Инвестиция-жедел экономикалық даму факторы ретінде
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I тарау. Инвестиция түсінігі жене оның мемлекеттегі экономикалық ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Инвестицияның экономикалық мәні және оның маңызы ... ... ... ... ... 6
1.2 Қазақстан республикасының инвестициялық климаты ... ... ... ... ... .. 10
II тарау Инвеститция . бұл интенцивті даму факторы ретінде ... ... .. 13
2.1 Қазақстан Республикасының инвестицияны реттеудің мемлекеттік
механизімі және эконмикалық даму нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Қазақстан Республикасындағы шетел инвестициясы және
оның динамикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 16
2.3 Қазақстан Республикасының экономикасына шетел инвестициясын тарту,
артықшылықтыры мен кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.4 Қазақстан Республикасына шетел капиталының қатысу формалары ... .. 27
III тарау Қазақстан экономикасына инвестиция тарту саясаты ... ... .. 37
3.1 Қазіргі жағдайдағы инвестциялық процестердің ерекшеліктері ... ... ... 37
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
I тарау. Инвестиция түсінігі жене оның мемлекеттегі экономикалық ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Инвестицияның экономикалық мәні және оның маңызы ... ... ... ... ... 6
1.2 Қазақстан республикасының инвестициялық климаты ... ... ... ... ... .. 10
II тарау Инвеститция . бұл интенцивті даму факторы ретінде ... ... .. 13
2.1 Қазақстан Республикасының инвестицияны реттеудің мемлекеттік
механизімі және эконмикалық даму нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Қазақстан Республикасындағы шетел инвестициясы және
оның динамикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 16
2.3 Қазақстан Республикасының экономикасына шетел инвестициясын тарту,
артықшылықтыры мен кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.4 Қазақстан Республикасына шетел капиталының қатысу формалары ... .. 27
III тарау Қазақстан экономикасына инвестиция тарту саясаты ... ... .. 37
3.1 Қазіргі жағдайдағы инвестциялық процестердің ерекшеліктері ... ... ... 37
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
Инвестиция бұл - әр мемлекеттің экономикалық дамуына ұлкен әсер ететін фактор. Ол арқылы негізінен мемлекеттің өндіру және қайта өндіру процестерін дамытып және ноу-хау озық технологияларын енгізу.
1990 – жылдар басында Қазақстан егемендік алғаннан кейін біз бірден нарық экономикасына көштік, сол кездегі қайта құрылыс экономикаға қатты әсер етті.
Шетел инвестициясына қазіргі қазақстан саясаты ол – шетел инвестцияларына жағымды жағдайлар жасау.
Бұл тақырыптың актуалдығы – бұл шетел инвестциясының Қазақстан Республикасына құю көлемін азайтып, бірақ ішкі фирмалармен кәсіп орындармен, жеке және заңды тұлғалардың өз мемлекетіне отандық инвеститция құю өте маңызды.
Инвестиция құю үшін инвестор сол мемлекеттің инвестициялық климатын зерттейді және оның жағымды климаты бар региондарды тауып және оларға инвестиция салу.
Қазақстан Республикасы эконмикасының шикізаты шетелге шығару өте маңызды роль атқарады. Ал ол шикізатты өндіру және өңдеу үшін шетел инвесторлары қажет, сол үшін Қазақстан Республикасының үкіметі инвесторларды тарту үшін жағымды климат жасайды.
Қазақстанда тармақты және өзара байланысты заңды жұйе бар, және осы қатынастрыды өте дұрыс эфекті қадағалап отырады.
Шетел инвестициялары туралы заң «Шетел инвестициялары», ол орган инвестицияларды преоритеттік экономикалық салаларға жеңілдіктер преференциялар арқылы құюлуын қадағалайды.
Біздің инвестициялық климатымыз қолайлы болу үшін, біздің саяси реалдық әрекет жасау керек. Қазақстан шетел инвестициялар тарту объемынан бірінші болу үшін шетел инвестициясын тарту, бұлда өзінің қолайлы да жағымды экономикаға жаман әсер ететін факторлар бар деп айтуға болады.
1990 – жылдар басында Қазақстан егемендік алғаннан кейін біз бірден нарық экономикасына көштік, сол кездегі қайта құрылыс экономикаға қатты әсер етті.
Шетел инвестициясына қазіргі қазақстан саясаты ол – шетел инвестцияларына жағымды жағдайлар жасау.
Бұл тақырыптың актуалдығы – бұл шетел инвестциясының Қазақстан Республикасына құю көлемін азайтып, бірақ ішкі фирмалармен кәсіп орындармен, жеке және заңды тұлғалардың өз мемлекетіне отандық инвеститция құю өте маңызды.
Инвестиция құю үшін инвестор сол мемлекеттің инвестициялық климатын зерттейді және оның жағымды климаты бар региондарды тауып және оларға инвестиция салу.
Қазақстан Республикасы эконмикасының шикізаты шетелге шығару өте маңызды роль атқарады. Ал ол шикізатты өндіру және өңдеу үшін шетел инвесторлары қажет, сол үшін Қазақстан Республикасының үкіметі инвесторларды тарту үшін жағымды климат жасайды.
Қазақстанда тармақты және өзара байланысты заңды жұйе бар, және осы қатынастрыды өте дұрыс эфекті қадағалап отырады.
Шетел инвестициялары туралы заң «Шетел инвестициялары», ол орган инвестицияларды преоритеттік экономикалық салаларға жеңілдіктер преференциялар арқылы құюлуын қадағалайды.
Біздің инвестициялық климатымыз қолайлы болу үшін, біздің саяси реалдық әрекет жасау керек. Қазақстан шетел инвестициялар тарту объемынан бірінші болу үшін шетел инвестициясын тарту, бұлда өзінің қолайлы да жағымды экономикаға жаман әсер ететін факторлар бар деп айтуға болады.
1. Налоги. Учебное пособие/ под. рег. Д.Г. Черник / М. Финансы и Статистика 1994г
2. Барулин С.В. Налоги как цена услуг государства. Финансы 1995/2
3. Оспанов М.Т. Проблемы совершенстования системы управления налогами в РК. Алматы Познаия 1996г
4. Налоги. Учебное пособие / под. рег. Д.Г. Черник / М. Финансы и Статистика 1999г
5. Барулин С.В. Қазақстан Республикасының «Салық жүйесі туралы заң» 24.12.94. Алматы. Қаржы – қаражат 1992ж
6. Оспанов М.Т. Методологические и концептуальные основы РК «О налогах и других объязательных платежах в бюджет» / ФИБ МФ РК 1995 / 2
7. Албаков А.К. Роль налогов в реализации инвстиционной политике / Деловая неделя от 10.04.2000г.
8. Дубов В. Действующая налоговая система и пути ее совершенствования / финансы 1997 /4
9. ҚР – ның «Салықтар мен басқада міндетті төлемдері» туралы заң
10. Худяков А.И. налоги: понятия, элементы, установления, виды.
11. Худяков А.И. налоговая система Казахстана
12. Мельников В.Д. Ильясов К.К. Финансы Алматы 2001
13. Ермекбаев Б.Ж. Жалпы мемлекеттік салықтар Алматы 1997
14. Дубов В. Қаржы – қаражат 2001 / 4
15. Албакбаев А.КТранзитная экономика 2002 / 1
16. Жасрай П. Хабаршы КазГУ 2001 / 4
17. Барулин С.В Егеменді Қазақстан / 2 Қараша 2000 /
18. Тоқсанбай С.Р. большой экономический русско – казахский словарь.
19. Бабкина С. Новая налоговая политика /Финансы Казахстана 6 /1995
20. Рогачев А.А. Нигматулин Н.З. Политическая стратегия социально экономическолго развития. Алматы 2001
21. Конакбаев А. Юридическая газета 17 июня 1996г.
22. Мушнов С.Н. Налоги и населения РК / Алматы 1996г. /
23. Мушнов С.Н. Вестник МГД 2002 / 5
24. Вестник по налогом и инвестициям Алматы Астана 12 2000г.
25. Қазақстан Республикасының салық кодексі 01.01.2004.
26. Основные проблемы налогооблажения. Экономика и жизнь 1995г.
27. Жасрай Пунцагийн Эдийн засгийн онол УБ – 2001
28. Орысша қазақша кәзіргі уақыттағы экономикалық түсіндірме сөздігі.
29. Экономикалық теория Я. Әубәкіріов, Т. Татеев Алматы 2001ж.
30. Фиткина Т.Ф. Налоги и налогооблажение Москва 2003г.
31. А. Смит исследования о природе и причинах богатства народов Москва 1962г.
32. Черник Д.Г. Основы налоговой системы. 2000
33. Окунева Л. Налоги и налогооблажения Россия М-96
34. Қазақстан Республикасының әлеуметтік экономикалық статистикасы
35. Егеменді Қазақстан «Послание Народу» 2004/3/20
2. Барулин С.В. Налоги как цена услуг государства. Финансы 1995/2
3. Оспанов М.Т. Проблемы совершенстования системы управления налогами в РК. Алматы Познаия 1996г
4. Налоги. Учебное пособие / под. рег. Д.Г. Черник / М. Финансы и Статистика 1999г
5. Барулин С.В. Қазақстан Республикасының «Салық жүйесі туралы заң» 24.12.94. Алматы. Қаржы – қаражат 1992ж
6. Оспанов М.Т. Методологические и концептуальные основы РК «О налогах и других объязательных платежах в бюджет» / ФИБ МФ РК 1995 / 2
7. Албаков А.К. Роль налогов в реализации инвстиционной политике / Деловая неделя от 10.04.2000г.
8. Дубов В. Действующая налоговая система и пути ее совершенствования / финансы 1997 /4
9. ҚР – ның «Салықтар мен басқада міндетті төлемдері» туралы заң
10. Худяков А.И. налоги: понятия, элементы, установления, виды.
11. Худяков А.И. налоговая система Казахстана
12. Мельников В.Д. Ильясов К.К. Финансы Алматы 2001
13. Ермекбаев Б.Ж. Жалпы мемлекеттік салықтар Алматы 1997
14. Дубов В. Қаржы – қаражат 2001 / 4
15. Албакбаев А.КТранзитная экономика 2002 / 1
16. Жасрай П. Хабаршы КазГУ 2001 / 4
17. Барулин С.В Егеменді Қазақстан / 2 Қараша 2000 /
18. Тоқсанбай С.Р. большой экономический русско – казахский словарь.
19. Бабкина С. Новая налоговая политика /Финансы Казахстана 6 /1995
20. Рогачев А.А. Нигматулин Н.З. Политическая стратегия социально экономическолго развития. Алматы 2001
21. Конакбаев А. Юридическая газета 17 июня 1996г.
22. Мушнов С.Н. Налоги и населения РК / Алматы 1996г. /
23. Мушнов С.Н. Вестник МГД 2002 / 5
24. Вестник по налогом и инвестициям Алматы Астана 12 2000г.
25. Қазақстан Республикасының салық кодексі 01.01.2004.
26. Основные проблемы налогооблажения. Экономика и жизнь 1995г.
27. Жасрай Пунцагийн Эдийн засгийн онол УБ – 2001
28. Орысша қазақша кәзіргі уақыттағы экономикалық түсіндірме сөздігі.
29. Экономикалық теория Я. Әубәкіріов, Т. Татеев Алматы 2001ж.
30. Фиткина Т.Ф. Налоги и налогооблажение Москва 2003г.
31. А. Смит исследования о природе и причинах богатства народов Москва 1962г.
32. Черник Д.Г. Основы налоговой системы. 2000
33. Окунева Л. Налоги и налогооблажения Россия М-96
34. Қазақстан Республикасының әлеуметтік экономикалық статистикасы
35. Егеменді Қазақстан «Послание Народу» 2004/3/20
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I тарау. Инвестиция түсінігі жене оның мемлекеттегі экономикалық
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1. Инвестицияның экономикалық мәні және оның маңызы ... ... ... ... ... 6
2. Қазақстан республикасының инвестициялық климаты ... ... ... ... ... .. 10
II тарау Инвеститция - бұл интенцивті даму факторы ретінде ... ... .. 13
2.1 Қазақстан Республикасының инвестицияны реттеудің мемлекеттік
механизімі және эконмикалық даму нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Қазақстан Республикасындағы шетел инвестициясы және
оның динамикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 16
2.3 Қазақстан Республикасының экономикасына шетел инвестициясын тарту,
артықшылықтыры мен кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.4 Қазақстан Республикасына шетел капиталының қатысу формалары ... .. 27
III тарау Қазақстан экономикасына инвестиция тарту саясаты ... ... .. 37
3.1 Қазіргі жағдайдағы инвестциялық процестердің ерекшеліктері ... ... ... 37
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
Кіріспе.
Инвестиция бұл - әр мемлекеттің экономикалық дамуына ұлкен әсер
ететін фактор. Ол арқылы негізінен мемлекеттің өндіру және қайта өндіру
процестерін дамытып және ноу-хау озық технологияларын енгізу.
1990 – жылдар басында Қазақстан егемендік алғаннан кейін біз бірден
нарық экономикасына көштік, сол кездегі қайта құрылыс экономикаға қатты
әсер етті.
Шетел инвестициясына қазіргі қазақстан саясаты ол – шетел
инвестцияларына жағымды жағдайлар жасау.
Бұл тақырыптың актуалдығы – бұл шетел инвестциясының Қазақстан
Республикасына құю көлемін азайтып, бірақ ішкі фирмалармен кәсіп
орындармен, жеке және заңды тұлғалардың өз мемлекетіне отандық инвеститция
құю өте маңызды.
Инвестиция құю үшін инвестор сол мемлекеттің инвестициялық климатын
зерттейді және оның жағымды климаты бар региондарды тауып және оларға
инвестиция салу.
Қазақстан Республикасы эконмикасының шикізаты шетелге шығару өте
маңызды роль атқарады. Ал ол шикізатты өндіру және өңдеу үшін шетел
инвесторлары қажет, сол үшін Қазақстан Республикасының үкіметі
инвесторларды тарту үшін жағымды климат жасайды.
Қазақстанда тармақты және өзара байланысты заңды жұйе бар, және осы
қатынастрыды өте дұрыс эфекті қадағалап отырады.
