Қазақ тілінен ағылшын тіліне реалиялардың аудару мәселелері және реалийлердің жіктелуі

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1 Қазақ тілінен ағылшын тіліне реалиялардың аудару мәселелері ... ... ... ... ...4
1.1 Реялиялар және терминдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2 Реалийлерді шығу тегіне қарай жіктеу мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.3 Реалиялардың берілу тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10

2 РЕАЛИЙЛЕРДІҢ ЖІКТЕЛУІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.1 Реалийлердің аудармада берілуінің амал.тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.2 Шығармадағы реалийлердің жасалу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14

Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35

Курстық жұмыс өзектілігі: реалия дегеніміз – әр халықтың өзіне ғана тән өміріне, тұрмысына, салт-дәстүріне, тарихына, әлеуметтік және рухани мәдениеті ерекшеліктеріне қатысты ұғымдар. Күнделікті тұрмыстық қарым-қатынаста сәлемдесуде ағылшын тілінде “How are you?” деп сұрайды. “I’m fine, thanks. And you?” деп жауап береді. Ал қазақ тілінде сәлемдесу, оған жауап беру бірдей «Сәлеметсізбе». Мәдени және тілдік реалиядағы айырмашылық ағылшын тілінде жоқ ұғымның, қазақ тілдерінде болуы немесе, керісінше.
Реалия сөздер көбінесе әдеби шығармаларда кездеседі (романдар, дастандар, өлеңдер, ертегілер).
Аудару кезіндегі дәлдікті анықтау үшін қазақ тіліндегі түсіндірме сөздік, қазақ, ағылшын тілі сөздіктері , лингвист, әдебиеттанушы, мәдениеттанушы ғалымдардың ғылыми зерттеу еңбектері қолданылды. Аудару кезінде барабарлы эквиваленттер болмаған жағдайда осы оқу құралдардың авторлары өз аудару нүсқасын ұсынылды.
Курстық жұмыстын мақсаты : реалиялар және терминдер ұғымына сипаттама беру. Реалияларды түр-түрге бөлу және мағынасына қарай топтастыру. Реалия сөздер мәдени белгілер ретінде және оларды аудару мәселелеріне талдау жасау.
Реалиялар баламасы жоқ лексикаға жатады. Реалиялар жалқы есімдер мен тұрақты сөз тіркестерімен байланысы бар. Сонымен реалия дегеніміз бір елдің өміріндегі мәдениет, тұрмыс жағдайы, тарихы дамулардағы объектілер атап көрсететін сөз немесе сөз тіркесі және де бұл сөздер басқа ұлттарға бейтаныс болады, сонымен қатар басқа тілдерге реалиялардың нақты баламасы болмайды.
Курстық жұмыстың құрылымы. Курстық жұмыс кіріспе, үш бөлім , қорытынды, қазақ және ағылшын тілдерінде пайдаланылған әдебиет тізімі және қосымшадан тұрады.

1. Влахов С., Флорин С. Непереводимое в переводе М:. Международные отношения, 1986- 416 с.
2. Томахин Г. Д. Реалии- американизмы М:. Высшая школа, 1988- 239 с.
3. Бархударов М.С. Язык и перевод М:. Междунродные отношения, 1975- 240 с.
4. Виноградов В.С. Введение в передоведение М:. Издательство института общего среднего образования РАО, 2001- 224 с.
5. Ризун В.В. Теория и практика перевода Киев: Вища школа, 1982- 312 с.
6. Верещагин Е. М., Костомаров В.Г. Язык и культура: Лингвострановедение в преподавании русского языка как иностранного М:. Русский язык, 1983- 269с.
7. Ахманова О. С. Словарь лингвистических терминов М:. Советская энциклопедия , 1966- 608 с.
8. Бархударов Л.С. Язык и перевод М:. Международные отношения, 1975- 240 с.
9. Крупнов В. Н. Практические основы перевода Санкт- Петербург: «Союз», 2000- 319 с.
10. Латышев Л.К. Курс перевода М:. Международные отношения, 1981- 247 с.
11. Виноградов В.С. Введение в переводоведение М:. Издательство института общего среднего образования РАО, 2001- 224 с.
12. Виноградов В.С. Лексические вопросы перевода худ- й прозы М:. Издательство Московского университета 1987- 172 с.
13. Вопросы теории художественного перевода М:. Художественная литература, 1971- 254 с.
14. Колесникова В.С. «Проблемы художественного перевода» М:. Мир языка, 2001-153 с.
15. Комиссров В.Н. Общая теория перевода М:. ЧеРо, 1999- 133 с.
16. Комиссаров В.Н., Коралова А.Л. Практикум по переводу с английскогоязыка на русский М:. Высшая школа, 1990- 126 с.
17. Комиссаров В.Н. Слово о переводе М:. «Международные отношения», 1973- 214 с.

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1 Қазақ тілінен ағылшын тіліне реалиялардың аудару
мәселелері ... ... ... ... ...4
1.1 Реялиялар және
терминдер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 4
1.2 Реалийлерді шығу тегіне қарай жіктеу
мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.3 Реалиялардың берілу
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...10

2 РЕАЛИЙЛЕРДІҢ
ЖІКТЕЛУІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..12
2.1 Реалийлердің аудармада берілуінің амал-
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...12
2.2 Шығармадағы реалийлердің жасалу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14

Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .34

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35

КІРІСПЕ
Курстық жұмыс өзектілігі: реалия дегеніміз – әр халықтың өзіне
ғана тән өміріне, тұрмысына, салт-дәстүріне, тарихына, әлеуметтік және
рухани мәдениеті ерекшеліктеріне қатысты ұғымдар. Күнделікті тұрмыстық
қарым-қатынаста сәлемдесуде ағылшын тілінде “How are you?” деп сұрайды.
“I’m fine, thanks. And you?” деп жауап береді. Ал қазақ тілінде сәлемдесу,
оған жауап беру бірдей Сәлеметсізбе. Мәдени және тілдік реалиядағы
айырмашылық ағылшын тілінде жоқ ұғымның, қазақ тілдерінде болуы немесе,
керісінше.
Реалия сөздер көбінесе әдеби шығармаларда кездеседі (романдар,
дастандар, өлеңдер, ертегілер).
Аудару кезіндегі дәлдікті анықтау үшін қазақ тіліндегі түсіндірме
сөздік, қазақ, ағылшын тілі сөздіктері , лингвист, әдебиеттанушы,
мәдениеттанушы ғалымдардың ғылыми зерттеу еңбектері қолданылды. Аудару
кезінде барабарлы эквиваленттер болмаған жағдайда осы оқу құралдардың
авторлары өз аудару нүсқасын ұсынылды.
Курстық жұмыстын мақсаты : реалиялар және терминдер ұғымына сипаттама
беру. Реалияларды түр-түрге бөлу және мағынасына қарай топтастыру. Реалия
сөздер мәдени белгілер ретінде және оларды аудару мәселелеріне талдау
жасау.
Реалиялар баламасы жоқ лексикаға жатады. Реалиялар жалқы есімдер мен
тұрақты сөз тіркестерімен байланысы бар. Сонымен реалия дегеніміз бір елдің
өміріндегі мәдениет, тұрмыс жағдайы, тарихы дамулардағы объектілер атап
көрсететін сөз немесе сөз тіркесі және де бұл сөздер басқа ұлттарға
бейтаныс болады, сонымен қатар басқа тілдерге реалиялардың нақты баламасы
болмайды.
Курстық жұмыстың құрылымы. Курстық жұмыс кіріспе, үш бөлім , қорытынды,
қазақ және ағылшын тілдерінде пайдаланылған әдебиет тізімі және қосымшадан
тұрады.

1. Бөлім

Қазақ тілінен ағылшын тіліне реалилердің аудару мәселелері.
1.1 Реалиялар және терминдер
Реалия аулармасы – тілдің ұлттық және тарихи маңызды мәселелерінің
берілуі. Реалия деген сөздің өзі латын тіліндегі көпше түрде қолданылатын
сын есім. (realis- нағыз, шын дегенді білдіреді). Реалия көбінесе затты
білдіреді және оны көп жағдайда мағынасы жағынан өмір деген түсінікпен
байланыстырады. Сөздік анықтамаларға сәйкес реалия бұл мәдениет, тарих
мәліметтері, мемлекеттік институттар, ұлттық және фальклорлық кейіпкерлер
аттарының аңыздар пәні болып табылады. Тілдерді салыстыру барысында бұл
құбылыстарды білдіретін сөздер баламасы жоқ лексикаға жатады. Баламасы жоқ
сөздер деп басқа мәдениетте кездеспейтін түсініктерді білдіруге қызмет
ететін сөздерді айтады. Олар басқа тілге бір сөзбен аударылмайды және сол
тілде бұл сөздерге сәйкес баламалары болмайды. Аудармашы суреттеу арқылы
немесе өз неологизмдерін ұсына алады. Мысалы: Victor (радио және теледидар
жабдықтарын шығаратын фирма атауы.), book-maker (жүгіру және секіруден
жиналған қауымнан үстеме ақша алатын адам). Тілдерді салыстыру барысында
басқа тілдік реалиялар мен формалардың арасындағы сәйкессіздіктерді атап
көрсетуге болады. Басқа тілдік реалиялар сәйкессіздігі келесі жағдайларда
байқалады:
1. Реалия тек бір тіл тобына ғана тән ал екінші топта бұл сөз
кездеспейді. Мысалы: Drugstore the chemist's- дәріхана
2. Реалия екі тілдік топқа да тән, бірақ олрадың біреуінде реалия
ерекше көрсетілген. Мысалы: Clover leaf, Машинаның үш бағытта ашылу
жолдары.
3. Әр түрлі ортада ұқсас функциялар түрлі еалиялармен беріледі.
Мысалы: hot dog- тоқаш нан, soda fountain-кафе-бамұздақ.
4. Ұқсас реалиялар әр түрлі болады. Мысалы: cuckoo’s cell- көкектің
шырылдауы (қазақтардың сенімдерінде енді қанша өмір сүреміз дегенді
білдірсе, американдықтардың сенімдерінде тұрмыс құру тойына дейін қызға
қанша жыл бар дегенді білдіреді.) Басқа тілдік формалар
сәйкессіздігіаударма тіліне ене отырып, түрліше болып келеді. Бұл реалиялар
сөйлемде септеу және түрге байланысты өзгеріп отырады, ал қалғандары
жіктелмейтін категорияларды қолданылады. Мысалы: ковбой-(cowboy) деген
ағылшын сөзінен шыққан. Тілдік құбылыс ретінде мәдениетпен тығыз байланысты
реалиялар ортаның дамуындағы барлық өзгерістерге тез әсер етеді, олардың
арасында реалия- неологизмдер, тарихи сөздер, көнерген сөздер атап өтуге
болады. Лингвоелтану реалияларының қатарына ономастикалық реалиялар жатады:
1) Мәдени- тарихи түсініктер бар географиялық атаулар (топонимдер):
Boston pops- музыкадағы Бостон оркестрі.
2) Антропонимдер- тарихи тұлға, қоғам қайраткерлерінің, жазушылардың,
көркем әдебиет кейіпкерлерінің аттары. Mickey Mouse- Мики Маус Тышқан.
3) Әдеби шығармалардыңел өмірінде орын алған тарихи жағдайлардың,
мемлекеттік және қоғамдық кеңселердің аттары: popeart-поп арт, BBC-
British Broadcasting Corporation – Британиянығ радио тасымалдау компаниясы.
Термин бұл ғылым тілінің элемент болып табылатын нақты мағынасы бар
сөз. Ол аталған функцияны ғана орындайды және онда ешқашан көркем
әдебиетіндегі сөздер қолданылмайды. Реалия әрқашан реалия өзі пайда болған
тілдің ұлтына тәуелді, бірақ ұлтаралық қолданысқа таралып терминдер тәрізді
кеңінен қолданып жүрген реалиялар да аз емес. Терминдер пайда болу жағынан
реалиялардан ерекшеленеді. Реалиялар терминнен ерекшелігі шет тілін ұстанып
жүрген адамдарға олардың кеңінен пайдаланып, және оны танып ғана ұқпай
керісінше аударма тіліндегі олардың бейтаныстығы.Біздер арнайы терминология
арнайы жұмыстар мен ғылымдардың аймағы екенін білеміз.
Реалиялар баламасы жоқ лексикаға жатады. Реалиялар жалқы есімдер мен
тұрақты сөз тіркестерімен байланысы бар. Сонымен реалия дегеніміз бір елдің
өміріндегі мәдениет, тұрмыс жағдайы, тарихи дамулардағы объектілерлі атап
көрсететін сөз немесе сөз тіркесі және де бұл сөздер басқа ұлттарға
бейтаныс болады, сонымен қатар басқа тілдерде реалиялардың нақты баламасы
болмайды.

