Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуі және БАҚ-тағы көрінісі

Пән: Мемлекеттік басқару
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 51 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуі және

БАҚ-тағы көрінісі

І. Кіріспе . . . 3

ІІ. Негізгі бөлім . . . 8

1. 1. Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуі және БАҚ

1. 2. ЕҚЫҰ-ға төрағалық ету: демократиялық құндылықтар және бұқаралық пікір . . . 37

ІІІ. Қорытынды . . . 47

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 50

Сілтемелер . . . 51

Қосымшалар . . . 52

Кіріспе

ЕҚЫҰ - қауіпсіздік мәселелерімен айналысатын дүние жүзіндегі ең ірі аймақтық ұйым болып табылады. Бүгінде ұйымның құрамына кіретін Американың, Еуропаның және Орталық Азияның 56 мемлекетін олардың бәріне бірдей ортақ мақсаттары мен міндеттері, олардың құндылықтары біріктіреді. ЕҚЫҰ бейбітшілік пен қауіпсіздікті нығайтуға, адамның негізгі бостандықтары мен құқықтарын қамтамасыз етуге бағытталған міндеттерді басшылыққа ала отырып, қауіпсіздіктің айқындамасы ретінде мемлекеттердің шекараларының беріктігі мен қорғалуы, саяси және экономикалық тұрақтылық, қоршаған ортаны қорғау мәселелерімен ұзақ жылдар бойы шұғылданып келеді. Осы 33 жылдың ішінде ұйым өзінің шын мәнісінде қауіпсіздік мәселелерімен кешенді айналысатындығын тәжірибеде көрсетіп отыр.

Ұйым 1973 жылы құрылған. Алғашқыда Еуропа мемлекеттерінің Шығыс мемлекеттерімен араласуымен жұмысын бастаған. Тұтастай алғанда ЕҚЫҰ қызметі жоғарыда аталған бағыт-бағдарлары қандай да бір қатынастар саласында адамның негізгі құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етеді. Тікелей алғанда, бұл демократиялық институттар мен және адам құқықтары жөніндегі Бюроның (ДИАҚБ) қызметін қамтамасыз етеді. ЕҚЫҰ-ның бұл құрылымдық бөлімшесі халықаралық орган ретінде адам құқықтарының қамтамасыз етілуіне, демократияның дамуына және заң үстемдігінің орнауына ықпал етуге жауапты құрылым болып табылады. Адам құқықтарына деген құрмет демократиялық қоғамды дамытудың және тұрақтылықты сақтаудың маңызды шарты болып табылады. Азаматтар өз құқығын біліп және оларды қорғай алу үшін, білім деңгейін көтеріп, қоғамдық назарды адам құқық мәселесіне аударуы керек. Бұл жұмыстар білім беру жүйесі арқылы ғана емес басқа да құрылымдар арқылы жүзеге асады.

ЕҚЫҰ тұрақты төрағасының қызметін бір жылға оның төрағалығына сайланған елдің сыртқы істер министрі атқарады. Жалпы, ЕҚЫҰ-да төрағаны қосып есептегенде барлығы сегіз институт бар. Олар: Жоғары деңгейдегі кездесулер, Сыртқы істер министрлерінің кеңесі, Басқару кеңесі, Тұрақты кеңес, Қауіпсіздік жөніндегі ықпалдастық форумы, Парламенттік Ассамблея және Бас хатшы.

Ұйымның негізгі құжаты 1975 жылы 1-тамызда Хельсинкиде қабылданған акт болып есептелінеді. Актіге АҚШ, Канада, Кеңес үкіметі және 33 мемлекет қол қойды. Құжатта 3 негізгі мәселе қаралады.

Еуропа мемлекетінің қауіпсіздігі.
Экономикалық, экологиялық дағдарысқа жол бермеу.
Гуманитарлық мәселелер яғни адам құқықтары туралы.

Хельсинкиде қабылданған Қорытынды Акті Шығыс пен Батыстың арасындағы ынтымақтастықтың дамуындағы аса маңызды кезең болып табылады. Бұл құжаттың маңыздылығы келешекке бағытталған мақсаттың декларациясы іспеттес.