Шетел инвестициялары туралы заң Шетел инвестициялары, ол орган
инвестицияларды преоритеттік экономикалық салаларға жеңілдіктер
преференциялар арқылы құюлуын қадағалайды.
Біздің инвестициялық климатымыз қолайлы болу үшін, біздің саяси
реалдық әрекет жасау керек. Қазақстан шетел инвестициялар тарту объемынан
бірінші болу үшін шетел инвестициясын тарту, бұлда өзінің қолайлы да
жағымды экономикаға жаман әсер ететін факторлар бар деп айтуға болады.
Шетел инвесторларының негізгі қызығушылығы мынандай:
- бай және қымбат емес табиғи ресурстары
- орасан зор ішкі нарық
- жұмыс күшінің арзандылығы
- кәсіпкерлер жағынан бәсекенің жоқтығы
- тезарада ұлкен табыс табу
Қазіргі кездегі инвестицияның салымдары ол негізінен табиғи
ресурстар, мұнай және газ, түсті металлургия өнліріс орындарына
инвестицияның салынуы өте үлкен.
Нарық қатынастарында мемелекеттік саясат инвеститцияны жүзеге асыру
басты экономикалық реформалар болды, экономиканың эффектілігі көбейтуге
және экономикалық өсудің темптерін ұлғайту.
Инвестиция экономикалық даму деңгейі орта және төмен мемлекеттердегі
және өндірісшілерге қатайуына, өсуіне көмектеседі. Қазақстан шетел
инвесторларына жағымды әлеуметтік, қаржы экономикалық, құқықтық режимдерді
жасайды және оның ықыласына инвестиялық климат, қойылған бағдарламаларға
жету және өзінің сұрақтарын шешу.
Қазақстан Республикасының жаалып жатқан барлық шараларға қарамастан
шетел инвесторлары негізінен инвестицияларын тек табиғи ресурстарға
енгізеді.
ЮНЕСКО мамандарының айтуы бойынша, Қазақстан жерін парасатпен
пайдаланса бір миллиард адамдарды асырауға болады. Жұмыс күшінің
бағаланбауы, саяси тұрақтылық, ұлтаралық конфликтінің болмауы – бұл
Қазақстанның әлеуметтік экономикалық артықшылықтары, шетел партнерлармен
ұлкен инвестициялық қауымдастыққа ұмытылу. Қолайлы инвестициялық климатты
дамытқанда, сыртқы және ішкі факторлыры есепке алу керек, оған әсер ететін,
әлем капитал нарығының жалпы жағдайы, және шетел инвесторлары өз жұмыс
сферасын үлкейте, әлеуметтік – экономикалық жағдайы ұқсас. Шетел
инвеститциясының құйылымын стимуляциялау үшін қаржыны реттеу және іске
асыру мемлекеттің реттеу механизім процессі, сыртқы көмек, шетел
инвестициясын басқару және реттеу структурасының көптеген құқықтық және
экономикалық жағдайлар экономиканың реалына сәйкес келуі керек.
I Тарау Инвестиция түснігі және оның мемлекеттегі экономикалық ролі
1. Инвестицияның түсінігі .
Инвестиция сөзі латын тілінен шыққан, Investire - жұмылдыру деген
мағананы білідіреді. Феодал эпохасы кезәнде инвестиция деген вассалдың
феодалдық қолына кіруін айтқан: бұл сөзбен Епископтардың орын тағайындауын
да айтылатын, және шіркеудің жерін билеуге, сол жердің иесін білідіретін
Инвестура жаңа жерге ие болу мен қатар және сол жердің ресурстарын билеуге,
өз пайдасына қолдануға рұқсат берілген.
Бір жағынан қарқынды инвестиция ақталды және сол жердегі
территориялардан пайда табу бірнеше есе өсіп қоймай, және же даму факторы
ретінде қолданылды.
Инвестиция деп қаржы – қаражат, банктік кірімдер, пай, акциялар,
және тағы басқа құнды қағаздар, технологиядағы машиналар, лицензия, товар
белгілері, кредиттер т.б. мүлік немесе мүліктік құқықтар, интелектуалды
байлықтар, іске кіргізілген кәсіп орындар және т.б. жұмыс түріне, пайда
табу арқасынада әлеметтік жағымды эффект өсіру деп айтуға болады.
Ал инвестициялық қызымет зайң бойынша түсінігі, әр – түрлі капиталдың
салынуы.
Инвестиция объектісі:
1. Мүлік инвестициясы (матриалдық инвестиция). Материалды инвестиция
деп – инвестиция тікелей өндіріс процесіне қатысады. (Мысалы: инвестиция -
құрал жабдық, материалдарға, құрлысқа)
2. Қаржы инвестициясы – қаржы мүлігін, басқа басқа фирма жұмысына қол
сұғу және т.б. фирмалардың құқықтық жұмыстарына қатысу (акция сатып алу.)
3. Материалы емес инвестиция – материалды емес құндылыққа инвестиция
құю. (кадрлер дайындау, реклама)
Объетігі Қатысты инвестицияны екі түрге бөлуге болады: портфельдік
және реалдық.
Портфельдік – құнды қағазға салынуы, курстың өзгеруі байланысты
дивидендтер алу, тағыда сол шаруашылықтың басқаруына қатысуға құқық береді.
Портфельдің пайда болуы ол құнды қағаздар және тағы басқа активтерді
сатып алу арқасында пада болды.
Портфель – бұл неше түрлі инвестициялық құндылықтар жинығы, бұл
инструмент салушының жалпы бір тікелей нақты инвестиция нысанын көрсетеді.
Портфельдің ішіне бір типті құнды қағаздар кіруі мүмкін (акция) және
әртүрлі инвестициялақ құндылығы бар (акция, облигация, жинақталғын депозит,
сетификаттар, және т.б.)
Тікелей (реалды) инвестиция - мемлекетпен және жеке фирмамен
инвестицияны бір өндіріске құйылуы.
Тікелей инвестиция екі әр түрлі қолпакеттерден тұрады. Біріншісі
инвестицяны жарғылық капиталға құю, ол дегеніміз қайта жасалған капиталды
жағдай (компьютер өндірісі құрылымы, өндіру станоктары)
Екінші компонент – инвестицияны товар – материалдық қорға құю, бұл
дегеніміз шиізат қорларын үлкейту, өндіріс процесіне жататын, немесе
өтпеген дайын тауарлар. Коммерциялық тауар – материалдық қорлар, капитал
қорының бір негізгі бөлімі ретінде саналады экономикалық жүйеде; олар
капитал құрал-жабдықтар сияқты өте қажет өндіріс ғимараты.
Тікілей инвестиция тағыда; ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді.
Ішкі – бұл шаруашылық субъектінің қаржаты өзінің өндіріс факторына
өзінің қаржы – қаражаттан қаржыландыру.
Сыртқы – бұл инвестициялық институттардың құралдарын өндіріс
факторына, инвестиция керек шаруашылық субъект Тікелей инвестицияға
тағыда жалпы және таза инвестицияларды жатқызуға болады. Жалпы таза
инвестиция бұл жалпы инвестиция деп аталады, өйткені усталымдарды
шегерімнен кейін өзіндік капиталдан.
Усталу мінезі бойынша:
Бірінші инвестициялар; немесе нетто инвестициялар, олар кәсіпорынды
құрғанда немесе сатып алғанда жасалады.
Ұлғаюға инвестициялар; (экстенцивті инвестиция) бұл инвестиция
кәсіпорынның өндіріс процесін ұлғайтады.
Реинвестиция: бұл инвестиция түскен пайдадан бос ақшаны қайта жаңа құрал
жабдықтарды алуға, және жаңа өндіріс құралдарына құю, бұл кәсіпорынның
негізгі қорларын ұстауға жұмсалған.
Ауыстыру инвестициясы: бұл ескі құрал – жабдықтарды, жаңа құрал
дабдықтарға ауыстыру.
Инвестицияны рационализациялау: бұл инвестицияны техника және
технологиялық процестерді модернизациялау
Шығарылатын тауарды өзгеруге салынатын инвестиция:
Диверсификация салынған инвестиция: тауардың номенклатурасын ауыстыруына
байланысты, жаңа тауар түрін шығару және даңа өткізу орындарын табу.
Инвестицияны кәсіпорында тоқтап қалмауын қамтамасыз ету, НИОКР-ға жіберу,
кадр дайындау, жарнама, қоршаған ортаны қорғау.
Буртто инвестиция: ол нетто – инвестициямен рейнвестициядан тұрады.
Тәуекел инвестициялар немесе венгурдың капитал инвестиция, жаңа акәиялар
шығару түрінде, жаңа қызымет саласында шығарылатын, үлкен тәуекелмен
байланысты.
Венгурдық капитал инвестициясы бір – бірімен байланысты емес объектілерге
құйылады, бұл салынған ақшаның тез ауқуы. Бұндай капитал салымдар,
өндірушіден біраз акциясын алумен жасалады, сонымен бірге соңғы акциялардың
конверсиялақ құқығы бар.
Капиталдың енгізілуі тәуекел ескертеді қажеттілікті кішігірім
кәсіпорындарда қаржыландыруға, жаңа технологиялар облысында. Тәуекел
капиталдың өзінде бірнеше формалары бар: Ссудалық, акционерлік,
кәсіпкерлік.
Ол науекемдік жарғылық фирмалармен арасында дел – дал болады.
Уақыт факторы бойынша:
- Қысқа мерзімдік инвестицияляр
- Ұзақ мерзімдік инвестициялар
Аннуитет – инвестиция, әр – бір уақыт мерзім кезінде жеке бір пайда алып
келеді. Жалпы ол қаржыны пенсиондық сақтандыру қорларға енгізуі. Сақтандыру
компаниялар мен пенсиондық қорлар, ұзақ мерзімді міндеттемелер шығарады.
Болашақта кездесетін шығындарды жабу үшін иелері сол оларды құяды.
Анри Кульман – жанама және тікелей инвестициясы
Франция экономика мектебінің көріктісі – Анри Кульман инвестицияның
класификациясын, проблемасын мүлде басқа аспектте қараған. Ол жанама
инвестиция (ақшамен) ал тікелей инвестицияны (ақшасыз) жасауға болады деп
ойлаған.
Екінші түрде еңбек өнімін тікелей өндіру құрылымына ауыстыру,
капталдың ақшалай форма этапына аттап кету. Бұндай инвестицияның механизімі
көбінесе ауыл шаруашылығанда жасалады. Мысалы: фермер ірі – қара малмен өз
отарында бұзауларын тек қана амортизацияны жабу үшін ғана емес одан көп
бұзаулар бар олар оз отардың санын үлкейтуіне әсер етеді. Бұл кезде тікелей
инвестирование жүргізіледі. Тағыда бақташына алсақ олда өзінің барлық
гүлдерін, жемістерін өткізбей тек қана 75% сатада ал 25% тұқымға кетеді,
өзінің шаруащылығын ұлғайтады.
Тікелей инвестиция өте аз қолданылады өйткені өндірісте зауод өз
кірпіштерін өз жеріне тағы зауыт салмайды және осы принцип таралмаған.
2. Қазақстан Республикасының инвестициялық климаты
Қазақстан Республикасының экономикасында шикізатты шетелге шығару өте
маңызды роль атқарады. Бұл бар технологиямен өндіріс потенциалын дұрыс іс –
асырмауын көрсетеді.
Бұның себебі ол көбейіп кетпей өндірісті экстенсивті басқару түрі, тым
көп инвестиция алу. Бұрын өзінде инвестицияның 60% жуық мұнай және газ
бөлімдерге жібереді. Ал электроэнергия, қара металургияға, тағам өндіріміне
8% - жуық, ал шығыс қазақстан обылысындағы түсті металургияға 6%
жіберіледі. Сол инвестицияның негізгі капиталға тепе –тең түспеу, мысалы:
1) шикізат өндіріміне салынған инвестициялар тез арада қайтарылады, 2)
батыс инвесторлар Қазақстан Республикасының тауар өндірушілерін әлем
өндіріс нарығына тағы да бір бәсекешті ретінде көргісі келмейді. Шығыс –
Қазақстан облысы, қалған облыстардан көрі өте көріністі облыс, инвестицияны
құю көзі.
Осы туралы жүргізілген Өскемен қорғасын –цинк зауытының қайта құрылуна
жүргізілген көптеген проекттер, Лениногорсктағы полиметал комбинаты,
Зыряновскідағы қорғасын комбинаты. 2000 ж. облыс экономикасына 16894 млн.
тенге инвестиция құйылған. Қарызды жою көзі он облыстағы кәсіпорын
экспортқа шыққан тауарлардың пайдасы арқасында
Шығыс Қазақстан облысы экспорттың құндылығын есептейй отырып, келешекте
шетел инвесторлары осы жерге назарын аударса
Мемлекетке назар аудару қауыпсіздік көзінен тек қана Халықаралақ кеше
тәуекел, жалпы экономикалық орынмен классификациаланады. Классификация
бойынша Қазақстанда 38 балл бар, бұл СНГ мемлекеттері ішінде үлкен бал.
Бірақта, Қазақстан жалпы экономикалық жағдайы ортажан төмен деп
бағаланады, ал кеше тәуекелі үлкен деп бағаланды. Көптеген әлем
мемлекеттерінде инновационный және инвестиционный климат деген түсінік бар.
Оның ерекшелігі құрамасы және қиындығы. Макро денгейді бұл түсінік тағыда
мынандай факторларды кіргізеді; политикалық және экономикалық жағдайлар
кіргізетін мемлекетте жәнеде әлеуметтік жағдай.
Қазақстан транзиттік экономикада көптеген проблемалармен кездеседі,
бұл экономикалық өсуді қамтамасыз ету, структуралық қатта құру жасау,
халықты жұмыспен қамтамасыз ету, тауардың әлемдік нарықта тәуекел болуын
жасау. Инновациялық жұмыс инвестицияның құюлуын қажет етеді. Инвестицияның
келуі сәкес мемлекеттік реттеу жүйесін құруына әкеліп соғады, және сол жұйе
ғылыми – техникалық, өндірістік, қаржы, басқармалық шараларды біріктіретін
құру керек.
