Химиялық элементтердің табиғи сулардағы таралу сипаттамалары мен принцптері

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Химия факультеті

Жалпы химия және химиялық экология кафедрасы

«Химиялық элементтердің табиғи сулардағы таралу сипаттамалары мен принцптері»

Орындаушы: Маденова А. Е.

Ғылыми жетекшісі: х. ғ. к, доцент Каримов А. Н.

Қорғауға жіберілді.

Экология және жалпы химия кафедрасының

Кафедра меңгерушісі Сармурзина А. Г.

Алматы 2006ж

РЕФЕРАТ

Курстық жұмыс:беттен, кестеден, суреттен, әдеби көзден тұрады.
Түйінді сөздер:су алабы, фотоколориметр.
Жұмыстың мақсаты:физико - химиялық әдістерді қолдана отырып, су қоймаларының ауыр металдармен ластану процесінің динамикасын оқып үйрену.
Қорытынды:

Мазмұны

Кіріспе

Ағын сулардың химиялық құрамының метаморфизациясы. Табиғи сулардың химиялық құрамы. Табиғи сулардың минералдануы. Өзен суының сапасы және суару үшін коллекторлар сапасы.
Өзен суларының минералды тыңайытқыштармен улануы. Табиғи сулардың фосфор тыңайытқыштарымен ластануы. Табиғи сулардың калий тыңайытқыштарымен ластануы.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Кіріспе

Жер бетіндегі судың жалпы мөшері 14000млн км ³ шамасында. Бірақ қолданыста жарамды тұщы сулардың стационарлық қоры гидросфераның 0, 3% көлемін ғана алып отыр. (4 млн км ³ шамасында) .

Біздің планетамызда су үнемі айналымда болады. Күн сәулесінің энергиясы әсерінен дүние жүзі мұхит бетіне жауын-шашын түрінде түседі.

Дүние жүзі мүхиттарының бетінен жылына шамамен 412 мың км ³ су буланады, ал оларға қайта түсетін жауын-шашынның жылдық мөлшері 310 мың км ³ шамсында болады /1/.

Табиғатта су таза күйінде кездеспейді. Бұған мысал ретінде жауын-шашынның құрамында 100 мг/л дейін жететін әр түрлі ластағыштар дәлел бола алады.

Қалаларды, ауылдарды және өндіріс мекемелерін ортақгандырған су жүйесімен қамтамасыз ету техникалық -экономикалық және ұйымдастырған шаралардан тұратын күрделі жүйе болып табылады. Олардың рационалды түрде бақыланып отырылуы қала мен ауылды жерлердің санитарлық жағдайының деңгейін анықтап, халықты» тіршілгіне қолайлы жағдай туғызады.

Адамзат тіршілігінде маңызды зор тұщы су қорларын шектелген және жер беті мен жер қойнауларында әр келкі таралған/8, 10/. Бұндай сулардың көп мөлшері өндіріс орындардың тұрмысына қажет болса, кейбір мөлшері ауыл шаруашылығында, балық аулауда қызметі зор.

Қазіргі кезде адамдардың тіршілік қолданысының артуы нәтижесінде тұрмыстық және шаруашылық бағытта судың бағасы арттырылуда. Орта шамамен бір адам тәлігіне 250 литр су пайдаланады /1, 3/. Бұдан су дефициті қауіпті туу мүмкін, ал бұл өз

алдына табиғи су қорларының тиімді пайдалану мәселелерін туындатады.

Біздің заманымызда үнемі қолданыста болатын су сапасының деңгейін жоғары дәрежеде екеніне күмән келтіруге болады. Сулы орта жалпы биологиялық жүйеде өмірлік маңызды рольді атқарады. Сондықтан ол үлкен және терең зерттеулерді талап етеді. Табиғи сулардың негізгі ластаушысы ағынды сулар және де гидрологиялық режимдердің бұзылуына байланысты адамның басқада антропогенді әсерлері суқоймаға ауыр металдардың иондары түскен кезде басқа да компоненттермен әсерлесуге кіріседі де, су қоймалардың әр бөлігінде көшетін суда болатын сияқты, суқойманың түбінде комплексті қосылыстарды түзеді. Сондықтан, құрамын зерттеу, түзілетін қосылыстардың мөлшерімен қасиеттерінің теңесуі және ағындардың көшуі маңызды мәселе болып табылады.