1.2 Реалийлерді шығу тегіне қарай жіктеу мәселесі

Бүгінгі күнге мәдениеті белгіленген бірліктердің бірыңғай жіктеуі жоқ
және зерттеушілер әртүрлі қағидаларға негізделіп, өзге реалилерді жіктеуге
ұсынады.
Е.М. Верещагин мен В.Г. Костомаров ұлттық-мәдени семантикасына
топтастырылған сөздің түрін ұсынады:
1. Советизмдер, Қазан революциясынан кейінгі қоғам өмірінде қалыптасқан
өзгерістерге байланысты түсініктер. ( мысалы: Жоғарғы Совет,депутат)
2. Жаңа тұрмыстық сөздер советизмдерге өте жақын ( мысалы: ЗАГС, сенбілік)
[4, 224 с.]
3. Заттардың атаулары және тұрмыстық құбылыстар ( мысалы: қазақша ет,
бауырсақ , домбыра)
4. Историзмдер, бұл сөздер тарихи кезеңдер мен заттарды білдіреді ( мысалы:
импрам- көне түркі тілі тобыр, саяқ, аталық)
5. Фразеологиялық бірліктердің лексикасы (мысалы: аяғына жығылу)
6. Фольклорлық сөздер ( мысалы: батыр, періште)
7. Орыс тілден шыққан емес сөздер, түрік, монғол, украин және т.б сөздер
(мысалы: арқан, изюм, палау)
Жоғарыда аталған топтарды, Е.М. Верещагин мен В.Г: Костомаров реалийлерді
реңдік ақпараты бар лексика ретіңде сипаттайды.
В.С. Виноградовтың айтуынша, реңдік ақпараттың мазмұны ең алдымен,
ұлттық қоғамның мемлекеттік құрылымы және тарихтың спецификалық фактілері,
әсіресе географиялық ортада, өткен және осы заманға сай материалдық
мәдениеттің заттары, этнографиялық және фольклорлық түсініктер және т.б
–бұл барлығы әдетте аударма теориясындағы реалийлер деп аталады [4, 224 с.]
В.С. Виноградов реалийлерді латын- американдық негізінде қарастырады. Бұл
ғалым реңдік ақпаратты зерттеудегі беруде, лексикалық бірліктердің қорын
жеті тақырыптық топқа бөледі:
1. Тұрмыстық реалийлерді атайтын лексика
А) үй жай,мүлік
Б) киім, бас киім
В) тамақ, сусындар
Г) еңбек және кәсіп түрлері [4, 224 с.]
Д) ақша белгілері және өлшеу бірліктері
Е) музыкалық аспаптар, ұлттық билер және өлеңдер, орындаушылар;
Ж) ұлттық мерекелер, ойындар
2. Этнографиялық және мифологиялық реалийлерді атайтын лексика:
А) Этникалық және әлеуметтік қоғамдар,олардың өкілдері;
Б) Құдайлар, атақты жерлер;
3. Лексика, табиғат әлемін атайтын реалийлер:
А) Аңдар
Б) Өсімдік әлемі
4. Лексика, қоғам өмірін (өзекті және тарихи) және мемлекеттік - әкімшілік
құрылымдарды атайтын реалийлер:
А) Әкімшілік бірліктер және мемлекеттік институттар
Б) Қоғамдық ұйымдар, партиялар және т.б., олардың қатысушылары және
функциялары
В) Өнеркәсіп және аграрлық ұйымдар, сауда ұйымдары
Г) Негізгі әскери және полиция бөлімдері мен шендер.
5. Ономастикалық реалийлерді атайтын лексика:
А) антропонимдер
Б) топонимдер
В) көркем шығармалардың кейіпкерлері
6.Қауымдастық реалийлерді атайтын лексика:
Ассоциалдық реалийлер әртүрлі ұлттық тарихи-мәдени құбылыстармен
байланысып, тілде өзіндікпен бейнеленген. Бұндай реалийлер арнайы сөздерде,
эквиваленттік емес лексикада орын тапқан жоқ, керісінше ең қарапайым
сөздерде ( мысалы: түс, символдар) бекітілген. Г.Д. Томахин де реалий
түрін белгілейді, бірақ оларды коннотативті реалилер деп атайды- қарапайым
түсініктерді белгілейтін лесикалық бірліктер, сонымен бірге мағыналық және
эмоцианалдық фондық реңктерді білдіреді [2,239с.] Коннотативтік
реалийлер денотативті мемлекеттік бірліктерге қарама-қарсы, олардың
семантикалық структурасы фондық лексикалық ақпаратқа толы.
Коннотативтік реалийлер өзіндік материалдық көрінісін сөздердің
мағыналық компоненттерінде, эмоцияналдық- экспрессивті обертондарда, сөздің
ішкі түрінде және т.б-да орнын табады. Сонымен күн, ай, теңіз, қызыл және
т.б. сөздер - өздігінен бүкіл халықтың фондық ілімі бар, көркем әдеби
мәтіндерде болады және фондық ақпарат асоциативті реалийлермен
бейнеленген.[2, 239 с.]
Сонымен В.С. Виноградов фондық ақпаратты беретін лексикалық бірліктер
қорын жүйелейді және қарастырады, ұсынылған және толық емес бірліктердің
жіктелуін, сын тілдің терең келуін және ондағы ұлттық мәдениеттің тамырының
таралуын белгілейді [4, 224с.]. Жұмыс барысында мәдени-талаптырылған
лексикадағы реалий-сөздері өздігінен эквивалентті емес лексиканың жеке
тобын ұсынады. Л.С. Бархударов эквивалентті емес лексиканың жүйелерін
бөледі:
1. Жалқы есімдер, географиялық атаулар, ұйымдардың атаулары, газеттердің
атаулары және т.б., басқа тілдің лексикасында болмайтын үйлесімдік.
2. Заттарды, түсініктерді және жағдайларды, басқа тілде сөйлейтін,
адамдардың тәжірибесін атайды.
Зерттеу барысында мәдени-талаптырылған лексикадағы реалия- сөздері
өздігінен эквивалентті емес лексиканың жеке тобын ұсынады. Л.С. Бархударов
эквивалентті емес лексиканың жүйелерін бөледі:
1. Жалқы есімдер, географиялық атаулар, ұйымдардың атаулары, газеттердің
атаулары және т. б., басқа тілдің лексикасында болмайтын үйлесімдік.
