Абай «Қарасөздерінің» ағылшын тіліне аударылған нұсқасындағы прагматикалық аспектісі, сонымен қатар лексикалық және стилистикалық жағынан қарастырылған сәйкестіктерді анықтау арқылы қазақ аударматану ғылымының дербес теориясы мен практикасына қатысты жалпы тұжырымдар

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 43 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1. КӨРКЕМ ШЫҒАРМАЛАРДЫ АУДАРУДЫҢ ПРАГМАТИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ . . . 6

1. 1 Аудармадағы сәйкестіктер- аударматану ғылымының негізгі категориясы . . . 6

1. 2 Прагматика туралы түсінік және оның теориялық негіздерінің бағыттары . . . 10

2. АБАЙ ШЫҒАРМАЛАРЫНЫҢ ПӘЛСАПАЛЫҚ КӨЗҚАРАСТАР СИПАТТАМАСЫ . . . 11

2. 1 Абай шығармаларының пәлсапалық көзқарастар сипаттамасы . . .

2. 2 Абай қарасөздерінің философиялық ерекшеліктері . . .

2. 3Абай философиясындағы адам мәселесі . . .

3. АБАЙДЫҢ «ҚАРА СӨЗДЕРІН» ҚАЗАҚ ТІЛІНЕН АҒЫЛШЫН ТІЛІНЕ АУДАРУДЫҢ ПРАГМАТИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ . . . 15

3. 1 Абай қарасөздерінің ағылшын тіліне аудармасындағы лексикалық және стилистикалық сәйкестіктердің жалпы сипаттамасы

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 20

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ . . . 25

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының жалпы сипаттамасы. Дипломдық зерттеу жұмысы қазақтың ұлы ақыны, философ- ойшыл Абай Құнанбаевтың «Қара сөздерінің» ағылшын тіліндегі аудармасына арнайы талдама жұмысын жасау арқылы қазақ аударматануы ғылымындағы зерттелмеген мәселелердің бірі- түпнұсқа мен аударылған мәтін арасындағы прагматикалық, стилистикалық, сонымен қатар лексикалық сәйкестіктерді теориялық және практикалық тұрғыдан зерделеп, жан-жақты талқылауға бағытталған.

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасында сындарлы жүзеге асырылып келе жатқан ішкі және сыртқы саясаттан бастау алып отырған жайттардың бірі- қазақ мәдениеті мен әдебиетінің көрнекті нұсқаларын әлем кеңістігіне шығару, өз еліміздің өкілдеріне кеңінен насихаттау. Осы тұрғыдан Абай мұраларын тарату, ұлттық танымның, ұлт мәдениетінің қайнаркөзі ретінде насихаттау мәселесі өзектілік танытуда.

Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев ұсынған үштұғырлы тіл саястын дамыту мақсатында да Абай «Қара сөздерінің» ағылшын тіліне аударылған нұсқасы лингводидактикалық қайнаркөз ретінде пайдалану тиімді әрі құнды материал болып табылады.

Қазақ ұлтының көрнекті өкілі, әлемдік деңгейде мойындалған ұлы ақын, жазушы, данышпан, ойшыл-философ Абай Құнанбаев шығармаларының тілдік-құрылымдық сипаты, басқа шет тілдерге аударылуы қазақ тіл білімінде тіл тарихы, әдеби тілдің даму динамикасы, салыстырмалы тіл білімі аспектілерінде, сондай- ақ әдебиеттану, философия ғылымдары аясында да бірқатар қарастырылған. Дегенмен қазақ ғалымы, академик Р. Сыздықтың көрсетуі бойынша: «Абай тілін танып- таныту саласы өзінің зерттеу нысаналары мен әдістерін, сондай- ақ жеке және жалпы мәселелерін біршама анықтап, біралуан еңбектер ұсынғанымен, әлі де арнайы жүргізілетін зерттеулердің қажеттігі даусыз» [1, 401 б. ] .