Бұл кезде, бірнеше проблемаларды шығару керек:
1. Инновация мен инвестицияның құюлуын анықтау, және қай салада мемлекеттік
реттеуіш ролі ең маңызды болады.
2. Инновациялық шараны үлкейту үшін институтцианалдық – құқықтың және
ортаны жаау керек.
3. Ғылыми – техникалық инфраструктураны дамыту керек.
4. Транзиттік эеономика жағдайнда қаржы механикалық инновационалдық шараны
жасау керек.
5. Халықараны инфраструктураны және республика ішіндегі трансферттік
технологиялар отраслдік және регионалдық деңгейде жасау.
6. Қазақстан мемлекетінің инновациялық шараларын қолданылуы.
7. Инновациялық шарада мемлекеттік жанама реттеу ісін өткізу.
Инновациялық және инвестиция лық шаралар мемлекеттік реттеу жүйесі,
тікелей объектіге әсер ететін басқарудың жанама түрі, негізгі салық
жеңілдіктерін құрайды. Тікелей қаржылық көмек көбінесе нақты бір объектіге
салынады, ал салық жеңілдіктер көмегі инновациялық және инвестицияляқ
шараға жақсы жағдай жасалады. Сонымен бірге істеп тұрған салық жүйесі
инвестиция белсенді өсуіне қатты эәне күрделі әсер етеді.
Кәсіп орын үлкен ставкалармен салық төмендеу үшін, және өзінің қай
өндіру саласын салық ставкасы ұлғайтпайды, сол үшін өзінің таза табысын
көрсетпей басқа шығын жазады. Сонда олар инвестициялық жағымдылығын
жоғалтады.
Өндірістік дамыған мемлекеттердің тәжірибесі көрсетеді, ғылыми – зерттеу
шарасын кәсіпорнын жанама ұстау жүйесін қадағалайды, инновациялық жобаларда
шығарын және кіргізеді, және де жекеменшік инвестициялар корпаративті құнды
қағаздарға. Заңдардың тұрақтылығы және олардың бір – біріне залы келмеуі
тұрақты экономикалық көрсеткіштердің бірі, шаруашылық субъектілердің
инновациялық және инвестициялық жақсы өсімді жасайды. Заңды және заң
актілерін тез уақыт арасында қабылдап біту керек, инновациялық және
инвестициялық шараны реттеу ушін бар заңды бір - біріне сәкестендәру керек.
Қауіпсіздік және лизинг компанияларымен инновация және инвестициялық
шаралар интеграцияны жақсартады, инвестициялық және зейнеткер қорлар, құнды
қағаз нарығынан тұратын ақшалай құйылымдары және кісіп орын жабдықтары.
Инновациялық шараның эффектісін үлкейту үшін оларды әр экономикалық
бөлімдерін басқару стратегиялық басқарумен жүргізіледі.
Қазақстанда инвестициялық климат әрі де жақсаруы тиіс. Шетел
инвестициясының құюлуына кедер болып тұрғанды анықтап, алып тастау керек.
Заңның тұрақсыз болғаны шетел инвестициясының Қазақстан Республикасына
құюлуына әсер етеді. әрбір инвестор өз инвестициясын құю алдында алдымен
сол мемлекеттің заңымен танысып өз құқықтарын біледі, және оның
қызығушылығын ақтауға көмектесу шарттарымен танысады.
II тарау Бұл интенсивті даму факторы ретінде
2.1 Қазақстан Республикасының инвестицияны реттеудің мемлекеттік
механизімі және эконмикалық даму нысаны.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздігін алғаннан бері инвестициялық
саясат сұрақтарына көптеген нысана бөлінеді.
Business central Europe журналы бойынша, 2000 – 2001 жылдар аралығында
шетел инвестиция көлемі Қазақстан Республикасында 8 млрд. 700 млн. АҚШ
долларынан асып кетті. Қазақстан соңғы жылдары микроэкономика және саяси
тұрақтылыққа жетті, бұл инфестициялық климатты Қазақстанда жақсартты. Бұл
жағдай жақсы фактор ретінде болды, ЕБРР Орталық Европадан Орталық Азия және
Рессейге активтері ауысып отырда, Европаның даму және реконструкция
банкінің призиденті Қазақстан Республикасының призидентімен кездескенде
2001ж. 13 шілдеде осы жағдайды белгіледі.
Қазақстан Республикасының көптеген екі жақты келісім шарттар, ол бірдей
көптеген осы мемлекеттермен инвестиция қорғау:
-Азербайджан, ұлыбритания, Сотүстік Ирландия, Венгрия, Болгария, Грузия,
Германия, Египет, Израйль, Иран, Индия, Испания, Италия, Қырғыстан, Қытай,
Кувейт, Корея, Малазия, Манголия, Польша, Ресей Федерациясы, Румыния,
Финляндия, Франция, Чех Республикасы, Узбекистан, Украйна, Турция, Швецария
және де Бельгия-Люксембург бірлестігі.
Қазақстанда тармақты және өзара байланысты заңды жүйе бар, қатынастарды
өте дұрыс эффекті қадағалап отырады. Шетел заңды тұлғалардың жұмысымен
байланысты және Қазақстан Республикасының территориясындағы адамдармен;
Заңдар Валютаны Реттеу, (24.12.1996), о Лицензирований, (17.04.1995),
Жер, (24.01.2001), Мұнай, (28.06.1995), Жер және жер қойнауы,
(27.01.1996), Қазақстан Республикасы үкіметі Тауар Экспорты Қазақстан
Республикасында, (30.06.1997) және т.б.
Үлкен көлемді заңдар ішінен бірнеше құқықтық актілерді белгілеу
керек, шетел инвестициясының тікелей сферасын реттейтін қатынастар: Заң
Шетел ивестициялар, 27.02.1994, Заң Мемлекеттің тікелей инвестицияны
қорғау, 28.02.1997 жыл, Заң Инвестициялық қорлар, 06.03.1997. Қазақстан
Республикасының Призидентінің жарлығы Шетел инвесторлар советінің құрылуы
Қазақстан Республикасы призидентімен 30.06.1998.
Қазақстан Республикасы призидентінің жарлығы Келісім шартта отырған
инвесторларға жеңілдіктермен преференциялар, инвестициясын преортитеттік
экономикалы секторларында жүргізетін
Заң Тікелей инвестицияны мемлекеттік қорғау, мемлекетпен арнайы
орган жасауға қарастырылды, ол орган инвестицияларды приоритеттік
экономикалық салаға жеңілдікпен преференциялар арқылы құюлуын қадағалайды.
Бірінші осындай орган 1992 жылы шетел ұлттық агенствосы инвестициясымен.
1996 жылы олкомитет Қазақстан Республикасының инвестициялармен деп ауысты.
2001 жылдан Инвестиция Агенствосы ҚРМИД деп аталды.
Агенствоның негізгі функциялары:
1. Қазақстанға тікелей инвестицияны кіргізу және сонымен жұмыс.
2. Мемлекеттік органдардың инвестициялық жобаларды жүзеге асыру
координациялық қызметі, белгіленген инвесторламен жүргізіледі.
3. Әр инвестициялық жобаны іске асыру үшін, келісім мен рұқсат ететін
қағаздар, лицензиялар, визалар, және басқа да құжаттар құқықтарды
дәлелдейтін.
4. Инвесторларға Қазақстанда сапалы мамандарды табуға, қызмет көрсетуге
көмектесу керек.
5. Инвестициялық жобалардың іске асуын қадағалауын тексеру, инвесторлардың
өзіне алған міндеттерін қоса тексеру.
Шетел инвестицияларының негізгі құқықтық сұрақтары:
Заң бойынша Шетел инвестициясы қадағаланды
Заң бойынша шетел инвесторлары өз капиталын әр объектіге және кез – келген
салаға салу мүмкіндіге бар, бірақ егер осы салымдары Қазақстан Республикасы
құқықтың актілермен тыйым салынбаса .
Шетел инвестициясын арналған экономикалық зоналарға салу үшін оған
Шетел инвесторлары деген заң қолданылады, немесе Қазақстан Республикасы
Призидент жарлығы Арнайы экономикалық зоналар. 26.01.1996 жылдан.
2.2 Қазақстан Республикасындағы шетел инвестициясы және оның динамикасы
Нарық қатынастарына нысандарылған мемлекеттік саясат инвестицияны
жүзеге асыру және басты экономикалық реформалар болды, экономиканың
эффектілігін көбейтуге және экономикалық өсудің үлкен темптерін ұлғайтуға.
Қазіргі пайда болған жағдайда экономиканың құрылымын қайта құру барысында
қамтамасыз ету, мемлекеттің программасы экономикалық реформаларды ұлғайтуға
және шектелген ішкі қаржы көздері ең маңыздысы шетел инвестицияларын
Қазақстан Республикасына тарту. Мемлекеттер арасында экономикалық
бірлестік негізі, шетел инвестициясын тарту және дұрыс қолдану. Инвестиция
көмегімен Қазақстан экономикасындағы дефформалаған өндірістік құрылымын
жақсарьуға болады, жаңа үлкен технологиялар өндіріс жасауға, көптеген
өндірістердің техникаларын ауыстыру және негізгі қорларды жаңарту,
жұмысшылар мен мамандарды дайындау, менеджменттік жетістіктерді енгізу,
маркетинг және ноу – хау, шетел мемлекеттерге экспорт көлемін ұлғайту және
ішкі нарықтың өзіміздің жақсы тауарларымызбен қамтамасыз ету.
Шетел инвестициясын Қазақстан экономикасына бұл объективті қажетті
процесс. Көптеген мемлекеттердің тәжірибесі бойынша шетел капиталын тарту
және оны қолдану мемлекеттік реттеу экономикаға позитивті әсер тигізеді.
Инвестиция экономикалық даму деңгейі орта және төмен мемлекеттердегі,
жеке өндірушілерге қатайуына өсуіне көмектеседі, байсалды проекттерді іске
асыру үшін капиталды мобильзациялау, аралас компанияларды құру, қарыз
капитал нарығы. Қазақстан экономикасы әлемдік шаруашылыққа жақсы кірсе,
кризисті өтуден және тактикасына байланысты.
Шетел инвесторына салық салудың жеңілдіктері емес, ал олардың
тұрақтылығы, алдын ала болжамдылығы және экономикалық эффектілігі
мемлекеткеде, ивесторғада өте тиімді. Осы факторлардың бәрі жалпы жалпы
экономикалық мемлекеттің стратегиясымен басты, сондықтан осы сұрақтардың
шешімі, ыңғайы комплекстік болуы керек.
Шетел инвестициясын тарту программасы бойынша нақты ориентир керек,
және осы программа арқылы басқару рычагтарын жасау, сыртқы капитал
салымдарды тарту және стимуляциялау. Осындай шешімге көптеген экономиктер
келеді.
Шетел инвестициясын тару, мемлекеттік мүлікті приватизациялау
ойланады. Сыртқы экономикалық шараны реттейтін нарық механизімі жасалады,
халықаралық мүддлерге сәкес келеді.
Қазақстан Республикасы жасалып жатқан барлық шараларға қарамастан
шетел нивесторлары негізінен инвестицияларын тек табиғи ресурстарға
енгізеді. ЮНЕСКО мамандарының айтуы бойынша, Қазақстан жерін парасатпен
пайдаланса 1млрд. адамдарды асырауға болады.
Жұмыс күшінің бағаланбауы, саяси тұрақтылық, ұларалық конфликтінің
болмауы, бұл Қазақстанның әлеуметтік экономикалық артықшылығы, шетел
партнерлармен үлкен инвестициялық қауымдастыққа ұмытылу.
Қолайлы инвеститциялық климатты құрған кезде, ішкі және сыртқы
факторларды есепке алу керек, оған әсер ететін әлем әлем капитал нарығының
жалпы жағдайы, және шетел инвесторлары, өз жұмыс сферасын үлкейте,
әлеуметтік – экономикалық жағдайды үлкен, саяси жағдайы тұрақты
мемлекеттермен араласады.
Қазақстан шетел инвесторларына жағымда әлеуметтік қаржы-экономикалық,
құқықтық режимдерді жасайды және олардың ықласына инвестициялық климат,
қойылған бағдарламаларға жету және өзінің сұрақтырын шешу. Осыған
байланысты Қазақстан Республикасы Үкіметімен Заң шығарылды және ол 1994
желтоқсанда іске асты, Заң Об иностранных инвестициях, Қазақстанда шетел
инвестицияларын құқықтық режимі анықталды. 1997ж. өзгерістермен және
толықтырулармен жаңа заң қабылданды.
Шетел инвестор құқықтық режим бойынша:
1. Ұлттық режим, шетел инвесторлыры отан инвесторлары сияқты барлық
шаралармен қамтамасыз етеді.
2. Республика атынан үкіметтік гарантиялар
3. Заң және ситуация өзгеруінен гарантия
4. Экспроприациядан гарантия
Тағыда Қазақстан Республикасы Үкіметімен заңдар жасалып және іске асты
заңдар, актілер, республикадағы инвестиция асараны реттейтін. Республиканың
экономисттерімен саясаткерлерінің көз – қарасты б – ша, көптеген сұрақтарды
шешуге болады:
- экспорттың потенциалдық эффектісін үлкейту импорт ауыстыру өндірісін
дамыту.
- Мемлекеттік экспорттың экспансияның ұлғайту және сыртқы нарықтық
позицияны қатыру.
- Жаңа техника және технология өндірістің ғылыми технологиялық деңгейін
ұлғайту.
- Мемлекеттің бюджетке салық төлемдерін ұлғайту.
- Ұлттық экономикада жаңа жұмыс орындарын жасау, және депресивтік
аудандардың дамуына қол ұштасу.
- Қазіргі кездегі өндірістік және басқару тәжірибесін оқу және кадрлар
дайындағанда пайдалану.
- Қазақстан дербес экономикасына жету.
Осы жағдаймен, шетел инвестициясы Қазақстанға керекті процесс ретінде
кіреді, ол кризисті жеңуге, бір уақытта экономиканың қаржылық тұрақтылағы.
