жүйесiн
қалпына келтiру және одан әрі дамыту;
педагог мамандықтарының білім беру бағдарламалары мазмұнын жаңарту,
білім берудің вариативтік (өзгермелі) үлгілерін жасау;
педагог кадрларды даярлау бағдарламаларына оқытудың бүкіл жылдары бойы
үздiксiз педагогикалық және психологиялық-педагогикалық практиканы енгiзу;
екiншi мамандықтың қысқартылған бiлiм беру бағдарламалары бойынша, оның
iшiнде мемлекеттiк тіл, шетел және ана тiлдерi, информатика, психология
бойынша пән мұғалiмдерiн қайта даярлау;
болашақ мұғалімдер үшін олардың даярлық деңгейін тәуелсіз кәсіби
бағалаумен қоса үш айдан бір жылға дейінгі педагогикалық тағылымдаманы
енгізу;
12 жылдық мектепте және мектепке дейінгі, арнаулы, жалпы қосымша және
кәсіптік білім беру ұйымдарында жұмыс істеу үшін педагог мамандықтар
бойынша мамандар даярлауға мемлекеттік тапсырысты ұлғайту;
педагогтерді және басшыларды аттестаттаудың және қайта аттестаттаудың,
мұғалiмнiң педагогикалық қызметiн сертификаттаудың жаңа жүйесiн әзiрлеу;
педагогтердің еңбегiн ынталандырудың және оларды жергілікті жерлерде
тұрақтандырудың тетiктерiн жетiлдiру;
бiлiм берудiң жаңа мазмұнын, оқыту технологиялары мен сабақ беру
әдiстемелерiнiң өзгергенiн ескере отырып, мұғалiмдер мен бiлiм беру
ұйымдарының басшыларын қайта даярлауды және олардың бiлiктiлiгiн арттыруды
жүзеге асыру;
білім беру ұйымдары басшыларын білім берудегі менеджмент
бағдарламалары бойынша даярлауды жүзеге асыру;
жоғары оқу орындары арасындағы, халықаралық шарттар мен
бағдарламалардың негізінде мемлекеттік жоғары оқу орындары
оқытушыларының біліктілігін арттыру мен қайта даярлау көзделеді.
Мектепке дейінгі ұйымдар үшін педагог кадрларды даярлау кезінде қосымша
мамандандыру мүмкіндігі көзделетін болады: мектепке дейінгі жастағы
балалармен жұмыс жөніндегі педагогика-психология, мектепке дейінгі білім
беру менеджменті, мектепке дейінгі жастағы балалар үшін шетел тілі, қосымша
білім беру педагогикасы.
Білім беру бағдарламалары инновациялық педагогикалық технологияларды,
ізденушілік, зерттеушілік және шығармашылық қызмет дағдыларын, оқытудың
ақпараттық және қашықтан оқыту технологияларын меңгерген көп тілді
мұғалімді даярлауға бағдарланатын болады.
Білім беруді ақпараттандыру
Ақпараттандыру блогын іске асырудың негізгі бағыттары:
АКТ-ны оқу процесіне енгізу жөніндегі нормативтік құқықтық базаны
жетілдіру;
компьютер техникасымен қамтамасыз етілудің әлемдік көрсеткіштеріне қол
жеткізу үшін орта білім беру ұйымдарын одан әрі компьютерлендіру;
орта білім беру ұйымдарын Интернет желісіне қосу;
білім берудің барлық деңгейлерінде қашықтан оқыту технологияларын
әзірлеу және енгізу;
өңірлерде білім беру ақпараттық ресурстар орталықтарын және
министрліктің білім беру порталын құру;
орта білім беру ұйымдарын білім беру бағдарламаларына сәйкес
электрондық оқулық басылымдарымен қамтамасыз ету;
мемлекеттік органдардың бірыңғай көлік ортасы негізінде порталды және
өңірлердің ресурстар орталықтарын біріктіру;
білім беру ұйымдарының мониторинг, талдау және басқару ақпараттық
жүйесін енгізу.
Аталған бағыттарды іске асыру оқу процесіне ақпараттық коммуникациялық
технологияларды енгізу және білім беру жай-күйінің мониторингі мен оны
талдаудың дәйекті деректері негізінде басқарушылық шешімдер қабылдау
есебінен білім беру сапасының деңгейін арттыруды қамтамасыз етеді.
3.2 Білім беру жүйесінің жай-күйін талдау
Қазақстан Республикасын әлемдік қоғамдастық нарықтық экономикалы
мемлекет ретінде таныды. Тәуелсіздігінің қысқа тарихи кезеңінде еліміз
әлемдік қоғамдастыққа ықпалдаса отырып, экономикада айтарлықтай өсуге қол
жеткізді.
Осы орайда, қоғамдық даму деңгейінің, елдің экономикалық қуаты мен ұлттық
қауіпсіздігінің өлшемдері ретінде білім беру жүйесінің, адам ресурстарының
рөлі мен маңызы арта түседі. Қоғамдық қатынастар жүйесіндегі өзгерістер
білім беруге, одан ұтқырлықты, жаңа тарихи кезеңнің болмысына барабар
әрекет етуді және экономиканың даму қажеттіктеріне сай болуды талап ете
отырып әсерін тигізеді.
Жедел өзгеріп тұратын әлем және ақпарат легінің ұлғаюы жағдайында іргелі
пәндік білім міндетті, бірақ ол білім берудің жеткілікті нысанасы болып
табылмайды. Оқитындар қазақстандық білім беру жүйесі бағыт алған
білімнің, дағды-біліктің жиынтығын (білім үстемдігі) меңгеріп қана
қоймауға тиіс. Оқитындардың өзін барынша көрсете білу және қоғам өміріне
пайдалы түрде қатысу үшін (құзыреттілік) ақпаратты өз бетінше табу, талдау,
құрылымдау және тиімді пайдалану дағдысын бойына сіңіру әлдеқайда маңызды
да күрделі. Қазақстандық білім беру жүйесі оның әлемдік білім беру
кеңістігінде лайықты орын алуына мүмкіндік бермейтін ескірген әдіснамалық
базасы, құрылымы мен мазмұны жағдайында дамуын жалғастыруда. Білім беру
мазмұны фактологиялық күйінде қалып отыр және оқитындарды қоғам өміріне
құзыретті, жауапты әрі шығармашылық тұрғыдан қатыстыра отырып даярлауға
бағдарланбаған. Өңірлік деңгейде білім беруді басқарудың біріздендірілген
жүйесінің болмауы, білім беру бөлімдерінде мамандардың штат санының
жетіспеушілігі білім беруді басқарудың тиімділігіне кері әсер етеді.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту
Көптеген дамыған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І. Педагог кадрларды даярлау процесінің теориялық аспектілері
1.1 Педагог кадрларды даярлау процесінің тарихи аспектісі
1.2 Даярлау және бағалау ұғымдарының түсінігі
ІІ. Қазақстандағы педагог кадрларды даярлау тәжірибесі
2.1 Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру
2.2 Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері
2.3 Қазақстанда орта білім беру
2.4 Техникалық және кәсіптік білім беру
ІІІ. Қазақстан Республикасындағы педагог кадрлардың қажеттілігін жүзеге
асыру
3.1 Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін
арттыру
3.2 Білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Ертеңгі күннің бүгінгі күннен асып түсуіне ықпал етіп, адамзат қоғамын
алға қарай жетелеуші құдіретті күш тек білімге ғана тіреледі. Білім беруге
заман талабы тұрғысынан жеке тұлғаны дамытудағы қоғамның рухани және
адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруда білім беру саласы – баса
назар аударарлық мәселе. Мемлекеттің өркендеуін, даму деңгейінде жоғары
көтерілуін, бәсекеге қабілеттілігін, дүние жүзілік нарықта өз орнын ала
білуін білім сапасы анықтайды. Ал білім дегеніміз – ұлттық байлықтың
маңызды құрамы, ал адамның білімділігі, шығармашылыққа ұмтылуы, жан жақты
дамуға қызуғышылығы және оған жүктелген міндеттерді шеше білуі елдің
қауіпсіздігі мен тұрақтылығының, өркендеуінің, алға қадам басуының
негізі. Сол себепті бүгінгі күнгі білім беру жүйесінің алдында бірінші
кезекте – бұл қиыншылыққа төзе алатын, ақпараттық жүйеге дағдыланған
адамдарды дайындау. Орта білім беру белсенді, білімді және жете алатын
адамдарды тәрбиелеуге жауап береді.
