Концепт – когнитивтік лингвистиканың негізгі категориясы


Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі:  Дипломдық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:   

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Кейінгі жылдары тіл білімінде қазақ тілін генетикалық және типологиялық жағынан туыстығы жоқ тілдермен салыстыра-салғастыра зерттеу мәселесі кеңінен өріс алып келеді. Сондықтан да соңғы онжылдықтар белесіндегі зерттеулер этносты, ұлт мәдениетін тіл арқылы анықтауды негізгі қағида етеді (Ә. Қайдар, Е. Жанпейісов, Р. Сыздық, Н. Уәли, Ж. Манкеева, Г. Смағұлова, Қ. Жаманбаева т. б. ) . Нақты айтқанда, тілді тұтынушы ұлтты алғашқы орынға қоятын лингвистикадағы антропоцентристік парадигма өз аясында жаңа бағыттарға жол ашуда.

Проф. Э. Д. Сулейменова тілдік таңбаның мағыналық, мазмұндық мәні арқылы ақиқат дүниені тану жағын қарастырса, Н. Ж. Жарқынбекова адамзаттың этноментальды дүниесінің тіл арқылы берілуін көрсетеді. Сонымен қатар ғалым Қ. Жаманбаева эмоция, гештальт-құрылым түріндегі концептілердің көрінісін талдайды. Г. Г. Гиздатов сөз әрекетіндегі когнитивтік модельдердің типологиясын, С. Сүгірбекова прозадағы концептілердің тілдік көрінісін, М. Күштаева жеке лексемалар арқылы концепт мазмұнының берілуін, Г. Снасапова “Ұлпан” романындағы концептілердің ұлттық-мәдени компоненттерін, С. Жапақов эпикалық фразеологизмдердің когнитивтік сипатын, Ш. Елемесова байырғы ұлттық танымның көркем прозадағы тілдік бейнеленуін, Н. Аитова түр-түс атауларының когнитивтік семантикасын, А. Сыбанбаева концептуалдық метафоралардың табиғатын, Ж. Уматова жан/душа концептісін талдау үлгісін, Ж. Б. Саткенова көркем шығармадағы кейіпкер тілінің когнитивтік мәнін, тілдік тұлға мәселесін тереңінен зерттеп, айқындап берді.

Осыған орай соңғы кездері қазақ тіл білімінде когнитивтік лингвистиканың негізгі категориясы концепт табиғатын нақты дәйектер негізінде ашуға бағытталған еңбектердің көбейіп келе жатқаны байқалады.

Біздің елімізде қазақ тілі мен орыс тілін салғастыра зерттеуге арналған еңбектер құрылымы әр түрлі тілдерді салыстыра-салғастыра зерттеудің үлгісі болды. Қазіргі Қазақстан тіл білімінде енді-енді ғана бой көтеріп, кейінгі жылдары ғана тұсауы кесілген саланың бірі-қазақ және герман тілдерінің фразеологизмдерін кешенді түрде тіл біліміндегі жаңа бағыттардың ұстанымдарына сүйене отырып зерттеу. Түркі-герман, оның ішінде, қазақ және ағылшын тілдерін салыстыра-салғастыра зерттеу кейінгі уақытта ғана қолға алына бастағандықтан, әлі де болса шешімін таппаған талай мәселелер, міндеттер баршылық. Осындай тың, қиын, өзекті мәселелердің бірі - қазақ және ағылшын тілдеріндегі концептілерді зерттеу болып саналады. Өйткені мәтіндік талдаулар жасау арқылы сол тілдің мәдениетін, танымын, талғамын анықтаймыз. Сондықтан да концепт ұғымын зерттеу, зерделеу қызықты, әрі маңызды. Ал біз қарастырып отырған «жүрек/heart» және «жан/soul» концептілерінің ағылшын-қазақ тілдеріндегі салыстырмалы талдаудың нәтижесі де зор болмақ. Яғни, мәдени аралық байланыс арқылы әр ұлттың өзіне тән ерекшеліктері мен айырмашылықтарына кеңінен тоқталатын боламыз.