2. Заттарды, түсініктерді, және жағдайларды, басқа тілде сөйлейтін ,
адамдардың тәжірибесін атайды.
3. Басқа тілдің лексикалық құрамындағы қандай да бір себептерге байланысты
сәйкестіктердің болмауы және қандай да бір тіл сөздік бірліктеріндегі-
кездейсоқ лакундар [9, 240с.]
С. Влахов пен С. Флоринннің монографиясында сөз- реалийлердің жіктелу
мазмұны терең ашылған:
Заттық бөлу
А. Географиялық реалийлер:
1. Физикалық географиядағы нысаналардың атаулары, сонымен қатар
метеорологияда;
2. Адам қызметімен байланысты, географиялық нысаналардың атаулары;
Эндемиктердің атаулары (өсімдіктер мен жануарлардың атаулары); [9, 240с.]
Б. Этнографиялық реалийлер:
1. Тұрмыс:
А) тамақ, сусындар;
Б) киім;
В) тұрғын үй, жиһаз, ыдыс-аяқ;
2. Еңбек:
А) еңбек адамдары;
Б) еңбек құралы;
3. Өнер мен мәдениет:
А) музыка мен билер;
Б) музыкалық аспаптар;
В) фольклор;
Г) театр;
Д) Өзге өнерлер мен өнер туындылары (бұйымдары);
Ж) әдет-ғұрыптар мен жоралар;
4. Этникалық объектілер:
А) этнонимдар;
Б) жалған аттар;
В) тұрғылықты жері бойынша адамдардың атаулары; [4, 224с.]
5. Өлшемдер мен ақша:
А) өлшем бірліктері;
Б) ақша бірліктері;
В) қоғамдық- саяси реалилер:
1. әкімшілік- аумақтық құрылғы;
А) әкімшілік –аумақтық бірліктер;
Б) елді мекендер;
В) елді мекендердің жартысы;
2. үкіметтің органдары мен жеткізушілері:
А) үкімет органдары;
Б) үкімет жеткізушілері;
3. Қоғамдық- саяси өмір:
А) саяси ұйымдар мен саяси қайраткерлері;
Б) патриоттық және қоғамдық қозғалыстар;
В) атақтар, дәрежелер және т.б.
4. Әскери реалийлер:
А) бөлімшелер;
Б) қару-жарақ;
В) киім-кешек;
Г) әскери қызметкерлер; [4, 224с.]
Жергілікті бөлініс
А. Бір тілдің өрескелінде:
1. Өзіндік реалийлер- бұл көбінесе берілген тілдің ежелгі сөздері болып
келеді:
А) Ұлттық реалийлер- бір халыққа, бір ұлтқа тән, бірақ мемлекетттің
шегінен жат, объектілерді атайды; [4, 224с.]
Б) Локальді- сәйкесті халықтың тіліне емес, диалектіге, немесе оның
үстеуіне, маңызы төмен әлеуметтік топтардың тіліне жатады; [4, 224с.]
В) Микролокальді- әлеуметтік немесе аумағы енсіз локальді реалийлер:
өзінің ерекшелігін жоғалтпай, аударма үрдісінде өзіне сондай жолды талап
ететін , бір қалаға немесе ауылға тән сөз; [4, 224с.]
2. Өзге реалийлер- бұл мүмкін ауысып алған сөздер, мүмкін басқа тілдің
транскрибированиясы:
А) Интернационалдық- бұл реалилер көптеген тілдердің лексикасында қатысады
және тиісті сөздіктерге еніп, әдетте негізгі ұлттық реңкін сақтайды; [4,
224с.]
Б) Аймақтық- бұл бір мемлекеттің шегін аттап өткен немесе бірнеше халықтың
арасында таралып (көрші де болмауы мүмкін), әдетте референтпен
бірге, сонымен қатар бірнеше тілдің құрамды бөлігі болатын реалийлер; [4,
224с.]
Б) Жұп тілдердің өрескел- реалийлер аударма үрдісінде қарастырылады:
1. Сыртқы реалийлер- екі тілге де жат;
2. Ішкі реалийлер- бұл бір жұп тілге жататын, сонымен қатар басқа тілге
жат сөздер;[ 4, 224с.]
В. Н. Крупнов ұлттық – талаптырылған сөздердің жіктелуін жасайды. Ол
жоғарыда қарастырылған және бір топтың көмегімен – жарнама реалийлерімен
толықтырылған. В.Н. Крупновтың ойынша жарнаманың ерекше тілі бар екені
кездейсоқ емес. [10, 319с.] Аудару барысында жарнама реалилер аудармашыға
ерекше қиындық туғыздырады.
Г.Д. Томахинмен ұсынылған жіктеу өте қызықты болып келеді, өйткені
бұнда американдық реалийлердің шындығы бейнеленген:
А. Этнографиялық реалийлер. Тұрмыс реалийлер. Сөйлеу этикеті және мінез-
құлық ережесі.
1. Тұрмыс реалийлер. Тұрғын үй;
2. Киім;
3. Тұрмыс мекемелері;
4. Көлік реалийлер;
5. Байланыс жүйесі: пошта, телеграф, телефон;
7. Демалыс, күн өткізу;
8. Әдет-ғұрып және салт- дәстүрлер, мерекелер;
Б. Географиялық реалийлер
1. Географиялық реалийлердің жіктелуі (жаға линиясының ерекшелігі, рельеф
атауының ерекшеліктері, гидрографикалық атаулар және т.б.);
2. Флора;
3. Фауна;
4. Дәнді- дақылды өсімдіктер
5. Табиғи ресурстар және оларды игеру ерекшеліктері;
В. Қоғамдық- саяси реалийлер
1. Мемлекет және штаттардың символдары;
2. АҚШ контстиуциясымен байланысты реалийлер;
3. Заң шығарушы биліктің реалийлері;
4. Ақ үйдің аппараты мен Президент;
5. Орындаушы тізімдеме;
6. Агенттік;
7. Сот жүйесі;
8. Үкімет штаттары және жергілікті өзін-өзі басқару;
9. Сайлау;
10. Саяси партиялары мен қоғамдық мекемелер; [2, 239c.]
Г. Мәдениет, дін және білім жүйесінің реалийлері
1. Білім жүйесі;
2. Дін;
3. Әдебиет;
4. Театр және кино;
5. Бұқаралық ақпарат құралдары;
6. Бейнелеу өнері;
7. Музыкалық мәдениет; [2, 239c.]
Д. Ономастикалық реалийлер
Сонымен, сөз- реалийлердің жіктелу мәселесін әртүрлі көзқараспен қарағанда,
әдебиетте тематикалық принцип бойынша реалийлердің топталу тәсілдері мықты
орнатылған.