Оқушылар – еш уақытта бастауға босаңсымай, ешуақытта босаңсымауға
жалықпау деген ақиқатты игеруі керек [1, 21 б.].
ХХІ ғасырда еліміздің болашағын алға қарай жетелеуші ұрпаққа
білім беруді қамтамасыз ететін жалпы және орта білім беру саласына баса
назар аудару қазіргі таңдағы кезек күттірмес, өзекті мәселенің бірі болып
отыр және де менің ойымша бұл заңды құбылыс. Себебі, мектеп табалдырығында
алынған білім жастардың әлеуметтік – экономикалық және саяси үрдіске
белсене араласуы мен қоғамдағы өз орнын табуының басты әсер етуші
факторын құрайды. Мектеп қабырғасында алынатын білім – үздіксіз білім
беру жүйесінің негізгі үш деңгейін құрайды: бастауыш, негізгі және орта
мектеп.
Біздің өмір сүріп жатқан қоғамымыздың саяси және әлеуметтік,
экономикалық құрылымындағы қайта құрулар алдыңғы қатарға халыққа білім
беру жүйесіне қойылатын жаңа талаптарды тудырды. Қазақстанның білім
беру жүйесінің жетекші салаға айналуы, бәсекеге қабілетті
экономиканы, бәсекеге қабілетті білім, бәсекеге қабілетті ұлтты құру үшін
алғышарттарды туғызады. Білімге және ғылыми әлеуетке негізделген қоғам
ғана еліміздің әл-ауқатын және бәсекеге қабілеттілігін, ұлттық
қауіпсіздікті, еліміздің әр азаматының жағдайын қамтамасыз ете алады. Тек
осындай ұрпақ қана ел мерейін бүгінгі жеткен биігінен аласартпай,
жаһандану аталатын процесстің теріс ықпалын бойына дарытпай, әлемдік
даму көщіне ілеспек. Бүгінгі таңда өздеріңіз тәлім тәрбие беріп
жатқан бүлдіршіндер ертеңгі күні тек білімді маман ғана емес, Отанын
жанындай сүйетін, ұлттық тарихы мен мәдениетін қастерлейтін, рухани
кемелденген азамат болып өсіп жетілуі қажет. Еліміздегі балабақшалардан
бастап, білім беретін оқу орындарына дейін жас ұрпақтың бойында
ұлттық дүниетаным мен тіл мәйегін сіңіріп, оларды нағыз отаншылдық рухта
тәрбиелеп өсіруге қажетті осы заманғы оқу құралдары мен технологиялардың
тапшылығы біртіндеп еңсеріле бастады. Бүгінгі қоғамның сұранысына орай,
білім мазмұнын қалыптастырудың өзі осы саладағы мекемелердің материялдық,
техникалық базасына тікелей байланысты. Білім беру ұйымдары жұйесін
дамыту мен оның материялдық техникалық базасын нығайтуға жылма – жыл
ерекше көңіл бөлінуде [2, 3- 4 б.].
ХХI ғасыр мектебінің маңызды мақсаты – балаларды оқытудың барысында
олардың түрлі салада жеткілікті түрде күрделі білімдерді, икемдер мен
дағдыларды игеруді талап ететін олардың одан кейінгі оқуына толыққанды
негіз бола алатын психикалық жағдайын, психикалық дамудың ерекшеліктерін
анықтау болып табылады.
Сондықтан, көздеген мақсатымызға жету үшін еліміз тәуелсіздік алған
күннен бастап білім беру жүйесінің ұлттық үлгісін қалыптастыруға, жаңа
реформалар жүргізіп, біраз өзгерістер енгізген болатын.
Білім беру халық өмірінің рухани және өндірістік саласын қоса алғанда
республика халқының, оның көп ұлтты және көп мәдениетті құрамын, қоғамның
көші - қон және жалпы демографиялық даму беталысын, бүкіл өмірге арналған
білім моделінен бүкіл өмір бойғы білім моделіне көшуді ескере отырып
Елорданың барлық қоғамдық жүйесін тұрақтандыру мен дамыту құралдарының
бірі болып табылады. Ол түрлі бағыттағы басым міндеттерді шешу кезінде
ресурстар концентрациясына негізделеді.
І. Педагог кадрларды даярлау процесінің теориялық аспектілері
1.1 Педагог кадрларды даярлау процесінің тарихи аспектісі
Бүгінгі күні адам ресурстарының бағалылығын бәрі де мойындайды. Бірақ
бұлай әрқашан да болмаған. Персоналды іздеу мен даярлаудің толық-жүйелілік
системасының қалыптасуының ұзақ және күрделі тарихы бар.
Педагог кадрларды даярлау системасының орнауының периодын шартты
түрде бөлген кезде үш негізгі кезеңге бөлінеді:
Ғылымға дейінгі (донаучный)
Классикалық
Қазіргі заманғы
Ғылымға дейінгі кезең Көне шығыста, құлиеленуші мемлекеттерде (Шумер,
Египет, Армада) 4-5 мың жыл бұрын қалыптаса бастаған.
Мысалы, Египетте мемлекеттік чиновниктердің элиталық кастасын
даярлайтын чиновниктер мектебі болды. Бұл мектепке көптеген критерий
бойынша жан-жақты, қатал даярлау болды. Қабылдау кезінде ақыл-ой,
қабілеттілік, физикалық даму, мәдениеттілік деңгейі және басқа көптеген
критерийлерге басты назар аударды.