Қазақ мәдениетінде аударматану ғылымы- енді- енді өрістеп келе жатқан сала. Бұл бағытта біралуан ғылыми тұжырымдар сараланғанымен, қазақ тілінен басқа тілдерге тәржімалаудың үдерісі мен нәтижесіндегі ұлттық ерекшеліктердің, аударылған мәтінде сақталуға тиісті ұлттық- мәдени, когнитивті сипаттардың көрінісі, сондай- ақ аударматанудың негізгі түсініктерінің бірі- лексикалық сәйкестіктерді зерделеу сөз болып отырған саланың жалпы және дербес теориялық тұжырымдарын дамыту және жетілдіру үшін аса маңызды.

Зерттеу жұмысының негізгі мақсаттары (Название дипломной) мен міндеттері (задачи по разделам) . Дипломдық жұмыстың негізгі зерттеу мақсаты- Абай «Қарасөздерінің» ағылшын тіліне аударылған нұсқасындағы прагматикалық аспектісі, сонымен қатар лексикалық және стилистикалық жағынан қарастырылған сәйкестіктерді анықтау арқылы қазақ аударматану ғылымының дербес теориясы мен практикасына қатысты жалпы тұжырымдар жасау, осы мүдеде төмендегідей міндеттер ілгері шығарылады:

Аудармадағы сәйкестіктер мен аударматану ғылымының негізгі категорияларын анықтау;
«Прагматика» ұғымына түсінік беріп, оның теориялық негіздерінің бағыттарын көрсету;
Абай шығармаларының пәлсапалық көзқарастар сипаттамаларын зерделеп салыстыру;
Абай қарасөздерінің философиясындағы адам мәселесі мен надандық мәселесі ерекшеліктерін түсініп білу;
Абай қарасөздерінің қазақ тілінен ағылшын тіліне аударудың прагматикалық аспетілерін жан- жақты зерделеп, талдау жасау;

Бір тілден екінші тілге аудару үдерісіндегі негізгі категориялардың бірі- аудармадағы сәйкестіктер мен ерекшеліктер жөнінде әлемдік лингвистика мен қазақ тілтанымы саласындағы теориялық, сонымен қатар практикалық тұжырымдар мен ғылыми көзқарастар, өзге де құнды мәліметтер мен деректерді жан-жақты жете зерделеу;
Аударматану ғылымының ең негізгі категорияларының бірі- сәйкестіктердің толық сипатын ашу, аудармадағы сәйкестіктердің аударманың үдерісі мен нәтижесіне тікелей қатысты басқа ұғымдармен (аударманың түрлері, аудармашының линговомәдени құзыреті, аудармадағы баламалылық, толыққандылық және т. б. ) байланысы мен айырым белгілерін анықтау;
Аудармадағы сәйкестіктер тікелей тәуелді болып саналатындықтан, Абай «Қарасөздерінің» жанрлық-стильдік типін анықтап білу;
Абай «Қарасөздерін» ағылшын тіліне аударудағы абсолютті, контекстуалды және ішінара сәйкестіктер тобын саралау;
«Қарасөздерде» концептілік мазмұнға және ұлттық-мәдени мазмұнға ие ұғымдардың ағылшын тіліндегі сәйкестіктерін анықтау, олардың іріктелу себептерін трансформация, аудару тәсілдері арқылы дәлелдеу.

Зерттеу жұмысының дереккөздері. Зерттеу жұмысы үшін негіз болған дереккөздер: Абай Құнанбайұлы шығармаларының екі томдық толық жинағы (Алматы, 2004) ; Абай. Книга слов. Перевод с казахского К. Серикбаевой, Р. Сейсенбаева (Алматы, 1993) ; Abay. Bookofwords. RichardMcKane(Семей, 2005) ; негізгі түпнұсқа мен аударылған мәтінді зерттеу барысында қазақ, ағылшын, орыс тілдері бойынша лексикографиялық еңбектердің материалдары пайдаланылды.

Зерттеу жұмысының әдістері. Дипломдық жұмыста қорыту, баяндау, салғастырмалы талдау, философиялық талдау, прагматикалық талдау әдістері пайдаланылды.

Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар (результаты) :

Аудармадағы сәйкестіктер- аударматану ғылымының басты категорияларының бірі, ол баламалылық, толыққандылық, дәлме- дәлдік сияқты ұғымдармен және аударма жасау тәсілдерімен (еркін, сөзбе- сөз, баламалылық және т. б. ) тығыз байланыстағы күрделі құбылыс.
Аудармадағы сәйкестіктер дегеніміз- аударманы коммуникацияның бір түрі ретінде тани отырып, түпнұсқа мәтіннің жанрлық- стильдік ерекшеліктерін, ұлттық- мәдени, когнитивті парадигмаларын ескеру нәтижесінде осы аталғандарға сәйкес аудару тәсілдерін кешенді түрде игеру арқылы екінші тілде сәйкес тілдік бірлік (аударманың бірлігін) таңдау. Басқаша айтқанда, бір жанрлық- стильдік типтегі мәтінде бірнеше аудару тәсілдері араласа жүріп, сөз таңдаудың- сәйкестіктер табудың жоғары дәрежесіне қол жеткізуге үлес қоса алады.
Абай Құнанбаевтың «Қара сөздерінің» ағылшын тіліне аудармасы- абсолютті, контекстуалды сәйкестіктер арқылы жасалған толыққанды аударма үлгісі.
«Қара сөздердің» ағылшынша аудармасында лексикалық және стилистикалық сәйкестіктерді табудың алты типі кездеседі, олар: абсолютті сәйкестіктер немесе сөздіктегі сәйкестіктер; гиперо- гипонимдік сәйкестіктер; контекстің мазмұны арқылы жеке сөздер мен сөз тіркестеріне баламалар жасау; индивидуалды сәйкестіктер; тұрақты тіркестердің сәйкестіктері; ұлттық- мәдени мазмұнға ие сөздердің сәйкестіктері.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Дипломдық жұмыс Абай «Қара сөздерінің» ағылшын тілінде жасалған аудармасының тілдік- концептілік ерекшеліктерін кешенді түрде жинақтап тұжырымдау арқылы қазақ аударматану ғылымының дербес теориясына қатысты аудармадағы сәйкестіктер мәселесі бойынша (нақтылануы, басқа категориялық ұғымдармен арақатысы, сәйкестіктерді табудағы ұлттық- танымдық ерекшеліктердің және екінші тілдің лексикалық - семантикалық құрылымының ықпалы) теориялық тұжырымдар ұсынылған және практикалық тәжірибе жинақталған алғашқы еңбек болып табылады.

Зерттеу жұмысының теориялық маңызы. Дипломдық жұмыста анықталған мәселелер, бір тілден екінші тілге аудару үдерісі мен нәтижесіндегі лексикалық сәйкестіктерді нақты мәтін көлемінде кешенді зерттеу қазақ аударматану ғылымының лингвистикалық дербес теориясының проблемаларын нақтылауға үлес қоса алады.

Зерттеу жұмысының практикалық маңызы. Дипломдық жұмыста ұсынылған тұжырымдарды, кешенді түрде жинақталған тілдік фактілерді салыстырмалы тіл білімі, аударматану, лингвомәдениеттану салалары бойынша жоғары оқу орындарында дәрістер мен семинарлар жүргізуде, бір тілден екінші тілге аударудың тәсілдері мен түрлеріне қатысты мағлұматтарды және тілдік фактілерді ағылшын тілін оқыту дәрісханаларында, қазақша- ағылшынша лексикографиялық еңбектер түзуде пайдалануға болады ( справочники) .

Зерттеу жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшылардан тұрады.

Кіріспе бөлімде дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы, зерттеу жұмысының өзектілігі, зерттеудің нысанасы мен пәні, зерттеудің мақсат- міндеттері және әдіснамалық негіздері, қолданылған әдістер, жұмыстың теориялық жаңалығы мен практикалық маңызы, дереккөздер, қорғауға ұсынылатын тұжырымдар, жұмыстық мақұлданымы және құрылымы баяндалады.

1 КӨРКЕМ ШЫҒАРМАЛАРДЫ АУДАРУДЫҢ ПРАГМАТИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

1. 1 Аудармадағы сәйкестіктер- аударматану ғылымының негізгі категориясы

Бір тілден екінші тілге аударылған мәтін жайында жазылған еңбектердің барлығында да «сәйкестік», «сәйкес болуы қажет», «теңбе-теңдік», «барабарлық», «сайма-сайлық», «баламалылық» дегендер сияқты ұғымдар мен түсініктер аталады. Бір байқағанда, мәселе түсінікті сияқты болып көрінеді, алайда біздің тарапымыздан жүргізілген зерделеу арқылы көптеген жайттарды нақтылаудың қажеттілігі белгілі болып отыр. Ең алдымен бұл мәселені анықтап алу үшін аударманың жалпы теориялық мәселелеріне тоқталып, тұжырымдар жасау қажет болады деп санаймыз.