ЕҚЫҰ шеңберінде қабылданған кодекстер, хартиялар және декларациялар Еуропадағы бейбітшілік және ынтымақтастық қағидаларына бағытталған. Бірақта бұл құжаттар бастапқы кезде ізгі ұсыныстар негізінде болды, оларды жүзеге асыру механизмдері әлі анықталмаған тіпті жоқ болды. Еуропада өмір сүріп жатқан қауіпсіздік құрылымның әр қайсысы континенттегі тұрақтылықты қамтамасыз ету мәселесін шешуде жетекшілікке ұмтылды, қауіпсіздіктің басты кепілі болуға тырысты. Соған қарамастан алдын алу дипломатиясының бейбітшілікті орнату және оған қолдау көрсету сияқты дәстүрлі міндеттері бүгінгі күнгі мемлекеттер арасындағы ынтымақтастық қарым-қатынастарда қолдау табуда.

Ал енді ЕҚЫҰ-ның даму кезеңдеріне тоқталатын болсақ, бірінші кезең -ЕҚЫК атауымен және қырғи қабақ соғыс кезінде басталды. Батыс пен Шығыс өкілдерінің арасындағы өзара қатынас көпірі болды. Бұл ұйым мемлекетаралық қатынас кеңістігін кеңейтті, оған ынтымақтастықтың жаңа салаларын енгізді, оның ішінде ең маңыздысы адам құқы және қоршаған ортаны қорғау болды және де Еуропадағы әскери шиеленістің бәсендеуіне өз үлесін қосты. 70-80 жылдары ЕҚЫК Еуропалық континенттегі қауіпсіздік пен ынтымақтастықты нығайту рөлі болды. 80 жылдардың аяғында кеңес хельсинкі қорытынды актісінің принциптары құрылған жалпы Еуропалық қауіпсіздіктің әмбебап механизміне айналды. Екінші кезең - ЕҚЫҰ-ның 90 жылдардағы қызметі. Бұл кезеңде институционалды базалар құрылды, ЕҚЫҰ-ның бірінші, екінші, үшінші өлшемдеріне көңіл бөлінді. Ұйым БҰҰ, НАТО, Еуропа кеңесімен, Еуропалық Одақпен, ТМД-мен тығыз қарым-қатынас етті. Мұнда негізінен адам өлшеміне көңіл бөлінді. Үшінші кезең - 2000-2006 жылдар аралығында ЕҚЫҰ-ның қауіптерге жаңа институттар құру болды.

Бүгінгі күні ұйымның қызметінің формасы ретінде ЕҚЫҰ миссиялары және сол басқа да аймақта орналасқан өкілеттіліктер болып табылады. ЕҚЫҰ-бойынша олар саяси шешімдерді өмірге алып келетін мемлекеттерге бағытталады. Оның қызметі формасы әртүрлі болуы мүмкін: миссия, бақылау топтары, көмек көрсету топтары, орталық немесе кеңсе. Миссияның негізгі мақсаты - қақтығыс жағдайын немесе өткен мәселені шешу болып табылады. ЕҚЫҰ басқа да халықаралық ұйымдардан, еуропалық бюрократиядан төмен болғанмен, бірақ олардың жұмысының негізі адам факторымен тығыз байланысты. Қақтығыстарды шешу мәселесімен қатар қару-жараққа бақылау орнату, қарусыздандыру мәселесі өзекті болып қалуда. Соңғы жылдары еуропалық аймақта, әлемдік масштабта бірнеше маңызды құжаттар қабылданған. Химиялық қаруды өңдеуге, өндіруге, сақтауға, қолдануға тыйым салған конвенциясы оның толықтай жойылуына түрткі болды. Терроризммен күрес және бұл істі жою мәселесі ЕҚЫҰ-ның күн тәртібінде тұрған мәселелердің бірі. Терроризммен күрес мәселесі 2001 жылы желтоқсан айында Бухаресте өткізілген сыртқы істер министрлігінің кездесуінде талқыланған. Осы мәселеге байланысты дискуссия 2002 жылы Эшториялда жалғасын тапты және сол жылы ЕҚЫҰ-ның антитеррористік ынтымақтастық хартиясы қабылданған еді, 2003 жылы Маастрихта «ХХІ ғасырдағы қауіпсіздік қауіптеріне қарсы және тұрақтылық стратегиясы» қабылданған еді.