Мақсаты: физико - химиялық әдістердің қазіргі рұқсат етілген әдістерді қолдану арқылы суқоймалардың ауыр металдармен ластану процесінің динамикасын оқып үйрену.

Әдеби шолу

Ағын сулардың химиялық құрамының метаморфизациясы.

Профессорлар А. В Николаева, И. Н. Лепешкова, М. Г. Валяшко, Б. А. Беремжанова, А. А. Турсунова және тағы басқа еңбектерінде табиғи сулар, сулардан және онда еріген тұздардан тұратын табиғи тепе -тең физика-химиялық жүйе ретінде қарастырылады. Бұндай бағыт табиғи сулардың пайда болу заңдылықтарын ашуға мүмкіндік берді. М. Г. Валяшко атап өткендей, «табиғи сулардың минералдануының біртіндеп ұлғаюы ерітінді де басты иондардан құралған неғұрлым еритін қосылыстардың пайда болуымен байланысты». [6]

Бұл мектеп өкілдерінің ең басты құндылығы метаморфизация туралы ғылым болып табылады. Бұл жерде метаморфизация деп берілген жағдайдағы табиғи сулардың қоршаған ортамен өзара әрекеттесуінін және осы әрекеттесу арқылы химиялық құрамын өзгертуін айтады.

М. Г. Валяшко [7] жіктеуі бойынша барлық табиғи суларды 4 типке бөлуге болады: карбонаттық, сульфаттық, хлоридтік және қышқыл сулар типі. Алғашқы үш типі өзара келесі ауысулар арқылы байланысқан:

Тура метаморфизация

Карбонаттық бағыттарын сульфаттық хлоридтік

Кері метаморфизация

Ол метаморфизацияны тудырушы басты процестерге келесілерді жатқызады:

-- көбінесе микроорганизмдер арқылы (мысалы, сульфатредуцирлейтін бактериялар) жүзеге асырылатын ерітінділерде жүретін биохимиялық процесстер;

-- иондық, көбінесе катиондық айырбастың каллоидты процесстері. Бұл процестер майда дисперстік құрлық материалдарының қатысуында және судың каллоидты бөлшектерден тұратын қабаттардан өту арқылы сүзгіленетін су объектілерінде жүреді.

-- берілген табиғи ерітіндіні араластырғандағы компоненттерінің өзара әрекеттесу процестері.

Б. А. Беремжанов континентальдық тұз түзілудің физика-химилық теориясын дамыта отырып химиялық құрамның метаморфизациялану процесстері жоғары минералды көздер мен жерасты суларында ғана емес, белгілі бір жағдай тудырса өзен суларында да болуы мүмкін деп есептейді. [8] . Бұл жағдайлар өзен ағыстарын зерттеу, су қоймаларын құру, сонымен қатар суды егістікті суару үшін қолдану есебінен туындатады.

Суқоймаларында көбінесе әртүрлі типтегі сулар, грунттық және атмосфералық сулар жиналады. Сонымен бірге, бұл жерде судың коллоидты балшықты бөлшектермен және микроорганизмдермен өзара әрекеттесу процесі орын алуы мүмкін. Бұл үшін неғұрлым қолайлы жағдай суармалы сулардың топырақпен ұзақ мерзімді түйісуінде, көбінесе күріш суармалы жүйелерінде туындайды.

Әдебиетте келтірілген жұмыстарда суаруға пайдалануда елдің әртүрлі аймақтарындағы бірнеше өзендердің суының химиялық құрамының компоненттері мен жалпы минерализациясының өзгеруі туралы мәліметтер келірілген. [9-17] . Бірақ сонымен қатар авторлар химиялық құрамның метаморфизациясына әкелетін процесстерді зерттемейді.

1. 1 кестесінде ағыс бойынша олардың құрамының өзгеруін есепке ала отырып Қазақстанның бірнеше өзен суларының химиялық құрамы туралы мәліметтер келтірілген. Көрсетілгендей, Ертіс өзені суының минерализациясы аз мөлшерге өскен (40мг/л) , Алехин бойынша су индексі тұрақты , , коэфициенттерінің мәндері өзгеріссіз қалып отыр, тек көрсеткішінің мәндері төмендеу бағыт алған . Осылайша, берілген бөлікте химиялық құрамның қалыптасуы іс жүзінде аяқталды және метаморфизация процесі орын алған жоқ.

1. 1 кесте. Қазақстанның кейбір өзендері суының метаморфизациясы мен салыстыру коэффициентері және химиялық құрамының өзгеруі.

Пункті

Иондық құрамы, 1/z(с) ммоль/л

∑u,

мг/л

Але

хин бойынша индек

сі

К _n =

Хим. Диаграмма индексі

Na ⁺ K ⁺

Ca ²⁺

Mg ²⁺

Cl ^-

Пункті: 1

Иондық құрамы, 1/z(с) ммоль/л: 2

∑u,мг/л: 3

Алехин бойынша индексі: 4

: 5

: 6

: 7

Кn=: 8

Хим. Диаграмма индексі: 9

Пункті: Іле өзені, 1965, 1967 жж. (13)

Пункті: Мем. шекарада

Иондық құрамы, 1/z(с) ммоль/л: 0, 86

∑u,мг/л: 2, 01

Алехин бойынша индексі: 1, 26

: 2, 35

: 1, 30

: 0, 49

Кn=: 300

Хим. Диаграмма индексі:

0, 6

1, 5

2, 7

0, 4

Пункті: Борохудзир ау.

Иондық құрамы, 1/z(с) ммоль/л: 0, 98

∑u,мг/л: 2, 05

Алехин бойынша индексі: 1, 10

: 2, 32

: 1, 33

: 0, 48

Кn=: 301

Хим. Диаграмма индексі: «

0, 5

1, 5

2, 8

0, 6

Пункті: Үш-Жарма ау.

Иондық құрамы, 1/z(с) ммоль/л: 1, 09

∑u,мг/л: 2, 20

Алехин бойынша индексі: 1, 10

: 2, 39

: 1, 41

: 0, 59

Кn=: 319

Хим. Диаграмма индексі: «

0, 5

1, 6

2, 4

0, 5

Пункті: свх. Аккөл

Иондық құрамы, 1/z(с) ммоль/л: 1, 10

∑u,мг/л: 2, 20

Алехин бойынша индексі: 1, 20

: 2, 41

: 1, 52

: 0, 57

Кn=: 326

Хим. Диаграмма индексі: «

0, 5

1, 4

2, 7

0, 5

Пункті: Талас өзені, 1972 ж (17)

Пункті: Гродеково ау.

Иондық құрамы, 1/z(с) ммоль/л: 0, 70

∑u,мг/л: 2, 20

Алехин бойынша индексі: 1, 30

: 3, 06

: 0, 87

: 0, 27

Кn=: 313

Хим. Диаграмма индексі:

0, 5

2, 5

3, 2

0, 9

Пункті: Жамбыл қ.

Иондық құрамы, 1/z(с) ммоль/л: 0, 93

∑u,мг/л: 2, 10

Алехин бойынша индексі: 1, 40

: 3, 23

: 0, 95

: 0, 25

Кn=: 334

Хим. Диаграмма индексі: «

0, 6

2, 2

3, 8

2, 5

Пункті: Михайловка ауылы

Иондық құрамы, 1/z(с) ммоль/л: 1, 04

∑u,мг/л: 2, 60

Алехин бойынша индексі: 1, 80

: 3, 99

: 1, 07

: 0, 38

Кn=: 415

Хим. Диаграмма индексі: «

0, 7

2, 4

2, 8

1, 5

Пункті: Сарыбарақ ау.

Иондық құрамы, 1/z(с) ммоль/л: 3, 15

∑u,мг/л: 2, 50

Алехин бойынша индексі: 2, 90

: 3, 84

: 3, 57

: 1, 14

Кn=: 624

Хим. Диаграмма индексі:

1, 1

0, 7

3, 1

1, 2

Пункті: свх. Үйік

Иондық құрамы, 1/z(с) ммоль/л: 4, 62

∑u,мг/л: 3, 60

Алехин бойынша индексі: 4, 50

: 3, 70

: 7, 04

: 1, 98

Кn=: 876

Хим. Диаграмма индексі:

1, 2

0, 5

3, 5

0, 6

Пункті: Шу өзені, 1972 ж (17)

Пункті: Георгиевка ау.

Иондық құрамы, 1/z(с) ммоль/л: 1, 96

∑u,мг/л: 2, 70

Алехин бойынша индексі: 1, 20

: 2, 96

: 2, 20

: 0, 70

Кn=: 429

Хим. Диаграмма индексі:

0, 4

1, 2

3, 1

1, 3

Пункті: Шу қ.

Иондық құрамы, 1/z(с) ммоль/л: 3, 84

∑u,мг/л: 3, 20

Алехин бойынша индексі: 2, 90

: 3, 80

: 5, 07

: 1, 07

Кn=: 708

Хим. Диаграмма индексі:

0, 8

0, 6

4, 7

1, 2

Пункті: Новотроицк ау.

Иондық құрамы, 1/z(с) ммоль/л: 4, 58

∑u,мг/л: 4, 10

Алехин бойынша индексі: 3, 15

: 4, 45

: 6, 13

: 1, 26

Кn=: 845

Хим. Диаграмма индексі: «

0, 7

0, 6

4, 8

1, 1

Пункті: Фурманов ау.

Иондық құрамы, 1/z(с) ммоль/л: 10, 96

∑u,мг/л: 3, 50

Алехин бойынша индексі: 5, 20

: 4, 41

: 12, 39

: 2, 86

Кn=: 1373

Хим. Диаграмма индексі: «

1, 4

0, 2

4, 3

1, 8

Пункті: Құмызек ау.

Иондық құрамы, 1/z(с) ммоль/л: 17, 31

∑u,мг/л: 4, 10

Алехин бойынша индексі: 7, 85

: 5, 91

: 15, 51

: 7, 84

Кn=: 1994

Хим. Диаграмма индексі: «

1, 9

0, 2

2, 0

1, 5

Пункті: Тобыл өзені, 1973-1974 жж. (18, 19)

Пункті: Гришенка ау.

Иондық құрамы, 1/z(с) ммоль/л: 4, 07

∑u,мг/л: 2, 98

Алехин бойынша индексі: 5, 13

: 3, 96

: 3, 29

: 4, 93

Кn=: 798

Хим. Диаграмма индексі:

1, 7

0, 9

0, 4

0, 2

Пункті: Қостанай қ.

Иондық құрамы, 1/z(с) ммоль/л: 4, 53

∑u,мг/л: 3, 50

Алехин бойынша индексі: 2, 94

: 3, 50

: 2, 76

: 4, 71

Кn=: 732

Хим. Диаграмма индексі:

0, 8

1, 3

0, 6

Балхаш және Сырдария өзендері бойынша алынған мәліметтерді қорытындылай келе, келесілерді атап көрсетуге болады. Егер Балхаш бассейнінде Іле өзені үшін ағысты реттегенге дейінгі ағыс бойынша судың минерализациялануының өзгерісі аз мөлшерде болса (мысалы., 1968ж. маусымда мемлекеттік шекарадағы 241 мг/л -ден сағадағы 266мг/л -ге дейін ), ал Сырдария үшін 1500 км қашықтықтығы бөлікте (Шардара қаласынан сағаға дейін) бұл көрсеткіш 1. 3-1. 5 есе өседі. [18] . Иондық құрамда және үлестері күрт өседі; , иондарының үлесі аз мөлшерде өседі.

Аз минералды тұщы сулары үшін, соның ішінде Іле, Ертіс өзендері үшін коэффициентінің мәні 1-ден кіші, яғни <1. Сырдария өзенінің ағысы бойынша оның мәні біртіндеп ұлғаяды және саға бөлігінде (с. Раим) ол 1-мәніне жетеді. Иондардың бұндай қатынасы жоғары минералды сулар үшін тән болып келеді. Іле, Ертіс өзендерінің сулары үшін >1 қатынасы тән болып келеді. Ал, Сырдария өзені үшін -- кері қатынас <1 қатынасы келесі катион айырбасы реакциясына негізделген судың метаморфизациясын көрсетеді:

(1. 3)

Процесстер жоғары қабаттағы коллоидты-балшықты бөлшектердің қатысуымен жүреді. [ 20] . Орта Азия өзендерінің арасында Сырдария лайлылығы бойынша Амудариядан кейінгі екінші орын алатыны белгілі. [21] . Осылайша, катиондық айырбас реакциясы Сырдария суларының метаморфизация процесінде басты мәнге ие болады.

Сырдария өзені суларының ағыс бойынша минерализациясының өсуінде аниондар арасында үлесі жоғары, бірақ катиондардың қатынасы өзгереді, Алехин бойынша индекс түрінде былай беріледі:

(1. 3)

Валяшко жіктеуі бойынша, Сырдария суы сульфатты типтегі натрийлік тип тармағына жатады, ал оның құрамының бейнелеген нүктесі (Шардара қ-сы, Жаңақорған қ. ) Астраханьдік аймақта (С ₁ , С ₂ ) орналасқан. Ағыс бойынша төменгі сулардың (С. Раим, С ₃ ) құрамына жауап беретін нүкте осы аймақ шегінде, бағытында азғана өзгереді. (1. 2-сурет) .

1. 1 Табиғи сулардың химиялық құрамы .

А. И. Ибрагимов жұмысында [19] 1970ж. Сырдария өзенінің суының химиялық құрамы бойынша мәліметтер 1911-1913, 1938 және 1952жж. мәліметтермен салыстырылған. Автор осы салыстырылып отырған 60 жылдық кезең ішінде орта жылдық минерализация 21 еседен астам өскен (1. 2 кесте) . Сырдария өзенінің орташа көпжылдық химиялық құрамы.

жылдар

Көрсеткіштер, мг/л

1911-1913

1937-1938

1952

1970

жылдарКөрсеткіштер, мг/л:

Na ⁺ K ⁺

Ca ²⁺

Mg ²⁺

Cl ^-

∑u

Алехин бойынша индексі

К _n = Equation. 3

Хим. диаграмма индексі

1911-1913:

32, 9

60, 4

23, 4

186, 7

108, 2

23, 4

440

0, 6

1, 2

3, 0

1, 6

0, 3

1937-1938:

31, 6

64, 2

27, 3

185, 7

131, 1

31, 3

471

0, 7

1, 1

3, 2

1, 3

0, 2

1952:

63, 4

76, 1

24, 2

169, 8

194, 7

41, 4

589

0, 5

0, 9

3, 5

2, 2

1970:

130, 0

97, 0

57, 0

170, 0

443, 0

99, 0

999

1, 0

0, 5

3, 3

1, 8

Көп жылдар бойына алынған УГКС мәліметтерін талдай отырып, И. Н. Тарасов және И. М. Кореновская да осы қорытындыға келген. [12] . Бұл жұмыстарда суға қатысты құрамындағы өзгерістер көрсетілген. және үлестері айтарлықтай өскен, және үлестері азайған. Химиялық құрамдағы бұл өзгерістер Сырдария өзені суларын егістік жерлерді суару үшін пайдаланумен байланысты.

Қазақстанның ірі өзен бассейндерінің суларының химиялық құрамы мәліметтерін салыстыра отырып, кіші өзендердің неғұрлым жоғары минералданғандығын көруге болады.

Балхаш бассейнде бұлар -- Аягөз, Ақсу, Күрті өзендері; Сырдарияда -- Келес, Күркелес өзендері .

Бұл кіші өзендердің гидрогеологиялық және гидрохимиялық ерекшеліктеріне байланысты. Олардың химиялық құрамы көпсулы өзендерге қарағанда неғұрлым динамикалы болып табылады.

Климаттық жағдайлардың күрт өзгеруі, судың егістік жерлерді суаруға бөлінуі және т. б. факторлар судың құрамына және режиміне тікелей әсер етеді және бұл иондардың қатынасының түпкілікті өзгеруіне алып келеді. Жоғарыда аталған барлық өзендер үшін келесі коэффициенттердің мәндері сәйкес келеді: <1 және >1.

Кіші өзендер суларының құрамындағы метаморфизациялайтын фактор ретінде суарудың ролін Шыршық өзені мысалында көруге болады. Қажетті талдау мәліметтері жұмыстан [22] алынған. Шыршық өзені -- Сырдария өзені оң жағалауындағы ағысы. Оның суының химиялық құрамының қалыптасуы тау бөлігінде жиналатын су арқылы жүреді, сондықтан минерализациялануы аз немесе орташа (100 - 400 мг/л) ; Алехин бойынша су индексі . 1970ж. жазда Солдат ауылындағы судың минерализациялануы 469 мг/л құрады. Газалкент ауылында Шыршық өзенінен бастап Бозсу каналы салынып жатыр. Ағыс бойынша төмен егістік жерлерден ағынды сулар қайтадан каналға жиналады. Осылайша ондағы сулар Шыршық өзенінің метаморфизацияланған суларын құрайды.

Жамбыл облысының өзендері (Шу, Талас өзендері) суларының химиялық сипаттамасы жұмыста келтірілген. [23] . Физика-географиялық, климаттық жағдайлар, морфометриялық мәліметтер, алдымен салыстырмалы түрде суларының аздығы және осы өзендердің ұзындығы, суды егістік жерлерді суаруға кеңінен пайдалану, сонымен қатар грунт суларының өзенге шығуы [25, 26] әрине сулардың химиялық құрамының метаморфизациясына әкеледі. Талас өзені сулары ағыс бойынша минерализациясы 2. 7 есе өседі. Сонымен қатар иондар арасындағы қатынастар өзгереді. Судың қатысты құрамындағы айтарлықтай өзгеріс Михайловна ауылынан төмен бөліктерде (Т4 және Т5) болады. және екі еседен астам өседі, ал және үлестері азаяды. Бұдан басқа >1 коэффициенттерінің мәні бұл бөліктегі судың тұздығының жоғарылығын көрсетеді, ал <1 коэффициентінің мәні катион айырбасының есебінен жүретін сулардың метаморфизациялану процесін көрсетеді. Талас өзені үшін ағыс бойынша судың топтары бөлінеді. Бұл өзендегі судың химиялық құрамының метаморфизация бағыты келесі схемада көрсетіледі.

(1. 5) .

Шу өзені үшін зерттелген бөліктегі минерализацияның өсуі айтарлықтай (3, 7 есе ), бірақ жеке иондардың концентрациясының және минерализациясының өсуінің арасында қарама-қайшылық анықталды. Cl үлесі 11, 2 есе, Na ⁺ -8. 9, -7. 0, Mg ²⁺ -6. 5, есе өссе, ал және бар болғаны 2, 0 және 1, 5 есе өсті. Сонымен қатар r ₂ және r ₃ бейнелік нүктелері астраханьдік кеңістікте r ₁ нүктесімен салыстырғанда жоғары орналасқан. (1, 2- сурет. )

Шу қаласынан бастап ағыс бойынша төмен жерлердегі <1 коэффициентінің мәні мүмкін болатын метаморфизация процесін көрсетеді. Одан әрі қарай өзен ағысы бойынша (Фурмановка ауылынан бастап ) Cl- дың күрт ұлғаюына байланысты r ₅ су құрамының бейнелік нүктесі r ₄ -пен салыстырғанда төмен, хлоридті жазықтыққа бағыттталып орналасқан.

Шу өзеніне жоғарыда аталған факторлармен қатар ағыс бойынша судың химиялық құрамының айтарлықтай өзгеруіне Бішкек қаласының ағынды сулары, егістік жерлерді суаруда қайтқан сулар және тұзды жерлер әсер етті. [26, 27] . Бұл аудандарда сульфат және хлоридтердің рөлі күрт өседі, осыған байланысты Шу өзені суының сапасы күрт төмендеп кетті. Оны жақсарту үшін су жиналатын ауданда меморативтік шаралар қолдану керек. Талас және Шу өзендерінің ағыс бойынша химиялық құрамының өзгеру сипатын қорытындылай келе судың тура метаморфизациясы анық байқалады, бұған физикалық- географиялық, климаттық факторлар және адамның шаруашылық қызметі әсер етті.

1. 2Табиғи сулардың минералдануы.

Тобыл өзендерінің химиялық құрамына Cl ^- және Na ⁺ иондарының айқын басымдылығы тән. Судың минералдануы жоғары, тек көктемгі су көбеюі кезінде ғана төмендеуі байқалады. [24-25] . Тобыл өзенінің суының химиялық құрамын зерттеуде ағысты реттеуге дейін ( Гришенка ауылы ) және кейін (Қостанай қаласы) Есіл өзеніндегідей кері метаморфизация процесінің анықталуын болжадық. Бірақ 1973ж. бұл пунктілердегі судың ортажылдық мәліметтерін салыстыру (1. 1 кесте ) арқылы келесілер анықталды.

Егер ағысты реттегенге дейін минералдануы 308-1170мг/л құраса, ал Қаратомар суқоймасын құрғаннан кейін 522-903 мг/л құрады. [27] Бұған қоса Ca ²⁺ үлесі салыстырмалы өсті, бірақ Na ⁺ , басымдылығы сақталуда. Бұдан басқа жоғарыда сипатталған өзендерге қарағанда Тобыл өзені үшін Na ⁺ <СГ қатынасы анықталды. Алехин бойынша бұндай сулар қатарына жатады, бұл жерде метаморфизация процесі Na ⁺ -нің төмендеуіне әкеледі.

Na ⁺ <U ^- қатынасы өзгеріссіз қалады және ағысты реттегеннен кейін Алехин бойынша келесі индексте көрсетіледі.

(1. 7)

(ағысты реттегенге дейінгі Тобыл өзені) (ағысты реттегеннен кейінгі Тобыл өзені)

Тобыл өзені суының орта жылдық құраммын көрсететін бейнелік нүктелер галит және астраханит жазықтықтарының шекарасына жақын орналасқан, ал Тобыл өзені (Қостанай қаласы Тб ₂ ) астраханиттік жазықтықтың шегінде сәл жоғары орналасқан. Ағысты реттеу есебінен пайда болуы мүмкін «кері метаморфизация » процесстері бұл жағдайда анықталмады.

Келтірілген материалдың негізінде Қазақстанның кең территориясында минерализациясы, химиялық құрамы бойынша ерекшеленетін өзен сулары әртүрлі табиғи және климаттық жағдайларда қалыптасады. Сулары карбонатты, сульфатты және хлоридті топтағы, бірінші, екінші және үшінші типтегі болатын өзендерде кездеседі. Бірақ сонымен қатар өзен суларының химиялық құрамының көптүрлілігіне қарамастан оның қалыптасуы мен метаморфизациясы белгілі бір заңдылықтарға тәуелді. Ағысты реттеу және суаруға қолдану метаморфизация процесі үшін қолайлы жағдай тудырады.

Өзен суының сапасы және суару үшін коллекторлар сапасы.

Іле өзені суының сапасы және суару үшін коллекторлар сапасы келесі көрсеткіштер арқылы бағаланады:

минерализация, судың иондық құрамы және типі ; рН дәрежесі, ирргациялық коэффициент, бірвалентті катиондардың екі валентті катиондарға қатынасы, гидрокарбонаттардың жақсы еритін тұздарға қатынасы және натрийдің потенциалды жұту коэффициенті (SAR) [31-35]

Соңғы кездері алыс және жақын шетел елдерінде су шаруашылық тәжрибесінде қолданылатын судың сапасын бағалау үшін кешенді көрсеткіштер кеңінен қолданылады, мысалы,

Бұндай әдістер қолданылған зерттеулерге шолу жасау жұмыста берілген. [36-37] Ластану коэффициентерін немесе су сапасының индексін есептеу жеке меншік лабораториялық зерттеулер негізінде, сонымен қатар ҚазҒСИ Мемлекеттік гидрометтің мәліметтері бойынша жүргізіледі.

Жұмыста ластану коэффициентінің қарапайым вариантын есептеу үшін келесі жалпы формула қолданылады. (α - көрсеткіш)

егер ; егер бұнда -- n өлшемді j створдың i көрсеткішінің концентрациясы. N _ijn - зерттелетін кезеңдегі j створдағы I көрсеткішінің өлшемдерінің жалпы саны.

Өсімдіктерге тек ғана (Ca, Mg, S) микроэлементтері ғана емес сонымен қатар биогендік элементтер (N, P, Fe, Si) және микроэлементтер (B, F, Br, Cu, Mn, J және т. б) сияқты белгілі бір қоректену элементтерінің кешені қажет.

Көптеген микорэлементтердің ішінен бордың, фтор, бром, иод, марганец және мыстың динамикасын зерттедік. Борды таңдау себебі отандық және шетел ғалымдарының еңбектері арқылы оның өсімдіктер үшін белгілі бір концентрацияда қажеттілігі анықталды. Бордың жетіспеушілігі өсімдік тканінің бұзылуына алып келеді, өсу нүктесі жойылады, бірқатар ауру тудырады және жиын-терімді азайтады. Сонымен қатар оның орнына басқа элементтерді пайдалануға болмайды. Алматы облысы бордың жоғары болу аймағына жатады. [35]

Іле өзенінің суының химиялық құрамының өзгеруі туралы мәліметтерді талдауға өзен ұзындығы бойынша су көлемінің өзгеруі туралы бірнеше мәліметтерге жүгінген жөн. Өзеннің гидрогеологиялық режимі ағысты екі жақты реттегенге дейін -- Қапшағай ТЭС-нан 171 км жоғары (сағадан 643 км) және Іле поселкасы (Қапшағай деңгейінде, сағадан 434 км ) . 1971-1980 жж. кезеңіндегі өзен режимі туралы мәліметтер жұмыстарда [18, 25, 41, 42] көрсетілген. Деңгейге бөлуде келесілерге бөлінген :

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.