Біздің заманымыздың басында Көне Қытайда өте күшті даярлау мектебі
қалыптасты. Конфуций және оның шәкірттері чиновниктерді және атақты
ақсүйектерді даярлаудің дамыған философиясын құрды. Ол философия бойынша
чиновниктік қызметке даярлау кезінде - үміткердің бай және белгілі тұқымнан
шыққандығына қарамай, оның жеке дара сіңірген еңбегіне, ақыл-ойына басты
назар аударылады.
Ғылымға дейінгі кезеңінің нағыз биік жетістігі Көне Грецияның жандану
кезеңіне келді. Ол уақытта қолөнершілердің, теңізшілердің, жауынгерлердің
шеберлігі керемет биіктерге өрлеген. Сондықтан даярлау кезіндегі қойылған
талаптар өте қатал және күрделі болған. Бұған көне грек ойшылдарының
(Аристотель, Платон) еңбектері маңызды ықпал етті, олар тарихта бірінші рет
мамандықтың қай түрі болмасын, критерий және сапалылықты белгілі бір жүйеге
келтіруге ұмтылған. Ортағасырларда педагог кадрларды іздеу мен сұрыптаудың
әр түрлі тәсілдерін қолданған мысалдар көп, бірақ мұның бәрі қызметкерлер
таңдау әрекетінің біртұтас жүйесін жасауға бағытталған - тек алғашқы
қадамдары болды. Ғылымға дейінгі кезеңде - қазіргі біртұтас даярлау
жүйесінің - тек бөлек элементтері ғана қалыптасқан, ал толық жүйе тек кейін
пайда болды.
Еуропа капитализмінің дамуына әсер еткен, XVIII-XIX ғасырлардың
индустриялық төңкеріліс классикалық кезеңінің басталуына жол ашты. Аз
өнімді қол еңбекті – бу мен машинаға ауыстыру - еңбек шартарын өзгертуге,
қоғамдық еңбек бөлінісінің түр-түрінің пайда болуына және тағы басқаларға
әкеп соқты. Бұрыңғыдай жеке меншік иесі иесі болу міндетті емес, жаңа типті
қызметкер, басқарушы, басшы жаңа фабрикалық жүйесінде арашашы, данекер
болды. Осы өзгерістермен қатар жұмысшылар мен меншік иелерінің арасында
айырмашылық та өсе бастады. Қарсылас жақтардың ортасын қосатын не
жалғастырушы болатын бөлек құрылымдардың керектігі туындады.
Және де ұжымның сұрақтарымен айналысатын мұндай құрылымдар көп
кешікпей пайда болды.
Бірінші департаментінің құрылғанының нақты күні белгісіз, бірақ XIX
ғасыр басында үлкен мекемелер өзінің құрамында арнайы педагог кадрларды
бөлімшелері болды. Алғашқы администраторларды - жағдай жасайтын
секретарьлар (секретари по благосостоянию) деп атады. Олардың міндеті -
әкімшілік пен жұмысшылардың арасын жалғастырушы болу; басқаша айтқанда,
администраторлар өз кезегінде жұмысшылардың тіліменен сөйлеуі керек еді, ал
басшыларға сол жұмысшылардың табысты жұмыс атқаруына көмектесіп, кеңес
беретін қызметкер болуы керек еді. Ол кезде кадрлық пролемалар әрекеттенбей-
ақ шешілетін: жақсы жұмыскерлерді басқа мекемелерден ақша не басқа да
жағдай жасауды ұсыну арқылы өз жағына тартатын.
Педагог кадрларды даярлау проблемасын ғылыми түрде бірінші негіздеген
американдық ғалым Парсонс және атақты неміс психолог Мюнстерберг болды.
Бірақ кәсіби даярлау жүйесіне түбегейлі өзгеріс енуі XX ғасырдың 20-
жылдарында ғана мүмкін болды. Бұл жылдары Тейлордың еңбекті - ғылыми түрде
ұйымдастыру ілімі кеңінен тарады. Педагог кадрларды саясаты аумағында
Тейлор қызметкерлерді іздеу және даярлаудің, және де басшының қызметіне
сәйкес баға берудің арнайы жүйесін жасауға ерекше көңіл бөлді. Тейлордың
жүйесін ең дамыған мемлекеттер (АҚШ, Германия, Франция және т.б.) қоданды,
алайда өздері де кәсіби даярлау жүйелерін жасауға белсенді түрде тырысты.
Көптеген америкалық компанияларда “дербес құрамды белгілейтін бөлім”
құрыла бастады, олардың мақсаты – жұмыс күшін тарту, даярлау, төмен
буындағы тағайындау, жоғарылату, тәрбиелеу және оқыту, жұмысшылар
денсаулығына қарау, қауіпсіздік техникасы мен санитарияны қадағалау, тұрмыс
жағдайды жақсарту, персоналды зерттеп тану.
Германия үкіметі армия және кәсіпорындарға даярлауге психологтарды да
жұмылдырды. 1920 жылдар басында Германияда фирма басшылардан глобальді
сұрау жүргізілді. Оның мақсаты нақты мамандарды бөлшекті түрде
бейнеленуінің критерийлерін анықтау. Фирма басшылары мен жұмысшылардан
алынған жауаптарды өңдеуді жеңілдету үшін Берлинде Прикладная Психология
институты 151 сұрақтан тұратын анкета дайындады. Әр түрлі мамандық
иелерінің мыңдаған жауаптар негізінде көптеген “кәсіптік психограмма”
қатарын (мысалы, машинист, теруші, вагон жетекшісі, конторщик, телефонист
және т.б.) алфавит бойынша кәсіптердің картотека жинағын жасады.
Ресейде психотехниканың жаңалықтарын енгізу үрдісін белсенді түрде
қолданды. Өнеркәсіп орындарының көпшілігі, ЦИТ-тің 9 лабораториясының
біреуінде жасалынған, ұжыммен жұмыс істеу методикасын қолдана бастады.
Қазіргі заманғы кезең. Кәсіпорындардағы қызметкерлерді даярлау тәжірибесін
экономикасының бүкіл саласына көшіру – 1950 жылдарының аяғы 1960 жылдарының
басында”сапа теориясын (теория качеств)” жасау – педагог кадрларды
қызметінің ең бір шұғыл бетбұрыс кезеңі деп есептеуге болады (алғашында бұл
теория басшыларға ғана қатысты болды). Бұл бағытты ұстанғандар - жігерлік,
қайраттылық, табандылық, тез шешім қабылдау және тағы басқа осы сияқты жеке
адамға тән ерекше қасиеттерге қарады. Басқару функцияларын табысты атқару
үшін, зерттеушілердің көзқарасы бойынша, әр түрлі зерттеулерде тағы да
көптеген қасиеттерді анықтауды көздеді. Олардың ішінде алдын ала сезе білу,
тез реакция көрсету, шыдамдылық, өзіне көңіл аударта білу, өзіңді тыңдату,
ең негізгілері жігерлілікті, ақыл-ойын және мінез-құлықты зерттеу.