ЕҚЫҰ-ның антитеррористік бағыттағы жұмысы БҰҰ-ның терроризммен күресіндегі 12 конвенциялық протоколымен бақыланады. Осы құжаттар тізімі: 1999 жылы халықаралық терроризмді қаржыландырумен күрес, 1997 жылы халықаралық терроризм бомбасымен күрес, 1991 жылы жасырын жарылыс заттарды табу туралы конвенциясы. Бұл ЕҚЫҰ механизмінің дамуына барынша әсерін берері анық.

Ал енді Қазақстан мен ЕҚЫҰ арасындағы ынтымақтастың даму барысына көз жүгіртіп өтсек.

КСРО құлаған таңда Қазақстан Республикасы үшін егемен мемлекет ретінде күн тәртібіндегі басты мәселе елімізді өзге беделді мемлекеттердің мойындау қажеттілігі болатын. Сол себепті ХХ ғасырдың 90 жылдарының басында Қазақстан Республикасының басшылығы екі жақты байланыс орнатып қоюмен ғана шектелмей, беделді халықаралық ұйымдарда да өзін тәуелсіз мемлекеттің өкілі ретінде жариялау қажеттілігін ұғынды. Әсіресе, КСРО-дан мұраға қалған қару-жарақтың басым бөлігінің елімізде орналасуы және жаңа демократиялық үрдістердің қарқынды дамуымен экономикалық байланыстарының жаһандану үрдісі жағдайында Қазақстан үшін ЕҚЫҰ-да мүше мемлекетке айналуы аса маңызды дипломатиялық қадамдардың бірі болды. Еліміз 1992 жылдан бері ЕҚЫҰ-ның тұрақты мүшесі болып енді. Қазақстан мен ЕҚЫҰ-ның қарым-қатынастарын бірнеше кезеңге бөліп қарастыруға болады. 1994-1997 жылдар, бұл - ықпалдасу іргетасының қаланған кезеңі. Мұндағы елеулі оқиға 1995 жылы Вена қаласында Қазақстанның тұрақты өкілдігінің ашылуы болды. Ал 1998 жылғы 2-3 желтоқсанда ЕҚЫҰ мен ҚР Үкіметі арасында өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойылды. Алматыда ЕҚЫҰ-ның орталығы ашылды. 2003 жылы аталған меморандумға қатысты хаттамаға қол қою оң әсерін тигізгені анық. 2004 жылдың сәуір айында ЕҚЫҰ төрағасы - Болгарияның сыртқы істер министрі Соломон Пасси келіп, оның сапары кезінде Алматыдағы ЕҚЫҰ Орталығының жаңа басшысы И. Викки өз жұмысына кірісті.

ЕҚЫҰ-ға төрағалық ету туралы ниетін Қазақстан 2003 жылы білдірген болатын. Осы ниетке Елбасының 2005 жылғы «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңғыру жолында» атты Жолдауында баса мән берілген. Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуіне 2005 жылы Қазан қаласында ТМД басшыларының саммитінде қолдау көрсетілсе, ЕурАзЭҚ-тың 2006 жылғы тамыз айындағы бейресми саммитінде сол кезде Ресей президенті болған В. Путин өз елінің қолдайтынын мәлімдеген. Қазақстан Республикасының ЕҚЫҰ-ға мүше болып қабылдануы, Қазақстанның 1975 жылғы Хельсинк қорытынды актісіне негізделген жалпыеуропалық үрдерістерге еркін қатысуға, тәжірбие алмасуға деген ұмтылысын көрсетеді.

Қазақстан ЕҚЫҰ-мен ынтымақтастық барысында үлкен жетістіктерге қол жеткізді. Атап айтқанда, ЕҚЫҰ Орталық Азиядағы экономикалық жағдайға қатысты, аймақтақтың нарықтық экономикаға өтуіне қатысты, экономикалық реформалар жүргізу, адам құқықтарын қорғау, аймақтық қауіпсіздік салаларында бірқатар семинарлар өткізді.