Мәдениеттің, өркениеттің әр қилы кезеңдері мен дәуірлерінен өткен сайын тілдік концептілер адамның таным-білімімен байланысып, сондай-ақ белгілі бір ақиқат дүниені тек логикалық-позитивтік ғана емес, эстетикалық түрде де тани біледі және таныта алады. Сол ақиқат дүниенің сәулесін, ол туралы түсінік, ұғымды санада тұрақты таңбаланып қалыптасқан тілдік құралдардан басқа эстетикалық мақсатта қолданылатын бейнелі құралдармен де таныту жағдайлары кездеседі.

Дегенмен, адамның жан-дүниесін танытудағы тұлғалық не ұжымдық санада жинақталған білім, мәдени ақпараттардың құрлымын, оның жүйелену, топтасу механизмін анықтау, бұнымен қоса басты когнитивтік бірлік-концептіні ұғымнан ажырату, оның санадағы бейнесі мен тілдік көрінісі мәселелерін айқындау, бір тұжырымға келу терең зерттеуді талап етеді.

Жоғарыда аталғандай, жеке лексемаларды, фразеологизмдерді, прозалық мәтінді когнитивтік тұрғыдан зерттеген ғылыми еңбектер бар. Ал «жүрек/heart» және «жан/soul» атауларын концептілік тұрғыдан анықтау мәселелері когнитивтік лингвистикада қазақ тілінде көп зерттеліне қойған жоқ. Сондықтан концептілік құрылымдардың «жүрек/heart» және «жан/soul» атауларының тілдегі көрінісін, концептілердің берілуін, бір концептінің әртүрлі тілдік құралдар арқылы вербалданудағы ерекшелігін айқындау жұмыстың өзектілігін көрсетеді.

Зерттеу нысаны мен дереккөздері ретінде «жүрек/heart» және «жан/soul» атауларына әртүрлі концептілік құрылымға салынған концептілердің тілдік көрінісі, яғни көркем әдебиет, метафора, мақал-мәтелдер, фразеологизмдер алынды.

Зерттеудің негізгі әдістері мен тәсілдері . Зерттеу жұмысының мақсаты мен тақырып ерекшелігіне байланысты сипаттама, салыстырмалы талдау мен жинақтау, ассоциативтік әдістері, концептілік талдау, жүйелеу және оны түсіндіру, аналитикалық талдау әдістері қолданылады

Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Мәдениет пен тілді өзара біртұтас бірлікте қарастыра және ұлттық мәдени деректерге сүйене отырып, туыс емес ағылшын және қазақ тілдеріндегі фразеологиялық теңеулерге әр түрлі мәдениет негізінде салыстыра-салғастыра лингвомәдени және лингвокогнитивтік сараптама жасау арқылы олардың мағына қалыптасуы мен концептілік құрылымындағы ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтау. Осы мақсаттарды орындау барысында мынадай міндеттерді шешу көзделеді:

  • жұмысымызға негіз болатын теориялық, әдістемелік қағидаларды айқындау және зерттеу барысында сүйенген теориялық тұжырымдарын негіздеу;
  • когнитивтік тіл білімі аспектісі тұрғысында бұрын зерттелген еңбектер мен тақырыпқа қатысы бар мәселелерге шолу жасап, оларды ой елегінен өткізу;
  • «жүрек/heart» және «жан/soul»сөздері арқылы көрініс тапқан концептілердің құрылымын (ойсурет, схема, фрейм, сценарий, логикалық-ұғымдық) ұлттық мәдени реңктегі фразеологиялық тікестер арқылы салыстыра-салғастыра талдап, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын айқындау;

Зерттеудің теориялық және практикалық мәні. Жұмыста ұсынылған тұжырымдар мен пайымдаулар, алынған нәтижелер қазақ тіл біліміндегі когнитивтік зерттеудің ғылыми-теориялық негіздерімен, ұстанымдарын нақытылай түсуге, айқындауға өз деңгейінде үлесін қосады.