Жаңа теорияның ең бір әлсіз және әлжуаз жағы оның негізгі ойы - ол
бойынша басқарушының бойында ешбір кемшілігі болмай, барлық жақсы
қасиеттеріне ие болу керек деген-ді. К.Бирд 20 зерттеу жұмысын
қорытындылап, лидер болуының 79 қасиетін көрсеткен. Сол жылдары осы
тақырыпқа байланысты көптеген зерттеулер жүргізілді, алайда олардың
нәтижелері бір-біріне қарама-қайшы болатын кездер көп болды. Олпорттың
айтуы бойнша, индивидті суреттеудегі қолданылатын ағылшын тіліндегі 17 мың
анықтауышының әр біреуі лидерлік қасиетіне (мінезіне) тән болуы мүмкін.
Бірнеше жылдан кейін С. Джиб лидерлік қасиеттерін тұжырымдыйтын
зерттеулерді қарастырып, көбісі мағынасыз деген қорытынды шығарды, себебі
әртүрлі жағдайлар басқарушыдан әрқилы іс-әрекетті, көбінесе теріс іс-
әрекеттерді жасауды талап етеді. Тағы бір қателікке келсек, лидерлік
қасиетін тұжырымдайтын тізімдерде нағыз лидерлік қасиеттерді көрсететін
сөздер емес, оларға жақын жалпылама-анықтауыштық сөздер қолданылған.
Неғұрлым тізім көлемі ұлғайған сайын, соғұрлым қорытынды нәтижесіз келеді.
Сонымен қатар, алғашқы баға берудегі нәтижелер стандартты статистикалық
бағаға сәйкестеп келтірілмеді.
Басқарушы орынға даярлау мақсатымен адамдардың индивидтік айырмашылықтар
танудағы проблемаларды шешетін “Сапа теориясы”(“теория качеств”) ұсынылды.
Ол теория қайта бұрыс нәтиже әкелетін және басқарушы орынға проффесионалды
түрде даярлауде негіз бола алмады. Бірақ та бұл теория даярлаудің эффектілі
жүйесінің дамуына жол салды.
1960 жылдары Советтік Ресейде қызметкерлікке даярлау жүйесінің дамуы
жаңа шарпылыс алған. Бұл процесс сол кезде пайда болған және жаңа шарпу
алған зауыттық (прикладной) социологиясына байланысты. Оның негізін
академик социологтар құрған. Әйтеуір бұлай алғашқы кезеңде болды. Бастапқы
кезеңде зауыттық социология – социологтар, психологтар, экономистер еңбек
еткен зәулім өндіріс орындардағы социологиялық даму бөлімшелерінде өз
статусын алды. Кейін өндіріске, аймаққа, қалаларға қарайтын қызмет
бөлімшелер (бюро, сектор, лабораториялар) пайда болды.
Прикладтық социологияның және еңбек психологиясының нағыз жандану
кезеңі 70 жылдарына, 80 жылдар басына келеді. Осы кезде өздік
(самостоятельные) мектептер және бетбұрыстар пайда болды, өндірістерде
(Минэлектропром, Минрадиопром, Минпромсвязи, Минсудпром) зауыттық қызмет
бөлімшелерінің түрленген (разветвленная) жүйесі кең етек алды.
80 жылдар соңына қарай, ресей қоғамының глобальді реформасының
нәтижесінде зауыттық қызмет бөлімшелері жоғала бастады. Олардың функциялары
педагог кадрларды бөліміне және рекрутинг агенстволарына ауысты.
Бүгінгі күні педагог кадрларды іздеудің және даярлаудің қазіргі
заманғы және эффектілі жүйелерін - маманданған фирмалар жобалап,
пайдаланылады: онымен педагог кадрларды центрі мен рекрутинг агенстволар
шұғылданады.
1.2 Даярлау және бағалау ұғымдарының түсінігі
Персоналды даярлау – бұл өндіріс немесе мекеменің бос орынға өтінген
тізіміндегі тұлға немесе тұлғалар арасынан қанағаттандырарлық таңдау
жасаудағы – іс әрекеттер мен шаралар жиынтығы.
Жұмысқа қабылдау шешімі, мамандардың айтуы бойынша, ерекше әрекет
қана емес, өзіндік салдары бар шара. Оның эффективтілігіне тек қоғам, жеке
өндірістер ғана үміт артпай, жеке индивидтер де үміт артады.
Қызмет етушілік адамдарға өте қатты әсер етеді. Қызмет ету бұл
адамдардың тек экономикалық жағдайының деңгейін ғана емес, социалдық
статусын, арақатынасты және өмірге деген қанағаттандырушылығын көрсетеді.
Бір жағынан, нарықтық қоғам - адамдардың қабілеті мен кәсіпорын
талаптарының біріне-бірі келісімді (гармоничный) үйлесім табуды талап етсе:
мұндай үйлесім даярлау процедура кезінде қаншалықты дәрежеде қамтамасыз
етілмесе, соншалықты деңгейде еңбек өнімділігі зардап шегеді. Басқа
жағынан, қоғамды алаңдататын жәйт: әр түрлі деңгейдегі профессионалдық
білімділік пен біліктіліктілігі бар кандидаттардың жынысы, жасы, нәсілі
немесе ұлтының сай келмеуінен даярлау кезінде “квалификациясы жоқ” деген
атқа ие болуы.
Осының салдарынан қызметкерлерді даярлауге сыртқы ортаның факторлары
әсер етеді. Олардың арасында: азаматтарды жұмысқа жалдаған кезде
дискриминациядан қорғау туралы мемлекеттік заңдар жиынтығы; еңбек нарығы өз
әсерін тигізеді, себебі даярлау процестері - ауқымы мен тәнділігі бойынша
айырықшаланады: үміткерлер көп болған жағдайда жұмыс беруші мекеме оларға
одан да жоғары және жан-жақты талаптар белгілейді.
Мамандардың пайымдауынша, бұрыс шешімдердің қабылдануы - мамандықты
терең иемденген үміткер санын пропорционалды түрде азайтады. Өз кезегінде,
жоғары талаптар потенциалды үміткерлер санын кемітеді, бұдан барып даярлау
процедурасын ұйымдастыруға кететін шығындар да азаяды. Нарықта керекті
мамандық иелерінің жетіспеуі бос орындарға талапкерлердің санының аз екені
аңғарылады да, жоғары квалификацияға деген талаптың төмендеуіне әкеліп
соғады.
Жұмысқа алған кезде бағалауды атқаратын персонал қызметінің мақсаты –
кәсіпорынның күткен нәтижесіне жеткізе алатын маман иесін таңдай білу.