1.3 Реалиялардың берілу тәсілдері

1. Транкрипция- аудару тілінен аударма тіліне фонетикалық форма жағынан
механикалық түрде ауыстырылуы, яғни дыбыстар деңгей3нде. Мысалы: Soviet,
sputnik.
2. Транслитерация- реалиялардың графем деңгейінде берілуі. Мысалы: Lincoln-
Линкольн
3. Транскрипция амалы жарақсыз болған кезде аударма тіліне реалияларды беру
амалы ретінде аударманы орынбасу субституцияны қолданамыз. Реалияларды
аударудың бірнеше түрлері бар: Неологизмдерді енгізу (калька және жартылай
калька түрінде).
А) калька сөздің немесе айналымның сөзбе сөз аударма жолы.
Мысалы: victory day- жеңіс күні
Б) жартылай калька жаңа сөз және сөз тіркесі. Мысалы: desembrist-декабрист
В) шамамен аудару: Түрдің орын басу принципі (реалия бірліктерінің мазмұны
кең түрде беру).
Мысалы: Нарзан, Боржоми- минералды су, коттедж- үй.
Функционалды аналог (реалия- өлшемдердің берілуіне өте қолайлы) Мысалы:
Суреттеу, түсіндіру (түсінікті берудің басқа амалы қалмаған кезде тек ғана
түсіндіріп қоямыз).
Мысалы: two boys were playing flys a soft ball - Балалар доп ойнады.
Контексттік аударма- контексттің мағынасын беру.
Мысалы: How much are accomadations at health resorts? – Демалыс орнына
жолдама қанша тұрады?
Транскрипция және функционалды аналог жолымен тарихи және ұлттық түрдегі
реалия өлшем аудармасы. Мысалы: миля, фут, фунт, бушель.
Транскрипция және калька амалдарымен жасалатын русизмдер мен
Советизмдер аудармасы. Мысалы: vodka, ataman.
Реалия- ақшалардың аудармасын транскрипция және функционалды аналог
көмегімен береді. Мысалы: франк, доллар, фунт.
Транслитерацияда аударылатын тіл құралдармен бастапқы тіл сөзінің
графикалық формасы, ал транскрипцияда оның дыбыстық формасы беріледі. Бұл
тәсілдер шет тілдік жалқы есімдерді, географиялық атауларды әр түрлі
компаниялар, фирмалар, газет, журналдар және т.б. атауларын бергенде
қолданылады.
Қазіргі кезде көркем әдебиетті аударғанда транслитерация мен транскрипция
тәсілі бұрынғыға қарағанда анағұрлым сирек қолданылады. Оның негізі бар-
шетел лексикалық бірлігінің оқырмандарға мұндай сөздерді түсіндірмегенше
түсініксіз болып қалады.
Аудару тілінің сөз жасау және морфология ережелеріне сәйкес, шет түбірінің
жұрнақтары немесе жалғаулары арқылы транслитерация жасалады: Nazi-нацист,
Gestapomann-гестапашы, Marke-марка, Uniform-униформа.
Реалияларды аудару кезінде транслитерация өте шектеулі қолданыслады. Ол
туралы негізінен қоғамдық - саяси ұгымдарды немесе жалқы есімдерді
аударғанда ғана айтуға болады. Кейбір кездерде транслитерация және
транскрипция тәсілдерінің ұқсастығына байланысты оларды ажырату қиыншылықты
тудырады