Макроэкономикалық сипатта стратегиялық және тактикалық сұрақтарды шешеді,
инфляцияме күрес, қайта құру құрылымы. Осы факторлардың барлығы сыртқы
капитал салымдарын тарту және пайдалану маңыздылығын дәлелдейді.
Қазіргі уақытта Қазақстанға ресми түрде көмек көрсетіледі, қаржы
қатынастарды дамытады, көптеген халықаралық қаржы – экономикалық (МФЭО),
бұлар: МВФ, МБРР, АБР, ЕБРР, ИБР, және донор мемлекеттер – Жапония, АҚШ,
ФРГ және т.б.
Қазақытанға тікелей шетел инвестицияларын тарту сыртқы қарызға және
инфляцияға ауыртпаушылық көзқарасы болады, тікелей инвестициялар,
мемлекеттің міндетемесін төмендетеді.
Қазақстанның стратегиялық Азияның регионында орны бай кен орындары
пайдалы кендкр, АПК – ның үлкен потенциялы, және үлкен білім беру деңгейі
еңбек ресурстары тікелей инвестициялардың ролін алдын – ала, жалпы сыртқы
қаржы ресурстар тосқынында.
Қазақстан экономикалық инфраструктурасын дамытуына қарамастан,
көптеген нарық жүйесінің элементтерінің жоқ болуын, инвестициялық климатты
қадағалайды, Қазақстанның тәуелсіздігінің бірінші жылдары ақ (1991-
1993)ж.ж. мемлекетке 1,2 млрд. доллар ікелей шетел инвестициялар тартылды.
Қазақстанға тікелей шетел инвестициясын құю бірлескен кәсіп орындар
құру арқасында жасалады, екінші кәсіпорындар , шетел капиталы арқасында
мемлекеттік кәсіпорындарды приватизациялау, Үлкен кәсіпорындарды шетел
фирмаларына басқаруға беру, және банксекторын инвестициялау.
Мемлекеттің ең басты мәселесі бұл еліміздегі инвестициялық саясат
мемлекетте бюджеттен тыс капитал салымдар және қаржы көздерін тартуға
қолайлы орта жасау, өзіміздің және шетел инвестицияларын тарту, үкімет
эффектті инвестицияларды қолдайды.
Осы жала Қазақстан Республикасының призиденті Н.А. Назарбаевтің
кітабында жазылған Қазақстан 2030, онда Біздің назарымыз орталық бірінші
деңгейлік ол шетел инвестициясын қорғау, және табысты репатриациялау.
Экономиканың бірнеше секторлары болады, - кен өндіру, инфраструктура,
коммуникация және информация, бұлардың мемлекетке тигізетін әсері зор. Бұл
структуралардың дамуы экономикалық өсім және әлеуметтік сфераның дамуына
қатты әсер етеді, және Қазақстанның халық аралық бірлестікке интеграцияны
жақсартады.
Бұл капитал қиын сала, оның дамуына шетел капиталының тартылуы қажет,
және де мемлекеттің қатал стратегиялық басқарылуы керек.
Біздің үлкен регионалдық транспорттық орталық, шетел инвестицияларына
либералдық жүйеқажет етеді. Бұл бізге көптеген қаржы көздері мен білімдерді
тартады, шетел мемлекеттермен тауар ауысу мүмкіндік пайда болады. Ашық және
либералды инвестициялық саясат, эффктті және заңды қатал қарайтын,
алалықсыз орындайтын әкімшілік, бұл ең мықты шетел инвестициясын тартудағы
ынта.
Осындай саясаттың шығарылуы біздің негізгі бір мәселеміз, өйткені
өзімізге қиын елестете аламыз Қазақстан эканомикасы тез дамып,
технологиялар мен тәжірибелер шетел инвестицияларсыз
модернизацияландырылған.
Біздің инвестициялық климатымыз қолайлы болу үшін, біз саяси реалдық
әрекет жасаумыз керек. Қазақстан шетел инвестициялар объектыннан тартуынан
бірінші болу үшін, әлемдегі көптеген шетел инвесторларын тарту үшін
экономикалық инструменттерді пайдалануда үлкен шеберлік көрсету керек.
Сондықтан шетел инвестициясы барлық сұрақтарды әмбебапты шешу ретінде
қарастырылады, инвестициялық кризисті өтуімен байланысты, және
инвестициялық процесс кезінде мықты катализытор ойнау тиісті. Сонымен де,
табиғи ресурстары мол, толық квалификациядан өткен жұмыс күші, үлкен ғылыми
– техникалық потенциалмен, Қазақстан әлі ресурстар қақтау және энергия
сақтау стадиясынан әлң өткен емес. Осыған байланысты ішкі нарықтың бағасы
әлемдік бағалардан жоғары. Сонымен мемлекет үкіметі ресурстарды тиімді
пайдалану сұрағына инвестицияны құру шарасы.
Осы саясатты іске асыру Қазақстан – 2030 стратегиясы пункті Үкімет
алдындағы негізгі сұрақтар 1998 жалдан 2030ға дейін көрсетілген,
энергетикалық секторға жағымды инвестициялық климат жасау.
Ол экономикада ресурс көлемін төмендетеді, шикізаттарды өндіруге ғана
емес оның соңғы тауар болуына дейінгі жұмыс арлығына инвестицияны тарту.
Осымен шетел инвестициясын тартудың негізгі нысандарын анықтап көрдік
– бұл экономиканың арта қалуынан өту, шетел капиталын қолданып мемлекеттегі
елдің өмір сүру деңгейін көтеру ұлттық экономиканың структураларын
модернизациялау. Осы стратегиялық нысанға жету келесі сұрақтарды шешеді:
-экспорт потенциалын дамытады
импорт ауыстыру өндірісін дамытады
салық түсімін ұлғайтады
Жаңа жұмыс орнының пайда болуы және т.б.
Шетел инвестициясының құйылымын стимуляциялау үшін, және қаржыны
реттеу, іске асыру, мемлекеттің реттеу механизм процессі, сыртқы көмек,
шетел инвестициясын басқару және реттеу структурасын көптеген хұқытың және
экономикалық жағдайлар, әдейі осы структура пайдаланатын, сақтандыру және
қайта сақтандыру тәуекел жүйесінің дамуы, бастысы – Қазақстан Республикасы
инвестицияляқ саясаты икемді, прогматичті және сыртқы, ішкі болып жатқан
экономиканың реалдарына сәйкес келу керек.
2.3 Қазақстан Республикасының экономикасына шетел инвестициясын тарту.
Артықшылықтыры мен кемшіліктері.
90 – жылдардың екінші жартысында, әлемдегі қаржы капитал үлкен көлемді
20 трлн. АҚШ долларын құрады. Осы ақша әлем қаржы неарығының негізі, бүкіл
әлемді қамтитын. Қазақстан әкономикасына бұл қаражатты қалай тартуға
болады?
Негізгі нүкте көрінгісі: шетел инвестициясын қарқынды тарту керек,
жағымды климат жасап. Соымен қатар басқада лікірлер бар. Қазақстан
экономикасына үлкен кіріс шетел капиталын негативті әсер етеді деп
айтылады. Бұның шеткі көз қарасы Қазақстан сату тезисы халық аралық
монополия арқылы.
Басқа мемлекеттер сияқты, Қазақстан инвестицияларын фактор ретінде
қарастырады:
- экономикалық және техникалық прогресті жеілдіру.
- өндіріс апаратын модернизациялау және жаңарту.
- Өндірісті ұйымдастырудың алғшқы істері.
- Жұмыспен қамтамасыз ету, нарық экономикасына теңдей жауап беретін кадр
дайындау.
Кәсіпкерліктің ең перспективалық формасы және шетел инвестициясын
тарту Қазақстан Республикасының экономикасына, бірлескен шетел кәсіпорындар
пайда болу. 2001 жылы төлем балансы бойынша тікелей шетел инвестицияларын
қазақстан кәсіп орнын акционерлік капиталына құйылымы – 530 млн АКШ доллары
және бұл негізгі түсімдер 2000 жылғы келісім шарты арқылы жасалды: Шеврон
корпорациясын сату ТОО СП Тенгиз Шевройл және индонезиялық ТОО Сентрал
Петролиум Компани қатысуынан 5% мемлекеттік долясы, - ОАО Мангистау
мұнайгаз 30% мемлекеттік пакет акциясы. Үлкен инвестициялық проэктілерді
іске асыру, өңдеу және дамыту Теңіз инфраструктурасын орны, Шығыс Қашаған,
Қарашығанақ, Құмкөл және Каспий трубопроводын салу. Осы жағдай шетел транс
националды компанияларының Қазақстан территориясындағы кешкі компанияларына
қаржыландыру үлкейді.
Шетел инвесторларын не қызықтырады
- Бай және қымбат емес табиғи ресурстар
- Орасан зор ішкі нарық
- Жұмыс күшінің арзандылығы
- Қақастан кәсіпкерлер жағынан бәсекенің жоқтығы
- Приватизация процесін жүргізу және сол процеске шетел инвесторларының
қатысу рұқсаты.
- Тез арада табыс табуға болаындығы.
Өндіріс көлемінің өсімі, капитал салымдарымен және қаржы
айналымындарында түтынуды үлкейтеді, басқа жағынан шетел инвестициялары бар
кәсіпрындар, қарыздын құтылуын үкіметті табыстың көбейуі арқасында 2001ж.
негізгі компаниялар алдында қарыздан құтылу сомасы, капитализацияланған
проценттер 1778 млн АҚШ долларын құрады. 2001 жылға қарағанда 26% -ке көп,
осы соманы 43 бөлігі өндіріп алу, кәсіроындарына айналады. 1993-2002 жыл
аралығында жалпы өтеу сомасы 2,7 млрд. АҚШ долларын құрады. 2001 жылғы ИПИ
– дің үлкен көлемі Қазақстанға – АҚШ –1464,4млн. доллар, Канада – 739,8млн,
Ұлыбритания – 595,4млн, Италия – 484,7млн. Ресей Федерациясы – 211,9 млн,
Қытай – 210,6млн, Нидерландия – 198,6млн доллар құрады.
12,6 % Қалған инвестиция 88,4 % Тікелей инвестиция
1 – ші суретте ИПИ – дің түскен бөліктері, мемлекет көздерінен 88,4%,
түскені тікелей инвестициялар: АҚШ – 33,1%, Канада – 16,7%, Италия - 4%,
Ұлыбритания – 13,5%, Қытай және Ресей 4,8% тең келеді.
1994 – 2002 жылдары Қазақстанға ИПИ түскен көлемі 16980,2 млн. АҚШ
доллары, осында ИПИ Қазақстан Республикасының түсімі 2001 жылы үлкен
деңгейде болды. 4418,5 2 млн. АҚШ доллары. 2000 –деңгейі 59% асып кетті.
Ипи – дің негізгі көлемі шикі мұнай мен табиғи газ табу. 2001 жылы мұнай
және газ отрасіліне 3287,8 АҚШ доллары салынды.
Қазақстан бірлескен кәсіп орындар дамуы тұрақты кәсіпорындардың
динамикалық өсімі. 2002 жылдың 1 Қаңтарына Қазақстан Республикасында 3995
бірлескен және шетел кәсіпорындар (2001ж 1 Қаңтарда 2366), соның ішінде
1697 бірлескен және 2298 шетел кәсіп орындары, жарғылық капитал көлемі
18329,3 млн. тенге құрады.
Ең көп бірлескен кәсіпорындар шетелинвестицияларымен Алматы
территориясында – 2461 Астанада – 270 кәсіпорын, Атырау – 270, Қарағанды –
191, Шығыс Қазақстан – 129, Маңғыстау – 70.
1997 жылдан бастап негізігі капиталға инвестиция салынуы өсті. 5 жыл
ішінде инвестиция көлемі 4 есе өсті. Шетел инвестиция көлемі өсіп жатыр,
өзіндік бюджет қаражат көп емес. Инвестицияны қаржыландыру көздері негізгі
капитал тенденциясына бюджеттен түсімдері қатты қысқарды. Осы жаңдайда
Респудликалық бюджетпен жергілікті бюджет арасында қайта бөлу жүргізілді,
соңғылар ұтады.
Мемлекеттің капитал салымдары негативті түрде экономикалық өсімге
әсер етеді, жеке инвесторлардың инвестициялары жатпайды.
Осыған қарамастан шетел капиталын тарту және оның экономикаға
инвестициялаудың артықщылықтары және кемшіліктері бар:
Артақшылықтары:
- шетел капиталын пайдалану бюджетте салық түсімін үлкейтеді, өндірістің
өндіру эффектісін арттырады
- шетел инвесторлары, жұмысқа жергілікті тұрғындарды шақырады және оларға
жалақысын төйлейді, салық бюджетке түседі.
- шетел инвестициясы мемлекеттің ғылыми – техникалық потенциалын озық
технологияоар арқасында үлкейтеді.
- шетел инвестициясы өзіміздің кәсіпкерлерінің нарақты бәсекеліетк тұру
процессін тещдетеді, әлем қаржы нарық қатнастарында.
- шетел инвестициясын тарту орта қалған депресивті аудандарға көмек
көрсетеді.
- шетел капиталы эәне инвесторлар әлеуметтік мұқтаждықты азайтады.
- тағыда жұмыс орындарының пайда болуы жұмыстар санын азайтады:
- мемлекет табыстарының үлкейуі инвестиция арқасында, жалпы мемлекеттік
әлеуметтік - экономикалық өсімі болады, өмір – сүру деңгейі өсуі және
т.б.
- батыс кәсіпорындарлың назары энергоносительдерді өндіру және экспорттау
қайта толмайтын ресурстардыңазаюына және қалтауынаоның қайта қарқынды
дамуы.
- Мемлекет шетел инвестициясын тару процесін реттеу әлсіз.
- Мемлекеттік меншіктерді приватизаәияланғанда шетел капиталы бірнеше
маңызды бөліктерді сатып алды.