ЕҚЫҰ-мен Қазақстан Республикасы Үкіметі арасында өзара түсіністік және Алматыдағы ЕҚЫҰ Орталығын ашу жөнінде, Демократиялық институттар және адам құқықтары жөніндегі бюросымен өзара түсіністік меморандумдары қабылданды. Өзара түсіністік меморандумына негізделіп, демократиялық институттар және адам құқықтары жөніндегі бюросы 2003 жылдың ақпан айында қосымша хаттамаға қол қойылды. Қазақстанда сайлау заңнамасын, соттық жүйені реформалау сияқты жұмыстарды атқаруда.

Қазақстанның ЕҚЫҰ-дағы төрағалығы туралы шешім 2007 жылы 30 қарашада Мадридтегі ЕҚЫҰ-ның сыртқы істер министрлерінің Кеңсесінде қабылданған болатын. Бұл жеңіс бір күндік оңай жолмен келмегені анық. Әрине, біздің төрағалығымыз ұйымның өзіне де тиімді болмақ. Өйткені оның географиялық кеңістігі ғана емес, Батыс пен Шығыс арасындағы үн қатысу алаңы да кеңейе түсетіні анық. Біздің араласуымызбен ЕҚЫҰ енді ҰҚШҰ, ШЫҰ секілді өңірлік беделді ұйымдармен де ынтымақтастық жасай алады. Осы жалдар ішінде Қазақстан ел ішінде әлеуметтік-экономикалық реформалармен қатар, саяси реформаларды ұштастыра жүргізе білді. Саяси реформалардың ішінде Қазақстандағы демократияландыру процесі, саяси жүйедегі өзгерістер ерекше назарға ілігеді. Демократиялық институттарды қалыптастыру мен дамытуды мемлекеттік құрылымның негізгі ұстанымдарының бірі ретінде айқындаған Қазақстан демократиялық құқықтар мен адам бостандықтар саласындағы маңызды саналатын бірқатар халықаралық құжаттарды мойындады. Солардың ішіндегі маңыздысы ЕҚЫҰ-гың 1990 жылы қабылданған Копенгаген құжаты. Бұл құжат демократиялық тұрғыдағы сайлаулар стандартын анықтайды. Осы құжатқа сәйкес ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттердің бірі ретінде Қазақстан сайлау жүйесі мен заңнамасын жетілдіру бағытында үнемі жұмыс жүргізіліп келеді. Сайлау жүйесін жетілдіруде Қазақстан ЕҚЫҰ-ның Демократиялық институттар адам құқықтарын бюросымен тығыз қарым-қатынас орнатты.

Орталық Азияның бір мемлекеті ретінде Қазақстан да 1998 жылы 23 маусымда ЕҚЫҰ-ның Орталығын құру туралы шешім қабылданған болатын. Орталық өз жұмысын ресми түрде 1999 жылы бастады. Орталық негізгі міндеттерін атқара отырып, қауіпсіздік мәселелері; экономика және экология; адам құқықтары мен азаматтық қоғам; гендерлік теңдік мәселелері; сайлау барысы; бұқаралық ақпарат құралдарының сөз бостандығы; ЕҚЫҰ институттарымен ынтымақтастық; жергілікті серіктестерімен ынтымақтастық сияқты басым бағыттар бойынша жұмыс істей бастады. Орталық жұмыс шеңберінде ЕҚЫҰ Орталықтары ланкестікпен күрес және адам құқықтарын сақтау мәселелері бойынша дөңгелек үстел отырыстарын өткізіп, сондай-ақ аймақтағы елдердің құқық қорғау органдарының қызметкерлері арасында тәжірибе алмасу шараларын ұйымдастырды. Алматыдағы ЕҚЫҰ-ның Орталығының жұмысының қоғамды демократизациялану мен адам құқық саласындағы негізгі бағыттарының бірі Қазақстандағы адам саудасымен күрес шарасына күш салуға деген қолдау ісі саналады. ДИАҚБ/ЕҚЫҰ-мен бірлесе отырып, Орталық Қазақстан үкіметіне адам саудасымен күрес жөніндегі ұлттық іс-әрекет жоспарын дайындауға және оны қабылдауға көмек көрсетті.