Зерттеу барысында қол жеткен нәтижелер мен тұжырымдар, талдау жасалған тілдік деректер мен үлгі модельдер көркем шығармаға стилистикалық-лингвистикалық талдау жүргізу барысында ассоциативтік, түсіндірме сөздік құрастыру жұмыстарында, бейнелі сөздер сөздігін жасауда пайдалануға болады.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен нәтижелері:

Зерттеу жұмысында осы уақытқа дейін «жүрек/heart» және «жан/soul» атаулары концептілік тұрғыдан қазақ тілінде ағылшын тілімен салыстырыла зерттелмеген. Жан/душа концептілерін лингвистикалық тұрғыдан Ж. Уматова «Концепты душа/жан как феномен» атты диссертациясында зерттеген. Мұнда ғалым душа/жан атауларының қазақ танымындағы символдық мәнін қазақ, орыс дүниетанымы тұрғысынан терең зерттеген. Сондықтан зерттеу жұмысымыздың жаңалығы алғаш рет ағылшын тілімен салыстырылып когнитологиялық, яғни концептілік тұрғыдан репрезентация тұрғысынан зерттелуі.

Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар:

- «жүрек/heart» және «жан/soul» атауларының тілдік құралдар арқылы көрініс тапқан концепт құрылымдары өз бейнелілігімен, бағалауыш, экспрессивті, коннотаттық мәнімен құнды;

- концепт санада белгілі бір концептілік жүйе арқылы қалыптасады. Концептілік жүйе иерархиялық (сатылы) құрылымнан тұрады: 1) концепт типтері (фрейм, сценарий, скрипт, схема, ойсурет формасына салынуы) ; 2) дүниенің тілдік бейнесі (фразеологизм, сөз, сөйлем, көркем мәтін) ;

- «жүрек/heart» және «жан/soul» атауларын мынадай концепт типтері арқылы тану тиімді деп танимыз: фрейм - қарапайым форма, скрипт - күрделі форма, сценарий - оқиғалы форма, схема - сызбалы форма, ойсурет - бейнелі форма.

Зерттеу жұмысының құрылымы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.

1. тарау. Концепт - когнитивтік лингвистиканың негізгі категориясы

1. 1. Когнитивтік тіл біліміндегі концепт мәселесі және оның зерттелуі

Тіл - әрбір елдің, әрбір ұлттың тарихын, мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігін, тіпті сол ұлттың өз болмысын танытатын, оны сақтап қалатын, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізетін ұлы қазына ретінде қоғамдағы ең маңызды қажеттіліктердің бірі. Сондықтан бүгінгі таңда тілдің құрылымдық, коммуникациялық қызметтерінен басқа да қырларын, қасиеттерін анықтау терең зерттеуді талап етіп отыр.

Атап айтқанда, тіл мен адамның өзара тығыз қатынасына қарай анықталған салаларды былай көрсетуге болады: адамның тілі мен рухани белсенділігі; тіл мен адам физиологиясы; тіл мен ойлау, сана әрекеті; тіл мен мәдениет; тіл және адамның қарым-қатынасы; тіл мен қоғам; тіл мен адам құндылықтары; тіл және таным. Адамның тілге, тілдің адамға өзара ықпал етуінен туындаған осы салалардың әрқайсысының өзіндік зерттеу нысаны, тәсілдері, қолданылу аясы бар. Қазіргі тіл білімінде әлеуметтік лингвистика (тіл мен қоғам арақатынасын зерттейтін сала), психолингвистика (индивидтің тұлғалық мінез-құлқы мен ұғымды қабылдау, оны санада өңдеу қасиеттерінің тілде көрініс табуы), лингвомәдениеттану (тіл мен мәдениеттің өзара қатынасы негізінде ұлт мәдениетінің тілде сақталуы, тілде көрініс табуы, сол тіл арқылы ұлтты, оның мәдениетін таныта білу ерекшеліктер), этнолингвистика (тілдегі ұлттық бірліктердің мазмұны мен мәнін ұлттың тарихынан, халықтың рухани мәдениетінен, халықтың менталитетінен, халықтың шығармашылығынан іздеу) салалары тілді антропологиялық бағытта қарастыруда.