- Шетел капиталы кей кезде батыс мемлекеттерінің Кір ақша - ларды дуу
үшін пайдаланады. Осы жағдай Қазақстанды әлемдік кір жуғыш ретінде
ақшаларды легализациялап, қайтару. (Ресей мемлекеті сияқты)
Инвестиция фирмалардың дамуына көмектеседі және манандай сұрақтарды
шешеді:
- өзінің кәсіпкерлік жағдайын ұлғайту, материалдық және қаржылық ресурстары
арқылы.
- Жаңа кәсіпорындар сатып алу
- Бизнестің жаңа аудандарын зерттеп кәсіпкерлікті ауыстыру.
Әлемдік тәжірибе бойынша, көптеген мемлекеттер өте ақырын шетел
инвестиция тарту факторын пайдаланды.
Мысалы: Жапония, ең басынан бастап шетел инвестициясын тартуын аздатты.
Үлкен соммаларды ол шетел лицензиялардан сатып аоуға жіберді, Өз озық
технологияларына Кәзірге дейін шетел инвестицияның көлемі азнетел
капиталына есік ашу арқылы болып жатыр.
2.4 Қазақстан Республикасына шетел капиталының қатысу формалары.
Қазақстан жаңа тәуелсіз мемлекет ретінде даму этапында, нарық
қатынасына бағындырылған, экономикалық реформалардың басты белсені болып,
мемлекеттің инвестицияляқ саясаттың дамуы, экономикалық өсімнің үлкен
темптерін және эффектісінй үлкейту.
Осы есептерді шешу үшін, экономикалық структуралының құрлысын түзету
үшін, мемлекеттік реформаларын ұлғайту, ішкі қаржыландыру аз реформалармен
және шетел инвестициясын тарту Республика экономикасына өте маңызды роль
атқарады.
Шетел инвестициясын тарту және оның эффекті жарату Республика
экономикасына негізгі және оның ішінде Қазақстан, басқа да мемлекеттермен
екі жақтық пайдалы экономикалық бірлестіктер. Көптеген экономистер шетел
инвестициясының кіру экономикада роль ойнайды деп есептейді. Ал біреулері
инвестициялар экономиканың тәуелсздігін жоя деп есептейді, ал басқалары тек
қана шетел инвестициялары арқылы ұлттық экономиканы көтеру және дамыту көзі
деп ойлайды. Біріншілер, отанды сату, экономиканың күл талқанын шығару.
Екіншілері олардан көреді, халықаралық мобилдікке иық егу, өндіріс
факторлармен трасферт біліммен, технологиялар, басқару тәжірибесі.
Екі көздің қарама - қайшылықтары олардың бәрінің бір көз қарасы бірге
көреді – шетел инвестициясы экономикалық түзелуіне ынта береді – сыртқы
факторлардың тартуын өндірстің дамуының жағымды және жағымсыз жақтарын
объективті бағалап көруіне шақырады, қазақстан иқыласқа жауап береді, оның
халқына кризистік жанамаларды және перспективті нысанына жетуін қамтамасыз
етеді.
Халықаралық тәжірибеде шетел инвестициясы деп бүкіл мүлік түрін және
интелектуалды жағдайлардың, шетел инвесторларымен өндіріске тауар және
кызметтке табыс табу мақсатымен салынады.
Шетел инвестициясын қазақстан экономикасына тарту ол керекті объетивті
прцесс болады. Қазақстан экономикасынаң әлем шаруашылық интерграция
байланысына қаншалықты жақсы екенін, кризистен өту тактикасына йжәне
стратегиясына байланысты.
Қәзір бәрі анық; Қазақстан экономикасымен, әлем экономикасы арсындағы
байланыс жоқ болғандықтан оның келешегі жоқ, сондықтан осыған жасалған
ориентация негізгі эффектілерді көрсетеді. Қазақстан ұлттық экономикасының
бәсекелестігін.
Бұл факт, Республика батыс инвестициясының қаражаттары кешегіден көрі
бүгін қатты қажет, Қазақстанда болған жағдай көрсетеді, көптеген
кәсіпорындар қарыздарынан кұтылып жатыр, бірақта ақша қайтарым мерзімдері
өтіп жатыр, мемлекеттің өндіріске инвестиция салу тоқтауы арқасы.
Проблеманы негізгі өндіріс факторының аккумуляциясында. Негізгі
қорлардың тозуы көріне бастайды. Қазақстан өнеркәсіп орындары жаңа
технологияда және жаңа техникалар қажет етеді. Осының бәрі шетел
инвестициясын тарту керектігін көрсетеді.
Қазақстан өнеркәсіптерінің көбі нарықтық сұранысқа сәйкес емес,
саймандардың ескіргені ғана емес және оның тағы басқада көрсеткіштері де
нарыққа жауап бермейді. Олардың көбісі өнеркәсіпті жабу және оның орнына
жаңа, тұрақты кәзіргі кезде жаңа технологиялармен қамтамасыздандырылған
мекемлер жағасы келеді. Бірақ оларғада көптеген инвестициялық құйылымдар
қажет.
Осыған қоса Қазақстан және де басқа посткоммунистік мемлекеттерде
Шыгыс Европада және бұрынғы СССР нарык катынастарында реттеу процессінде
болып жаткан экономиканы тезарада модернизаиялаудағы ішкі ақша жетіспеу
ғана емес.
Инвестициялық климат – нарық реформасының үлкен кезеңі, әлем
бірлестігіне сеніп және жекеменшік құқығының бір қалыптығы, осы мемлекеттік
жағда және бүтін. Қазақстанға, үлкен нарықтық потенциал тән, мол табиғи
ресурстар және стратегиялық орналасқан орны, көптеген шетел инвестрлер ойы
боынша, Қазақстан Республикасының инвестициялық климаты перспективті, бірақ
тұрақты емес. Тұрақсыздық бірнеше жаман факторлармен қатынасы келеді, олар
шетел инвестициясын Республикаға құйылуына кері әсер етеді. Осы
факторлардың болуы Қазақстан Республикасының үкіметінің ішкі саясатына
инвесторлардың қатынасы негативті. Сұранытың жасалған кезде шетел
инвесторларының бес негізгі қатерлер Қазақстанда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I тарау. Инвестиция түсінігі жене оның мемлекеттегі экономикалық
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1. Инвестицияның экономикалық мәні және оның маңызы ... ... ... ... ... 6
2. Қазақстан республикасының инвестициялық климаты ... ... ... ... ... .. 10
II тарау Инвеститция - бұл интенцивті даму факторы ретінде ... ... .. 13
2.1 Қазақстан Республикасының инвестицияны реттеудің мемлекеттік
механизімі және эконмикалық даму нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Қазақстан Республикасындағы шетел инвестициясы және
оның динамикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 16
2.3 Қазақстан Республикасының экономикасына шетел инвестициясын тарту,
артықшылықтыры мен кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.4 Қазақстан Республикасына шетел капиталының қатысу формалары ... .. 27
III тарау Қазақстан экономикасына инвестиция тарту саясаты ... ... .. 37
3.1 Қазіргі жағдайдағы инвестциялық процестердің ерекшеліктері ... ... ... 37
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
Кіріспе.
Инвестиция бұл - әр мемлекеттің экономикалық дамуына ұлкен әсер
ететін фактор. Ол арқылы негізінен мемлекеттің өндіру және қайта өндіру
процестерін дамытып және ноу-хау озық технологияларын енгізу.
1990 – жылдар басында Қазақстан егемендік алғаннан кейін біз бірден
нарық экономикасына көштік, сол кездегі қайта құрылыс экономикаға қатты
әсер етті.
Шетел инвестициясына қазіргі қазақстан саясаты ол – шетел
инвестцияларына жағымды жағдайлар жасау.
Бұл тақырыптың актуалдығы – бұл шетел инвестциясының Қазақстан
Республикасына құю көлемін азайтып, бірақ ішкі фирмалармен кәсіп
орындармен, жеке және заңды тұлғалардың өз мемлекетіне отандық инвеститция
құю өте маңызды.
Инвестиция құю үшін инвестор сол мемлекеттің инвестициялық климатын
зерттейді және оның жағымды климаты бар региондарды тауып және оларға
инвестиция салу.
Қазақстан Республикасы эконмикасының шикізаты шетелге шығару өте
маңызды роль атқарады. Ал ол шикізатты өндіру және өңдеу үшін шетел
инвесторлары қажет, сол үшін Қазақстан Республикасының үкіметі
инвесторларды тарту үшін жағымды климат жасайды.
Қазақстанда тармақты және өзара байланысты заңды жұйе бар, және осы
қатынастрыды өте дұрыс эфекті қадағалап отырады.
Шетел инвестициялары туралы заң Шетел инвестициялары, ол орган
инвестицияларды преоритеттік экономикалық салаларға жеңілдіктер
преференциялар арқылы құюлуын қадағалайды.
Біздің инвестициялық климатымыз қолайлы болу үшін, біздің саяси
реалдық әрекет жасау керек. Қазақстан шетел инвестициялар тарту объемынан
бірінші болу үшін шетел инвестициясын тарту, бұлда өзінің қолайлы да
жағымды экономикаға жаман әсер ететін факторлар бар деп айтуға болады.
Шетел инвесторларының негізгі қызығушылығы мынандай:
- бай және қымбат емес табиғи ресурстары
- орасан зор ішкі нарық
- жұмыс күшінің арзандылығы
- кәсіпкерлер жағынан бәсекенің жоқтығы
- тезарада ұлкен табыс табу
Қазіргі кездегі инвестицияның салымдары ол негізінен табиғи
ресурстар, мұнай және газ, түсті металлургия өнліріс орындарына
инвестицияның салынуы өте үлкен.
Нарық қатынастарында мемелекеттік саясат инвеститцияны жүзеге асыру
басты экономикалық реформалар болды, экономиканың эффектілігі көбейтуге
және экономикалық өсудің темптерін ұлғайту.
Инвестиция экономикалық даму деңгейі орта және төмен мемлекеттердегі
және өндірісшілерге қатайуына, өсуіне көмектеседі. Қазақстан шетел
инвесторларына жағымды әлеуметтік, қаржы экономикалық, құқықтық режимдерді
жасайды және оның ықыласына инвестиялық климат, қойылған бағдарламаларға
жету және өзінің сұрақтарын шешу.
Қазақстан Республикасының жаалып жатқан барлық шараларға қарамастан
шетел инвесторлары негізінен инвестицияларын тек табиғи ресурстарға
енгізеді.
ЮНЕСКО мамандарының айтуы бойынша, Қазақстан жерін парасатпен
пайдаланса бір миллиард адамдарды асырауға болады. Жұмыс күшінің
бағаланбауы, саяси тұрақтылық, ұлтаралық конфликтінің болмауы – бұл
Қазақстанның әлеуметтік экономикалық артықшылықтары, шетел партнерлармен
ұлкен инвестициялық қауымдастыққа ұмытылу. Қолайлы инвестициялық климатты
дамытқанда, сыртқы және ішкі факторлыры есепке алу керек, оған әсер ететін,
әлем капитал нарығының жалпы жағдайы, және шетел инвесторлары өз жұмыс
сферасын үлкейте, әлеуметтік – экономикалық жағдайы ұқсас. Шетел
инвеститциясының құйылымын стимуляциялау үшін қаржыны реттеу және іске
асыру мемлекеттің реттеу механизім процессі, сыртқы көмек, шетел
инвестициясын басқару және реттеу структурасының көптеген құқықтық және
экономикалық жағдайлар экономиканың реалына сәйкес келуі керек.
I Тарау Инвестиция түснігі және оның мемлекеттегі экономикалық ролі
1. Инвестицияның түсінігі .
Инвестиция сөзі латын тілінен шыққан, Investire - жұмылдыру деген
мағананы білідіреді. Феодал эпохасы кезәнде инвестиция деген вассалдың
феодалдық қолына кіруін айтқан: бұл сөзбен Епископтардың орын тағайындауын
да айтылатын, және шіркеудің жерін билеуге, сол жердің иесін білідіретін
Инвестура жаңа жерге ие болу мен қатар және сол жердің ресурстарын билеуге,
өз пайдасына қолдануға рұқсат берілген.
Бір жағынан қарқынды инвестиция ақталды және сол жердегі
территориялардан пайда табу бірнеше есе өсіп қоймай, және же даму факторы
ретінде қолданылды.
Инвестиция деп қаржы – қаражат, банктік кірімдер, пай, акциялар,
және тағы басқа құнды қағаздар, технологиядағы машиналар, лицензия, товар
белгілері, кредиттер т.б. мүлік немесе мүліктік құқықтар, интелектуалды
байлықтар, іске кіргізілген кәсіп орындар және т.б. жұмыс түріне, пайда
табу арқасынада әлеметтік жағымды эффект өсіру деп айтуға болады.
Ал инвестициялық қызымет зайң бойынша түсінігі, әр – түрлі капиталдың
салынуы.
Инвестиция объектісі:
1. Мүлік инвестициясы (матриалдық инвестиция). Материалды инвестиция
деп – инвестиция тікелей өндіріс процесіне қатысады. (Мысалы: инвестиция -
құрал жабдық, материалдарға, құрлысқа)
2. Қаржы инвестициясы – қаржы мүлігін, басқа басқа фирма жұмысына қол
сұғу және т.б. фирмалардың құқықтық жұмыстарына қатысу (акция сатып алу.)
3. Материалы емес инвестиция – материалды емес құндылыққа инвестиция
құю. (кадрлер дайындау, реклама)
Объетігі Қатысты инвестицияны екі түрге бөлуге болады: портфельдік
және реалдық.
Портфельдік – құнды қағазға салынуы, курстың өзгеруі байланысты
дивидендтер алу, тағыда сол шаруашылықтың басқаруына қатысуға құқық береді.
Портфельдің пайда болуы ол құнды қағаздар және тағы басқа активтерді
сатып алу арқасында пада болды.
Портфель – бұл неше түрлі инвестициялық құндылықтар жинығы, бұл
инструмент салушының жалпы бір тікелей нақты инвестиция нысанын көрсетеді.
Портфельдің ішіне бір типті құнды қағаздар кіруі мүмкін (акция) және
әртүрлі инвестициялақ құндылығы бар (акция, облигация, жинақталғын депозит,
сетификаттар, және т.б.)
Тікелей (реалды) инвестиция - мемлекетпен және жеке фирмамен
инвестицияны бір өндіріске құйылуы.