Қазақстан Республикасы ЕҚЫҰ-ға төрағалық ету кезеңінде:

-Орталық Азия аймағындағы тұрақтылықты сақтауға;

- ЕҚЫҰ-ның кеңістігіндегі қауіпсіздікті күшейтуге;

- Орталық Азияның барлық елдермен шаруашылық байланыстарды күшейтуге;

- Орталық Азия аймағындағы транспорттық-транзиттік байланысты дамытуға;

- Су және энергетикалық ресурстарды ұтымды қолдануға және осы бағыттардағы жұмыстарды жүргізуде қауіпсіздікті қамтамасыз етуші негізгі мемлекет ретінде өзін еуропалық деңгейде көрсетпекші. Осылайша Қазақстан төрағалық барысында ЕҚЫҰ-ға ұлтаралық, дінаралық, тіларалық келісімінің үздік үлгісін береді. Оған негіз де жоқ емес. Әлемдік және дәстүрлі діндер жетекшілерінің екі бірдей съезін өткізіп, тәжірибе жинақтаған әлемдегі бірінші ел - Қазақстан Республикасы екенін үлкен мақтанышпен айтуға болады.

Төрағалық мерзімі бір жыл, осы бір жылда не істеуге болады? Осы уақытқа дейінгі халықаралық мәртебелі ұйымның бұрынғы ағысымен кете барамыз ба, жоқ әлде оның жұмысын жандандыруға, ықпалдылығын күшейтуге әрекет жасаудың сәті келе ме? Ол ең алдымен төраға болған мемлекеттің сапасына, қабілетіне, ниетіне, мүмкіндігіне, беделіне, мемлекет атынан мемлекет тапсырмасымен келіссөздер жүргізетін лауазымды қызметкерлердің білімділігіне, біліктілігіне, еліміздің әлеуметтік қуатына, елдегі саяси-қоғамдық ахуалдың сергек, ашық тыныштығына байланысты болары да белгілі. Ең бастысы - Төраға болатын мемлекеттің ішкі-сыртқы саясаттағы ұстанымына да көп мәселе байланысты болмақ. Біздің ұлтымызға, қазаққа бұл сын. Дүниежүзілік қоғамдастық алдында мемлекеттігіміздің де іргетасы, буыны қата қоймаған, қабырғасы да халықаралық сараптама сынынан өтпек. Бұл - ірі тарихи кезең. Мемлекет - ұлтымыздың көзқарашығындай сақтайтын қасиетті ең басты құндылығы. Ұлтымыздың, мемлекет жұртшылығының әл-ауқатының күшейіп, гүлденуі, өсіп-өркендеуі, мемлекеттігіміздің сақталуымен, нығаюымен тығыз байланысты құбылыс.

Қазіргі кезде Қазақстанда 75 елшілік пен халықаралық ұйымдардың өкілдіктері тіркелген. Елшіліктер қатары жыл өткен сайын Астанада көбейіп келеді. Елбасы еліміздің экономикалық қоғамдық дамуындағы негізгі басымдықтарға тоқтала кетіп, бүгінде көрініс беріп отырған қауіп-қатермен бірлесіп күресудің ерекше маңыздылығына назар аударады. Осыған байланысты қауіпсіздікті нығайтып, елдердің тұрақты дамуын қамтамасыз ету маңызды қадам болып саналады.

Ең бастысы ЕҚЫҰ-ға төарағалық Президент Н. Назарбаевтың ұсынған стратегиялық жоспары болып табылатын әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына кіру мақсатына қол жеткізуге жасалған талпыныс. Себебі батыстың озық технологиясын танып-білуге деген мол мүмкіншіліктеріне де жаңадан жол ашылды. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2008 жылғы Қазақстан халқына арналған Жолдауында еліміздің ЕҚЫҰ-да төрағалығын атқаруына байланысты «Еуропаға жол» атты бағдарлама әзірлеу туралы ұсынысы да Қазақстанның ішкі және сыртқы саясатына тікелей қатысы бар мақсат-міндеттерінің бірі болып табылады. Аталмыш бағдарлама Қазақстанның көпвекторлы саясатының жалғасы ретінде көрініс тапты.

І. Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуі және БАҚ.

Ресми Астана Мадридте өткен Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына мүше елдердің мәжілісінде көпке созылған 2010 жылы төрағалық ету құқығына ие болды. Бұл өзінің сыртқы саясатын көпвекторлы бағытта жүргізіп отырған Астана үшін үлкен дипломатиялық жеңіс еді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.