Тілді антропоцентристік тұрғыдан зерттеуге негіз болатын бұл салалардың барлығы түптеп келгенде, мынадай мәселелерді шешуді көздейді: адамның тілге қалай ықпал жасайтынын анықтау және тілдің адам санасына, ойлауына, мәдениетіне қалай әсер ететінін, қандай қызмет ететінін анықтау т. б. Тілді зерттеудің антропоцентристік бағыты тіл біліміндегі адамның тілдік факторы мәселесін, тілдің адамға қызмет ету мәселесі, тіл арқылы адамның табиғаты мәселесін ашумен тікелей байланысты.

Тіл - ой жеткізу құралы. Ойлау әрекеті - мида болатын құбылыс, сана әрекеті. Ал тіл санадағы бұл процессті “мағына” түріндегі формаға енгізеді. Демек, ойлау - логикалық механизмнің ақиқат көрінісі. Оның тілмен шартты байланысынан ұғым қалыптасады. Ұғым бірнеше ойдың сұрыпталуынан өтіп сөз арқылы таңбаланады. Осы тұжырымды мынадай сызба арқылы айқындауға болады: ой - ұғым - тіл.

Ойды жеткізу барысында адамның мынадай қабілеттері айқындалады: дүние туралы танымы, стереотипі, ассоциативтік қоры, жадыдағы ақпараттары т. б. Әрине бұл мәселелер антрополингвистиканың “тіл және сана”, “тіл және адам психикасы”, “тіл және адам құндылықтары”, “тіл және мәдениет”, “тіл және философия” бағыттары бойынша қарастырылады. Соның ішінде адамның танымдық әрекеті мен тілдің өзара қатынасын зерттеуде когнитивтік тіл білімінің қызметі ерекше. Когнитивтік тіл білімі когнитивизм ғылымынан тарайды. Когнитивизм - бұл адамның зердесін, ойлау қабілеті мен ментальды әрекеттері және оның жай-күйін зерттейтін ғылыми бағыт. Адамның білімі мен танымы туралы, дүниені қабылдау және ұғыну механизмі туралы ғылым. Когнитивизм адамның ойлау әрекетін тереңінен танытатын “өндірістік”, “жүйелі” ғылыми әдістер ұсынады [1, 7] .

Адамның интеллект, ойлау заңдылығы мәселесі мен логика, философия, физиология, психология ғылымдары айналысып келеді. Мәселен, философия ғылымыда гносеология делінетін бүтін тарау таным теориясын қарастырады. Бірақ когнитивистика бағытында ескі атаулар жаңа мазмұнға ие болды. Мысалы әрбір ақиқат дүниенің (зат, оқиға, жағдаят) өзіндік болмысы когнитивизмде былай танылады: Біріншіден - заттық көрнекі бейнеде, екіншіден - қарапайым бейнеде, үшіншіден символ түрінде.

Когнитивизмнің басты зерттеу нысаны - адамзаттық когниция. Оны тек байқау, бақылау әдістері арқылы зерттеп қоймай, ментальді репрезентациясын (ішкі танымын), білімнің негізін қалыптастырған символдармен адамның стратегиялық таңбалары айқындау керек. Демек адамың когнитивтік әлемі оның ойлау әрекеті мен тәжірибесі арқылы анықталады. Адамның бұл әрекетін танытатын негізгі белгі - оның тілі. Себебі тіл - адамның қабылдаған ақпаратын өңдеп санада реттеген нәтижесін көрсететін құрал [2] .

Когнитивтік әрекеттің нәтижесінде адамның дүние туралы танымын көрсететін ой жүйесі қалыптасады. Адамның қабылдаған ақпараттары сұрыпталып, категорияланған, жүйеленген ойға шоғырланады, ол тілдік формада көрініс табады: “тілдік сана, жалпы сөз мағынасы - адамның қоғамдық тәжірибесінің құрылымдық формасы; дүние туралы білімі - индивидуалды санадағы білімінің өзекті көздері мен белгілерінің формасы (А. Н. Леонтьев) . “Когнитивтік әрекеттер тілмен тікелей қатысты және олар тілге қатысты әрекеттердің формасын тудырады” (Е. С. Кубрякова) . Бұл ішкі формамен тікелей байланысты.