2 Бөлім
РЕАЛИЙЛЕРДІҢ ЖІКТЕЛУІ

2.1 Реалийлердің аудармада берілуінің амал-тәсілдері

В.С. Колесникованың айтуынша жазушы мен адресат (оқырман) арасындағы
болатын коммуникация процесінің өзара ерекшеліктері болады. Дискурс
қатысушылары бір-бірінен уақыт пен кеңістікте алыстаған [20,153c.] Сонымен
қатар, оқырман әдеби шығарманы қазақ тілінде оқыса да, кейде ол автордың
кейбір шабарманың, автордың ойын түсінбеуі де мүмкін. Ең көп спецификалық
ерекшеліктерді шетелдік оқырман және жазушы арасындағы болатын коммуникация
процесі алады, шығарманы тек қана тұпнұсқада емес, ал аударма барысында
оқыса [20,153с.] Оқырман мен жазушы арасындағы тағыда бір лингвокреативтік
мәселе туындайды, ол жазушы ойынының, сезіміннің, көңілінің хабарлағыш
қызметін атқарады. Аудармашы оқырманға автордың ақпаратын барабар түрде
жеткізуге тиіс.
1. Транслитерация барысында сөздің ҚТ графикалық нысаны АТ құралы
арқылы, ал транскрипция барысында оның дыбыс нысаны арқылы беріледі.
Сонымен-бұл тәсіл бойынша сөздер тілдің артикуляциялық ережелеріне сәйкес
аударма тілдің фонетикалық құралдарының көмегімен басқа тілге сол күйінде
енеді. Бұл тәсілдер шет тілдегі жалқы есімдерді, географиялық атауларды, әр-
түрлі компаниялардың, фирмалардың, кемелердің, газет, журналдардың және
т.б. атауларын беру тәсілдеріне қолданылады (мысалы: Бэнк оф Америка, Тобыл
мен Нұра- Tobol and Nura, Моғолстан-Mogolistan, Ертіс- Irtysh, Жәнібек пен
Керей- Janybek and Kerei, Сұлтан-Sultan, және т.б. ). Қазіргі кезде
аудармада транслитерация мен транскрипция тәсілдері өте аз қолданылады. Бұл
айтарлықтай жеткілікті- соңдай түрдегі сөздер шет тілін білмейтін оқырманға
дыбыстық немесе әріптік шет тілі лексика бірлігінің реңкін, мағынасын
ашпай, тиісті анықтаусыз түсініксіз болады.
2. Калька тәсілі- тілдік бірліктің (сөздің, сөз тіркесінің) сыртқы
нысанын, ішкі мазмұнын нақпа-нақ, сол қалпында аудару дегенді білдіреді.
Ғылыми сөзбен айтсақ- шет тілдегі реалилерді, оның негізгі құрамын ауыстыру
көмегімен, яғни АТ- гі морфема немесе сөздердің тура лексикалық
сәйкестіктері (мысалы: brain-drain-утечка мозгов, Қанішер Абылай- Ablai the
Bloodthirsty, Әз- Тәуке- Wize Tauke, Сарыарқа- Yellow Back or Golden Arka
). Калькілеу тәсілінің мәні АТ жаңа сөзді немесе тұрақты сөз тіркесін
құруда және қорытынды лексикалық бірліктің құрылымын көшіріп алуда болып
табылады. Бұл тәсіл бірінші тәсілде сияқты кемшілігі бар.
3. Сиипаттама (түсіндірме) аударма- бұл тәсіл толық сөз тіркесі
көмегімен ҚТ лексикалық бірліктің мағынасын ашып, белгіленген негізгі
лексикалық бірліктің көрінісін ашады. Сипаттама аударманың өзгешілігі – ол
эквиваленттік емес лексика бірлігімен белгіленіп, көріністің мәнін
толығымен ашады. Сондықтан да кейбір авторларда ол түсіндірме деп
аталады. Бұл лексика-грамматикалық трансформация, бұнда шетел тілінің
лексикалық бірлігі, оны суреттейтін сөз тіркесімен ауыстырылады. Аударма
тілінде толық түсіндірмесі немесе анықтамасы беріледі. Сипаттама тәсілі
арқылы баламасыз лексиканың мағынасын беруге болады (мысалы: landslide-
сайлаудағы жеңіс, дауыстардың басым болуы). Бұл тәсіл қолайсыз және үнемді
емес. Сондықтан да мәтіндерді аудару барысында ол үнемі қолданыста бола
алмайды. Аудармашылар екі жолдың үйлесуін жиі қолданады, бұл- транскрипция
және сипаттама аударма, соңғысын сілтемеде немесе түсініктемеде береді. Бұл
транскрипцияға сай, әдіс көрінісінің үнемделуін және қысқалығын
байланыстыруы және сипаттама аударма арқылы берілген бірліктің семантикасын
ашуы болып табылады.
4. Жақындатылған аударма- ҚТ лексикасының бірлігіндегі АТ сәйкестік
мағынасына жақын мағына табу. Бұл тәсілдің мәні – аудармашы шетел реалидің
орнына АТ реалииді қолданады. Анықтама бойынша ол өзінің ұлттық
спецификасына ие болады, сонымен қатар ҚТ реалимен де көп қолданылады.
Мысалы: Sankt Nikolaus және Аяз Ата ұқсас деп айтуға болмайды, бірақ кейбір
контекстерде олар өзара өзгертіледі.
Жақындатылған аударманың өзектілігі- бұл оқырманға түсінікті болуы,
яғни аударма эквиаленті ретінде туған деген түсінік ұсынылады. Бірақ бұл
тәсілді абайлап қолданған жөн, өйткені оның негізінде белгілі бір дәлділік
орнатылған. Бұндай лексикалық бірліктердің жақын эквиваленттерін
аналогтар деп те атауға болады . Мысалы: know-how- өндіріс құпиясы.
Аудару барысында аналогтарды қолдану- нәрсенің немесе көрініс
мінездемесінің дұрыс еместігін көрсетуі де мүмкін.
6. Трансформациондық аударма. Кейбір жағдайларда аудармашы сөйлемнің
синтактикалық құрылысын қайта құру, бастапқы сөз мағынасының
лексикалық ауыстырылуын (аудармадағы лексика-грамматикалық
трансформация) орындауға міндетті болып келеді. Мысалы: glimpse, to
have, to catch a glimpse of smth.- деген айтуларда қолданылады және
аудармада етістікті қолданып, сонымен қатар сөйлемнің синтактикасын
қайта құруы болып табылады.
Белгілі АТ бірлігін ҚТ бірлігін аударуда қолдануы кездейсоқ емес.
Екі бірліктер де тұрақты мағынасы бар және біреуі екіншісінен аударма
барысында алмастырылып, мағыналарының маңыздылығының аударма эквиваленті
арасындағы қатынасқа алдыңғы шарттарды құрады, яғни біреуді екіншісінен
аударма ретінде қолдануы. Жеке аударма теориялар ұсынған тілдің
бірліктеріне қатысты әртүрлі тілдерде болатын аударма сәйкестіктер
жүйелерін зерттейді. Тілдер мен бірліктер арасындағы сәйкестік туралы сөз
қозғалатын болғандықтан, әртүрлі жұптарында өзінің сәйкестік жиынтығы
болады, яғни өзінің жеке аударма теориясы.
1.Сәйкестіктер- шеттен алып пайдалану, шет тіліндегі сөздердің АТ құрылымын
қалпына келтіру. Бұңдай сәйкестіктер транскрибирование немесе
транслитерация көмегімен іске асырылады; Мысалы: tribalism-трайбализм,know-
how- ноу-хау, impeachment- импичмент. Көптеген жағдайларда осындай жолмен
құрылған окказионалдық сәйкестіктер, АТ орнығып қалады және тиісті сөздерді
аударуда қолдануы мүмкін. Мысалы: London- Лондон, Wall Street-Уолл Стрит,
beatnik- битник, pop-art- поп- арт, streaptise- стриптиз, General Motors-
Дженерал Моторс және т. б.
2. Сәйкестіктер- калькалар, ҚТ морфемалық құрылымын немесе сөз тіркесінің
құрамы бөлігін қалпына келтіру; Мысалы: backbencher- заднескамеечник, work-
to-rule- работа строго по правилам- заң бойынша жұмыс (қатал), people of
good will- люди доброй воли- мейрімділік адамдары . Осы жағдайда
окказионалдік және жиі болып тұрған сәйкестіктер арасындағы айырмашылықтар
уақытша болып келеді. Калька жолымен жасалған көптеген сәйкестіктер аударма
практикасында кенінен өрістеп, аударылмайтын АТ материалдарында қолданыла
бастайды.
3. Сәйкестіктер- аналогтар, іздеу жолымен қалыптасқан, мағынасына жақын
бірліктер; Мысалы: drugstore- аптека- дәріхана, witchhunter- мракобес
(айқын реакционер, ағарту ісінің жауы), afternoon- вечер- кеш. Көптеген
басқа жағдайларда окказионалдік сәйкестіктердің қолдануы, түпнұсқада және
аудармада эквиваленттік емес бірліктердің жақындығы мұнда толық емес, яғни
бұнда аударма нақты (белгілі) контексте қолданылады. Мысалы: Аптека-
Дәріхана- бұл drugstore тура мағынасы емес, біздің дәрәханаларда тек қана
дәрілер және гигиена жабдықтары сатылады, ал американдық drugstore –
газеттер де, журналдар да, алкогольсіз сусындар да, кофе, базмұлдақ та
сатылады.
4. Сәйкестіктер- лексикалық алмастыру, аударма трансформациясының көмегімен
эквивалентті емес сөздерді беру; Сонымен қатар окказионалдік
сәйкестіктердің семантикалық жолымен құрылуы арқылы пайда болады. Мысалы:
exposure – аудармада тура сәйкестігі жоқ, He died of exposure- сөйлемінде
контекске сәйкес трансформация да, конкретизация немесе модуляция
қолданылуы да мүмкін: Ол тұмау ауруынан қайтыс болды, Ол күн тигеннен
қайтыс болды, Ол үсіп қалды және т. б.