Қазіргі тіл білімі қарастырып отырған және алдағы уақытта зерделенуі қажетті көптеген мәселелердің қатарында «аударма» деп аталатын тіларалық қызметтің прагматикалық және лингвистикалық аспектілерін зерттеу маңызды орын алып отыр, өйткені бұл мәдениеттердің байланысына, жаһандану үдерісіне тікелей қатысты. Бір тілден екінші тілге аударудың тілге қатысты мәселелерімен Ұлыбритания, Канада, Болгария, Франция, АҚШ, Ресей және көптеген басқа да елдердің ғалымдары терең шұғылдануда. Аударманың лингвистикалық теориясына O. Kade, J. Catford, R. Jacobson, K. Rais, E. A. Nida, Г. Егер, А. Федоров, Я. Рецкер, И. Ревзин, А. Швейцер, В. Коммисаров, Л. Бархударов, В. Виноградов елеулі еңбек сіңірді, ал қазақ тілтанымында бұл мәселеге назар аудару белгілі ғалымдар - А. Байтұрсынұлы мен Қ. Жұбановтың еңбектерінен бастау алып, әдебиеттанушылармен қатар (М. Әуезов, Ә. Нұрпейісов, М. Қаратаев, М. Жанғалин, Т. Ахтанов, Ә. Ипмағамбетов, С. Талжанов, Ә. Сатыбалдиев, Г. Бельгер, Ә. Қодар және т. б. ) Ө. Айтбаев, Э. Сүлейменова, З. Ахметжанова, А. Алдашева, Н. Шәймерденова және осы ғалымдардың шәкірттерінің еңбектерінде жалғасын тапты.

Аударма үдерісі мен одан алынатын нәтиженің лингвистика мен прагматикаға қатысы- маңызды мәселелердің бірі. Өйткені бұл, яғни жүргізілетін үдеріс және осы үдерістің қорытынды нәтижесі В. Фон Гумбольдт көрсеткендей: «Сөйлеу, ойды жеткізу қажеттілігінен туындайтын міндеттерді әрбір тіл қалай жеткізе алады», - деген [2, 371 б. ] , психолингвистика, герменевтика, антропоөзектік лингвистика, когнитивті лингвистика және басқа да көптеген тармақтармен тығыз байланысты күрделі құбылыс. Егер аудармашының аудару үдерісі барысындағы қызметі, түпнұсқа мен мәтін арасындағы байланысты орнату және оны жүзеге асыру басқа ғылым салалары арқылы анықталатын болса, аударма үдерісі мен нәтижесін тілдік талдау бойынша толық дәлелдеуге болатын аспектілер бар. Туындап отырған бірқатар мәселелердің алдыңғы қатарында бір тілден екінші тілге аударудың тілтанымдық аспектілерінің өзікті тұсы болып отырған жайт- аударма жасау барысында екі тілдегі сәйкестіктер мен ерекшеліктердің анықталуы. Белгілі аударматанушы ғалым Р. Якобсон: «Айырмашылық бар жерде баламалылық, сәйкестік те болады, бұл тілдің, жалпы лингвистиканың ауқымды мәселелерінің бірі болып табылады», деп бағалаған болатын. [3, 233 б. ] .

Сәйкестік факторы өз алдына оқшау дүние емес, ол аударманың басқа да категорияларымен, ұғым- түсініктерімен тығыз қарым- қатынаста және солардың белгілері арқылы анықтала түседі. Зерттеуде ең алдымен әлемдік лингвистика және қазақ тілтанымы өкілдерінің көзқарастары талдана келе, аударманы тілдік тұрғыдан қарастырудың маңыздылығы (өйткені қазақ ғылымында ұзақ уақытқа дейін бір тілден екінші тілге аудару тек әдебиеттің ісі деген тұжырым әбден орныққан болатын), бұған қатысты проблемалар талданып қарастырылуда. Соңғы жылдары әлемдік лингвистикадағы еңбектерде: лингвистикалық аударматанудың объектісі мен мәні; аударудың тәсілдері және түрлері; аударманы лингвистикалық тұрғыдан зерттеудің әдістері; аудармашының лингвистикалық құзыреті; аудармадағы баламалылық (эквиваленттілік) деңгейі; аудармадағы заңды сәйкестіктер мен нақтылық мәселесі; аударманың бірлігі; аударма- коммуникацияның айрықша түрі; стильдік- жанрлық типтердің аударылу ерекшеліктері; аудармадағы трансформациялар, стилистикалық аударма тәсілдері, прагматикалық аспект мәселесі; аударманы бағалау немесе оның норма мен узусқа қатысы деген мәселелер жан- жақты зерттеліп қарастырылды.

Қазақ ғылымында аударматану теориясын талдап қарастырудың маңызы өте зор екендігін жүйелеп көрсету көркем аударманың практикасы белсенді кезеңдегі (ХХ ғасырдың 50-ші жылдарынан бастап) Мұхтар Әуезовтың көзқарастар мен ой-пікірлерінен басталады. Ол «аударманың ұлттық түрлері», «аудармашы қолданған құрал- тәсілдерді зерттеу», «аудармадағы сөз ерекшеліктері», «түпнұсқа мен аударма мәтіннің арасындағы ерекшеліктер», «аударылған мәтінде сақталған дәлділік пен нақтылық», «аудармашының құзыреті» деген мәселелерге назар аудартып, осыларды зерттеудің көкейкестілігін таразылаған болатын. Мұхтар Әуезовтың көзқарастарында нақты көрсетілмегенімен, оның аударманы тілтану арқылы зерделеуде аудармадағы сәйкестіктерге назар бөлудің маңыздылығын анықтағанын байқаймыз.

Өткен ғасырдың 50-ші жылдарындағы қазақ тіл ғылымында салыстырмлы тіл біліміне қатысты ғылыми зерттеулерде дерлік бір тілден екінші тілге аударудың материалдары салғастырылған, бірақ олар аударма үдерісі немесе аударма нәтижесі ретінде бағаланбаған. Әрине, салғастырмалы тіл білімінің екі немесе кейде бірнеше генетикалық жағынан туыстас және туыс емес тілдердің материалдарын салыстырып, тіл құрылымының барлық деңгейлеріндегі ұқсастықтар мен айырмашылықтарды анықтайтын ғылым саласы екендігі белгілі. Қазақ тілтанымында осыған байланысты көптеген зерттеулер бар екендігін атап айту тиіс.

Жалпы айтқанда, әлемдік лингво-мәдениет саласындағы зерттеушілердің барлығы да ең алдымен екі тілдің арасында біріне- бірі сәйкес келетін тілдік бірліктердің (сөз, сөз тіркесі, морфема, синтаксистік құрылым, мәнмәтін, толық мәтін) қандай жәрежеде сәйкес келетінін анықтау маңызды екендігін баса көрсетеді. Осы себепті де берілген дипломдық жұмыста аударматанудың прагматикалық аспектісі, сонымен қатар лингвистикалық аударматанудың объектісі мен мәніне қатысты барлық дерлік көзқарастар мен ой- пікірлер талқыланып, Л. Бархударовтың төмендегі тұжырымы басшылыққа алынған: «Аударма теориясының объектісі- түпнұсқа мәтін мен аударылған мәтін арасындағы эквиваленттілікті анықтау, қандай мәселелердің негізінде түпнұсқа мен аударылған мәтіннің бір-біріне эквивалентті болып тұрғандығын сипаттау, бір тілдегі мазмұнның, мағынасы мен мәнің екінші тілде берілгеніндегі инварианттылықтың себептерін көрсету» [5, 7 б. ] . Өйткені бұл арада ғалым айтып отырған «эквиваленттілік» біздің нысанымыздағы «сәйкестік» ұғымымен толық мағыналас болып қолданылған. В. Комиссаровтың: «Аударма үдерісі кезінде бір тілдегі тілдік кодтың екінші тіл кодына ауысуы жүреді», сондықтан бұл мәселе (аударма) тілтаным аспектісінде қарастырылып зерттелуі тиіс, бұның себебі әрбір тілдік кодтың мазмұн межесі болады, осы мазмұн межесі аударылған мәтін мен түпнұсқаның арасындағы барлық қарым- қатысты (экстралингвистикалық, ұлттық-танымдық, индивидуалды- авторлық және т. б. ) анықтауда басты негіз болады», - деп қорытынды жасаған ой- пікірінде де [6, 21 б. ] сәйкестік категориясының маңыздылығы айқын көрінеді.

1. 2 Прагматика туралы түсінік және оның теориялық негіздерінің бағыттары

Зерттеу бағыты ретінде прагматика шама- мен 1960-1970 жылдарда тілдің толық моделі семантикалық жағынан ғана емес, оның қызметі прагматикалық жағынан да қарастырылуы қажет екендігі белгілі болып, тілдің толық моделін жасауды енгізуден пайда болған. Осыдан тілдің семантикалық жəне прагматикалық жақтарын бір теория аумағында бірге қарастыру шарты анықталды. Осыған орай тілге анализ жасауда жаңа қырынан қарастыру ерекшелігін В. В. Петров: «резкий поворот к изучению реальных условий функционирования языка, его прогматических аспектов», -деп анықтайды [1; 4] . «Прагматика» сөзінің лингвистикаға келуін Т. В. Булыгина 1970 жылдарға шамалап, лингвистикалық прагматиканың қарқынды дамуын тілдердің прагматикасы бойынша халықаралық симпозиум өткізу кезеңімен байланыстырады [2; 333] .

Әрбір мәтінде автордың өзіндік коммуникативті мақсаты түрліше болатындықтан, мәтіндегі ақпаратты қабылдай отырып, оқушы (аудармашы) мәтінмен, яғни тілдік бірліктермен белгілі бір «қатынасқа түседі». Бұл прагматикалық қатынас деп аталады. Бұл қатынас негізінен интеллектуалды сипатқа ие болады. Алынған ақпарат оқушының (аудармашының) сезіміне әсер етіп, белгілі бір эмоционалды реакция тудырып, қандай да бір іс-әрекетке итермелеуі мүмкін. Мәтіннің осындай коммуникативті әсер етуі, оқушының (аудармашының) хабарға прагматикалық қатынасын тудыруы, басқаша айтқанда, ақпарат алушыға прагматикалық әсер етуі мәтіннің прагматикалық аспектісі немесе прагматикалық әлеует (прагматика) аталады.

Ақпарат алушыға прагматикалық әсер ету кез келген тіларалық коммуникацияның маңызды қызметі болып табылады. Аудармашының берілетін хабарға қажетті прагматикалық қатынасын білдіруі негізінен оның аударма мәтінді құру кезінде тілдік құралдарды таңдауына байланысты болады.

Аудармашы аударма процесінің алғашқы кезеңінде түпнұсқаны жеткізуші (түсіндіруші) рөлін атқара отырып, ондағы ақпаратты мүмкіндігінше толық «сығып» алуға ұмтылады. Ол үшін аудармашының бастапқы тіл «тұтынушыларына» тиесілі фондық білімі жеткілікті болуға тиіс. Аударманың сәтті шығуы аудармашының бастапқы тілде сөйлейтін халықтың тарихымен, мәдениетімен, әдебиетімен, салт-дәстүрімен, қазіргі өмірімен және басқа да реалийлерімен жан-жақты таныс екендігін дәйектейді.

Аудармашы кез келген оқырман (тыңдарман) тәрізді берілетін хабарға өзінің жеке қатынасын да үстемелеуі мүмкін. Алайда тіларалық коммуникацияның тілдік «делдалы» ретінде аудармашы түпнұсқа мәтіннің аудармасын дәл беру үшін өзінің жеке қатынасын әсіре бейнелеуге ұмтылмауға тиіс.

Аударма процесінің екінші кезеңінде аудармашы оқырманның (тыңдарманның) бастапқы хабарды түсінуін қамтамасыз етуге тырысады. Аудармашы олардың басқа тілдік ұжымға жататындығын, білімінің және өмірлік тәжірибесінің, тарихының, мәдениетінің өзге екендігін ескереді. Сондықтан бастапқы мәтінді толыққанды түсінуге кедергі келтіретін жағдайларда аудармашы аударма мәтініне қажетті өзгерістер енгізе отырып, бұл кедергілерді жояды [2, 163-166] және түпнұсқа мәтіндегі ұлттық колоритті сақтай отырып, аударылатын тілді тұтынушы халықтың танымымен байланыстырады.

Аударманың прагматикалық мақсаты оқырманға (тыңдарманға) автордың (тіпті аудармашының өзінің де) коммуникативтік әсер етуі түпнұсқаның басым (доминантты) қызметімен анықталады. Көркем әдебиет шығармалары үшін оқырманға, тыңдармаға әсер ету мәтіннің әдеби құндылығына байланысты болады. Ал ісқағаздарының, ғылыми-техникалық материалдардың басым қызметі қоршаған орта объектілерін бойынша сипаттама, түсініктеме немесе оларды пайдалану туралы нұсқау беру болғандықтан, оқырманға (тыңдарманға) прагматикалық әсер ету қызметі ғылыми немесе техникалық сипаттағы қажетті ақпаратты ұсыну болып саналады. Егер хабарды алушы оның негізінде сипатталған экспериментті жүзеге асыруға, операцияларды аспаппен немесе станокпен жасауға қабілетті болса, онда мәтіннің коммуникативтік әсеріне қол жеткізілгендігі. Мұнда түпнұсқа мен аударманың әсер етуінің тепе-теңдігі абсолютті болуы міндетті емес. Аудармада ғылыми-техникалық ақпарат осы ақпаратты мамандардың дұрыс пайдалануын қамтамасыз ететін дәл әрі қолжетімді түрде берілген жағдайлар болады, сөйтіп аударма аудармада прагматикалық міндет түпнұсқаға қарағанда жақсы болуы мүмкін.

Аудармашының түпнұсқаның мазмұнына байланыссыз, бірақ оны аудару барысында қол жеткізілетін прагматикалық мақсатты жүзеге асыру мүмкіндігі аудармашының тіларалық коммуникациядағы рөліне байланысты. Бір жағынан, ол тілдік «делдал» қызметін атқарады, екінші жағынан, аударма тілде мәтін жасаушы ақпаратты беруші болып табылады. Кез келген қызметтің нәтижесі көбінесе оның мақсатымен анықталатын болса, аудармашылық актінің мақсаты тіларалық коммуникацияның жалпы мақсатына сәйкес келмейді және аударма тілде түпнұсқаға коммуникативтік жағынан тең мәтін жасауды көздемейді.

Аударма процесі түпнұсқаны толыққанды берумен қатар, аудармашының өзінің, сондай-ақ тапсырысшының немесе жұмыс берушінің ниетімен байланысты қандай да бір мақсатты жүзеге асыруы мүмкін.

Аудармашы алдына насихаттық, ағартушылық және т. б. сипаттағы мақсат қойып, оқырманды (тыңдарманды) бір нәрсеге сендіруге, өзінің қатынасын түпнұсқа авторына немесе сипатталатын оқиғаларға «таңуға», оған қандай да бір саяси, экономикалық немесе жеке сипаттағы дау-дамайлардан қашуға немесе керісінше оларды ушықтыруға ұмтылуы мүмкін. Мұндай жағдай түпнұсқаның толықтай бұрмалануына алып келеді. Сондықтан кәсіби аудармашы аударма процесіне өзінің жеке түсініктері мен қызығушылығының мұндай әсерлерінен қашуға тиіс. Мұндай «экстрааудармашылық» прагматикалық факторларды қарастыру аударманың жалпы теориясының аумағынан шығып кетеді [2, 171-175] .

Аударма - мәдениетаралық қатынастың маңызды құралы, өйткені ол бір тілдік мәдениет айғағын екіншісіне таныстырушы әрекет. Мәдени қарым-қатынасқа көп түскен, яғни өзге мәдени әлемнің когнитивті тәжірибесімен кеңінен таныс мәдениеттің тілінің аударуға бейім келетіндігі, соның нәтижесінде аударма ісінің үдере өрбитіндігі де белгілі жайлар. Сондықтан аударманың сауатты жүйесін жасау үшін қазақ тілі немесе аудармаға түсіп отырған өзге тілдің мәдениеті саласындағы білімдерін толықтырады әрі кеңейтеді [3, 44] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.