Ішкі форма және концепт . Бұл терминдердің аражігін ажырату жоғарыда айтылған терминдермен салыстырғанда қиынырақ. Екі термин де ұлттық мәдени тілдік құбылыстарды түсінудің кілті болып табылады. Осылайша, ішкі форма, концепт ұғымдарының екеуі де адамның тілдік санасы мен қоршаған орта арасындағы жалғастырушы қызмет атқарады. Олардың айырмашылығы «өміршеңдігіне», қаншалықты қажет екендігіне келгенде ашылады. Сонымен қатар олардың көлемі мен атқаратын қызметтері әртүрлі. Ішкі форма біртіндеп жоғалуы мүмкін, ал концепт сөзбен бірге өмір сүреді. Сондықтан да концепт сөздің ішкі формасына қарағанда біршама тұрақты болып есептеледі. Алайда біз сөздің жоғалған ішкі формасын іздегенде, сөздің базистік элементі анықталып, концептің өзінде танимыз. Этимологиялық талдау жасағанда ішкі форма сөздің семантикалық құрлымында маңызды орын алмайды, ал концепт функционалды қажет бірлік, өйткені, ол өзінің ең басты қызметі- орын басу қызметін атқарады. Бұл тұрғыдан келгенде, концепт пен ішкі форманың айырмашылығы, концепт пен архитиптің айырмашылығындай. Тағы бір айта кететін мәселе, ішкі формада қалып «қалып» ұғымы бар (мейлі ол ішкі болса да) . Демек, терминнің астарында қандай да бір тірек ұғымдармен қалыптық байланыстың бар екендігі білінеді. Осы байланыс материалды элементтерді көшіру арқылы жүзеге асады да, “уәжділік” терминімен аталады.

Екі тілде де кездесетін жүрек, жан концептілерінің уәжділігін анықтар болсақ, төмендегідей қорытындыға келеміз.

Жүрек

а) қан айналымының орталық мүшесі (екі тілде де),

ә) эмоция, көңіл-күй, күйзеліс, сезім түйінінің символы(екі тілде де,

б) ауыспалы - бір заттың орталығы, негізгі бөлігі (екі тілде де),

в) жүрек формасында болып келетін барлық объектілер, бейнелер (ағылшын тілінде)

г) сүйікті адамға қатысты қаратпа сөз (екі тілде де) [1, 11] .

Жан

а) Жан-жануарларға тіршілік, күш беретін рух (екі тілде де),

ә) Жүректен тараған қан, жүрек соғысы (екі тілде де)

б) Адамның психологиялық ішкі сарайы, ой-санасы, рухани қасиеті (екі тілде де)

в) Қадір-қасиет тұту ретінде айтылатын сөз (екі тілде де) .

г) Еңбек процесінде құрал-сайман өндіретін күш иесі адам (екі тілде де) [2, 10] .

Ал концепт -“таза идея”. Концепт пен ішкі форма арасындағы сөз етіліп отырған айырмашылық бұл екі ұғымның қолданылу аясынан көрінеді; мысалы, мағынаның уәжделуін сөз еткенде, “ішкі форма” терминін пайдаланамыз, ал сөзді мәдени тілдік контекстке енгізетін ұлттық менталитетке негізделген алғашқы қарапайым түсінік жайлы айтқанда, сөз мәдениет элементі ретінде қарастырылғанда - “концепт” терминін пайдаланамыз. Ол үшін ұғыммен байланыстылығын білуіміз керек.

Ұғым және концепт. “Ұғым” және “концепт” терминдері бір жағынан сөздің мазмұндық жағының әртүрлі кезеңін, екінші жағынан олардың әртүрлі қызметін көрсетеді. Ұғымнан концепт ұлттық менталитетті көрсете алатын алғашқы түсінік ретінде де (концепт-1), әмбебап мәдени түсінік (концепт-2) ретінде де ерекшеленеді. Сөздің туындауы тұрғысынан келсек, концепт-1 ұғымының “ұрығы” болғандықтан, ұғымнан бұрын тұрады. Ал жалпы мәдени аспектіден қарағанда, концепт-2 ұғымының жалпы мәдени маңызға ие боларлықтай деңгейге көтерілуі. Әрбір сөз концепт-2 деңгейіне дейін дами алмайды.