2.2 Шығармадағы реалийлердің жасалу жолдары
Түпнұсқаның ұлттық мәдени сипатын көрсететін тілдік құралдардың бірі-
реалийлер болып табылады. Біз қарастырып отырған аяда ол белгілі бір
ұлттың, елдің өзіне ғана тән тұрмыстық, материалдық, рухани, тарихи
–қоғамдық құбылыстары мен затттарының тура мағынасындағы (полинативтік)
атаулары деген ұғымда қолданылады.
Арнаулы ақпаратты әдебиетте де, көркем әдебиетте реалийлердің ақпараттық –
танымдық, ұлттық мәдениетті білдіру сапасы өте жоғары және реалийлерді
аудару өте қиын және маңызды мәселе.
Ағылшын, орыс халықтарымен қазақ халқының салт- дәстүрі, тілі, мәдениетінің
арасындағы айырмашылық жер мен көктей болғандықтан реалий сөздерін аудару
барысында аудармашы транскрипция, транслитерация, калька, жақындатылған
аударма, сипаттама тәсілдеін кеңінен қолданылады:
1. Транскриприция және транслитерация
Қазтуған жырау безілдеген домбырасын бірге орнында байыздай алмай... [50б.]

Вскидывая над головой старую сосновую домбру [ стр.36 ]
Tossing up his head old pinewood dombra ... [p. 37]
Ұлы асқа бүкіл Дәшті Қыпшақ пен Мәуреннахрдың ... [46 б.]
... Дешт- и- Кипчак и оседлого Мавераннахра приглашены были принять участия
в этих поминках [стр. 31]
... Desht- and – Kipchak steppe and tһe settled Mavernakhr ... [p. 32]
... Аббасид халифатының осы кездегі халифы Мустасимнан шапан киіп ... [11
б.]
Дело в том что хан Берке принял ислам из рук самого халифа ... [ стр.8]
In fact Khan Berkeh adopted from the hands of the caliph ... [p. 10]
... бірте- бірте Есіл, Тобыл, Нұра өзендерінің бойын тегіс өзіне
қаратты.[41 б.]
Все Приишимье прибрал он к рукам, берега Тобола и Нуры [стр.29]
He subjugated the whole area of the Ishym and the banks of the Tobol and
Nura rivers. [p. 28]

Мысалдардан көріп отырғанымыздай шығармада транскрипция және
транслитерация ттәсілдерінің көмегімен аударылған сөйлемдер өте көп
кездеседі. Бұлар әсіресе топонимдер, яғни жер- су аттары, әлеуметтік
дәрежені білдіретін сөздер, музыкалық аспаптар. Аударма транскрипция мен
транслитерация тәсілдерімен жасалса да, аудармашы кейбір мысалдарға
түсіндірме жасамаған. Мысалы: домбра – домбра- dombra бұнда аудармашылар
бұл сөзге тісініктеме жасаған жоқ, яғни ағылшын немесе орыс оқырман не
екенін, қандай нәрсе екенін түсібейді.Зерттеу нысаны бойынша былай жазуға
дұрыс болушы еді: домбра- это казахский национальны инструмент, сделанный
из дерева и состоящий из двух струн – dombra – it is a Kazakh national
instrument, made from wood and containing from two strings.

2. Калька тәсілімен аудару
Қос қолы қызыл қанға боялғанына қарамай, он жеті жасар Әбілқайырды азулы
тілектестері Дәшті Қыпшаққа хан етіп, ақ кигізге көтерді. [12 б.]
Семнадцати лет от роду был поднят на белой кошме Абулхаир в знак
превозглашения его ханом. [стр. 9]
At seventeen Abulkhair was lifted up on a white felt mat to be proclaimed
khan. [p. 11]
- аударма жақсы жасалған, бірақ, зерттеу нысаны бойынша, сілтеме жасап,
яғни был поднят на белой кошме- это казахский обычай, was lifted up on a
white felt mat – it is Kazakhs national custom дегенді хан сайлау дәстүрі
бар екендігін ашып айту керек еді.
Ақ құмар Жәнібек сойылын лақтырып жіберіп...[22 б.]
... отбросил в сторону дубинку...[стр.16]
...threw away his bludgeon... [p. 18]
Бас бәйге кімде кім жауға қарсы елдің ерлігін...[49 б.]
Первый приз присуждаетсмя тому...[стр. 33]
First prize was to be awarded to him... [p. 34]
-Бұл тәсіл көбінесе этнографиялық реалилерді аудаару барысында қолданылған.

3. Сипаттама аударма

Өзімнен ттуған екінші балам Сүйіншік сұлтанға көзінің тірісінде осы Саянды
аталық етіп қой деп сұрады ғой? [41 б.]
аталық- әке орнына әке болып, баланы тәрбиелейтін адам.
Именного этого молодого джигита просила она назначить аталыком-
воспитателем и душеприказдчиком его второго сына Суюнчика. [стр. 27]
She asked the khan to make the young horseman an atalyk, that is the tutor
and executor of his second son Suynchic. [p. 28]
Рабиу-Сұлтан- Бегім алдымен сізден Саянды Сүйіншікке көкілтташ етуді
өтінбке болған.[127 б.]
Рабиа-Султан- Бегим сперва хотела попросить тебя о том, чтобы ты сделал
Саяна кокилташ-названым братом Суюнчику...[стр. 87]
At first Rabia-Sultan- Begim wanted to ask you to make Sayan Syunchik s
sworn brother- kokiltash although in that case he had to five up
forever...[p. 84]
Ондай оқиға пандамада да келтірілмейді.
Панданама- хандарға, ел басқаратын сұлтандарға арналған насихат кітабі
(ескі түркі тіл).[7 б.]

Не только в преданиях сохранились об этом сведения, но и в книгах
иноземцов...[стр. 6]

...not only in legends, but in the books of foreigners [p. 8]
-орыс пен ағылшын аудармалары сипаттама тәсілімен жасалған. Бірақ бұнда
пандама сөзін солай қалдыруы дұрыс болушы еді, яғни қазақ ұлттық
колоритін сақтау.
Халыққа тек импрам деп қарайтын Әбілқайыр...[14 б.]
Импрам- толпа бессловесных людей должна подчиняться ханскому велению.[стр.
10]
The impram or the lowly mob, where to show unguestering obedience to the
Khan s will ...[p. 11]

Одан Ноғай деген инал туады.
Инал- көне түркі тілі, шешесі хан тұқымынан шыққан ақсүйек адам екенін
білдіріп, арнаулы инал деген ат берген.[27 б.]
От брака чингизидки и джигита из рода Мангыт родился небызысвестный Ногай,
которого называли иналом, то есть полукровкой.[стр. 10]
The marriage of a Mangyt warrior to a Genghizide woman resulted in the
birth well- known Nogai, nick- named inal, that is half- bred. [p. 20]

Сипаттама аударма көбінесе историзмдерді аударғанда кездеседі. Көптеген
мысалдардан көріп отырғанымыздай, кейбір жерлерде аударманы толығымен ашып,
түсіндірген жөн болар еді. Яғни қазіргі оқырманға кейбір жәйіттер, мүмкін,
түсініксіз, әсіресе шет оқырманына . Шығармада сипаттама тәсілі көмегімен
аударылған мысалдар көп кездеспейді.

4.Трансфармациондық аударма

Әйелдің үстінде алттын жіппен зерлеген сарғылт дүрия қысқа шапан, басында
сүйір ұшты құндыз бөрік.[19 б.]

Колебался от встречного ветра султан на остроконечной шапке.[стр. 16]

The contrary wind was swaiing the plume on her pointed cap lined with
otter...[p. 16]

Екі мыслдан көріп отырғанымыздай (орыс- ағылшын) аударма бірдей жасалған
жоқ, яғни орыс тіліне аударған аудармашы құндыз- сөзін трансфармациондық
тәсілімен жасаған, яғни султан на острокончной шапке. Құндыз сөзі орыс
аудармасында түсірілген. Ал ағылшын аудармасында cap lined with otter- деп
жазылған, яғни құндыз-выдра.

... сұлтанымен бірге бекзаданың құлын салу дәстүрі...[24 б.]
...в глубокую могилу – склеп вместе с господином опускается его самый
любимый и преданный раб.[стр. 21]
...together with the master his most favorite and devoted slave is interred
in a deep burial vault. [p. 23]

Екі аудармада да сұлтан және бекзада сөздері түсірілген.
Шығармада трансфармациондық тәсілінің көмегімен аударылған сөздер көп
кездеседі Реалийлерді түсіруілінің басты қағидасы, бұл мүмкін, аударманы
жасаған аудармашыларда реалия- сөздерін беру тәсілдері тура лы ақпараты
толығымен болмауы. Реалийлерді түсіру- ақпаратты толығымен бермейді, яғни
реалийлерде жатқан ақпарат.

5.Гипонимикалық аударма

Бұл тәсіл көбінесе историзмдерді және этнографиялық реалийлерді аударуда
қолданылған:
...жаужүрек ератын да осы өлімнен қорқытып ұстаған жоқ па?
Ерат- ескі түркі тілі- әскер деген мағынада. [6 б.]
Лишь ею поддерживал он железную дисциплину в своем воиске. [стр. 6]
... that he kept up iron discipline on his host. [p.8]

Ақ Орданың жанында бүркіт, қаршыға, лашын, тұйғын, ителілерге арнап
тігілген қараша үйлер іргелес тұратын. [18 б.]
Рядом с белой юртой вряд стоояли маленькие черные шатры, и в каждом изө них
обитал приученный беркут, ястреб, кречет, лунь или пусттельга.[стр. 14]
Alongside his white yurta there were small black tents and each one of them
there lived a domesticated hawk, eagle, hen-harrier or kestrel. [p. 15]
Трилогияда Ақ Орда- Белая юрта- white yurta деп берілген. Аудармашылар
бұнда гипонимикалық тәсілді қолданған. Бірақ бұнда біздің ойымызша Ақ Орда
сөзін солай қалдырып, оған сілтеме жасау дұрыс болар еді. Мысалы: Ак Орда
главная ставка султана Жанибека- Ak Orda Janibek sultan s general tent jr
yurta.

Ақжол биге тоқалдыққа анамның бермек ойы болғаны рас. [113 б.]
Мать действительно хотела отдать меня в жены Акжол бию.[стр. 78]
My mother wanted me become Akzhol Biy s wife. [p.76]

- аудармашылардың ең басты қателігі, олар тоқал деген сөзін дұрыс
аудармаған. Тоқал- бұл екінші немесе үшінші әйелі болуы де мүмкін.Сондықтан
біздің оймызша бұнда былай аударғаны дұрыс болар еді: Токал- вторая или
третья жена после байбише- Tokal the second or the third wife after
baibishe (the first or the general wife).

6. Жақындатылған аударма
Бұл тәсіл көбінесе географиялық реалийлерді (тұрмыс, тамақ, киім және т.б.)
қолданған. Бұл тәсілді қолдануымен басқа елдің мәдениетінде де кейбір
сәйкестіктерді табуға қиын болып кледі:

...Церен Доржи қасындағы жігіттерімен бүгін түнде Қанды Жартас тұсында ажал
табулары керек. [427 б.]

Death awaits him at Red Rock. [p.28]

Ағылшын тілінің Red сөзінің ең бастапқы, түсінікті, жиі қолданылатын
мағынасы қызыл түсті білдіреді. Бұл жерде қанды сөзінің тура баламасы
bloody сөзін қолданса жжақсырақ болар еді. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.