Тікелей инвестиция екі әр түрлі қолпакеттерден тұрады. Біріншісі
инвестицяны жарғылық капиталға құю, ол дегеніміз қайта жасалған капиталды
жағдай (компьютер өндірісі құрылымы, өндіру станоктары)
Екінші компонент – инвестицияны товар – материалдық қорға құю, бұл
дегеніміз шиізат қорларын үлкейту, өндіріс процесіне жататын, немесе
өтпеген дайын тауарлар. Коммерциялық тауар – материалдық қорлар, капитал
қорының бір негізгі бөлімі ретінде саналады экономикалық жүйеде; олар
капитал құрал-жабдықтар сияқты өте қажет өндіріс ғимараты.
Тікілей инвестиция тағыда; ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді.
Ішкі – бұл шаруашылық субъектінің қаржаты өзінің өндіріс факторына
өзінің қаржы – қаражаттан қаржыландыру.
Сыртқы – бұл инвестициялық институттардың құралдарын өндіріс
факторына, инвестиция керек шаруашылық субъект Тікелей инвестицияға
тағыда жалпы және таза инвестицияларды жатқызуға болады. Жалпы таза
инвестиция бұл жалпы инвестиция деп аталады, өйткені усталымдарды
шегерімнен кейін өзіндік капиталдан.
Усталу мінезі бойынша:
Бірінші инвестициялар; немесе нетто инвестициялар, олар кәсіпорынды
құрғанда немесе сатып алғанда жасалады.
Ұлғаюға инвестициялар; (экстенцивті инвестиция) бұл инвестиция
кәсіпорынның өндіріс процесін ұлғайтады.
Реинвестиция: бұл инвестиция түскен пайдадан бос ақшаны қайта жаңа құрал
жабдықтарды алуға, және жаңа өндіріс құралдарына құю, бұл кәсіпорынның
негізгі қорларын ұстауға жұмсалған.
Ауыстыру инвестициясы: бұл ескі құрал – жабдықтарды, жаңа құрал
дабдықтарға ауыстыру.
Инвестицияны рационализациялау: бұл инвестицияны техника және
технологиялық процестерді модернизациялау
Шығарылатын тауарды өзгеруге салынатын инвестиция:
Диверсификация салынған инвестиция: тауардың номенклатурасын ауыстыруына
байланысты, жаңа тауар түрін шығару және даңа өткізу орындарын табу.
Инвестицияны кәсіпорында тоқтап қалмауын қамтамасыз ету, НИОКР-ға жіберу,
кадр дайындау, жарнама, қоршаған ортаны қорғау.
Буртто инвестиция: ол нетто – инвестициямен рейнвестициядан тұрады.
Тәуекел инвестициялар немесе венгурдың капитал инвестиция, жаңа акәиялар
шығару түрінде, жаңа қызымет саласында шығарылатын, үлкен тәуекелмен
байланысты.
Венгурдық капитал инвестициясы бір – бірімен байланысты емес объектілерге
құйылады, бұл салынған ақшаның тез ауқуы. Бұндай капитал салымдар,
өндірушіден біраз акциясын алумен жасалады, сонымен бірге соңғы акциялардың
конверсиялақ құқығы бар.
Капиталдың енгізілуі тәуекел ескертеді қажеттілікті кішігірім
кәсіпорындарда қаржыландыруға, жаңа технологиялар облысында. Тәуекел
капиталдың өзінде бірнеше формалары бар: Ссудалық, акционерлік,
кәсіпкерлік.
Ол науекемдік жарғылық фирмалармен арасында дел – дал болады.
Уақыт факторы бойынша:
- Қысқа мерзімдік инвестицияляр
- Ұзақ мерзімдік инвестициялар
Аннуитет – инвестиция, әр – бір уақыт мерзім кезінде жеке бір пайда алып
келеді. Жалпы ол қаржыны пенсиондық сақтандыру қорларға енгізуі. Сақтандыру
компаниялар мен пенсиондық қорлар, ұзақ мерзімді міндеттемелер шығарады.
Болашақта кездесетін шығындарды жабу үшін иелері сол оларды құяды.
Анри Кульман – жанама және тікелей инвестициясы
Франция экономика мектебінің көріктісі – Анри Кульман инвестицияның
класификациясын, проблемасын мүлде басқа аспектте қараған. Ол жанама
инвестиция (ақшамен) ал тікелей инвестицияны (ақшасыз) жасауға болады деп
ойлаған.
Екінші түрде еңбек өнімін тікелей өндіру құрылымына ауыстыру,
капталдың ақшалай форма этапына аттап кету. Бұндай инвестицияның механизімі
көбінесе ауыл шаруашылығанда жасалады. Мысалы: фермер ірі – қара малмен өз
отарында бұзауларын тек қана амортизацияны жабу үшін ғана емес одан көп
бұзаулар бар олар оз отардың санын үлкейтуіне әсер етеді. Бұл кезде тікелей
инвестирование жүргізіледі. Тағыда бақташына алсақ олда өзінің барлық
гүлдерін, жемістерін өткізбей тек қана 75% сатада ал 25% тұқымға кетеді,
өзінің шаруащылығын ұлғайтады.
Тікелей инвестиция өте аз қолданылады өйткені өндірісте зауод өз
кірпіштерін өз жеріне тағы зауыт салмайды және осы принцип таралмаған.
2. Қазақстан Республикасының инвестициялық климаты
Қазақстан Республикасының экономикасында шикізатты шетелге шығару өте
маңызды роль атқарады. Бұл бар технологиямен өндіріс потенциалын дұрыс іс –
асырмауын көрсетеді.
Бұның себебі ол көбейіп кетпей өндірісті экстенсивті басқару түрі, тым
көп инвестиция алу. Бұрын өзінде инвестицияның 60% жуық мұнай және газ
бөлімдерге жібереді. Ал электроэнергия, қара металургияға, тағам өндіріміне
8% - жуық, ал шығыс қазақстан обылысындағы түсті металургияға 6%
жіберіледі. Сол инвестицияның негізгі капиталға тепе –тең түспеу, мысалы:
1) шикізат өндіріміне салынған инвестициялар тез арада қайтарылады, 2)
батыс инвесторлар Қазақстан Республикасының тауар өндірушілерін әлем
өндіріс нарығына тағы да бір бәсекешті ретінде көргісі келмейді. Шығыс –
Қазақстан облысы, қалған облыстардан көрі өте көріністі облыс, инвестицияны
құю көзі.
Осы туралы жүргізілген Өскемен қорғасын –цинк зауытының қайта құрылуна
жүргізілген көптеген проекттер, Лениногорсктағы полиметал комбинаты,
Зыряновскідағы қорғасын комбинаты. 2000 ж. облыс экономикасына 16894 млн.
тенге инвестиция құйылған. Қарызды жою көзі он облыстағы кәсіпорын
экспортқа шыққан тауарлардың пайдасы арқасында
Шығыс Қазақстан облысы экспорттың құндылығын есептейй отырып, келешекте
шетел инвесторлары осы жерге назарын аударса
Мемлекетке назар аудару қауыпсіздік көзінен тек қана Халықаралақ кеше
тәуекел, жалпы экономикалық орынмен классификациаланады. Классификация
бойынша Қазақстанда 38 балл бар, бұл СНГ мемлекеттері ішінде үлкен бал.
Бірақта, Қазақстан жалпы экономикалық жағдайы ортажан төмен деп
бағаланады, ал кеше тәуекелі үлкен деп бағаланды. Көптеген әлем
мемлекеттерінде инновационный және инвестиционный климат деген түсінік бар.
Оның ерекшелігі құрамасы және қиындығы. Макро денгейді бұл түсінік тағыда
мынандай факторларды кіргізеді; политикалық және экономикалық жағдайлар
кіргізетін мемлекетте жәнеде әлеуметтік жағдай.
Қазақстан транзиттік экономикада көптеген проблемалармен кездеседі,
бұл экономикалық өсуді қамтамасыз ету, структуралық қатта құру жасау,
халықты жұмыспен қамтамасыз ету, тауардың әлемдік нарықта тәуекел болуын
жасау. Инновациялық жұмыс инвестицияның құюлуын қажет етеді. Инвестицияның
келуі сәкес мемлекеттік реттеу жүйесін құруына әкеліп соғады, және сол жұйе
ғылыми – техникалық, өндірістік, қаржы, басқармалық шараларды біріктіретін
құру керек.
Бұл кезде, бірнеше проблемаларды шығару керек:
1. Инновация мен инвестицияның құюлуын анықтау, және қай салада мемлекеттік
реттеуіш ролі ең маңызды болады.
2. Инновациялық шараны үлкейту үшін институтцианалдық – құқықтың және
ортаны жаау керек.
3. Ғылыми – техникалық инфраструктураны дамыту керек.
4. Транзиттік эеономика жағдайнда қаржы механикалық инновационалдық шараны
жасау керек.
5. Халықараны инфраструктураны және республика ішіндегі трансферттік
технологиялар отраслдік және регионалдық деңгейде жасау.
6. Қазақстан мемлекетінің инновациялық шараларын қолданылуы.
7. Инновациялық шарада мемлекеттік жанама реттеу ісін өткізу.
Инновациялық және инвестиция лық шаралар мемлекеттік реттеу жүйесі,
тікелей объектіге әсер ететін басқарудың жанама түрі, негізгі салық
жеңілдіктерін құрайды. Тікелей қаржылық көмек көбінесе нақты бір объектіге
салынады, ал салық жеңілдіктер көмегі инновациялық және инвестицияляқ
шараға жақсы жағдай жасалады. Сонымен бірге істеп тұрған салық жүйесі
инвестиция белсенді өсуіне қатты эәне күрделі әсер етеді.
Кәсіп орын үлкен ставкалармен салық төмендеу үшін, және өзінің қай
өндіру саласын салық ставкасы ұлғайтпайды, сол үшін өзінің таза табысын
көрсетпей басқа шығын жазады. Сонда олар инвестициялық жағымдылығын
жоғалтады.
Өндірістік дамыған мемлекеттердің тәжірибесі көрсетеді, ғылыми – зерттеу
шарасын кәсіпорнын жанама ұстау жүйесін қадағалайды, инновациялық жобаларда
шығарын және кіргізеді, және де жекеменшік инвестициялар корпаративті құнды
қағаздарға. Заңдардың тұрақтылығы және олардың бір – біріне залы келмеуі
тұрақты экономикалық көрсеткіштердің бірі, шаруашылық субъектілердің
инновациялық және инвестициялық жақсы өсімді жасайды. Заңды және заң
актілерін тез уақыт арасында қабылдап біту керек, инновациялық және
инвестициялық шараны реттеу ушін бар заңды бір - біріне сәкестендәру керек.
Қауіпсіздік және лизинг компанияларымен инновация және инвестициялық
шаралар интеграцияны жақсартады, инвестициялық және зейнеткер қорлар, құнды
қағаз нарығынан тұратын ақшалай құйылымдары және кісіп орын жабдықтары.
Инновациялық шараның эффектісін үлкейту үшін оларды әр экономикалық
бөлімдерін басқару стратегиялық басқарумен жүргізіледі.
Қазақстанда инвестициялық климат әрі де жақсаруы тиіс. Шетел
инвестициясының құюлуына кедер болып тұрғанды анықтап, алып тастау керек.
Заңның тұрақсыз болғаны шетел инвестициясының Қазақстан Республикасына
құюлуына әсер етеді. әрбір инвестор өз инвестициясын құю алдында алдымен
сол мемлекеттің заңымен танысып өз құқықтарын біледі, және оның
қызығушылығын ақтауға көмектесу шарттарымен танысады.
II тарау Бұл интенсивті даму факторы ретінде
2.1 Қазақстан Республикасының инвестицияны реттеудің мемлекеттік
механизімі және эконмикалық даму нысаны.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздігін алғаннан бері инвестициялық
саясат сұрақтарына көптеген нысана бөлінеді.
Business central Europe журналы бойынша, 2000 – 2001 жылдар аралығында
шетел инвестиция көлемі Қазақстан Республикасында 8 млрд. 700 млн. АҚШ
долларынан асып кетті. Қазақстан соңғы жылдары микроэкономика және саяси
тұрақтылыққа жетті, бұл инфестициялық климатты Қазақстанда жақсартты. Бұл
жағдай жақсы фактор ретінде болды, ЕБРР Орталық Европадан Орталық Азия және
Рессейге активтері ауысып отырда, Европаның даму және реконструкция
банкінің призиденті Қазақстан Республикасының призидентімен кездескенде
2001ж. 13 шілдеде осы жағдайды белгіледі.
Қазақстан Республикасының көптеген екі жақты келісім шарттар, ол бірдей
көптеген осы мемлекеттермен инвестиция қорғау:
-Азербайджан, ұлыбритания, Сотүстік Ирландия, Венгрия, Болгария, Грузия,
Германия, Египет, Израйль, Иран, Индия, Испания, Италия, Қырғыстан, Қытай,
Кувейт, Корея, Малазия, Манголия, Польша, Ресей Федерациясы, Румыния,
Финляндия, Франция, Чех Республикасы, Узбекистан, Украйна, Турция, Швецария
және де Бельгия-Люксембург бірлестігі.
Қазақстанда тармақты және өзара байланысты заңды жүйе бар, қатынастарды
өте дұрыс эффекті қадағалап отырады. Шетел заңды тұлғалардың жұмысымен
байланысты және Қазақстан Республикасының территориясындағы адамдармен;
Заңдар Валютаны Реттеу, (24.12.1996), о Лицензирований, (17.04.1995),
Жер, (24.01.2001), Мұнай, (28.06.1995), Жер және жер қойнауы,
(27.01.1996), Қазақстан Республикасы үкіметі Тауар Экспорты Қазақстан
Республикасында, (30.06.1997) және т.б.
Үлкен көлемді заңдар ішінен бірнеше құқықтық актілерді белгілеу
керек, шетел инвестициясының тікелей сферасын реттейтін қатынастар: Заң
Шетел ивестициялар, 27.02.1994, Заң Мемлекеттің тікелей инвестицияны
қорғау, 28.02.1997 жыл, Заң Инвестициялық қорлар, 06.03.1997. Қазақстан
Республикасының Призидентінің жарлығы Шетел инвесторлар советінің құрылуы
Қазақстан Республикасы призидентімен 30.06.1998.