Когнитивтік тіл білімінде жаңа ақпаратты қабылдау және өңдеу құралы ретінде мына терминдер қолданылады: Фреймдер (стереотиптік жағдаяттар мен сценарийлер) ; концептілер (тіл арқылы көрініс тапқан жан-жақты білімнің ойдағы жиынтығы) ; гештальт (дүние фрагменттерінің ұғымға дейінгі бүтін бейнесі) . Когнитивтік тіл білімінің қызметі - тілдегі бейнеленген мазмұнның санада қандай ақпараттар негізінде қалыптасқанын, қандай ғылыми шеңберінде, қандай психикалық қабілет негізінде қабылданғанын анықтау. Сондықтан бұны когнитивтік бағыттың басты нысаны болып табылатын ұғынудың ерекшеліктерін қарастыратын фундаментальды аспектіде және дұрыс ұғынуға күш салатын қолданбалы аспектіде шешу көзделеген.

Когнитивтік ғылымның зерттеу нысаны - санада бейнеленген ақпараттар мен білім [3, 180] . Санада бейнеленген білім когнитивтік тіл білімінде мынадай зерттеулер негізінде танылады.

  1. Таңбаның (семиотика) түр мен типтері.
  2. Таңбада бейнеленген мазмұн мен білімнің түрлері және сол білімді
  3. таңбадан тану және ажырату механизмі, яғни интерпретация тәртібі.
  4. Таңбаның қалыптасуы мен дамуының шарттары (семиотикалық онтогенез) [4, 5] .

Тілдік когнитивтік аспектісі білімді қабылдау, ұғыну концептілеу топтастыру, конструкциялау, тілде бейнелеу мәселелерін қарастырады. Адамзат үшін дүниені танудың ең бірінші кілті - ұғымның сезімдік негіздерден нәр алған сана әрекеті, ал тілдік белгі - танымның сыртқы формасы.

Б. А. Серебренников: “Тіл мен ойлау екі түрлі сала болғанмен әрқашан өзара қарым-қатынаста болады [5, 16] - дей келіп, олардың қатынасынан “дүние бейнесі ” танылатындығын айтады. Оның бірі - коцептілік бейне, екіншісі - тілдік бейне. Мұның біріншісі - ұғынуға қатысты, екіншісі тілде бейнеленуіне қатысты. “Дүниенің бейнесі” деп ақиқат немесе бейақиқат болмыстың санадағы көрінісі деп түсінген дұрыс. ”

Когнитивтік бағыттың негізгі қызметі - дүниенің бейнесі белгілі бір жүйеде репрезентациялау. Репрезентация - алғашқы түсініктен бастап, дамыған бай концептілік жүйедегі түсінікке дейінгі санадағы білімінің көрінісі [5, 19] . Демек когнитивтік тіл білімі - ақиқат дүние туралы санада қалыптасқан білімді репрезентациялау әдісін, заңдылығын, теориясын зерттейтін ғылым. Сонымен қатар когнитивтік тіл білімі дүние бейнесін модельдеуге, тілдік сананың құрылымын модельдеуге бағытталады. Дүние туралы түсініктің санада қалыптасуы үш деңгейлі психикалық әрекеттердің өзара қатынасынан туындаған нәтижесіне байланысты: біріншісі - сезімдік қабылдау (көру, есту, терімен сезу, иіскеп сезу, дәмі сезу, т. б. ) деңгейі; екіншісі - түсініктің қалыптасу деңгейі (қарапайым стереотиптер, ассоциациялар, этолондық таңбалар, жеке ситуациялар, қарапайым бейне, санадағы ойсуреттер, абстракция) ; үшіншісі - ойдың тілдік деңгейі. Санада қалыптасатын бұл операциялар бір дүние туралы ақпараттар жиынтығын тудырады. Осы жиынтық концепт жүйесін құрайды.

Санада сыртқы әсердің көмегімен пайда болған ақпараттар адамның эмпирикалық тәжірибесімен толықтырылады. Онымен қоса, дүниенің онтологиялық фрагменттері тілде көрініс табатын дүниенің қарапайым бейнесінде туындайды. Мысалы, ойдың метафоралануы - негізгі ментальды әрекет, дүниені тану және таныту тәсілі. Және ол жаңа білімді “ескінің көзімен” бейнелеп түсіндіруге бейім тұрады. Ойдағы нәтижені тіл арқылы тани аламыз. Себебі тіл - барлық коммуникативтік жүйенің ірі семиотикалық көрінісі. Американ тілші-ғалымы У. Чейф: “тілдің қызметі дайын концептілерді кодтау”, деп түсіндіреді. В. А. Звегинцев: “білімнің мәнділігі оның дискреттік сипатында, ал тіл одан туындайтын мынадай үш қызметі арқылы көрініс табады: біріншіден, білімді дискреттеу құралы ретінде; екіншіден, оның обекътивтенуі ретінде; үшіншіден, интерпритациялануы барысында көрінеді”, деп таниды [6, 195] .

Демек тілсіз адамның интеллектуалдық және рухани дүниесін анықтау мүмкін емес. Дегенмен дүниені тану тілден тыс санадағы таңбалар мен жағдаяттардың сол дүниенің табиғатын толық аша алу деңгейіне байланысты. Санадағы кейбір жағдаяттар тілде көрініс таппай тек ойда таным ретінде сақталуы мүмкін. Бұндай дүниенің табиғатын дәл әрі нақты таныта алатын ситуациялар стереотиптік, яғни жиі қайталану барысында ғана тілдік сипатқа ие бола алады.

Когнитивтік тіл білімінің негізгі эпицентрі - санадағы дүниенің бейнесі (таңба), оның тірегі - концептілік құрылымдар. Дүниенің бейнесі - жан-жақты ақпарат, бұл ақпараттарды біріктіретін орта - концептілік жүйе. Сондықтан тілдің когнитивтік бағыты тілдегі ұғымды кешенді таныту мәселесін қарастырады.

Г. Гиздатов тұжырымында да когнитивтік бағыттың басты мәселесі - санадағы білімді жүйелеу. Ғалым зерттеулерінде: “Когнитивтік бағыттың негізгі қызметі - санада әмбебап модель қалыптастыру” [7] - деп беріледі. Санадағы ұғымың әмбебаптық көрінісі тіл арқылы танылады. Ал тілдің кешенді қызметі бұған дейін зерттелген болатын. Л. С. Выготский: “Тіл табиғат феномені, тіл - ақпаратты таратушы” деп айқындайды [8] . Тілдің когнитивтік бағыты мынадай екі мәселені шешуге негізделеді:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
ОТБАСЫ КОНЦЕПТІСІ ЛИНГВОМӘДЕНИЕТТАНУ МЕН КОГНИТИВТІК ЛИНГВИСТИКАНЫҢ БІРЛІГІ РЕТІНДЕ
Қазақ тіліндегі «Туған жер» концептісі
Когнитивті лингвистика – жеке ғылым саласы
Әлем бейнесі және әлемнің тілдік бейнесі ұғымдары
Когнитивті лингвистика ғылымының теориялық мәселелері
Терминдерді когнитивтік лингвистика тұрғысынан зерттеу
Когнитивтік парадигмадағы терминология
Когнитивтік лингвистика және әлемнің тілдік бейнесі
Аспан денелерінің концептуалды өрістері
Қазақ тіл білмінде когнитивтік лингвистикаға қатысты зерттеулер баршылық
Пәндер



Реферат Курстық жұмыс Диплом Материал Диссертация Практика Презентация Сабақ жоспары Мақал-мәтелдер 1‑10 бет 11‑20 бет 21‑30 бет 31‑60 бет 61+ бет Негізгі Бет саны Қосымша Іздеу Ештеңе табылмады :( Соңғы қаралған жұмыстар Қаралған жұмыстар табылмады Тапсырыс Антиплагиат Қаралған жұмыстар kz