Негізінде жұмысқа қабылдаудағы баға беру бұл адам ресурстарының сапасын
алдын ала бақылаудың бір ғана түрі.
Бағалаудың түрлі әдіс-амалдық санының көп болғанына қарамастан,
бұлардың бір ортақ кемшілігі – олардың субъективтілігінде, шешімнің
қабылдануы – таңдаған адамның қандай әдісті қолданатынына немесе эксперт
есебінде шақырылған адамға байланысты.
Бағалаудың объективті болу проблемасы бағалау технологиясына мынадай
бөлек талаптар түрінде құруға болады. Персоналды дұрыс бағалау үшін бағалау
технологиясын төмендегідей құру керек:
• Объективті – жеке біреулердің пікіріне немесе байымдауына
қарамау;
• Сенімді (надежно) – кездейсоқ факторларға (көңіл-күй, ауа райы,
өткен жетістіктер мен сәтсіздіктер, кездейсоқ) еліктемей, өзін
еркін ұстау;
• Қызметіндегі күмәнсіз мәліметтер – нақты әдет-дағды деңгейі
(навыки) – адам қаншалықты өз жұмысын табысты орындаушылығы;
• Болжай білу – берген баға адамның қандай қызметте және ол
қызметін қандай деңгейде орындайтынын көрсету керек;
• Комплексті – мекеменің әрбір мүшесінің ғана емес, мекеменің
байланысы мен ішкі қатынастарын және мүмкіншіліктерін толық
бағалайды;
• Түсінуге оңай (доступно) – бағалау процесі мен баға критерийлері
нақты мамандарға ғана емес, бағалаушы мен бақылаушыларға да және
бағаланушылардың өздеріне де түсінікті болуы керек.
Бағалау шараларын өткізу - коллективтің жұмысына кесел жасамау керек,
қайта мекеменің кадр жұмысының жүйесіне ене отырып, оның дамуы мен
жетілуіне нақты мүмкіндіктер жасауы керек.
ІІ. Қазақстандағы педагог кадрларды даярлау тәжірибесі
2.1 Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру
Педагог мамандықтары бойынша базалық даярлықты оқитындар контингенті 167
мың адамнан астам және жылына 22 мыңнан астам мұғалім шығаратын
34 жоғары оқу орны 19 педагогикалық мамандық бойынша жүргізеді.
Педагогтерді даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысы:
2009 жылғы 5655 грант пен кредиттен 2012 жылы 6075-ке дейін өсті.
Қайта даярлау және біліктілігін арттырудан өткен мұғалімдердің саны өсіп
келеді: 2009 жылы - 42784 мұғалім, 2011 жылы – 48157. Алайда бұл әрбір
мұғалімнің біліктілік арттыру курстарынан кемінде бес жылда бір рет өтуін
міндеттейтін Білім туралы Қазақстан Республикасы Заңының ережелерін іске
асыру үшін жеткіліксіз, оған сәйкес жыл сайын 54000 мұғалім біліктілігін
арттырудан өтуге тиіс.
Бейіндік сыныпта оқытуды, 2 сыныптан бастап шетел тілдерін,
информатиканы оқытуды көздеу, кәсіптік мектептердің желісін кеңейту 28 мың
педагогикалық ставканы қосымша енгізуді талап етеді.
Жоғары оқу орындарының түлектерін ауылдық жерлерде жұмыс істеуге тарту
және орнықтыру тетігін әзірлеу қажет.
Жоғары оқу орындарының мүмкіндіктері педагог кадрлардың біліктілігін
арттыруда жан-жақты пайдаланылмайды. Педагог кадрлардың біліктілігін
арттыру және қайта даярлау мәселелерін шешу жөнінде шет елдермен тәжірибе
алмасу нашар дамыған. Білім беру ұйымдарының басшылары мен қызметкерлерінің
жаңа білім-білікті игеруін материалдық және моральдық тұрғыдан көтермелеу
тетіктері тиімді түрде жеткілікті пайдаланылмайды, практикалық қызметке
бағдарланған оқытудың белсенді тренингтік технологияларының енгізілуі
нашар.
Білім беруді ақпараттандыру
Орта білім беру жүйесін ақпараттандырудың мемлекеттік бағдарламасына
сәйкес жалпы білім беретін мектептерді 100 пайызға компьютерлендіру
аяқталды. Орталық коммуникациялық торап құрылып, оған Білім және ғылым
министрлігінің орталық аппаратының торабы және облыстық білім
департаменттерінің телекоммуникациялық тораптары қосылған. Жалпы орта білім
беретін ұйымдарға арналған электрондық оқулық басылымдары мектеп
пәндерінің 25%-ын қамтиды. Қашықтан оқытудың спутниктік арнасына
республиканың алты облысының 717 мектебі қосылған (8,7 %).
Сонымен қатар, ақпараттық және коммуникациялық технологияларды (бұдан
әрі - АКТ) дамыту және оларды білім беру саласында қолдану қажеттіктен
әлдеқайда артта қалуда.
Қазақстанда бір компьютерге жалпы білім беретін мектептердегі 54 оқушыдан
келеді, бұл ЮНЕСКО-ның деректері бойынша ТМД елдерінің арасындағы ең жоғары
көрсеткіштердің бірі (Ресейде - 59). Сонымен қатар 2010 жылы
Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдері бойынша бұл көрсеткіш
13-ке теңелді, Латвияда, Венгрияда және Чех Республикасында бұл тиісінше
5, 9 және 15-ті құрады. 2012 жылдың басында Ұлыбританияның орта
мектептерінде 1 компьютерге 5 оқушыдан келген, АҚШ-та – 4.
Қазіргі таңда Интернет желісіне қосылуға Қазақстан мектептерінің
44%-ы ғана қол жеткізген. Финляндияда 2007 жылы 90%-дан астам мектеп, 2008
жылы Эстония мектептерінің 100%-ы, Австралия, Канада, Исландия
мектептерінің 80 %-ы, Венгрияда 58%, Экономикалық ынтымақтастық және даму
ұйымы елдері бойынша мектептердің орташа есеппен 52%-ы Интернет желісіне
шығу мүмкіндігіне қол жеткізген.
Кәсіптік мектептер (лицейлер) мен колледждерде бір компьютерге тиісінше 31
және 25 оқушыдан келеді. Интернет желісіне кәсіптік мектептердің
(лицейлердің) 39%-ы және колледждердің 51%-ы қосылған.
оғары білім беру деңгейінде ақпараттық жүйемен келісілген интерфейсі жоқ
оқу процесін басқаратын жеке оқшау жүйе жұмыс істейді.
Жекелеген жоғары оқу орындары ғана қашықтан оқытудың технологиясын
енгізген, кейбірінде аталған технология эксперименттік режимде іске
асырылуда.
Білім беруді қаржыландыру
Еліміздегі экономикалық жағдайдың тұрақтылығы білім беруге арналған
мемлекеттік бюджет шығыстарын едәуір арттыруға мүмкіндік берді (7-кесте).