Қазақстан Республикасы призидентінің жарлығы Келісім шартта отырған
инвесторларға жеңілдіктермен преференциялар, инвестициясын преортитеттік
экономикалы секторларында жүргізетін
Заң Тікелей инвестицияны мемлекеттік қорғау, мемлекетпен арнайы
орган жасауға қарастырылды, ол орган инвестицияларды приоритеттік
экономикалық салаға жеңілдікпен преференциялар арқылы құюлуын қадағалайды.
Бірінші осындай орган 1992 жылы шетел ұлттық агенствосы инвестициясымен.
1996 жылы олкомитет Қазақстан Республикасының инвестициялармен деп ауысты.
2001 жылдан Инвестиция Агенствосы ҚРМИД деп аталды.
Агенствоның негізгі функциялары:
1. Қазақстанға тікелей инвестицияны кіргізу және сонымен жұмыс.
2. Мемлекеттік органдардың инвестициялық жобаларды жүзеге асыру
координациялық қызметі, белгіленген инвесторламен жүргізіледі.
3. Әр инвестициялық жобаны іске асыру үшін, келісім мен рұқсат ететін
қағаздар, лицензиялар, визалар, және басқа да құжаттар құқықтарды
дәлелдейтін.
4. Инвесторларға Қазақстанда сапалы мамандарды табуға, қызмет көрсетуге
көмектесу керек.
5. Инвестициялық жобалардың іске асуын қадағалауын тексеру, инвесторлардың
өзіне алған міндеттерін қоса тексеру.
Шетел инвестицияларының негізгі құқықтық сұрақтары:
Заң бойынша Шетел инвестициясы қадағаланды
Заң бойынша шетел инвесторлары өз капиталын әр объектіге және кез – келген
салаға салу мүмкіндіге бар, бірақ егер осы салымдары Қазақстан Республикасы
құқықтың актілермен тыйым салынбаса .
Шетел инвестициясын арналған экономикалық зоналарға салу үшін оған
Шетел инвесторлары деген заң қолданылады, немесе Қазақстан Республикасы
Призидент жарлығы Арнайы экономикалық зоналар. 26.01.1996 жылдан.
2.2 Қазақстан Республикасындағы шетел инвестициясы және оның динамикасы
Нарық қатынастарына нысандарылған мемлекеттік саясат инвестицияны
жүзеге асыру және басты экономикалық реформалар болды, экономиканың
эффектілігін көбейтуге және экономикалық өсудің үлкен темптерін ұлғайтуға.
Қазіргі пайда болған жағдайда экономиканың құрылымын қайта құру барысында
қамтамасыз ету, мемлекеттің программасы экономикалық реформаларды ұлғайтуға
және шектелген ішкі қаржы көздері ең маңыздысы шетел инвестицияларын
Қазақстан Республикасына тарту. Мемлекеттер арасында экономикалық
бірлестік негізі, шетел инвестициясын тарту және дұрыс қолдану. Инвестиция
көмегімен Қазақстан экономикасындағы дефформалаған өндірістік құрылымын
жақсарьуға болады, жаңа үлкен технологиялар өндіріс жасауға, көптеген
өндірістердің техникаларын ауыстыру және негізгі қорларды жаңарту,
жұмысшылар мен мамандарды дайындау, менеджменттік жетістіктерді енгізу,
маркетинг және ноу – хау, шетел мемлекеттерге экспорт көлемін ұлғайту және
ішкі нарықтың өзіміздің жақсы тауарларымызбен қамтамасыз ету.
Шетел инвестициясын Қазақстан экономикасына бұл объективті қажетті
процесс. Көптеген мемлекеттердің тәжірибесі бойынша шетел капиталын тарту
және оны қолдану мемлекеттік реттеу экономикаға позитивті әсер тигізеді.
Инвестиция экономикалық даму деңгейі орта және төмен мемлекеттердегі,
жеке өндірушілерге қатайуына өсуіне көмектеседі, байсалды проекттерді іске
асыру үшін капиталды мобильзациялау, аралас компанияларды құру, қарыз
капитал нарығы. Қазақстан экономикасы әлемдік шаруашылыққа жақсы кірсе,
кризисті өтуден және тактикасына байланысты.
Шетел инвесторына салық салудың жеңілдіктері емес, ал олардың
тұрақтылығы, алдын ала болжамдылығы және экономикалық эффектілігі
мемлекеткеде, ивесторғада өте тиімді. Осы факторлардың бәрі жалпы жалпы
экономикалық мемлекеттің стратегиясымен басты, сондықтан осы сұрақтардың
шешімі, ыңғайы комплекстік болуы керек.
Шетел инвестициясын тарту программасы бойынша нақты ориентир керек,
және осы программа арқылы басқару рычагтарын жасау, сыртқы капитал
салымдарды тарту және стимуляциялау. Осындай шешімге көптеген экономиктер
келеді.
Шетел инвестициясын тару, мемлекеттік мүлікті приватизациялау
ойланады. Сыртқы экономикалық шараны реттейтін нарық механизімі жасалады,
халықаралық мүддлерге сәкес келеді.
Қазақстан Республикасы жасалып жатқан барлық шараларға қарамастан
шетел нивесторлары негізінен инвестицияларын тек табиғи ресурстарға
енгізеді. ЮНЕСКО мамандарының айтуы бойынша, Қазақстан жерін парасатпен
пайдаланса 1млрд. адамдарды асырауға болады.
Жұмыс күшінің бағаланбауы, саяси тұрақтылық, ұларалық конфликтінің
болмауы, бұл Қазақстанның әлеуметтік экономикалық артықшылығы, шетел
партнерлармен үлкен инвестициялық қауымдастыққа ұмытылу.
Қолайлы инвеститциялық климатты құрған кезде, ішкі және сыртқы
факторларды есепке алу керек, оған әсер ететін әлем әлем капитал нарығының
жалпы жағдайы, және шетел инвесторлары, өз жұмыс сферасын үлкейте,
әлеуметтік – экономикалық жағдайды үлкен, саяси жағдайы тұрақты
мемлекеттермен араласады.
Қазақстан шетел инвесторларына жағымда әлеуметтік қаржы-экономикалық,
құқықтық режимдерді жасайды және олардың ықласына инвестициялық климат,
қойылған бағдарламаларға жету және өзінің сұрақтырын шешу. Осыған
байланысты Қазақстан Республикасы Үкіметімен Заң шығарылды және ол 1994
желтоқсанда іске асты, Заң Об иностранных инвестициях, Қазақстанда шетел
инвестицияларын құқықтық режимі анықталды. 1997ж. өзгерістермен және
толықтырулармен жаңа заң қабылданды.
Шетел инвестор құқықтық режим бойынша:
1. Ұлттық режим, шетел инвесторлыры отан инвесторлары сияқты барлық
шаралармен қамтамасыз етеді.
2. Республика атынан үкіметтік гарантиялар
3. Заң және ситуация өзгеруінен гарантия
4. Экспроприациядан гарантия
Тағыда Қазақстан Республикасы Үкіметімен заңдар жасалып және іске асты
заңдар, актілер, республикадағы инвестиция асараны реттейтін. Республиканың
экономисттерімен саясаткерлерінің көз – қарасты б – ша, көптеген сұрақтарды
шешуге болады:
- экспорттың потенциалдық эффектісін үлкейту импорт ауыстыру өндірісін
дамыту.
- Мемлекеттік экспорттың экспансияның ұлғайту және сыртқы нарықтық
позицияны қатыру.
- Жаңа техника және технология өндірістің ғылыми технологиялық деңгейін
ұлғайту.
- Мемлекеттің бюджетке салық төлемдерін ұлғайту.
- Ұлттық экономикада жаңа жұмыс орындарын жасау, және депресивтік
аудандардың дамуына қол ұштасу.
- Қазіргі кездегі өндірістік және басқару тәжірибесін оқу және кадрлар
дайындағанда пайдалану.
- Қазақстан дербес экономикасына жету.
Осы жағдаймен, шетел инвестициясы Қазақстанға керекті процесс ретінде
кіреді, ол кризисті жеңуге, бір уақытта экономиканың қаржылық тұрақтылағы.
Макроэкономикалық сипатта стратегиялық және тактикалық сұрақтарды шешеді,
инфляцияме күрес, қайта құру құрылымы. Осы факторлардың барлығы сыртқы
капитал салымдарын тарту және пайдалану маңыздылығын дәлелдейді.
Қазіргі уақытта Қазақстанға ресми түрде көмек көрсетіледі, қаржы
қатынастарды дамытады, көптеген халықаралық қаржы – экономикалық (МФЭО),
бұлар: МВФ, МБРР, АБР, ЕБРР, ИБР, және донор мемлекеттер – Жапония, АҚШ,
ФРГ және т.б.
Қазақытанға тікелей шетел инвестицияларын тарту сыртқы қарызға және
инфляцияға ауыртпаушылық көзқарасы болады, тікелей инвестициялар,
мемлекеттің міндетемесін төмендетеді.
Қазақстанның стратегиялық Азияның регионында орны бай кен орындары
пайдалы кендкр, АПК – ның үлкен потенциялы, және үлкен білім беру деңгейі
еңбек ресурстары тікелей инвестициялардың ролін алдын – ала, жалпы сыртқы
қаржы ресурстар тосқынында.
Қазақстан экономикалық инфраструктурасын дамытуына қарамастан,
көптеген нарық жүйесінің элементтерінің жоқ болуын, инвестициялық климатты
қадағалайды, Қазақстанның тәуелсіздігінің бірінші жылдары ақ (1991-
1993)ж.ж. мемлекетке 1,2 млрд. доллар ікелей шетел инвестициялар тартылды.
Қазақстанға тікелей шетел инвестициясын құю бірлескен кәсіп орындар
құру арқасында жасалады, екінші кәсіпорындар , шетел капиталы арқасында
мемлекеттік кәсіпорындарды приватизациялау, Үлкен кәсіпорындарды шетел
фирмаларына басқаруға беру, және банксекторын инвестициялау.
Мемлекеттің ең басты мәселесі бұл еліміздегі инвестициялық саясат
мемлекетте бюджеттен тыс капитал салымдар және қаржы көздерін тартуға
қолайлы орта жасау, өзіміздің және шетел инвестицияларын тарту, үкімет
эффектті инвестицияларды қолдайды.
Осы жала Қазақстан Республикасының призиденті Н.А. Назарбаевтің
кітабында жазылған Қазақстан 2030, онда Біздің назарымыз орталық бірінші
деңгейлік ол шетел инвестициясын қорғау, және табысты репатриациялау.
Экономиканың бірнеше секторлары болады, - кен өндіру, инфраструктура,
коммуникация және информация, бұлардың мемлекетке тигізетін әсері зор. Бұл
структуралардың дамуы экономикалық өсім және әлеуметтік сфераның дамуына
қатты әсер етеді, және Қазақстанның халық аралық бірлестікке интеграцияны
жақсартады.
Бұл капитал қиын сала, оның дамуына шетел капиталының тартылуы қажет,
және де мемлекеттің қатал стратегиялық басқарылуы керек.
Біздің үлкен регионалдық транспорттық орталық, шетел инвестицияларына
либералдық жүйеқажет етеді. Бұл бізге көптеген қаржы көздері мен білімдерді
тартады, шетел мемлекеттермен тауар ауысу мүмкіндік пайда болады. Ашық және
либералды инвестициялық саясат, эффктті және заңды қатал қарайтын,
алалықсыз орындайтын әкімшілік, бұл ең мықты шетел инвестициясын тартудағы
ынта.
Осындай саясаттың шығарылуы біздің негізгі бір мәселеміз, өйткені
өзімізге қиын елестете аламыз Қазақстан эканомикасы тез дамып,
технологиялар мен тәжірибелер шетел инвестицияларсыз
модернизацияландырылған.
Біздің инвестициялық климатымыз қолайлы болу үшін, біз саяси реалдық
әрекет жасаумыз керек. Қазақстан шетел инвестициялар объектыннан тартуынан
бірінші болу үшін, әлемдегі көптеген шетел инвесторларын тарту үшін
экономикалық инструменттерді пайдалануда үлкен шеберлік көрсету керек.
Сондықтан шетел инвестициясы барлық сұрақтарды әмбебапты шешу ретінде
қарастырылады, инвестициялық кризисті өтуімен байланысты, және
инвестициялық процесс кезінде мықты катализытор ойнау тиісті. Сонымен де,
табиғи ресурстары мол, толық квалификациядан өткен жұмыс күші, үлкен ғылыми
– техникалық потенциалмен, Қазақстан әлі ресурстар қақтау және энергия
сақтау стадиясынан әлң өткен емес. Осыған байланысты ішкі нарықтың бағасы
әлемдік бағалардан жоғары. Сонымен мемлекет үкіметі ресурстарды тиімді
пайдалану сұрағына инвестицияны құру шарасы.
Осы саясатты іске асыру Қазақстан – 2030 стратегиясы пункті Үкімет
алдындағы негізгі сұрақтар 1998 жалдан 2030ға дейін көрсетілген,
энергетикалық секторға жағымды инвестициялық климат жасау.
Ол экономикада ресурс көлемін төмендетеді, шикізаттарды өндіруге ғана
емес оның соңғы тауар болуына дейінгі жұмыс арлығына инвестицияны тарту.
Осымен шетел инвестициясын тартудың негізгі нысандарын анықтап көрдік
– бұл экономиканың арта қалуынан өту, шетел капиталын қолданып мемлекеттегі
елдің өмір сүру деңгейін көтеру ұлттық экономиканың структураларын
модернизациялау. Осы стратегиялық нысанға жету келесі сұрақтарды шешеді:
-экспорт потенциалын дамытады
импорт ауыстыру өндірісін дамытады
салық түсімін ұлғайтады
Жаңа жұмыс орнының пайда болуы және т.б.
Шетел инвестициясының құйылымын стимуляциялау үшін, және қаржыны
реттеу, іске асыру, мемлекеттің реттеу механизм процессі, сыртқы көмек,
шетел инвестициясын басқару және реттеу структурасын көптеген хұқытың және
экономикалық жағдайлар, әдейі осы структура пайдаланатын, сақтандыру және
қайта сақтандыру тәуекел жүйесінің дамуы, бастысы – Қазақстан Республикасы
инвестицияляқ саясаты икемді, прогматичті және сыртқы, ішкі болып жатқан
экономиканың реалдарына сәйкес келу керек.
2.3 Қазақстан Республикасының экономикасына шетел инвестициясын тарту.
Артықшылықтыры мен кемшіліктері.
90 – жылдардың екінші жартысында, әлемдегі қаржы капитал үлкен көлемді
20 трлн. АҚШ долларын құрады. Осы ақша әлем қаржы неарығының негізі, бүкіл
әлемді қамтитын. Қазақстан әкономикасына бұл қаражатты қалай тартуға
болады?
Негізгі нүкте көрінгісі: шетел инвестициясын қарқынды тарту керек,
жағымды климат жасап. Соымен қатар басқада лікірлер бар. Қазақстан
экономикасына үлкен кіріс шетел капиталын негативті әсер етеді деп
айтылады. Бұның шеткі көз қарасы Қазақстан сату тезисы халық аралық
монополия арқылы.
Басқа мемлекеттер сияқты, Қазақстан инвестицияларын фактор ретінде
қарастырады:
- экономикалық және техникалық прогресті жеілдіру.
- өндіріс апаратын модернизациялау және жаңарту.
- Өндірісті ұйымдастырудың алғшқы істері.
- Жұмыспен қамтамасыз ету, нарық экономикасына теңдей жауап беретін кадр
дайындау.
Кәсіпкерліктің ең перспективалық формасы және шетел инвестициясын
тарту Қазақстан Республикасының экономикасына, бірлескен шетел кәсіпорындар
пайда болу. 2001 жылы төлем балансы бойынша тікелей шетел инвестицияларын
қазақстан кәсіп орнын акционерлік капиталына құйылымы – 530 млн АКШ доллары
және бұл негізгі түсімдер 2000 жылғы келісім шарты арқылы жасалды: Шеврон
корпорациясын сату ТОО СП Тенгиз Шевройл және индонезиялық ТОО Сентрал
Петролиум Компани қатысуынан 5% мемлекеттік долясы, - ОАО Мангистау
мұнайгаз 30% мемлекеттік пакет акциясы. Үлкен инвестициялық проэктілерді
іске асыру, өңдеу және дамыту Теңіз инфраструктурасын орны, Шығыс Қашаған,
Қарашығанақ, Құмкөл және Каспий трубопроводын салу. Осы жағдай шетел транс
националды компанияларының Қазақстан территориясындағы кешкі компанияларына
қаржыландыру үлкейді.
Шетел инвесторларын не қызықтырады
- Бай және қымбат емес табиғи ресурстар
- Орасан зор ішкі нарық
- Жұмыс күшінің арзандылығы
- Қақастан кәсіпкерлер жағынан бәсекенің жоқтығы
- Приватизация процесін жүргізу және сол процеске шетел инвесторларының
қатысу рұқсаты.
- Тез арада табыс табуға болаындығы.
Өндіріс көлемінің өсімі, капитал салымдарымен және қаржы
айналымындарында түтынуды үлкейтеді, басқа жағынан шетел инвестициялары бар
кәсіпрындар, қарыздын құтылуын үкіметті табыстың көбейуі арқасында 2001ж.
негізгі компаниялар алдында қарыздан құтылу сомасы, капитализацияланған
проценттер 1778 млн АҚШ долларын құрады. 2001 жылға қарағанда 26% -ке көп,
осы соманы 43 бөлігі өндіріп алу, кәсіроындарына айналады. 1993-2002 жыл
аралығында жалпы өтеу сомасы 2,7 млрд. АҚШ долларын құрады. 2001 жылғы ИПИ
– дің үлкен көлемі Қазақстанға – АҚШ –1464,4млн. доллар, Канада – 739,8млн,
Ұлыбритания – 595,4млн, Италия – 484,7млн. Ресей Федерациясы – 211,9 млн,
Қытай – 210,6млн, Нидерландия – 198,6млн доллар құрады.
12,6 % Қалған инвестиция 88,4 % Тікелей инвестиция
1 – ші суретте ИПИ – дің түскен бөліктері, мемлекет көздерінен 88,4%,
түскені тікелей инвестициялар: АҚШ – 33,1%, Канада – 16,7%, Италия - 4%,
Ұлыбритания – 13,5%, Қытай және Ресей 4,8% тең келеді.
1994 – 2002 жылдары Қазақстанға ИПИ түскен көлемі 16980,2 млн. АҚШ
доллары, осында ИПИ Қазақстан Республикасының түсімі 2001 жылы үлкен
деңгейде болды. 4418,5 2 млн. АҚШ доллары. 2000 –деңгейі 59% асып кетті.
Ипи – дің негізгі көлемі шикі мұнай мен табиғи газ табу. 2001 жылы мұнай
және газ отрасіліне 3287,8 АҚШ доллары салынды.
Қазақстан бірлескен кәсіп орындар дамуы тұрақты кәсіпорындардың
динамикалық өсімі. 2002 жылдың 1 Қаңтарына Қазақстан Республикасында 3995
бірлескен және шетел кәсіпорындар (2001ж 1 Қаңтарда 2366), соның ішінде
1697 бірлескен және 2298 шетел кәсіп орындары, жарғылық капитал көлемі
18329,3 млн. тенге құрады.
Ең көп бірлескен кәсіпорындар шетелинвестицияларымен Алматы
территориясында – 2461 Астанада – 270 кәсіпорын, Атырау – 270, Қарағанды –
191, Шығыс Қазақстан – 129, Маңғыстау – 70.
1997 жылдан бастап негізігі капиталға инвестиция салынуы өсті. 5 жыл
ішінде инвестиция көлемі 4 есе өсті. Шетел инвестиция көлемі өсіп жатыр,
өзіндік бюджет қаражат көп емес. Инвестицияны қаржыландыру көздері негізгі
капитал тенденциясына бюджеттен түсімдері қатты қысқарды. Осы жаңдайда
Респудликалық бюджетпен жергілікті бюджет арасында қайта бөлу жүргізілді,
соңғылар ұтады.
Мемлекеттің капитал салымдары негативті түрде экономикалық өсімге
әсер етеді, жеке инвесторлардың инвестициялары жатпайды.
Осыған қарамастан шетел капиталын тарту және оның экономикаға
инвестициялаудың артықщылықтары және кемшіліктері бар:
Артақшылықтары:
- шетел капиталын пайдалану бюджетте салық түсімін үлкейтеді, өндірістің
өндіру эффектісін арттырады
- шетел инвесторлары, жұмысқа жергілікті тұрғындарды шақырады және оларға
жалақысын төйлейді, салық бюджетке түседі.
- шетел инвестициясы мемлекеттің ғылыми – техникалық потенциалын озық
технологияоар арқасында үлкейтеді.
- шетел инвестициясы өзіміздің кәсіпкерлерінің нарақты бәсекеліетк тұру
процессін тещдетеді, әлем қаржы нарық қатнастарында.
- шетел инвестициясын тарту орта қалған депресивті аудандарға көмек
көрсетеді.
- шетел капиталы эәне инвесторлар әлеуметтік мұқтаждықты азайтады.
- тағыда жұмыс орындарының пайда болуы жұмыстар санын азайтады:
- мемлекет табыстарының үлкейуі инвестиция арқасында, жалпы мемлекеттік
әлеуметтік - экономикалық өсімі болады, өмір – сүру деңгейі өсуі және
т.б.
- батыс кәсіпорындарлың назары энергоносительдерді өндіру және экспорттау
қайта толмайтын ресурстардыңазаюына және қалтауынаоның қайта қарқынды
дамуы.
- Мемлекет шетел инвестициясын тару процесін реттеу әлсіз.
- Мемлекеттік меншіктерді приватизаәияланғанда шетел капиталы бірнеше
маңызды бөліктерді сатып алды.
- Шетел капиталы кей кезде батыс мемлекеттерінің Кір ақша - ларды дуу
үшін пайдаланады. Осы жағдай Қазақстанды әлемдік кір жуғыш ретінде
ақшаларды легализациялап, қайтару. (Ресей мемлекеті сияқты)
Инвестиция фирмалардың дамуына көмектеседі және манандай сұрақтарды
шешеді:
- өзінің кәсіпкерлік жағдайын ұлғайту, материалдық және қаржылық ресурстары
арқылы.
- Жаңа кәсіпорындар сатып алу
- Бизнестің жаңа аудандарын зерттеп кәсіпкерлікті ауыстыру.
Әлемдік тәжірибе бойынша, көптеген мемлекеттер өте ақырын шетел
инвестиция тарту факторын пайдаланды.
Мысалы: Жапония, ең басынан бастап шетел инвестициясын тартуын аздатты.
Үлкен соммаларды ол шетел лицензиялардан сатып аоуға жіберді, Өз озық
технологияларына Кәзірге дейін шетел инвестицияның көлемі азнетел
капиталына есік ашу арқылы болып жатыр.
2.4 Қазақстан Республикасына шетел капиталының қатысу формалары.
Қазақстан жаңа тәуелсіз мемлекет ретінде даму этапында, нарық
қатынасына бағындырылған, экономикалық реформалардың басты белсені болып,
мемлекеттің инвестицияляқ саясаттың дамуы, экономикалық өсімнің үлкен
темптерін және эффектісінй үлкейту.
Осы есептерді шешу үшін, экономикалық структуралының құрлысын түзету
үшін, мемлекеттік реформаларын ұлғайту, ішкі қаржыландыру аз реформалармен
және шетел инвестициясын тарту Республика экономикасына өте маңызды роль
атқарады.
Шетел инвестициясын тарту және оның эффекті жарату Республика
экономикасына негізгі және оның ішінде Қазақстан, басқа да мемлекеттермен
екі жақтық пайдалы экономикалық бірлестіктер. Көптеген экономистер шетел
инвестициясының кіру экономикада роль ойнайды деп есептейді. Ал біреулері
инвестициялар экономиканың тәуелсздігін жоя деп есептейді, ал басқалары тек
қана шетел инвестициялары арқылы ұлттық экономиканы көтеру және дамыту көзі
деп ойлайды. Біріншілер, отанды сату, экономиканың күл талқанын шығару.
Екіншілері олардан көреді, халықаралық мобилдікке иық егу, өндіріс
факторлармен трасферт біліммен, технологиялар, басқару тәжірибесі.
Екі көздің қарама - қайшылықтары олардың бәрінің бір көз қарасы бірге
көреді – шетел инвестициясы экономикалық түзелуіне ынта береді – сыртқы
факторлардың тартуын өндірстің дамуының жағымды және жағымсыз жақтарын
объективті бағалап көруіне шақырады, қазақстан иқыласқа жауап береді, оның
халқына кризистік жанамаларды және перспективті нысанына жетуін қамтамасыз
етеді.
Халықаралық тәжірибеде шетел инвестициясы деп бүкіл мүлік түрін және
интелектуалды жағдайлардың, шетел инвесторларымен өндіріске тауар және
кызметтке табыс табу мақсатымен салынады.
Шетел инвестициясын қазақстан экономикасына тарту ол керекті объетивті
прцесс болады. Қазақстан экономикасынаң әлем шаруашылық интерграция
байланысына қаншалықты жақсы екенін, кризистен өту тактикасына йжәне
стратегиясына байланысты.
Қәзір бәрі анық; Қазақстан экономикасымен, әлем экономикасы арсындағы
байланыс жоқ болғандықтан оның келешегі жоқ, сондықтан осыған жасалған
ориентация негізгі эффектілерді көрсетеді. Қазақстан ұлттық экономикасының
бәсекелестігін.
Бұл факт, Республика батыс инвестициясының қаражаттары кешегіден көрі
бүгін қатты қажет, Қазақстанда болған жағдай көрсетеді, көптеген
кәсіпорындар қарыздарынан кұтылып жатыр, бірақта ақша қайтарым мерзімдері
өтіп жатыр, мемлекеттің өндіріске инвестиция салу тоқтауы арқасы.
Проблеманы негізгі өндіріс факторының аккумуляциясында. Негізгі
қорлардың тозуы көріне бастайды. Қазақстан өнеркәсіп орындары жаңа
технологияда және жаңа техникалар қажет етеді. Осының бәрі шетел
инвестициясын тарту керектігін көрсетеді.
Қазақстан өнеркәсіптерінің көбі нарықтық сұранысқа сәйкес емес,
саймандардың ескіргені ғана емес және оның тағы басқада көрсеткіштері де
нарыққа жауап бермейді. Олардың көбісі өнеркәсіпті жабу және оның орнына
жаңа, тұрақты кәзіргі кезде жаңа технологиялармен қамтамасыздандырылған
мекемлер жағасы келеді. Бірақ оларғада көптеген инвестициялық құйылымдар
қажет.
Осыған қоса Қазақстан және де басқа посткоммунистік мемлекеттерде
Шыгыс Европада және бұрынғы СССР нарык катынастарында реттеу процессінде
болып жаткан экономиканы тезарада модернизаиялаудағы ішкі ақша жетіспеу
ғана емес.
Инвестициялық климат – нарық реформасының үлкен кезеңі, әлем
бірлестігіне сеніп және жекеменшік құқығының бір қалыптығы, осы мемлекеттік
жағда және бүтін. Қазақстанға, үлкен нарықтық потенциал тән, мол табиғи
ресурстар және стратегиялық орналасқан орны, көптеген шетел инвестрлер ойы
боынша, Қазақстан Республикасының инвестициялық климаты перспективті, бірақ
тұрақты емес. Тұрақсыздық бірнеше жаман факторлармен қатынасы келеді, олар
шетел инвестициясын Республикаға құйылуына кері әсер етеді. Осы
факторлардың болуы Қазақстан Республикасының үкіметінің ішкі саясатына
инвесторлардың қатынасы негативті. Сұранытың жасалған кезде шетел
инвесторларының бес негізгі қатерлер Қазақстанда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz