Қазақстан Республикасындағы жұмыс күшінің көші-қоңы түрлері мен себептері

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігіҚазақстан-Британ техникалық университетіЭкономика және Бизнес кафедрасыРЕФЕРАТТақырыбы: « Қазақстан Республикасындағы жұмыс күшінің көші-қоңы түрлері мен себептері»Алматы 200:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі

Қазақстан-Британ техникалық университеті

Экономика және Бизнес кафедрасы

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: « Қазақстан Республикасындағы жұмыс күшінің көші-қоңы түрлері мен себептері»

Алматы 200

Жоспар

Кіріспе

1. Миграция-диалектикалық процесс

2. Негізгі факторлар

3. Экономика және демография әсері

4. ҚР-ның миграциялық ағымдарының күшеюі

5. Білімділердің кету мәселесі

6. Ұлттық еңбек рыногы мен жұмыс күші миграциясының даму

Қорытынды

Кіріспе

Нарықтық экономикаға өту Қазақстан Республикасының ашықтығына ықпал етіп, оны халықаралық ынтымақтастыққа, оның ішінде еңбек күшінің сыртқы және ішкі миграциясына енуін әкелуде. Ұлттық рыноктың қарқындылығына әкелетін ішкі және сыртқы ынталандырушы себептерді талдаудың қажеттігі туындайды.

Еліміздің алғашқы даму кезеңдерінде жұмыс күшінің сыртқы миграциясында қатты мұқтаждығы болмаған, өйткені экономика мемлекет монополиясына экстенсивті өсу әдістеріне, еңбек ресурстарының салааралық және аймақаралық қайта бөлудің үлкен мүмкіндіктеріне негізделген еді. Бұрынғы шаруашылық механизм мемлекетаралық ынтымақтастықты шектеп қана қоймай, әлемдік тенденция мен процестерге қосылу тұрғысынан дезинтеграцияға әкелді.

Тәуелсіздік алу мен шекараларды ашу Қазақстан Республикасына шетел капиталының ағымын ынталандырды. Ол бағалы және арзан еңбек ресурстарын, шетел жұмыс күшінің иммиграциясын пайдалануға тырысты. Екінші жағынан еліміздің азаматтарының бір бөлігі шет елде жұмыс табуға тырысуы болды. Осы бағыттар еліміздің халықаралық еңбек рыногына енуіне әсер етіп, ол енді ғылыми ғана емес, практикалық мәні зор болуда.

1. Миграция-диалектикалық процесс

Қазіргі уакытта халықаралық еңбек рыногын тек білімділердің кетуі мен ұлттық еңбек рыногын ұлғайтуға әсер ететін фактор ретінде қарастыруға болмайды, ол енді еңбекті пайдаланудың жаңа сферасы ретінде қарастырылуы қажет. Халықаралық еңбек рыногының басты өзгешелігі - жұмыстылықтық, еңбек қатынастарының, қайта құрудың құрылымын ынталандыру, жаңа әлеуметтік құрылымдар үйымдастыру, еңбек сферасында ынталандыру мен бәсекелестігін жоғарылатудың жаңа түрлерін қалыптастыруы.

Бүгінгі күні кез келген ел, даму деңгейі мен құрылымынан тәуелсіз, өз еңбек потенциалын пайдалану тиімділігі, ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін ендіру, өндіріс құрылымының тиімділігін арттыру мәселелерімен қандай да бір дәрежеде бетпе-бет келеді. Бұл мәселелерді кейде бір елдің ішінде шешу мүмкін емес. Оған бүкіл әлем қауымдастығының күш-жігерін үйлестіру, халықаралық адам және еңбек ресурстарымен алмасу мақсатындағы еңбекші күшінің жоғары мобильдігіне жету үшін саяси және әлеуметтік-экономикалық жағдайларды қалыптастыруды қажет етеді.

Халықтың белсенді қозғалысын негізгі ынталандырушы -экономикалық мүдде болып қалуда. Миграцияны ынталандыру себептерінің ішінде жоғары табыс алу мүмкіндігі, әл-ауқат деңгейін жоғарылату, жұмыс істеу үшін қажетті жағдай жасау, өзінін мүмкіндіктерін толық пайдалану, болашақта балаларына білім беру мен жұмысқа орналасу, тағы осы сияқты себептер басым түсіп отыр. Миграция - диалектикалық процесс, сондықтан оны екі жақтан: теріс тенденциялар мен оң жағдайлар тұрғысынан қарастыру керек. Қазақстан сияқты жас, аяғына нық тұрмаған мемлекет үшін, эмиграцияның күшеюі жоғары білікті жұмыскерлердін кетуі, еңбек потенциалын толтыру үшін оқыту, денсаулық сақтау, жоғары білім алу сияқты шығындар арқылы экономикаға тікелей зиян әкеледі. Бірақ миграция мәселесіне тек теріс көзқарастан қарауға болмайды. Өйткені екінші жағынан ол адамға дағдарыстан шығуға, экономикалық мәселелерін шешуге көмектеседі. Әрине, ол кезде психологиялық, үйрену, ұлттық дәстүрді сақтау сияқты мәселелер пайда болады.

2. Негізгі факторлар

Интеграция жағдайында Қазақстан халықаралық еңбек рыногына енуге дайын ба?

Бұл сұрақтың қарастырылуы еліміздегі мигранттардың сапалық және сандық мөлшеріне әсер ететін бірқатар себептер мен факторларды талдауды қажет етеді. Біздің пікірімізше, факторлар мен себептерді ірі блоктарға жүйелеп, келесіде тиянақты қарастыруымызға болады:

1. Экономикалық факторлар жүйесі;

2. Демографиялық мәселе;

3. Экологиялық апаттар;

4. Әлеуметтік және этникалық қарама-қайшылықтар; Көрсетілген әрбір жүйеде факторлар топтарын бөлу қажет.

1. Экономикалық факторларға:

а) Беймемлекеттендіру мен жекешелендіру процесі;

б) Экономикалық құрылымды қайта қүру;

в) Көлеңкелі жұмыстылықтың дамуы;

г) Бір өндірісті кіші қала мәселелері;

д) Аймақтық диспропорция;

е) Еңбекақыдағы айырмашылықтар;

2. Демографикалық мәселелер:

а) еңбек күшін ұдайы өндіру мәселесі;

б) жыныстық-жас құрылымы;

3. Экологиялық факторлар. Арал теңізі маңынан, Семейден, Шығыс Қазақстаннан экологиялық миграцияның пайда болуына әкелген.

4. Әлеуметтік-этникалык және саяси қарама-қайшылықтарға, жергілікті ұлт өкілдері еместерге өсу мүмкіндігі жоқтығы, қоғамдағы бюрократизация, жемқорлық пен қылмыстың өсу дәрежесі кіреді.

3. Экономика және демография әсері

Миграция мәселесі мен оның белсенділігіне әсер етуші факторларды қарастыруда көңіліміздің басым бөлігін экономикалық және демографиялық мәселелерге бөлеміз.

Мемлекет секторының қысқаруы мен жеке меншік өндірістің дамуы жұмыс күші ағымына елеулі әсер етті. Жоғары білікті қызметкерлердің кәсіпкерлік пен жеке меншік бизнес саласына ауысу тенденциясы байқалуда. Статистика мен талдаудын Ұлттық агенттігі мәліметі бойынша, 1998 жылы жеке меншік бизнес саласында жұмыс істеушілер саны былайша бөлінді: өндірісте-127, 9 мың, ауыл шаруашылығында - 871, 6 мың, сауда мен қызмет көрсету саласында -163, 8 мың адам болды.

Материалды және материалды емес салалар бойынша жалақы деңгейінде елеулі айырмашылықтар бар. 1998 жылы жалақының максималды деңгейі жанар-май өндірісінде - 25542 теңге болды, ал қара және түсті металлургияда -16918 бен 14783 теңге, электро-энергетикада -15693 теңге болып, минималды деңгейі жеңіл өнеркәсіпте - 5716, медициналық салада -5160 теңге болды.

Материалды емес салада жалақының максималды деңгейі несие, қаржыландыру мен қамсыздандыру мекемелерінде -23087 теңге, геология мен қазбаларды барлау -17850 теңге, басқару мекемелерінің аппараты -13777 теңге болды.

Бұл жағдай жұмыстылық құрылымы мен ішкі және еларалық ауысуға өз әсерін бермей қоймады.

Қазақстан экономикасының құрылымы жалпы әлемдік тенденцияларға бейім, басқаша айтқанда материалдық өндірістен материалдық емес өндіріске адамдардың белсенді ағымы болуда. 1998 жылдын 1 қаңтарына білім беру саласында жұмыс істеушілер саны -541, 5 мың адам, денсаулық сақтауда -306, 3 мың адам, сауда мен қызмет көрсетуде -113, 2 мың адам, басқару мекемелер аппаратында 134, 8 мың адам болды.

Қазақстан территориясында жұмыс күшін әкелуге 349 лицензия әрекет етуде. Бірлескен және шетел кәсіпорындары, лицензия алғаннан бері қазақстандықтар үшін 1996 жылы 20 мың жұмыс орындарын, ал 1997 жылы -5504 жұмыс орындарын жасақтады. Бірақ көптеген шетелдіктер кәсіпорындарда лицензиясыз немесе жалған лицензиялармен жұмыс істеуде1.

Қазақстан Республикасының Үкіметі "ҚР-на шетел жұмысшыларын әкелу мен жұмысшы күшін шетелге шығару іс-әрекетін лицензиялау туралы" үкімін қабылдады.

Лицензиялар енді еңбек биржаларында қажетті мамандар тіркелмеген жағдайда ғана беріледі. Жұмыс орнын басуға байланысты шетелдік компаниялар, Мемлекеттік жұмыстылыққа көмек корына орнын толтыру төлемдерін шетел жұмысшысының Қазақстан территориясынан кететініне кепілдік ретінде төлейді.

4. ҚР-ның миграциялық ағымдарының күшеюі

Қазақстан Республикасының миграциялық ағымдарының күшеюі ерекшелігіне жасырын жұмыссыздықтың және тіркелмеген жұмыстылықтың ұлғаюын айтуға болады. Тіркелмеген жұмыстылық кең қолданыла бастады. Жұмыскерлер жұмыс орындарының қысқаруы, өнеркәсіптер тоқтауына байланысты төлемсіз демалысқа кетуі негізіндегі саны өсуде. Осының салдарын пайдаланып көптеген кәсіпорындар мен ұйымдар жалдамалы еңбекті өз тізіміне ресми түрде қоспай жұмыс істетуде. 1997 жылы еңбек келісімі мен шарттарын жасамаған жұмысшылар саны осы кәсіпорындар жұмысшыларының 84, 2 -ын құрады. Сонымен бірге, босаған жұмысшылар мен жасырын жұмыссыздардың көлеңкелі немесе челноктық бизнеске кетуі жағдайды қиындатуда.

Ұлттық еңбек рыногы мен жұмыс кұші миграциясының дамуына әсер ететін негізгі факторлардың бірі болып, демографиялық, халықтың ұдай өндіру қарқыны табылады. Соған байланысты, болашақта ұлттық шекараларда немесе оның шеттеріндегі халық мобильдігі жоғары немесе төмен болады.

Қазақстанда әзірше халық санының төмендеуі тұрақты болуда. 1997 жылы қазақстандықтар саны 188, 9 мың адамға немесе 1, 2%-ға қысқарды. Халық саны өсуі тек үш аймақта ғана болуда - Атырауда (6, 4%), Кызыл-Ордада (1%), Оңтүстік Қазақстанда (0, 4%) .

Халық санының қысқаруы туылғандар санының азаюы мен эмигранттар санының өсуіне байланысты.

5 жыл ішінде туылудың жалпы коэффициенті әр мың адамға 19, 1-ден 14, 7 дейін төмендеді. Осының нәтижесінде табиғи өсім деңгейі 2, 1 есе төмендеді. Ал болашақта еңбек рыногының көлемінің қысқаруы мен экономикалық өсу зиян тигізіп, еңбек күшінің миграциялық қозғалысына әсер етеді.

Соңғы 5 жылда еларалық миграция айналымына 1997, 5 мың адам қатысты. Алыс шетелден 25 мың адам келіп, бұл елдерге 440, 4 мың адам кетті.

Жақын шетелден 319, 8 мың адам келіп, 1212, 3 мың адам кетіп қалды. Теріс миграциялық сальдо айқын көрініп түр. Халық эмиграциясының ең үлкен мөлшері 1994 жылы (480, 8 мың адам) болды. Келесі екі жылда оның қарқыны баяулап, 1997 жылы 2999, 5 мың адамға жетті. Қазақстаннан кетіп жатқан эмигранттардың негізі бөлігін қабылдайтындар: жақын шетелде - Ресей - 72, 4%. Өзбекстан мен Украина - 2 %, Беларусь - 1, 8%, ал алыс шетелде Германия - 18, 4, Израиль - 0, 6, АҚШ - 0, 3. Қазіргі уақытта Қазақстанды жұмыс күшін экспорттаушы елге жатқызуға болады.

Бірақ Қазақстан үшін мәселе еңбекке жарамды жастағы халықтың көбісі тұрғылықты өмір сүруге кетіп жатқаны болып отыр. Оған импортер-елдердің келешегі зор мамандарға жеңілдетілген жағдай жасауы да өз әсерін беруде.

Реэмигранттар саны экономикалық және демографиялық жағдайдың қиындауына байланысты өте мардымсыз.

5. Білімділердің кету мәселесі

Қазақстан Республикасының әлем қауымдастығына енуінің маңызды қадамы - еңбек миграция процесін реттейтін Халықаралық Конвенцияларға қосылуы. Әзірше бұл Қазақстан үшін қаржы және экономикалық мәселелерге байланысты қиындық тудырып отыр.

Білімділердің кету процесін реттеу еларалық ынтымақтастық жүйесін құрмай жүзеге асыру мүмкін емес. Ең алдымен, халықаралық талаптарға сәйкес, заң шеңберінде қазақстандық мамандардың, ғалымдардың, ғылыми-техникалық және өндірістік ынтымақтасу, интеллектуалды эмиграцияның ерекше визалық режимін құру арқылы тұрақты немесе уақытша жұмысқа келіп-кетудің нормативті актілерін жасау қажет.

Осыған байланысты алдыңғы қатарда Қазақстанның ғылыми жоғары біліміне шетел инвестицияларының келуін ынталандыру болу керек. Ол біздің халықаралық еңбек бөлісіне тиімді енуімізге әсер етер етеді.

Жұмыс күшінің орын ауыстыруының тиімділігін арттыру үшін, интеллектуалды ынтымақтастықтың Халықаралық Қорын құру дұрыс болар еді.

Ол творчестволық, ғылыми-зерттеушілік еңбек, әлеуметтік инфрақұрылымды қамтамасыз ету, творчестволық және ғылыми интеллигенция арасындағы қарым-қатынастың дамуына көмектесер еді. Бір жағынан, ол жоғары білікті қызметкерлер эмиграциясын төмендетуге де септігін тигізер еді.

6. Ұлттық еңбек рыногы мен жұмыс күші миграциясының дамуы

Еңбекке жарамды жастағы адамдар саны 147, 5 мың адамға жуық немесе кеткендердің жалпы саньшың 64%-ын құрайды.

Сонғы жылдардағы миграция саласындағы тенденция миграциялық қозғалыстардың азаюымен сипатталады.

1996 жылы миграциялық қозғалыс 757, 2 мың адамға, ал 1995 жылы 990, 7 мың адамға тең болды. Мигранттардық жерін ауыстырушы адамдар құрайды (1996 жылы - 63, 0%, 1995 жылы - 59%) .

Төмендегі кестеде сонғы екі жылдағы республикадағы миграцияның интенсивтілігі көрсетілген.

Эмигранттардың негізгі бөлігін (78%-дан астамы) таяу шетелдегі елдер құрайды: Ресей (72%), Украина (2%), Белорусь пен Қырғызстан (1%-даң) .

Кетушілердің ішінде елеулі үлесті орыстар (58, 9%), немістер (19%), украиндықтар (7, 7%) алады. Кетушілердің тұрақты түрде көбеюі Ресеймен, Украинамен, Белорусьпен және Әзірбайжанмен миграциялық алмасу кезінде байқалады.

Қалған басқа республикалар бойынша, келушілер саны кетушілер санынан артық болды, атап айтқанда, Грузия, Латвия, Тәжікстан, Армения және Түркіменстан.

Қазақстан мен Германия, Израиль, Греция арасында бір-жақтылық миграциялық ағымдар қалыптасады.

1996 жылы эмигранттар санының азаюы Германияға кетушілер ағымының азаюы есебінен болды.

Кетушілер ағымының біртіндеп азайғанына қарамастан, олар жеткілікті дәрежеде елеулі болып қалуда. Бұл жағдайда еңбекке қабілеті бар жастағы адамдар - 63%, еңбекке жарамды жастан төмен тұлғалар - 24%, еңбекке жарамды жастан жоғары тұлғалар - 13%,

Негізінен, отбасы жағдайына байланысты адамдардың кетуі байқалуда. Мигранттардың жалпы санындағы некеде тұрғандар - 24%, жесірлер - 5%, ажырасқандар - 4% және 16 жастан төмен адамдар - 26%-тік үлесті алады.

Республикадан салыстырмалы түрде алғанда, білім деңгейі жоғары адамдар кетуде. Қазақстандағы миграциялық ағымдардың бірден-бір себебі өмір сүру деңгейінің төмен дәрежеде болуы.

Республикадағы халықтың иммиграциясы елдің әлеуметтік қиындықтар ошағынан алыс орналасқандығымен сипатталады. Өткен тарихымызға көз жүгіртер болсақ, аштық пен саяси қуғын-сүргін салдарынан жергілікті қазақ халқының жаппай шетелге көшіп кетуі де осы процестен көрінеді.

1995 жылмен салыстырғанда, 1996 жылы республикаға халықтың келуі едәуір азайды.

Иммиграция интенсивтілігінің төмендеуіне мыналар себепші болды:

• сыртқы саясат жағдайының күрделенуі;

• республикадағы экономика және әлеуметтік сферадағы жағдайдың қиындауы.

Басқа мемлекеттермен миграциялық алмасу нәтижесінде республикамызда жыл сайын халық саны азайды. Соңғы 5 жылда (1991-1995) халық саны 1 млн. адамға жеткен. Ал 1995 жылдан бастап миграциялық шығындар тенденциясы төмендеді.

Елдің экономикасын тұрақтандырудың мемлекеттік бағдарламасы келешекте иммиграцияның ұлғаюына әкеліп соғуы тиіс.

1991-1994 жылдар кезеңінде халықтың ішкі миграциясының ағымы 10, 7%-ке азайды.

1994-1996 жылдар ішiнде тұрғылықты халықтың миграциялық белсенділігі айқындалған, сонымен бірге, Алматы қаласында басқа облыстардан келген адамдар саны кеткен адамдар санынан 2 есе көп болды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.