1-кесте (млн. теңге)
2008 2009 20082 2011 2012
Мектепке дейінгі тәрбие мен 2975 3322 3880 4553 5742
оқыту
Жалпы орта білім беру 60007 67224 81744 98906 124979
Кәсіптік бастауыш білім беру 2693 3018 3910 5299 6540
Кәсіптік орта білім беру 2662 2528 2989 3495 5001
Жоғары және жоғары оқу 8120 9344 11783 12763 15506
орнынан кейінгі білім беру
Басқа да бағдарламалар 4959 17640 14671 24505 33547
Жиынтығы 81416 103076 118977 149521 191315
ІЖӨ-ге % 3,1 3,1 3,2 3,4 3,8
Білім беруге арналған мемлекеттің шығыстары абсолютті артып қана
қоймай, оның өсуінің едәуір қарқынына қарамастан ІЖӨ-ге пайыздық қатынасы
да өсті.
Білім беру сапасын бағалау
Оқу жетістіктерін тәуелсіз сыртқы бағалау жүйесі: ұлттық бірыңғай
тестілеу (бұдан әрі - ҰБТ), мемлекеттік аралық бақылау (бұдан әрі - МАБ)
енгізілуде.
Дегенмен білім берудің барлық деңгейлерінің сапасын бақылаудың және
бағалаудың қолданыстағы тетігі білім берудің қазіргі нақты жай-күйін
толыққанды көрсете алмайды және басқару үшін кері байланыстың объективті
құралы бола алмайды.
Білім беру ұйымдары қызметінің сапасын бағалау көрсеткіштері мен
өлшемдері жетілмеген, объективті мониторинг жоқ. Білім беру сапасын басқару
компоненттері бытыраңқы жұмыс істейді. Оқитындардың жетістіктерін сыртқы
бағалаудың мазмұны, мақсаты мен міндеттері қазіргі заманғы білім сапасына
деген талаптарға сай емес. Оқитындардың білім деңгейін салыстырмалы
зерттеулер жөніндегі халықаралық бағдарламаларға Қазақстан қатыспайды.
Білім және ғылым министрлігінің қолданыстағы статистика жүйесі қазіргі
заман талабына мағыналық та, технологиялық аспектілері жағынан да сәйкес
келмейді. Мазмұнды әрі оралымды емес, халықаралық стандарттарға сай
келетін, кешенділігі мен толықтығы жағынан қажетті бірізді статистикалық
ақпараттық ағын әзірленбеген. Білім беру көрсеткіштерінің жүйесі әр түрлі
негіздемелерден жиналған деректер жиынымен алмастырылады, олар
пысықталғаннан кейін әкімшілік есептілік терминдерінде түсіндіріледі.
Білім беру жүйесінде қалыптасқан ахуалдың негізгі себептері:
білім беру сапасын бағалауда объективтілікті қамтамасыз етпейтін
рәсімдердің басымдығы;
білім беру жүйесінің жаңадан еніп жатқан жайларға ден қоймауы, білім
беру құрылымының мазмұны мен қалыптасуының ескірген қағидаттарына
бейілділігі;
педагог кадрларды даярлау деңгейінің төмендігі, таңдаулы кадрлардың
тұрақтамауы, ұстаз еңбегінің материалдық жағынан нашар ынталандырылуы;
білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын нығайтудың
жеткіліксіз қаржыландырылуы;
оқу-зертханалық, дене шынықтыру, ойын жабдықтарының, оқу және
әдістемелік әдебиеттердің қазіргі заманғы талаптарға сәйкес келмеуі;
білім беру қызметтерінің нарығында сұраныс пен ұсыныстың ғылыми
негізделген ұзақ мерзімді болжамының болмауы;
сабақтас мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын және
білім берудің барлық деңгейлері мен сатыларына арналған бағдарламаларды,
олардың мониторингінің тетігін жасау және іске асыру кезінде әдіснамалық
қағидаттардың үйлесімсіздігі;
кәсіптік оқытуды және мамандар даярлауды ұйымдастыру процесіне жұмыс
берушілер мен әлеуметтік серіктестерді тарту тетіктерінің болмауы;
білім беру саласындағы құралдардың, әдістердің және бағалау қызметі
технологияларының жеткіліксіз әзірленуі;
педагог, ғылыми-педагог кадрлардың және өндірістік оқыту шеберлерін
қайта даярлау және біліктілігін арттыру жүйесінің нашар дамуы;
білім беруді басқару жүйесін қамтитын бірыңғай ақпараттық білім беру
инфрақұрылымының болмауы.
Жаңа жүзжылдықтың басында елдегі экономикалық ахуалдың жақсаруы, сондай-
ақ “Білім” бағдарламасын іске асыру жөнінде қабылданған шаралар, тұтас
алғанда, білім беру жүйесіне оң әсерін тигізді. Алайда мұның өзі білім
беру жүйесінің нарықтық экономиканың және ашық азаматтық қоғамның
қажеттіктеріне сәйкессіздігін жою үшін жеткіліксіз.
Келеңсіз құбылыстарды болдырмау, түбегейлі ұйымдық, құрылымдық
өзгерістер, білім берудің мазмұнын жаңарту және балаларды оқыту мен
тәрбиелеу сапасын жетілдіру, республиканы дамытудың қазіргі заманғы
әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайлары мен дамуы жоғары елдердің
озық тәжірибесіне сәйкес мамандарды даярлау жөнінде шаралар қолдануды
қажет етеді.
2.2 Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері
Бағдарламаның мақсаты адам ресурстарын даярлау сапасын арттыру және
жеке тұлға мен қоғамның қажеттіктерін қанағаттандыру үшін Қазақстан
Республикасының 2015 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарының
басымдықтары негізінде көп деңгейлі білім берудің ұлттық жүйесін жаңғырту
болып табылады.
Бағдарламаның негізгі міндеттері:
халықтың барлық жіктері үшін сапалы білімге қол жеткізуді қамтамасыз
ету;
білім беруді басқаруды одан әрі демократияландыру негізінде
білім берудің ұлттық жүйесінің жұмыс істеуінің нормативтік құқықтық базасын
жетілдіру;
қазақстандық патриотизмге, төзушілікке, биік мәдениетке, адам
құқықтары мен бостандықтарына құрметтеуге тәрбиелеу;
мемлекеттік тілді басым дамыту;
отандық дәстүрлер, әлемдік тәжірибе және тұрақты даму қағидаттары
негізінде білім берудің мазмұны мен құрылымын жаңарту;
12 жылдық жалпы орта білім беруге көшу;
БХСЖ өлшемдеріне сай кәсіптік білім беру және кадрларды даярлау
жүйесін қайта құрылымдау;
оқытудың жинақтаушы кредиттік жүйесіне негізделген кадрларды
даярлаудың біртұтас үш сатылы моделін жасау (бакалавриат – магистратура –
докторантура);
экономиканың барлық салалары үшін жоғары білікті және бәсекеге
қабілетті кадрларды даярлаудың сапасын арттыру;
әлемдік білім беру кеңістігіне ықпалдасу;
білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесін құру;
білім берудің бірыңғай ақпараттық ортасын қалыптастыру;
білім беру процесін оқу-әдістемелік және ғылыми қамтамасыз етуді
жетілдіру;
білім беру жүйесінің материалдық-техникалық базасын нығайту;
білім беруді, ғылым мен өндірісті ықпалдастыру;
білім берудің сапасын арттыру үшін экономика секторларының ресурстарын
тартудың тетіктерін жасау;
педагог қызметкерлердің әлеуметтік мәртебесін арттыру, білім беру
жүйесін қаржымен, кадрмен қамтамасыз етуді жетілдіру, білім беру
менеджерлерін даярлау;
көп деңгейлі үздіксіз білім беру жүйесінде мемлекеттің, қоғамның және
жеке тұлғаның мүдделерінің теңдестігін қамтамасыз ету болып табылады.
Алға қойған міндеттерді іске асыру үшін:
білім берудің мазмұнын білім үстемдігі деңгейінен нәтижеге
бағдарланған құзыретті білімге өзгерту;
білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын, пәндік-
кеңістіктегі ортасын және оқу-әдістемелік қамтамасыз етілуін қазіргі
заманғы әлеуметтік-экономикалық жағдайларға және оқу-тәрбие процесінің
талаптарына сәйкес келтіру;
оқитындардың тілдік, ақпараттық, экологиялық, экономикалық және
құқықтық даярлығын күшейту;
білім берудің барлық деңгейлеріндегі кадрларды даярлау, қайта даярлау
және біліктілігін арттырудың кәсіптік білім беру бағдарламаларының
құрылымын және мазмұнын жетілдіру;
білім беру деңгейлерінің мазмұны мен оқудың ұзақтығы жағынан
сабақтастығын қамтамасыз ету қажет.
2.3 Қазақстанда орта білім беру
12 жылдық оқытуға көшудің нормативтік құқықтық базасын жасау;
білім беру бағдарламаларының базалық және бейіндік мазмұнын жетілдіру,
эксперименттік оқу жоспарларын, оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендер
әзірлеу және сараптау;
оқулықтар мен оқу-әдістемелік әдебиетті әзірлеуді және басып шығаруды
әдістемелік қамтамасыз ету, 12 жылдық мектепке арналған оқу әдебиетін
сараптауды ұйымдастыру міндеті болатын “Оқулық” ғылыми-әдістемелік
орталығын құру;
оқытудың жаңа педагогикалық, ақпараттық және денсаулық сақтайтын
технологияларын енгізу;
оқитындардың оқу жетістіктерін сыртқы ағымдағы және қорытынды бағалау
жүйесін құру;
оқытуды ұйымдастыру қағидаттарын және оқушының білім-білікті, дағдыны
енжар “алушы” рөлін танымдық процестің белсенді субъектісіне өзгерту;
облыстық және аудандық (қалалық) білім басқармалары туралы ережені
әзірлеу арқылы басқару буындары мен олардың бағыныстылық функцияларының ара
жігін нақты ажырату;
мектепте оқытудың күтілетін нәтижелерін және оларға жету жолдарын
мониторинг деректерінің негізінде талқылау процесіне күллі жұртшылықты
тарту жүйесін құру;
жалпы білім беретін мектептерді салу қажет.
Оқу процесі:
өз бетінше білім алу және оны практикада қолдану қажеттігі мен
дағдысын қалыптастыруға, танымның ғылыми тәсілдеріне мақсатты және жүйелі
түрде баулуға;
оқушыны жеке тұлға және қызмет субьектісі ретінде дамытуға, өмірлік
құнды бағдарларын қалыптастыруға;
ұлттық мәдениетті құрмет тұтуға тәрбиелеуге және басқа да мәдени
бастаулардан нәр алуын бойында қалыптастыруға;
нарықтық экономика мен сапаның негізгі түсініктерін және оларды
практикада қолдана білуді қалыптастыруға;
жалпы негізгі білім беру сатысында бейіналды даярлықты және жалпы орта
білім беру сатысында бейінді оқытуды қамтамасыз етуге бағытталатын болады.
Жалпы орта білім берудің жаңа мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты
түлектердің базалық құзыреті түріндегі нәтижеге бағытталған білім берудің
ұлттық мақсаттары жүйесін орнықтыратын болады.
Қазақстан Республикасының зияткерлік әлеуетін қалыптастыруға бағытталған,
дарынды балалармен жұмыс нысандары мен әдістері жетілдірілетін, білім беру
жүйесінде халықаралық байланыстар дамытылатын болады.
Ауылдық мектептерді дамытуға ерекше көңіл аударылатын болады. Шағын
жинақталған мектептерде оқу процесін толыққанды және сапалы өткізу үшін
негізгі және аға буындағы біріктірілген сыныптар бірте-бірте қысқарады.
Ауылдық жерлерде шағын жинақталған мектептердің балалары үшін бейінді
мектеп-интернаттар салу және ашу көзделіп отыр. Ашық білім беру ортасын
құру үшін оқу процесін ұйымдастырудың қашықтан оқыту әрі басқа инновациялық
нысандары кеңінен енгізілетін болады.
Арнаулы түзеу білім беру ұйымдарының желісі сақталып, кеңейтілетін
болады, мүмкіндіктері шектеулі балалардың кәсіпке дейінгі және кәсіптік
даярлыққа қол жеткізуі кеңейтіледі, мүмкіндіктері шектеулі адамдарды
ықпалдастыра оқытуды мемлекеттік қолдау, бұрын оқыту мүмкін емес деп
саналған балаларды оқытуды ұйымдастыру жөніндегі шаралар әзірленеді,
арнаулы білім беруді кадрмен қамтамасыз ету жетілдіріледі.
Мүмкіндіктері шектеулі балаларды ерте жастан түзей-дамыта оқытатын
бағдарламаларды іске асыру осы санаттағы балалардың елеулі бөлігін қалыпты
жалпы білім беретін мектептерде оқыту үшін жағдай жасайды.
Қосымша білім беруді дамыту үшін сол ұйымдардың желісін нығайту мен
дамыту, нормативтік құқықтық базаны жетілдіру, халықтың әлеуметтік
қорғалмаған жіктерінің балалары мен девиантты мінез-құлыққа бейім балаларды
сабақтан тыс жұмыспен мейлінше қамту, мүмкіндіктері шектеулі балалардың
қосымша білім беру ұйымдарына баруы үшін жағдай жасау көзделеді.
Арнаулы және қосымша бiлiм берудi дамытуға қатысуға халықаралық,
үкiметтiк емес ұйымдар, жекеше сектор тартылатын болады.
ІІІ. Қазақстан Республикасындағы педагог кадрлардың қажеттілігін жүзеге
асыру
3.1 Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін
арттыру
Педагог кадрларды даярлау, олардың бiлiктiлiгін арттыру және қайта
даярлау саласында:
жетекші университеттер базасында жоғары оқу орындарының педагог
кадрларын даярлау, олардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау жүйесiн
қалпына келтiру және одан әрі дамыту;
педагог мамандықтарының білім беру бағдарламалары мазмұнын жаңарту,
білім берудің вариативтік (өзгермелі) үлгілерін жасау;
педагог кадрларды даярлау бағдарламаларына оқытудың бүкіл жылдары бойы
үздiксiз педагогикалық және психологиялық-педагогикалық практиканы енгiзу;
екiншi мамандықтың қысқартылған бiлiм беру бағдарламалары бойынша, оның
iшiнде мемлекеттiк тіл, шетел және ана тiлдерi, информатика, психология
бойынша пән мұғалiмдерiн қайта даярлау;
болашақ мұғалімдер үшін олардың даярлық деңгейін тәуелсіз кәсіби
бағалаумен қоса үш айдан бір жылға дейінгі педагогикалық тағылымдаманы
енгізу;
12 жылдық мектепте және мектепке дейінгі, арнаулы, жалпы қосымша және
кәсіптік білім беру ұйымдарында жұмыс істеу үшін педагог мамандықтар
бойынша мамандар даярлауға мемлекеттік тапсырысты ұлғайту;
педагогтерді және басшыларды аттестаттаудың және қайта аттестаттаудың,
мұғалiмнiң педагогикалық қызметiн сертификаттаудың жаңа жүйесiн әзiрлеу;
педагогтердің еңбегiн ынталандырудың және оларды жергілікті жерлерде
тұрақтандырудың тетiктерiн жетiлдiру;
бiлiм берудiң жаңа мазмұнын, оқыту технологиялары мен сабақ беру
әдiстемелерiнiң өзгергенiн ескере отырып, мұғалiмдер мен бiлiм беру
ұйымдарының басшыларын қайта даярлауды және олардың бiлiктiлiгiн арттыруды
жүзеге асыру;
білім беру ұйымдары басшыларын білім берудегі менеджмент
бағдарламалары бойынша даярлауды жүзеге асыру;
жоғары оқу орындары арасындағы, халықаралық шарттар мен
бағдарламалардың негізінде мемлекеттік жоғары оқу орындары
оқытушыларының біліктілігін арттыру мен қайта даярлау көзделеді.
Мектепке дейінгі ұйымдар үшін педагог кадрларды даярлау кезінде қосымша
мамандандыру мүмкіндігі көзделетін болады: мектепке дейінгі жастағы
балалармен жұмыс жөніндегі педагогика-психология, мектепке дейінгі білім
беру менеджменті, мектепке дейінгі жастағы балалар үшін шетел тілі, қосымша
білім беру педагогикасы.
Білім беру бағдарламалары инновациялық педагогикалық технологияларды,
ізденушілік, зерттеушілік және шығармашылық қызмет дағдыларын, оқытудың
ақпараттық және қашықтан оқыту технологияларын меңгерген көп тілді
мұғалімді даярлауға бағдарланатын болады.
Білім беруді ақпараттандыру
Ақпараттандыру блогын іске асырудың негізгі бағыттары:
АКТ-ны оқу процесіне енгізу жөніндегі нормативтік құқықтық базаны
жетілдіру;
компьютер техникасымен қамтамасыз етілудің әлемдік көрсеткіштеріне қол
жеткізу үшін орта білім беру ұйымдарын одан әрі компьютерлендіру;
орта білім беру ұйымдарын Интернет желісіне қосу;
білім берудің барлық деңгейлерінде қашықтан оқыту технологияларын
әзірлеу және енгізу;
өңірлерде білім беру ақпараттық ресурстар орталықтарын және
министрліктің білім беру порталын құру;
орта білім беру ұйымдарын білім беру бағдарламаларына сәйкес
электрондық оқулық басылымдарымен қамтамасыз ету;
мемлекеттік органдардың бірыңғай көлік ортасы негізінде порталды және
өңірлердің ресурстар орталықтарын біріктіру;
білім беру ұйымдарының мониторинг, талдау және басқару ақпараттық
жүйесін енгізу.
Аталған бағыттарды іске асыру оқу процесіне ақпараттық коммуникациялық
технологияларды енгізу және білім беру жай-күйінің мониторингі мен оны
талдаудың дәйекті деректері негізінде басқарушылық шешімдер қабылдау
есебінен білім беру сапасының деңгейін арттыруды қамтамасыз етеді.
3.2 Білім беру жүйесінің жай-күйін талдау
Қазақстан Республикасын әлемдік қоғамдастық нарықтық экономикалы
мемлекет ретінде таныды. Тәуелсіздігінің қысқа тарихи кезеңінде еліміз
әлемдік қоғамдастыққа ықпалдаса отырып, экономикада айтарлықтай өсуге қол
жеткізді.
Осы орайда, қоғамдық даму деңгейінің, елдің экономикалық қуаты мен ұлттық
қауіпсіздігінің өлшемдері ретінде білім беру жүйесінің, адам ресурстарының
рөлі мен маңызы арта түседі. Қоғамдық қатынастар жүйесіндегі өзгерістер
білім беруге, одан ұтқырлықты, жаңа тарихи кезеңнің болмысына барабар
әрекет етуді және экономиканың даму қажеттіктеріне сай болуды талап ете
отырып әсерін тигізеді.
Жедел өзгеріп тұратын әлем және ақпарат легінің ұлғаюы жағдайында іргелі
пәндік білім міндетті, бірақ ол білім берудің жеткілікті нысанасы болып
табылмайды. Оқитындар қазақстандық білім беру жүйесі бағыт алған
білімнің, дағды-біліктің жиынтығын (білім үстемдігі) меңгеріп қана
қоймауға тиіс. Оқитындардың өзін барынша көрсете білу және қоғам өміріне
пайдалы түрде қатысу үшін (құзыреттілік) ақпаратты өз бетінше табу, талдау,
құрылымдау және тиімді пайдалану дағдысын бойына сіңіру әлдеқайда маңызды
да күрделі. Қазақстандық білім беру жүйесі оның әлемдік білім беру
кеңістігінде лайықты орын алуына мүмкіндік бермейтін ескірген әдіснамалық
базасы, құрылымы мен мазмұны жағдайында дамуын жалғастыруда. Білім беру
мазмұны фактологиялық күйінде қалып отыр және оқитындарды қоғам өміріне
құзыретті, жауапты әрі шығармашылық тұрғыдан қатыстыра отырып даярлауға
бағдарланбаған. Өңірлік деңгейде білім беруді басқарудың біріздендірілген
жүйесінің болмауы, білім беру бөлімдерінде мамандардың штат санының
жетіспеушілігі білім беруді басқарудың тиімділігіне кері әсер етеді.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту
Көптеген дамыған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz